Ιατρική νομική ευθύνη στην ανθρωποκτονία με συναίνεση και στην ευθανασία (Medical legal responsibil

«Η ιατρικήή ευθυή νή στήν ανθρωποκτονιή α με συναιή νεσή»

Μάθημα: Ιατρικό Δίκαιο κατά το διδακτικό έτος 2018 Επιμέλεια: Αιμιλία Γανταδάκη Επιβλέπων καθηγητής: Α. Λιούρδη Στοιχεία Επικοινωνίας: em-lygantadak-@hotmail.com

Περιεχόμενα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ.........................................................................................................................................................................4 1.1Ιατρική ευθύνη και ζητήματα βιοηθικής................................................................................................................4 1.2Το έγκλημα της ανθρωποκτονίας με συναίνεση....................................................................................................4 1ο κεντρικό σκέλος: εστίαση στην εγκληματική πράξη...................................................................................................5 2.1Ο εννοιολογικός προσδιορισμός της ευθανασίας..................................................................................................5 2.2Μορφές ευθανασίας..............................................................................................................................................7 2.3Τι ισχύει στην ελληνική έννομη τάξη (ΠΚ299 &ΠΚ300)........................................................................................12 2.3.3Ευθανασία vs Ανθρωποκτονία με συναίνεση...................................................................................................15 2.4Το δικαίωμα αυτοκαθορισμού του ανθρώπου.....................................................................................................16 2.4.1Η αυτοδιάθεση του εννόμου αγαθού της ζωής.............................................................................................17 2.4.1.1Το ερειζόμενο ζήτημα της αυτοκτονίας......................................................................................................17 2.4.1.2Η συναίνεση ως λόγος άρσεως του αδίκου....................................................................................................19 2ο κεντρικό σκέλος: Εστίαση στο δρών υποκείμενο, στον ιατρό...................................................................................21 3.1Νομική σκοπιά του θέματος ως προς το νομοθετικό πλαίσιο..........................................................................21 3.1.11η πηγή ιατρικής ευθύνης: Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας.............................................................................21 3.1.1.1Ειδικά για την ιατρική ενημέρωση – συναίνεση και της σχέση με τους οικείους.......................................22 3.1.2 2η πηγή ιατρικής ευθύνης : Ο Ποινικός Κώδικας..............................................................................................23 3.1.3.3η πηγή ιατρικής ευθύνης: Το Σύνταγμα...........................................................................................................24 3.1.4Ανακεφαλαιωτικά η ιατρική ευθύνη ανάλογα την κάθε μορφή ευθανασίας...................................................28 3.1.4.1.Συνοπτικός πίνακας :.................................................................................................................................28 3.1.4.2.Διαγραμματική απεικόνιση:......................................................................................................................29 3.2.Νομική σκοπιά του θέματος  ως προς την ελληνική θεωρία...........................................................................30 4.1Ηθική σκοπιά του θέματος...............................................................................................................................32 4.1.1Ηθικά διλήμματα και λόγοι συνειδήσεως.........................................................................................................32 5.1Ιατρική σκοπιά του θέματος.............................................................................................................................35 5.1.1.Η στάση των γιατρών.......................................................................................................................................35 6.1Θρησκευτική σκοπιά του θέματος.......................................................................................................................36 7.1Τι συμβαίνει στη διεθνή κοινότητα;.........................................................................................................................38 7.1.1Νομολογία και περιπτωσιολογία..........................................................................................................................39 7.1.2.Υποθέσεις – ορόσημο των τελευταίων ετών......................................................................................39 7.1.3.Μία σημαντική υπόθεση που απασχόλησε πρόσφατα την ελληνική επικαιρότητα.........................................41 8.1ΕΠΙΛΟΓΟΣ................................................................................................................................................................. 42 9.1ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..........................................................................................................................................................43 9.2ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ..............................................................................................................................................................44

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ιατρική ευθύνη και ζητήματα βιοηθικής Καθώς η επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη προχωρά με καλπάζοντες ρυθμούς, ολοένα και περισσότερο η ιατρική επιστήμη, έχοντας εισβάλει στη ζωή των ανθρώπων προσφέρει δυνατότητες που μέχρι πρότινος κανείς δε θα μπορούσε να φανταστεί. Απ αυτές, ένα μεγάλο μέρος τους ευνοεί αδιαμφισβήτητα την ανθρωπότητα: στην αντιμετώπιση ασθενειών, σε επίπεδο τεκνοποιίας (με την ιατρικώς υποβοηθούμενη τεχνητή γονιμοποίηση), σε επίπεδο μεταμοσχεύσεων κλπ., ενώ τα παρακλάδια της που αγγίζουν τα όρια της βιοηθικής (κλωνοποίηση, οροθετικοί ασθενείς, νεογνολογία και προπαντός η ευθανασία) γεννούν ηθικά διλλήματα ως προς το επιτρεπτό τέτοιων πράξεων, σε σημείο μάλιστα που και ο ίδιος ο νομοθέτης αρκετές φορές να λαμβάνει σαφή θέση ως προς τα όρια ελευθερίας του ιατρού επιστήμονα. Σε τέτοιες περιπτώσεις, λοιπόν, ύπαρξης ορισμένου νομοθετικού πλαισίου που περιορίζει τη δράση της ιατρικής κοινότητας κάνουμε λόγο για ιατρική ευθύνη, την οποία στην εν λόγω μελέτη, εμείς θα εξετάσουμε από ποινική σκοπιά.

Το έγκλημα της ανθρωποκτονίας με συναίνεση

Κεντρικός άξονας του θέματος το οποίο θα πραγματευτούμε είναι το έγκλημα της ανθρωποκτονίας με συναίνεση, εξεταζόμενο όμως όχι απ την πλευρά του θύματος (και κατά πόσον δικαιούται αυτοβούλως να βάλει τέλος στη ζωή του με τη συνδρομή κάποιου τρίτου), αλλά από την πλευρά του ιατρού που καλείται να τελέσει την εν λόγω πράξη για να απαλύνει ενδεχομένως τους πόνους του ασθενούς του ή γενικώς να του επιφέρει ένα γλυκύτερο θάνατο. Αναπόφευκτος εδώ θα είναι ο συνειρμός του αναγνώστη με την έννοια της «ευθανασίας1» που ετυμολογικά (ευ + θνήσκειν) έχει την έννοια του ήρεμου και ανώδυνου θανάτου. Στη σύγχρονη βέβαια εποχή, όπου η ευθανασία συνδέεται κυρίως με περιπτώσεις ασθενών που βρίσκονται σε ένα τελευταίο στάδιο πριν το θάνατο και η μη επέλευση του θα συνεπαγόταν αβάσταχτους πόνους για τον πάσχοντα, έχει τεθεί γόνιμος προβληματισμός γύρω απ το εάν ο ιατρός δικαιούται να τον απαλλάξει απ αυτό το βαρύ φορτίο. Υπάρχουν άραγε νομικές δεσμεύσεις; Επιτρέπεται στον ιατρό, σαν έναν «μικρό θεό» να επιφέρει τον

1

Ο όρος ήταν αρκετά διαδεδομένος στην Αρχαία Ελλάδα όπου συνήθιζαν να εκφράζουν τον οίκτο τους προς τους βαριά πάσχοντες. Ανάλογη ευγονική πρακτική ακολουθούσαν και οι Σπαρτιάτες, για τους ανίατους ασθενείς ρίχνοντας στον Καιάδα τα μωρά που γεννιούνταν με κάποια σωματική κάκωση. Έκτοτε τη δανείστηκαν πολλοί. Τόσοι που στον Όρκο του Ιπποκράτη μπορεί να διαβάσει κάποιος το “Οὐ δώσω δὲ οὐδὲ φάρμακον οὐδενὶ αἰτηθεὶς θανάσιμον, οὐδὲ ὑφηγήσομαι ξυμβουλίην τοιήνδε” όπου απαγορεύει στους γιατρούς τη χορήγηση οποιουδήποτε θανατηφόρου φαρμάκου σε ασθενή, έστω και έπειτα από παράκληση του.

θάνατο του ασθενούς του, ακόμη και ύστερα από επίμονες παρακλήσεις του τελευταίου; Η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα δεν είναι ενιαία σε όλες τις έννομες τάξεις. Υπάρχουν έτσι χώρες οι οποίες έχουν αποποινικοποιήσει πλήρως την πράξη της ευθανασίας (λ.χ. Ελβετία), ενώ άλλες που παραμένουν ακόμη επιφυλακτικές. Στην χώρα μας, η ευθανασία αναγνωρίζεται ως ποινικά κολάσιμη πράξη, συγχρόνως, όμως ο ποινικός νομοθέτης άφησε ένα περιθώριο περιορισμού της ιατρικής ποινικής ευθύνης κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις (ΠΚ300). Εύλογα έτσι, γίνεται αντιληπτό ότι μεταξύ των εννοιών «ευθανασία» και «ανθρωποκτονία με συναίνεση» (βάσει της διάταξης ΠΚ300) δεν υπάρχει πλήρης ταύτιση. Ορθότερο θα ήταν να πούμε ότι πρόκειται μάλλον για έννοιες επάλληλες, εφόσον δεν συμπίπτουν πάντοτε εννοιολογικά. Η ευθανασία, ως γενικότερη έννοια, βέβαια, περιλαμβάνει διάφορες μορφές, τις οποίες θα παραθέσουμε ενδεικτικά ακολούθως για την πληρέστερη κατανόηση του θέματος. Αυτό που θα μας απασχολήσει ιδιαίτερα είναι η ποινική μεταχείριση εκάστης μορφής στο πλαίσιο του ελληνικού ποινικού δικαίου και οι όποιες ξένες αναφορές θα είναι για λόγους συγκριτικής αντιπαράθεσης. Ως προς τα δομικά στοιχεία της μελέτης, αξίζει να αναφερθεί πως αφετηρία μας θα είναι η εγκληματική πράξη της ανθρωποκτονίας με συναίνεση και δευτερευόντως θα εστιάσουμε στο δρών υποκείμενο, δηλαδή στο πρόσωπο του ιατρού και στην ενδεχόμενη ευθύνη του. Τυχόν νομολογιακά παραδείγματα θα βοηθήσουν στην καλύτερη εποπτεία του θέματος.

1ο κεντρικό σκέλος: εστίαση στην εγκληματική πράξη Ο εννοιολογικός προσδιορισμός της ευθανασίας

Η ευθανασία αποτελεί ένα από πιο περίπλοκα και φλέγοντα ηθικά ζητήματα που απασχολούσε τον άνθρωπο από την αρχή της ύπαρξης του. Ωστόσο, παρότι σαν πρακτική εφαρμόζεται εδώ και χιλιάδες χρόνια, η σύγχρονη συζήτηση διαμορφώθηκε μετά το 1950 και συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας, κυρίως εξαιτίας των τεχνολογικών εξελίξεων και της προόδου της ιατρικής επιστήμης. Ως πρωταρχική παράμετρος προβάλλει εδώ η εννοιολογική αποσαφήνιση του ζητήματος, λόγω των ιδιαιτεροτήτων που παρουσιάζει η λέξη. Έμφαση δίνεται στο να διακριθεί απολύτως ο όρος από συναφείς έννοιες, με σκοπό να χαραχθεί το πεδίο ανάπτυξης της σχετικής έρευνας. Υπογραμμίζεται ακόμη, η ανάγκη προσέγγισης της ευθανασίας κυρίως υπό το πρίσμα της νομικής επιστήμης, ως ενός ζητήματος με αυτοτελή σπουδαιότητα για το ποινικό δίκαιο, χωρίς να παραγνωρίζονται βέβαια η ιατρική και η κοινωνιολογική του διάσταση. Ευθανασία, λοιπόν, ως ανθρώπινη συμπεριφορά νοείται οποιαδήποτε θετική ή αποθετική πράξη (ενέργεια ή παράλειψη) έχει σαν αποτέλεσμα για τον ασθενή έναν θάνατο λιγότερο επώδυνο και περισσότερο αξιοπρεπή. Σκοπός της, δηλαδή, είναι να απαλλάξει τον αφορήτως πάσχοντα από το μαρτύριο μιας βαρύτατης και ευτελιστικής αναπηρίας. Από νομική άποψη,

το ποινικό δίκαιο την χαρακτηρίζει ως πράξη νομικώς άδικη, αφού πλήττει καίρια το έννομο αγαθό της ζωής. Πιο συγκεκριμένα για τον έλληνα νομοθέτη, στοιχειοθετείται η αντικειμενική υπόσταση της ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως με ποινή καθείρξεως 10 έως 20 ετών (ΠΚ299 παρ.1 σε συνδυασμό με ΠΚ83 στοιχ.α και ΠΚ84 παρ.2 στοιχ. β’). Αρκετές υπήρξαν οι προσεγγίσεις της ελληνικής θεωρίας για τον ορισμό αυτό. Έτσι, ο Χωραφάς υποστήριζε ότι ευθανασία έχουμε, όταν επισπεύδεται ο θάνατος ενός ατόμου, το οποίο θα υποκύψει στο μοιραίο ούτως ή άλλως, με στόχο την απαλλαγή του από την επιθανάτια αγωνία. Ο Βουγιούκας2 παρατηρεί ότι οι ορισμοί για την ευθανασία είτε περιορίζονται στη βεβαιότητα του θανάτου και στο τέλος της επιθανάτιας αγωνίας είτε διευρύνονται με την αναφορά στο στοιχείο του οίκτου, που πρέπει να υπάρχει σ’ αυτόν που θανατώνει τον ασθενή. Κατά τον Νικόλαο Ανδρουλάκη «Ευθανασία είναι η σύντμηση της επιθανατίου αγωνίας ενός επωδύνως θνήσκοντος».3 Ο Καράμπελας4 προχωρά σε μία διεύρυνση του όρου περιλαμβάνοντας σ’ αυτόν τις εξής περιπτώσεις:   

τον ένδοξο θάνατο τον αιφνίδιο, ανώδυνο θάνατο (π.χ. στον ύπνο) την πρόκληση του θανάτου του ασθενούς ή αναπήρου ακόμα και αν ο θάνατος του δεν είναι



βέβαιος με ή χωρίς τη θέληση αυτού για το συμφέρον του ή για άλλους λόγους επίσπευση θανάτου σε άτομο, όταν ο θάνατος του είναι βέβαιος, για να μην υποφέρει, χωρίς να έχει σημασία αν το θέλει και το ίδιο.

Με βάση τις δύο τελευταίες μορφές γίνεται μία περαιτέρω διάκριση σε:  θανάτωση ατόμου, που του έχει επιβληθεί η ποινή του θανάτου, από οίκτο. Εδώ ο θάνατος του ενόχου είναι ούτως ή άλλως βέβαιος  κοινωνική ή ευγονική ευθανασία. Εδώ εντάσσονται περιπτώσεις θανάτωσης γερόντων, ψυχοπαθών, αναπήρων ή νεογνών για εθνικούς ή πολιτικούς λόγους (π.χ. μεγάλο κόστος φροντίδας, ανώφελη ύπαρξη για την κοινωνία) χωρίς τη θέληση τους. Αυτονόητο είναι ότι εδώ ο θάνατος τους δεν θα επερχόταν σε καμία περίπτωση. Αξίζει να σημειώσει ότι αυτή η μορφή εμφανίστηκε στα χρόνια της ναζιστικής Γερμανίας και είχε ως αποτέλεσμα τη θανάτωση χιλιάδων αναπήρων και ψυχικά ασθενών  πρόκληση θανάτου από οίκτο σε ασθενή ή ανάπηρο με ή χωρίς τη συναίνεση του. Εδώ ο θάνατος δεν ήταν βέβαιο ότι θα επερχόταν  επιτάχυνση θανάτου, ο οποίος θα ακολουθούσε με βεβαιότητα σε κάθε περίπτωση, σε ασθενή ή ανάπηρο, με ή χωρίς τη συναίνεση του, από οίκτο. Όπως παρατηρούμε στις τελευταίες εκφάνσεις της ευθανασίας κεντρικό στοιχείο είναι ο οίκτος του δράστη.

2 Ευθανασία και ανθρωποκτονία εν συναινέσει, Αφιέρωμα εις τον Κ. Βαβούσκον, Δ΄, 1991, σελ.52-53. Ακόμη,

Πρβλ. εδώ ορθό επιχείρημα σε

Βούλτσου Π., ό.π., σελ. 31, κατά το οποίο η προσθήκη του οίκτου δε διευρύνει, αλλά περιορίζει το περιεχόμενο της έννοιας. 11 Ό.π., σελ. 5354. 12 Εδώ ο συγγραφέας τονίζει ότι στην ανθρωποκτονία εξ οίκτου κυρίαρχο είναι το συγκεκριμένο συναίσθημα, ενώ δεν απαιτείται πάντοτε η συναίνεση του παθόντος (όπως επί πολύ μικρών παιδιών ή ψυχικά ασθενών), διαφορετικά θα κάναμε λόγο για μία άλλη συγγενέστατη μορφή ευθανασίας, την ανθρωποκτονία εν συναινέσει, εφόσον η συναίνεση είχε τη μορφή της σπουδαίας και επίμονης απαίτησης. Έτσι και Πανούσης Γ., Ευθανασία: αυτο-κτονία μέσω τρίτου; ΠοινΔικ.1999, σελ. 734. Αυτή τη μορφή δέχεται και ο Επιβατιανός

Π., Ιατρικό Δίκαιο, Δεοντολογία και Προβληματική, Β΄ Έκδοση, 1989, σελ. 79 ονομάζοντας τη ανθρωπιστική ευθανασία.)

3 Σύγγραμμα: «Ποινικόν Δίκαιον Ειδικόν Μέρος» σελ. 58-60 4 Η ευθανασία και το δικαίωμα στη ζωή και στο θάνατο, 1987, σελ. 18-22

Τέλος, άλλοι συγγραφείς δε διευρύνουν τόσο την έννοια, αλλά εμμένουν ιδιαίτερα στο στοιχείο της συναίνεσης του ασθενούς. Πιο συγκεκριμένα ο Μπέκας5 ορίζει ως ευθανασία τη σύντμηση της ζωής ή άλλως την επίσπευση του θανάτου με ανώδυνο τρόπο. Απαραίτητα στοιχεία αυτής είναι:     

συμπεριφορά θανάτωσης ανθρώπου, έλλειψη υγείας λόγω ασθένειας, ατυχήματος ή οτιδήποτε άλλου, κατάσταση μη αναστρέψιμη, που οδηγεί σύντομα και αναπόδραστα στο θάνατο, επώδυνη ή αναξιοπρεπής διαδρομή προς το θάνατο, 6 σοβαρή και έγκυρη απαίτηση του ατόμου για επίσπευση του θανάτου, ενώ σε περίπτωση που



δεν μπορεί να εκφράσει έγκυρα τη βούληση, αρκεί να μη συνάγεται η αντίθεση του, θανάτωση πρόσφορη προς έναν αξιοπρεπή και ανώδυνο θάνατο. Παρατηρώντας συνολικά τους ορισμούς που δόθηκαν για την ευθανασία καταλήγουμε στο

συμπέρασμα ότι άλλοι περιορίζονται μόνο σε μία ή δύο το πολύ μορφές αυτής , άλλοι δίνουν βάση σε συγκεκριμένα στοιχεία, τα οποία είναι απαραίτητα για την κατάφαση της και άλλοι επεκτείνουν την έννοια και σε περιπτώσεις ατόμων, που δεν επρόκειτο να πεθάνουν σύντομα. Ωστόσο, η ευθανασία εμφανίζεται με διάφορες μορφές και κάθε πρόσθετο στοιχείο, όπως η συναίνεση και ο οίκτος θα αξιολογηθούν σε κάθε μία απ’ αυτές χωρίς όμως να αποτελούν απαραίτητα συστατικά του ορισμού της, ενώ σε κάθε όψη της το άτομο θα πρέπει να πεθαίνει με επώδυνο τρόπο. Επομένως, οποιαδήποτε θανάτωση ανθρώπου, του οποίου ο θάνατος δεν ήταν βέβαιος, δεν μπορεί να υπαχθεί στην έννοια της ευθανασίας7.

