Ποτάμια που χωρίζουν γεφύρια που ενώνουν

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Αγωγής «Ποτάμια που χωρίζουν – Γεφύρια που ενώνουν»

1ο Γυμνάσιο Κοζάνης (Βαλταδώρειο) Σχολ. Έτος: 2014-2015

Περιεχόμενα 1.Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ............................................................................................ 6 1.1 Πως δημιουργούνται τα ποτάμια ................................................................................... 7 1.2. Η επίδραση των ποταμών στο ανάγλυφο του εδάφους ............................................... 8 1.3. Η διαδρομή που ακολουθούν τα ποτάμια .................................................................... 9 1.4. Επίδραση του ανάγλυφου και του κλίματος .............................................................. 13 2.ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΑ: ΤΑ ΕΔΑΦΗ ΣΤΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ................................................. 14 2.ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ .................................................. 15 2.1.Εισαγωγή ....................................................................................................................... 16 2.2.Νεροτριβές .................................................................................................................... 16 2.3.Νερόμυλοι ..................................................................................................................... 17 2.3.1.Ιστορία του νερόμυλου .......................................................................................... 17 2.3.2.Λειτουργία και χρησιμότητα του νερόμυλου ........................................................ 17 2.4.Μικρά υδροηλεκτρικά (φράγματα) .............................................................................. 18 2.5.Περαταριές .................................................................................................................... 20 2.6.Αλιεία στα ποτάμια ....................................................................................................... 23 2.6.3.Καλάμι .................................................................................................................... 24 

2.6.5.Kαλαμωτή ....................................................................................................... 25

3.ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ ......................................... 28 3.1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ ....................................................................................................................... 30 3.2.ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΦΡΑΓΜΑ........................................................................................................... 31 3.3.ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΦΡΑΓΜΑΤΩΝ .................................... 32 3.4.ΦΡΑΓΜΑΤΑ Δ.ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ......................................................................................... 32 3.4.1.ΦΡΑΓΜΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΦΥΤΟΥ .................................................................................... 32 3.4.2.ΦΡΑΓΜΑ ΙΛΑΡΙΩΝΑ ................................................................................................ 33 3.5.ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΕΧΝΗΤΗ ΛΙΜΝΗ ............................................................................................. 34 3.6.ΤΕΧΝΗΤΕΣ ΛΙΜΝΕΣ ΤΗΣ Δ.ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΠΟΤΑΜΙΑ ΤΗΣ Δ.ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ............................................................................................................ 34 3.6.1.Τεχνητή λίμνη Πολυφύτου ..................................................................................... 35 3.7.ΥΔΡΕΥΣΗ - ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΑ.................................................................................................. 36 3.8.ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑ ....................................................................................... 40 Υδροηλεκτρικό εργοστάσιο ..................................................................................................... 41 3.9.ΤΑ ΜΕΡΗ ΕΝΟΣ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ ......................................................... 41 3.10.ΤΥΠΟΙ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΩΝ..................................................................... 42 3.11.ΧΡΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΠΟΤΑΜΩΝ ΑΠΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ .......................................................... 45 3.12.Η ΑΛΙΕΙΑ ΣΕ ΠΟΤΑΜΙA ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ ........................................................... 46

4.ΠΟΤΑΜΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ.................................................................................................. 48 4.1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ ....................................................................................................................... 50 4.2.ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ .................................................................................... 51 4.3.ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΠΟΤΑΜΩΝ .................................................................................................. 52 4.4.ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΑ ΠΟΤΑΜΙΑ ........................................................................................ 55 4.5.ΕΘΙΜΟ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ................................................................................................... 58 4.6.ΠΙΝΑΚΕΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ................................................................................................... 59 4.7.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ............................................................................................................... 61 5.ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ, ΑΕΙΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ ............... 62 5.1.ΤΡΟΠΟΙ ΣΩΣΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ.......................................... 64 5.2.ΟΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΣΤΑ ΠΟΤΑΜΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥΣ ................ 65 5.2.1.ΈΒΡΟΣ ..................................................................................................................... 65 5.2.2.ΑΛΙΑΚΜΟΝΑΣ ......................................................................................................... 66 5.2.3.ΑΞΙΟΣ ...................................................................................................................... 67 5.3.ΡΥΠΑΝΣΗ ΠΟΤΑΜΟΥ(ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ) .......................................................... 68 5.3.1.Βιομηχανική Ρύπανση ............................................................................................ 69 5.3.2.Ευτροφισμός .......................................................................................................... 69 5.3.3.Αγροτική ρύπανση ................................................................................................. 69 5.4.ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΠΟΥ ΖΟΥΝ ΣΕ ΑΥΤΟΥΣ . 69 5.5.Βιβλιογραφία ................................................................................................................ 72 6.1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ ....................................................................................................................... 77 6.2.ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ .................................................................................... 78 6.3. ΠΩΣ ΠΡΟΕΚΥΠΤΕ Η ΟΝΟΜΑΤΟΔΟΣΙΑ; ......................................................................... 79 6.4.ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ – ΠΟΙΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΚΑΛΥΠΤΟΥΝ ......................................... 80 6.5.ΣΕ ΠΟΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΝΤΟΠΙΖΟΝΤΑΙ ΤΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ; ................................................ 81 6.6.ΚΑΠΟΙΑ ΓΕΦΥΡΙΑ (ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ) ..................................................................................... 82 6.6.1.Νομός Ιωαννίνων ................................................................................................ 82 6.6.2.Νομός Γρεβενών ................................................................................................. 83 6.6.3.Από όλη την Ελλάδα .......................................................................................... 85 6.7.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ............................................................................................................... 86 7.ΜΑΣΤΟΡΕΣ, ΜΑΣΤΟΡΟΧΩΡΙΑ ΚΑΙ ΜΑΣΤΟΡΙΚΑ .................................................................... 87 7.1.Οι Μάστορες Της Πέτρας – Καταγωγή – Εκπαίδευση .................................................. 87 7.2.Η Οργάνωση Των Μαστόρων – Η Ζωή Τους ................................................................. 88 7.3.Οι Ειδικότητες Των Μαστόρων ..................................................................................... 90 7.4. Η συνθηματική γλώσσα των μαστόρων ....................................................................... 91 7.5. Τα Μαστοροχώρια ....................................................................................................... 94

7.6. Πολιτισμική Κληρονομιά Και Διατήρησή Της .............................................................. 96 7.7. Έθιμα των μαστόρων ................................................................................................... 97 7.8.Βιβλιογραφία ................................................................................................................ 97 8. ΤΑ ΠΕΤΡΟΓΕΦΥΡΑ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ................................................................... 99 8.1.ΝΟΜΟΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ..................................................................................................... 100 8.1.1ΓΕΦΥΡΙ ΤΡΙΚΩΜΟΥ(ΑΖΙΖ ΑΓΑ) ................................................................................ 100 8.1.2.ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΔΟΤΣΙΚΟΥ .......................................................................................... 102 8.1.3ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΠΑΠΑΤΑΚΗ......................................................................................... 105 8.1.4.ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΔΑΣΣΥΛΙΟΥ(ΤΗΣ ΜΑΕΡΗΣ Ή ΠΑΛΙΟΜΑΓΕΡΟΥ) ................................. 106 8.1.5.ΓΕΦΥΡΙ ΜΑΤΣΑΓΚΑΝΗ .......................................................................................... 107 8.1.6. ΓΕΦΥΡΙ ΠΡΑΜΟΡΙΤΣΑΣ (Ή ΑΝΘΟΧΩΡΙΟΥ) ........................................................... 108 8.1.7.ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΖΙΑΚΑ ................................................................................................ 110 8.1.7.ΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΠΟΡΤΙΤΣΑΣ ........................................................................................ 112 8.1.8.ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΣΤΑΜΠΕΚΗ ....................................................................................... 114 8.1.9.ΓΕΦΥΡΙ ΣΤΑΥΡΟΠΟΤΑΜΟΥ ................................................................................... 116 8.1.10.ΓΕΦΥΡΙ ΣΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟΧΩΡΙ ............................................................................... 117 8.1.11.ΠΕΤΡΟΓΕΦΥΡΟ ΣΠΑΝΟΥ ..................................................................................... 119 8.1.12.ΠΕΤΡΟΓΕΦΥΡΟ ΚΑΤΣΟΓΙΑΝΝΗ (ΣΠΗΛΑΙΟΥ Ή ΜΥΛΟΥ) ...................................... 121 8.1.13.ΓΕΦΥΡΙ ΣΤΑ ΚΑΓΚΕΛΙΑ ......................................................................................... 122 8.2.ΝΟΜΟΣ ΚΟΖΑΝΗΣ ....................................................................................................... 123 8.2.1ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΝΤΕΡΗ ................................................................................................ 123 8.2.2.ΓΕΦΥΡΙ ΚΟΙΛΑΔΙΟΥ ............................................................................................... 125 8.2.3.ΠΕΤΡΟΓΕΦΥΡΟ ΚΡΙΜΗΝΙΟΥ ................................................................................. 126 8.2.4.ΜΕΓΑΛΟ ΠΕΤΡΟΓΕΦΥΡΟ ΧΡΥΣΑΥΓΗΣ ................................................................... 128 8.3.ΝΟΜΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ..................................................................................................... 130 8.3.1ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΚΟΥΣΙΟΥΜΠΛΗ .................................................................................. 130 8.3.2.ΓΕΦΥΡΙ ΑΡΓΟΥΣ ΟΡΕΣΤΙΚΟΥ .................................................................................. 132 8.3.3.ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΕΠΤΑΧΩΡΙΟΥ (ΠΑΠΑΛΙΑΣ)................................................................. 133 8.3.4.ΓΕΦΥΡΙ ΓΚΡΕΜΙΣΜΕΝΟ ΣΤΙΣ ΑΡΡΕΝΕΣ .................................................................. 134 8.3.5.ΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΚΟΡΟΜΗΛΙΑΣ ................................................................................... 135 8.3.6.ΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΖΟΥΖΟΥΛΗΣ ....................................................................................... 137 8.3.7.ΓΕΦΥΡΙ ΣΤΟ ΝΕΣΤΟΡΙΟ ......................................................................................... 138 8.4.Δικτυογραφία .............................................................................................................. 139 8.5.Bιβλιογραφία .............................................................................................................. 139 9.Τα πετρογέφυρα της Ηπείρου ........................................................................................... 140 9.1.Εισαγωγή ..................................................................................................................... 142

9.2.Το γεφύρι της Άρτας.................................................................................................... 143 9.3.Το γεφύρι της Πλάκας ................................................................................................. 144 9.4.Το γεφύρι του Παπαστάθη ......................................................................................... 145 9.5.Το γεφύρι της Κόνιτσας ............................................................................................... 146 9.6.Το γεφύρι του Πλακίδα ή Καλογέρικο ........................................................................ 147 9.7.Το γεφύρι του Μίσιου ................................................................................................. 148 9.8.Δικτυογραφία – Βιβλιογραφία .................................................................................... 149

1.Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ Περιεχόμενα: 1.Πώς δημιουργούνται τα ποτάμια…………………

2.Η επίδραση των ποταμών στο ανάγλυφο………..

3.Η διαδρομή που ακολουθούν τα ποτάμια………..

4.Επίδραση του ανάγλυφου και του κλίματος………

1.1 Πως δημιουργούνται τα ποτάμια: Τα ποτάμια είναι μία υδατοσυλλογή με τρεχούμενο νερό η οποία εκτείνεται κατά μήκος και ρέει λόγω της βαρύτητας προς τα κάτω. Σχηματίζονται από τα βρόχινα νερά τα οποία στην αρχή σχηματίζουν ρυάκια (εικόνα 1) και αργότερα συμβάλλουν μεταξύ τους και δημιουργούν μεγαλύτερα υδάτινα ρεύματα που τελικά συγκλίνουν σε ποταμούς(εικόνα 2) Καθώς το νερό ρέει πάνω στο έδαφος η κίνηση αυτή συνοδεύεται και από διάβρωση η οποία χαράζει το κανάλι από το οποίο περνάει το νερό. Συνήθως χρειάζεται πολύς χρόνος για να δημιουργηθεί ένα ποτάμι μερικές φορές όμως όταν οι συνθήκες το επιτρέπουν χρειάζεται λιγότερος χρόνος.

Νείλος

Γύρω από τα ποτάμια συνήθως δημιουργούνται μοναδικά οικοσυστήματα με μεγάλη βλάστηση και βιοποικιλότητα. Ωστόσο αυτά τα οικοσυστήματα είναι εφήμερα και δεν διαρκούν για πάντα. Πολλά από τα σημαντικότερα ποτάμια του κόσμου όπως ο Δούναβης και ο Νείλος κινδυνεύουν να στερέψουν εξαιτίας των κλιματικών αλλαγών, της ρύπανσης, των φραγμάτων και της υπεράντλησης. Η παγκόσμια θέρμανση περιορίζει τις βροχοπτώσεις, τα φράγματα εμποδίζουν τη ροή του νερού μέχρι τη θάλασσα, η ρύπανση και η μόλυνση περιορίζουν τη βιοποικιλότητα και η υπεράντληση μειώνει το νερό που φτάνει μέχρι το δέλτα των ποταμών.

Δημιουργία ποταμιού

1.2. Η επίδραση των ποταμών στο ανάγλυφο του εδάφους:

Ανάγλυφο είναι η επιφάνεια της γης που διαμορφώνεται συνεχώς με την επίδραση της ατμόσφαιρας, της υδρόσφαιρας και της λιθόσφαιρας. Τα ποτάμια είναι ένας εξωγενής παράγοντας που μαζί με τον άνεμο και τη διαφορά θερμοκρασίας επηρεάζουν το ανάγλυφο του εδάφους. Το επιφανειακό νερό που ρέει σε ποτάμια, μικρούς χείμαρρους και ρεματιές χαλαρώνει τη συνοχή των πετρωμάτων και τα θρυμματίζει. Συγχρόνως όμως παρασύρει και μεταφέρει τα κατάλοιπα των πετρωμάτων. Το σκάψιμο των πετρωμάτων από το νερό γίνεται είτε με την διάλυση των υλικών του είτε με την τριβή ανάμεσα στα υλικά που μεταφέρει είτε με την κινητική ενέργεια που έχει. Οι ήπιες μεταβολές του ανάγλυφου είναι η διάβρωση, η αποσάθρωση, η μεταφορά και η απόθεση. Επίσης οι περιοχές που διασχίζονται από τα ποτάμια έχουν πυκνή βλάστηση και μεγάλη βιοποικιλότητα. Τέλος οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις γύρω από τα ποτάμια γίνονται πιο εύφορες.

Αλιάκμονας

Στρυμώνας

1.3. Η διαδρομή που ακολουθούν τα ποτάμια: Τα νερά της βροχής που πέφτουν στις πλαγιές των κοιλάδων, κυλούν προς το ποτάμι ή διεισδύουν στο έδαφος και στα πετρώματα. Η ποσότητα

του νερού που ακολουθεί κάποιον απ’ αυτούς τους δρόμους εξαρτάται από τις τοπικές συνθήκες όπως: 1. από τον τύπο του εδάφους που καθορίζει την ταχύτητα με την οποία το νερό διεισδύει στο έδαφος, 2. από το ποσοστό της φυτοκάλυψης Κατά την πορεία του νερού προς τα ποτάμια, κάποιες ποσότητες ξαναγυρνούν στην ατμόσφαιρα με την εξάτμιση από το έδαφος και τη διαπνοή από τα φυτά. Η ποσότητα νερού στα ποτάμια, μπορεί να είναι μόνον ένα μικρό κομμάτι αυτού που πέφτει αρχικά ως βροχή. Η επιφανειακή απορροή είναι αυξημένη τόσο στις ξηρές περιοχές λόγω μικρής απορροφητικότητας των εδαφών τους, όσο και στις παγωμένες επιφάνειες εδάφους, αλλά και στην περίπτωση που ανθρώπινες δραστηριότητες (π.χ. ασφαλτόστρωση του εδάφους) μειώνουν την απορροφητικότητα του εδάφους. Τα χαρακτηριστικά του εδάφους που καθορίζουν το μέγεθος, την ταχύτητα, αλλά και τη χημική σύνθεση της επιφανειακής απορροής είναι το κλίμα, η βλάστηση, η τοπογραφία, το είδος των πετρωμάτων, οι χρήσεις γης. Η κίνηση του νερού ενός ποταμού ή ρυακιού, από το ανάντι στο κατάντι, οφείλεται στη βαρύτητα. Η ταχύτητά του αυξομειώνεται ανάλογα με την κλίση του εδάφους και το σχήμα της κοίτης, και ελαττώνεται εξ αιτίας των τριβών. Η ταχύτητα ενός υδάτινου ρεύματος δεν είναι σταθερή στο σύνολο του ποταμού. Είναι μεγαλύτερη στην περιοχή του πιο μεγάλου βάθους της κοίτης του και μικρότερη κοντά στις όχθες. Είναι μέγιστη λίγο πιο κάτω από την επιφάνεια του νερού (στην επιφάνεια μειώνεται λόγω των τριβών με τον αέρα) και ελαττώνεται στη συνέχεια με το βάθος, κατ’ αρχήν σταδιακά, ενώ κατόπιν χαρακτηριστικά απότομα στα τελευταία χιλιοστά πάνω από τον πυθμένα, έως ότου σχεδόν μηδενίζεται λόγω των τριβών μεταξύ του νερού και του υποστρώματος. Πολλαπλασιάζοντας την κάθετη (ως προς τη ροή) διατομή ενός ποταμού σ’ ένα σημείο του, με τη μέση ταχύτητά του στο σημείο αυτό, βρίσκουμε τον όγκο του νερού που περνά στη μονάδα του χρόνου από τη συγκεκριμένη επιφάνεια τομής του ποταμού. Αυτό ονομάζεται παροχή: Παροχή

=

Εμβαδόν

διατομής

x

Μέση

Ταχύτητα

Η ταχύτητα ροής ενός ποταμού κατά τη διατομή του είναι άνισα κατανεμημένη. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ν’ αναπτύσσονται πλευρικά ή δευτερεύοντα ρεύματα που μπορεί να είναι είτε συγκλίνοντα και να οδηγούν στο σχηματισμό κοιλοτήτων στην κοίτη του ποταμού, είτε αποκλίνοντα, και να οδηγούν αντίθετα στο σχηματισμό υψωμάτων στην κοίτη (αβαθή ή ρηχά μέρη του ποταμού). Τα ποτάμια σπάνια ακολουθούν ευθύγραμμη διαδρομή: Όταν οι όχθες είναι περισσότερο διαβρώσιμες, οι κλίσεις αρκετά μικρές και η παροχή όχι έντονα μεταβλητή, δημιουργούνται πάλι κοιλότητες και υψώματα, αλλά η πλευρική διάβρωση και εναπόθεση παράγει ένα πιο κυματοειδές σχήμα και μπορεί να σχηματισθούν μαίανδροι. Παραπλεύρως του κυρίως ρεύματος του ποταμού δημιουργείται μια μεγάλη ποικιλία από σχηματισμούς (φυσικές δομές) σε ποτάμια βέβαια που δεν έχουν υποστεί επεμβάσεις. Όλοι αυτοί οι σχηματισμοί οφείλονται στη δυναμικότητα του ποτάμιου συστήματος το οποίο υφίσταται συνέχεια αλλαγές μέσα στο χρόνο (χρονική διάσταση του ποταμού). Ένα ποτάμι ξεκινάει πάντοτε με πολλά μικρά ρυάκια που, καθώς κατηφορίζουν, συναντιούνται, ενώνονται και σχηματίζουν ολοένα και λιγότερα ρεύματα με περισσότερο νερό, μέχρι το σχηματισμό μιας κύριας ροής.

Η ταχύτητα του νερού του είναι διαφορετική σε διαφορετικά σημεία της κοίτης του και επηρεάζεται από την κλίση, το σχήμα, τις ανωμαλίες της κοίτης και τον όγκο του νερού. Μεταφορική ικανότητα του ποταμού είναι, το συνολικό φορτίο που μπορεί να μεταφέρει ο ποταμός κάτω από ορισμένες συνθήκες. Φορτίο είναι το συνολικό υλικό που μεταφέρει ο ποταμός και αποτελείται από το στερεό φορτίο, που είναι τα στερεά κατάλοιπα πετρωμάτων διαφόρων μεγεθών, συν το διαλυμένο φορτίο , που αποτελείται από τα διαλυμένα υλικά, τα οποία προέρχονται κυρίως από χημική αποσάθρωση.

Η μεταφορική ικανότητα του ποταμού αυξάνει απότομα, καθώς η ταχύτητα αυξάνει. Το μέγιστο φορτίο από θραύσματα διαφόρων μεγεθών, που μπορεί να μεταφέρει, είναι ανάλογο της τρίτης ή και τέταρτης δύναμης της ταχύτητας. Για ένα συγκεκριμένο όμως μέγεθος θραυσμάτων η μεταφορική του ικανότητα αυξάνει και είναι ανάλογη της έκτης δύναμης της ταχύτητας. Αυτό εξηγεί γιατί στην κοίτη ενός ποταμού συναντάμε πελώριους όγκους, που μετέφερε αυτό στη διάρκεια μιας μεγάλης πλημμύρας. Τα στοιχεία αυτά πρέπει να λαμβάνονται υπ' όψιν στο σχεδιασμό των τεχνικών έργων. Το νερό ακολουθώντας τον εύκολο δρόμο προχωρεί μέσα από τα πετρώματα, τα ρήγματα, τις στρώσεις δηλαδή τις ασθενείς ζώνες καθώς και από τα χαλαρά πετρώματα. Ανάλογα λοιπόν µε τις συνθήκες, ανάλογα µε το κλίμα και την κλίση της επιφάνειας του εδάφους (γενικά ανάλογα µε την τοπογραφία) σχηματίζονται χαρακτηριστικοί τύποι φυσικών δικτύων επιφανειακής αποστραγγίσεως. Οι διάφοροι τύποι των φυσικών αυτών δικτύων είναι: 1. ∆ενδριτικός: αποστραγγίσεως.

Είναι

ο

πιο

2. Κυγκλιδωτός: Ο τύπος αυτός περιοχές µε πτυχωμένα πετρώματα

κοινός φυσικής

τύπος

φυσικών

δικτύων

αποστράγγισης χαρακτηρίζει

3. Ακτινωτός Είναι χαρακτηριστικός τύπος φυσικής αποστράγγισης μιας περιοχής που βρίσκεται ψηλότερα από την περιοχή που την περιβάλει 4. Παράλληλος: Είναι τύπος φυσικής αποστράγγισης που χαρακτηρίζει κλιτύες µε οµοιόµορφο 5. Ορθογώνιος: Το φυσικό αυτό δίκτυο αποστράγγισης ελέγχεται από διακλάσεις, ρωγμές και ρήγματα βραχωδών πετρωμάτων.

6. ∆ιαταραγμένος: Είναι ένας συνδυασμός μεταξύ του τύπου «οπές µε αποφύσεις» και του πυκνού δενδριτικού τύπου.

1.4. Επίδραση του ανάγλυφου και του κλίματος: Η διάβρωση επηρεάζεται από την ταχύτητα και τον όγκο του νερού, καθώς και από τις ανωμαλίες του πυθμένα που οφείλονται βασικά στο είδος των πετρωμάτων. Αν η κοίτη έχει διανοιγεί πάνω σε διαφορετικού είδους πετρώματα, τότε τα πιο ευκολοδιάβρωτα προσβάλλονται πρώτα και σε μεγαλύτερο βαθμό, ενώ τα ανθεκτικότερα αντιστέκονται περισσότερο. Τα ποτάμια διαμορφώνουν την κοίτη τους και τις κοιλάδες από τις οποίες περνούν. Αν το νερό έσκαβε μόνο την κοίτη, θα δημιουργούσε κοιλάδες στενές με απότομες κλιτύες. Ο σχηματισμός όμως των κοιλάδων περιλαμβάνει, εκτός από την κατά βάθος εκσκαφή του πυθμένα, επιφανειακή διάβρωση και κινήσεις μαζών, όπως είναι οι κατολισθήσεις αποσαθρωμάτων. Καθορίζεται επίσης από το είδος των πετρωμάτων, τη διαδοχή τους και τη δομή τους. Οι χαράδρες που δημιουργήθηκαν από τους ίδιους τους ποταμούς (όπως τα κατακόρυφα τοιχώματα των χαραδρών και οι πλαγιές ολίσθησης) χαρακτηρίζονται ως πρωτογενείς. Οι πλαγιές που δημιουργούνται από την αποσάθρωση και διάβρωση των πρωτογενών πλαγιών χαρακτηρίζονται σαν δευτερογενείς. Το υδρολογικό καθεστώς σε ένα ποταμό είναι αποτέλεσμα της φύσης των εποχιακών διακυμάνσεων της παροχής. Υπάρχουν καθεστώτα απλά (µια περίοδος πλημμύρας και µια περίοδος έλλειψης νερού), παγετώδη (άφθονη παροχή το καλοκαίρι και έλλειψη νερού το χειμώνα), ορεινά του χιονιού (παρόμοια µε το παγετώδες αλλά εποχιακά έρχεται νωρίτερα η άφθονη παροχή και η έλλειψη του νερού), πεδινά (παρόμοια µε το προηγούμενο αλλά εποχιακά έρχεται ακόμη νωρίτερα η μεγάλη και άφθονη παροχή κατά την άνοιξη). Τροπικό βροχερό είναι το καθεστώς εκείνο που χαρακτηρίζεται µε πολύ μεγάλη παροχή την περίοδο των βροχών και έλλειψη την περίοδο της ξηρασίας, ενώ ωκεάνιο βροχερό όταν το μέγιστο της παροχής του νερού συμβαίνει το χειμώνα και υπάρχει έλλειψη το καλοκαίρι. Πολλές φορές υπάρχουν και σύνθετα καθεστώτα στην παροχή ενός ποταμού. Το νερό που κυλάει χαμηλότερα στο ανάγλυφο θα παρασύρει και εδαφικά τεμαχίδια, ώστε να ανοίξει χώρο για να περάσει. Αυτό θα οδηγήσει σε απώλεια επιφανειακού εδάφους και είναι το πρώτο βήμα για τη διάβρωση του εδάφους. Όσο η ταχύτητα κίνησης του νερού είναι υψηλή, τα εδαφικά τεμαχίδια παραμένουν σε αιώρηση, ενώ όσο προχωρούμε χαμηλότερα στο ανάγλυφο και η ταχύτητα μικραίνει, αποτίθενται πρώτα τα μεγαλύτερα και ύστερα τα μικρότερα τεμαχίδια. Με άλλα λόγια, δίπλα σε ποτάμια θα περιμέναμε να βρούμε περισσότερο αμμώδη εδάφη, ενώ όσο απομακρυνόμαστε περιμένουμε τα ποσοστά της αργίλου να αυξάνονται. Οι βασικοί παράγοντες που επιδρούν στην υδρογραφική υφή είναι οι εξής: 1- Το κλίμα : η ποσότητα και το είδος των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων επιδρούν άμεσα στην ποσότητα και τον χαρακτήρα της επιφανειακής ροής. Σε περιοχές που οι βροχοπτώσεις είναι ραγδαίες, ένα μεγάλο ποσοστό της βροχής ρέει αμέσως επιφανειακά µε

αποτέλεσμα -και ανεξάρτητα από άλλους παράγοντες- να δημιουργηθούν περισσότεροι κλάδοι, δηλαδή συχνό υδρογραφικό δίκτυο.

2Η ικανότητα διήθησης: σχετίζεται µε την διαπερατότητα του αποσαθρωμένου υλικού ή του πετρώματος και είναι µάλλον ο πιο σημαντικός παράγοντας που επιδρά στην υδρογραφική υφή. Οι ποτάμιοι κλάδοι είναι περισσότεροι στα αδιαπέρατα υλικά (άργιλοι και αργιλικοί σχιστόλιθοι) απ’ ότι στα διαπερατά (άμμοι, κροκάλες) και έχει παρατηρηθεί ότι σε περιοχές που καλύπτονται από διαπερατά υλικά πρακτικά δεν σχηματίζονται υδρογραφικά δίκτυα.

3- Το αρχικό ανάγλυφο : οι κλάδοι θα είναι περισσότεροι σε µια ανώμαλη επιφάνεια απ’ ότι σε µια ομαλή.

4- Η δομή του πετρώματος (το συμπαγές ή όχι του πετρώματος) και η αφθονία των ρηγμάτων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: 1.ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΛΙΜΝΟΛΟΓΙΑΣ ΜΟΝΤΕΣΑΝΤΟΥ ΑΘΗΝΑ 1999

ΠΟΤΑΜΙΑ ΥΔΡΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΒΑΡΒΑΡΑ

2.ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΑ: ΤΑ ΕΔΑΦΗ ΣΤΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Διδάσκων: Δρ. Β. Αντωνιάδης 3.Για τις λίμνες, τις λιμνοθάλασσες, τα ποτάμια και τους άλλους υγροτόπους της Ελλάδας, δρ. θεόδωρος Κουσούρης 4. ΓΕΝΙΚΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΑΛΙΚΗ ΑΛΕΞΟΥΛΗ – ΛΕΙΒΑ∆ΙΤΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ Ε.Μ.Π.

5. Υ∆ΡΟΓΡΑΦΙΚΑ ∆ΙΚΤΥΑ ∆ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 6. Γεωγραφία –γεωλογία α γυμνασίου 7. http://www.bio.auth.gr/river/river/theory/unit1.htm

Εργασία μαθητριών: Παπανδρέα Ιωάννα (Β4) Χαρισοπούλου Αθανασία (Β4)

2.ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: Εισαγωγή …………………………………………………. Νεροτριβές ………………………………………………. Νερόμυλοι ……………………………………………….. Μικρά υδροηλεκτρικά (φράγματα) ………….. Περαταριές ………………………………………………. Αλιεία στα ποτάμια …………………………………..