Μορφές ευθανασίας

Η νομική θεωρία διακρίνει διάφορες μορφές ευθανασίας και ενώ μερικές διατηρούν έντονη ποινική απαξία κάποιες άλλες τυγχάνουν όλο και ευρύτερης αποδοχής. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τις εξής μορφές:

5Η προστασία της ζωής και της υγείας στον ποινικό κώδικα, 2004, σελ.23-24, του ίδιου, Ευθανασία: Έγκλημα ή καθήκον; ΠοινΛογ.2001, σελ.734.

6 Βλ. και Keown J., ό.π., σελ. 10, κατά τον οποίο η ευθανασία περιλαμβάνει μία απόφαση, που μπορεί να εκτελεστεί μόνο από ιατρό και οδηγεί στην επίσπευση του θανάτου με το σκεπτικό ότι ο ασθενής θα απαλλαγεί από τους πόνους και γενικά από μία αναξιοπρεπή κατάσταση.)

7Βλ. γι’ αυτά σε Symeonidou-Kastanidou E., Euthanasia in the domestic legal system of Greece σε Groenhuijsen M./ Van Laanen F., Euthanasia in International and Comparative Perspective, 2006, σελ.127-129, η οποία τονίζει ότι απαραίτητα στοιχεία της ευθανασίας είναι η μη αναστρέψιμη βλάβη του ανθρώπινου οργανισμού, για την οποία δεν υπάρχει θεραπεία και το επικείμενο του θανάτου από την ασθένεια, αλλά όχι η συναίνεση του ασθενούς.

Α) Την ευθεία-άμεση ενεργητική ευθανασία : η εσκεμμένη θετική ενέργεια για τον τερματισμό της ζωής ενός ατόμου λ.χ. με την χορήγηση θανάσιμης ένεσης. Στην εν λόγω μορφή ο δράστης λαμβάνει μέτρα, που είτε επιφέρουν αμέσως το θάνατο του ασθενούς είτε μειώνουν τον πόνο, αλλά το αποτέλεσμα του θανάτου είναι βέβαιο8. Ωστόσο, όπως αναφέραμε στα πλαίσια της σχέσης της ανθρωποκτονίας εν συναινέσει με την ευθανασία, αν το άτομο που πεθαίνει με πόνο από ανίατη ασθένεια απαιτεί με σπουδαίο και επίμονο τρόπο την επίσπευση του θανάτου και αυτή λάβει χώρα από το δράστη λόγω οίκτου, τότε η ευθανασία θα υπαχθεί στο άρθρο 300 ΠΚ και θα επιβληθεί σημαντικά μειωμένη ποινή. Αρκεί να επαναλάβουμε πως για την τέλεση μίας πράξης ευθανασίας δεν απαιτείται ούτε η συναίνεση του ασθενούς ούτε ο οίκτος του δράστη 9 Κατά μια άποψη το άδικο της ευθείας ενεργητικής ευθανασίας μπορεί να αρθεί μέσω της κατάστασης ανάγκης με τη δικαιολογητική βάση πως η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, όπως αυτή θα διατηρηθεί μέσω της επίσπευσης του θανάτου, βρίσκεται σε ανώτερο επίπεδο απ’ αυτό της ανθρώπινης ζωής. Έχει, βέβαια, λεχθεί ότι για την εφαρμογή του άρθρου 25 ΠΚ δεν αποτελεί προϋπόθεση η συναίνεση του ασθενούς. Γι αυτό ,θα υπήρχε ο κίνδυνος αυτός ο λόγος άρσης του αδίκου να λειτουργούσε ακόμα και όταν ο ασθενής δεν έδινε τη συναίνεση του έγκυρα ή καθόλου. Έτσι, προτείνεται από τους περισσότερους ως λόγος άρσης η επιτρεπόμενη κινδυνώδης δράση . Σύμφωνα μ’ αυτόν μία αρχικά άδικη πράξη εναντίον του φορέα ενός εννόμου αγαθού δικαιολογείται από την επικίνδυνη ζωή του τελευταίου, που οφείλεται στη λειτουργία διάφορων τομέων της κοινωνικής ζωής . Για παράδειγμα, τον τραυματισμό ενός αθλητή στη διάρκεια αθλητικών αγώνων

διότι το έννομο αγαθό της σωματικής του

ακεραιότητας προσεβλήθη στα πλαίσια μίας επικίνδυνης δραστηριότητας του φορέα του . Αυτός ο λόγος άρσης του αδίκου εμφανίζεται μεταξύ άλλων και στις ιατρικές πράξεις, κατά τις οποίες οι γιατροί αναλαμβάνουν κινδύνους για τη ζωή και τη σωματική ακεραιότητα των ασθενών. Πιο συγκεκριμένα, η ζωή και η σωματική ακεραιότητα βρίσκονται σ’ ένα περιβάλλον κινδύνου κατά τη διάρκεια ιατρικών πράξεων. Αν οι τελευταίες οδηγήσουν στο θάνατο ή στη σωματική βλάβη του ασθενούς, δικαιολογούνται, εφόσον πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις, καθώς εντάσσονται σ’ ένα τομέα αναγνωρισμένης κοινωνικής δραστηριότητας, το συμφέρον λειτουργίας του οποίου υπερισχύει του συμφέροντος για απόλυτη προστασία της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας. Τέλος, υποστηρίχθηκε μεμονωμένα στην Ελλάδα πως το άδικο της ευθανασίας μπορεί να αρθεί με αναλογική εφαρμογή του άρθρου 308 παρ.2 ΠΚ, εφόσον αυτή τελείται από ιατρό λόγω οίκτου σε άτομο που πεθαίνει από ανίατη ασθένεια και έχει εκφράσει την σπουδαία , επίμονη και έγγραφη απαίτηση του για κάτι τέτοιο. Σύμφωνα μ’ αυτήν τη θέση αναλογική εφαρμογή χωρεί, διότι υπό τις παραπάνω προϋποθέσεις :  η ευθανασία προστατεύει την αξιοπρέπεια του ατόμου , η οποία τίθεται σε υψηλότερο επίπεδο από τη ζωή  δεν υπάρχει αντίθεση με τα χρηστά ήθη, τα οποία ούτως ή άλλως θα πρέπει να εξαλειφθούν ως όρος  πληρείται η προϋπόθεση της συναίνεσης 8 186 Βλ. ενδεικτικά, Μαργαρίτη Μ, Η Ευθανασία, ΕλλΔικ.2000, σελ. 1224 , Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε., Το πρόβλημα της ευθανασίας σε Εμβάθυνση στο Ουσιαστικό Ποινικό Δίκαιο,2008, σελ. 573 και Giesen D., Dilemmas at life’ s end: a comparative legal perspective σε Keown J. (ed.), Euthanasia examined, ethical, clinical and legal perspectives, 1995, σελ. 202. Πρβλ. Keown J., Euthanasia, ethics and public policy, An argument against legalization, 2002, σελ. 10-11, κατά τον οποίον η ενεργητική ευθανασία (όπως και οι άλλες μορφές) πρέπει να τελούνται από ιατρούς, με σκοπό το θάνατο του ασθενούς, που θα τον ωφελήσει (τρία απαραίτητα στοιχεία για το συγγραφέα, όπως αναφέραμε και στην εισαγωγή).

9

Βλ. και Giesen D., ό.π, σελ. 201, όπου τονίζεται ότι η ενεργητική ευθανασία μπορεί να τελεστεί και με τη συναίνεση του ασθενούς, αλλά και χωρίς αυτή, όταν δε τη δίνει ή είναι ανίκανος να τη δώσει

 μία επίσπευση του θανάτου, που θα επέλθει έτσι και αλλιώς, συνιστά μικροπροσβολή, καθώς το έννομο αγαθό της ζωής έχει εκλείψει ήδη ποιοτικά και θα εκλείψει και ολοκληρωτικά σύντομα. Β) Την έμμεση ενεργητική ευθανασία : η προσπάθεια μείωσης και ανακούφισης των πόνων του ασθενούς που έχει ως ενδεχόμενο αποτέλεσμα τον θάνατό του. Εδώ, εντάσσονται οι περιπτώσεις χορήγησης φαρμακευτικής αγωγής είτε αναλγητικού είτε ακόμη και επέμβασης, που ενδέχεται να οδηγήσουν στο θάνατο. Η διαφορά αυτής της μορφής από την ευθεία ενεργητική ευθανασία βρίσκεται στην υποκειμενική κάλυψη. Στην ευθεία το αποτέλεσμα του θανάτου καλύπτεται από άμεσο δόλο ά ή β΄ βαθμού (γνωρίζει ως βέβαιο και επιδιώκει ή αποδέχεται το αποτέλεσμα του θανάτου) , ενώ στην έμμεση η συνέπεια του θανάτου είναι ενδεχόμενη, οπότε μπορεί να καλύπτεται από ενδεχόμενο δόλο (γνωρίζει ως ενδεχόμενο και αποδέχεται το θάνατο) ή ενσυνείδητη αμέλεια (γνωρίζει ως ενδεχόμενο και ελπίζει ή πιστεύει ότι θα αποφύγει τη συνέπεια του θανάτου). Η διάκριση των τελευταίων μορφών δεν είναι εύκολη, αλλά μπορεί να στηριχθεί στο ποσοστό πιθανοτήτων πρόκλησης ενός ανθρωποκτόνου αποτελέσματος από τη χρήση ενός φαρμάκου ή από μια επέμβαση. Πάντως, και εδώ η ενέργεια του δράστη προκαλεί το αποτέλεσμα του θανάτου και έτσι φαίνεται να τελείται αρχικά το έγκλημα της ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως ή εξ αμελείας(άρθρα 299 ή 302 ΠΚ). Ωστόσο, αυτή η μορφή ευθανασίας είναι τελικά επιτρεπτή, καθώς ο βασικός στόχος είναι η μείωση των πόνων και ο θάνατος εμφανίζεται ως μία παρενέργεια. Φυσικά, το τελευταίο είναι ζήτημα αποδείξεως. Εάν αποδειχθεί ότι ο ιατρός δεν απέβλεπε στο θάνατο του ασθενούς (πράγμα δυσχερές γιατί ομιλούμε για ψυχικές διαθέσεις και εσωτερικές καταστάσεις) θα αποτραπεί η εφαρμογή του ΠΚ299. Μορφή ευθανασίας Άμεση ενεργητική ευθανασία

Έμμεση ενεργητική ευθανασία

Υποκειμενική υπόσταση ως προς αποτέλεσμα του θανάτου  άμεσος δόλος α’ βαθμού βέβαιο  άμεσος δόλος β’ βαθμού  ενδεχόμενος δόλος ενδεχόμενο  ενσυνείδητη αμέλεια

το

Γ) Την παθητική ευθανασία: εδώ ο ασθενής απλώς αφήνεται να πεθάνει είτε με την συναίνεσή του (συναινετική ευθανασία) είτε επειδή ο ίδιος ο γιατρός κρίνει ότι η προσπάθεια είναι μάταιη (μη συναινετική) βάσει των πορισμάτων της ιατρικής επιστήμης, γεγονός το οποίο σταθμίζεται με το έννομο συμφέρον της ανακούφισης του ασθενή. Ο ασθενής είτε δεν αρχίζει είτε δε συνεχίζεται η ιατρική θεραπεία. Κεντρικό μέγεθος εδώ είναι η παράλειψη του δράστη (αποθετική πράξη). Ο ιατρός ή άλλος παραλείπει να προβεί σε μία κοινωνικά αναμενόμενη ενέργεια, η οποία μπορούσε να γίνει και για την οποία υπάρχει ιδιαίτερη νομική υποχρέωση, που προέρχεται από το νόμο, τη σύμβαση ή προηγούμενη άδικη πράξη).

Ιδιαίτερη νομική υποχρέωση προερχόμενη από σύμβαση μπορεί να

υπάρχει για το γιατρό που έχει αναλάβει με συμφωνία την περίθαλψη του ασθενούς (μία απλή ενημέρωση και εξέταση δεν αποτελούν ανάληψη υποχρέωσης), για τον εφημερεύοντα ιατρό που υποχρεούται να την αναλάβει (εφόσον το άτομο προσέλθει και τη ζητήσει) ή για τρίτο άτομο που αναλαμβάνει την περιποίηση του αρρώστου. Επίσης, μπορεί να υπάρχει από το νόμο για τον οικείο που έχει υποχρέωση περίθαλψης και από προηγούμενη άδικη πράξη για τρίτο πρόσωπο που τη διέπραξε και έφερε σ’ αυτό το σημείο τον ασθενή. Αν αποδειχθεί ότι (α) η παράλειψη λειτούργησε ως

αιτιακή συνθήκη για το θάνατο και (β) ότι υπήρχε και ιδιαίτερη νομική υποχρέωση, τότε ο δράστης θα βρεθεί αντιμέτωπος με την κατηγορία της ανθρωποκτονίας δια παραλείψεως (άρθρα 299 και 15 ΠΚ). Συνταγματικά ανεκτή, τέλος, θα πρέπει να θεωρηθεί και η διακοπή θεραπείας ακόμα και χωρίς την ύπαρξη καν εικαζόμενης συναίνεσης, όταν υπάρχει πλήρης απώλεια συνείδησης, δεν υπάρχει ελπίδα ανάκαμψης και η συνέχισή της δεοντολογικά εμφανίζεται υπεράνω των αντικειμενικών δυνάμεων του ανθρώπου. Ο δικαιολογητικός λόγος του ανεκτού της διακοπής θεραπείας δεν ανευρίσκεται στην περίπτωση αυτή στο άρθρ. 5 παρ. 1 και στο δικαίωμα αυτοκαθορισμού. Και αυτό όχι μόνο διότι οι αποφάσεις λαμβάνονται ερήμην του άμεσα ενδιαφερόμενου. Κυρίως γιατί έχει εκλείψει κάθε ικανότητα αντιδράσεως και επικοινωνίας του τελευταίου με το περιβάλλον, ώστε η δυνατότητα αντίληψης, αυτοσυνείδησης και αυτοπραγμάτωσης του τελευταίου να έχουν οριστικά χαθεί. Επί του προκειμένου η συνέχιση της θεραπείας προσκρούει στην ανθρώπινη αξία και στο άρθρο 2 παρ. 1 Σ :ουσιαστικά ο ανήμπορος άνθρωπος καθίσταται μέσο για την συνέχιση της υπηρεσίας ευγενών μεν σκοπών, όπως η διατήρηση στη ζωή πάση θυσία, η τήρηση του όρκου του Ιπποκράτη κ.λ.π., όχι ικανών όμως να ακυρώσουν το δικαίωμα να πεθαίνει κανείς με αξιοπρέπεια. Ο δικαστής σε παρόμοιες περιπτώσεις μπορεί να δώσει με την απόφασή του λύτρωση. Συνεπώς, τόσο οι συγγενείς και οικείοι του ασθενούς δικαιούνται οπωσδήποτε να απαιτήσουν τη διακοπή της θεραπείας, όσο και οι δημόσιες αρχές υποχρεούνται να απέχουν από παρόμοιες ατιμωτικές μεταχειρίσεις. Όπως, μάλιστα, υποστηρίζει ο J. Feinberg: «δεν υπάρχει κανένα κρατικό συμφέρον για την διατήρηση μιας απλά βιολογικής μορφής ζωής χωρίς συνείδηση»: δεν μπορεί να αξιώνεται προστασία για μία ζωή πλήρως αποσυνδεδεμένη από το ζων πρόσωπο. Μιλώντας όμως για συναίνεση που ενισχύει το δικαίωμα στο θάνατο, υπάρχει όντως ένα δικαίωμα στο θάνατο; Επιπλέον μια υποκατηγοριοποίηση στους τύπους αυτούς είναι αν η ευθανασία γίνεται με την συναίνεση του ασθενή ή όχι, οπότε και οι προηγούμενοι δύο τύποι χωρίζονται σε:  εκούσια (ή συναινετική) ενεργητική ευθανασία  ακούσια (ή μη συναινετική) ενεργητική ευθανασία  εκούσια (ή συναινετική) παθητική ευθανασία  ακούσια (ή μη συναινετική) παθητική ευθανασία. Περαιτέρω ανάλυση αυτών θα γίνει σε ξεχωριστό κεφάλαιο για την «ενημέρωση του ασθενούς και την συναίνεση του στη διενέργεια ιατρικών πράξεων». Δ) Τέλος ειδικές περιπτώσεις αποτελούν:  η πρόωρη ευθανασία νεογνών ή ευγονική ευθανασία : Σ’ αυτήν τη κατηγορία εντάσσονται οι περιπτώσεις βρεφών, που γεννιούνται με σοβαρά προβλήματα υγείας είτε σωματικές ανωμαλίες, δυσπλασίες και επειδή η επιβίωσή τους είναι βραχεία ή απαιτεί πολυέξοδες και επώδυνες επανορθωτικές χειρουργικές επεμβάσεις, τα νεογνά θανατώνονται. Βέβαια, πολλά από αυτά μπορούν να διαγνωσθούν και πριν από τον τοκετό με τα σημερινά τεχνολογικά μέσα, και να οδηγήσουν σε διακοπή κυήσεως. Με βάση τα ανωτέρω γίνεται αντιληπτό πως δεν πρόκειται ακριβώς για μορφή ευθανασίας, παρά για μια sui generis περίπτωση, δεδομένου ότι τα βρέφη συνήθως δεν υποφέρουν, ούτε βρίσκονται ένα βήμα πριν το θάνατο. 10 Επομένως, 10 Είναι επικίνδυνο να κρίνουμε την επιθανάτια αρωγή και την πρόωρη θανάτωση νεογνών με τα ίδια μέτρα, καθώς στην πρώτη στο επίκεντρο βρίσκεται ο ασθενής, ενώ στη δεύτερη η οικογένεια και το κοινωνικό περιβάλλον. Σ’ αυτήν την περίπτωση προβληματισμό προκαλούν οι συνέπειες από την παραδοχή ότι μία κοινωνία αποφασίζει για την ύπαρξη των άλλων με βάση την κοινωνική τους χρησιμότητα. Είναι προφανές πως μία τέτοια μέθοδος, που ανάγεται σε σκοπούς

μόνο αν το βρέφος πεθαίνει επώδυνα και κάποιος επισπεύδει το θάνατο του, μπορούμε να μιλήσουμε για οποιαδήποτε μορφή ευθανασίας ανάλογα με τα χαρακτηριστικά, που συναντάμε στη κάθε μία. Αν όμως, κάποιος σκοτώσει το βρέφος, που απλά έχει γεννηθεί με σημαντικά προβλήματα (π.χ. εγκεφαλικές βλάβες), αλλά δεν επρόκειτο να πεθάνει, δεν μπορούμε να κάνουμε λόγο για ευθανασία11. Το ζήτημα τερματισμού της ζωής τέτοιων νεογνών ακόμη και όταν υπάρχουν ιατρικές ενδείξεις, δεν είναι μόνον πρόβλημα ευγονικής, αλλά και κοινωνικής, οικονομικής, ψυχολογικής, νομικής, και θρησκευτικής φύσεως.  Διακοπή τεχνητών μέσων διατήρησης της ζωής): Η διαδικασία αποσύνδεσης του ασθενούς από μηχανήματα που τον διατηρούν στη ζωή, εφόσον έχει περιέλθει σε κωματώδη κατάσταση. Σ’ αυτήν την περίπτωση έχει δημιουργηθεί ζήτημα σχετικά με την ένταξη της στην ευθεία ενεργητική ή στην παθητική ευθανασία.

 Υποβοηθούμενη αυτοκτονία: ο δράστης πείθει ένα άτομο, που πεθαίνει με πόνο, να αυτοκτονήσει ή χορηγεί σ’ αυτό τα μέσα, προκειμένου να θέσει σε τέρμα τη ζωή του. Η τέλεση μιας τέτοιας πράξης, κατά το ελληνικό ποινικό δίκαιο, οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου ΠΚ301 (συμμετοχή σε αυτοκτονία), που προβλέπει ποινή φυλάκισης. Για τη στοιχειοθέτηση της αντικειμενικής υπόστασης του εγκλήματος απαραίτητα στοιχεία είναι η κατάπειση ή παροχή βοήθειας από τον τρίτο στο θύμα, με στόχο την επίτευξη του θανάτου. 

Γνήσια ή κατά κυριολεξία ευθανασία, κατά την οποία παρέχεται βοήθεια κατά το θάνατο ατόμου, προκειμένου να μειωθούν οι πόνοι χωρίς αυτή να οδηγεί στη σύντμηση της ζωής. Οι περισσότεροι συγγραφείς δεν εντάσσουν αυτήν την μορφή στην ευθανασία δεδομένου ότι αποσκοπεί στη λύτρωση από τους πόνους. Σε ιατρικό επίπεδο η παροχή βοήθειας για την ανακούφιση των ψυχοσωματικών πόνων του ασθενούς που πεθαίνει είναι υποχρεωτική (βλ.

άρθρο 29 παρ.1 εδ. α΄ΚΙΔ)  Δυσθανασία και Ορθοθανασία : Η Δυσθανασία ορίζεται ως η υπερβολική επιμήκυνση της ζωής ενός ασθενούς. Όπως φαίνεται και ετυμολογικά από το πρόθεμα δυς- , πρόκειται για προβληματικό θάνατο, αφού η στιγμή του θανάτου αναβάλλεται με κάθε διαθέσιμο μέσο. Η υπερβολική αυτή επιμήκυνση της στιγμής που θα σημειωθεί ο φυσικός θάνατος συνήθως επιμηκύνει και το πόνο του ασθενούς. Σε τελευταία ανάλυση η χρησιμοποίηση τεχνικών και ιατρικών μέσων καταλήγουν να μην προστατεύουν τη ζωή αλλά απλώς να καθυστερούν τη στιγμή του αναπόφευκτου θανάτου. Η ορθοθανασία ορίζεται ως η πράξη του να αφήνεις τον ασθενή να πεθάνει χωρίς να καταφύγει σε υπερβολικά μέσα εφόσον αυτά τα μέσα δεν θα έχουν κάποιο απτό αποτέλεσμα στην υγεία του ασθενούς. Η ορθοθανασία 12 μερικές φορές συγχέεται με την παθητική ευθανασία και ορισμένοι αναλυτές ταυτίζουν τις 2 έννοιες. 13 Η ευγονικής πολιτικής, υποκρύπτει τη διαίρεση της ζωής σε άξια και ανάξια και αντίκειται στο Σ2 παρ.1 του ελληνικού Συντάγματος.

11 Βέβαια, σε κάθε περίπτωση άρση του αδίκου δεν μπορεί να υπάρξει, γιατί κανένα αγαθό δεν μπορεί να τεθεί πάνω από την ίδια τη ζωή (π.χ. η ποιότητα ζωής του εμβρύου ή ο πόνος της οικογένειας για την κατάσταση του και για τις δυσκολίες ανατροφής του).

12 Κατά τον Βουγιούκα υπάρχει η ευθανασία υπό στενή έννοια, που αποτελείται από την ενεργητική (επίσπευση θανάτου για την απαλλαγή από την επιθανάτια αγωνία) και την παθητική ή ορθαθανασία ( παράλειψη ανάληψης ή συνέχισης ιατρικής θεραπείας) και πραγματοποιείται από ιατρό ύστερα από: ι) αίτημα του ασθενούς, που πάσχει από ανίατη ασθένεια ιι) αίτημα των στενών συγγενών, όταν ο ασθενής δεν έχει συναίσθηση της κατάστασης του και ιιι) χωρίς αίτημα, όταν ο πάσχων από ανίατη ασθένεια δεν έχει συναίσθηση της κατάστασης του, ενώ δεν υπάρχουν στενοί συγγενείς 13 Οι 2 αυτές έννοιες μπορούν εύκολα να διακριθούν αν αναζητηθεί η αιτία θανάτου Στην ευθανασία, είτε αυτή είναι ενεργητική είτε παθητική, είναι η ενέργεια , ή η παράλειψη κάποιου, που είναι η αιτία του θανάτου. Στην ορθοθανασία είναι

ορθοθανασία είναι η εξανθρώπιση της διαδικασίας θανάτου του ασθενούς, φροντίζοντας τον ίδιο στο τέλος της ζωής του, έτσι ώστε να βρει τον θάνατο με το μικρότερο δυνατό πόνο, διασφαλίζοντας την αξιοπρέπεια του.

 Ηθελημένη Ευθανασία για ψυχολογικούς ή ψυχιατρικούς λόγους Ευθανασία η οποία για λόγους ψυχιατρικούς επιτρέπεται από το Βελγικό και Ολλανδικό νόμο εάν ο ασθενής έχει αξιολογηθεί ως πνευματικά διαυγής και ο πόνος του συνεχής, μη ιάσιμος και ανυπόφορος ως αποτέλεσμα μια σοβαρής και μη ιάσιμης ασθένειας.

 Ευθανασία του τύπου Living Will 14 Δεν διαφέρει ιδιαίτερα από μια συμβολαιογραφική πράξη ενώπιον μαρτύρων. Στο έγγραφο αυτό περιγράφονται οι όροι και οι προϋποθέσεις με τους οποίους εκχωρεί το δικαίωμα να διακοπεί η θεραπεία και κατά συνέπεια η διατήρησή του στη ζωή και την οποία και δεν επιθυμεί σύμφωνα με τα όσα αναφέρονται στο συμβόλαιο. Για παράδειγμα πως δεν δέχεται την μηχανική υποστήριξη για την παράταση της ζωής του σε περίπτωση φυτικής καταστάσεως ή σε μια άλλη κατάσταση όπου δεν θα έχει επαφή με το περιβάλλον. Έτσι μπορεί να αποφευχθεί σύγχυση και να ανακουφίσει ανθρώπους οι οποίοι θα έπρεπε να πάρουν την απόφαση αν δεν υπήρχαν οι γραπτές αυτές οδηγίες.

Τι ισχύει στην ελληνική έννομη τάξη (ΠΚ299 &ΠΚ300)

Κάνοντας μια σύντομη επισκόπηση του Ελληνικού Ποινικού Κώδικα, θα παρατηρήσει εύλογα κάποιος πως δεν χρησιμοποιείται πουθενά ο όρος «ευθανασία» 15 . Φυσικά αυτό δε σημαίνει πως ο ποινικός νομοθέτης θέλησε να αφήσει την εν λόγω περίπτωση αρρύθμιστη ή ατιμώρητη. Καταρχήν η ασθένεια αυτή καθαυτή. Οι ηθικές και νομικές παραμέτρους της ορθοθανασίας δεν περιορίζονται στην επιτάχυνση ή μη του θανάτου του ασθενή αλλά περιλαμβάνουν επίσης την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και του σεβασμού της αυτονομίας του ασθενούς.

14 Οι λεγόμενες διαθήκες ευθανασίας πρωτοεμφανίστηκαν από τις Αγγλοαμερικανικές εταιρίες ευθανασίας. Σήμερα οι Διαθήκες ευθανασίας έχουν διάφορες ονομασίες και είναι σε ισχύ σε χώρες όπως η Δανία, η Ολλανδία, στις περισσότερες πολιτείες των Η.Π.Α και στη Μ. Βρετανία .

για την ελληνική έννομη τάξη η ευθανασία, όπως προαναφέραμε, συνιστά ανθρωποκτονία εκ προθέσεως (άρθρο 299 παρ.Ι Π.Κ.) και τιμωρείται με ισόβια κάθειρξη. Στη συνέχεια όμως θεσπίστηκε και μία δεύτερη διάταξη (ΠΚ 300: «ανθρωποκτονία με συναίνεση) για να προβλεφθούν και ενδεχόμενες ελαφρυντικές περιστάσεις για μια ειδικότερη περίπτωση ανθρωποκτονίας. Εντός αυτού του νομοθετικού πλαισίου, εάν πληρούνται όλες οι προϋποθέσεις του νόμου, ο δράσης θα εκτίσει ποινή φυλάκισης 10 ημέρες μέχρι 5 έτη (από κακούργημα μετατρέπεται σε πλημμέλημα). Έτσι, παρατηρούμε πως απλώς αλλάζει η ποινική μεταχείριση του δράστη. Δεν αποποινικοποιείται η πράξη. Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι το άρθρο 300 ΠΚ, η λεγόμενη ανθρωποκτονία με συναίνεση είναι η κατεξοχήν περίπτωση νομοθετημένης ευθανασίας. Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, όποιος αποφάσισε και εκτέλεσε ανθρωποκτονία ύστερα από σπουδαία και επίμονη απαίτηση του θύματος και από οίκτο, γι' αυτόν που έπασχε από ανίατη ασθένεια, τιμωρείται με φυλάκιση. Όπως φαίνεται από τη διατύπωση του νόμου, η διάταξη αυτή υποκρύπτει αίσθημα συμπάθειας προς τον πάσχοντα. Δεν μπορεί βέβαια να μείνει ατιμώρητη, από τη στιγμή που προσβάλλει το θεμελιώδες έννομο αγαθό της ζωής, αλλά μπορεί να αντιμετωπιστεί ηπιότερα. Έτσι, δεν παύει να αποτελεί ανθρωποκτονία, αντιμετωπίζεται, όμως, ως προνομιούχα μορφή του βασικού εγκλήματος που προϋποθέτει πιο εξειδικευμένες συνθήκες τέλεσης. Πιο συγκεκριμένα, ο νομοθέτης έλαβε υπόψη το κίνητρο του δράστη που είναι ο οίκτος προς το θύμα, την κατάσταση του θύματος που πάσχει από ανίατη ασθένεια και τη θέληση του θύματος, το οποίο όχι απλώς πρέπει να συναινεί στη θανάτωσή του, αλλά να την απαιτεί σπουδαίως και επιμόνως, δηλ. με συναίσθηση της καταστάσεως και του αιτήματος του, καθώς και με επαναλαμβανόμενη φορτικότητα. Σύμφωνα με την Αιτιολογική Έκθεση του Σχεδίου του Ελληνικού Ποινικού Κώδικα το συγκεκριμένο άρθρο δεν υποκρύπτει κάποια αντίληψη του νομοθέτη, κατά την οποία η συναίνεση του παθόντος αίρει τον άδικο χαρακτήρα της πράξης, σύμφωνα με το επιχείρημα από το μείζον προς το έλαττον (a majore ad minus). Δηλαδή εφόσον η σπουδαία και επίμονη απαίτηση, ως έννοια ειδικότερη (μείζον) δεν αποποινικοποιεί την ευθανασία (προβλέπεται απλώς ηπιότερη ποινή), ούτε και η συναίνεση (έλασσον) μπορεί. Η θέσπιση της διάταξης υπαγορεύτηκε από εξαιρετικές περιστάσεις, κατά τις οποίες το άτομο, που δεν μπορεί να θέσει τέρμα στη ζωή του μόνο του, ικετεύει κάποιον άλλον να το πράξει. Ακόμη, είναι κεφαλαιώδους σημασίας να γίνει αντιληπτό με βάση το γράμμα του νόμου ότι υποκείμενο της εν λόγω εγκληματικής πράξης μπορεί να είναι «ο οποιοσδήποτε» και όχι μονάχα ο ιατρός. Αυτός είναι και ο λόγος που στο κεφάλαιο αυτό εστιάζουμε στην εγκληματική πράξη, ενώ ειδική μνεία στην ιατρική ευθύνη θα γίνει στο δεύτερο σκέλος της εργασίας. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι η μειωμένη ποινή του άρθρου 300 ΠΚ οφείλεται στη μειωμένη ενοχή του δράστη, όπως αυτή προκύπτει από τις ειδικές περιστάσεις τέλεσης μίας πράξης σε βάρος προσώπου, που ζητά την προσβολή της ζωής του, από το ευγενές κίνητρο του οίκτου, καθώς και από τη ψυχική πίεση που προκαλείται σ’ αυτόν από τον οίκτο και από τη σπουδαία και επίμονη απαίτηση του θύματος. Επιγραμματικά τα βασικά στοιχεία του εγκλήματος είναι:   

η σπουδαία και επίμονη απαίτηση του θύματος, η ανίατη ασθένεια του θύματος ο οίκτος του δράστη

Σ’ αυτό το σημείο θα εντοπίσουμε τα στοιχεία, που διαφοροποιούν το έγκλημα από την ανθρωποκτονία του άρθρου 299 ΠΚ. Στόχος είναι να διαπιστώσουμε πότε τελείται το έγκλημα του άρθρου 300 ΠΚ και να το διακρίνουμε από την ευθανασία. Έτσι: 15 Εκτός από τον ειδικό ποινικό νόμο (άρθρο 2 παρ.Ι Νόμου 1197/81 "περί προστασίας ζώων") όπου ο νομοθέτης κάνει χρήση του προαναφερθέντος όρου αναφορικά με τα ζώα, ορίζοντας ότι "ζώον συντροφιάς, εργασίας ή εκτροφών, το οποίον κατέστη ανίκανον διά την δι' ην προορίζεται χρήσιν, συνεπεία γήρατος, ασθενείας, κατάγματος, αναπηρίας άλλης τινός αιτίας, δύναται να φονεύεται δι' ευθανασίας και μόνον κατόπιν προηγουμένης εκθέσεως κρατικού 1j ιδιώτου κτηνιάτρου".-



Το πρώτο στοιχείο που απαιτείται είναι η σπουδαία και επίμονη απαίτηση. Αυτό εντάσσεται στην αντικειμενική υπόσταση, καθώς εξειδικεύει τις περιστάσεις τέλεσης της πράξης και το αντικείμενο προσβολής. Παράλληλα, όμως, αποτελεί και ειδικό στοιχείο της ενοχής, από τη στιγμή ,που μέσω αυτού ο νομοθέτης αξιολογεί τη ψυχική κατάσταση του δράστη . Η έννοια της απαίτησης είναι έννοια είδους σε σχέση μ’ αυτήν της συναίνεσης. Ειδικότερα, η απαίτηση αφορά μόνο την περίπτωση που το θύμα ζητά την προσβολή του εννόμου αγαθού του, ενώ η συναίνεση περιλαμβάνει και τη συμφωνία του θύματος σε πρόταση προσβολής ,που προέρχεται από το δράστη . Βέβαια, υποστηρίχθηκε και η θέση ότι απαίτηση και συναίνεση είναι έννοιες επάλληλες κατά περιεχόμενο, διότι η πρώτη απαιτεί μεν κάποιο συναινετικό στοιχείο , αλλά χρειάζεται μία ενεργητική συμπεριφορά και θετική πρωτοβουλία του απαιτούντος, που δεν συναντάμε στη συναίνεση. Πρέπει σε κάθε περίπτωση η τελική, ολοκληρωμένη πρόταση να προέρχεται από το θύμα, ακόμα και αν ο δράστης έδωσε απλά μία αφορμή για την εκδήλωση της . Επίσης, πρέπει η απαίτηση να απευθύνεται προς συγκεκριμένο πρόσωπο ή σε κύκλο προσώπων (εφόσον μπορεί να προσδιοριστεί), να είναι έγγραφη ή προφορική (ακόμα και με χειρονομίες) και σαφής . Τέλος, η εγκυρότητα της απαίτησης κρίνεται κατά το χρόνο που δίνεται. Αν κάποιος είναι ανίκανος προς καταλογισμό, δε σημαίνει πως δεν μπορεί να εκφράσει έγκυρα την απαίτηση του. Αρκεί, βέβαια, κατά τη στιγμή της παροχής της να έχει συνείδηση των συνεπειών αυτής . Η απαίτηση αυτή πρέπει να είναι ακόμα σπουδαία και επίμονη. Σπουδαία είναι, όταν ανταποκρίνεται σε ώριμη σκέψη του θύματος και επίμονη, όταν επαναλαμβάνεται σταθερά δείχνοντας την εμμονή του θύματος και τη σοβαρότητα της απαίτησης . Περαιτέρω, η συγκεκριμένη απαίτηση είναι αυτή που θα προκαλέσει στο δράστη την απόφαση, αλλά και την εκτέλεση της θανάτωσης. Απ’ αυτό

συνάγονται τα εξής:  αν ο δράστης είχε αποφασίσει την τέλεση της πράξης πριν την απαίτηση ή μετά, αλλά για άλλους λόγους, θα τιμωρηθεί για το έγκλημα της κοινής ανθρωποκτονίας,  το θύμα είναι κατά κάποιο τρόπο ηθικός αυτουργός της εναντίον του πράξης και  η απαίτηση πρέπει να υπάρχει τόσο κατά την απόφαση, όσο και κατά την εκτέλεση της 

πράξης. Δεύτερο στοιχείο, που απαιτεί το άρθρο 300 ΠΚ είναι

η ανίατη πάθηση του θύματος.