2.1.Εισαγωγή

Από τους προϊστορικούς χρόνους ο άνθρωπος αναγνώρισε την αξία των ποταµών για τη ζωή του και γι’ αυτό ανέπτυξε οικισµούς και µεγάλους πολιτισµούς κοντά στις όχθες τους. Ο ποταµός παρείχε στον άνθρωπο εύκολη πρόσβαση στο νερό για διάφορες χρήσεις αλλά και ευκαιρίες για να εξασφαλίσει την τροφή του. Επίσης αξιοποίησε τις δυνατότητες που του προσφέρονταν για να µετακινηθεί ο ίδιος και να μεταφέρει αγαθά. Σε περιπτώσεις συγκρούσεων, ο ποταµός ήταν ένα φυσικό αµυντικό στοιχείο. Όταν άρχισε να καλλιεργεί τη γη διαπίστωσε ότι τα πληµµυρικά φαινόµενα δηµιουργούσαν εύφορο έδαφος για την καλλιέργεια διαφόρων προϊόντων. ∆εν είναι τυχαίο ότι µεγάλες ή µικρές πόλεις έχουν αναπτυχθεί κατά µήκος ποταµών. Άλλες παραδοσιακές χρήσεις του νερού των ποταμών, που θα αναλυθούν παρακάτω, είναι οι νεροτριβές, οι νερόμυλοι, η κατασκευή φραγμάτων για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, οι περαταριές και η αλιεία στα ποτάμια.

2.2.Νεροτριβές

Η νεροτριβή ήταν η πιο απλή από όλες τις υδροκίνητες εγκαταστάσεις. Ήταν υπαίθρια ή στεγασμένη και χρησίμευε για την επεξεργασία των μάλλινων υφαντών στο στάδιο κατασκευής τους ή στο ετήσιο πλύσιμό τους. Η νεροτριβή είναι ένας ξύλινος κάδος σε σχήμα κώνου. Συναρμολογείται από σφηνωμένες μεταξύ τους πλανισμένες σανίδες σε σχήμα σφήνας και δένεται περιφερειακά με σιδερένια τσέρκια. Το μεγαλύτερο μέρος του βρίσκεται χωμένο βαθιά στο έδαφος, ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος να ανοίξουν τα τοιχώματα από την πίεση του νερού. Στην Πελοπόννησο λειτούργησαν δύο τύποι νεροτριβής: οι γυριστές, με μεγαλύτερη διάμετρο, στις οποίες το νερό εκτοξευόταν από το στόμιο του βαγενιού στο τοίχωμά του, δημιουργώντας περιστροφική κίνηση και οι βουτηχτές, στις οποίες το βαγένι ήταν πιο όρθιο και το νερό εκτοξευόταν σχεδόν κατακόρυφα.

2.3.Νερόμυλοι

2.3.1.Ιστορία του νερόμυλου

Ο νερόμυλος είναι η πρώτη μηχανή που κατασκεύασε ο άνθρωπος, η οποία χρησιμοποιεί ανανεώσιμη πηγή ενέργειας για την παραγωγή έργου. Ο νερόμυλος είναι μια από τις αρχαιότερες μηχανές που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος. Υπάρχουν ευρήματα μυλόλιθων και τριπτήρων από τη Νεολιθική εποχή, με τα οποία οι άνθρωποι άλεθαν σιτάρι. Το 16ο αιώνα π. Χ., εμφανίζεται ο χειρόμυλος στην Κύπρο, που είναι πρόγονος του σημερινού μύλου. Νερόμυλοι στην κεντρική αγορά της Αθήνας αποδεικνύουν ότι η τέχνη του νερόμυλου έχει πλέον τελειοποιηθεί. Η παλαιότερη γραπτή μαρτυρία για την ύπαρξη νερόμυλου είναι από το Στράβωνα, ο οποίος περιγράφοντας τα ανάκτορα του βασιλιά Μιθριδάτη ΣΤ’ του Ευπάτορα στα Κάβειρα, αναφέρει: «[…] εν δε τοις Καβείροις τα βασίλεια Μιθριδάτου κατεσκευάσατο και ο υδραλέτης […]». Τα παλαιότερα χρόνια σε κάθε ποτάμι της ελληνικής υπαίθρου υπήρχε κι ένας νερόμυλος. Εξαιτίας αυτού, μετά την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους καταγράφηκαν περίπου 6.000 νερόμυλοι. Το επάγγελμα του μυλωνά ήταν ένα από τα πιο πρόσφατα εκείνης της εποχής. Η αλεστική ικανότητα ενός νερόμυλου που δούλευε κατά μέσο όρο ένα δωδεκάωρο ήταν 800 οκάδες ανά ώρα. Δηλαδή ένας νερόμυλος παρήγαγε περίπου 1200 οκάδες τη μέρα.

2.3.2.Λειτουργία και χρησιμότητα του νερόμυλου

Η λειτουργία του νερόμυλου στηρίζεται σε μια σειρά μεταδιδόμενων κινήσεων. Η κίνηση του νερού που διοχετεύεται από το τεχνητό αυλάκι

στο βαγένι μεταδίδεται στην οροφή. Η φτερωτή μεταδίδει αυτή την κίνηση, μέσω ενός άξονα σε μία μυλόπετρα. Ανάμεσα στην κινούμενη μυλόπετρα και σε μία άλλη ακίνητη, τοποθετούνται τα γεννήματα (σιτάρι, κριθάρι, καλαμπόκι), τα οποία συνθλίβονται και δημιουργούνται τα άλευρα. Οι νερόμυλοι χτίστηκαν κατά κύριο λόγο στην Ηπειρωτική Ελλάδα και τα μεγάλα νησιά. Εκεί χρησιμοποιήθηκαν για την άλεση σιτηρών και για την παρασκευή μπαρουτιού και κουρασανιού για τις οικοδομικές εργασίες. Επίσης παρατηρείται μια προτίμηση στους νερόμυλους για πολλούς λόγους. Μερικοί από αυτούς είναι οι εξής: 1. Η δαπάνη και ο χρόνος κατασκευής τους ήταν μικρές 2. Η λειτουργία του δεν επηρεαζόταν από τις καιρικές συνθήκες, ώστε να επηρεάζεται η ποιότητα και η ποσότητα του παραγόμενου αλέσματος.

3. Οι ζημιές και οι φθορές του μύλου ήταν ελάχιστες.

4. Υπήρχε ελευθερία κατασκευής κτισμάτων κοντά στο μύλο, οποία θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την κατοικία της οικογένειας του μυλωνά.

2.4.Μικρά υδροηλεκτρικά (φράγματα)

Το φράγμα είναι ένα τεχνικό έργο που κατασκευάζεται κάθετα στην κοίτη ενός φυσικού ρεύματος (ποταμού) για την αποκοπή της ροής , με σκοπό την αποθήκευση , παροχέτευση ή αποφυγή πλημμύρας των ποταμών.Τα πρώτα φράγµατα που κατασκευάστηκαν, αποσκοπούσαν κυρίως στην παροχή αντιπληµµυρικής προστασίας και την αποθήκευση νερού για αρδευτικούς και υδρευτικούς σκοπούς, ενώ αργότερα ακολούθησε η υδροδυναμική αξιοποίηση του αποθηκευμένου νερού και η τόσο μεγάλη χρησιμότητα των φραγμάτων για την παραγωγή

ηλεκτρικής ενέργειας, ιχθυοκαλλιέργειες, τουρισµό και αναψυχή. Το παλαιότερο φράγµα που αναφέρεται στην Ιστορία (4η χιλιετία π.Χ.) βρίσκονταν στη Γιάβα της σηµερινής Ιορδανίας και χρησίµευε για τη συλλογή πόσιµου νερού. Με την κατασκευή φραγμάτων, το νερό δεσμεύεται και χρησιμοποιείται για άρδευση, ύδρευση ή περικλείει δυναμική ενέργεια, εξαιτίας της διαφοράς στάθμης για την κίνηση υδροστρόβιλων και παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Η λειτουργικότητά τους είναι πολλαπλή, καθώς μας προσφέρει ανεκτίμητες παροχές. Πρώτα απ ʼ όλα, ένα βασικό στοιχείο είναι η αποταμίευση νερού, για ύδρευση και άρδευση. Επίσης επιτρέπει την παραγωγή φθηνής ηλεκτρικής ενέργειας, έτσι ώστε ναπεριορίζεται το πρόβλημα κατανομής ηλεκτρικού ρεύματος. Επιπροσθέτως, η ενέργεια που παράγεται δεν επιφέρει ρύπανση στο περιβάλλον και υπάρχει δυνατότητα αποθήκευσης για ώρες ανάγκης. Τα φράγματα, ακόμα εγγυώνται αποτελεσματική προστασία από τις πλημμύρες. Συμβάλλουν στη διατήρηση καθαρού περιβάλλοντος. Η προσφορά τους στη δημιουργία νέων υγροτόπων ήταν και είναι τεράστια και αποδείχτηκε κερδοφόρα για την ανάπτυξη του οικοτουρισμού και επομένως τη βελτίωση της γενικής οικονομίας της χώρας μας. Τελευταίο αλλά όχι ασήμαντο είναι το γεγονός ότι δόθηκε η δυνατότητα να αναπτυχθούν οι ιχθυοκαλλιέργειες, ένας τομέας που δεν υπήρξε αρκετά ανεπτυγμένος στη χώρα μας. Ωστόσο, τα μειονεκτήματά τους δεν μπορούν να αμφισβητηθούν. Ένα από τα κυριότερα προβλήματα είναι η αλλοίωση του φυσικού τοπίου. Το ογκώδες και άκομψο οικοδόμημα προκαλεί την καταστροφή της φυσικής ομορφιάς του περιβάλλοντος, μιας και η ύπαρξη του τσιμέντου στη φύση μοιάζει με παρωδία στο οικοσύστημα και μπροστά στην πλούσια βλάστηση γύρω από το ποτάμι. Αυξημένος είναι επίσης ο κίνδυνος τοπικών σεισμών σε περιοχές με φράγματα αφού επιβαρύνεται ο φλοιός της γης. Μέχρι τη δεκαετία του '50, κατασκευάζονταν περίπου 700 µεγάλα φράγµατα κάθε δεκαετία σε όλον τον κόσµο. Τα επόµενα χρόνια, ο αριθµός αυτός αυξήθηκε αισθητά, ενώ άρχισαν να εµφανίζονται οι πρώτες αντιδράσεις για τα πραγµατικά οφέλη που προκύπτουν από τη λειτουργία τους, καθώς και απόψεις ότι προκαλούνται στο περιβάλλον καταστροφές και µακροχρόνιες αρνητικές επιδράσεις που υπερβαίνουν τα άµεσα οικονοµικά οφέλη. Έτσι, παρουσιάστηκε η ανάγκη για καλύτερο σχεδιασµό των φραγµάτων και για λήψη των κατάλληλων µέτρων, ώστε να µειωθούν στο ελάχιστο οι περιβαλλοντικές ή όποιες άλλες επιπτώσεις και απώλειες. Σε πολλές περιπτώσεις, άλλαξε τελείως ο σχεδιασµός των φραγµάτων, µε απώτερο στόχο τη βιώσιµη διαχείριση του ύδατος, στην οποία θα λαµβάνονταν µέριµνα για την

οικονοµική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη, καθώς και για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Βέβαια, δεν µπορεί να παραβλεθεί το γεγονός ότι µετά τη δεκαετία του '60, στις αναπτυγµένες χώρες η ευαισθησία για περιβαλλοντικά ζητήµατα αυξήθηκε σηµαντικά, κυρίως λόγω της πληθυσµιακής διόγκωσης, της ανεξέλεγκτης ρύπανσης του εδάφους, του αέρα και των υδάτινων πόρων, της αύξησης των βιοµηχανικών και οικιακών αποβλήτων, καθώς επίσης και των προκαλούµενων µεταβολών στα οικοσυστήµατα και στην βιοποικιλότητά τους. Η αύξηση πληθυσµού, η χρήση των τεχνολογικών επιτευγµάτων, η διόγκωση των οικονοµικών δραστηριοτήτων, οι αστικές επεκτάσεις, η ανάπτυξη στο οδικό και σιδηροδροµικό δίκτυο, τα φράγµατα, οι ταµιευτήρες νερού και άλλες υποδοµές είχαν σηµαντικές επιπτώσεις στη φυσική ισορροπία και οι περιβαλλοντικές µεταβολές έλαβαν ανησυχητικές διαστάσεις, ενώ το «περιβάλλον» ως θέµα έγινε ιδιαίτερα δηµοφιλές. Τα παραπάνω είχαν ως αποτέλεσµα την εµφάνιση αντιθέσεων, µεταξύ των αρµόδιων για το σχεδιασµό και των µηχανικών από τη µια πλευρά και των διάφορων κοινωνικών, περιβαλλοντικών κι επιστηµονικών οµάδων από την άλλη, που εναντιώνονται στην υλοποίηση και λειτουργία µεγάλων υποδοµών (φράγµατα, ταµιευτήρες, έργα εκτροπής ποταµών, κ.λπ), µε βασικό επιχείρηµα την προστασία του περιβάλλοντος και τη διαφύλαξη της πανίδας και της χλωρίδας. Τέλος, τα φράγματα μπορεί να είναι πολύ δαπανηρά, αλλά με μεγάλη οικονομική απόδοση, γι’αυτό επιδιώκεται η κατασκευή τους. Αυτό που χρειάζεται για να εξασφαλιστεί η ισορροπία των καλών και κακών συνεπειών, είναι να γίνονται προσεκτικές μελέτες πριν την κατασκευή οποιουδήποτε φράγματος ανάλογα πάντα με τις συνθήκες που επικρατούν σε κάθε περιοχή. Με αυτόν τον τρόπο θα αποφευχθούν κάποια από τα πιθανά προβλήματα, που μπορεί να αποβούν μοιραία στο μέλλον. Πρέπει να αποκτήσουμε όλοι μας περιβαλλοντική συνείδηση και να ευαισθητοποιηθούμε όσον αφορά το θέμα της κατασκευής φραγμάτων, γιατί η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση όλων μας.

2.5.Περαταριές

Παλαιότερα, όταν δεν υπήρχαν γέφυρες να συνδέουν τις δύο όχθες των ποταμών ή η γέφυρα ήταν σε μεγάλη απόσταση, χρησιμοποιούσαν πλωτές εξέδρες ή βάρκες, τις περαταριές, για να περνούν στην άλλη όχθη άνθρωποι και προϊόντα. Η περαταριά είναι μια αυτοσχέδια ξύλινη σχεδία, η οποία είναι κατασκευασμένη για να δέχεται το πολύ 3 ή 4 ανθρώπους, διότι το βάρος τους πρέπει να είναι συγκεκριμένο ώστε να μπορέσει να κινηθεί η σχεδία. Στο πάνω μέρος της στερεώνεται μια

μικρή σκεπή, η οποία συγκρατεί ένα αρκετά χοντρό σχοινί ή συρματόσχοινο, που διέρχεται από τη μία όχθη του ποταμού, περνάει μέσα από το πάνω μέρος της περαταριάς και φτάνει στην άλλη όχθη. Τα άλλα δύο πιο λεπτά σχοινιά που υπάρχουν, δένονται σε ένα από τα κάγκελα της σχεδίας και χρησιμεύουν στην κίνησή της, όπως θα αναφερθεί παρακάτω. Επίσης, κάτω από την σκεπή υπάρχουν δύο καρούλια, τα οποία κινούνται με τη βοήθεια ενός μοχλού. Τέλος, σε κάθε όχθη υπάρχει ένα μικρό σπιτάκι για να μπορούν οι οδηγοί των περαταριών να δένουν το σχοινί και να εγκαθιστούν τον μηχανισμό της σχεδίας. Η λειτουργία μιας περαταριάς είναι αρκετά ενδιαφέρουσα και βασίζεται στον παραδοσιακό τρόπο κίνησής της, χωρίς τη χρήση κάποιου τεχνολογικού μέσου. Όταν ανεβούν όλοι οι επιβάτες στη σχεδία, ο ειδικός χειριστής κρατάει τα δύο κάτω σχοινιά και ανεβαίνει γρήγορα επάνω στην περαταριά. Καθώς αφήνει το σχοινί, η σχεδία παίρνει φόρα και αυτό προκαλεί την κίνηση της. Όταν σταματήσει η περαταριά να κινείται, ο ‘‘περατάρης’’ γυρίζει τον μοχλό, ο οποίος κινεί τα δύο καρούλια κι έτσι σιγά-σιγά, με την κίνησή τους,επιστρέφουν πίσω. Μια παλαιότερη μορφή περαταριών ήταν μια μεγάλη ξύλινη εξέδρα, η οποία δεν έχει καμία σχέση με αυτή που αναλύθηκε πιο πάνω όσον αφορά στη δομή και στη λειτουργία. Στο μόνο που μοιάζουν είναι στο ότι και αυτή η περαταριά έχει ένα σχοινί, το οποίο δένεται και διέρχεται από τη μία όχθη του ποταμού στην άλλη. Αυτή η ξύλινη εξέδρα μετέφερε περισσότερους ανθρώπους και πολύ μεγαλύτερα πράγματα, όπως αυτοκίνητα, ζώα και πολλά προϊόντα. Στο παρελθόν, οι άνθρωποι μεταφέρονταν απ’ τη μια όχθη στην άλλη, παίρνοντας μαζί τους διάφορα προϊόντα. Σήμερα όμως αυτό δε συμβαίνει, λόγω της τεχνολογικής εξέλιξης. Εφόσον μας δίνεται η δυνατότητα να χτίσουμε γέφυρες για να διευκολύνονται οι μεταφορές μας, οι περαταριές έχουν αναλάβει περισσότερο τον ρόλο του τουριστικού αξιοθέατου σε μικρά παραδοσιακά χωριά. Οι τουρίστες που επισκέπτονται αυτά τα χωριά ή ακόμα και οι κάτοικοι, πάντα βρίσκουν λίγο χρόνο για να κάνουν μια βόλτα με τις περαταριές, χωρίς να πηγαίνουν στην απέναντι όχθη αλλά μέχρι ένα συγκεκριμένο σημείο κοντά στο τέλος του ποταμού, όπως αναφέρθηκε στην λειτουργία της περαταριάς. Γι’ αυτόν το λόγο, κρίνεται απαραίτητη η ύπαρξη ενός ειδικού μέσα στη σχεδία που να ξέρει να τη χειρίζεται, ώστε να μπορέσει να μεταφέρει τους επιβάτες πάλι εκεί απ’ όπου ξεκίνησαν. Παρ’ όλ’ αυτά, είναι σημαντικό για τη διατήρηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς το ότι χρησιμοποιούμε ακόμα τις περαταριές, έστω και σαν τουριστικό μέσο.

Σήμερα, υπάρχουν περαταριές που διασχίζουν τον Αχελώο, τον Πηνειό, τον Σπερχειό και τον ποταμό της περιοχής του Μεσόπυργου της Άρτας, της Λάρισας, των Τεμπών και του Κουτσόχειρου. Τα χειροκίνητα τελεφερίκ που κατασκευάστηκαν πριν από 60 χρόνια για τη διάβαση του Αχελώου λειτουργούν μέχρι και σήμερα. Οι γέφυρες του Κοράκου και του Καταφυλλίου υποχρεώνουν τους κατοίκους να ακολουθήσουν μια διαδρομή πολλών χιλιομέτρων χωματόδρομου, με καθυστέρηση αρκετών ωρών. Έτσι, η χρήση της περαταριάς είναι απολύτως αναγκαία τόσο για τη μεταφορά των κατοίκων και των προϊόντων της περιοχής αλλά και ιδιαίτερα για την αντιμετώπιση έκτακτων περιστατικών υγείας.

2.6.Αλιεία στα ποτάμια

Με τον όρο αλιεία, κοινώς ψάρεμα, χαρακτηρίζεται γενικά η τέχνη (τρόπος) της όλης δραστηριότητας, με την οποία γίνεται η σύλληψη και απόσπαση των ιχθύων και άλλων υδροβίων ζώων από τον βιότοπό τους, (θάλασσες, λίμνες, ποτάμια, ιχθυογενετικούς σταθμούς κλπ), είτε για τροφή είτε για βιομηχανικούς σκοπούς. Η αλιεία είναι μια πανάρχαια πρακτική που χρονολογείται τουλάχιστον από την Ανώτερη Παλαιολιθική Εποχή, πριν περίπου 40.000 χρόνια. Αρχαιολογικά ευρήματα κοχυλιών και υπολειμμάτων από ψαροκόκαλα, καθώς και σχετικές βραχογραφίες σε σπήλαια, δείχνουν ότι τα αλιεύματα αποτελούσαν σημαντική σε ποσότητα πηγή τροφής, αλλά και είδος ανταλλαγής για τους ανθρώπους της περιόδου. Μάλιστα, ενώ η πλειοψηφία των ανθρώπινων φυλών της εποχής ζούσαν μια νομαδική ζωή κυνηγών – τροφοσυλλεκτών, που αναγκαστικά μετακινούνταν σχεδόν συνεχώς, υπήρχαν φυλές με σχετικά μόνιμη εγκατάσταση, που πάντοτε είχαν μια σχετικά σταθερή κύρια πηγή αλιευμάτων, με την οποία παρείχαν την κύρια πηγή τροφής των αλιευτικών αυτών φυλών. Από τότε λοιπόν μέχρι και σήμερα οι άνθρωποι έχουν βελτιώσει τους τρόπους ψαρέματος, αλλά οι πιο ενδιαφέροντες για μελέτη είναι αυτοί των παραδοσιακών χρόνων. Οι τρόποι ψαρέματος τότε ήταν: •

2.6.1.Αλιευτικό δίχτυ

Υπάρχουν διάφοροι τύποι διχτυών, οι οποίοι διαχωρίζονται ανάλογα με το μήκος και πάχος τους. Οι περισσότεροι χρησιμοποιούν ψιλό δίχτυ, καθώς τα ψάρια δεν έχουν μεγάλο μήκος. Τα δίχτυα απλώνονται από τη μια πλευρά του ποταμού στην άλλη, δένοντας καλά τις άκρες του δίχτυ από σταθερά σημεία, όπως δέντρα ή πέτρες. Τα δίχτυα δεν πρέπει να

είναι τελείως τεντωμένα αλλά να σχηματίζουν «κοιλιά». Οι ψαράδες κάθονται στο ποτάμι και περιμένουν αρκετές ώρες. Τα δίχτυα απλώνονται συνήθως τις απογευματινές ώρες και μαζεύονται τις πρωινές.

•

2.6.2.Πεζόβολο

Διακρίνεται για την κίνηση και τη συγκέντρωση που προϋποθέτει, καθώς ο ψαράς δεν το αφήνει από χέρια του όση ώρα ψαρεύει. Το πεζόβολο είναι μια δίχτυνη ομπρέλα, διαφόρων μηκών- συνήθως δύο μέτρων, την οποία ο ψαράς πετάει στο σημείο που θα εντοπίσει ψάρια, ώστε να τα εγκλωβίσει και τέλος το μαζεύει και αδειάζει τα ψάρια που έπιασε. Χρειάζεται δύναμη, αντοχή και υπομονή.

2.6.3.Καλάμι

Τρόπος ψαρέματος που χρησιμοποιείται από λίγους. Χρειάζεται τον εξής εξοπλισμό: καλάμι (διακρίνονται ανάλογα με το συνολικό μήκος τους και το βάρος το οποίο μπορούν να σηκώσουν), πετονιά (διακρίνονται ανάλογα με το πάχος τους), αγκίστρι (διακρίνονται σε νούμερα), βαρίδιο (διακρίνονται ανάλογα με το βάρος τους), φελλός (τοποθετείται ανάλογα με το βάθος του νερού, συνήθως τοποθετείται έτσι ώστε το δόλωμα να είναι στο 50-75% της απόστασης από το βυθό) και τέλος το δόλωμα (φυσικά δολώματα, όπως έντομα, ζωύφια ή μικρά ψάρια).

•

2.6.4.Καμάκι και λουξ

Τρόπος ψαρέματος για τις βραδινές ώρες. Απαιτούνται τουλάχιστον δύο άτομα ώστε να υπάρξει θετικό αποτέλεσμα. Κάποιος κρατάει το λουξ κοντά στο νερό και κάποιος το καμάκι. Το δυνατό φως προσελκύει και ‘ζαλίζει’ τα ψάρια κάνοντας έτσι εύκολη τη συλλογή τους και βοηθάει τους ψαράδες να βλέπουν τη νύχτα. Αυτός που κρατάει το καμάκι το σπρώχνει με δύναμη μέσα στο νερό, έτσι ώστε να καρφώσει το ψάρι.

 2.6.5.Kαλαμωτή:

Έχει σχήμα ανοιχτού χωνιού και κατασκευάζεται συνήθως από καλάμια, γι΄αυτό λέγεται καλαμωτή ή από βέργες πλάτανων, που πλέκονται μεταξύ τους με σχοινί ή σύρμα. Για το στήσιμο της καλαμωτής επιλέγεται ένα στενό ορμητικό πέρασμα του ποταμού, ώστε τα νερά να περνάνε ορμητικά από τα χάσματα του και τα ψάρια να παγιδεύονται στο χωνί του. Το σκέπαζαν με κλαδιά πλάτανου ή από ιτιά για να μην αναπηδήσουν τα ψάρια και να μην τα φάνε τα αρπαχτικά πουλιά ή οι αλεπούδες. Τελευταία κατασκευάζονταν καλαμωτές από δικτυωτή σίτα για ευκολία.

Πηγές:  http://www.eyliko.gr/htmls/perivallon/kallisto_files_/potamia_oikos ys.pdf  http://nerotrivipatras.gr/istoria-nerotrivis.html  http://www.slideshare.net/elokab/ss-23200596  http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%B5%CF%81%CF%8C%CE% BC%CF%85%CE%BB%CE%BF%CF%82  http://gym-dafnis.ach.sch.gr/fragmata.htm  http://egpaid.blogspot.com/2009/01/blog-post_6013.html  http://portal.tee.gr/portal/page/portal/teelar/EKDILWSEIS/damConf erence/eisigiseis/2.7.pdf

 http://pinakio.blogspot.gr/2014/11/60.html  http://tovaltino.blogspot.gr/2012/11/2.html  https://www.youtube.com/watch?v=z9lZVXsKFqc  http://trikomogrebenon.blogspot.gr/2012/03/blog-post_159.html  http://www.tovima.gr/travel/article/?aid=96802  http://fthiotikos-tymfristos.blogspot.gr/2011/10/blogpost_7789.html  Εικόνες Google

Εργασία μαθητριών: Σοφία Λιάκου (Β’2), Κατερίνα Λίτσιου(Β΄2), Χρύσα Παπαθανασίου (Β’3)

2015

Ζαγκανίκας Θανάσης Ζούρκας Αλέξανδρος Ρούσσης Γιάννης Σκάκας Λεωνίδας

[ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ «ΠΟΤΑΜΙΑ ΠΟΥ ΧΩΡΙΖΟΥΝ-ΓΕΦΥΡΙΑ ΠΟΥ ΕΝΩΝΟΥΝ] 3.ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ............................................................................................. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΦΡΑΓΜΑ.............................................................................. ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ-ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΦΡΑΓΜΑΤΩΝ......................... ΦΡΑΓΜΑΤΑ Δ.ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ................................................................. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΕΧΝΗΤΗ ΛΙΜΝΗ................................................................ ΤΕΧΝΗΤΕΣ ΛΙΜΝΕΣ ΤΗΣ Δ.ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΠΟΤΑΜΙΑΤΗΣ Δ.ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΥΔΡΕΥΣΗ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑ ΤΑ ΜΕΡΗ ΕΝΟΣ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ ΤΥΠΟΙ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΩΝ ΧΡΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΠΟΤΑΜΩΝ ΑΠΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ Η ΑΛΙΕΙΑ ΣΕ ΠΟΤΑΜΙΑ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ ΠΗΓΕΣ

3.1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Όπως γνωρίζουμε, το νερό είναι πολύ σημαντικό για τη ζωή των ανθρώπων. Το νερό που χρειάζεται ο άνθρωπος στην καθημερινή του ζωή, το παίρνει κυρίως από τα ποτάμια. Ο τρόπος χρήσης του νερού των ποταμών ποικίλλει ανάλογα με το μήκος τους ,την στάθμη τους και τη ροή τους. Αρχικά, η ανάγκη εξασφάλισης νερού για άρδευση, οδήγησε τους ανθρώπους να κατασκευάσουν φράγματα. Αργότερα ακολούθησε η χρήση των φραγμάτων για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Τα φράγματα είναι τόσο δαπανηρά, αλλά με μεγάλη οικονομική απόδοση και γι’ αυτό επιδιώκεται η κατασκευή τους. Επίσης σημαντικές είναι οι τεχνητές λίμνες οι οποίες δημιουργούνται με την κατασκευή των φραγμάτων. Εξίσου απαραίτητα είναι τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια, που είναι εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, με την εκμετάλλευση της δυναμικής ενέργειας του νερού. Τα υδραγωγεία είναι ένας ακόμη τρόπος εκμετάλλευσης του νερού με σκοπό την ύδρευση των κατοίκων των πόλεων. Το νερό χρησιμοποιείται και στις βιομηχανίες. Τέλος η αλιεία στους ποταμούς, δηλαδή τόσο η άγρα όσο και η τέχνη της δραστηριότητας, με την οποία γίνεται η σύλληψη και απόσπαση των ψαριών και άλλων υδρόβιων ζώων από τον βιότοπο τους, είτε για τροφή είτε για βιομηχανικούς σκοπούς, είναι πολύ σημαντική. Από αυτά καταλαβαίνουμε τον ιδιαίτερο ρόλο που παίζει το νερό στη ζωή μας.