Σύμφωνα με μία θέση η ανίατη πάθηση περιλαμβάνει μόνο τις σωματικές ασθένειες και όχι τις ψυχικές (οι οποίες θα συμπεριληφθούν στην έννοια μόνο, όταν η ιατρική επιστήμη θα είναι σε θέση να τις κρίνει ως αθεράπευτες). Μάλιστα, όσες παθήσεις εντάσσονται εδώ θα πρέπει να καθιστούν το βίο του παθόντος αφόρητο . Κατ’ άλλη άποψη η ανίατη πάθηση πρέπει να είναι τέτοια που να δικαιολογεί αντικειμενικά τον οίκτο σε κάθε ειδικότερη περίπτωση και να καθιστά κατανοητή την απαίτηση για θανάτωση . Εδώ, όμως, τα συγκεκριμένα στοιχεία, που περιορίζουν την παραπάνω έννοια, δεν προκύπτουν από το γράμμα του νόμου . Γι’ αυτό ως ορθότερος ορισμός προβάλλει αυτός που περιλαμβάνει στην έννοια κάθε σωματική ή ψυχική ασθένεια και κάθε σωματική βλάβη, που δεν έχει ελπίδα ίασης σύμφωνα με τα πορίσματα της επιστήμης κατά τη χρονική στιγμή της απόφασης και της εκτέλεσης της θανάτωσης. Αντιτάχθηκε, όμως, ότι ως σωματική ή ψυχική πάθηση νοείται μόνο η βαριά σωματική βλάβη, όπως ορίζεται στο άρθρο 310 παρ.2 ΠΚ. Έτσι, συστέλλεται το πεδίο εφαρμογής του άρθρου 300 ΠΚ, ώστε να περιλαμβάνει μόνο περιπτώσεις που εμπίπτουν στο σκοπό της διάταξης . Ωστόσο, μία τέτοια θεώρηση καταλήγει σε βάρος του δράστη, ο οποίος θα απειλείται με την ποινή της ισόβιας κάθειρξης σε περιπτώσεις που δεν υπάρχει βαριά σωματική ή ψυχική πάθηση, ενώ κάτι τέτοιο δε φαίνεται να χρειάζεται το άρθρο 300 ΠΚ . Ζήτημα δημιουργήθηκε και σε σχέση

με το αν έπρεπε να ενταχθεί στη διάταξη το ανίατο της πάθησης. Ιδιαίτερα τονίστηκε ότι η ιατρική διάγνωση προς το ανίατο μίας ασθένειας είναι επισφαλής και γι αυτό δεν θα έπρεπε να ενταχθεί στο άρθρο 300 ΠΚ ή ότι με την εξέλιξη της ιατρικής μία ασθένεια ανίατη μπορεί σύντομα να είναι ιάσιμη. Αυτό που αντιτάχθηκε είναι ότι οι παραπάνω θέσεις δεν αρκούν, για να αποκλείσουν το ανίατο της πάθησης από την αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος. Το στοιχείο αυτό πρέπει να έχει προκαλέσει τον οίκτο του δράστη, ώστε ο τελευταίος να εμφανίζεται δικαιολογημένος. Έτσι, ο δράστης πρέπει να γνωρίζει το ανίατο της νόσου και αυτό να αποτελεί το κίνητρο για την ανάπτυξη του συναισθήματος του οίκτου . Εδώ, χρειάζεται προσοχή, γιατί ναι μεν η ανίατη ασθένεια θα είναι η γενεσιουργός δύναμη του οίκτου, αλλά αυτό δε θα κριθεί αντικειμενικά, όπως αντίθετα υποστηρίχθηκε (βλ. τη θέση του Ανδρουλάκη σχετικά με το ανίατο της πάθησης και τον οίκτο παραπάνω). Τέλος, τονίζεται ότι 

η ανίατη ασθένεια δε χρειάζεται να οδηγεί απαραίτητα στο θάνατο. Τρίτο στοιχείο του εγκλήματος είναι ο οίκτος. Ως οίκτος ορίζεται το συναίσθημα ευσπλαχνίας και λύπησης για την κατάσταση που βρίσκεται κάποιος. Αυτός αποτελεί ένα ειδικό στοιχείο της ενοχής, διότι μέσω αυτού ο νομοθέτης προχωρά σε μία αξιολόγηση των ευγενών κινήτρων του δράστη και της ψυχολογικής πίεσης που του ασκούν αυτά . Πάντως, υποστηρίχθηκε και η άποψη ότι ο οίκτος είναι ένα στοιχείο μικτής φύσεως, που δεν εντάσσεται μόνο στην υποκειμενική, αλλά και στην αντικειμενική υπόσταση, ως μία έννοια που εξειδικεύει την ανίατη πάθηση (ασθένεια, που αντικειμενικά δικαιολογεί τον οίκτο). Ωστόσο, επισημαίνεται ότι ο οίκτος δεν μπορεί να είναι μέρος της υποκειμενικής υπόστασης, αφού σ’ αυτήν περιλαμβάνονται μόνο στοιχεία (όπως ο δόλος), που περιγράφουν το γνωστικό και βουλητικό σύνδεσμο του δράστη με το αποτέλεσμα της ενέργειας ή παράλειψης του και όχι η αξιολόγηση των κινήτρων του δράστη, που επιτυγχάνεται μέσω της παραπάνω έννοιας. Επίσης, ούτε στην αντικειμενική υπόσταση μπορεί να ενταχθεί ως στοιχείο που εξειδικεύει την ανίατη πάθηση, διότι κάτι τέτοιο δεν προκύπτει από το γράμμα του νόμου, ενώ περιορίζει την έννοια της ανίατης πάθησης σε τέτοιο βαθμό, ώστε να καταλήγει ως ερμηνεία εις βάρος του κατηγορουμένου και ως εκ τούτου να παραβιάζει το άρθρο 7 παρ.1 Συντ. Ακόμη, η ανίατη πάθηση, που αντικειμενικά δικαιολογεί τον οίκτο, ως κατασκευή δημιουργεί πρόβλημα, διότι είναι δύσκολο να διαπιστωθεί σε αντικειμενικό επίπεδο και γι’ αυτό η διάταξη καθίσταται αόριστη. Κάθε άνθρωπος αντιδρά διαφορετικά σε ορισμένες καταστάσεις. Μάλιστα, τονίζεται ότι ο οίκτος και η ψυχική πίεση που δημιουργείται απ’ αυτόν και από την σπουδαία και επίμονη απαίτηση, δε χρειάζεται να είναι τα αποκλειστικά κίνητρα της πράξης, αλλά απλώς τα βασικά.

Ευθανασία vs Ανθρωποκτονία με συναίνεση Αναφέραμε στην εισαγωγη ότι ορισμένοι συγγραφείς υποστήριξαν την ταύτιση της ευθανασίας με το άρθρο 300 ΠΚ16. Ωστόσο, όπως αναλύσαμε προηγουμένως στην έννοια της ευθανασίας περιλαμβάνονται διάφορες μορφές, οι οποίες δεν ελήφθησαν υπόψη στους ορισμούς των περισσότερων συγγραφέων, που ασχολήθηκαν με το ζήτημα. Παράλληλα, τονίσαμε ότι σε κάθε μορφή ευθανασίας ο ασθενής πρέπει να πεθαίνει και μάλιστα με επώδυνο τρόπο, ενώ κανένα ρόλο δεν παίζουν (ως προς τον ορισμό της) ο οίκτος ως κινητήριος δύναμη του δράστη και η συναίνεση του 16 Ενδιαφέρον παρουσιάζει η θέση του Καράμπελα , κατά την οποία μεταξύ των μορφών ευθανασίας υπάγονται και οι εξής: α) η πρόκληση θανάτου από οίκτο σε ασθενή ή ανάπηρο με ή χωρίς τη συναίνεση του. Εδώ ο θάνατος δεν ήταν βέβαιο ότι θα επερχόταν. β) η επιτάχυνση θανάτου, ο οποίος θα ακολουθούσε με βεβαιότητα, σε ασθενή ή ανάπηρο, με ή χωρίς τη συναίνεση του, από οίκτο.

πρώτου. Συναίνεση17 και οίκτος αποκτούν μεγάλη σημασία μόνο για την αξιολόγηση από νομικής απόψεως της κάθε περίπτωσης . Όμως, ως προς αυτά τα στοιχεία, το άρθρο 300 ΠΚ διαφοροποιείται. Ειδικότερα, για την τέλεση του πρέπει να υπάρχει σπουδαία και επίμονη απαίτηση του θύματος (έννοια εντονότερη της συναίνεσης) και οίκτος του δράστη. Ακόμη, δε χρειάζεται η ανίατη ασθένεια να οδηγεί στο θάνατο (όπως π.χ. μία ψυχική πάθηση ή η τύφλωση). Επομένως, ανθρωποκτονία με συναίνεση και ευθανασία δεν ταυτίζονται. Η τελευταία εντάσσεται τις περισσότερες φορές στο άρθρο 299 ΠΚ για την κοινή ανθρωποκτονία και κάθε μορφή αντιμετωπίζεται διαφορετικά. Παρόλα αυτά υπάρχει μία περίπτωση που η ευθανασία μπορεί να ενταχθεί στο άρθρο 300 ΠΚ για την ανθρωποκτονία με συναίνεση. Συγκεκριμένα, όταν το άτομο πεθαίνει με επώδυνο τρόπο από ανίατη πάθηση και επιθυμεί την επίσπευση του θανάτου του με σπουδαία και επίμονη απαίτηση προς τρίτο, ο οποίος προχωρά στη θανάτωση από οίκτο. Συνεπώς, μπορούμε να φανταστούμε την ευθανασία και την ανθρωποκτονία με συναίνεση σαν δύο επάλληλους κύκλους, που τέμνονται στο παραπάνω σημείο ( όπου η ευθανασία, ως έννοια ευρύτερη θα τιμωρηθεί με βάση το άρθρο 300 ΠΚ) . Βέβαια, στο άρθρο 300 ΠΚ μπορούν να ενταχθούν μόνο η ευθεία και η έμμεση ενεργητική ευθανασία (εφόσον στην τελευταία περίπτωση υπάρχει ενδεχόμενος δόλος). Στην παθητική ευθανασία, που κυριαρχεί η παράλειψη του δράστη να ξεκινήσει ή να συνεχίσει μία θεραπεία, δεν υπάρχει καν αρχικό άδικο, καθώς η συναίνεση του ασθενούς αίρει την ιδιαίτερη νομική υποχρέωση των ιατρών ή των οικείων του (άρα δεν θα τιμωρηθεί κανείς για ανθρωποκτονία με παράλειψη). Για τον ίδιο λόγο το έγκλημα του άρθρου 300 ΠΚ δεν μπορεί να τελεστεί με παράλειψη .

Ευθανασία ΠΚ300

Το δικαίωμα αυτοκαθορισμού του ανθρώπου Αφότου, λοιπόν, είδαμε τι προβλέπει η ισχύουσα έννομη τάξη, ήρθε η ώρα να εμβαθύνουμε στη μελέτη μας, φιλοσοφώντας ως προς το επιτρεπτό ή μη τέτοιων ενεργειών. Για την ποινική αξιολόγηση της ευθανασίας κρίνεται, έτσι, αναγκαία η εξειδικευμένη αναφορά στην έννοια του αυτοκαθορισμού, με δεδομένη την κατοχύρωσή του στο ελληνικό Σύνταγμα. Ιδιαίτερη έκφανσή του αποτελεί η «διάθεση» των εννόμων αγαθών από το φορέα τους και στο πλαίσιο εξέτασης αυτής της μορφής παραχώρησης, επισημαίνεται η διάκριση μεταξύ αυτοπροσβολής και ετεροπροσβολής. Συγκεκριμένα, διερευνάται η ύπαρξη «υποχρέωσης για ζωή» στα ισχύοντα δικαιικά συστήματα, σε αντιδιαστολή προς το «δικαίωμα στο θάνατο». Είναι αυτονόητο πως εφόσον το προσβαλλόμενο από την ευθανασία έννομο αγαθό είναι η ζωή, θα πρέπει να εξετάσουμε αν ο ποινικός νομοθέτης το συγκαταλέγει σε εκείνα που ο φορέας τους έχει εξουσία διαθέσεως. Εάν η απάντηση μας είναι καταφατική τότε ενδεχόμενη συναίνεση του ασθενούς θα άρει τον άδικο χαρακτήρα της πράξης αυτής με τη λογική ότι έκαστος μπορεί να διαθέτει τέτοια έννομα αγαθά κατά το δοκούν. Ερευνάται ακόμη η θέση της 17 Όπως αναλύεται παρακάτω στο επόμενο κεφάλαιο

αυτοκτονίας στο πλέγμα του ποινικού δικαίου, ως ειδικότερος προβληματισμός περί κατάφασης ή απαγόρευσης της δυνατότητας του ατόμου να παραχωρεί την ίδια τη ζωή του, με έμφαση στις επιμέρους συνέπειες. Καθόσον η ανθρώπινη ύπαρξη τίθεται ως λογική και αναγκαία προϋπόθεση άσκησης του δικαιώματος αυτοκαθορισμού, εξετάζονται τα νομικά ζητήματα που συναρτώνται με την αρχή και το τέλος του βιολογικού φαινομένου της ζωής, και δη με την προσπάθεια ασφαλούς και σταθερής οριοθέτησής τους. Η αυτοδιάθεση του εννόμου αγαθού της ζωής Όπως γνωρίζουμε η ποινική προστασία των εννόμων αγαθών δεν είναι απόλυτη. Η συνύπαρξη τους στον ίδιο κοινωνικό χώρο και η αναπόδραστη σύγκρουση τους οδηγούν στη σχετικότητα της προστασίας τους. Έτσι, μία πράξη προσβολής ενός εννόμου αγαθού μπορεί να λάβει χώρα για την προστασία κάποιου άλλου υπέρτερου σε γενικό ή συγκεκριμένο επίπεδο. Στα πλαίσια αυτά αναγνωρίζεται η ελευθερία του ανθρώπου να διαθέτει κάποιο ατομικό έννομο αγαθό κρίνοντας πως εκείνη την ατομική στιγμή υπερέχει κάποιο άλλο συμφέρον για το ίδιο ή για άλλο αγαθό . Σ’ αυτή λοιπόν την αυτοδιάθεση, όπως προσδιορίστηκε, περιλαμβάνονται τόσο η συναίνεση σε πράξη προσβολής εννόμου αγαθού από τρίτο (ετεροπροσβολή), όσο και η προσβολή του εννόμου αγαθού από τον ίδιον τον φορέα του (αυτοπροσβολή). Επομένως, η έννοια της αυτοδιάθεσης δεν πρέπει να ταυτίζεται μόνο με τη συναίνεση του παθόντος, καθώς η τελευταία αποτελεί ένα μόνο μέρος της. Σχηματικά: Αυτοπροσβολή  πράξη αυτοκτονίας

Αυτοδιάθεση

Ετεροπροσβολή πράξη ευθανασίας (ανθρωποκτονία με συναίνεση) Το ερειζόμενο ζήτημα της αυτοκτονίας

Μολονότι, το πρώτο κομμάτι δεν αποτελεί αντικείμενο της μελέτης μας αξίζει να γίνει μια μικρή αναφορά για να υπάρχει μια πιο ολιστική θεώρηση του ζητήματος της διάθεσης της ανθρώπινης ζωής. Έτσι, να πούμε καταρχάς ότι η αυτοπροσβολή δεν τιμωρείται κατά τον ελληνικό ποινικό κώδικα. Η μόνη τιμωρητή πράξη είναι αυτή της συμμετοχής σε αυτοκτονία. Παρ’ όλα αυτά υπήρξε μία σχετική διχογνωμία στη θεωρία, καθώς μέρος της υποστηρίζει ότι η αυτοκτονία είναι μία άδικη και απαγορευμένη από το νομοθέτη πράξη, αφού έκαστος πολίτης γεννιέται με την υποχρέωση του ζήν.18.Εξάλλου, το ίδιο δείχνει και η τιμώρηση της συμμετοχής σε αυτοκτονία. Ωστόσο, δε θα χωρούσε 18 Πιο συγκεκριμένα κατά τον Ανδρουλάκη η ζωή προστατεύεται απόλυτα, διότι αποτελεί τον αυτονόητο όρο ύπαρξης των πάντων. Με βάση αυτό υπάρχει νομική υποχρέωση του ατόμου να ζει και η αυτοκτονία αυτού συνιστά απαγορευμένη πράξη. Επίσης, ο Μανωλεδάκης υποστήριζε ότι η αυτοκτονία είναι μία

ποινή για την απόπειρα αυτοκτονίας, καθώς μία ποινή για την απόπειρα δε θα προσέφερε τίποτα στο δράστη, καθώς ο ίδιος επεφύλαξε στον εαυτό του την εσχάτη των ποινών. Το γεγονός ότι το άτομο δεν τιμωρείται, όταν αποπειράται να αυτοκτονήσει, ενώ συμβαίνει το αντίθετο, όταν δίνει τη συναίνεση του στην προσβολή της ζωής του από τρίτο, δε σημαίνει ότι αυτό έχει μία ευρύτερη εξουσία διάθεσης στην περίπτωση της αυτοπροσβολής. Απλά, η μη επιβολή ποινής έγκειται στο ανέφικτο της γενικής και της ειδικής πρόληψης. Ωστόσο, από ένα άλλο μέρος της θεωρίας υποστηρίχθηκαν διαφορετικές θέσεις δημιουργώντας έτσι την αιχμή του δόρατος σε πλήθος διαξιφισμών που ακολούθησαν. Τα βασικότερα επιχειρήματα υπέρ της κάθε θέσης δίδονται παρακάτω: ΘΕΣΗ Α: Η αυτοκτονία ως νομικά άδικη πράξη

ΘΕΣΗ Β: Η αυτοκτονία ως δικαίωμα του ανθρώπου

Ο άνθρωπος γεννιέται με την υποχρέωση να ζει. Το Σύνταγμα προστατεύει ως ατομικό δικαίωμα την ανθρώπινη ζωή και θα πρέπει να ερμηνεύεται με βάση το γράμμα. Δεν φαίνεται πουθενά να κατοχυρώνεται δικαίωμα στο θάνατο. Συνεπώς, το κράτος οφείλει να προστατεύει μόνο τη ζωή και να βάζει φραγμούς σε προσπάθειες να τεθεί αυτή σε τέρμα, όπως συμβαίνει λ.χ. με την αυτοκτονία.

Απάντηση: Η θεώρηση της αυτοκτονίας ως άδικης είναι αντισυνταγματική από την άποψη ότι αντίκειται στις διατάξεις 2 παρ.1 και 5 παρ.1. οι οποίες τελολογικά και εξ αντιδιαστολής ερμηνευόμενες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο άνθρωπος έχει δικαίωμα στο θάνατο.



Η πράξη της αυτοκτονίας αντίκειται στ χρηστά ήθη



Η πράξη της αυτοκτονίας μπορεί συγχρόνως να συνιστά και ετεροπροσβολή άλλων

Σύμφωνα με το Σ2 παρ. 1 ο άνθρωπος, ως αυταξία είναι αυτοπροσδιοριζόμενο ον και όχι ένα απλό μέσο άσκησης πολιτικής. Ο αυτοκαθορισμός αποτελεί τον πυρήνα της αξίας του ατόμου. Μπορεί συνεπώς να κάνει ό, τι θέλει τη ζωή του. Στο Σ5 παρ.1 ο αυτοπροσδιορισμός κατοχυρώνεται ως ατομικό δικαίωμα, σύμφωνα με το οποίο ο καθένας δικαιούται να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητα του (ελεύθερη ψυχοσωματική ύπαρξη και δράση του ατόμου). Στο πλαίσιο αυτό το κράτος υποχρεούται να σέβεται τις επιλογές του ατόμου ως προς τον αυτοκαθορισμό του, ενώ περιλαμβάνει όλες τις μορφές αυτοδιάθεσης, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται και η απόφαση για αυτοκαταστροφή.

Απάντηση: Το δικαίωμα αυτοκαταστροφής δε συνάδει

Ανταπάντηση: η ουσία του δικαιώματος είναι η

με το δικαίωμα ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, αλλά με την καταστροφή της και η άσκηση του στα πλαίσια του άρθρου 5 παρ.1 είναι καταχρηστική (άρθρο 25 παρ.3 Συντ)

ελευθερία ως προς τις επιλογές του ατόμου. Μία ελευθερία που δεν περιορίζεται μόνο στο πώς, αλλά και στο αν της ανάπτυξης.

Συμπερασματικά υπάρχει μεγάλη διχογνωμία γύρω από το εάν υπάρχει δικαίωμα στο θάνατο ή εάν η προσωπική αυτή επιλογή του ατόμου συνιστά άδικη πράξη . Θεωρούμε ότι το δικαίωμα του θανάτου θα μπορούσε να στηριχθεί στα άρθρα 2 παρ.1 και 5 παρ. 1 Συντ. ως μία μορφή αυτοδιάθεσης με κυριότερο από τα επιχειρήματα, που προαναφέρθηκαν, το ότι η ελευθερία ως προς την ανάπτυξη της προσωπικότητας περιλαμβάνει και την άρνηση του ατόμου γι’ αυτήν την ανάπτυξη, η οποία μπορεί να εκδηλωθεί με την αυτοκαταστροφή του. Εξάλλου, η Αιτιολογική Έκθεση του ΣχΠΚ αναφέρει σαφώς ότι ο καθένας δικαιούται να διαθέτει τη ζωή του ελεύθερα και άρα η αυτοκτονία δε θα μπορούσε να αποτελέσει ποτέ άδικη πράξη. Το άδικο της αυτοκτονίας δεν μπορεί να στηριχθεί σε μία νομική υποχρέωση να ζει κανείς. Αντίθετα, δημιουργεί υποχρέωση του κράτους να επεμβαίνει και να άδικη πράξη. Θεωρούσε πως το άτομο δεν είναι ελεύθερο να επιλέξει, καθώς στο καθένα κυριαρχεί το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και κάθε προσβολή του εαυτού του δείχνει μία έντονη υπαρξιακή σύγκρουση, η οποία δεν αφήνει περιθώρια ελεύθερης επιλογής. Και αυτός, βέβαια, είχε την άποψη πως η ποινή σε αυτόν που αποπειράται να αυτοκτονήσει δεν θα μπορούσε να επιτελέσει τον ειδικοπροληπτικό και γενικοπροληπτικό της ρόλο. Αντίθετη είναι η θέση του Παρασκευόπουλου ότι το δίκαιο δεν ενδιαφέρεται για τη σχέση του ατόμου με τον εαυτό του άρα η αυτοκτονία δεν αφορά καθόλου το δίκαιο.

προστατεύει τη ζωή συνολικά, ακόμα και αν δεν προβληθεί αντίστοιχη αξίωση από το άτομο ή ακόμα και αν αυτό δεν βρίσκεται σε κίνδυνο. Ωστόσο, είναι αναγκαίο να τονιστεί ότι η αναγνώριση ενός τέτοιου δικαιώματος (στο θάνατο) χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή,. Έτσι, το δικαίωμα στο θάνατο δημιουργεί μόνο μία αξίωση (αμυντική διάσταση) για αποχή του κράτους από την τιμωρητική του επέμβαση και όχι υποχρέωση του κράτους να βοηθήσει κάποιον να αυτοκτονήσει ή να επιβάλλει την αποχή από οποιαδήποτε πράξη σωτηρίας ατόμου που προσπαθεί να αυτοκτονήσει, αρκεί βέβαια ο αυτόχειρας να προσβάλλει μόνο τη δική του ζωή και να μην ξεφεύγει και σε ετεροπροσβολή άλλων, καθώς σε μια τέτοια περίπτωση προσκρούει σε κάποιον από τους περιορισμούς για μη προσβολή δικαιωμάτων άλλων, μη παραβίαση του Συντάγματος ή χρηστών ηθών και ως εκ τούτου αποτελεί άδικη πράξη.

Η συναίνεση ως λόγος άρσεως του αδίκου

Ως προς τη δεύτερη όψη της αυτοδιάθεσης της ζωής πρέπει να κινηθούμε σε διαφορετική βάση, καθώς εδώ έχουμε πλέον πράξη άλλου, που επιφέρει το αποτέλεσμα του θανάτου. Πρώτα, όμως, θα ήταν καλό να αναφερθούμε εν συντομία στη συναίνεση του παθόντος στα πλαίσια του ποινικού δικαίου. Η συναίνεση του παθόντος έχει την ουσία της στο ότι το άτομο αποφασίζει να διαθέσει κάποιο έννομο αγαθό του σε μία εμπειρική, ατομική όψη αυτού (το έννομο αγαθό ενός συγκεκριμένου προσώπου σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή) κρίνοντας ότι προέχει η ικανοποίηση κάποιου άλλου συμφέροντος. Επομένως, η συναίνεση αποτελεί προϊόν στάθμισης συμφερόντων του φορέα του εννόμου αγαθού σε ειδικό και συγκεκριμένο επίπεδο και αίρει τον άδικο χαρακτήρα πράξεων που προσβάλλουν ατομικά έννομα αγαθά (ειδικός λόγος άρσης του αδίκου). Ωστόσο, πρέπει να τονίσουμε ότι εξουσία διάθεσης δεν υφίσταται για όλα τα ατομικά έννομα αγαθά. Γι’ αυτό η συναίνεση προβλέπεται μόνο στο άρθρο 308 παρ.2 ΠΚ για την απλή σωματική βλάβη και εφαρμόζεται αναλογικά και στο πεδίο άλλων εννόμων αγαθών ( τιμή, ιδιοκτησία και περιουσία). Σχετικά με το έννομο αγαθό της ζωής καμία συναίνεση δεν μπορεί να άρει το άδικο . Μπορεί μόνο να συνεκτιμηθεί από το νομοθέτη και να οδηγήσει στη θέσπιση εγκλήματος με μικρότερη ποινή (βλ. άρθρο 300 ΠΚ). Το θέμα είναι πώς θα δικαιολογηθεί αυτή η διατήρηση του άδικου χαρακτήρα μίας ετεροπροσβολής της ζωής, παρά τη συναίνεση. Μία άποψη 19 είναι ότι θα πρέπει να γίνεται μία στάθμιση μεταξύ της αυτονομίας του προσώπου και του δικαιώματος στη ζωή ως αντικειμενικού κανόνα, που υποχρεώνει το κράτος να λαμβάνει μέτρα για την προστασία της ζωής συνολικά, ακόμα και χωρίς να προβληθεί αντίστοιχη αξίωση. Αυτή η όψη του δικαιώματος δεν προβάλλεται εναντίον του φορέα του, αλλά εναντίον του τρίτου, που προσβάλλει τη ζωή. Απ’ αυτή την στάθμιση τελικά η 19 «Το δικαίωμα στη ζωή και στον θάνατο», Σ. Π. Γιώργος Κατρούγκαλος

έννομη τάξη επιλέγει το δεύτερο συμφέρον που οδηγεί στην ποινικοποίηση τέτοιων συμπεριφορών. Αν το κράτος δεν τυποποιούσε τέτοιες συμπεριφορές, θα παραβίαζε την υποχρέωση του για προστασία της ζωής, ενώ συγχρόνως θα αντίκειτο και στα χρηστά ήθη 20. Σκοπός του κράτους δεν είναι μόνο η προστασία του κάθε συγκεκριμένου ατόμου, αλλά και η διατήρηση ορισμένων αποδεκτών κανόνων κοινωνικής συμπεριφοράς. Γι’ αυτό το λόγο το κράτος μπορεί να επιθυμεί τη διατήρηση ως άδικης μίας συμπεριφοράς, ακόμα και αν υπάρχει συναίνεση του θύματος, θέτοντας ορισμένα όρια στην ελευθερία διάθεσης. Σχηματικά: ΘΕΣΗ Α: Η ανθρωποκτονία με συναίνεση ως νομικά άδικη πράξη

ΘΕΣΗ Β: Η ανθρωποκτονία με συναίνεση ως δικαίωμα του ανθρώπου

Ο άνθρωπος γεννιέται με την υποχρέωση να ζει. Το Σύνταγμα προστατεύει ως ατομικό δικαίωμα την ανθρώπινη ζωή και θα πρέπει να ερμηνεύεται με βάση το γράμμα. Δεν φαίνεται πουθενά να κατοχυρώνεται δικαίωμα στο θάνατο. Συνεπώς, το κράτος οφείλει να προστατεύει μόνο τη ζωή και να βάζει φραγμούς σε προσπάθειες να τεθεί αυτή σε τέρμα, όπως συμβαίνει λ.χ. με την παρεμβολή τρίτου (ιατρού), έστω κι αν υπάρχει συναίνεση του θύματος

Απάντηση: Η θεώρηση της ανθρωποκτονίας με συναίνεση ως άδικης είναι αντισυνταγματική από την άποψη ότι αντίκειται στις διατάξεις 2 παρ.1 και 5 παρ.1. οι οποίες τελολογικά και εξ αντιδιαστολής ερμηνευόμενες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο άνθρωπος έχει δικαίωμα στο θάνατο.



Η ανθρωποκτονία με συναίνεση αντίκειται στ χρηστά ήθη (1ος περιορισμός του Σ5 παρ.1)



Η ανθρωποκτονία με συναίνεση μπορεί συγχρόνως να συνιστά και ετεροπροσβολή άλλων (2ος περιορισμός του Σ5 παρ.1)

Σύμφωνα με το Σ2 παρ. 1 ο άνθρωπος, ως αυταξία είναι αυτοπροσδιοριζόμενο ον και όχι ένα απλό μέσο άσκησης πολιτικής. Ο αυτοκαθορισμός αποτελεί τον πυρήνα της αξίας του ατόμου. Μπορεί συνεπώς να κάνει ό, τι θέλει τη ζωή του. Στο Σ5 παρ.1 ο αυτοπροσδιορισμός κατοχυρώνεται ως ατομικό δικαίωμα, σύμφωνα με το οποίο ο καθένας δικαιούται να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητα του (ελεύθερη ψυχοσωματική ύπαρξη και δράση του ατόμου). Στο πλαίσιο αυτό το κράτος υποχρεούται να σέβεται τις επιλογές του ατόμου ως προς τον αυτοκαθορισμό του, ενώ περιλαμβάνει όλες τις μορφές αυτοδιάθεσης, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται και η απόφαση να τεθεί η ζωή του σε τέρμα με τη συμβολή τρίτου.

Απάντηση: Το δικαίωμα να τεθεί η ανθρώπινη ζωή σε

Ανταπάντηση: η ουσία του δικαιώματος είναι η

τέρμα δε συνάδει με το δικαίωμα ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, αλλά με την καταστροφή της και η άσκηση του στα πλαίσια του άρθρου 5 παρ.1 είναι καταχρηστική (άρθρο 25 παρ.3 Συντ)

ελευθερία ως προς τις επιλογές του ατόμου. Μία ελευθερία που δεν περιορίζεται μόνο στο πώς, αλλά και στο αν της ανάπτυξης.

Συμπερασματικά, θα λέγαμε πως η προσβολή της ζωής με τη βούληση του παθόντος δεν μπορεί να δικαιολογηθεί, γιατί μία τέτοια δικαιολόγηση θα ερχόταν σε αντίθεση με τα χρηστά ήθη, όπως αυτά διαμορφώνονται στους κόλπους μίας κοινωνίας. Ακόμη, το κράτος θα παραβίαζε την υποχρέωση του να προστατεύει τη ζωή των κοινωνών από προσβολές τρίτων, καθώς η μη τιμώρηση μιας τέτοιας συμπεριφοράς, θα τη παγίωνε, θα υποβάθμιζε την αξία της ζωής και θα άνοιγε το δρόμο για καταχρήσεις από τρίτους, που θα επεδίωκαν διάφορα οφέλη θέτοντας έτσι σε κίνδυνο τη ζωή αορίστου αριθμού ατόμων. Επομένως, το δικαίωμα αυτοδιάθεσης του ατόμου προσκρούει στον περιορισμό των χρηστών ηθών και της μη προσβολής των δικαιωμάτων άλλων.

20 «Η ευθανασία στο ποινικό δίκαιο», Συμεωνίδου- Καστανίδου

2ο κεντρικό σκέλος: Εστίαση στο δρών υποκείμενο, στον ιατρό Νομική σκοπιά του θέματος ως προς το νομοθετικό πλαίσιο

Όπως προαναφέρθηκε, το ζήτημα της ανθρωποκτονίας με συναίνεση με βάση το ελληνικό δίκαιο γεννά έντονους προβληματισμούς ως προς την ευθύνη του δράστη. Το ζήτημα γίνεται ακόμη πιο περίπλοκο όταν χρειάζεται να εστιάσουμε στο πρόσωπο του γιατρού. Πηγές μας στην προσπάθεια να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα θα είναι πρωτίστως τα νομοθετήματα της ελληνικής έννομης τάξης (Ελληνικό Σύνταγμα, Ποινικός Κώδικας και Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας). Για να ολοκληρωθεί η νομική σκοπιά εξέτασης του θέματος αξίζει να αναφερθούμε σε επιχειρήματα υπέρ ή κατά του αδίκου της εν λόγω ιατρικής πράξης, έτσι όπως αυτά διατυπώθηκαν δια στόματος της ελληνικής νομικής θεωρίας. Νευραλγικής σημασίας κρίνεται εδώ η ανάλυση των ζητημάτων «ενημέρωσης του ασθενούς» και της παροχής «συναίνεσης του ασθενούς» ή «των οικείων του» για την πράξη της ευθανασίας που ενδεχομένως να άρει την ιατρική, ποινική ευθύνη. Η ευθανασία, βέβαια, κατά πολύ ξεπερνά την εμβέλεια δράσης ενός και μόνο επιστημονικού πεδίου. Αφορά σε μεγάλο βαθμό την νομική επιστήμη, ενδιαφέρει άμεσα την Ιατρική, ενώ διεισδύει και στο πεδίο ενδιαφέροντος και της Ηθικής και της Θεολογίας.

1η πηγή ιατρικής ευθύνης: Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας

Εδώ και χιλιάδες χρόνια από τότε που οι Έλληνες έγραψαν τον όρκο του Ιπποκράτη έως σήμερα το ιατρικό επάγγελμα αναδεικνύεται σε λειτούργημα το οποίο απαιτεί υπευθυνότητα και επαγγελματικό ήθος. Για το λόγο αυτό και προκειμένου ο εκάστοτε ιατρός να ανταποκριθεί στις

σύγχρονες προκλήσεις το ιατρικού επαγγέλματος ψηφίστηκε ο

ΚΙΔ (Κώδικας Ιατρικής

Δεοντολογίας) με τον Ν.3418/2005 (ΦΕΚ Α’ 287/ 28.11.2005), ο οποίος χάραξε τις γενικές κατευθυντήριες γραμμές και τα απώτατα όρια δράσης του. Με βάση αυτόν, σκοπός της ιατρικής πράξης θα πρέπει να είναι η προστασία της υγείας του ασθενούς (πρόληψη, διάγνωση, θεραπεία, αποκατάσταση), ο σεβασμός στο πρόσωπο του και στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια εν γένει (άρθρα 1 και 8). Υποχρεούται να θέτει σε προτεραιότητα την προστασία της υγείας του ασθενούς και να μην αρνείται την προσφορά υπηρεσιών του (άρθρο 9) εκτός εάν το αίτημα του ασθενούς συγκρούεται με τη συνείδηση του ιατρού, οπότε επικαλούμενος λόγους συνειδήσεως, έχει δικαίωμα να μη συμμετέχει σε νόμιμες ιατρικές επεμβάσεις (άρθρο 2). Σε τέτοιες περιπτώσεις μας παραπέμπει το άρθρο 15, όπου ο ιατρός καλείται να επιλέξει ανάμεσα στο σεβασμό της ανθρώπινης ζωής και αξιοπρέπειας αφενός και στην προσωπική του συνείδηση αφετέρου. Όπως και να χει πάντως, καθήκον του ιατρού είναι πρωτίστως να ενημερώνει τον ασθενή για την πραγματική κατάσταση της υγείας του, κατά το άρθρο 11, (εκτός αν ο τελευταίος δεν το επιθυμεί), να λαμβάνει υπόψη του ενδεχόμενη συναίνεση του (άρθρο 12) και να δρα με βάση την εκπαίδευση, την πείρα του και τους γενικώς παραδεδεγμένους κανόνες της ιατρικής επιστήμης (άρθρο 3). Τέλος, αυτό το οποίο κατεξοχήν θα μας απασχολήσει είναι οι ιατρικές αποφάσεις στο τέλος της ζωής (άρθρο 29). Έτσι, όταν πρόκειται για ασθένεια στο τελικό της στάδιο και έχουν εξαντληθεί όλα τα θεραπευτικά περιθώρια, ο ιατρός λαμβάνοντας υπόψη τις επιθυμίες του ασθενούς και των συγγενών, φροντίζει για την ανακούφιση των ψυχοσωματικών πόνων του. Ο ιατρός ο οποίος παραβιάζει τις ανωτέρω διατάξεις υπόκειται σε πειθαρχική ευθύνη (άρθρο 36), ενώ ενδεχόμενη ποινική ή αστική του ευθύνη δεν αποκλείονται .