3.2.ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΦΡΑΓΜΑ

Ένα φράγμα είναι μια κατασκευή που εμποδίζει, ανακατευθύνει ή επιβραδύνει την φυσική ροή υδάτων. Συνήθως με την κατασκευή ενός φράγματος δημιουργούνται συλλέκτες υδάτων, δεξαμενές ή ακόμα και τεχνητές λίμνες. Παρακάτω υπάρχουν πληροφορίες για τα δύο φράγματα της δυτικής Μακεδονίας (Πολυφύτου και Ιλαρίωνα).

3.3.ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΦΡΑΓΜΑΤΩΝ

Η λειτουργικότητα των φραγμάτων είναι πολλαπλή μιας και προσφέρει ανεκτίμητες παροχές στον άνθρωπο. Πρώτα απ’ όλα, ένα βασικό στοιχείο είναι η αποταμίευση νερού, για ύδρευση και άρδευση. Επίσης επιτρέπει την παραγωγή φθηνής ηλεκτρικής ενέργειας, έτσι ώστε να περιορίζεται το πρόβλημα κατανομής ηλεκτρικού ρεύματος. Επιπροσθέτως, η ενέργεια που παράγεται δεν επιφέρει ρύπανση στο περιβάλλον και υπάρχει δυνατότητα αποθήκευσης για ώρες ανάγκης. Τα φράγματα, ακόμα εγγυώνται αποτελεσματική προστασία από τις πλημμύρες. Συμβάλλουν στη διατήρηση καθαρού περιβάλλοντος. Η προσφορά τους στη δημιουργία νέων υγροτόπων ήταν και είναι τεράστια και αποδείχτηκε κερδοφόρα για την ανάπτυξη του οικοτουρισμού και επομένως τη βελτίωση της γενικής οικονομίας της χώρας μας. Τελευταίο αλλά όχι ασήμαντο είναι το γεγονός ότι δόθηκε η δυνατότητα να αναπτυχθούν οι ιχθυοκαλλιέργειες, ένας τομέας που υπήρξε αρκετά υποανάπτυκτος στη χώρα μας. Ωστόσο οι άσχημες συνέπειές τους δεν μπορούν να αμφισβητηθούν. Ένα από τα κυριότερα προβλήματα είναι η αλλοίωση του φυσικού τοπίου. Το ογκώδες και άκομψο οικοδόμημα προκαλεί την καταστροφή της φυσικής ομορφιάς του περιβάλλοντος μιας και η ύπαρξη του τσιμέντου στη φύση μοιάζει με παρωδία στο οικοσύστημα και μπροστά στην πλούσια βλάστηση γύρω από το ποτάμι. Αυξημένος είναι επίσης ο κίνδυνος τοπικών σεισμών σε περιοχές με φράγματα αφού επιβαρύνεται ο φλοιός της γης.

3.4.ΦΡΑΓΜΑΤΑ Δ.ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

3.4.1.ΦΡΑΓΜΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΦΥΤΟΥ

Οι μεγάλες ανάγκες σε ηλεκτρικό ρεύμα και άρδευση επέβαλαν την κατασκευή υδροηλεκτρικού φράγματος το 1970. Το φράγμα είναι χωμάτινο και η μακρόστενη τεχνητή λίμνη που δημιουργήθηκε έχει μήκος 30 χλμ., επιφάνειας 74 τετραγωνικών χιλιομέτρων και υδάτινου όγκου 2 δισ. κυβικών μέτρων. Η λίμνη κατέκλυσε 54.000 στρέμματα γης σε όλη την περιοχή Σερβίων και Βελβεντού. Το εργοστάσιο έχει τρεις στροβίλους συνολικής ισχύος 360 MW και ετήσια ενέργεια 584 εκατομμύρια κιλοβατώρες. Στο 20ο χιλιόμετρο της Εθνικής Οδού Κοζάνης - Λάρισας πάνω στην τεχνητή λίμνη που σχηματίζει ο

Αλιάκμονας βρίσκεται η Υψηλή Γέφυρα των Σερβίων μήκους 1372 μέτρα, πλάτος 13,5 μέτρα και μέγιστο βάθος 55 μέτρα. Έχει το σχήμα ενός τεράστιου ανοιχτού τόξου και είναι το στολίδι της λίμνης.

3.4.2.ΦΡΑΓΜΑ ΙΛΑΡΙΩΝΑ

Το φράγμα του Ιλαρίωνος (Γρεβενά) κατασκευάστηκε από αμμοχάλικο ποταμού και έχει αργιλικό πυρήνα. Έχει όγκο 8 εκατομμύρια κυβικά και θα δημιουργηθεί τεχνητή λίμνη πεντακοσίων εκατομμυρίων κυβικών με ωφέλιμο όγκο 400 εκατομμυρίων κυβικών. Τα νερά της τεχνητής λίμνης θα καλύψουν όλο το φαράγγι της Ζάμπορδας. Το υδροηλεκτρικό φράγμα είναι πολλαπλού σκοπού. Εκτός από την παραγωγή ενέργειας θα υδρεύσει τη Θεσσαλονίκη και θα ρυθμίσει τον ταμιευτήρια Πολυφύτου δηλαδή θα σταθεροποιηθούν οι διακυμάνσεις της λίμνης. Το φράγμα του Ιλαρίωνα αναμφισβήτητα είναι ένα μεγάλο αναπτυξιακό έργο για τούς νομούς Κοζάνης και Γρεβενών και ιδιαίτερα σημαντικό για την εθνική οικονομία.

3.5.ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΕΧΝΗΤΗ ΛΙΜΝΗ

Με τον όρο τεχνητή λίμνη αποκαλούμε κάθε λίμνη που σχηματίστηκε με κατασκευή φραγμάτων, συνήθως στη ροή ποταμών, αλλά και πολύ μικρότερων υδάτινων ρευμάτων, που προέρχονται από την ίδια λεκάνη απορροής, όπως είναι η Λίμνη του Μαραθώνα. Ο σκοπός της δημιουργίας τέτοιων λιμνών είναι η παραγωγή ενέργειας, η άρδευση και η ύδρευση. Ο τεχνικός όρος που χρησιμοποιείται για την αναφορά στις τεχνητές λίμνες είναι Ταμιευτήρας (αγγλ. reservoir).

3.6.ΤΕΧΝΗΤΕΣ ΛΙΜΝΕΣ ΤΗΣ Δ.ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΠΟΤΑΜΙΑ ΤΗΣ Δ.ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

3.6.1.Τεχνητή λίμνη Πολυφύτου

Η λίμνη Πολυφύτου είναι τεχνητή λίμνη του ποταμού Αλιάκμονα, στο νομό Κοζάνης. Σχηματίστηκε το 1973, μετά την κατασκευή του ομώνυμου φράγματος (Πολυφύτου) στον ποταμό και καλύπτει έκταση 74 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Η λίμνη αποτελεί ιδιοκτησία της ΔΕΗ, έχει παραχωρηθεί όμως στους γύρω κατοίκους προς αλιευτική και οικοτουριστική εκμετάλλευση. Διασχίζεται από την Υψηλή Γέφυρα Σερβίων και τη μικρότερη Γέφυρα Ρυμνίου. Η μεγαλύτερη έκταση της τεχνητής λίμνης (περίπου 70%) βρίσκεται στην επικράτεια του Δήμου

Σερβίων. Στα νερά της λίμνης έχουν καταγραφεί 17 είδη ψαριών του γλυκού, ενώ στο Δέλτα του ποταμού Αλιάκμονα απαντώνται και πολλά ευρύαλα είδη. Η περιοχή του ταμιευτήρα Αλιάκμονα είναι σημαντικός βιότοπος για τα αρπακτικά πουλιά, διότι τους προμηθεύει τροφή, φώλιασμα και καταφύγιο. Η περιοχή χρησιμοποιείται επιπλέον και από

μεταναστευτικά είδη σαν χειμερινό καταφύγιο. Αναφέρονται επίσης αρκετά είδη ερπετοπανίδας, ενώ σε ότι αφορά την πανίδα των θηλαστικών στη λίμνη και γύρω απ’ αυτήν, έχουν αναφερθεί 10 διαφορετικά είδη θηλαστικών. Καλύπτει επιφάνεια 74 km² (κατακλυζόμενη) και δέχεται κυρίως τα νερά του ποταμού Αλιάκμονα και μερικών χειμάρρων από λεκάνη απορροής συνολικής έκτασης 5.630 km². Οι μεταβολές στάθμης των νερών είναι της τάξης των 15μ. Η ταχεία ανανέωση του νερού της λίμνης της δίνει τη δυνατότητα γρήγορης απομάκρυνσης των ρυπογόνων φορτίων, με αποτέλεσμα η λίμνη να διατηρεί τη "μεσοτροφική" της κατάσταση. Προσφέρεται, λοιπόν, για μια σειρά δραστηριοτήτων: ιχθυοπαραγωγικές διαδικασίες (ψάρεμα και ιχθυοκαλλιέργεια), αθλητικές δραστηριότητες (κωπηλασία), αναψυχή κ.α. Καλύπτει επίσης τις ανάγκες άρδευσης των καλλιεργήσιμων εδαφών της περιοχής. Σε πρόσφατη έρευνα διαπιστώθηκαν υπερβάσεις ως προς τη συγκέντρωση μόλυβδου, ενώ η κατάσταση της λίμνης χαρακτηρίστηκε "μέτρια".

3.7.ΥΔΡΕΥΣΗ - ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΑ

Μέχρι πριν από 100 χρόνια ή και µέχρι πριν από λίγα χρόνια, σε ορισµένες περιοχές το πόσιµο νερό προερχόταν από πηγάδια και πηγές. Σήμερα, όταν μιλάμε για πόσιμο νερό, το μυαλό µας πηγαίνει είτε στη βρύση που τρέχει νερό, μόλις την ανοίξουμε ή σε ένα μπουκάλι µε εμφιαλωμένο νερό. Από πού όμως παίρνουμε το νερό, που φτάνει στη βρύση µας; Από ποια επεξεργασία περνάει αυτό το νερό, ώστε να είναι πόσιμο;

Σε ορισμένες περιπτώσεις, το νερό που χρησιμοποιούμε μπορεί να προέρχεται από επιφανειακά, τρεχούμενα νερά (ποτάμια) ή και από λίμνες. Σε αυτές τις περιπτώσεις η επεξεργασία του είναι πιο εύκολη, εφόσον, όμως, εκπληρώνονται μερικές προϋποθέσεις: δεν καταλήγουν στα νερά αυτά απόβλητα ή λύματα, δεν κυκλοφορούν σε αυτά μηχανοκίνητα σκάφη, δεν χρησιμοποιούνται για κολύμβηση κα. Ψηλά στις πηγές των ποταμών, το νερό είναι, συνήθως, πιο καθαρό. Διερχόμενο μέσα από το υπέδαφος ή λόγω της ροής φιλτράρεται. Οι μικροοργανισμοί, τα χαλίκια και η άμμος παίζουν το ρόλο του βιολογικού, φυσικού καθαρισμού στο υπέδαφος ή στην κοίτη του ποταμού. Εξάλλου, φίλτρα χαλικιού και άµµου χρησιμοποιούνται και σε εγκαταστάσεις των εταιριών ύδρευσης για τον αρχικό καθαρισμό του νερού, πριν τη διανομή του από το δίκτυο ύδρευσης. Βέβαια, οι φυσικές διεργασίες δεν μπορούν να καθαρίσουν το νερό από επικίνδυνες ουσίες ανθρωπογενούς προέλευσης, όπως για παράδειγμα είναι οι τοξικές ουσίες, τα βαριά μέταλλα, τα φυτοφάρμακα κ.ά. Στις μεγαλουπόλεις, πάντως, αν και ρέει άφθονο από τις βρύσες, το νερό, συνήθως, έρχεται από εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά, µε σημαντικό κόστος για την οικονομία, αλλά και το οικοσύστημά. Οι πολίτες, συνήθως, αγνοούν αυτή την πραγματικότητα. Τα στάδια ύδρευσης από τα νερά ποταμών: 1. Φράγματα και τεχνητές λίμνες, οι οποίες συγκεντρώνουν νερό από ποτάμια ή βρόχινα ρέματα σε µία κοιλάδα.

2 Υδραγωγείο: κανάλια ή αγωγοί, µέσω των οποίων μεταφέρεται το νερό από την πηγή στην πόλη. Τα ανοιχτά υδραγωγεία χάνουν πολύ νερό από εξάτμιση και υπερχειλίσεις. Η μεγαλύτερη ποσότητα του νερού μεταφέρεται μέσω των υδραγωγείων με τη δύναμη της βαρύτητας Αν η πηγή είναι σε χαμηλότερο υψόμετρο από το υδραγωγείο ή την πόλη, απαιτείται άντληση για ανύψωση του νερού. Κατά την άντληση δαπανούνται σημαντικές ποσότητες ηλεκτρικού ρεύματος.

3. ΜΕΝ (Μονάδα Επεξεργασίας Νερού): Επεξεργασία του νερού ώστε να είναι ασφαλές για πόση Οι μεγάλες πόλεις έχουν ολόκληρα «εργοστάσια» για αυτό τον σκοπό όπου το νερό υπόκειται σε διάφορες χημικές επεξεργασίες. Η πιο σημαντική είναι η απολύμανση από µμικρόβια µε χλώριο (τα παράγωγα, όμως, της χλωρίωσης βρέθηκε πρόσφατα ότι μπορεί να είναι καρκινογόνα). Σε μικρότερους δήμους, η επεξεργασία του νερού

είναι πιο απλή. Οι ΔΕΥΑ οφείλουν να παίρνουν συνεχώς δείγματα του νερού και να μετρούν την ποσότητα διάφορων ουσιών, για να διασφαλίζουν ότι δεν υπερβαίνονται ποτέ όρια επικίνδυνα για την υγεία. Οι Μονάδες Επεξεργασίας Νερού (ΜΕΝ) έχουν απόλυτα καθοριστική σημασία για το νερό που πίνουμε, καθώς εδώ το νερό υποβάλλεται σε επεξεργασία, που το καθιστά πόσιμο. Στάδια επεξεργασίας νερού Το νερό που φτάνει στις ΜΕΝ είναι ακατέργαστο. Περιέχει διάφορα στερεά (κλαδιά, χώμα, λάσπη) που έχει παρασύρει κατά το πέρασμά του, όπως επίσης μικρόβια και μικροοργανισμούς που δεν είναι ορατά με γυμνό μάτι. Στις ΜΕΝ ακολουθείται η παρακάτω αλληλουχία σταδίων για την επεξεργασία του νερού: 1ο στάδιο: προσθήκη χλωρίου (απολύμανση). Με την προχλωρίωση θανατώνονται τα μικρόβια που υπάρχουν στο νερό και διευκολύνεται η μετέπειτα επεξεργασία του.

2ο στάδιο: προσθήκη θειικού αργιλίου (κροκίδωση). Η προσθήκη θειικού αργιλίου βοηθά τα στερεά σωματίδια που υπάρχουν μέσα στο νερό να ενωθούν μεταξύ τους και να κατακαθίσουν. Η όλη διαδικασία ονομάζεται κροκίδωση.

3ο στάδιο: καθίζηση. Μετά την κροκίδωση τα συσσωματωμένα στερεά κατακάθονται στον πυθμένα της δεξαμενής καθίζησης. Με αυτόν τον τρόπο το νερό καθαρίζεται σε ποσοστό 80%.γλ 4ο στάδιο: φιλτράρισμα. Τα πολύ ελαφρά σωματίδια που δεν κατακάθονται (20%), κατακρατούνται σε ειδικά φίλτρα άμμου, από τα οποία το νερό βγαίνει πλέον καθαρό για να δοθεί προς κατανάλωση.

5ο στάδιο: μεταχλωρίωση. Εφόσον η προχλωρίωση δεν είναι ικανοποιητική, προσθέτουμε συμπληρωματικά χλώριο κατά την είσοδο του νερού στις κλειστές δεξαμενές αποθήκευσης και πριν την είσοδό του στο δίκτυο ύδρευσης. και την περιβαλλοντική επιβάρυνση ενεργοβόρων αντλήσεων, που μόνο σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης ενεργοποιούνται, π.χ. άντληση από την Υλίκη από τα τέλη του 2007 έως τα μέσα περίπου του 2009. Το δίκτυο ύδρευσης περιλαμβάνει το σύνολο των αγωγών που

μεταφέρουν το διυλισμένο νερό από τις ΜΕΝ στους υδρομετρητές των καταναλωτών! Επιπλέον, το δίκτυο πέραν των αγωγών περιλαμβάνει αντλιοστάσια και δεξαμενές πίεσης. Συγκεκριμένα, για την υδροδότηση των περιοχών που βρίσκονται σε μεγάλο υψόμετρο λειτουργούν αντλιοστάσια, ενώ δεξαμενές πόλεως βρίσκονται διάσπαρτες σε υψηλά υψομετρικά σημεία της πόλης. Η Ελλάδα παράγει ένα από τα πιο ποιοτικά νερά του κόσμου. Οι κύριες πηγές υδροληψίας και οι ταμιευτήρες βρίσκονται σε αγνές περιοχές, απαλλαγμένες από γεωργική και βιομηχανική δραστηριότητα, με αποτέλεσμα οι περισσότερες πόλεις να τροφοδοτούνται με νερό με φυσικό τρόπο που απαιτεί ελάχιστη κατανάλωση ενέργειας.

3.8.ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑ

Στις μέρες μας χρειαζόμαστε ηλεκτρική ενέργεια για τις διάφορες συσκευές που χρησιμοποιούμε στα σπίτια μας. Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να παράγουμε ηλεκτρική ενέργεια. Ένας από αυτούς, με τον οποίο και θα ασχοληθούμε είναι η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μέσω των υδροηλεκτρικών εργοστασίων. Η διαδικασία αυτή βασίζεται κυρίως στη μετατροπή της δυναμικής ενέργειας του νερού σε ηλεκτρική ενέργεια. Προέρχεται από την εκμετάλλευση των υδάτων των ποταμών. Η υδροηλεκτρική ενέργεια δεν παράγει βλαβερά αέρια και κατά συνέπεια έχει αισθητά μικρότερη επίδραση στην ατμόσφαιρα. Υδροηλεκτρικά εργοστάσια ονομάζονται οι εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με την εκμετάλλευση της δυναμικής ενέργειας του νερού (π.χ ενός ποταμού, μιας λίμνης κτλ.). Δεδομένου ότι παράγουν ενέργεια χωρίς να καταναλώνουν φυσικούς πόρους, θεωρούνται ως τρόποι παραγωγής ενέργειας από ανακυκλώσιμες πηγές.

Υδροηλεκτρικό εργοστάσιο

Διάγραμμα υδροηλεκτρικού εργοστασίου. Α: Ταμιευτήρας Ε: Υδατοφράκτης F: Υδαταγωγός C: Τουρμπίνα D: Γεννήτρια Ε: Εγκατάσταση παραγωγής ισχύος G: Γραμμή μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας Η: Συνέχεια ροής ποταμού

3.9.ΤΑ ΜΕΡΗ ΕΝΟΣ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ

Το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο αποτελείται από τα εξής τμήματα: Αρχικά κατασκευάζεται ένα φράγμα, το οποίο συγκρατεί το νερό σε μια τεχνητή λίμνη (ταμιευτήρα). Το νερό αυτό πρέπει να μπορεί να ρέει προς τα κάτω, γι' αυτό τα φράγματα κατασκευάζονται σε σημεία με

σχετικά απότομες κλίσεις της κοίτης των ποταμών. Με τη ροή αυτή η δυναμική ενέργεια του νερού του ταμιευτήρα μετατρέπεται σε κινητική. 

Στο κάτω μέρος του φράγματος τοποθετούνται υδατοφράκτες. Με τη βοήθειά τους ρυθμίζεται η ποσότητα ροής του νερού από τον ταμιευτήρα προς την τουρμπίνα μέσω του υδαταγωγού.

Α: Γεννήτρια Β: Τουρμπίνα (1) Στάτορας (2) Ρότορας (3) θυρίδα (4) πτερύγια (5) Είσοδος ρέοντος νερού (6) Άξονας σύνδεσης τουρμπίνας - γεννήτριας 





Τουρμπίνα (ή τουρμπίνες, ανάλογα με το μέγεθος του εργοστασίου): Είναι συσκευές με ειδικά πτερύγια, χάρη στα οποία η κινητική ενέργεια του νερού που ρέει μετατρέπεται σε περιστροφική. Η υψομετρική διαφορά μεταξύ στάθμης του ταμιευτήρα και της θέσης της τουρμπίνας προκαλεί την κίνηση του νερού, το οποίο με τη σειρά του θέτει σε κίνηση την τουρμπίνα. Γεννήτρια (γεννήτριες, όπως πιο πάνω): Άμεσα συνδεδεμένη στον άξονα της τουρμπίνας βρίσκεται συνδεδεμένη μια γεννήτρια ηλεκτρικού ρεύματος, την οποία θέτει σε κίνηση η τουρμπίνα. Με τον τρόπο αυτό η κινητική ενέργεια του νερού μετατρέπεται σε ηλεκτρικό ρεύμα. Γραμμές μεταφοράς: Από την εγκατάσταση παραγωγής ισχύος εκκινούν γραμμές μεταφοράς της ηλεκτρικής ενέργειας προς τους τόπους κατανάλωσής της.

3.10.ΤΥΠΟΙ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΩΝ

Ανάλογα με το μέγεθος και την παραγόμενη ισχύ, τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια διακρίνονται σε:









Μικρής κλίμακας: Είναι εγκαταστάσεις που, όπως υποδηλώνει το όνομά τους, παράγουν από 1 kW έως 1 MW ισχύος. Η βασική τους χρήση είναι η ηλεκτροδότηση μικρών οικισμών (χωριών, κωμοπόλεων) ή μικρών εργοστασίων δευτερογενούς παραγωγής. Μεσαίας κλίμακας: Παράγουν μέχρι 20 MW ισχύος, είναι σχετικά χαμηλού κόστους κατασκευής ενώ είναι ιδιαίτερα αξιόπιστα κατά τη λειτουργία τους. Χρησιμοποιούνται για την ηλεκτροδότηση είτε αστικών περιοχών είτε για τη λειτουργία μεγάλων παραγωγικών μονάδων με πολλές ενεργειακές απαιτήσεις. Μεγάλης κλίμακας: Παράγουν περισσότερα από 20 MW ισχύος και απαιτούν την κατασκευή μεγάλων φραγμάτων. Ένα από τα μεγαλύτερα εργοστάσια αυτού του τύπου είναι αυτό που κατασκευάστηκε στο "φράγμα Χούβερ" (Hooverdam) στο Κολοράντο των ΗΠΑ, το οποίο έχει ισχύ 2.000 MW. "Επί της κοίτης": Σε αρκετές περιοχές του κόσμου υπάρχουν υδάτινα ρεύματα με ταχεία αλλά και συνεχή ροή καθ' όλη τη διάρκεια του έτους, πράγμα που καθιστά δυνατή την κατασκευή εργοστασίων απευθείας πάνω στην κοίτη του ποταμού, χωρίς να υπάρχει, συνήθως, η ανάγκη κατασκευής φράγματος. Το πλεονέκτημά τους είναι η πολύ μικρή περιβαλλοντική παρέμβαση στις γύρω περιοχές και χωρίς να επηρεάζεται η ροή των υδάτων. Μειονέκτημά τους είναι η παρεμπόδιση της ελεύθερης διακίνησης των υδρόβιων ζώων (ψάρια κτλ.).

Πλεονεκτήματα-Μειονεκτήματα Τα πλεονεκτήματα από τη χρήση της υδραυλικής ενέργειας είναι : 





Οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί είναι δυνατό να τεθούν σε λειτουργία αμέσως μόλις ζητηθεί επιπλέον ηλεκτρική ενέργεια, σε αντίθεση με τους θερμικούς σταθμούς (γαιανθράκων, πετρελαίου), που απαιτούν χρόνο προετοιμασίας Είναι μία "καθαρή" και ανανεώσιμη πηγή ενέργειας, με τα γνωστά πλεονεκτήματα (εξοικονόμηση συναλλάγματος, φυσικών πόρων, προστασία περιβάλλοντος) Μέσω των υδροταμιευτήρων δίνεται η δυνατότητα να ικανοποιηθούν και άλλες ανάγκες, όπως ύδρευση, άρδευση, ανάσχεση χειμάρρων, δημιουργία υγροτόπων, αναψυχή, αθλητισμός.

 









Είναι πρακτικά ανεξάντλητη πηγή ενέργειας και συμβάλλει στη μείωση της εξάρτησης από συμβατικούς ενεργειακούς πόρους, Είναι εγχώρια πηγή ενέργειας και συνεισφέρει στην ενίσχυση της ενεργειακής ανεξαρτητοποίησης και της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού σε εθνικό επίπεδο, Είναι διάσπαρτη γεωγραφικά και οδηγεί στην αποκέντρωση του ενεργειακού συστήματος αλλά και δίνει τη δυνατότητα ορθολογικής αξιοποίησης τοπικών ενεργειακών πόρων, Μπορεί να αποτελέσει πυρήνα για την αναζωογόνηση οικονομικά και κοινωνικά υποβαθμιζόμενων περιοχών καθώς και να συμβάλλει στην τοπική ανάπτυξη, με την προώθηση σχετικών επενδύσεων, Δεν παράγει ατμοσφαιρικούς ρύπους και θόρυβο (παρά μόνο μικρής έντασης και χρονικής διάρκειας στη φάση των κατασκευών), Ο ταμιευτήρας (όταν επιλέγεται η κατασκευή φράγματος) μπορεί να οδηγήσει στην δημιουργία υγρότοπου.

Τα μειονεκτήματα που συνήθως εμφανίζονται είναι: 1. Το μεγάλο κόστος κατασκευής φραγμάτων και εξοπλισμού των σταθμών ηλεκτροπαραγωγής καθώς και η μεγάλη χρονική διάρκεια απαιτείται μέχρι την αποπεράτωση του έργου 2. Η έντονη περιβαλλοντική αλλοίωση στην περιοχή του ταμιευτήρα (ενδεχόμενη μετακίνηση πληθυσμών, υποβάθμιση περιοχών, αλλαγή στη χρήση γης, στη χλωρίδα και πανίδα περιοχών αλλά και του τοπικού κλίματος.

3.11.ΧΡΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΠΟΤΑΜΩΝ ΑΠΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ

Ο κλάδος της βιομηχανίας αποτελεί επίσης έναν βασικό καταναλωτή νερού. Οποιοδήποτε βιομηχανικό προϊόν απαιτεί νερό για να παρασκευαστεί. Το νερό, το οποίο απαιτείται για την παρασκευή των αγαθών ονομάζεται εικονικό νερό ή κρυμμένο νερό και τελευταία έχει αρχίσει να απασχολεί σοβαρά τους επιστήμονες. Υπάρχουν προϊόντα για τα οποία είναι δυνατό να γίνει μία εκτίμηση της κατανάλωσης νερού που απαιτείται για την παραγωγή τους, ενώ για άλλα είναι δύσκολο να υπολογιστεί, καθώς η παραγωγική διαδικασία είναι διαφορετική μεταξύ των βιομηχανιών και έτσι είναι αδύνατο να προσεγγιστεί η μέση κατανάλωση νερού. Στην βιομηχανία, εκτός από κατανάλωση νερού για την παραγωγή προϊόντων, παρατηρείται και κατανάλωση νερού για ψύξη των μηχανικών εγκαταστάσεων. Η ψύξη σήµερα κυρίως χρησιμοποιείται για την διατήρηση χαµηλών θερµοκρασιών σύµφωνα µε τις απαιτήσεις βιομηχανικών διαδικασιών ή για την διατήρηση θερµοκρασιών άνεσης στους χώρους κατοικίας και εργασίας. Η χρήση της κρίνεται επίσης αναγκαία για την συντήρηση τροφίµων - ποτών για µεγάλα χρονικά διαστήµατα, ελαχιστοποιώντας συγχρόνως την υποβάθµιση της ποιότητας τους. Το νερό χρησιμοποιείται επίσης για το πλύσιμο των μηχανημάτων , των σκευών(άδεια μπουκάλια) και των πρώτων υλών (φρούτων και λαχανικών). Σημαντικοί βιομηχανικοί καταναλωτές νερού είναι, επίσης, οι χημικές και πετρελαϊκές εγκαταστάσεις, η μεταλλουργία (σιδηρούχα και μη σιδηρούχα), η βιομηχανία κατασκευής μηχανημάτων καθώς και αυτή του χαρτοπολτού και χαρτιού. Στην Ελλάδα ο τομέας αυτός καταναλώνει μόλις το 3% της συνολικής ποσότητας νερού, καθώς η χώρα δεν διαθέτει μεγάλης έκτασης βαριά βιομηχανία. Σε παγκόσμιο επίπεδο το νερό που χρησιμοποιείται στην βιομηχανία αντιστοιχεί περίπου στο 20% της κατανάλωσης γλυκού νερού. Από αυτό, 57-69% χρησιμοποιείται για την παραγωγή ενέργειας, συμπεριλαμβανομένης και των συστημάτων ψύξης, 30-40% σε βιομηχανικές διαδικασίες, 0,5-3% σε ατμοηλεκτρικούς σταθμούς. Η ανακύκλωση προϊόντων, η μείωση της κατανάλωσης επικίνδυνων χημικών και κλειστά συστήματα καθαρισμού και επαναχρησιμοποίησης

του νερού συμβάλλουν σημαντικά στον περιορισμό της σπατάλης νερού σε βιομηχανικό επίπεδο. Η εμφάνιση νέας, φιλικότερης προς το περιβάλλον τεχνολογίας είναι μια πολύ σημαντική πρόσφατη τάση της βιομηχανικής ανάπτυξης. Κάποια στοιχεία αυτής της τεχνολογίας βοηθούν στη μείωση των αποβλήτων, χρησιμοποιώντας πιο εποικοδομητικά τις πρώτες ύλες και την ενέργεια. Η ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας οδήγησε στην αποτελεσματικότερη διαχείριση της εκροής των βιομηχανικών αποβλήτων.