Ειδικά για την ιατρική ενημέρωση – συναίνεση και της σχέση με τους οικείους Η ενημέρωση, η ενημερωμένη συναίνεση (informed consent) και ο σεβασμός στην αυτονομία του ασθενούς αποτελούν θεμελιώδη ηθικά ζητήματα της σχέσης γιατρού-ασθενούς. Η αυτονομία του ασθενούς έχει μάλιστα χαρακτηριστεί ως η συχνότερη σε χρήση και σε κατάχρηση έννοια της ιατρικής ηθικής. Στην κλινική πράξη, η ενημέρωση του ασθενούς δεν είναι πάντοτε εύκολη διαδικασία και γίνεται περισσότερο πολύπλοκη σε περιπτώσεις ασθενειών ανίατων ή συνδεδεμένων με κάποιο κοινωνικό «στίγμα». Η καλοπροαίρετη απόκρυψη της οδυνηρής αλήθειας από τον ασθενή αποτελεί μια παράδοση αιώνων. Μόλις τα τελευταία 30 χρόνια, και ιδιαίτερα στις δυτικές κοινωνίες, παρατηρήθηκε μια σαφής αλλαγή στον τρόπο που ενημερώνονται οι ασθενείς με κακοήθεια. Η απόκρυψη της αλήθειας, από την άλλη, βασίζεται σε μια αγαθοεργή πατερναλιστική τακτική και αποσκοπεί στη διατήρηση της «ελπίδας» του ασθενούς, που θεωρείται ουσιώδης στη θεραπεία της νόσου. Ο πρόσφατος κώδικας ιατρικής δεοντολογίας, που ψηφίστηκε από την ολομέλεια της Βουλής στις 8 Νοεμβρίου 2005, ασχολείται, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, αναλυτικά, με ζητήματα ενημέρωσης και συναίνεσης του ασθενούς Ακόμη, το επιτακτικό αίτημα πλήρους ενημέρωσης διατυπώνεται ρητά τόσο στο άρθρο 5 της Σύμβασης για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη βιοϊατρική, η οποία κυρώθηκε με το ν. 2619/1998 («Επέμβαση σε θέματα υγείας μπορεί να υπάρξει μόνον αφού το ενδιαφερόμενο πρόσωπο δώσει την ελεύθερη συναίνεση του, κατόπιν προηγούμενης σχετικής ενημέρωσης του»), όσο και στο άρθρο 11 παρ.1 ΚΙΔ. Η ενημέρωση περιλαμβάνει την κατάσταση της υγείας του ασθενούς, το περιεχόμενο και τα αποτελέσματα της ιατρικής πράξης, τις συνέπειες και τους ενδεχόμενους κινδύνους ή επιπλοκές από την εκτέλεση της, τις εναλλακτικές προτάσεις και τον πιθανό χρόνο αποκατάστασης (άρθρο 11 παρ.1 ΚΙΔ) . Με βάση αυτό, η ενημέρωση διακρίνεται σε βασική (για το είδος της ασθένειας και την απαιτούμενη θεραπεία) και σε εκείνη για τους κινδύνους, που επιφυλάσσει η ασθένεια και η διαγνωστική ή θεραπευτική αντιμετώπιση . Πάντως, ο ασθενής

μπορεί να μην επιθυμεί ενημέρωση, αλλά έχει δικαίωμα να υποδείξει στον ιατρό άλλα πρόσωπα για τη μετάδοση των σχετικών πληροφοριών, όπως είναι η οικείοι (άρθρο 11 παρ.2 ΚΙΔ). Ο εξοστρακισμός των συγγενών από την ενημέρωση και η συνέχιση μιας παραδοσιακής τακτικής που στηρίζεται στη δυαδική σχέση γιατρού- ασθενούς είναι αμφίβολης αποτελεσματικότητας 21 , χωρίς αυτό να σημαίνει ότι μπορούν οι ίδιοι να παίρνουν αποφάσεις εκ μέρους του. Συνεπώς, με τα σύγχρονα πρότυπα του σεβασμού στα δικαιώματα των ασθενών, η τακτική της απόκρυψης της αλήθειας (είτε στον ασθενή είτε στους οικείους του) είναι μια «λανθασμένη» και αντιδεοντολογική τακτική. Η ενσωμάτωση των θετικών στοιχείων της αυτονομίας με τη διατήρηση της ευεργετικής επίδρασης της οικογένειας θα οδηγούσε σε μια πρακτική ενημέρωσης, που θα ταίριαζε περισσότερο στην ελληνική νοοτροπία και θα λειτουργούσε πιο αποτελεσματικά στην ελληνική πραγματικότητα. Είναι βεβαίως σημαντικό ο αιτών να είναι πνευματικά διαυγής , και η συνειδητή απαίτησή του να είναι σταθερή, προϊόν επίγνωσης της κατάστασης του και αποτέλεσμα της καθαρής του βούλησης. Πρέπει λοιπόν να έχει ενημερωθεί από το ιατρικό προσωπικό για τα δεδομένα που διαμορφώνουν την κατάσταση του λεπτομερειακά, να γνωρίζει τις πιθανότητες και τον προσδόκιμο χρόνο επιβίωσης του , καθώς και την ποιότητα ζωής που θα απολαύσει κατά τον χρόνο αυτό. Εάν έχοντας γνώση όλων των παραπάνω, ζητήσει να υποστεί ευθανασία, τότε η ευθανασία αυτή χαρακτηρίζεται εκούσια. Κάποιες φορές όμως είναι πρακτικά αδύνατο να εκφραστεί η βούληση του αμέσως ενδιαφερόμενου. Αυτό συμβαίνει σε ασθενείς οι οποίοι βρίσκονται σε κώμα και για τον λόγο αυτό δεν μπορούν να εκφράσουν τη θέληση τους. Στην περίπτωση αυτή, η βούληση τους τεκμαίρεται από προγενέστερα εκφρασμένες απόψεις τους, από τη γενικότερη τους στάση απέναντι στη ζωή , ή μερικές φορές από τη γνώση των συγγενών τους. Η ευθανασία στις περιπτώσεις αυτές δεν είναι εκούσια, γιατί απουσιάζει ο βασικότερος παράγοντας που θα την καθιστούσε τέτοια, δηλαδή η δεδηλωμένη συναίνεση του ασθενούς. Ακόμη, όμως και όταν πρόκειται για εκούσια ευθανασία, ορθότερο είναι να δεχτούμε ότι σύμφωνα με την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων και το άρθρο 29 παρ.3 ΚΙΔ (Κώδικας Ιατρικής δεοντολογίας), ο ιατρός οφείλει να γνωρίζει ότι η επιθυμία ενός ασθενή να πεθάνει, όταν αυτός βρίσκεται στο τελευταίο στάδιο, δεν συνιστά νομική δικαιολόγηση για τη διενέργεια πράξεων, οι οποίες στοχεύουν στην επίσπευση του θανάτου.

2η πηγή ιατρικής ευθύνης : Ο Ποινικός Κώδικας

Στο πρώτο σκέλος της εργασίας έγινε εκτενής αναφορά στα άρθρα ΠΚ299 και ΠΚ300 που αφορούν πρωτίστως στην προσβολή του εννόμου αγαθού της ζωής. Εύλογα μπορεί να παρατηρήσει κανείς πως 21 Είναι γνωστό σε όσους παρέχουν υπηρεσίες υγείας σε πάσχοντες από κακοήθεια στη χώρα μας ότι η διάγνωση πολύ συχνά αποκρύπτεται από τον ασθενή, ιδιαίτερα τον πρώτο καιρό μετά τη διάγνωση και ότι αντί αυτού ενημερώνονται οι οικείοι του. Προκύπτει, συνεπώς, μια εμφανής αντιπαράθεση του νέου κώδικα ιατρικής δεοντολογίας με την «παραδοσιακή» πρακτική στη χώρα μας. Σε κάποιες περιπτώσεις νοσημάτων (πλην ευθανασίας) η διπολική σχέση γιατρού-ασθενούς μετατρέπεται στο τρίπτυχο γιατρός-οικογένεια-ασθενής, που επιτρέπει την ενημέρωση και τη συναίνεση της οικογένειας στις θεραπευτικές αποφάσεις. Η οικογένεια, δηλαδή, παρεμβάλλεται ανάμεσα σε γιατρό και ασθενή

ο ποινικός νομοθέτης δεν προσδιορίζει το πρόσωπο του δράστη. Έτσι, υποκείμενο των εγκληματικών πράξεων της ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως και της ανθρωποκτονίας με συναίνεση μπορεί να είναι ο «οποιοσδήποτε» και όχι μονάχα ο ιατρός. Ενδεχόμενη πάντως παρέκκλιση του ιατρού επιστήμονα απ όσα επιτάσσουν οι διατάξεις αυτές είναι αυτονόητο ότι γεννούν ποινική ευθύνη στο πρόσωπο του και άρα ευθεία ευθεία υπαγωγή σε αυτές. Αξίζει πάντως να γίνει μία μικρή προσαρμογή των διατάξεων αυτών στο πρόσωπο και την ιδιότητα του ιατρού. Έτσι, λ.χ. είναι προφανές ότι στην περίπτωση του ιατρού δε μπορεί να στοιχειοθετηθεί η περίπτωση τέλεσης ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως σε βρασμό ψυχικής ορμής, πράγμα που αποκλείει μια πιθανή ευνοϊκότερη ποινική μεταχείριση του.

3η πηγή ιατρικής ευθύνης: Το Σύνταγμα

Τελευταία αφήσαμε την πηγή που έχει διχάσει περισσότερο τη νομική και ιατρική κοινότητα, καθώς λόγω του γενικού και αφηρημένου χαρακτήρα των διατάξεων της, δίνει λαβή για περισσότερες από μία ερμηνευτικές προσεγγίσεις. Έτσι, θέματα όπως το δικαίωμα στη ζωή και η δυνατότητα διάθεσης της κάτω από συνθήκες ευθανασίας είτε ιατρικώς υποβοηθούμενης αυτοκτονίας θα αποτελέσουν το επίκεντρο του ενδιαφέροντος μας. Όταν ο συνταγματικός νομοθέτης κατοχυρώνει το δικαίωμα στη ζωή, οφείλουμε να κάνουμε γραμματική ερμηνεία ή μπορούμε να συνάγουμε αντιστοίχως και δικαίωμα στο θάνατο; Τι προτάσσουν ο σεβασμός στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και στην ελευθερία επιλογών του ανθρώπου; Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά την ιατρική ευθύνη στην ανθρωποκτονία με συναίνεση θα μας απασχολήσουν κυρίως τα άρθρα:

 Σ2 παρ. 1 : O σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας  Σ5 παρ.1 : Kαθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Xώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη.  Σ5 παρ.2: Όλοι όσοι βρίσκονται στην Eλληνική Eπικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων. Eξαιρέσεις επιτρέπονται στις περιπτώσεις που προβλέπει το διεθνές δίκαιο.

Σχηματικά: Άρθρο Σ2 παρ. 1

Προστατευόμενο έννομο αγαθό Σεβασμός στην αξία του ανθρώπου  δικαίωμα στη ζωή  προστασία εννόμου αγαθού της ζωής Δικαίωμα ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας του ανθρώπου

Σ5 παρ.1

Δικαίωμα αυτοκαθορισμού Περιορισμοί:  Δικαιώματα άλλων (ετεροπροσβολή)  Σύνταγμα  Χρηστά ήθη Προστασία εννόμου αγαθού της ζωής

Σ5 παρ.2

Προστασία εννόμου αγαθού της ελευθερίας Άνευ διακρίσεων Περιορισμοί:  Διεθνές δίκαιο Έτσι, με βάση την ερμηνεία αυτών των διατάξεων έχουν διατυπωθεί διάφορα επιχειρήματα ως προς το επιτρεπτό της ανθρωποκτονίας με συναίνεση (και άρα της άρση της ποινικής ευθύνης του ιατρού) είτε ως προς το μη επιτρεπτό αυτής. 

Ανάλυση Σ2 παρ.1 : Στην «καρδιά» του ελληνικού συντάγματος βρίσκεται η εν λόγω διάταξη, καθώς προβάλει την ανθρώπινη ζωή ως αυταξία. Το Σύνταγμα δηλαδή δεν αντιμετωπίζει την ζωή νατουραλιστικά, αλλά αξιολογικά, προστατεύει τη ζωή του ανθρώπου ως «προσώπου» κοινωνικά καθορισμένου, ως «μέλους του κοινωνικού συνόλου» (Σ 25 παρ. 1) και όχι ως απλού βιολογικού όντος. Το ότι, δεν προστατεύονται αυτές καθ’ εαυτές οι βιολογικές λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος, αλλά η ζωή ως «αξία» προκύπτει ανάγλυφα από το γεγονός ότι, η έννομη τάξη θεωρεί ότι ο θάνατος έχει επέλθει, ακόμη και εάν η καρδιακή λειτουργία δεν έχει διακοπεί

ακόμη

οριστικά,

αρκεί

να

έχει

σταματήσει

ανεπίστρεπτα

η

εγκεφαλική

δραστηριότητα. Κανείς δε δικαιούται να προσβάλει την ανθρώπινη ζωή, είτε είναι ιδιώτης είτε το κράτος. Σύμφωνα με την κρατούσα άποψη και με όσα εκθέσαμε πιο πριν στο κεφάλαιο περί αυτοπροσβολών, ούτε ο ίδιος ο φορέας του δικαιώματος μπορεί να προσβάλλει τη ζωή του (είτε άμεσα είτε έμμεσα μέσω τρίτων). Το Σ2 παρ. 1 αποτελεί μία γενική αρχή του Συντάγματος που, ναι μεν δεν αξιοποιείται μόνο ερμηνευτικά, έχοντας και αυτοτελές κανονιστικό περιεχόμενο, δεν μπορεί όμως να αντιπαρατίθεται ως αντίβαρο σε σαφείς συνταγματικές διατάξεις. Κάτι τέτοιο δεν συνεπάγεται μόνον τον κίνδυνο να αχθούμε σε χαρακτηρισμό συνταγματικών διατάξεων ως αντισυνταγματικών και σε κλονισμό της κανονιστικής δύναμης του και ενότητας του όλου Συντάγματος. Θεσμοθετεί, λοιπόν, μόνο το δικαίωμα στη ζωή και όχι και στο θάνατο. Η άποψη βέβαια αυτή δέχεται και τον αντίλογο μερικών που ισχυρίζονται πως τελολογικά ερμηνευόμενη η διάταξη θα πρέπει να προασπίζεται σε κάθε περίπτωση η αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Και όταν αυτό συμβαίνει μόνο μέσω του θανάτου, η ευθανασία θα πρέπει να θεωρείται θεμιτή. Έτσι, το Σ2 παρ.1 –που άλλωστε τελεί σε σχέση γένους προς είδος με το Σ 5 παρ. 1 - μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να αποτελέσει αυτοτελή βάση για την

κατοχύρωση του δικαιώματος στον θάνατο: όταν π.χ. ο άρρωστος έχει φτάσει στο έσχατο όριο μιας ανίατης ασθένειας και έχει χάσει οριστικά την ικανότητα συνείδησης, το δικαίωμα του στον θάνατο δεν μπορεί πλέον να κατοχυρωθεί στο 5 άρθρο παρ. 1 , γιατί μαζί με την δυνατότητα αυτοσυνείδησης εξαλείφεται ταυτόχρονα και κάθε δυνατότητα αυτοκαθορισμού. Ενδέχεται τότε η αξίωση για ένα τέλος που να μην καταλύει την ανθρώπινη αξία να μπορεί να στηριχθεί στο άρθρο 2 παρ. 1 Σ. Ανάλυση Σ5 παρ.1: Η θεμελίωση ενός δικαιώματος στο θάνατο μπορεί να αναζητηθεί στο άρθρ. 5 παρ.1 Σ, η όπου κατοχυρώνει το δικαίωμα ανάπτυξης της προσωπικότητας και έχει επικουρική μεν εφαρμογή, αναμφισβήτητο όμως κανονιστικό περιεχόμενο. Παρ’ όλες τις διχογνωμίες σχετικά με την κανονιστική πυκνότητα της ελευθερίας αυτής, είναι αναντίρρητο ότι καθιερώνει υποχρέωση του κράτους για σεβασμό των επιλογών του ατόμου σε σχέση με τον αυτοκαθορισμό του. Το αντίστοιχο ατομικό δικαίωμα αφορά όλες τις πλευρές προσωπικής αυτοδιάθεσης, άρα και την απόφαση για την αυτοκαταστροφή, την τελική και πλέον προσωπική απόφαση του καθενός. Από το γενικό αυτό δικαίωμα απορρέει μία διττή αξίωση απέναντι στο κράτος, θετικού και αρνητικού περιεχομένου : αξίωση αφ’ ενός για αποχή από επεμβάσεις που θίγουν την προσωπικότητα και αφ’ ετέρου για λήψη θετικών μέτρων για την ανάπτυξή της. Η συνταγματική προστασία συμπληρώνεται από την αντίστοιχη διάταξη του άρθρου 57 ΑΚ . Η γενική αυτή ρήτρα προστασίας που θεσπίζει το άρθρο 5 παρ. 1 συμπληρώνει τα συνταγματικά κενά που προκύπτουν από την μη ειδική ρύθμιση επί μέρους δικαιωμάτων και λειτουργεί επομένως ως «γενικό δικαίωμα ελευθερίας». Προσφέρει έτσι συνταγματική κάλυψη σε βιοτικά συμφέροντα που τελούν μεν σε σχέση με την ανάπτυξη της προσωπικότητας, αλλά διατηρούν την σχετική αυτονομία τους, προστατεύοντας ίδια και αυτοτελή έννομα αγαθά, που θα μπορούσαν να ρυθμίζονται με

άλλες,

ειδικές

συνταγματικές

διατάξεις.

Δεν

πρόκειται

δηλαδή

στην

πραγματικότητα για ξεχωριστό, ειδικό δικαίωμα, αλλά για ιδιαίτερη πλευρά, εκδήλωση του γενικού δικαιώματος επί της προσωπικότητας. Είναι προφανές ότι η αξίωση αυτή έχει αποκλειστικά αμυντικό περιεχόμενο. Συνίσταται δηλαδή αφενός στην απόκρουση των κρατικών επεμβάσεων που θα ματαίωναν την πρόθεση του προσώπου να θέσει τέρμα στη ζωή του και αφ’ ετέρου στην άρση των ποινικών ευθυνών τρίτων, οι οποίοι βοήθησαν προς την κατεύθυνση αυτή. Διατυπώνεται βέβαια και η άποψη ότι το άρθρο 5 παρ.1 Σ δεν μπορεί να αποτελέσει νόμιμη βάση για το δικαίωμα στο θάνατο, γιατί «τα ανθρώπινα δικαιώματα αποβλέπουν στην αξία του ανθρώπου, της ανθρώπινης ζωής και όχι στην καταρράκωση, εξουθένωση ή καταστροφή τους». o Περιορισμός 1 δημόσιο συμφέρον :Το βασικό δημόσιο συμφέρον που εξυπηρετείται στο 5 παρ. 2 Σ είναι βεβαίως η ζωή ως θεμελιώδες αγαθό του κοινωνικού συνόλου, ως «αξία». Κατ’ αρχήν λόγω της προστασίας της ανθρώπινης αξίας (άρθρ. 2 παρ. 1 Σ), δεν επιτρέπεται στο όνομα οποιουδήποτε δημόσιου συμφέροντος να καθίσταται ο πολίτης μέσο εξυπηρέτησης ακόμη και της αγαθότερης κρατικής πολιτικής όπως είναι η δημογραφική. Η ζωή του και μάλιστα το δικαίωμα αυτοκαθορισμού του δεν μπορεί να μπει στην πλάστιγγα αντιμέτωπο με κανένα αντίπαλο, υπαρκτό ή κατασκευασμένο «γενικό συμφέρον», στο μέτρο που οι επιλογές του περιορίζονται αποκλειστικά στην προσωπική του βιοτική σφαίρα. Εξ άλλου στο άρθρο 5 παρ. 1 Σ (στο οποίο και ερείδεται το δικαίωμα στον θάνατο) τυποποιούνται αυστηρά οι ανεκτοί