3.12.Η ΑΛΙΕΙΑ ΣΕ ΠΟΤΑΜΙA ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ

Το ψάρεμα στο ποτάμι είναι πολύ δυσκολότερο από το ψάρεμα στη λίμνη. Αυτό συμβαίνει λόγω κυρίως της συνεχούς ροής του νερού που έχει σαν αποτέλεσμα την μεταβολή της ορμητικότητας και της θερμοκρασίας. Έτσι ο βυθός αλλάζει συνεχώς, το ίδιο και οι συνήθειες των ψαριών. Ξεκινώντας πρέπει να βρούμε ένα σημείο το οποίο το οποίο να μην φαίνεται ότι έχει ψαρευτεί και να έχει ένα εμπόδιο δηλαδή κάποιο δέντρο ή στροφή που να μειώνει την ορμητικότητα του ποταμού. Κάτι που επίσης είναι σημαντικό είναι να ελέγξετε το βυθό στον οποίο πολλές φορές υπάρχουν σκαλώματα και δυσκολεύουν το ψάρεμα. Τέλος το σημαντικότερο είναι να ψαρεύουμε με τα καλάμια σηκωμένα όρθια, με τις μύτες προς τα πάνω. Το ψάρεμα στο ποτάμι είναι περισσότερο θα λέγαμε “καταδρομικό” μιας και πρέπει να ψάξεις αρκετά και όχι απλά να κολλήσεις σε ένα μέρος. Με λίγα λόγια χρειάζεται αρκετή δουλειά και κόπος όσον αφορά τον τόπο που θα βρεις τα ψάρια. Με την αλιεία στα ποτάμια αναπτύσσονται σημαντικά προβλήματα. Ένα από αυτά είναι ότι σε όλα τα πολυψαρεμένα σημεία των ποταμών το μόνο που βρίσκεις είναι βουνά από σκουπίδια τα οποία προκύπτουν από ερασιτέχνες αλιείς. Οπότε καλό θα είναι να προσπαθούμε να αφήνουμε τον τόπο που ψαρεύουμε όσο το δυνατόν καθαρότερο από όσο τον βρίσκουμε, έτσι ώστε καινούργια ψάρια να έρθουν και πάλι εκεί.

ΠΗΓΕΣ  





http://www.agrotour.net/web/guest/nature/~/topicarts/view/76144?_topicarts_redirect=%2Fweb% 2Fguest%2Fnature https://www.google.gr/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&u act=8&ved=0CAcQjRw&url=http%3A%2F%2Fwww.panoramio.com%2Fphoto%2F817 90368&ei=OuXQVI_WF4HhUvHcgNAP&bvm=bv.85076809,d.d24&psig=AFQjCNGf8X KsFRqfiHZfr-Lbj8nPAjh73g&ust=1423062698881625 https://www.google.gr/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&u act=8&ved=0CAcQjRw&url=http%3A%2F%2F4dimservion.blogspot.com%2F2013%2F06%2Fblog-post_6.html&ei=p-bQVNiJsL2Up6ggYAM&bvm=bv.85076809,d.d24&psig=AFQjCNGf8XKsFRqfiHZfrLbj8nPAjh73g&ust http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A5%CE%B4%CF%81%CE%BF%CE%B7%CE%BB%CE %B5%CE%BA%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CE%B5%CF%81%CE%B3% CE%BF%CF%83%CF%84%CE%AC%CF%83%CE%B9%CE%BF



http://www.garyfallidou.org/elec_prod/gr_hydro_adv_dis.html



http://users.sch.gr/kpara/ape2009_10/ydrauliki.html



molbiogen.blogspot.com

  

www.enet.gr greenchef.gr http://www.watersave.gr/files/PDF/10ekp.pdf

4.ΠΟΤΑΜΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΜΑΘΗΤΡΙΕΣ: ΜΑΜΑΤΣΙΟΥ ΣΤΕΛΙΝΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΠΛΙΑΤΣΙΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΕΣ:ΓΚΟΓΚΑ ΕΛΕΝΗ ΧΙΩΤΕΡΗ ΚΑΤΕΡΙΝΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ….. ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΠΟΤΑΜΩΝ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΑ ΠΟΤΑΜΙΑ… ΕΘΙΜΟ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ…. ΠΙΝΑΚΕΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

4.1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Από τα παλαιότερα χρόνια, μέχρι και σήμερα τα ποτάμια έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στον πολιτισμό της κάθε χώρας. Έχουν γραφτεί πολλά ποιήματα καθώς και τραγούδια που μιλάνε για την σπουδαιότητα των ποταμών. Για το νερό τους, την χρησιμότητα τους, τις ιδιότητές τος και επίσης αφηγούνται γεγονότα που έχουν συμβεί στους ποταμούς. Πολλοί διάσημοι καλλιτέχνες ,ζωγράφοι, έχουν απεικονίσει με σπουδαίο τρόπο εικόνες ποταμών είτε που έχουν σκεφτεί οι ίδιοι είτε από μια επίσκεψή τους σε αυτόν, είτε βεβαίως από αναμνήσεις των παιδικών τους χρόνων. Ο καθένας με τον δικό του τρόπο έχει εμπνευστεί και μαγευτεί από την γοητευτική ομορφιά των ποταμών και αυτό μας το αποτυπώνει στους πανέμορφους πίνακές του.

Σελ1

4.2.ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

•

Ελληνική μυθολογία, θρύλοι, παραδόσεις και φυσικό περιβάλλον.

• Οι ποταμοί, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, κατά την προσφιλή αλληγορική, ιδεο-ανθρωπόμορφη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων ήταν ποτάμιοι θεοί, γιοι του Ωκεανού και της Τηθύος. Αποτελούν θέμα των λαϊκών μας παραδόσεων. Θρύλοι θέλουν αλλόκοτα πλάσματα να ζωντανεύουν στα νερά των ποταμών

Σελ2

4.3.ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΠΟΤΑΜΩΝ

•

πολλά τραγούδια έχουν γραφτεί για το ποτάμι από πολλούς Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες Ποταμέ, τζάνε μ', ποταμέ μου, ποταμέ, ποταμέ μου σαν γεμίζεις και βαρείς και κυματίζεις. Πάρε με, τζάνε μ', ποταμέ μου, πάρε με, πάρε με στα κύματα σου, στα στριφογυρίσματα σου. Να με πας, τζάνε μ', ποταμέ μου, να με πας, να με πας στη γη, στη Δύση, μες στ' Αλή, μες στ' Αλή πασά τη βρύση. Πο' ρχονται, τζάνε μ', ποταμέ μου, πο' ρχονται, πο' ρχονται οι ξανθές και πλένουν, μαυρομά-, μαυρομάτες και λευκαίνουν.

https://www.youtube.com/watch?v=-jly4s9yeRU

σελ3

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΠΟΤΑΜΩΝ • Το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω και δεν πρόκειται σε σένα να γυρίσω. Μια παλιά και ξεγραμμένη ιστορία δεν μπορεί να μου αλλάξει την πορεία. Κι αν γινόταν μονομιάς να σε ξεχνούσα, στη ζωή μου τίποτα άλλο πιο πολύ δε θα ζητούσα. Το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω και την πόρτα σου ποτέ δεν θα χτυπήσω. Πιο καλά να συναντήσω κάτι άλλο και ας πέσω σε ένα λάθος πιο μεγάλο. Κι αν γινόταν μονομιάς να σε ξεχνούσα, στη ζωή μου τίποτα άλλο πιο πολύ δε θα ζητούσα. https://www.youtube.com/watch?v=PeI uUqLEkmM

Σελ4

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΠΟΤΑΜΩΝ 1. ‘’ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΗΣ ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ’’ 2. ‘’ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ΄΄ ΤΗΣ ΝΑΤΑΣΑ ΜΠΟΦΙΛΙΟΥ 3. ‘’ΤΟ ΝΕΡΟ ΠΟΥ ΚΥΛΑΕΙ’’ΞΥΛΙΝΑ ΣΠΑΘΙΑ 4. ‘’ΠΟΤΑΜΙ ΔΙΧΩΣ ΘΑΛΑΣΣΑ’’ 5. ‘’ΠΟΤΑΜΙ ΜΑΥΡΟ’’ 6. ‘’ΠΟΤΑΜΟΙ ΚΑΙ ΚΑΤΑΡΑΧΤΕΣ’’ΛΕΚΚΑΣ 7. ‘’ΕΦΤΑ ΠΟΤΑΜΙΑ’’ 8. ‘’RIVERS FLOWS IN YOU’’ 9. ‘’BOAT ON THE RIVER’’

Σελ5

4.4.ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΑ ΠΟΤΑΜΙΑ

Ἡ θάλασσα καὶ τὰ ποτάμια Πῆγαν τὰ ποτάμια παραπονεμένα κι εἶπαν τῆς θαλάσσης: Φέρνομε σ᾿ ἐσένα ὅλα μας τὰ πλούτη, ὅλη τη χαρά μας, ὅλη τη ζωή μας, ὅλα τὰ νερά μας. Καὶ γιὰ πληρωμή μας σὺ τί μᾶς χαρίζεις; Παίρνεις τὰ νερά μας καὶ μᾶς τ᾿ ἁρμυρίζεις! Καὶ τοὺς εἶπ᾿ ἐκείνη: Πῶς μπορῶ ν᾿ ἀλλάξω; Τὰ γλυκὰ νερά σας πῶς νὰ τὰ φυλάξω; Εἶμ᾿ ἀπὸ τὴ φύση ἁρμυρὴ πλασμένη Κι ἁρμυρὸ κοντά μου κάθε τί θὰ γένει. Τὰ παράπονά σας πᾶνε στὰ χαμένα. Θέτε τὸ καλὸ σάς; φεύγετ᾿ ἀπὸ μένα.ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΡΟΣΙΝΗΣ

Σελ6

ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΑ ΠΟΤΑΜΙΑ Το ποτάμι (Μάνος Χατζηδάκις) Εκεί κάτω στο ποτάμι Ζούνε δυο μικρά παιδιά Τόνα βλέπει δεν ακούει Τ' άλλο ακούει μα δε βλέπει Και τα δυο ξέρουν πως πρέπει Να ‘χουν μόνο μια καρδιά Εκεί κάτω στο ποτάμι Τα παιδιά μένουν παιδιά Το ποτάμι όλο γεμίζει Και τη θάλασσα ποτίζει Εκεί κάτω στο ποτάμι Ζει μια δύστυχη τρελή Π' αγαπούσε ένα πουλί Το παιδί που δεν ακούει Της σκοτώνει το πουλί Κι από τότες δε γνωρίζει Πως την βλέπει το ποτάμι Σαν γυναίκα ή σαν πουλί; Το ποτάμι όλο γεμίζει Κι απ' τη θλίψη ξεχειλίζει Εκεί κάτω στο ποτάμι Ζούσ' ο κύριος Δικαστής

Κυνηγούσε τα θηρία Κι αγαπούσε μια Κυρία Ώς την ώρα που η τρελή Πνίγει την μικρή Κυρία Που τη νόμισε παιδί Κ' έτσι ο Δικαστής μονάχος Προτιμά να σκοτωθεί Εκεί κάτω στο ποτάμι Θάψανε το Δικαστή Το ποτάμι όλο γεμίζει Και την πίκρα μου ποτίζει Εκεί κάτω στο ποτάμι Ζει μια νύφη ερημική Που σαν τέλειωσεν ο γάμος Έφυγε ο γαμπρός το βράδυ Και δεν ήρθε την αυγή Έτσι η νύφη στολισμένη Εκεί κάτω στο ποτάμι Έγινε κι αυτή κραυγή

Σελ7

4.5.ΕΘΙΜΟ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ

• Σε πολλά χωριά της Θεσσαλίας τα Φωτα, όπου υπάρχουν ποτάμια, οι κάτοικοι παίρνουν τα εικονίσματα από την εκκλησία και τα μεταφέρουν στο ποτάμι. Εκεί, μέσα στα παγωμένα νερά των ποταμών, ρίχνουν τον σταυρό και με αυτόν ραντίζουν τα εικονίσματα, τα οποία στη συνέχεια επιστρέφουν στην εκκλησία ενώ συνηθίζουν να ραντίζουν με το ευλογημένο νερό και τα χωράφια για να έχουν καλή σοδιά. Σε αρκετά χωριά της Θεσσαλίας, βουτούν ολόκληρη την εικόνα μέσα στο ποτάμι.

Σελ8

4.6.ΠΙΝΑΚΕΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ

Πολλοί σημαντικοί ζωγράφοι έχουν φτιάξει έργα με θέμα το ποτάμι , είτε αυτό ήταν πολύ κοντά στον τόπο διαμονής τους, είτε έτυχε να το επισκεφτούν και να εμπνευστούν από αυτό

Πολλοί ζωγράφοι ρωσικής καταγωγής , όπως ο Issaak Levitan και ο Alexey Savrasov απεικόνισαν στα έργα τους το Βόλγα (τοπικό ποτάμι για τους ίδιους ) , το μεγαλύτερο ποτάμι της Ευρώπης

4.7.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

http://www.google.gr/ http://atlaswikigr.wikifoundry.com/page/%CE %BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%B A%CE%AD%CF%82+%CE%BA%CE%B1%CE%B9 +%CF%84%CF%81%CE%B1%CE%B3%CE%BF% CF%8D%CE%B4%CE%B9%CE%B1+%CE%B3%C E%B9%CE%B1+%CF%84%CE%BF+%CF%80%CE %BF%CF%84%CE%AC%CE%BC%CE%B9 http://users.uoa.gr/~nektar/arts/poetry/gewr gios_drosinhs_poems.htm http://www.paidika.gr/index.php?option=com _content&task=view&id=1126&Itemid=83

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΘΕΜΑ: 5.ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ, ΑΕΙΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ

ΜΑΘΗΤΡΙΕΣ: ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΚΑΡΒΕΛΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΜΑΜΑΤΣΙΟΥ ΕΛΕΝΗ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1.Τρόποι διαχείρισης του νερού των ποταμών

2.Οι παρεμβάσεις των ανθρώπων στα ποτάμια και οι συνέπειές τους

3.Ρύπανση ποταμών(ανθρώπινη επέμβαση)

4.Μέτρα προστασίας των ποταμών και των οργανισμών που ζουν σε αυτούς

5.Κύριο φωτογραφικό υλικό

6.Βιβλιογραφία

5.1.ΤΡΟΠΟΙ ΣΩΣΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ

Τα επιφανειακά νερά από πηγή πλούτου, μπορούν να μετατραπούν σε μια διαρκή και αόρατη απειλή, αν οι κυβερνήσεις όλων των χωρών δεν πάρουν άμεσα δραστικά μέτρα για την διαχείριση και την προστασία τους. Είναι, λοιπόν, επιτακτική ανάγκη η λήψη άμεσων μέτρων, που θα διατηρήσουν τα αποθέματα γλυκού νερού, καλής ποιότητας. Οι βιομηχανίες αρχίζουν να συνειδητοποιούν την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος. Όμως η συνύπαρξη βιομηχανίας και φύσης εξακολουθεί να συναντά πολλά προβλήματα. Οι προσπάθειες, που γίνονται , αποβλέπουν στη δυνατόν μικρότερη επιβάρυνση της φύσης. Γιατί οι δραστηριότητες για τον περιορισμό της ρύπανσης των επιφανειακών νερών και την προστασία τους, συνεπάγονται σοβαρές δαπάνες λειτουργίας και συντήρησης των ειδικών εγκαταστάσεων αντιρρύπανσης (βιολογικοί καθαρισμοί) αλλά και συνεχείς επενδύσεις για τη βελτίωση της περιβαλλοντικής απόδοσης, της διασφάλισης της υδατοτροφοδοσίας και της διάθεσης των αστικών και βιομηχανικών αποβλήτων. Τα υγρά απόβλητα, μετά την επεξεργασία τους, αποτελούν ένα υδατικό πόρο, πολύ προσιτό οικονομικά, κατάλληλο κύρια για άρδευση. Ανακυκλούμενα χρησιμοποιούνται στις παραγωγικές μονάδες της βιομηχανίας ή για οικιακή χρήση (εκτός από πόση), ή για την πυροπροστασία δασικών εκτάσεων σε περιοχές που γειτνιάζουν με αστικά κέντρα, ή για τον εμπλουτισμό υπόγειων υδροφορέων. Με την τελευταία εφαρμογή αποφεύγεται η είσοδος αλμυρού νερού από τη θάλασσα στους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες, αποκαθίσταται το υδατικό δυναμικό, αποθηκεύονται οι χειμερινές απορροές, για να χρησιμοποιηθούν στις περιόδους αιχμής, βελτιώνονται τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των υδατικών πόρων, προστατεύονται οι επιφανειακές κατασκευές από καταστροφές λόγω καθίζησης, εξασφαλίζεται η ανάπτυξη της περιοχής μέσω της διατήρησης ικανής ποιότητας και ποσότητας νερού. Γενικά, δίνει λύσεις για την περιβαλλοντική προστασία των υδροφόρων οριζόντων και την αειφορική διαχείριση του υδατικού δυναμικού. Είναι αξιοσημείωτη η διαχείριση του νερού με τη βοήθεια των φραγμάτων ,όπου μεγάλη ποσότητα νερού

συγκεντρώνεται και συγκρατείται από την ανθεκτική κατασκευή του φράγματος. Με αυτό τον τρόπο μπορεί εύκολα να παραχθεί υδροηλεκτρική ενέργεια, με αποτέλεσμα την εξοικονόμηση των μη φυσικών πόρων.

5.2.ΟΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΣΤΑ ΠΟΤΑΜΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥΣ 5.2.1.ΈΒΡΟΣ

Μεγάλες πλημμύρες σημειώθηκαν τα έτη 2005 και 2006, αποτέλεσμα των οποίων η περιοχή γύρω από τον ποταμό να εκκενωθούν λόγω πλημμύρας. Γι’ αυτό το λόγο έγινε τεχνητή θραύση του αναχώματος στην τοποθεσία Πέτρα ώστε να εκτονωθούν τα νερά στις πλημμυρισμένες εκτάσεις. Το 2005 και το 2006 συνολικά 400.000 στρέμματα στην Ελλάδα και 450.000 στρέμματα στην Τουρκία πλημμύρισαν και το φαινόμενο των πλημμύρων τα τελευταία χρόνια επαναλαμβάνεται. Μέρος του προβλήματος αποτελεί το φράγμα του Ιβαΐλογκραντ στον Άρδα ποταμό στην Βουλγαρία (το φράγμα βρίσκεται 6χλμ από τα σύνορα με την Ελλάδα). Όταν γίνεται υπερχείλιση νερού στο φράγμα τα νερά μέσα σε 2-4 ώρες χύνονται ορμητικά μέσω του ποταμού Άρδα στον Έβρο. Οι Βούλγαροι είναι υποχρεωμένοι να ενημερώνουν τις Ελληνικές αρχές πριν την υπερχείλιση του φράγματος, αλλά αυτό πολλές φορές δεν γίνεται εγκαίρως μιας και είναι δύσκολο να προβλεφθεί η υπερχείλιση. Πρόβλημα υπερχείλισης του ποταμού αποτελούν επίσης τα χωμάτινα αναχώματα που έχει φτιάξει η Ελλάδα και η Τουρκία στην κοίτη του ποταμού με αποτέλεσμα το πλάτος του ποταμού στο παρελθόν από 2.000 μέτρα να έχει περιοριστεί σήμερα στα 200 μέτρα με αποτέλεσμα σε περίπτωση μεγάλης ποσότητας νερού η ροή να μην είναι ομαλή.

5.2.2.ΑΛΙΑΚΜΟΝΑΣ

Εκεί, όπου ο ποταμός ενώνεται με τη Θάλασσα, έχει σχηματιστεί με τα χρόνια ένα εκτεταμένο Δέλτα που φτάνει τα 40.000 στρέμματα, έκταση κατά πολύ μικρότερη σε σύγκριση με το Δέλτα του Αξιού. Αιτία το μεγάλο φράγμα που κατασκευάστηκε και κατακρατεί ένα μεγάλο μέρος των φερτών υλών. Αποτέλεσμα αυτού είναι να μειωθούν σημαντικά οι προσχώσεις και κατά την περίοδο του καλοκαιριού, που τα νερά είναι λιγοστά, η θάλασσα εισχωρεί και κατακλύζει ένα μεγάλο μέρος της κοίτης του ποταμού .

5.2.3.ΑΞΙΟΣ

Οι εκβολές του Αξιού ήταν παλιότερα 10 χλμ. ΒΑ από τη σημερινή τους θέση, κοντά στις εκβολές του ποταμού Γαλλικού, στο δυτικό στόμιο του λιμανιού της Θεσσαλονίκης. Ο κίνδυνος όμως να κλείσει το λιμάνι της Θεσσαλονίκης από προσχώσεις, οδήγησε στην εκτροπή της κοίτης του με εργασίες που άρχισαν το 1928 και ολοκληρώθηκαν το 1934. Έτσι οι εκβολές του μετατοπίστηκαν από το στόμιο του λιμανιού στο στόμιο του κόλπου της Θεσσαλονίκης, κοντά στις εκβολές του ποταμού Λουδία. Στην περιοχή του Βαλτοχωρίου έχει κατασκευαστεί το φράγμα της Έλλης, μήκους

1.132 m, με τα νερά του οποίου αρδεύονται με ανοιχτές διώρυγες (καναλέττα) περί τα 330.000 στρέμματα ακαθάριστης γεωργικής γης. Το παλιό Δέλτα του ποταμού διαβρώθηκε από τη θάλασσα, αλλά η ανάμειξη του αλμυρού με το γλυκό νερό δημιούργησαν ένα καινούργιο Δέλτα, που σήμερα θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους υγρότοπους διεθνούς σημασίας. Το 1954 άρχισε να κατασκευάζεται και φράγμα του Αξιού στην Ελεούσα το οποίο και τέθηκε σε πλήρη λειτουργία το 1962, εξυπηρετώντας τον κάμπο της Θεσσαλονίκης, ανατολικά και δυτικά της κοίτης του ποταμού. Με δύο αγωγούς, το νερό διοχετεύεται στα αρδευτικά δίκτυα, από τα οποία ποτίζονταν μέχρι τα τελευταία χρόνια 125.000 στρέμματα ανατολικά και 225.000 δυτικά. Σήμερα, τα 35.000 στρέμματα ποτίζονται από τον ποταμό Αλιάκμονα και από το φράγμα Ελεούσας, που δίνει 25 κυβικά μέτρα νερού το δευτερόλεπτο, ποτίζονται 320.000 στρεμμάτων. Το μεγαλύτερος μέρος των καλλιεργειών είναι ρύζι, βιομηχανική τομάτα, βαμβάκι, καλαμπόκι και μικρές εκτάσεις κηπευτικών.

5.3.ΡΥΠΑΝΣΗ ΠΟΤΑΜΟΥ(ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ)

Δραστηριότητες που εμπλουτίζουν ή ρυπαίνουν υδάτινους αποδέκτες, είναι οι απορρίψεις που αφορούν ανθρώπινες χρήσεις. Τα ακάθαρτα νερά χαρακτηρίζονται από τη μεγάλη τους περιεκτικότητα σε οργανικά συστατικά και συνήθως αποχετεύονται

σε θαλάσσιους, λιμναίους ή ποτάμιους αποδέκτες ή και απορροφητικούς βόθρους, ρυπαίνοντας έτσι και τα υπόγεια νερά.

5.3.1.Βιομηχανική Ρύπανση

Οι υγρές βιομηχανικές απορροές (νερό ή παραπροϊόντα) σχετίζονται με την παραγωγική διαδικασία της βιομηχανίας. Οργανική, με επιπτώσεις στην κατανάλωση οξυγόνου των νερών, όπως από τις βιομηχανίες τροφίμων που είναι ανεπτυγμένες στην Ελλάδα (βιομηχανίες παστερίωσης γάλατος, σφαγεία).Επίσης η ρύπανση με θρεπτικά, με επιπτώσεις την εμφάνιση ευτροφισμού στα νερά όπως από βιομηχανίες λιπασμάτων ή βιομηχανίες επίσης η ρύπανση με βαρέα μέταλλα, όπως από χημικές βιομηχανίες και βυρσοδεψεία. Θερμική ρύπανση από νερά ψύξης. Η μορφή αυτή ρύπανσης είναι περιορισμένη στην Ελλάδα.

5.3.2.Ευτροφισμός

Ο ευτροφισμός παρουσιάζεται σε λίμνες ή σε κλειστούς αβαθείς κόλπους κάτω από ορισμένες συνθήκες. Το αποτέλεσμα είναι να μεταβάλλεται η πανίδα και η χλωρίδα των νερών, η θέα τους να είναι ιδιαίτερα αντιαισθητική και, λόγω της πράσινης γλοιώδους επιφάνειας, να δυσκολεύεται η αλιεία. Επακόλουθο του ευτροφισμού είναι η ΄΄προοδευτική επιδείνωση΄΄ της ποιότητας του νερού. Επίσης μειώνεται το οξυγόνο, που υπάρχει στο νερό, με αποτέλεσμα το θάνατο πολλών υδρόβιων οργανισμών.

5.3.3.Αγροτική ρύπανση

Η ρύπανση που προκαλείται στα νερά από τις γεωργικές δραστηριότητες αφορά τη ρύπανση από τα λιπάσματα που έχει σχέση με τον ευτροφισμό των νερών, καθώς και τη ρύπανση φυτοφαρμάκων. Η ρύπανση αυτή φτάνει στα επιφανειακά νερά μέσω της επιφανειακής απορροής με τα νερά της βροχής, ή με την επικοινωνία με τα υπόγεια νερά που εν τω μεταξύ έχουν ρυπανθεί από τη στράγγιση των νερών άρδευσης των αγρών.

5.4.ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΠΟΥ ΖΟΥΝ ΣΕ ΑΥΤΟΥΣ

Τον τελευταίο αιώνα ο άνθρωπος έχει συνειδητοποιήσει τη σημαντικότητα της διατήρησης της χλωρίδας και της πανίδας και κυρίως της φροντίδας των ποταμών. Γι’ αυτόν το λόγο, άρχισε να ασχολείται και να παίρνει μέτρα υπέρ της προστασίας των

ποταμών. Για παράδειγμα , τα νερά των βόθρων που καταλήγουν στα ποτάμια θα πρέπει να καθαρίζονται (βιολογικός καθαρισμός) το ίδιο και τα υγρά απόβλητα των βιομηχανιών. Επιπλέον το κυνήγι και η υπερβόσκηση θα πρέπει να περιοριστούν ή ακόμα και να απαγορευτούν. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα σπάνια ειδών πουλιά ( ενδημικά) που εδρεύουν στην περιοχή του ποταμού Αλιάκμονα. Εν τέλει, η πιο σωστή πράξη από μέρους του ανθρώπου θα ήταν η αποφυγή των λιπασμάτων και των φυτοφαρμάκων από τις καλλιέργειες.

5.5.Βιβλιογραφία:

Wikipedia

Εικόνες google

Ritaeleni.blogspot.gr

[Πληκτρολογήστε το όνομα της εταιρείας]

[Πληκτρολογήστε τον τίτλο του εγγράφου] [Πληκτρολογήστε τον υπότιτλο του εγγράφου] User

[Έτος]

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ………………………………………………………………………………………………………………….3 ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ……………………………………………………………………………….4 ΠΩΣ ΠΡΟΕΚΥΠΤΕ Η ΟΝΟΜΑΤΟΔΟΣΙΑ……………………………………………………………………….5 ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ – ΠΟΙΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΚΑΛΥΠΤΟΥΝ………………………………………6 ΣΕ ΠΟΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΝΤΟΠΙΖΟΝΤΑΙ ΤΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ;……………………………………………..7 ΚΑΠΟΙΑ ΓΕΦΥΡΙΑ (ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ)…………………………………………………………………………………8 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ…………………………………………………………………………………………………………..11

6.1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην προβιομηχανική Ελλάδα το κύριο δομικό υλικό ήταν η πέτρα και ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα που απασχολούσαν τους κατοίκους,

περισσότερο της ηπειρωτικής και λιγότερο της νησιωτικής υπαίθρου, ήταν η ασφαλής διέλευση των οδοιπόρων και των μεταφορικών μέσων τους, πάνω από ποτάμια, ρέματα και χείμαρρους. Μέχρι τον 20ο αιώνα, το μόνο εφικτό αλλά λειτουργικό

τεχνικό έργο, που μπορούσε να κατασκευάσει ο

ασπούδαστος μάστορας της εποχής εκείνης, για να δώσει τη λύση στο συγκοινωνιακό πρόβλημα που απασχολούσε, όχι μόνο τον ίδιο αλλά όλους ανεξαιρέτως τους συντοπίτες του, ήταν ένα πέτρινο γεφύρι, μονότοξο όπως της Κόνιτσας ή πολύτοξο όπως της Άρτας. Το έργο της κατασκευής ήταν τόσο σημαντικό, που οδήγησε στη δημιουργία σχετικών τραγουδιών, παραδόσεων

αλλά

και

θρύλων,

που

αναφέρονταν

ακόμα

και

σε

ανθρωποθυσία για να στεριώσει το πολυπόθητο γεφύρι. Όμως, η κατασκευή τέτοιων γεφυριών έχει σταματήσει από το 1940 και η πολύπλοκη αυτή τέχνη έχει ήδη περάσει στη λήθη, ώστε σήμερα να μην υπάρχει ένας «γεφυράς» ή «κιοπρουλής», όπως

χαρακτηριστικά

ούτε

ονομαζόταν

ο

λαϊκός γεφυροποιός. Οι πέτρινες τοξωτές κατασκευές έχουν χαρακτηριστεί από τους ειδικευμένους επιστήμονες ως μια από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις της αρχιτεκτονικής για τον προβιομηχανικό άνθρωπο και ως τον πρώτο μεγάλο σταθμό στην εξελικτική πορεία της παγκόσμιας γεφυροποιίας. Ο δεύτερος μεγάλος σταθμός ήταν η εισαγωγή της χρήσης του σιδήρου κατά τον 19ο αιώνα.

6.2.ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ Πρώτα γεφύρια με υλικά της φύσης (κορμοί δένδρων, μεγάλες πέτρινες πλάκες). Αργότερα πρόχειρες ξύλινες γέφυρες από κλαδιά δένδρων,

στηριζόμενα σε παρόχθια δένδρα ή ογκώδη βράχια. Στη συνέχεια λίθινα βάθρα με παράλληλους κορμούς δένδρων και πάνω τους ξύλινο κατάστρωμα. Κύριο δομικό υλικό γερές πέτρες. Στη συνέχεια λίθινα βάθρα με παράλληλους κορμούς δένδρων διαφοροποιούσαν τα γεφύρια μεταξύ τους. Συνδετική ύλη Α. ασβεστοκονίαμα: (ασβέστη, χώμα, νερό, είδος τσιμέντου) Β. κουρασάνι: (ενισχυμένο με τριμμένο κεραμίδι, ασπράδι αυγών, μαλλιά ζώων) Τύποι κατασκευής: Με οριζόντιες δοκούς Εκφορικό σύστημα Τοξωτό σύστημα (μονότοξα ‐ πολύτοξα) Με οριζόντιες δοκούς

6.3. ΠΩΣ ΠΡΟΕΚΥΠΤΕ Η ΟΝΟΜΑΤΟΔΟΣΙΑ; Η ονομασία συνήθως δινόταν από αυτόν που έδωσε τα χρήματα για την κατασκευή του (γι' αυτό συναντάμε ονόματα ευεργετών ή χωριών). Ορισμένες φορές έχουμε δύο ή και τρία ονόματα σε ένα γεφύρι που το έπαιρναν από

αυτόν που αναλάμβανε την δαπάνη της επισκευής τους αν χρειαζόταν. Τα μονότοξα γεφύρια τα κατασκεύαζαν σε μέρη που οι όχθες των ποταμών δεν είχαν μεγάλη απόσταση και το έδαφος ήταν σταθερό. Τα πολύτοξα τα κατασκεύαζαν όταν η απόσταση ήταν σχετικά μεγάλη (στα σημεία που ήθελαν να γεφυρώσουν) ή το έδαφος δεν ήταν κατάλληλο για την στερέωσή τους.

6.4.ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ – ΠΟΙΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΚΑΛΥΠΤΟΥΝ Αναφερόμενοι στον όρο «γέφυρα» εννοούμε μια αρχιτεκτονική ή τεχνική κατασκευή με την οποία επιτυγχάνεται η ζεύξη δύο ή περισσότερων τόπων.

Από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα, οι γέφυρες ένωσαν τους ανθρώπους, διέδωσαν πολιτισμούς, ανέπτυξαν παντός είδους σχέσεις (οικονομικές, εμπορικές, κοινωνικές), αλλά διευκόλυναν και ποικίλες πολεμικές επιχειρήσεις. Ανάλογα με τον σκοπό κατασκευής τους, οι γέφυρες χωρίζονται σε οδικές, σιδηροδρομικές, πεζών, ποδηλάτων, υδατογέφυρες, κρεμαστές κ.ά., ενώ ανάλογα με τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή τους θα μπορούσαμε να τις κατηγοριοποιήσουμε

σε

ξύλινες,

λίθινες

(τοξωτές

ή

αψιδωτές),

σχοινένιες ή μεταλλικές Τα περισσότερα ηπειρώτικα γεφύρια χτίστηκαν το 18ο

και 19ο

αιώνα, πολλές φορές πάνω στα ερείπια παλαιοτέρων. Οι χρηματοδότες των έργων ανέγερσης ήταν συνήθως πλούσιοι ευεργέτες ή ιδρύματα, Οθωμανοί αξιωματούχοι ή άνδρες της Εκκλησίας. Σπανιότερα, χορηγοί ήταν ολόκληρα χωριά, που έκαναν έρανο ανάμεσα στους κατοίκους, προκειμένου να ανεγερθεί κάποιο γεφύρι. Μάλιστα, τις περισσότερες φορές το γεφύρι έπαιρνε την ονομασία της τοποθεσίας στην οποία βρισκόταν ή του χορηγού του.

6.5.ΣΕ ΠΟΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΝΤΟΠΙΖΟΝΤΑΙ ΤΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ; Τα πέτρινα τοξωτά γεφύρια συνήθως είναι χτισμένα σε μια ιδιαίτερη αλλά και σε πολλές περιπτώσεις δυσπρόσιτη θέση. Εξαιτίας της δυσπρόσιτης θέσης τους αλλά και της έντονης αστυφιλίας που

καταδυναστεύει την ελληνική ύπαιθρο, τις περισσότερες φορές τα πέτρινα τοξωτά γεφύρια δεν αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του άμεσου περιβάλλοντος των Ελλήνων και οι γνώσεις τους σχετικά με αυτά είναι περιορισμένες έως ανύπαρκτες. Πάρα πολλά έχουν περιέλθει σε αχρηστία και αναπόφευκτα έχουν γίνει βορά στη φθοροποιό δύναμη του πανδαμάτορα χρόνου.

6.6.ΚΑΠΟΙΑ ΓΕΦΥΡΙΑ (ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ) 6.6.1.Νομός Ιωαννίνων

 Του Νούτσου ή Κόκκορου, (1750):

Μονότοξο γεφύρι, κοντά στο χωριό Κήποι Ζαγορίου. Γεφυρώνει τον ποταμό Βίκο. Πρώτος χορηγός ήταν ο Νούτσος Κοντοδήμοςαπό το χωριό

Βραδέτο

και

το 1768 επισκευάστηκε

από

τον

Νούτσο

Καραμεσίνη. Έχει ένα πολύ μικρό ανακουφιστικό τόξο και μια μαρμάρινη επιγραφή στη δυτική πλευρά που μνημονεύει την επισκευή του 1960 από την «Ένωση Ζαγορίσιων Αθηνών».  Το Καλογερικό ή του Πλακίδα, (1814): Τρίτοξο. Γεφυρώνει τον ποταμό Βίκο. Πρώτος χορηγός υπήρξε ο καλόγερος Σεραφείμ από το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία της Βίτσας. Ο Αλέξανδρος

Μαμμόπουλος

το

χαρακτήρισε

ως «κάμπια

εν

κινήσει» . Το κατάστρωμά του δεν είναι επίπεδο και ακολουθεί τα ανεβοκατεβάσματα των 3 τόξων.  Της Ζέρμας, αχρονολόγητο: Δίτοξο. Γεφυρώνει

τον ποταμό Σαραντάπορο. Βρίσκεται

ανάμεσα στη

Δροσοπηγή (=Κάντσικο) και την Πλαγιά (=Ζέρμα) του Δήμου Μαστοροχωρίων. Έχει δύο άνισα και οξυκόρυφα τόξα και το μεσόβαθρο του χτίστηκε πάνω σε φυσικό βράχο. Η κατασκευή του μπορεί να σχετίζεται με την ίδρυση της Μονής της Παναγίας της Ζέρμας κατά το 15ο αιώνα.  Της Κόνιτσας, (1870): Μονότοξο. Γεφυρώνει τον ποταμό Αώο, νοτιοδυτικά της πόλης της Κόνιτσας. Ίσως το μεγαλύτερο μονότοξο της Βαλκανικής με διαστάσεις τόξου 20×40 μέτρα. Κόστισε 120.000 γρόσια και χορηγοί ήταν ο Ι. Λούλης, οι αφοί Λιάμπεη, η Α. Παπάζογλου, κ.ά. Ο Ζιώγας Φρόντζος από την Πυρσόγιαννη ήταν ο πρώτος μάστορας. Έχει σιδερένιο καμπανάκι.

6.6.2.Νομός Γρεβενών

 Του Αζίζ Αγά, (1727): Τρίτοξο.

Γεφυρώνει τον ποταμό Βενετικό. Βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Τρίκωμο και Κηπουριό. Το μεσαίο τόξο έχει ύφος 15μ. και γι’ αυτό είναι το ψηλότερο στη Μακεδονία. Το συνολικό μήκος του γεφυριού είναι 71 μ. Τα δύο μικρότερα τόξα βρίσκονται εκτός της βαθειάς κοίτης του ποταμού. Έχει σφηνοειδείς προβόλους στα δυο μεσόβαθρα και δυο ανακουφιστικά τόξα. Είχε ένα καμπανάκι κρεμασμένο στο μεσαίο τόξο.  Στις Πορτίτσες, (1840): Δίτοξο. Γεφυρώνει τον ποταμό Βελονιά, έναν από τους δυο παραπόταμους του Βενετικού. Βρίσκεται πριν από το ομώνυμο φαράγγι, κοντά στο χωριό Σπήλαιο. Το μεσαίο τόξο έχει ύφος 7,80μ. και το συνολικό μήκος του γεφυριού είναι 34μ. Τα δύο ακρόβαθρα και το ένα μεσόβαθρο εδράζονται σε βράχους. Έχει ένα ανακουφιστικό τόξο και διατηρεί το καλντερίμα με τις έντονες κλίσεις.  Του Μύλου ή του Κατσουγιάννη, (1820): Τρίτοξο. Γεφυρώνει τον ποταμό Βελονιά, έναν από τους δυο παραπόταμους του Βενετικού. Βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Σπήλαιο και Μαυραναίοι. Το μεσαίο τόξο έχει ύφος 7μ. και το συνολικό μήκος του γεφυριού είναι περίπου 50μ. Το νότιο τόξο καταστράφηκε και αντικαταστάθηκε με πλάκα από οπλισμένο σκυρόδεμα. Έχει δύο μεσόβαθρα αλλά μόνο ένα ανακουφιστικό τόξο.  Του Κηπουριού, αχρονολόγητο: Τετράτοξο. Γεφυρώνει τον Σταυροπόταμο, τον άλλο παραπόταμο του Βενετικού και βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Κηπουριό και Πηγαδίτσα. Το μεγαλύτερο τόξο έχει ύφος 6,90μ. και το συνολικό μήκος του γεφυριού είναι 48μ. Τα τρία μεσόβαθρα έχουν τριγωνικούς προβόλους και μόνο ένα έχει ανακουφιστικό τόξο. Μετατράπηκε σε οδική και γι’ αυτό έχει τσιμεντένια κολωνάκια

6.6.3.Από όλη την Ελλάδα

 Του Μανώλη, (1659): Μονότοξο. Γεφυρώνει τον ποταμό Αγραφιώτη, ανάμεσα στα χωριά Δ. Φραγκίστα και Λογγίτσι. Το τόξο έχει άνοιγμα 30μ. και ύφος 22μ. Κατά την παράδοση ο πρωτομάστορας Μανώλης έδωσε το όνομά του σ’ αυτό το γεφύρι. Σήμερα είναι βυθισμένο στην τεχνητή λίμνη Κρεμαστών και «εμφανίζεται

λαβωμένο»

μόνο

σε

περιόδους

παρατεταμένης

ανομβρίας.  Στο 5ο χλμ. Ξάνθης-Σταυρούπολης : Παλαιότερα ήταν πολύτοξο, αλλά σήμερα δίτοξο. Γεφυρώνει τον ποταμό Κόσυνθο. Αχρονολόγητο. Λέγεται ότι είχε εννέα τόξα, αλλά μετά τις πλημμύρες του 1996 έχει απομείνει δίτοξο με ένα ημικυκλικό ανακουφιστικό τόξο. Το κύριο τόξο έχει άνοιγμα 12μ. και ύφος 5,10 μ. και το συνολικό μήκος του γεφυριού είναι 35μ. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το κλειδί του μεγάλου τόξου που φέρει ένα ανάγλυφο ψαροκύκαλο.  Της Καρύταινας Αρκαδίας, (1414): Πεντάτοξο. Γεφυρώνει τον ποταμό Λούσιο. Το μεγαλύτερο τόξο έχει καταρρεύσει και στη θέση του τοποθετήθηκε ξύλινος φορέας. Έχει ιδιαίτερη μορφή. Είναι το μοναδικό γεφύρι σ’ ολόκληρη την Ελλάδα που στο δεύτερο μεγαλύτερο μεσόβαθρο έχει ένα εκκλησάκι. Απεικονιζόταν στο χαρτονόμισμα των 5.000 δρχ.

6.7.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ http://planetcosmos.blogspot.gr/2010/04/blog-post_5529.html http://hotelsline.gr/root/newHotel/mx/m_Ioannina_gefiria.asp https://ellas2.wordpress.com/2010/05/05 http://kalagias.weebly.com/-piepsilontaurhoiotanualphagammaepsilonphiupsilonrhoiotaalpha.html http://lyk-peirmytil.les.sch.gr/student_assignments/Programs/Bridges/paradosiaka_gefyria.pdf ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΠΟ: ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ/ GOOGLE/ ΠΕΤΡΙΝΑ ΤΟΞΟΤΑ ΓΕΦΥΡΙΑ/ ΕΙΚΟΝΕΣ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΕΡΟΝΤΙΔΗΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΓΑΛΑΝΗΣ

ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΛΑΒΑΝΤΣΙΩΤΗΣ

7.ΜΑΣΤΟΡΕΣ, ΜΑΣΤΟΡΟΧΩΡΙΑ ΚΑΙ ΜΑΣΤΟΡΙΚΑ

7.1.Οι Μάστορες Της Πέτρας – Καταγωγή – Εκπαίδευση

Ηπειρώτες Μάστοροι Το σύνολο της ελληνικής παραδοσιακής

αρχιτεκτονικής

φτιάχτηκε από τους λαϊκούς, ανώνυμους αρχιτέκτονες. Αυτοί οι παραδοσιακοί τεχνίτες, οργανωμένοι σε ομάδες, ταξίδευαν από περιοχή σε περιοχή και έχτιζαν τα κτίρια, τις γέφυρες, τις βρύσες, τους μύλους και κάθε άλλη κατασκευή των παραδοσιακών οικισμών. Το γεγονός ότι οι ίδιοι άνθρωποι δημιουργούσαν, σε όλο τον ελληνικό χώρο, εξηγεί, εν μέρει, τα κοινά χαρακτηριστικά τα οποία εμφανίζονται στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική διαφορετικών περιοχών. Καταγωγή Η Ήπειρος είναι κοιτίδα των μαστόρων, οι οποίοι προέρχονται από τρεις περιοχές: τα χωριά της Κόνιτσας, τα Τζουμέρκα και τους Χουλιαράδες. Τα παλιότερα μαστοροχώρια είναι η Πυρσόγιαννη και η Βούρμπιανη (Κόνιτσα). Δεν είναι τυχαίο ότι πατρίδα των μαστόρων αποτελούν τα πιο ορεινά και βραχώδη χωριά, τα οποία δεν έχουν εδάφη κατάλληλα για καλλιέργειες, με αποτέλεσμα οι κάτοικοί τους να στρέφονται στην οικοδομική, κυρίως τέχνη (αλλά και τη ζωγραφική και την ξυλογλυπτική), προκειμένου να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα και να επιβιώσουν. Αντίθετα, χωριά όπως τα βλαχοχώρια - η Κλεισούρα, η Σαμαρίνα, το Νυμφαίο, το Μέτσοβο, κ.α. χτισμένα κοντά σε κατάλληλα επιλεγμένα βοσκοτόπια (για τις ανάγκες της κτηνοτροφίας) δεν έδωσαν

μαστόρους - η ανάπτυξη της κτηνοτροφίας εξασφάλιζε την επιβίωση και επομένως δεν γεννούσε την ανάγκη για την ανάπτυξη της οικοδομικής τέχνης. Εκπαίδευση Η ζωή στα μαστοροχώρια της Κόνιτσας ήταν γενικά δύσκολη και φτωχική - χαμηλό οικονομικό και μορφωτικό επίπεδο, σκληρή δουλειά αντρών και γυναικών, λίγοι πλούσιοι κάτοικοι, αλληλεγγύη των οικογενειών των μαστόρων. Το επάγγελμα του χτίστη δεν ήταν κερδοφόρο, με εξαίρεση τον πελεκάνο ίσως (πελεκητής της πέτρας) και τον πρωτομάστορα - ο μόνος που μπορούσε να αγοράσει το σιτάρι της χρονιάς και ο πιο μορφωμένος από τους μαστόρους. Οι μαστόροι ήταν τελείως αμόρφωτοι ή είχαν τελειώσει το δημοτικό. Μετά ξεκινούσαν τα ταξίδια. Η αμοιβή των μαστόρων, παραδοσιακά, γινόταν με τη μοιρασιά των κερδών με υπολογισμό τη συμβολή του κάθε ένα σε εργασία, εργαλεία και ζώα. Μεταγενέστερα, η αμοιβή γινόταν με μεροκάματο (Νιτσιάκος 1994).

7.2.Η Οργάνωση Των Μαστόρων – Η Ζωή Τους

Οι λαϊκοί οικοδόμοι ήταν οργανωμένοι σε συντεχνίες (συνάφια ή ισνάφια) - μπουλούκια (τούρκικα: Boluk = συντροφιά, λόχος). Οι ονομασίες των συντεχνιών των μαστόρων - χτιστάδων διαφέρουν από τόπο σε τόπο. Στην Ήπειρο ονομάζονται Κουδαραίοι. Οι χτίστες των πέτρινων γεφυριών ειδικά, ονομάζονται κιουπρουλήδες (τούρκικα: Kopru = γεφύρι). Η μαθητεία στην οικοδομική τέχνη ξεκινούσε από την ηλικία των 15ετών περίπου. Περνούσε από γενιά σε γενιά, στον τόπο της δουλειάς, στα εργαστήρια και στα γιαπιά, υπό την επίβλεψη του αρχιτεχνίτη (πρωτομάστορα). Ταυτόχρονα με τη μαθητεία στο επάγγελμα γινόταν και η πνευματική αγωγή του μαθητευόμενου οικοδόμου. Μάθαινε την τοπική

παράδοση και το πώς να κρατά και να προσαρμόζει στα έργα του τα ζωντανά στοιχεία της παράδοσης, συμβάλλοντας έτσι στην εξέλιξη και τη συνέχισή της. Μάθαινε επίσης να κατανοεί την πολυπλοκότητα των φυσικών στοιχείων και τις σχέσεις ανάμεσα στο φυσικό περιβάλλον και το έργο του. Αυτό του επέτρεπε να κατανοεί καλύτερα τις δυνατότητες και τους περιορισμούς των δομικών υλικών (τα οποία έπαιρνε από το άμεσο φυσικό περιβάλλον). Συχνά ερχόταν σε επαφή με άλλους πολιτισμούς, εξαιτίας των ταξιδιών, γεγονός που εμπλούτιζε τις γνώσεις του και τον έφερνε σε επαφή με ομότεχνούς του με τους οποίους είχε την ευκαιρία να ανταλλάξει απόψεις.

7.3.Οι Ειδικότητες Των Μαστόρων

Επικεφαλής του μπουλουκιού ήταν ο πρωτομάστορας. Αυτός είχε

την

ομάδας,

ευθύνη της

όλης

της

πληρωμής

των

μισθών, του κλεισίματος των συμφωνιών, των συμβολαίων, της εύρεσης δουλειών, κ.λ.π. Ο πρωτομάστορας ήταν εργολάβος και εργοδότης και συνέταιρος. Ήταν συνήθως και άριστος πελεκάνος τεχνίτης της πέτρας. Οι πελεκάνοι ήξεραν τις ιδιοτροπίες του υλικού και πως να το χειριστούν, φτιάχνοντας αριστουργήματα. Ο πρωτομάστορας έδινε σε γενικές γραμμές το σχέδιο του σπιτιού σε συνεργασία με τις επιθυμίες του ιδιοκτήτη. Κυρίως όμως, έπρεπε να είναι καλός στο κουμάντο. Ακολουθούσαν οι τεχνίτες και οι κάλφες (τα τσιράκια). Την ιεραρχία μπορούσε κάποιος να την διαβεί σταδιακά. Η προαγωγή από τη μία βαθμίδα στην επόμενη γινόταν πάντα υπό την αυστηρή επίβλεψη του πρωτομάστορα. Ένα μπουλούκι περιελάμβανε διάφορες ειδικότητες: Πελεκάνος, Χτίστης, Νταμαρτζής ή Μαντεμτζής, Ταβανατζής

ή

ταβαντζής

(μαραγκός),

Ασβεστάς,

Σκαλιστής,

Μπογιατζής, Τσιράκι (Λασποπαίδι). Οι μαραγκοί ήταν αυτοί οι οποίοι έφτιαχναν οποιαδήποτε ξύλινη κατασκευή του κτιρίου (πατώματα, ταβάνια, παράθυρα, πόρτες, έπιπλα, κ.λ.π.). Αν δεν υπήρχαν σκαλιστάδες έκαναν και τα σκαλίσματα. Οι σκαλιστάδες (ταλιαδόροι) έφτιαχναν ξυλόγλυπτα - ταβάνια και μεσάντρες κυρίως στα σπίτια, καθώς και τέμπλα εκκλησιών. Επιπλέον, υπήρχαν και οι ζωγράφοι, οι οποίοι ερχόταν όταν ολοκληρωνόταν η κατασκευή, για να διακοσμήσουν το εσωτερικό του σπιτιού (ξύλινες επιφάνειες, ταβάνια, ντουλάπια, τοίχους, κ.λ.π.). Σημαντικό στοιχείο του μπουλουκιού ήταν και τα ζώα

(μουλάρια), τα οποία χρησίμευαν για τη μεταφορά των υλικών (πέτρες από το νταμάρι) και συνόδευαν την ομάδα. Επιπλέον, για τον εξοπλισμό και την κατασκευή των μύλων εργάζονταν ειδικοί μαστόροι, οι σκεπαρνάδες, οι οποίοι προέρχονταν από το Μέτσοβο ή τη Βελτσίστα. Ο μάστορας δεν μπορούσε να φύγει από το μπουλούκι. Δεν τον προσλάμβανε κανένα άλλο μπουλούκι, σύμφωνα με κρυφή συμφωνία των πρωτομαστόρων. Πολλές φορές υπήρχε κόντρα ανάμεσα στον πρωτομάστορα και τους μαστόρους, με αρνητική επίπτωση στην ποιότητα της δουλειάς. Όμως, πολλοί πρωτομάστορες δούλευαν μαζί με τους μαστόρους και είχαν καλές και δίκαιες σχέσεις μαζί τους. Γινόταν η κατανομή της δουλειάς με τη σύμφωνη γνώμη όλων και το χειμώνα γλεντούσαν όλοι μαζί. Παρά το ότι οι μαστόροι δεν κέρδιζαν ικανοποιητικά χρήματα και πολλοί ήθελαν να φύγουν από τη μαστορική, δεν το έκαναν. Ίσως λόγω της χαμηλής μόρφωσης ή από άλλη αιτία. Αυτοί που αμείβονταν καλύτερα ήταν οι σκαλιστάδες και οι ταλιαδόροι, γιατί δούλευαν σε πλουσιόσπιτα και δεν έμεναν χωρίς δουλειά. Οι ζωγράφοι επίσης αμείβονταν καλά αλλά είχαν λιγότερες δουλειές από τους ταλιαδόρους. Από τους μαστόρους το ψηλότερο μεροκάματο το είχαν οι πελεκάνοι. Φαίνεται ότι η ικανότητα στο χτίσιμο ήταν ως ένα βαθμό έμφυτη - μικρά παιδιά έχτιζαν καλύβες και εικονοστάσια. Οι μαστόροι δούλευαν και σε μεγάλη ηλικία, ακόμα και στα 80 τους χρόνια. Τα τεχνικά μέσα και τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν ήταν πολύ απλά, γεγονός που τονίζει ακόμη περισσότερο την αξιοσύνη τους.

7.4. Η συνθηματική γλώσσα των μαστόρων

Ένα πολύ ιδιαίτερο στοιχείο των μαστόρων ήταν η μυστική, συνθηματική γλώσσα την οποία έφτιαχναν, χρησιμοποιούσαν μεταξύ τους και μετέδιδαν από γενιά σε γενιά. Η γενεσιουργός αιτία αυτού του τρόπου επικοινωνίας ανάγεται στην φτώχεια και την ανάγκη των ανθρώπων αυτών να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα για την επιβίωση της

οικογένειας μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα και κάτω από δύσκολες συνθήκες. Η εργασία τους αποτελούσε το μοναδικό μέσο συντήρησης των οικογενειών τους - γυναίκες, παιδιά, γονείς, γέροι, άρρωστοι, συνεπώς αυτή έπρεπε να προστατευθεί, να παραμείνει δηλαδή γνωστή η τέχνη ανάμεσα στην ομάδα, στην συντεχνία. Να μη μαθευτούν τα μυστικά σε πολλούς και διεκδικήσουν περισσότεροι τη δουλειά. Η μυστική επαγγελματική γλώσσα δικαιολογεί και την εξειδίκευση ενός ολόκληρου χωριού στο επάγγελμα του μάστορα - χτίστη (έτσι μόνο μπορούσε να παραμένει μυστική η γλώσσα). Η ανάγκη λοιπόν των μαστόρων να επικοινωνούν μυστικά μεταξύ τους, δίχως να επιτρέπουν σε κάποιον έξω από το συνάφι να διεισδύσει στα μυστικά της δουλειάς τους οδήγησε στη δημιουργία συντεχνιακών διαλέκτων - τα κουδαρίτικα ή κουδαραίϊκα.

Τα Μαστόρικα

7.5. Τα Μαστοροχώρια

Τα Μαστοροχώρια είναι ομάδα ορεινών οικισμών στο βορειοανατολικό άκρο του νομού Ιωαννίνων, στην περιοχή βόρεια της Κόνιτσας, οι κάτοικοι των οποίων ασχολούνταν στο παρελθόν με την οικοδομική τέχνη της πέτρας. Οι ντόπιοι μάστορες, γνωστοί και ως «κουδαραίοι», έχτισαν πλήθος έργα (πέτρινα γεφύρια, εκκλησίες, δημόσια κτήρια, κατοικίες) σε ολόκληρη την Ελλάδα, τη Βαλκανική αλλά και κάποιες μακρινές χώρες όπως η Αιθιοπία, η Περσία και η Αμερική. Εργάζονταν σε ομάδες, τις επονομαζόμενες «παρέες» ή «μπουλούκια», ως επί το πλείστον μακριά από τον τόπο τους, απουσιάζοντας για πολλούς μήνες κάθε χρόνο από τα χωριά

τους.

Ιδιαίτερο

χα ρα κτ ηρι στι κό το υς ήταν η συντεχνιακή τους διάλεκτος, τα λεγόμενα «κουδαρίτικα», την οποία μόνο αυτοί γνώριζαν και με την οποία συνεννοούνταν ελεύθερα χωρίς να τους καταλαβαίνουν οι εκάστοτε εργοδότες. Ιστορικά, η περιοχή των Μαστοροχωρίων απελευθερώθηκε από την Οθωμανική κυριαρχία το 1913, κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο. Αργότερα υπήρξε από τα κυριότερα θέατρα των μαχών της Μάχης της Πίνδου κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο του 1940 αλλά και του Ελληνικού Εμφυλίου '46'49. Σήμερα τα Μαστοροχώρια ανήκουν στον Δήμο Κόνιτσας.