περιορισμοί

της

προσωπικής

ελευθερίας

αυτοκαθορισμού

(να

μην

παραβιάζονται τα δικαιώματα των άλλων, το Σύνταγμα και τα χρηστά ήθη), οπότε λόγω της αρχής in dudio pro libertate δεν είναι δυνατή η θέσπιση άλλων, μη συνταγματικά προβλεπόμενων. ‘Όπως έχει παρατηρηθεί σχετικά, «μέσα σε αυτό το αυστηρό και συνεκτικό σύστημα περιορισμού των περιορισμών(…)δεν φαίνεται να έχει θέση η έννοια του γενικού συμφέροντος» με αφηρημένη έννοια και χωρίς ρητή συνταγματική κατοχύρωση. Για τη δημόσια υγεία ισχύουν mutatis mutandis όσα αναπτύχθηκαν στην προηγούμενη παράγραφο σε σχέση με την προστασία της ζωής, από την πλευρά του μεμονωμένου προσώπου. Αυτή κατοχυρώνεται ως συνταγματικά προστατευτέο έννομο αγαθό στα πλαίσια του αντίστοιχου κοινωνικού δικαιώματος του άρθρου 21 παρ. 3. Αφορά επομένως κρατική υποχρέωση για παροχή των σχετικών υπηρεσιών προς όφελος του ατόμου και γενικότερα του κοινωνικού συνόλου. Φορέας της συνταγματικής υποχρέωσης είναι πάντοτε το κράτος και όχι το άτομο, το οποίο δεν είναι υποχρεωμένο «να είναι υγιές», εάν δεν βλάπτει την υγεία των άλλων. Η αντίθετη άποψη ολισθαίνει επικίνδυνα προς ολοκληρωτικές θέσεις όπως αυτή της πλατωνικής Πολιτείας, η οποία θεωρεί την υγεία υποχρέωση του πολίτη, ώστε να είναι ωφέλιμος για το κράτος. o

Περιορισμός 2  χρηστά ήθη : Τα χρηστά ήθη προβλέπονται ρητά από το Σύνταγμα ως φραγμός στο δικαίωμα αυτοκαθορισμού, επομένως είναι απαραίτητη η ανάλυση του κατά πόσο κωλύουν ενδεχόμενη κατοχύρωση ενός δικαιώματος στο θάνατο. Εάν θεωρηθεί ότι τα χρηστά ήθη καθορίζονται με βάση τα διδάγματα της επικρατούσας θρησκείας, η απάντηση βεβαίως θα είναι θετική, δεδομένης της αντίθεσης της Εκκλησίας στην αυτοκτονία. Η χρήση «τεκμηρίων» αυτού του είδους δεν φαίνεται πάντως ο πλέον ορθός τρόπος ερμηνείας της σχετικής συνταγματικής διάταξης. Δεδομένου ότι οι ηθικές αντιλήψεις ενός λαού αναμφίβολα μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου. Τα χρηστά ήθη δεν καθορίζονται αξιολογικά, αλλά εμπειρικά. Αποτελούν τον δείκτη της κυρίαρχης κοινωνικής ηθικής, όπως διαμορφώνεται στις συνειδήσεις των ανθρώπων. Τα χρηστά ήθη αντιστοιχούν ως προς τα παραγγέλματα της κρατούσης κοινωνικής ηθικής» και επομένως αποτελούν αόριστη έννοια της οποίας το περιεχόμενο προσδιορίζεται βάσει των διδαγμάτων της κοινής πείρας, και που τα άκρα όριά της υπόκεινται στον δικαστικό έλεγχο. Με αυτή την έννοια δύσκολα θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι το δικαίωμα στο θάνατο προσκρούει στην κυρίαρχη σήμερα κοινωνική ηθική. Η κοινωνική αποδοχή της ευθανασίας έχει

οδηγήσει

μάλιστα

συγγραφείς

να

υποστηρίξουν

ότι

ήδη

η

αποποινικοποίηση της έχει καθιερωθεί εθιμικά, ενώ οι «σιωπηρές» πράξεις ευθανασίας, οι οποίες αποσιωπούνται σκόπιμα προς αποφυγή των κυρώσεων, ανέρχονται σε χιλιάδες. Ανάλυση Σ5 παρ.2: Το δικαίωμα στον θάνατο δε θα μπορούσε να στηριχθεί στο Σ5 παρ.2 καθώς δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι κατοχυρώνει μία συμμετρική, αρνητική ελευθερία του δικαιώματος στη ζωή, την τιμή και την ελευθερία δηλαδή επιλογής του θανάτου άνευ διακρίσεων.

Ανακεφαλαιωτικά η ιατρική ευθύνη ανάλογα την κάθε μορφή ευθανασίας Συνοπτικός πίνακας : Μορφή ευθανασίας Άμεση ενεργητική Α) συναινετική

ΠΚ300 Β) μη συναινετική Γ) κατάσταση ανάγκης Δ) αναλογική εφαρμογή ΠΚ308 παρ.2 Ε) Σύγκρουση καθήκοντος Επιτρεπόμενη κινδυνώδης δράση Έμμεση ενεργητική  αν αποδειχθεί ότι στόχος ήταν η μείωση απλώς των πόνων και όχι ο θάνατος (δύσκολο)  αν αποδειχθεί ότι το αποτέλεσμα του θανάτου είχε προβλεφθεί έστω και σαν ενδεχόμενο Α) Συναινετική

Β) Μη συναινετική Παθητική Α) Συναινετική

Β) Μη συναινετική

Ποινική ιατρική ευθύνη Η συναίνεση από μόνη της δεν μπορεί να άρει την ιατρική ευθύνη. Στην καλύτερη των περιπτώσεων, μπορεί να οδηγήσει στην ελαφρύτερη ποινική μεταχείριση του ΠΚ300, εάν πληρούνται οι απαιτούμενες προϋποθέσεις. Διαφορετικά ανθρωποκτονία εκ προθέσεως (ΠΚ299 παρ 1) Ελαφρύτερη ποινή ΠΚ299 ανθρωποκτονία εκ προθέσεως Σύμφωνα με ορισμένους  άρση ποινικής ευθύνης Στην πράξη συνήθως  ΠΚ299 παρ.1 Σύμφωνα με ορισμένους  άρση ποινικής ευθύνης Στην πράξη συνήθως  ΠΚ299 παρ.1 Δε συνιστά λόγο άρσεως του αδίκου, αλλά λόγο άρσεως του καταλογισμού Μόνο σε τέτοιες εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί να γίνει δεκτή Ανθρωποκτονία εξ αμελείας ή καθόλου ποινική ευθύνη Στην πράξη δύσκολα αποδεικνύεται Ανθρωποκτονία εκ προθέσεως (ΠΚ299 παρ.1) (είναι ζήτημα αποδείξεως) Βασική προϋπόθεση η συναίνεση του θύματος για άρση ποινικής ευθύνης μαζί με άλλες (υποκειμενική υπόσταση του δράστη) Στην πράξη συνήθως οδηγούμαστε σε ΠΚ299 παρ.1 Ανθρωποκτονία εκ προθέσεως ΠΚ299 παρ.1 Η συναίνεση του ασθενούς για μη έναρξη ή μη συνέχιση της θεραπείας είναι δικαίωμα του ασθενούς, αναγνωριζόμενο στην Ελλάδα ήδη με :  ν.2071/1992 στο άρθρο 47) + 

Ευρωπαϊκή Σύμβαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και βιοϊατρικής (κύρωση με ν.2619/1998) +



ΚΙΔ άρθρο 12 παρ.1 +

 Σ2 παρ. 1 και Σ5παρ.1 ΑΡΑ βάσει αυτών αίρεται η ιδιαίτερη νομική υποχρέωση του ιατρού που βάσει ΠΚ15 θα στοιχειοθετούσε έγκλημα δια παραλείψεως. Ο δράστης θα μείνει ατιμώρητος ΠΚ299 + ΠΚ15 ανθρωποκτονία εκ προθέσεως

Γ) Κατάσταση ανάγκης

Δ) ΠΚ300 Ευγονική ευθανασία Υποβοηθούμενη αυτοκτονία

τελούμενη δια παραλείψεως ΑΡΑ εδώ δεν αίρεται η ιδιαίτερη νομική υποχρέωση Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι μπορεί να άρει ενδεχόμενη ποινική ευθύνη. Αν ισχύει όμως για την παθητική θα πρέπει να εφαρμοστεί αναλογικά και για την ενεργητική ευθανασία. ΔΕΝ μπορεί να τελεστεί δια παραλείψεως ΠΑΝΤΑ ποινική ευθύνη (ανθρωποκτονία εκ προθέσεως ΠΚ299) ΠΚ301 (συμμετοχή σε αυτοκτονία)

Διαγραμματική απεικόνιση: Γενικά, λόγω της πράξης της αφαίρεσης της ανθρώπινης ζωής, με κριτήριο την υπαιτιότητα μπορεί να στοιχειοθετούνται οι εξής εγκληματικές πράξεις:

Εκ προθέσεως  ΠΚ299 πρ.1 Ανθρωποκτονία Εξ αμελείας  ΠΚ302 παρ. 1

Ειδικά, για την ανθρωποκτονία εκ προθέσεως θα πρέπει να διακρίνουμε δύο υποκατηγορίες: 

Μεταξύ των παραγράφων 1 και 2 του άρθρου ΠΚ299 : Βασικό έγκλημα  ΠΚ 299 παρ. 1

Ανθρωποκτονία εκ προθέσεως Τέλεση σε κατάσταση βρασμού ψυχικής ορμής  ΠΚ299 παρ. 2



Ανάλογα με το αν τελείται με τη συναίνεση του θύματος ή χωρίς αυτήν (ανθρωποκτονία εξ αμελείας τελούμενη με συναίνεση του παθόντος δε νοείται) Με συναίνεση

Ανθρωποκτονία εκ προθέσεως Χωρίς συναίνεση Ειδικά για την εκ προμελέτης ανθρωποκτονία με τη συναίνεση του παθόντος θα πρέπει να αναφέρουμε πως όταν ο ασθενής όχι απλώς συναινεί, αλλά σπουδαίως και επιμόνως ζητεί από τον δράστη την τέλεση της εγκληματικής πράξης (σε συνδυασμό με τις λοιπές προϋποθέσεις: ανίατη ασθένεια – οίκτος), τότε θα εφαρμοστεί το ΠΚ300 ως μια ειδικότερη μορφή του εγκλήματος (ο τίτλος του άρθρου «ανθρωποκτονία με συναίνεση» είναι παραπλανητικός, καθώς μόνη η συναίνεση ως προϋπόθεση δεν αρκεί).

Από τις προαναφερθείσες εγκληματικές πράξεις, ως ευθανασία δεν μπορεί να χαρακτηριστεί μόνο η ανθρωποκτονία εξ αμελείας, ενώ ειδικά για την ποινική ευθύνη του ιατρού αξίζει να αναφερθεί πως αυτή είναι αδύνατον να γεννηθεί κάτω από τις συνθήκες που περιγράφει το άρθρο ΠΚ299 παρ.2. Στο εξής σημείο, θα εστιάζουμε στην ιατρική ευθύνη που γεννάται για καθεμία από τις μορφές ευθανασίας

Νομική σκοπιά του θέματος  ως προς την ελληνική θεωρία

Επιχειρήματα ΥΠΕΡ Κ.Ν. Βουγιούκας Π. Δαγτόγλου

Βιδάλης

«η ζωή συνιστά δικαίωμα και όχι υποχρέωση για τον φορέα της» « το Σύνταγμα προστατεύει την ζωή και την σωματική και ψυχική ακεραιότητα κάθε συγκεκριμένου ανθρώπου. Τα έννομα αυτά αγαθά υπάρχουν επομένως κατ’ αρχήν μόνο αν και εφόσον το επιθυμεί ο εκάστοτε θιγόμενος άνθρωπος». Βέβαια κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας και υπό κανονικές συνθήκες η θέληση αυτή πρέπει να θεωρείται ότι τεκμαίρεται, προκειμένου για το θεμελιώδες αγαθό της ζωής. Εάν όμως ο πολίτης για οποιονδήποτε λόγο συνειδητά και με έγκυρη νομικά βούληση δεν επιθυμεί τη διατήρησή του, στα πλαίσια π.χ. μιας εκφρασμένης επιθυμίας αυτοκαταστροφής, το δικαίωμα στη ζωή δεν μπορεί να αποτελέσει φραγμό στην ελευθερία αυτοκαθορισμού του. η ενεργητική και η παθητική ευθανασία βρίσκουν συνταγματική κατοχύρωση στο άρθρο 2 παρ.1. Μάλιστα, ως προς την παθητική ευθανασία ο συγγραφέας θεωρεί ότι ο ΚΙΔ την αναγνωρίζει στο άρθρο 29 παρ.1 ΚΠΔ, όπου προβλέπεται η υποχρέωση του ιατρού για παροχή ανακουφιστικής αγωγής σε ασθενή, που οδηγείται με βεβαιότητα στο θάνατο. Ειδικότερα, μέσω αυτής της διάταξης φαίνεται ότι ο ιατρός πρέπει να αφήσει τον ασθενή να πεθάνει, αφού δεν υπάρχει καμία ελπίδα, και να στραφεί στην ανακούφιση του από τους πόνους. Πάντως, ο ίδιος θέτει ως απαραίτητες προϋποθέσεις για τη συνταγματική κατοχύρωση των δύο μορφών τις εξής: το άτομο να πάσχει από ανίατη ασθένεια, να βρίσκεται σε τελικό στάδιο, να υποφέρει σωματικά και ψυχικά και να επιθυμεί να πεθάνει. Ο ιατρός οφείλει να σέβεται την επιθυμία του. Η συνέχιση της θεραπείας παρά τη βούληση του τον μετατρέπει σ’ ένα απλό μέσο εκπλήρωσης

πειραματισμών ή θύμα της πίστης των άλλων σένα θαύμα. Το δικαίωμα της ζωής είναι μεν προϋπόθεση κάθε δικαιώματος, αλλά πρέπει να συνδέεται με την αυτονομία του ασθενούς. Ο ίδιος τονίζει ακόμα πως όταν η ζωή συντηρείται με τεχνητά μέσα, η ανθρώπινη αξία έχει ήδη αναιρεθεί πριν το θάνατο.

Τσαϊτουρίδης

η ευθανασία αποτελεί μορφή άρνησης της θεραπευτικής αγωγής και στα πλαίσια αυτά θεωρείται ένα θετικό δικαίωμα του ασθενούς σε τρόπο ζωής, στον καθορισμό του ευ ζειν με τον προσδιορισμό του τέλους της ζωής, με την επιλογή του τρόπου και του χρόνου του θανάτου. Εδώ, το άτομο κάνει μία επιλογή διάθεσης της φυσικής-βιολογικής υπόστασης και του προσδιορισμού της ιατρικής αντιμετώπισης. Έτσι, θεωρεί ότι η ενεργητική και παθητική ευθανασία αποτελούν μορφές αυτοπροσβολής που εδράζονται στο δικαίωμα αυτοδιάθεσης του ατόμου ( που περιλαμβάνει και την αυτοκαταστροφή) . Επιπλέον, η ενεργητική ευθανασία εδράζεται και στα άρθρα 2 παρ.1 και 7 παρ.2 (για την απαγόρευση των βασανιστηρίων) Συντ. για την περαιτέρω εξασφάλιση της νομιμότητας της. Μάλιστα, τονίζεται ότι ο οριακός νομικά χαρακτήρας του δικαιώματος σε ευθανασία και η θεμελίωση του στη βούληση του ατόμου δικαιολογούν και απαιτούν την προσφυγή στο άρθρο 5 παρ.1 για την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας από την άποψη ότι η ψυχοσωματική και φυσική ύπαρξη και δράση του ατόμου δεν επιδέχεται περιορισμούς. Βέβαια, ο συγγραφέας θέτει δύο προϋποθέσεις για την άσκηση του δικαιώματος, οι οποίες απορρέουν από την υποχρέωση προστασίας της ζωής και από τα δικαιώματα τρίτων: α) τη διαπίστωση γνήσιου και αμετάβλητου της διαμόρφωσης και έκφρασης της βούλησης ασθενούς και β)την εξασφάλιση του πλέον πρόσφορου μέσου για την ευθανασία.

Επιχειρήματα ΚΑΤΑ Μανωλεδάκης

ούτε η παραίτηση από το δικαίωμα της ζωής ούτε η συναίνεση σε ετεροπροσβολή αποτελούν άσκηση δικαιώματος. Το δικαίωμα της ζωής παρέχεται και για χάρη δημοσίου συμφέροντος και η κατάλυση του οδηγεί σε αλλοίωση του χαρακτήρα του δικαίου. Στα πλαίσια αυτά το συμφέρον του ατόμου στο θάνατο δεν είναι έννομο. Δεν είναι, όμως, ούτε και βιοτικό, διότι τέτοιο είναι μόνο ό, τι ωφελεί τη ζωή . Για τον ίδιο η ευθανασία είναι θέμα υπαρξιακής φύσης πέραν του κείμενου δικαίου. Ο ιατρός θα αποφασίσει την επίσπευση του θανάτου βρισκόμενος απέναντι από τη συνείδηση του, αλλά κάτι τέτοιο δεν πρέπει και δεν μπορεί να έχει την κάλυψη του δικαίου. Άρα, η συζήτηση γι’ αυτή μπορεί να περιοριστεί μόνο σε ηθικό επίπεδο. Πάντως, αυτή η εσωτερική σύγκρουση που βιώνει ο δράστης μπροστά σ έναν ασθενή, που υποφέρει και ζητά την επίσπευση του τέλους δεν αφήνει αδιάφορο το δίκαιο, από τη στιγμή που μπορεί να επηρεάζει τη δυνατότητα αποφυγής του αδίκου και να άρει το καταλογισμό.

Κατρούγκαλος

εμφανίζεται επιφυλακτικός ως προς την ενεργητική ευθανασία. Ειδικότερα, θεωρεί πως η αναγνώριση ενός δικαιώματος στην ενεργητική ευθανασία θα οδηγούσε σε δυνατότητα άρσης του αξιοποίνου της (και όχι αυτόματου

αποκλεισμού του αδίκου λόγω του δικαιώματος στο θάνατο, εφόσον εδώ έχουμε ετεροπροσβολή) μόνο αν, ύστερα από στάθμιση των συμφερόντων του ασθενούς και εκδήλωση έγκυρης βούλησης του, συνεπαγόταν ότι η λύτρωση του θα προστάτευε την αξία του (ως άνθρωπο). Έτσι, μία νομοθετική παρέμβαση μ’ αυτούς τους όρους, δε θα ήταν αντισυνταγματική, καθώς θα προχωρούσε σε μία στάθμιση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης, της αξίας του ατόμου, αλλά και της αντικειμενικής διάστασης του δικαιώματος στη ζωή . Ως προς την παθητική ευθανασία ο συγγραφέας ταυτίζει αυτή την περίπτωση με την άρνηση, εφόσον ο ασθενής συναινεί στη διακοπή της θεραπευτικής αγωγής. Με βάση αυτό θεωρεί ότι συνταγματική της βάση αποτελεί το δικαίωμα αυτοκαθορισμού (άρθρο 5 παρ.1 Συντ.), ουσιαστικά αυτοδιάθεσης του σώματος και όχι αυτοκαταστροφής, από τη στιγμή που εδώ ο θάνατος δεν επιδιώκεται, αλλά αντιμετωπίζεται ως ενδεχόμενο . Στα πλαίσια αυτά κρίνει ότι δεν στοιχειοθετείται καν αρχικά άδικη πράξη, όταν ο ασθενής αρνείται τη συνέχιση ή έναρξη της θεραπείας και επισημάνει ότι η συνέχιση αυτής παρά τη βούληση του ασθενή συνιστά άδικη πράξη ως αντίθετη στην προσωπική ελευθερία και στο δικαίωμα αυτοκαθορισμού του ατόμου (άρθρο 5 παρ. 1 Συντ.). Αρκεί, βέβαια, να έχει ο ασθενής γνώση αυτού που κάνει. Φαίνεται, λοιπόν, ότι η υποχρέωση του κράτους να προστατεύει τη ζωή των κοινωνών υποχωρεί απέναντι σε μία συγκεκριμένη απόφαση του ασθενούς, εφόσον αυτή λαμβάνεται υπό συνθήκες που εξασφαλίζουν τη μη κατάχρηση από τρίτους.