7.6. Πολιτισμική Κληρονομιά Και Διατήρησή Της

Πολιτιστική Κληρονομιά ("εθνική κληρονομιά" ή απλά κληρονομιά) είναι το κληροδότημα από φυσικά αντικείμενα (πολιτιστική ιδιοκτησίαπεριουσία) και από άυλα χαρακτηριστικά μιας ομάδας ή κοινωνίας, τα οποία έχουν κληροδοτηθεί από τις παλαιότερες γενιές και διατηρούνται στο παρόν ενώ παράλληλα παραχωρούνται στο μέλλον για να επωφεληθούν οι επόμενες γενιές. Ο όρος Πολιτιστική Κληρονομιά περιλαμβάνει τον απτό πολιτισμό (όπως κτίρια, μνημεία, τοπία, βιβλία, έργα τέχνης και τεκμήρια), τον άυλο πολιτισμό (όπως τη λαογραφία, τις παραδόσεις, τη γλώσσα και τη γνώση) και τη «φυσική» κληρονομιά, που περιλαμβάνει σημαντικά πολιτιστικά τοπία και βιοποικιλότητα. Η σκόπιμη ενέργεια της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς από το παρόν για το μέλλον, είναι γνωστή ως Διατήρηση (Preservation) (American English) ή συντήρηση Conservation (British English), αν και αυτοί οι όροι μπορεί να έχουν πιο συγκεκριμένο ή τεχνικό (technical) νόημα στα ίδια γενικά πλαίσια μιας άλλης διαλέκτου. Η πολιτιστική κληρονομιά είναι μοναδική και αναντικατάστατη, γεγονός το οποίο φορτίζει τον σύγχρονο πολιτισμό με την ευθύνη της διατήρησης και διαφύλαξης της. Μικρότερα αντικείμενα όπως έργα τέχνης και άλλα πολιτιστικά αριστουργήματα συλλέγονται από Μουσεία και γκαλερί. Στα πλαίσια αυτής της διαφύλαξης του πολιτιστικού αποθέματος, έγιναν επιτυχείς προσπάθειες για τη διατήρηση της «μελλοντικής κληρονομιάς»πολλών εθνών. Λαϊκοί οργανισμοί και πολιτικές ομάδες, όπως το διεθνές κίνημα

της UNESCO απέκτησαν με επιτυχία την

απαραίτητη στήριξη στο εν λόγω έργο.

7.7. Έθιμα των μαστόρων

Όταν οι χτίστες τελείωναν το σκάψιμο των θεμελίων και τοποθετούσαν το πρώτο αγκωνάρι σφάζανε ένα κουρμπάνι (ζώο) για να γίνει το αντέτι (για το καλό). Συχνότερα έσφαζαν έναν κόκορα. Καμιά φορά έσφαζαν τέσσερις κόκορες, στις τέσσερις γωνίες του σπιτιού, για να στεριώσει καλύτερα. Από το σφαγμένο ζώο δεν έτρωγαν ποτέ οι νοικοκύρηδες του σπιτιού (το είχαν για κακό) - μόνο το συνάφι. Συχνά έριχναν και νομίσματα, χάλκινα ή ασημένια, πάνω στα θεμέλια για να βροντίσουν τα καλορίζικα. Τα νομίσματα τα έπαιρνε ο πρωτομάστορας (αφού άφηνε μερικά στα θεμέλια). Όσο καιρό διαρκούσε η θεμελίωση του σπιτιού, οι νοικοκυραίοι δεν κοιμόταν από φόβο μήπως εχθροί τους ρίξουν μάγια στα θεμέλια. Φρουρούσαν το σπίτι νύχτα - μέρα. Οι γυναίκες έκοβαν κλαδιά κρανιάς και τα κρεμούσαν πάνω από την κύρια είσοδο του σπιτιού για να είναι γεροί σαν την κρανιά οι άντρες στο ταξίδι και να γυρίσουν γεροί. Τα μπαξίσια ή το ρίξιμο των μαντηλιών ή τα μανδηλώματα, ήταν έθιμο με το οποίο μάζευαν δώρα από όλο το χωριό, όταν, αφού τελείωναν τη στέγη, ύψωναν δύο πρόχειρους σταυρούς στολισμένους με λουλούδια και τέντωναν σχοινί ανάμεσά τους. Στο σχοινί κρεμούσαν τα δώρα, συνήθως μαντήλια ή ρούχα. Με το τελείωμα του σπιτιού το έθιμο επέβαλε το ζιαφέτι - πλούσιο γεύμα με σφαχτό.

7.8.Βιβλιογραφία

Χρηστίδης Β. (1994). Η αρχιτεκτονική του χωριού Κουκούλι Ζαγορίου. Τόμος Α. Οι μαστόροι, σελ. 323 - 349. Αθήνα. Μουτσόπουλος Ν. (1967). Η λαϊκή αρχιτεκτονική της Βέροιας. Εκδ. Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας. Αθήνα. Νιτσιάκος Βασ. (1994). Οι ορεινές κοινότητες της Βόρειας Πίνδου. Στον απόηχο της μακράς διάρκειας. εκδ. Πλέθρον. Σειρά Λαϊκός πολιτισμός/ τοπικές κοινωνίες. Αθήνα.

Μουτσόπουλος Ν. (1993). Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική της Μακεδονίας.

15ος - 19ος αι. Εκδ. Παρατηρητής. Θεσσαλονίκη. Τζελέπης Π. (1997). Λαϊκή Ελληνική Αρχιτεκτονική. Εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα. Χατζημιχάλη Αγγ. (1953). Μορφές από τη σωματειακή οργάνωση των Ελλήνων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία: Οι συντεχνίες - τα Ισνάφια. Αθήνα. Γκράσσος Γ. Η λαϊκή αρχιτεκτονική και το ανθρωπογενές περιβάλλον ως θέμα για το σχολικό πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μακρινίτσας Πηλίου. Δημοσίευση στο 1ο Συνέδριο Σχολικής Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Σεπτέμβριος 2005. Μαμμόπουλος Α. (1973). Λαϊκή Αρχιτεκτονική: Ηπειρώτες μάστοροι και γεφύρια. Βιβλιοθήκη Ηπειρωτικής Εταιρίας Αθηνών. Αθήνα. Μπογδανόπουλος Δ. (1952). Τα κουδαρίτικα. Περιοδικό Ηπειρωτική Εστία. Τόμος 1, τεύχος 7, σ. 685 - 688. Μάργαρης Β. (2007). Κόνιτσα. Τα ξακουστά μαστοροχώρια. Γιάννενα. Παπασταύρου Χρ., Παπαχαρίσης Αθ., Σούλης Χρ., Φαλτάιτς Κ. (2007). Συνθηματικά γλωσσάρια Ηπειρωτών τεχνιτών. Εκδ. Δωδώνη, Αθήνα Γιάννενα. Περιοδικό ΓΕΩΤΡΟΠΙΟ. Μαστοροχώρια. Οι εραστές της πέτρας. Τεύχος 89, σελ. 84. Ένθετο εφημ. Ελευθεροτυπία.

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης: «Ποτάμια που Χωρίζουν, Γεφύρια που Ενώνουν» Κουσίδου Αναστασία Γούλα Κλεοπάτρα

8. ΤΑ ΠΕΤΡΟΓΕΦΥΡΑ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

Ο Νομός Γρεβενών έχει γίνει το τελευταία χρόνια γνωστός στο πανελλήνιο για την υπέροχη ορεινή φύση του. Είναι ο κατ' εξοχήν Νομός της Μακεδονικής Πίνδου και χρόνο με το χρόνο, όλο και περισσότεροι επισκέπτες πηγαίνουν ν' απολαύσουν τα βουνά και το ποτάμια του. Στις περιηγήσεις τους αυτές, οι εκδρομείς διαπιστώνουν με έκπληξη ότι στην γωνιά αυτή της μακεδονικής γης υπάρχει ένα πλήθος από τα μοναδικά μνημεία της παραδοσιακής μας αρχιτεκτονικής : τα πέτρινα τοξωτά γεφύρια, που μόνο στο Νομό Γρεβενών και στην γειτονική επαρχία Βοΐου του Νομού Κοζάνης, απαντούν σε τέτοια έκταση και πυκνότητα. Πρόκειται για τα μεγαλύτερα, εντυπωσιακότερα και ιστορικότερα γεφύρια του μακεδονικού χώρου, ισάξια σε μέγεθος, ομορφιά, αρχιτεκτονική αξία και ιστορικό ενδιαφέρον με τα φημισμένα γεφύρια της Ηπείρου.

8.1.ΝΟΜΟΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ 8.1.1ΓΕΦΥΡΙ ΤΡΙΚΩΜΟΥ(ΑΖΙΖ ΑΓΑ)

Το γεφύρι του Τρικώμου ή αλλιώς του Αζίζ Αγά βρίσκεται κάτω από το χωριό Τρίκωμο των Γρεβενών. Το ποτάμι το οποίο γεφυρώνει είναι ο Βενέτικος ποταμός. Το γεφύρι βρισκόταν πάνω στις ορεινές μουλαρόστραρες που συνέδεαν την Ήπειρο με τη Μακεδονία. Ονομάζεται Τρίκωμο (δηλαδή τρείς + κώμες) γιατί όπως μαρτυρά και η ονομασία του χωριού προήλθε από την ένωση τριών οικισμών. Συγκεκριμένα τον 17ο μ.Χ. αιώνα οι ποιμενικοί οικισμοί του Ελευθεροχωρίου, Ζιάννη και Καλογριάς συνενώθηκαν για να προστατευτούν οι κάτοικοι από τις επιδρομές και τις λεηλασίες των Τούρκων κατακτητών. Επίσης η δεύτερη του ονομασία οφείλεται στον χορηγό του, Αζίζ Αγά. Φυσικά χρηματοδοτήθηκε από τον Αζίζ Αγά, ο οποίος όπως ήδη είπαμε είναι ο χορηγός του. Στα χρονικά της τουρκοκρατίας διευκόλυνε το πέρασμα των τοπικών εμπόρων που μετέφεραν λάδι και σιτάρι, αλλά και των καραβανιών των ξενιτεμένων που έφευγαν για την ανατολική Ευρώπη .Χρονολογείται το 1727 και η κατασκευή του διήρκησε αρκετό διάστημα , επειδή έπεσε 2 φορές. Είναι τρίτοξο πέτρινο γεφύρι και διαθέτει το μεγαλύτερο σε άνοιγμα τόξο από όλα τα σωζόμενα γεφύρια της Μακεδονίας , που φθάνει τα 15 μέτρα και συνολικό μήκος τα 70 μέτρα. Μια ιστορία που σχετίζεται με τον χορηγό και την κατασκευή του γεφυριού του Τρικώμου είναι η εξής: Λένε ότι ο Αζιζ Αγάς ανέθεσε την κατασκευή σε φημισμένο πρωτομάστορα, αλλά εξ αιτίας του μεγάλου μήκους και ύψους του, το γεφύρι παρουσίαζε δυσκολίες. Δύο φορές έπεσε η μεσαία καμάρα μετά την αφαίρεση των καλουπιών. Όταν οι σκαλωσιές και τα καλούπια στήθηκαν για τρίτη φορά, ο Αζιζ Αγάς απείλησε τον πρωτομάστορα πως αν το γεφύρι πέσει για τρίτη φορά "θα του πάρει το κεφάλι". Την ώρα που αφαιρούταν και τα τελευταία καλούπια, ο πρωτομάστορας έντρομος κατέφυγε στη "ράχη Σκύφτη", λίγο νότια του γεφυριού, κατά το Κηπουριό για ν' αποφύγει τις κυρώσεις αν το γεφύρι ξαναέπεφτε. Το γεφύρι όμως τη φορά αυτή στάθηκε όρθιο. Ο Αγάς κάλεσε κοντά του με έναν ζαπτιέ (χωροφύλακα) τον πρωτομάστορα, τον συνεχάρη και τον πλήρωσε.

Τέλος η κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα το γεφύρι είναι πολύ καλή.

8.1.2.ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΔΟΤΣΙΚΟΥ

Ακολουθώντας το χωματόδρομο (4 χλμ.) ΒΔ του Μεσολουρίου, φθάνουμε στο Δοτσικό (1.100 μ. υψόμετρο) που είναι ένα από τα πιο όμορφα και γραφικά χωριά του νομού Γρεβενών. Το Δοτσικό έχει διατηρήσει το παραδοσιακό του χρώμα, ίσως επειδή είναι κάπως απομονωμένο από τα Γρεβενά (17 χλμ. χωματόδρομος από την Καληράχη) και από την κοσμική ζωή που συναντάται σε άλλα χωριά του νομού κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Το χωριό κατοικείται κυρίως το καλοκαίρι από 500 άτομα που ασχολούνται στην πλειοψηφία τους με την κτηνοτροφία, το παραδοσιακό επάγγελμα .Στο σημερινό Δοτσικό τα περισσότερα σπίτια είναι πέτρινα παραδοσιακά, χτισμένα γύρω στο 1900. Η εικόνα που παρουσιάζουν είναι εκπληκτικής ομορφιάς, το ίδιο και η πλατεία του χωριού με το μονότοξο πέτρινο γεφύρι, το οποίο είναι χτισμένο στο μεγαλύτερο υψόμετρο (1060 μ.), απ’ όλα τα πέτρινα γεφύρια της Μακεδονίας και το μοναδικό της περιοχής, που βρίσκεται μέσα σε οικισμό, γεφυρώνοντας τον ποταμό Δοτσικιώτη, που κυλάει κάτω από τη μοναδική κάμαρά του και είναι παραπόταμος του Βενέτικου και επιτρέποντας την επικοινωνία στις δύο συνοικίες του χωριού. Το χτίσιμο του γεφυριού αναφέρεται κατά άλλους το 1804 και αποδίδεται σε Γιαννιώτες μαστόρους ενώ σύμφωνα με διαφορετικές πληροφορίες χτίστηκε το 1865. Στο σώμα του φέρει αρκάδες (κατακόρυφες πέτρες που χρησιμεύουν ως στηθαία, δηλαδή ως προστατευτικές κατασκευές εκατέρωθεν του καταστρώματος του γεφυριού). Το γεφύρι, έχει μήκος 24 μ., πλάτος 2,40 μ. και ύψος 4 μ., με ιδιαίτερα χαμηλωμένο τόξο, το οποίο έκτισαν γύρω στα 1870 - 1880 μάστοροι από το χωριό και την Καλλονή. Στο κλειδί του τόξου στη νότια όψη του γεφυριού, υπάρχει λιθανάγλυφη μορφή, πιθανόν για αποτροπή του κακού. Κηρύχτηκε διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού το 1990.

8.1.3ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΠΑΠΑΤΑΚΗ

Βρίσκεται πολύ κοντά στο δρόμο, συνδέοντας το χωριό Κυπαρίσσι με αυτό του Αγίου Κοσμά . Χτίστηκε γύρω στα 1920, για να γεφυρώσει τα ορμητικά νερά του ρέματος που καταλήγει αργότερα στον Πραμόριτσα ποταμό. Επισκευάστηκε το 2010.Συντεταγμένες: N 40° 08΄51,3΄΄ E 021° 14΄17,1΄΄ Χρονολογία: 1920 Μορφή: Μονότοξο Κατάσταση: Γκρεμισμένο Στοιχεία: Η καμάρα που σώζεται , είναι τμήμα γέφυρας που έχει καταστραφεί, το υπόλοιπο κομμάτι της οποίας ήταν ξύλινο.

8.1.4.ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΔΑΣΣΥΛΙΟΥ(ΤΗΣ ΜΑΕΡΗΣ Ή ΠΑΛΙΟΜΑΓΕΡΟΥ)

Το γεφύρι του Δασσυλίου είναι χρισμένο στον ποταμό Παλιομάερο,παραπόταμο της Πραμόριτσας,ανάμεσα στα χωριά Καλλονή Τρίκορφο και Δασσύλιο (παλιά Μαέρη) του νομού Γρεβενών.Λίγο πριν το γεφύρι υπάρχει ένα μικρό φράγμα που σχηματίζει ένα μικρό καταρράκτη.Είναι μονότοξο γεφύρι με συνολικό μήκος 23 μ.,πλάτος 3 μ.,ύψος περίπου 7 μ.,ενώ το άνοιγμα του τόξου τα φτάνει τα 12,5 μ..Το μικρό στηθαίο του γεφυριού γίνεται οξύκορφο στην μέση του τόξου-καμάρας,ενώ κατά του στηθαίου υπάρχουν σιδεριές στηριζόμενες σε τσιμεντένια κολωνάκια.Τα βάθρα του γεφυριού έχουν τριγωνικές προεξοχές για να εξομαλύνουν τη ροή του νερού, ενώ στο σώμα του τόξου του διακρίνονται σιδερένια τζινέτια. Το γεφύρι κατασκευάστηκε το 1910.Το σχέδιο του πετρογέφυρου εκπόνησε ο εμπειροτέχνης Γεώργιος Τζούφας-Αναγνωστίδης,από το Δίλοφο, ο οποίος επιστάτησε το έργο. Το έργο εκτέλεσαν οι εργολάβοι Παύλος Μούτζιους και οι αδελφοί Ευάγγελος και Νικόλαος Μπαμπαλή και στοίχισε 75 χρυσές τουρκικές λίρες. Η κατασκευή του χρηματοδοτήθηκε με την οικονομική συνδρομή των ξενιτεμένων Δασσυλιωτών στην Αμερική, με έρανο μεταξύ των κατοίκων και την προσωπική τους εργασία, με προαιρετικό έρανο στα χωριά: Αγία Σωτήρα, Δίλοφο, Μόρφη, Χρυσαυγή, Κορυφή, Καλλονή, Τρίκορφο, Τρίκωμο κλπ., στον οποίο πρωτοστάτησε ο Νικόλαος Κοσμάς Τζάμος που πρόσφερε κι ένα σεβαστό ποσό και από τον τότε Μητροπολίτη Σισανίου-Σιατίστης Ιερόθεου Ανθουλίδη, που διέθετε 250 γρόσια, από αρχιερατική λειτουργία κι άλλες ιεροτελεστίες στον Πεντάλοφο κατά το πανηγύρι της 8ης Σεπτεμβρίου χάρη του κοινωφελούς αυτού έργου.

8.1.5.ΓΕΦΥΡΙ ΜΑΤΣΑΓΚΑΝΗ

Το γεφύρι Ματσαγκάνη Κρανιάς.Ειδικότερα

βρίσκεται

στο

δρόμο

Γρεβενών-

Είναι στην άκρη του χωριού Κρανιά Γρεβενών,κοντά στις πηγές του Βενέτικου ποταμού, σε υψόμετρο 900μ. περίπου.Είναι μονότοξο γεφύρι με συνολικό μήκος 16μ.,πλάτος 2,5μ. και ύψος 5,5μ.Το άνοιγμα του τόξου του φτάνει τα 9μ.Η κατάντη όψη του γεφυριού έχει διατηρηθεί,ενώ τα πλαϊνά του στηθαία έχουν αποκατασταθεί με τσιμέντο και αλλοιώνουν την παραδοσιακή του αρχιτεκτονική.Τα τζινέτια ή σιδεριές είναι χαλύβδινες ταινίες ή λάμες μερικών εκατοστών των οποίων τα άκρα έχουν καμφθεί σε σχήμα Τ ή Γ ή Π. Οι άκρες καταλήγουν σε αιχμές,ώστε να είναι εύκολη η τοποθέτησή του-κάρφωμα πάνω σε πέτρες.Αποτελεί τμήμα του παλιού μονοπατιού που συνέδεε τα Γιάννενα,δια μέσου του Μετσόβου,της Μηλιάς Μετσόβου,της Κρανιάς και του Κηπουρειού,με τα Γρεβενά απ’όπου μετακινούνταν τα εμπορικά καραβάνια και γινόταν η επικοινωνία των κατοίκων των γύρω περιοχών. Το γεφύρι χτίστηκε γύρω στο 1850 και πήρε το όνομά του από τον Ματσαγκάνη,που λέγεται ότι ήταν ιδιοκτήτης των χωραφιών της περιοχής.Δεν αναφέρεται όμως το όνομα του χορηγού ούτε και το όνομα του πρωτομάστορα του γεφυριού. Με την Υπ.Απόφαση ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β1/Φ36/29028/694/30-6-1995-ΦΕΚ 632/Β/18-7-1995 το γεφύρι του Ματσαγκάνη έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό και διατηρητέο μνημείο.

8.1.6. ΓΕΦΥΡΙ ΠΡΑΜΟΡΙΤΣΑΣ (Ή ΑΝΘΟΧΩΡΙΟΥ)

Το γεφύρι Πραμόριτσας βρίσκεται στα όρια των νομών Γρεβενών και Κοζάνης στον ποταμό Πραμόριτσα,παραπόταμο του Αλιάκμονα,μεταξύ των οικισμών Κληματακίου Γρεβενών και Ανθοχωρίου (ή Τσακνοχωρίου,η παλιά του ονομασία) Κοζάνης.Στα παλαιότερα χρόνια εξυπηρετούσε τις ανάγκες των βοσκών που μετέφεραν τα κοπάδια τους από τη Βόρεια Πίνδο στη Θεσσαλία και τα καραβάνια των χωριών των Γρεβενών,τα οποία κουβαλούσαν εμπορεύματα στο Τσοτύλι,που ήταν το μεγάλο εμπορικό κέντρο της εποχής,αλλά και την επικοινωνία μεταξύ των δύο χωριών Κληματακίου και Ανθοχωρίου.Είναι τετράτοξο γεφύρι που εκτείνεται σε διεύθυνση από βορρά προς νότο με συνολικό μήκος 49 μ.,πλάτος 2,7 μ., ενώ η κύρια καμάρα-τόξο του έχει άνοιγμα 15μ. και ύψος περίπου 9μ.Τα άλλα τρία τόξα του είναι αρκετά μικρότερα.Στο 2ο βάθρο του από το βορρά διακρίνονται τριγωνικές προεξοχές και από τις δύο όψεις του γεφυριού,ενώ στα τελευταία δύο βάθρα ου υπάρχουν ανακουφιστικά παράθυρα.Η τελευταία καμάρα του και το τελευταίο βάθρο του έχουν καλυφθεί σε μεγάλο βαθμό από προσχώσεις του ποταμού.Το γεφύρι είναι κτισμένο από ψαμμίτη.Το γεφύρι χτίστηκε πριν το 1770-1780,χωρίς όμως να είναι γνωστή η χρονολογία κατασκευής του.Άγνωστο παραμένει το όνομα του πρωτομάστορα.Προφορικά παράδοση –μύθος που δεν επιβεβαιώνεται αναφέρει ότι ο χρηματοδότης του γεφυριού ήταν ένας βλάχος,μεγάλος τσέλιγκας από τα ορεινά της Πίνδου, που έχασε την μονάκριβη κόρη του από τα ορμητικά νερά το ποταμού και έπειτα έδωσε τα χρήματα για να χτιστεί το γεφύρι.Επισκευάστηκε το 1937,αλλά και το 1974-1982 με τρόπο που δε θίγει την παραδοσιακή του τεχνοτροπία.

8.1.7.ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΖΙΑΚΑ

Το γεφύρι του Ζιάκα αναφέρεται και ως Γεφύρι της Τίστας που είναι η παλιά ονομασία της κοινότητας Ζιάκα Γρεβενών ή Τουρκογέφυρο,που οφείλεται σε πιθανή χρηματοδότηση του από κάποιον Τούρκο κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας.Βίσκεται 3 χλμ. βορειοανατολικά από το χωριό Ζιάκας στον ποταμό Βελονιά,παραπόταμο του Βενέτικου ποταμού.Το γεφύρι συνέδεε τόσο τα γειτονικά χωριά Μαυραναίοι και Μαυρονόρος με το χωριό Ζιάκα ,όσο και τα βλαχοχώρια Περιβόλι και Αβδέλλα με τη Θεσσαλία και την πόλη των Γρεβενών.Είναι δίτοξο γεφύρι,με κύρια και βοηθητική καμάρα.Εκτείνεται από δυτικά προς ανατολικά με συνολικό μήκος περίπου 40μ. και πλάτος 3,10μ.,ενώ η κύρια καμάρα του φτάνει σε ύψος τα 7,50μ.Και από τις δύο πλευρές της κύριας καμάρας του διακρίνονται ανακουφιστικά παράθυρα ,πάνω από τις βάσεις του μεσαίου και του ακρόβαθρου τα οποία ξεχωρίζουν για τις τριγωνικές τους προεξοχές,Το λιθόστρωτο καλντερίμι είναι ιδιαίτερα επιμελημένο χωρίς μεγάλες κλίσεις.Για τον πρωτομάστορα του γεφυριού δεν υπάρχουν αναφορές ενώ και η χρονολογία κατασκευής του παραμένει άγνωστη. Εκτιμάται από ερευνητές ότι το γεφύρι κτίστηκε μέσα στο 19ο αιώνα (μεταξύ 1806 και 1885),χωρίς να υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες.Ο δρόμος που περνούσε πάνω από το γεφύρι ονομαζόταν αλλιώς Βασιλική Στράτα ,καθώς ήταν πολυσύχναστος δρόμος στην τουρκοκρατία αφού από εκεί διέρχονται τα βλάχικα εμπορικά καραβάνια προς τη Θεσσαλία.Σύμφωνα με ιστορικές παραδόσεις στην περιοχή που βρίσκεται το γεφύρι έγινε η μάχη μεταξύ του Γιαννούλα Ζιάκα,αδερφού του οπλαρχηγού Θεόδωρου Ζιάκα, και των Τούρκων.Η παράδοση λέει ότι ο Γιαννούλας έγραψε στο ίδιο σημείο ένα ποίημα.Στο παρελθόν κοντά στο γεφύρι βρέθηκαν τάφοι,οι οποίοι όμως δεν σώζονται σήμερα.Ένα δημοτικό τραγούδι των Γρεβενών αναφέρει χαρακτηριστικά: «Εσείς πουλιά πετούμενα, που πάτε στον αέρα, Μην είδατε το Θόδωρο, το Θόδωρο το Ζιάκα; Εμείς, πουλιά, τον είδαμε μέσ’ στ’ Άσπρα τα Γεφύρια. Παλικαράκια διάλεγε,παδιά του εικοσιένα.

Τριών περπάτημα το πήρε για μια νύχτα. Στα Γρεβενά ξημέρωσε, μέσ’ τη μεγάλη χώρα. Ήτανε μέρα του Βαγιού,το βράδυ του Λαζάρου, Που πάν ’οι αρχόντοι στην εκκλησιά, που πάν’ να μεταλάβουν». Το γεφύρι αναπαλαιώθηκε σχετικά πρόσφατα.Σήμερα το γεφύρι του Ζιάκα διατηρείται γενικά σε καλή κατάσταση.

8.1.7.ΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΠΟΡΤΙΤΣΑΣ

Το γεφύρι της Πορτίτσας βρίσκεται στα νότια του χωριού Σπηλαίου Γρεβενών,χτισμένο μπροστά από το στενόμακρο άνοιγμαείσοδο(πορτίτσα) του φαραγγιού του Σπηλαίου,από όπου πήρε και την ονομασία του,στον ποταμό Βενέτικο.Συνδέει το χωριό Σπήλαιο Γρεβενών που βρίσκεται στους βράχους πάνω από το φαράγγι στο όρος Όρλιακας ,σε υψόμετρο 900μ.,τόσο με το Μοναχίτι όσο και με το δρόμο προς την Κρανιά Γρεβενών,αλλά και το Μέτσοβο και τα Ιωάννινα.Το γεφύρι εκτιμάται ότι κτίστηκε ανάμεσα στα έτη 1830-1850 περίπου από ντόπιους ή Γιαννιώτες μαστόρους,χωρίς να γίνεται καμία αναφορά για το όνομα του πρωτομάστορα.Τα χρήματα για την ανέγερση του δόθηκαν από την Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου του Σπηλαίου Γρεβενών.Πρόκειται για δίτοξο πέτρινο γεφύρι με συνολικό μήκος 34μ.,πλάτος 2,70μ. και ύψος 7,80μ.,που καθορίζεται από την κύρια καμάρα του με άνοιγμα τόξου περίπου 24μ.Οι κλίσεις του οδοστρώματος του γεφυριού είναι αρκετά έντονες.Ανάμεσα στη κύρια και τη βοηθητική καμάρα του,έχει κατασκευαστεί ανακουφιστικό άνοιγμα (παράθυρο) απ΄το οποίο διέρχονται τα ορμητικά νερά του ποταμού,όταν πλημμυρίζει την κοιλάδα.Το 1930 κατασκευάστηκε μικρό τσιμεντένιο στηθαίο και κάγκελα με τσιμεντένιους πασσάλους και σιδερόβεργες,με αποτέλεσμα να γίνει ασφαλέστερο το πέρασμα του γεφυριού.Το πέρασμα του γεφυριού της Πορτίτσας ήταν ιδιαίτερα δύσκολο στα παλαιότερα χρόνια,αφού το γεφύρι έστεκε πολύ ψηλότερα(περισσότερο από 2μ.) από την κοίτη του ποταμού πριν οι προσχώσεις του ποταμού και ορισμένες κατολισθήσεις ανυψώσουν την κοίτη του στα σημερινά επίπεδα.Λίγοι γνωρίζουν ότι το γεφύρι της Πορτίτσας απειλήθηκε με καταστροφή τη δεκαετία του 1980,όταν η ΔΕΗ σχεδίαζε την κατασκευή φράγματος στην κοιλάδα,η οποία ματαιώθηκε επειδή κρίθηκαν ακατάλληλα τα πετρώματα της περιοχής.Σήμερα το γεφύρι που βρίσκεται σε υψόμετρο 600μ. περίπου είναι προσβάσιμο τους περισσότερους μήνες του χρόνου.Κάθε χρόνο συγκεντρώνονται στην περιοχή πολλοί επισκέπτες και πραγματοποιούνται ποικίλες εκδηλώσεις (συναυλίες,δράσεις οικοτουρισμού κ.α.)

8.1.8.ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΣΤΑΜΠΕΚΗ

Το γεφύρι του Σταμπέκη βρίσκεται κοντά στο χωριό Κρανιά και γεφυρώνει το ρέμα που εκβάλλει στο Βενέτικο ποταμό κοντά στις πηγές του. Το γεφύρι αυτό αποτελεί τμήμα του παλιού μονοπατιού από το οποίο περνούσαν τα εμπορικά καραβάνια και οδηγούσε από τα Γιάννενα στ Γρεβενά, διαμέσου του Μετσόβου, της Μηλιάς- Κρανιάς και του Κηπουρείου. Ταυτόχρονα το γεφύρι διευκόλυνε την επικοινωνία μεταξύ της Κρανιάς και του Μικρολίβαδου Γρεβενών. Πληροφορίες αναφέρουν ότι το γεφύρι πήρε την ονομασία του από τον ιδιοκτήτη χωραφιών της περιοχής, Άλλες πάλι αναφέρουν ότι πήρε την ονομασία του από την ιταλική λέξη «Σταμπέκο» που σημαίνει αγριόγιδο. Είναι μονότοξο γεφύρι με μήκος οδοστρώματος 20μ.,πλάτος 2,2μ. και ύψος περίπου 8μ.Σύμφωνα με την σημερινή όψη του διαθέτει ανακουφιστικό παράθυρο και τριγωνικές προεξοχές. Το γεφύρι κτίστηκε κοντά στο 1850,όμως δεν σώζονται πληροφορίες τόσο για το όνομα του χορηγού όσο και για το όνομα του πρωτομάστορα. Το γεφύρι του Σταμπέκη αναφέρεται ότι επισκευάστηκε κατά την περίοδο 1987-1990. Παρά την προσπάθεια αυτή το γεφύρι συνεχίζει να παρουσιάζει προβλήματα λόγω της φθοράς, ώσπου το 2006 αποκαταστάθηκε πλήρως.

8.1.9.ΓΕΦΥΡΙ ΣΤΑΥΡΟΠΟΤΑΜΟΥ

Το γεφύρι Σταυροπόταμου βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Κηπουρειό και Πηγαδίτσα,στο τελείωμα του ποταμού Σταυροπόταμος,παραπόταμο του Βενέτικου.Είναι από τα νεότερα γεφύρια του νομού Γρεβενών,από το οποίο κατά την παράδοση περνούσαν τα καραβάνια πηγαίνοντας για Θεσσαλονίκη ή Γιάννενα. Παλαιότερα το γεφύρι αυτό αποτελούσε τμήμα της οδού από την Ήπειρο,μέσω Μετσόβου,προς τα Γρεβενά.Το γεφύρι αναφέρεται και ως Γεφύρι του Κηπουρείου.Βρίσκεται δίπλα από την παλιά εθνική οδό Γρεβενών-Μετσόβου-Ιωαννίνων και πολύ κοντά στο γεφύρι του Σπανού.Είναι τετράτοξο με δύο μεγάλα κύρια τόξα και άλλα δύο αισθητά μικρότερα,όλα άνισα μεταξύ τους.Το συνολικό του μήκος είναι 48 μ.,το πλάτος του 3,70μ. και το ύψος της μεγαλύτερης καμάρας του είναι 6,90 μ.Σε κάθε ένα από τα τρία μεσαία βάθρα του γεφυριού υπάρχουν τριγωνικές προεξοχές προκειμένου να εμποδίζουν τη δημιουργία στροβίλων νερού κοντά στο γεφύρι,όταν το ρεύμα είναι ορμητικό.Στο δεύτερο,στο βορρά,μεσαίο βάθρο υπάρχει ένα σχετικά μεγάλο ανακουφιστικό παράθυρο.Το οδόστρωμα του γεφυριού έχει σχετικά μικρές κλίσεις. Δε σώζεται κάποια συγκεκριμένη πληροφορία σχετικά με το χορηγό,τη χρονολογία κτίσεως του γεφυριού και τον πρωτομάστορα του.Τη δεκαετία του 1960,σε μια προσπάθεια επισκευής του γεφυριού η οποία όμως αλλοίωσε την παραδοσιακή του αρχιτεκτονική ,το οδόστρωμα ασφαλτοστρώθηκε και επιπλέον τοποθετήθηκαν τσιμεντένια κάγκελα προκειμένου να εξυπηρετείται η συγκοινωνία της περιοχής.Σήμερα το γεφύρι Σταυροπόταμου είναι εύκολα προσβάσιμο,αφού είναι κοντά στην παλιά εθνική οδό Ιωαννίνων –Γρεβενών και είναι ορατό από τους οδηγούς.

8.1.10.ΓΕΦΥΡΙ ΣΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟΧΩΡΙ

Κοντά στο τέλος του Βενέτικου ποταμού, λίγο πριν αυτός εκβάλλει στον Αλιάκμονα κοντά στο Ελευθεροχώρι Γρεβενών ,στο σημείο που βρίσκεται σήμερα η σύγχρονη γέφυρα υπήρχε στο παρελθόν ένα πέτρινο μονότοξο γεφύρι .Το γεφύρι είχε χτιστεί σε ιδανικό σημείο πάνω σε γκρίζους βράχους στο πιο στενό πέρασμα του ποταμού Βενέτικου και είχε άνοιγμα τόξου περίπου 9μ. και ύψος περίπου 15μ. από την επιφάνεια του νερού. Το πέτρινο γεφύρι ήταν ελαφρώς κατηφορικό προς τη βόρεια όχθη. Η μικρή σχετικά απόσταση ανάμεσα στους δύο βράχους ευνόησε την δημιουργία ενός θρύλου. Σύμφωνα με το θρύλο ,ο Μέγας Αλέξανδρος πήδηξε με το άλογο του ,το Βουκεφάλα ,από τη μία βραχώδη όχθη του ποταμού απέναντι στην άλλη. Η προφορική παράδοση αναφέρει ότι στις βραχώδεις όχθεις του Βενέτικου, διπλά στη γέφυρα, υπάρχουν τα ίχνη του Βουκεφάλα. Τα ίχνη πετάλων που διασώζονται στα βράχια ,διπλά στη σημερινή γέφυρα ,είναι προφανώς σημάδια στήριξης υποστυλώματος ξύλινης γεφύρας του μακρινού παρελθόντος ,που η λαϊκή παράδοση τα συνδέει με το πέρασμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου από την περιοχή και τα πατήματα του Βουκεφάλα. Σήμερα, χιλιάδες χρονιά μετά οι δυο αντικριστοί βράχοι έχουν την ονομασία «το πάτημα του Βουκεφάλα» και το γεφύρι του Ελευθεροχωρίου ως «το γεφύρι του Μεγαλέξανδρου». Ο Αθ.Μ.Ράχος που κατέγραψε την ιστορία της περιοχής αναφέρει ότι συμφωνά με την παράδοση το γεφύρι το έχτισαν οι Βενετοί. Το γεφύρι αναφέρει-καταγραφεί στο οδοιπορικό του στην περιοχή και ο ταγματάρχης Ν.Σινάς το 1886 ,γεγονός που μας επιβεβαιώνει ότι ήταν προγενέστερο της εποχής εκείνης. Το πέτρινο γεφύρι γκρεμίστηκε το 1947 και στην ίδια θέση κατασκευάστηκε η σημερινή γέφυρα, κάτω από την οποία φαίνονται τμήματα από τα θεμέλια του παλιού πέτρινου μονότοξου γεφυριού.

8.1.11.ΠΕΤΡΟΓΕΦΥΡΟ ΣΠΑΝΟΥ

Βρίσκεται μεταξύ των χωριών Κοσμάτι και Κηπουρειό, στο Βενέτικο ποταμό, στο μονοπάτι Γρεβενών - Μετσόβου και 16 χλμ. ΝΔ των Γρεβενών. Επισκευάστηκε και ανακατασκευάστηκε πολλές φορές. Πεντάτοξο γεφύρι, με άρπιζες και ανακουφιστικά ανοίγματα πάνω από τα βάθρα. Έχει οριζόντια επιφάνεια και το συνολικό μήκος του είναι 85 μ. ενώ το πλάτος του είναι 3,60 μ. και με άνοιγμα κάθε κάμαρας τα 10,40 μ. Είναι το μεγαλύτερο σωζόμενο πέτρινο γεφύρι της Μακεδονίας. Είναι χτισμένο με ιδιαίτερα επιμελημένη πελεκητή πέτρα. Φέρει το όνομα του Μουσταφά Πασά ή Σπανού, από το Αργυρόκαστρο, από τον οποίο χρηματοδοτήθηκε η τελευταία ανακατασκευή του το 1846, πάνω στα ερείπια διπλής γέφυρας που είχε χτιστεί από το Σουλτάνο Βαγιαζίτ. Μέχρι το 1980 μάλιστα σωζόταν ο τάφος του Σπανού δίπλα στο γεφύρι (μικρό κτίσμα και επιτύμβια σχιστόπλακα), αλλά καταστράφηκε από τυμβωρύχους. Δίπλα υπήρχε χάνι, μέρος των εσόδων του οποίου χρησιμοποιούνταν για την συντήρηση του γεφυριού. Στο χάνι διανυκτέρευαν τα καραβάνια που πήγαιναν προς Θεσσαλονίκη ή Γιάννενα. Υπήρχε επίσης τούρκικο φυλάκιο. Χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα από οχήματα. Αξιοσημείωτο γεγονός η λεγόμενη «Μανιταρογιορτή» που λαμβάνει χώρα στη γέφυρα του Σπανού τα τελευταία χρόνια και περιλαμβάνει δωρεάν μανιταρόσουπες και μανιταρόπιτες, με άγρια μανιτάρια και δίνει τη δυνατότητα στους επισκέπτες όχι μόνο να τα δοκιμάσουν αλλά και να επιδοθούν σε δραστηριότητες βουνού και ποταμού, να παρακολουθήσουν συναυλίες και να αγοράσουν διάφορα προϊόντα από το παζάρι τοπικών παραδοσιακών προϊόντων αφού η εκδήλωση διαρκεί 3 ολόκληρες ημέρες μέσα στον Αύγουστο.

8.1.12.ΠΕΤΡΟΓΕΦΥΡΟ ΚΑΤΣΟΓΙΑΝΝΗ (ΣΠΗΛΑΙΟΥ Ή ΜΥΛΟΥ)

Βρίσκεται στον νομό Γρεβενών , κοντά στο Σπήλαιο(2 χλμ. ανατολικά του χωριού Σπήλαιο).Γεφυρώνει τον ποταμό Βελόνια, παραπόταμο του Βενέτικου. Την ονομασία του την οφείλει σε σωζόμενο παρακείμενο μύλο, ιδιοκτησίας του ενοριακού ναού του Αγ. Αθανασίου Σπηλαίου, που τον δούλευε κάποιος Κατσογιάννης. Το πετρογέφυρο του Κατσογιάννη κατασκευάστηκε περίπου στα 1800 . Η μορφή του τόξου είναι τρίτοξη και το άνοιγμα του είναι 13,70 μ. (μεγάλο) - 4,90 μ. (μικρό). Σήμερα σώζονται μόνο τα δυο βορειότερα τόξα του, ενώ το νότιο καταστράφηκε και αντικαταστάθηκε από κατασκευή με οπλισμένο σκυρόδεμα. .Το ύψος του είναι του πετρογέφυρου είναι 6,90 (5,80 + 1,10) μ. (μεγάλο) - 5,50 (4,10 + 1,40) μ. (μικρό).Όσον αφορά το Μήκος Καταστρώματος είναι 37,10 μ και το Πλάτος Καταστρώματος: είναι 2,70 μ. Τα υλικά από τα οποία είναι κατασκευασμένο το πετρογέφυρο του Κατσογιάννη είναι πέτρες διαφόρων μεγεθών και διαμετρήματος ,νερό, χώμα, άμμο, άχυρα, χαλίκια και αποφεύγονταν οι επίπεδες επιφάνειες των ποταμών, γιατί η πολλή λάσπη δημιουργούσε προβλήματα στερέωσης. Εκείνα τα χρόνια δεν υπήρχαν τα μηχανήματα που χρησιμοποιούνται σήμερα για την κατασκευή και την οικοδόμηση. Όλη η εργασία γινόταν με τα χέρια και τα ζώα. Οι άνθρωποι με τα λιγοστά εργαλεία που είχαν έχτιζαν και με τα ζώα κουβαλούσαν τα υλικά. Παρά τις δυσκολίες όμως το αποτέλεσμα ήταν αξιοθαύμαστο και διαχρονικό. .Μέχρι σήμερα σώζεται ένα τμήμα του καλντεριμίου και του στηθαίου (προστατευτικές κατασκευές εκατέρωθεν του καταστρώματος του γεφυριού).

8.1.13.ΓΕΦΥΡΙ ΣΤΑ ΚΑΓΚΕΛΙΑ

Βρίσκεται στη νότια πλευρά του χωριού Τρίκωμο, περίπου 3χλμ έξω απ' αυτό. Γεφυρώνει το Βενέτικο ποταμό και συνδέει το Τρίκωμο με το Μοναχίτι Γρεβενών .Η περιοχή ονομάζεται ‘Καγκέλια’ εξαιτίας της ιφιοειδούς-σε σχήμα φιδιού μορφής που είχε το παλιό μονοπάτι ,αμέσως μετά το γεφύρι , στα ανέβασμα για το χωριό Μοναχίτη. Είναι γνωστό και ως ‘Γεφύρι του Τρικώμου’ ή ‘Γεφύρι της Καστανιάς’ από ια καστανιά που μέχρι σήμερα υπάρχει στο δυτικό άκρο της γέφυρας και αποτέλεσε σημείο αναφοράς κατά τη στρατιωτική χαρτογράφηση της περιοχής από τη Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού , πριν το ‘Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Χτίστηκε από τον πρωτομάστορα Στέργιο Λάζο από τον Άγιο Κοσμά Γρεβενών , από τα πιο φημισμένα μαστοροχώρια της περιοχής με πλούσια θρησκευτική παράδοση. Η χρονολογία της κατασκευής του παραμένει μέχρι σήμερα άγνωστη , όπως και το όνομα του χορηγού. Το πιθανότερο είναι το γεφύρι να χτίστηκε το 19ο αιώνα , περίοδο που χρονολογικά ταυτίζεται με τη δράση και το έργο του πρωτομάστορα Στέργιου Λάζου. Άλλες όμως , ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες- φήμες αναφέρουν ότι το γεφύρι κατασκευάστηκε είτε πριν από το γεφύρι του Αζίζ Αγά (1727) είτε κοντά στο έτος 1760 , χωρίς να γίνεται αναφορά στο όνομα του πρωτομάστορα. Εξυπηρετούσε τόσο τους κατοίκους του Μοναχιτίου , του Μικρολιβαδίου και της Κρανιάς Γρεβενών στην μετακίνηση τους προς Γρεβενά. Είναι δίτοξο γεφύρι , με κύριο και βοηθητικό τόξο , συνολικού μήκους 40,5 μέτρα , πλάτους 2,8μέτρα , ενώ το ύψος του μεγαλύτερου τόξου του είναι περίπου 10 μέτρα και το άνοιγμα του περίπου 18 μέτρα. Η κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα είναι πολύ καλή. Από την αρχική του μορφή το γεφύρι έχει επισκευαστεί συνολικά δύο φορές και ειδικότερα: -γύρω στο1914 έπεσε η μικρότερη κάμαρα του , η οποία επισκευάστηκε με έξοδα του τσέλιγκα Τασιούλα Αναγνώστου Αποστολίδη από το Τρίκωμο -και το 1989 έγινε η δεύτερη επισκευή (επίχρισμα με τσιμέντο στις όψεις) και τοποθετήθηκαν κολωνάκια και σίδερα.

8.2.ΝΟΜΟΣ ΚΟΖΑΝΗΣ 8.2.1ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΝΤΕΡΗ

Το Γεφύρι του Ντέρη είναι ένα πέτρινο τοξωτό γεφύρι που συναντά το ποτάμι του Πραμόριτσα. Παλαιότερα συνέδεε τον Πεντάλοφο με το Τσοτύλι και την Σβόλιανη. Το όνομα του το οφείλει σε κάποιο Πενταλοφίτη ονόματι «Ντέρης» που είχε ένα νερόμυλο σε κοντινή απόσταση από το γεφύρι. Η χρονολογία κτίσης του,καθώς και τα ονόματα των χορηγών και των κατασκευαστών,δεν έχουν διασωθεί. Είναι πολύτοξο γεφύρι, συγκεκριμένα δίτοξο. Στη δεκαετία του 1960 σε μια πλημμύρα του ποταμού Πραμόριτσα,έπεσε το μικρότερό του τόξο.Έπειτα από την ανακαίνηση που πραγματοποιήθηκε το 2006,απέκτησε την σημερινή του μορφή.

8.2.2.ΓΕΦΥΡΙ ΚΟΙΛΑΔΙΟΥ

Το γεφύρι του Κοιλαδίου είναι χτισμένο δίπλα στον ομώνυμο οικισμό και ενώνει τις όχθες του Τσαβαλεριώτικου ρέματος πηγή του παραπόταμου «Βέλος. Το γεφύρι ονομάζεται γεφύρι του Κοιλαδίου καθώς βρίσκεται μέσα στον οικισμό του Κοιλαδίου λίγα μέτρα από την πλατεία του χωριού. Χτίστηκε το 1905 και κατασκευή του διήρκησε 20μέρες. Χαρακτηριστικό της κατασκευής του είναι τα στηθαία του, που χτίστηκαν με μακριές κάθετες πέτρες και επιβίωσαν ως τις μέρες μας, αλλά και το χτίσιμο των βάθρων που έγινε κατά το ανισόδομο σύστημα. Δημιουργήθηκε μετά από πολλές πλημμύρες που παρέσερνε τα μέχρι τότε ξύλινα γεφύρια του Κοιλαδίου, οι τότε Βαλαάδες, -εξισλαμισμένοι Ελληνόφωνοι- κάτοικοί του αποφάσισαν να χτίσουν ένα πέτρινο. Το έργο το ανέθεσαν σε Πολυκαστανιώτες μαστόρους, οι οποίοι φθάνοντας στο Κοιλάδι, άνοιξαν βαθιά θεμέλια στους δυο αντίκρυ βράχους και ζήτησαν από τους κατοίκους του χωριού να θυσιάσουν ένα ζώο για να στεριώσει το γεφύρι. Οι κάτοικοι πρότειναν αρχικά έναν πετεινό και έπειτα ένα πρόβατο, αλλά οι μάστοροι αρνήθηκαν και τα δύο, γιατί επιθυμούσαν το τριμηνήτικο μοσχάρι του χότζα που έβοσκε παραδίπλα. Για να μην αποκαλύψουν τις προθέσεις τους στους Κοιλαδιώτες, τους ζήτησαν να αποφασίσει το ρέμα ποια θυσία θέλει. Έτσι περίμεναν μια μέρα που έβρεχε, και αφουγκράστηκαν τη βουή του ρέματος στη χαράδρα. Η βουή ακουγόταν σαν μουγκρητό μόσχου, και έτσι οι Βαλαάδες πείστηκαν ότι έπρεπε να θυσιαστεί το μοσχάρι. Το μοσχάρι θυσιάστηκε, ψήθηκε στο φούρνο και οι μάστορες το έτρωγαν για δύο ημέρες. Σε είκοσι μέρες η κατασκευή του γεφυριού είχε τελειώσει. Η σημερινή του κατάστασηείναι προφανώς καλή καθώς χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα από αυτοκίνητα που περνάνε πάνω από αυτό.

8.2.3.ΠΕΤΡΟΓΕΦΥΡΟ ΚΡΙΜΗΝΙΟΥ

Το γεφύρι στο Κριμήνιoυ κτίστηκε το 1802 με έξοδα του κ. Παπαστέργιου, ιερέα του Κριμηνίου. Συνέδεε το Κριμήνι και το Ροδοχώρι με το Τσοτύλι, κάτι που εξακολουθεί να κάνει και σήμερα, αφού διέρχεται από πάνω του η επαρχιακή οδός. Αρχικά είχε μήκος 45 m και αποτελούνταν από πέντε διαδοχικά σε μέγεθος τόξα, μέχρι που ανατινάχτηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 1947. Το πλάτος του παλιού οδοστρώματος ήταν 2,70m. Πλέον είναι 3,70m διότι η τσιμεντένια πλάκα που κάλυψε το γεφύρι, προεξέχει και από τις δύο όψεις του. Στο γεφύρι προστέθηκαν (προπολεμικά) σιδερένια κάγκελα, ενώ το επίχρισμα με τσιμεντοκονίαμα, στις δυο πλευρές του, αύξησε την αντοχή του στη φθορά αλλά ταυτόχρονα κάλυψε σχεδόν την αρχική λιθοδομή. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι το γεφύρι κτίστηκε από τον πρωτομάστορα Κάλφα Βράγγα, ελέγχονται όμως ως ανακριβείς, δεδομένου ότι στον Kάλφα Βράγγα αποδίδονται περισσότερα έργα απ' όσα πράγματι έκανε, εξ αιτίας της μεγάλης φήμης του. Το πετρογέφυρο Κριμηνίου Κοζάνης έχει πεντάτοξη μορφή.Τα υλικά από τα οποία ήταν κατασκευασμένο το πετρογέφυρο του Κριμηνίου είναι πέτρες διαφόρων μεγεθών και διαμετρήματος ,νερό, χώμα, άμμο, άχυρα, χαλίκια και αποφεύγονταν οι επίπεδες επιφάνειες των ποταμών, γιατί η πολλή λάσπη δημιουργούσε προβλήματα στερέωσης. Εκείνα τα χρόνια δεν υπήρχαν τα μηχανήματα που χρησιμοποιούνται σήμερα για την κατασκευή και την οικοδόμηση. Όλη η εργασία γινόταν με τα χέρια και τα ζώα.Οι άνθρωποι με τα λιγοστά εργαλεία που είχαν έχτιζαν και με τα ζώα κουβαλούσαν τα υλικά. Παρά τις δυσκολίες όμως το αποτέλεσμα ήταν αξιοθαύμαστο και διαχρονικό. Ένα τραγούδι το οποίο σχετίζεται με το πετρογέφυρο Κριμηνίου Κοζάνης είναι το: «Όταν ο κόσμος μας θα καίγεται ,όταν τα γεφύρια πίσω μας θα κόβονται, εγώ θα είμαι εκεί να σας θυμίζω τις μέρες τις παλιές.» Στίχοι: Διονύσης Σαββόπουλος

8.2.4.ΜΕΓΑΛΟ ΠΕΤΡΟΓΕΦΥΡΟ ΧΡΥΣΑΥΓΗΣ

Κάτω από τη Μόρφη ο Πραμόριτσα ενώνεται με το Παλιομάγερο, ένα ρέμα πλούσιο σε νερά που πηγάζει από τον Τάλιαρο και διέρχεται πολύ κοντά στη Χρυσαυγή. Σύμφωνα με την παράδοση, το μονότοξο γεφύρι που βρίσκεται εδώ κτίστηκε το έτος 1854 με τη χορηγία ενός ληστή, του Νικόλαου Ζάμπρου, από το Πολυνέρι Γρεβενών. Ο ληστής είχε τη φήμη του τρομερού και αδίστακτου και αποτελούσε μάστιγα για τα χωριά του Βοΐου και των Γρεβενών. Σε μια καταδίωξή του από τα τούρκικα αποσπάσματα δεν κατάφερε να περάσει το ρέμα, που εκείνη τη μέρα ήταν πλημμυρισμένο, και ζήτησε από τους Χρυσαυγιώτες να τον κρύψουν στα σπίτια τους. Όταν οι Τούρκοι ήρθαν στο χωριό, οι κάτοικοι αρνήθηκαν τα πάντα. Ως αντάλλαγμα ο ληστής υποσχέθηκε να χρηματοδοτήσει το χτίσιμο του γεφυριού και επιθεωρούσε πιθανό ο ίδιος το έργο κρυμμένος στον παρακείμενο νερόμυλο. Αρχιμάστοράς του θεωρείται ο Διλοφίτης Νικόλαος Αναγνώστης Τζιούφας, ο οποίος λέγεται ότι κατασκεύαζε ακόμα και τα εργαλεία του. Τα στηθαία φτιάχτηκαν από τους Χρυσαυγιώτες, Ευθύμιο Ζιούλα και Αθανάσιο Πούλιο αν και μια άλλη εκδοχή θέλει τους δύο τελευταίους αποκλειστικούς δημιουργούς ολόκληρης της κατασκευής. Το γεφύρι είναι εντυπωσιακό λόγω του ύψους του, το οποίο φθάνει τα 9 μέτρα. Στηρίζεται και από τις δύο πλευρές σε βραχώδη πρανή εκεί όπου η κοίτη του Παλιομάγερου στενεύει αρκετά. Το μήκος του φθάνει τα 25 μέτρα, το πλάτος του τα 3 και το άνοιγμα του τόξου του τα 14,2 μέτρα. Το έτος 1984 έγινε επισκευή του γεφυριού. Βρίσκεται σε απόσταση 10 λεπτών κατηφορικής διαδρομής από την πλατεία της Χρυσαυγής επάνω στο μονοπάτι που ένωνε το χωριό με τη Μόρφη και τον Πεντάλοφο. Το περιβάλλων τοπίο έχει διαμορφωθεί κατάλληλα και αποτελεί σήμερα χώρο αναψυχής. Ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει παράλληλα και τον παλιό νερόμυλο, ο οποίος είναι πρόσφατα ανακαινισμένος. Πίσω από το νερόμυλο υπάρχει μεγάλη δέση, όπου δημιουργείται ένας εντυπωσιακός καταρράκτης. Το χτίσιμο της δέσης γίνονταν σε βράχους και θεωρούνταν ένα από τα πιο δύσκολα έργα. Οι πέτρες τοποθετούνταν η μία κοντά στην άλλη χωρίς συνδετικό υλικό και έφραζαν την κοίτη του ποταμού. Όλο το φράγμα αγκιστρώνονταν σε πασσάλους από σκληρό ξύλο, οι οποίοι έμπαιναν σε τρύπες που ανοίγονταν στους βράχους σε βάθος περίπου ενός μέτρου και διάμετρο έως 20 εκατοστά. Με μία κλίση 45 περίπου μοιρών η δέση ανάγκαζε τα

νερά του ποταμού να πάρουν μία ορισμένη κατεύθυνση, ώστε να φτάσει το νερό στο μύλο. Αυτά τα έργα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, σε πείσμα του χρόνου και της αγριότητας των ποταμών, διατηρούν μια αξιοθαύμαστη αντοχή και μια παραμυθένια γοητεία.

8.3.ΝΟΜΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ 8.3.1ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΚΟΥΣΙΟΥΜΠΛΗ

Το γεφύρι του Κουσιουμπλή βρίσκεται στον νομό Καστοριάς , στην κοινότητα της Ζούζουλης. Συγκεκριμένα βρίσκεται ανάμεσα στους ορεινούς όγκους του Βοΐου και του Σμόλικα στο Ζουζουλιώτικο ποτάμι . Ο ποταμός που περνάει κάτω από αυτό το γεφύρι είναι ο Σαραντάπορος(Κόνιτσας).Οι περιοχές που ενώνει είναι η Ζούζουλη με το Επταχώρι και η Ήπειρος με την Δυτική Μακεδονία. Για το χτίσιμο του εργάστηκαν οι χτίστες Γεώργιος Δήμος, Τσιαμοχρήστος , και οι αδερφοί Γαλάνη, όλοι τους μάστορες από το Επταχώρι. Χτίστηκε στο τέλος του 18ου αιώνα ή αρχές του 19ου σύμφωνα με έρευνα του 1994. Είναι μονότοξο και έχει ενισχυμένα πλαϊνά ανοίγματα .Το μονότοξο αυτό γεφύρι, με τα πολύ ενισχυμένα πλαϊνά ανοίγματα, έχει άνοιγμα τόξου 14 μ., ύψος 8 μ., συνολικό μήκος 33 μ. και πλάτος 2,40 μ. Στο κλειδί του, δηλαδή τη μεσαία πέτρα της καμάρας του, υπάρχει λιθανάγλυφη κεφαλή..Η κατάσταση στη οποία βρίσκεται σήμερα είναι πολύ καλή. Επίσης το 1992 έγιναν εργασίες συντήρησης με στόχο την προστασία του από τη φθορά, αλλά και την αποκατάσταση της αρχικής του μορφής.

Το γεφύρι του Κουσιουμπλή βρίσκεται ανάμεσα στους ορεινούς όγκους του Βοΐου και του Σμόλικα στο Ζουζουλιώτικο ποτάμι. Συνέδεε παλαιότερα τα χωριά Ζούζουλη και Επταχώρι και χτίσθηκε στα τέλη του 16ου αιώνα. Ήπειρο με την Δυτική Μακεδονία. Οικολογική κίνηση Κοζάνης

Οδηγίες Πρόσβασης: Οδηγώντας προς τη Ζούζουλη θα το συναντήσουμε στο δεξί μας χέρι. Ημερομηνία Καταγραφής: Κυρ, 16/06/2013 Νομός: ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ Κοινότητα: Ζούζουλη Ποταμός: ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟΣ (ΚΟΝΙΤΣΑΣ) Συντεταγμένες: N 40° 12.858' E 021° 00.469' Υψόμετρο: 815 μ. Παρακείμενα Κτίσματα: Δίπλα του υπήρχε και λειτουργούσε βακούφικος νερόμυλος. Χρονολογία: Τέλη 18ου με αρχές 19ου αιώνα Κτίστες: Γεώργιος Δήμος, Τσιαμοχρήστος, και οι αδερφοί Γαλάνη, όλοι τους μάστορες από το Επταχώρι. Μορφή: Μονότοξο Άνοιγμα Τόξου: 13,50 μ. Ύψος Τόξου: 8,30 (7,40 + 0,90) μ. Μήκος Καταστρώματος: 42,00 μ. Πλάτος Καταστρώματος: 2,40 μ. Κατάσταση: Πολύ καλή Στοιχεία: Το γεφύρι εντασσόταν στον πολυσύχναστο επί τουρκοκρατίας δρόμο που οδηγούσε από την Ήπειρο στη Μακεδονία μέσω Φούρκας.

8.3.2.ΓΕΦΥΡΙ ΑΡΓΟΥΣ ΟΡΕΣΤΙΚΟΥ

Το γεφύρι του Άργους Ορεστικού βρίσκεται στη κοινότητα του Άργους Ορεστικού και γεφυρώνει τον ποταμό Αλιάκμονα. Αρχικά είχε εφτά τόξα όμως σήμερα έχουν απομείνει μόνο δύο τόξα. Η σημερινή του κατάσταση είναι καλή.

8.3.3.ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΕΠΤΑΧΩΡΙΟΥ (ΠΑΠΑΛΙΑΣ)

Το γεφύρι του Επταχωρίου είναι ένα πέτρινο,καλοχτισμένο γεφύρι με πελεκητή πέτρα.Γεφυρώνει το Επταχωρίτικο ρέμα και συνδέει τις δυο γειτονιές του Επταχωρίου Ανήλιο και Παπαλιάς. Βρίσκεται σε κεντρικό σημείο του οικισμού. Η ημερομηνία κτίσης του δεν είναι γνωστή, αλλά σίγουρα το γεφύρι υπήρχε το 1900.Είναι μονότοξο με μήκος 19m, πλάτος 2,2m ,ύψος 5,5m και άνοιγμα τόξου 10m. Δεν έχει σωθεί καμία παράδοση και κανένα ιστορικό στοιχείο σχετικά με αυτό.

8.3.4.ΓΕΦΥΡΙ ΓΚΡΕΜΙΣΜΕΝΟ ΣΤΙΣ ΑΡΡΕΝΕΣ

Το γκρεμισμένο γεφύρι στις Αρρένες βρισκόταν στην κοινότητα Αρρένων. Το συναντάμε εισερχόμενοι στην Δυτική Μακεδονία. Γεφύρωνε τον ποταμό Σαραντάπορο. Το γεφύρι δεν έχει πάρει κάποια ιδιαίτερη ονομασία , καθώς αποκαλείται «Γεφύρι στις Αρρένες» . Το γεφύρι είναι δίτοξο ή ζευκτό. Η κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα δεν είναι καλή , αφού έχει γκρεμιστεί και έχουν απομείνει μόνο κάποια ερείπια του.

8.3.5.ΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΚΟΡΟΜΗΛΙΑΣ

Είναι κτισμένo ένα περίπου χιλιόμετρο βόρεια από το χωριό Κορομηλιά Καστοριάς, πάνω στον κλάδο του Αλιάκμονα που κατεβαίνει από τα Κορέστεια και λέγεται Βίστριτσα ή Λαδοπόταμος ή Λιβαδοπόταμος. Το γεφύρι παλιότερα συνέδεε την Κορομηλιά με το Δενδροχώρι, ενώ προπολεμικά από κει περνούσε ο πιο σύντομος δρόμος από την Καστοριά προς τη Μπίγλιστα και την Κορυτσά, στην Αλβανία. Κατασκευάστηκε από Γάλλους τεχνικούς που ήταν στην υπηρεσία του Οθωμανικού στρατού. Στη νοτιοδυτική του όψη, ανατολικά του κλειδιού (της μεσαίας πέτρας του τόξου) υπάρχει πέτρα του τόξου που είναι εγχάρακτη και φέρει τη χρονολογία κατασκευής του: 1865. Είναι μονότοξο, με λιθοδομή από ασβεστόλιθο, που αφθονεί στην περιοχή. Έχει μήκος 26μ., πλάτος 2,80μ., ύψος 7μ. και άνοιγμα τόξου 16μ. Οι άλλες σφηνοειδείς πέτρες που σχηματίζουν το τόξο είναι σχιστολιθικές μαυρόπλακες και μόνο το κλειδί και η εγχάρακτη πέτρα ξεχωρίζουν με την άσπρη επιφάνεια του ασβεστολίθου. Στο δυτικό βάθρο της νοτιοδυτικής όψης και στο ανατολικό βάθρο της βορειοανατολικής όψης, λείπουν ανά μια εντοιχισμένη πλάκα. Από τα κενά που φαίνονται, είναι φανερό ότι στα σημεία εκείνα υπήρχαν πλάκες που αφαιρέθηκαν. Το γεφύρι παρουσιάζει διαμήκεις ρωγμές στην αψίδα του τόξου, αν και οι όψεις και το οδόστρωμα είναι συντηρημένα. Επίσης για το κτίσιμο του γεφυριού χρησιμοποιήθηκε υλικό από παλιότερη αρχαία γέφυρα που υπήρχε στην ίδια θέση. Η διαφορά ανάμεσα στις παλιές και νέες πέτρες που αποτελούν την λιθοδομή του γεφυριού είναι ορατή και εμφανής, κυρίως λόγω της διαφοράς του χρώματος. Το μνημονεύει και ο Νικ. Σχινάς στις "Οδοιπορικές σημειώσεις" του 1886 (σελ. λθ'): "Ο ποταμός αυτός (Βιστρίζα)... κατερχόμενος δε παρέχεται του 2 1/2 ώρας της Καστορίας απέχοντος, χωρίου Κορομηλιά, παρ' ώ και λίθινη γέφυρα..." . Το 1960 έγινε συντήρηση του γεφυριού και προστέθηκαν τα σιδερένια κάγκελα, τα τσιμεντένια κολονάκια και το τσιμεντένιο κατάστρωμα. Γενικά η σημερινή του κατάσταση είναι πολύ καλή.

8.3.6.ΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΖΟΥΖΟΥΛΗΣ

Το γεφύρι της Ζούζουλης είναι χτισμένο στην θέση Καζάνια , γεφυρώνει το Ζουζουλιώτικο ρέμα και ενώνει τη Ζούζουλη με τα Γρεβενά και το Τσοτύλι. Η παράδοση αναφέρει ότι χτίστηκε με τη χορηγία ενός αγωγιάτη από τη Φούρκα της Κόνιτσας, εις μνήμη του αδερφού του που πνίγηκε στο ρέμα. Μια άλλη εκδοχή θέλει να χτίστηκε με τη χρηματοδότηση του τοπικού άρχοντα, επειδή συγκινήθηκε από τον πνιγμό ενός μικρού κοριτσιού, όταν το τσελιγκάτο της επιχείρησε να διαβεί το ορμητικό ρέμα. Οι μάστορες ήταν από την Καστάνιανη της Κόνιτσας, που θεωρούνταν οι καλύτεροι της Ηπείρου. Στη θεμελίωση παραβρέθηκε και ο Ζουζουλιώτης Μάνθος Δημήτριος (1867 -1952), χάρη στον οποίο η ημερομηνία κτίσης είναι γνωστή. Χτίστηκε το 1880. Το γεφύρι είναι μονότοξο με μήκος κοντά στα 25 μέτρα και ύψος τα 7. Σήμερα, ελάχιστοι βοσκοί είναι αυτοί που κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, το χρησιμοποιούν για να περάσουν τα κοπάδια τους. Οι ελάχιστες φθορές που έχει υποστεί το γεφύρι (αναστηλώθηκε κοντά στο 1990) οφείλονται κυρίως στο πέρασμα του χρόνου.

8.3.7.ΓΕΦΥΡΙ ΣΤΟ ΝΕΣΤΟΡΙΟ

Το γεφύρι στο Νεστόριο βρίσκεται, στις παρυφές του Γράμμου, στον οικισμό του Νεστορίου (νομός Καστοριάς) και γεφυρώνει, κοντά στις πηγές του, τον ποταμό Αλιάκμονα. Χρονολογείται το 2004 , και θεωρείται ένα νεόκτιστο γεφύρι σε σχέση με τα άλλα γεφύρια. Είναι τετράτοξο γεφύρι , όπου και τα τέσσερα τόξα του είναι εξίσου μεγάλα. Η σημερινή του κατάσταση είναι μέτρια καθώς καταστράφηκε το σχεδόν μισό γεφύρι λόγω του River Party που διεξάγεται στον περιβάλλοντα χώρο του ετησίως.

8.4.Δικτυογραφία http://petrinagefiria.com/content/%CE%B3%CE%B5%CF%86%CF%8D%CF%81%CE%B9%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BD%CF%84%CE%AD%CF%81%CE%B7

http://kpe-makrin.mag.sch.gr/smnrgefyr13/erg1213/7o%20GEL%20LARISAS.pdf

https://www.google.gr/search?q=%CE%B3%CE%B5%CF%86%CF%85%CF%81%CE%B9+%CF% 84%CE%BF%CF%85+%CE%BD%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%B7&biw=1920&bih=985&sourc e=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=9TG0VNKoFsr_Ura_hOgC&ved=0CAcQ_AUoAg

http://www.slideshare.net/afroditia/t-t34138428 http://trikomogrebenon.blogspot/2011/12/blog-spot_10.html www.ecokoz.gr/home/index.php www.cyberotsarka.gr/index.php

8.5.Bιβλιογραφία

«Πέτρινα Γεφύρια στον Βενέτικο Ποταμό-Μνημεία Λαïκού Πολιτισμού», Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Γρεβενών

ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΕΛΛΑ ΣΙΩΜΟΥ ΜΑΡΙΑ ΧΑΡΙΤΙΔΟΥ ΠΕΤΡΟΥΛΑ

Πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης «Ποτάμια που χωρίζουν – γεφύρια που ενώνουν» Υποθέμα:

9.Τα πετρογέφυρα της Ηπείρου

Τζημοπούλου Έλενα Τότσκα Ευαγγελία

Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή 2. Το γεφύρι της Άρτας 3. Το γεφύρι της Πλάκας 4. Η γέφυρα του Παπαστάθη 5. Το γεφύρι της Κόνιτσας 6. Το γεφύρι του Πλακίδα ή Καλογέρικο 7. Το γεφύρι του Μίσιου 8. Δικτυογραφία - Βιβλιογραφία

9.1.Εισαγωγή Η κατασκευή ενός γεφυριού είχε ανέκαθεν πάρα πολύ μεγάλη σημασία. Γιατί το γεφύρι ήταν αυτό που θα έφερνε κοντά ανθρώπους, αγαθά, πολιτισμούς και γνώσεις και θα συνέβαλε στην ανάπτυξη της κάθε περιοχής. Την απόφαση για το χτίσιμο ενός γεφυριού την έπαιρναν οι προύχοντες της περιοχής ή και άτομα που έχοντας την ανάλογη οικονομική επιφάνεια, αναλάμβαναν να χρηματοδοτήσουν την κατασκευή. Η ονομασία που δινόταν στο γεφύρι ήταν προς τιμήν του χορηγού ή αν δεν υπήρχε χορηγός το γεφύρι έπαιρνε το όνομά του από το ποτάμι ή το πλησιέστερο χωριό. Άλλες φορές όταν χτιζόταν σε ιδιόκτητη περιοχή, έπαιρνε το όνομα του ιδιοκτήτη ή και το όνομα από κάποιο θρύλο που το περιέβαλλε. Πρωταρχικό μέλημα για την κατασκευή ενός γεφυριού ήταν η σωστή επιλογή της θέσης. Στις ορεινές και βραχώδεις περιοχές, το στενότερο μέρος του ποταμού και οι βραχώδεις όχθες για την καλή θεμελίωση ήταν αυτές που καθόριζαν τη θέση του γεφυριού. Αντίθετα στις πεδινές περιοχές οι δρόμοι και τα μονοπάτια ήταν αυτά που καθόριζαν τη θέση. Γενικά το πλάτος και το βάθος της κοίτης του ποταμού, καθώς και η μορφολογία του γύρω εδάφους ήταν τα στοιχεία που καθόριζαν τη μορφή του γεφυριού, δηλαδή τον αριθμό των τόξων, το άνοιγμά τους, την καμπυλότητά τους και τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του. Αυτή τη μορφή την αποφάσιζε ο πρωτομάστορας (κάλφας), που αναλάμβανε την κατασκευή του έργου. Κάτω από την καθοδήγησή του εργαζόταν το μπουλούκι. Αυτό αποτελείτο από κάθε λογής μαστόρους, χτίστες, μαραγκούς, πελεκάνους, λασπατζήδες, νταμαριτζήδες και πολλά «τσιράκια» που ήταν κυρίως μικρά παιδιά που μάθαιναν την τέχνη. Σημαντικό ρόλο έπαιζαν και τα ζώα, κυρίως μουλάρια, που ήταν ανθεκτικότερα και εξυπηρετούσαν στις μεταφορές των υλικών. Η κατασκευή ξεκινούσε από τη θεμελίωση του γεφυριού. Στην περιοχή που οι όχθες ήταν βραχώδεις, η θεμελίωση γινόταν εύκολα και σίγουρα πάνω στους βράχους. Στην περίπτωση που το άνοιγμα του ποταμού ήταν μεγάλο και δεν υπήρχαν βραχώδεις όχθες, η θεμελίωση γινόταν μέσα στην κοίτη του ποταμού. Η αρχή γινόταν με έναν ξύλινο σκελετό, που λειτουργούσε ως υπόβαθρο για να στηριχτεί το κυρίως ξύλινο καλούπι της καμάρας. Στη συνέχεια μετρούσαν και πελεκούσαν τις απαραίτητες πέτρες. Ξεκινούσε το χτίσιμο ταυτόχρονα και από τις δύο πλευρές και πάντα από κάτω προς τα πάνω. Η τελευταία κεντρική πέτρα που έμπαινε στο κέντρο της καμάρας, ονομαζόταν κλειδί και είχε ιδιαίτερη στατική σημασία. Ως συνδετικό υλικό χρησιμοποιούσαν λάσπη που περιείχε τρίμμα κεραμιδιού και ελαφρόπετρας, χώμα, νερό, άχυρα, τρίχες από κατσίκια και ασπράδια από πολλά αυγά – το λεγόμενο κουρασάνι. Αναπόσπαστο τμήμα των γεφυριών είναι τα λιθόστρωτα μονοπάτια και οι τοίχοι αντιστήριξης, που χτίζονταν για να εξασφαλίσουν την ασφαλή πρόσβαση στο γεφύρι.

9.2.Το γεφύρι της Άρτας

Το Γεφύρι της Άρτας (στη λαϊκή παράδοση γιοφύρι της Άρτας) είναι λιθόκτιστη γέφυρα του ποταμού Άραχθου, του 17ου αιώνα μ.Χ., στην πόλη της Άρτας. Η αρχική κατασκευή του γεφυριού τοποθετείται στα χρόνια της κλασικής Αμβρακίας επί βασιλέως Πύρρου Α΄. Τη σημερινή του μορφή, το Γεφύρι της Άρτας απέκτησε το έτος 1602-1606 μ.Χ. Οι πληροφορίες αναφέρουν ότι τη χρηματοδότηση της κατασκευής του Γεφυριού της Άρτας έγινε από έναν Αρτινό παντοπώλη, τον Ιωάννη Θιακογιάννη ή Γυφτοφάγο. Το σημερινό μήκος του πέτρινου γεφυριού της Άρτας φτάνει στα 145 m. και το πλάτος του είναι 3,75 m. Οι τέσσερις ημικυκλικές καμάρες δεν έχουν καμία συμμετρία μεταξύ τους. Τα βάθρα του είναι κτισμένα με μεγάλους κανονικούς λίθους κατά το ισοδομικό σύστημα, με επίστεψη, έτσι που θυμίζουν τοιχοποιία ελληνιστικών μεγάρων. Σύμφωνα με την παράδοση, το γεφύρι χτίστηκε από κάποιον Αρταίο ορθόδοξο παντοπώλη. Κατά το δημοτικό τραγούδι που ανήκει στα άσματα του ακριτικού κύκλου, 1300 κτίστες, 60 μαθητές, 45 μάστοροι (μηχανικοί) υπό τον Αρχιμάστορα, προσπαθούσαν να κτίσουν τη γέφυρα της οποίας τα θεμέλια κάθε πρωί ήταν κατεστραμμένα: «Σαράντα πέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες γιοφύρι εθεμέλιωναν στης Άρτας το ποτάμι. Ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν…» Τελικώς -σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση- ένα πτηνό με ανθρώπινη φωνή γνωστοποίησε πως για να στεριώσει η γέφυρα απαιτείται η ανθρωποθυσία της συζύγου του Πρωτομάστορα. Το οποίο και έγινε με κατάρες που καταλήγουν σε ευχές.

9.3.Το γεφύρι της Πλάκας

Το γεφύρι της Πλάκας ήταν ένα πέτρινο τοξωτό γεφύρι στον Άραχθο ποταμό. Βρισκόταν στο Δήμο Πραμάντων σε απόσταση 50 χιλιομέτρων από τα Γιάννενα και ένωνε τους νομούς Ιωαννίνων και Άρτας. Πήρε το όνομά του από το "Σύμφωνο της Πλάκας" που υπογράφηκε στην περίοδο της Κατοχής, σε ένα χάνι της περιοχής, σε κοντινή απόσταση από το γεφύρι. Στο σημείο όπου χτίστηκε το γεφύρι της Πλάκας υπήρχε μια παλαιά γέφυρα η οποία καταστράφηκε το 1860. Το 1863 ξαναχτίστηκε από την αρχή από το μάστορα Γιωργή από την Κόνιτσα με χορηγία του επιχειρηματία Γιάννη Λούλη. Η γέφυρα αυτή γκρεμίστηκε σχεδόν την ημέρα των εγκαινίων της. Το 1866 ξαναχτίστηκε με κτίστη τον Κωνσταντίνο Μπέκα από τα Πράμαντα. Το κόστος του χτισίματος έφτασε τα 180.000 οθωμανικά γρόσια. Το ποσό καλύφθηκε και πάλι από το Λούλη και από συνδρομές κατοίκων από τις γύρω κοινότητες. Τη δεκαετία του 1880 ο ποταμός Άραχθος ήταν το σύνορο της Ελλάδας με την Οθωμανική Αυτοκρατορία και τη συγκεκριμένη περίοδο σταμάτησε να χρησιμοποιείται. Μετά το 1928 γίνανε διάφορες απόπειρες συντήρησης και παράλληλα δημιουργήθηκε νέος δρόμος που ένωνε τις κοινότητες. Χτισμένο από πέτρα, ήταν μονότοξο, με άνοιγμα κάμαρας 40 μέτρα, ύψος 19 μέτρα και με άνοιγμα στην κορυφή 3,2 μέτρα. Θεωρούνταν το μεγαλύτερο μονότοξο γεφύρι των Βαλκανίων. Για το χτίσιμο του γεφυριού υπάρχει η παράδοση ότι στέριωσαν άνθρωπο στα θεμέλιά του. Άλλοι ισχυρίζονταν ότι έβαλαν έναν Τούρκο κι άλλοι μια επιληπτική κοπέλα από το χωριό Μονολίθι. Επίσης διάφορα τραγούδια έχουν γραφτεί για το γεφύρι, όπως ‘’Το καμάρι της Άρτας’’ και το δημοτικό τραγούδι που έγραψαν οι Ηπειρώτες μετά την απόκλιση του γεφυριού από τους Τούρκους. Το κεντρικό του τόξο κατέρρευσε την 1η Φεβρουαρίου 2015 από ισχυρές βροχοπτώσεις, πολλοί όμως ισχυρίζονται πως έπεσε από την εγκατάλειψη.

9.4.Το γεφύρι του Παπαστάθη

Μέσα στη χαράδρα του Άραχθου ποταμού, μεταξύ Δρίσκου και Ανατολικής βρίσκεται καλά κρυμμένο το γεφύρι του Παπαστάθη. Για την κατασκευή του γεφυριού υπάρχουν αρκετές παραδόσεις και διάφορες εκδοχές για το χορηγό και την ονομασία του. Στις παραδόσεις αυτές αναφέρεται ότι το γεφύρι έχτισε το 1746 ο Ηγούμενος της Μονής Βίλιζας Αγάπιος δαπανώντας 175 βενέτικα φλουριά. Για να τελειώσει όμως το έργο χρειάστηκαν άλλα τόσα τα οποία με πολύ κόπο μάζεψαν οι χωρικοί των γύρω χωριών. Ήταν πολύ μεγάλη η ανάγκη να γίνει το γεφύρι γιατί ο Άραχθος σε αυτό το σημείο έπνιγε κάθε χρόνο 3 με 4 ανθρώπους. Κάποιες απ’ αυτές τις παραδόσεις επιχειρούν να ερμηνεύσουν και το όνομα του γεφυριού, θεωρώντας ότι Παπαστάθης ήταν το όνομα του ηγούμενου. Άλλες πάλι αναφέρουν ότι τα χρήματα που δόθηκαν για την κατασκευή του γεφυριού προέρχονταν από κάποιους ληστές, που θέλησαν να κλέψουν το μοναστήρι, αλλά με θαυματουργό τρόπο τράπηκαν σε φυγή και εγκατέλειψαν τα χρήματα. Το γεφύρι είναι τετράτοξο με άνοιγμα τόξου 23,70 μέτρα, 12 μέτρα, 10 μέτρα και 4,20 μέτρα και ύψος τόξου 8,70 μέτρα, 4,80 μέτρα, 5,60 μέτρα και 2,40 μέτρα αντίστοιχα. Το μήκος του καταστρώματος είναι 85 μέτρα, ενώ το πλάτος του 2,70 μέτρα. Ο τοπικός μύθος λέει πως όταν ο Άραχθος αγριεύει και κάνει μεγάλες κατεβασιές το βράδυ μπορεί κάποιος να ακούσει τις φωνές ενός Αράπη και ενός κόκορα οι οποίοι χτίστηκαν στα θεμέλια του γεφυριού. . Όταν χτιζόταν το γεφύρι ο Παπαστάθης έριξε λίρες στα θεμέλια. Ακόμα, ο ποιητής Κώστας Κρυστάλλης σε ένα διήγημά του περιγράφει μια διαδρομή μέσω γέφυρας Παπαστάθη. Η σημερινή του κατάσταση είναι πολύ καλή.

9.5.Το γεφύρι της Κόνιτσας

Το γεφύρι της Κόνιτσας βρίσκεται στην νοτιοδυτική άκρη της πόλης, ακριβώς στην είσοδο της χαράδρας του Αώου. Το γεφύρι χτίστηκε το 1871 από τον πρωτομάστορα Ζιώγα Φρόντζο και την ομάδα του, που ήταν περίπου 50 άτομα, με τη χορηγία του Ιωάννη Λούλη και άλλων κατοίκων της πόλης. Η κατασκευή του στοίχισε συνολικά 120.000 Τούρκικα γρόσια. Πριν να χτιστεί το τωρινό γεφύρι υπήρξε μια σειρά από άλλα γεφύρια για να πάψουν να πνίγονται οι άνθρωποι ιδίως τους μήνες του χειμώνα. Στη μέση υπήρχε και υπάρχει ακόμα ένα καμπανάκι το οποίο προειδοποιούσε όταν η στάθμη του νερού ανέβαινε. Το γεφύρι είναι μονότοξο, με άνοιγμα τόξου 35,60 μέτρα, ύψος 19,25 μέτρα και πλάτος καταστρώματος 3 μέτρα. Η σημερινή του κατάσταση είναι πολύ καλή.

9.6.Το γεφύρι του Πλακίδα ή Καλογέρικο

Κοντά στους Κήπους Ζαγορίου, 39 χλμ. από τα Γιάννενα, βρίσκεται το ωραιότατο τρίτοξο γεφύρι. Λέγεται καλογερικό γιατί από ξύλινο που είχε φτιάξει ο Ρούσσης από τους Νεγάδες για να πηγαίνουν στο μύλο οι κάτοικοι, έφτιαξε πέτρινο ο ηγούμενος Σεραφείμ από το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία το 1748. Πήρε και το όνομα Πλακίδα γιατί το επισκεύασαν το 1863 ο Αλέξης και ο Ανδρέας Πλακίδας που ήταν από το Κουκούλι. Τότε επισκεύασαν και την κοντινή βρύση που λέγεται : «Βρύση του Πλακίδα». Το 1912, ο Ευγένιος Πλακίδας διέθεσε χρήματα για νέα επισκευή. Μέχρι το 1964 έγιναν άλλες τρεις επισκευές και ο Γεώργιος Μυλωνάς, υπουργός προεδρίας της κυβερνήσεως, το κατέταξε στα διατηρητέα γεφύρια. Ο νερόμυλος που λειτουργούσε πλάι από το γεφύρι, είχε και νεροτριβή. Οι κληρονόμοι του μυλωνά, τον πούλησαν στο μοναστήρι του Αϊ Λιά της Βίτσας και τελικά έγινε κτήμα του χωριού Κουκούλι το 1851. Ο μύλος σήμερα είναι γκρεμισμένος και έμεινε μόνο το γεφύρι που τον εξυπηρετούσε.

9.7.Το γεφύρι του Μίσιου

Η «γέφυρα του Μίσιου» βρίσκεται στο παλιό μονοπάτι που ένωνε το Κουκούλι με τη Βίτσα και κτίσθηκε το 1748 με δαπάνες της οικογένειας του Αλέξη Μίσιου από το Μονοδέντρι. Είναι αξιοσημείωτο ότι την ίδια χρονιά και πάλι η οικογένεια του Αλέξη Μίσιου έδωσε χρήματα για την κατασκευή και μιας δεύτερης γέφυρας, στο Ανατολικό Ζαγόρι αυτή τη φορά, της γέφυρας της Βωβούσας. Το πέτρινο αυτό γεφύρι είναι κτισμένο στην είσοδο της χαράδρας του Βίκου, πάνω στον ποταμό «Ξεροπόταμο», σ’ ένα σημείο όπου όπως γράφει ο Ιωάννης Λαμπρίδης, η οικογένεια Μίσιου διατηρούσε υδρόμυλο, ο οποίος λειτουργούσε ως τα τέλη του 19ου αιώνα. Το γεφύρι του Μίσιου είναι ένα καλοδιατηρημένο δίτοξο γεφύρι, με καμάρες διαφορετικού Μεγέθους. Το άνοιγμα του μεγάλου του τόξου είναι περίπου 18 μέτρα και το ύψος του αγγίζει τα 10 μέτρα, ενώ το μικρότερο έχει διαστάσεις 6 και 5,5 μέτρων αντίστοιχα.

9.8.Δικτυογραφία – Βιβλιογραφία http://www.konitsa.gr/visit/gefiria-7/17-gepuri-konitsas_ http://www.epirus.org/?p=112 http://petrinagefiria.com/content/%CE%B3%CE%B5%CF%86%CF%8D%CF%81%CE%B9%CF%84%CE%B7%CF%82-

http://www.scribd.com/doc/82219325/%CE%93%CE%B5%CF%86%CF%8D%C F%81%CE%B9%CE%B1#scribd http://www.epirus.org/ http://www.epiruspost.gr/afieromata/profiles/12123-2012-03-22-22-52-32.html http://petrinagefiria.com/content/%CE%B3%CE%B5%CF%86%CF%8D%CF%81%CE%B9%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%80%CE%B1%CF%80%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%AC%CE%B8%CE%B7 http://www.petrinagefiria.uoi.gr/gefiri.php?id=58 http://www.hotelsline.gr/root/newhotel/mx/m_Gefyri_Plakas.asp http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CF%86%CF%8D%CF%81%CE%B9_%CF%8 4%CE%B7%CF%82_%CE%A0%CE%BB%CE%AC%CE%BA%CE%B1%CF%82 http://www.stixoi.info/stixoi.php?info=Poems&act=details&poem_id=236726 http://www.google.gr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=8&ved=0CEkQFjAH &url=http%3A%2F%2F1epalartas.art.sch.gr%2Fautosch%2Fjoomla15%2Fimages%2FProjects_2013_2014%2Fproject _petrina_gefyria_hpeiroy_c_omada__ab_tetramino.ppt&ei=mrWVMn0JIbUavqSgAg&usg=AFQjCNFG78SWadjbtprOjPmaO31nAEeKKQ&bvm=bv.854 64276,d.d2s http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CF%86%CF%8D%CF%81%CE%B9_%CF%8 4%CE%B7%CF%82_%CE%86%CF%81%CF%84%CE%B1%CF%82

apeirosgaia.wordpress.com Εύη Μπεληγιάννη – Αναζητώντας τα πέτρινα γεφύρια της Ελλάδας – Εκδοτικός Οίκος Α. Α. ΛΙΒΑΝΗ

Την περιβαλλοντική Ομάδα αποτελούν οι μαθητές: Γαλάνης Κων/νος, Γεροντίδης Ιωάννης , Γούλα Κλεοπάτρα, Δεληγιάννη Παναγιώτα, Ηλιάδης Στυλιανός , Ζαγκανίκας Αθανάσιος , Ζούρκα Αλέξανδρος, Καρβέλα Ευαγγελία, Κουσίδου Αναστασία , Λαβαντσιώτης Ελευθέριος, Λιάκου Σοφία, Λίτσιου Αικατερίνη, Μαμάτσιου Ελένη, Μαμάτσιου Στυλιανή, Παπαδοπούλου Στυλιανή, Παπανδρέα Ιωάννα, Παπαθανασίου Χρύσα, Πλιάτσου Αλεξάνδρα, Ρούσης Ιωάννης, Σιώμου Μαρία, Σκάκας Λεωνίδας, Τζημοπούλου Ελένη, Τότσκα Ευαγγελία, Χαρισοπούλου Αθανασία, Χαριτίδου Πετρούλα.

Υπεύθυνες Παιδαγωγικής Ομάδας: Γκόγκα Ελένη (ΠΕ04), Χιωτέρη Κατερίνα (ΠΕ02), Σμυρλή Ιωάννα (ΠΕ19)