Ηθική σκοπιά του θέματος

Ηθικά διλήμματα και λόγοι συνειδήσεως Τελικά για τον γιατρό η ευθανασία είναι δικαίωμα, καθήκον ή ύβρις; Το ιατρικό σώμα, καλείται σήμερα να ανταποκριθεί σε πρωτόγνωρους ρόλους και να απαντήσει σε θεμελιώδη ερωτήματα, που η φύση τους ξεπερνάει τους γνωστούς μέχρι τώρα ηθικούς κανόνες του ιατρικού επαγγέλματος. Για δεκάδες αιώνες, μοναδική αποστολή του γιατρού υπήρξε η προσπάθεια για τη σωτηρία της ζωής ή την αποκατάσταση της υγείας του ασθενούς με κάθε προσφερόμενο μέσο. Πριν λίγες δεκαετίες, τα προσφερόμενα μέσα ήταν περιορισμένα και η περιοχή ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατο απόλυτα σχεδόν οριοθετημένη. Σήμερα όμως, τα όρια είναι εντελώς συγκεχυμένα. Στα σύγχρονα ιατρικά κέντρα της υφηλίου, χιλιάδες ασθενείς παρά το ότι βρίσκονται σε πλήρες, διαρκές και μόνιμο εγκεφαλικό κώμα, διατηρούνται ωστόσο ζωντανοί με τεχνητά μέσα. Έχει ο γιατρός το

δικαίωμα, κλείνοντας απλά και μόνο ένα διακόπτη να σταματήσει τη ζωή ενός ανθρώπου; Ο γιατρός, όταν εκλιπαρείται από τον ασθενή του να τον βοηθήσει να «λυτρωθεί» αντιμετωπίζει οξύ δίλημμα, σύγκρουση καθηκόντων. Θα μείνει πιστός στο βασικό του χρέος που του επιβάλλει να αγωνιστεί για την διαφύλαξη της ζωής του ασθενούς ή θα ενδώσει στο εξίσου βασικό καθήκον που είναι να ανακουφίσει τον ασθενή από τον πόνο; Από όσα έχουν αναφερθεί, μπορεί να καταλάβει κανείς σε πόσα συνειδησιακά διλήμματα οδηγεί το θέμα της ευθανασίας κυρίως τους γιατρούς, οι οποίοι καλούνται να σηκώσουν όλο το ψυχολογικό και συνειδησιακό βάρος της εφαρμογής ή μη της ευθανασίας, σε περιπτώσεις ασθενών που δεν έχουν καμιά ελπίδα θεραπείας, είτε πρόκειται για ακούσια είτε για εκούσια ευθανασία. Παρακάτω ακολουθεί ένας πίνακας επιχειρημάτων υπέρ και κατά της ιατρικής ευθύνης σε περιπτώσεις ευθανασίας: ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΥΠΕΡ 

Τι λένε οι θιασώτες της ευθανασίας;

1)Με βάση την αρχή της αυτοδιάθεσης, την ελευθερία ανάπτυξης της προσωπικότητας και τον σεβασμό στη βούληση κάθε ανθρώπου δεχόμαστε ότι δεν υπάρχει νομική υποχρέωση αλλά ευχέρεια να ζούμε, οπότε ο άδικος χαρακτήρας και κυρίως ο αξιόποινος χαρακτήρας της ευθανασίας και η ιατρική ευθύνη πρέπει να αρθούν. Καθώς λοιπόν ο άνθρωπος έχει το δικαίωμα να ζήσει όπως αυτός νομίζει τη ζωή του και δεν επιτρέπει σε άλλους να αναμιχθούν στην ατομική του ζωή, έτσι έχει και το δικαίωμα να αρνηθεί τη ζωή και να την τερματίσει, χωρίς να μπορούν οι άλλοι να αρνηθούν αυτό το αναφαίρετο δικαίωμά του. Κατά ανάλογο τρόπο, ο άνθρωπος έχει το δικαίωμα να ζητήσει από τους άλλους, εάν ο ίδιος δεν έχει τη δυνατότητα, τον τερματισμό της ζωής του.

2)Πολλές φορές υπάρχει apriori εκφρασμένη βούληση τύπου living will. Το άτομο ενώ βρισκόταν σε κατάσταση πνευματικής διαύγειας και εν απουσία συναισθηματικής φόρτισης πήρε την απόφαση να τερματίσει τη ζωή του με ευθανασία στο μέλλον

3)Σε περιπτώσεις μη υπάρξεως γραπτής εκ των προτέρων επιθυμίας ευθανασίας και αδυναμίας του πάσχοντος να εκφρασθεί (λχ. είναι σε κώμα) , μπορούν ανεπιφύλακτα να αποφασίσουν την εκτέλεση ευθανασίας, είτε οι συγγενείς του ασθενούς, είτε ο θεράπων γιατρός (εφ’ όσον πρόκειται για έναν ανιάτως πάσχοντα ασθενή).

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ 

Τι λένε οι επικριτές της ευθανασίας;

1α) Το απόλυτο της προστασίας της ζωής καλύπτει και το φορέα του έννομου αγαθού, το δημόσιο συμφέρον επιβάλλει την διατήρηση ακόμα και ενάντια στη βούληση του φορέα. Υπάρχει υποχρέωση να ζούμε και κάθε συμπεριφορά αντίθετη προσκρούει στα χρηστά ήθη και στο σύνταγμα.

1β) Υπάρχει αδυναμία εξακριβώσεως της πραγματικής θελήσεως του ασθενούς. Ως προς τον πάσχοντα, πρέπει να σημειωθεί ότι αυτός και στην πιο απελπιστική κατάσταση, διατηρεί πάντα έστω και αμυδρή την ελπίδα σωτηρίας από την ασθένεια. Από ψυχολογικές παρατηρήσεις που γίνονται σε ασθενείς που βαδίζουν προς το θάνατο, το πιο πιθανό είναι ότι, στις περισσότερες τουλάχιστον περιπτώσεις, η επιζήτηση του θανάτου από τον ασθενή δεν ανταποκρίνεται στην αληθινή βούλησή του. Η έκφραση της επιθυμίας αυτής προέρχεται, είτε από στιγμιαία δειλία και αδυναμία αντιμετωπίσεως του πόνου, είτε από ψυχολογική κατάθλιψη λόγω των ταλαιπωριών της ασθένειας ή ακόμη και από τη συναίσθηση των δυσβάστακτων κάποτε υποχρεώσεων (οικονομικών και άλλων), που δημιουργεί η ασθένεια στους οικείους του ασθενή. Έτσι και το δήθεν δικαίωμα κάθε ανθρώπου, να τερματίζει τη ζωή του και να ζητά τον τερματισμό αυτής κλονίζεται, καθώς δεν είναι δυνατό να εξακριβωθεί η αληθινή βούληση του πάσχοντος.

1γ)Δεν αποκλείεται μάλιστα και το ενδεχόμενη λάθος διάγνωσης του ιατρού (ιατρικό σφάλμα) 2α)Ούτε εδώ μπορεί να λεχθεί ότι εκφράζεται η αληθινή βούληση του ατόμου γιατί δεν προσαρμόζεται ad hoc στις απαιτούμενες συνθήκες. Ενδέχεται όταν φτάσει σε μεγαλύτερη ηλικία να έχει αλλάξει γνώμη αλλά να είναι αργά.

2β )Δεν αποκλείεται η κατάρτιση τέτοιων διαθηκών να υποκρύπτει ελαττώματα βουλήσεως του ατόμου (λχ. πλάνη, απάτη, απειλή)και να οδηγείται εκεί για λόγους συμφέροντος τρίτων 3) Η άποψη αυτή, έρχεται σε αντίθεση με το βασικό υπέρ της ευθανασίας επιχείρημα της ελευθερίας της βουλήσεως του ασθενούς. Πως είναι δυνατόν οι συγγενείς ή ο θεράπων γιατρός να υποκαταστήσουν τον ασθενή και να αποφασίσουν εκείνοι τη θανάτωσή του; Και αν η επιθυμία του ασθενούς είναι αντίθετη με την απόφασή τους;

4)Είναι ανήθικη η ανοχή, η αποδοχή ή η επιβολή του πόνου. Η ευθανασία εκφράζει τον οίκτο του ιατρού προς τον πάσχοντα ασθενή του. Υποκρύπτει ευγενικά αισθήματα προς τον συνάνθρωπο

4) Η μη αποδοχή της ευθανασίας, δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και την ανοχή, αποδοχή ή επιβολή του πόνου. Σήμερα η επιστήμη έχει εφεύρει πλήθος αναλγητικών φαρμάκων, με τα οποία παρέχεται στον ασθενή σημαντική ανακούφιση αν όχι και πλήρης απαλλαγή από τους πόνους.

5) Η «εις το κρεββάτι του πόνου» ζωή του ανιάτως πάσχοντος ασθενούς, συνιστά ζωή «στερουμένη πάσης αξιοπρέπειας». Ο θάνατος πρέπει να θεωρείται, σαν ένα αδιάσπαστο μέρος της ζωής. Κι όπως κάθε άτομο έχει το δικαίωμα να ζει με αξιοπρέπεια, έχει επίσης το δικαίωμα να πεθάνει με αξιοπρέπεια. Είναι σκληρό και βάρβαρο να διατηρείται ένα άτομο στη ζωή ενάντια στη θέλησή του, ενώ η ζωή του έχει χάσει κάθε ωραιότητα, κάθε

5)Το κριτήριο για καλή ή κακή ποιότητα ζωής, είναι κάπως προσωπικό για τον καθένα. Κατά καιρούς, έχουμε συναντήσει και συναντούμε άτομα που είναι φανερό ότι βιώνουν με κακή κατά τα δικά μας κριτήρια - ποιότητα ζωής, τα οποία όμως ακόμα και με αυτές τις συνθήκες, καταφέρνουν να είναι άνετα και ευχαριστημένα και να διατηρούν ελπίδες και ενδιαφέροντα. Είναι λάθος ο γιατρός ή οποιοσδήποτε άλλος, να περάσει τα δικά του

έννοια, κάθε προοπτική για το μέλλον. Πολύς λόγος γίνεται τελευταία για την ποιότητα ζωής, ως στοιχείου εκτιμήσεως για την απόφαση εφαρμογής ευθανασίας. Συνεχίζοντας πρέπει να αναφέρουμε πως με βάση την κατάσταση ανάγκης που προτάθηκε άλλοτε το αληθές συμφέρον του ασθενούς και άλλοτε η αξιοπρέπεια του τίθενται υψηλότερα από τη ζωή. Ωστόσο, αν η αξιοπρέπεια θεωρηθεί ως ‘’η απόδοση στον άνθρωπο της αξίας που του πρέπει και η μη χρησιμοποίηση του ως απλού αντικειμένου για την εξυπηρέτηση οποιασδήποτε σκοπιμότητας’’ , τονίζεται ότι δεν υπάρχει προσβολή της, από τη στιγμή που ο θάνατος επέρχεται με φυσιολογικό τρόπο (π.χ. από ασθένεια, ατύχημα κτλ), διότι η διαδικασία του θανάτου είναι συνδεδεμένη με τις ιδιότητες που προσδιορίζουν την ανθρώπινη φύση.

6)Ο πόνος και η οδύνη μπορούν να διαρκούν, όσο υπάρχει πιθανότητα θεραπείας. Σε αντίθετη περίπτωση, δεν υπάρχει λόγος να παρατείνεται ο φυσικός πόνος. Και είναι η περίπτωση αυτή, το τελευταίο στάδιο μιας ανίατης ασθένειας 7)ΑΝΑΓΚΗ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ : Οι ισχύοντες νόμοι είναι πολύ αυστηροί , βάσει των οποίων απαγορεύεται η ευθανασία και τιμωρούνται οι ενεργούντες αυτήν, γι’ αυτό και ζητείται η νομιμοποίηση της ευθανασίας. Ζητείται να ξεκινήσει μια μεγάλη ανθρωπιστική προσπάθεια, για να μετριάσουμε την οδύνη των συνανθρώπων μας, χωρίς να ληφθούν υπ’ όψιν οι όποιες ηθικές ή νομικές απαγορεύσεις

8)Προς αποφυγή καταχρήσεων στην άσκηση του δικαιώματος διενέργειας ευθανασίας, απαιτούνται νόμιμες προφυλάξεις. Ένα Συμβούλιο ευθανασίας, αποτελούμενο από τρεις τουλάχιστον γιατρούς, μπορεί να αναλαμβάνει την ευθύνη της πράξεως της ευθανασίας. Ως βασική προϋπόθεση για την ευθανασία, τίθεται η διαπίστωση πως καμιά δυνατότητα θεραπείας και αποφυγής του επικειμένου θανάτου υπάρχει

9)Επιβάλλεται η ευρύτατη ερμηνεία ή και η απόρριψη από τους γιατρούς του «πεπαλαιωμένου» όρκου του Ιπποκράτους, βάσει του οποίου κάθε γιατρός έχει υποχρέωση να σώζει και όχι να τερματίζει τη ζωή του ανθρώπου. Έτσι, γιατροί και συγγενείς ασθενών, μη μπορώντας να υποφέρουν το δράμα της φρικτής οδύνης προ του θανάτου, συμφωνούν και εκτελούν συχνά την ευθανασία, αλλά μέσα στο φόβο και τη μυστικότητα. Υπογραμμίζεται ότι με τον όρκο του Ιπποκράτους, ο γιατρός αναλαμβάνει την υποχρέωση να θεραπεύσει τους ασθενείς και να ελαφρύνει τον πόνο τους.

10)Ο ιατρός βιώνει μια έντονη σύγκρουση καθήκοντος καθώς έχει να επιλέξει ανάμεσα στην προστασία της ανθρώπινης ζωής και στην τήρηση των νόμων αφενός και στην λύτρωση μιας ψυχής που υποφέρει. Να δείξει σεβασμό στη βούληση του ασθενούς όπως επιτάσσει ο ΚΙΔ ή να απέχει απ τον τερματισμό της ζωής ενός τρίτου για λόγους συνειδήσεως; Αυτή η σύγκρουση δημιουργεί μια

πιστεύω για την ποιότητα ζωής στον ασθενή. Έτσι εξυπηρετείται και η αρχή της αυτοδιάθεσης. Ως προς το αληθές συμφέρον ενδιαφέρον παρουσιάζει η κριτική του Ανδρουλάκη198, κατά την οποία μία τέτοια δικαιολόγηση της ευθανασίας θα ερχόταν σε αντίθεση με την απόλυτη προστασία της ζωής, ενώ σχετικά με τους γιατρούς, που την τελούν, θα κλόνιζε την εμπιστοσύνη των ασθενών και των οικειών τους προς αυτούς και θα εναντιωνόταν προς τον όρκο του Ιπποκράτη («Ου δώσω δε ουδέ φάρμακον ουδενί αιτηθείς θανάσιμον») που έδωσαν.

6)Επίσης, αφού μπορεί να τεθεί υπό αμφισβήτηση η βεβαιότητα του επικειμένου θανάτου, δεν πρέπει να αποκλείεται και η δια της ανοχής, αποδοχής ή επιβολής του πόνου, ενδεχόμενη ίαση ή βελτίωση του ασθενούς.  πιθανότητα να βρεθεί θεραπεία στο μέλλον 7) ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΚΑΤΑΧΡΗΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗ Η νομιμοποίηση της ευθανασίας θα σημάνει το άνοιγμα του δρόμου για εύκολη θανάτωση ανεπιθύμητων ανθρώπων, είτε από τους συγγενείς τους, είτε από την πολιτεία, για λόγους οικονομικούς, πολιτικούς, ιδεολογικούς και άλλους. Η απόφαση για ευθανασία είναι δυνατόν ακόμη και να υπαγορεύεται σε κάποιους, από διαθέσεις εμπορίας ανθρωπίνων οργάνων. Ενδέχεται λοιπόν να ανοίξει ο ασκός του Αιόλου και στο βωμό συμφερόντων να θανατώνονται ευκολότερα άνθρωποι.

8) Οποιαδήποτε όμως νόμιμη προφύλαξη και αν θεσπισθεί, δεν είναι δυνατόν να κατορθώσει την αποφυγή καταχρήσεων. Ίσως να μειώσει αυτές αριθμητικά, αλλά δεν θα μπορεί να πετύχει ούτε την πλήρη ούτε και την αισθητή αποφυγή τους. Πάντως και με το Συμβούλιο Ευθανασίας θα υπάρχει το ενδεχόμενο καταχρήσεων. Επιπλέον, δημιουργούνται και άλλα προβλήματα όπως πώς θα καθορίζονται τα πρόσωπα που θα το απαρτίζουν; Από τους συγγενείς του ασθενούς, από το νοσοκομείο όπου τυχόν αυτός θα βρίσκεται ή από την πολιτεία; Θα είναι υπεράνω κάθε υποψίας; Θα έχουν άμεση επαρκή αντίληψη κάθε συγκεκριμένης περίπτωσης; Θα λαμβάνεται απόφαση κατά πλειοψηφία ή θα απαιτείται ομοφωνία των συμβούλων; Και η διαπίστωση ελλείψεως κάποιας δυνατότητας θεραπείας και αποφυγής του επικειμένου θανάτου, ως βασική προϋπόθεση είναι αμφισβητήσιμη Η διαπίστωση αυτή μπορεί να γίνει με βάση τα συγκεκριμένα κάθε φορά δεδομένα της επιστήμης, προϋποθέτει απόλυτη ακρίβεια στη διάγνωση της ασθένειας και ακριβή καθορισμό της πορείας της. Έχουμε όμως πολλά παραδείγματα ασθενών, που διέψευσαν με τη μακρόχρονη παραμονή τους στη ζωή, τις βέβαιες προβλέψεις των γιατρών για σύντομο θάνατο. Επιπλέον και η δυνατότητα να βρεθεί θεραπευτική λύση για τον ανιάτως πάσχοντα, δεν πρέπει να αποκλείεται εντελώς. Έπειτα, είναι δυνατόν οι συγγενείς να συμφωνήσουν στην ευθανασία ασθενούς τους και μετά το γεγονός να αλλάξουν γνώμη. Τα αισθήματα ενοχής, λύπης και θυμού που θα έχουν, μπορεί να προβληθούν σαν διεκδίκηση από το νοσοκομείο ή από τον γιατρό που εξετέλεσε την επιθυμία τους.

9)Ο όρκος του Ιπποκράτους, θεωρείται μέχρι σήμερα ως η βάση της ιατρικής δεοντολογίας. Το κείμενό του σε σχέση με το εξεταζόμενο θέμα της ευθανασίας, περιλαμβάνει τα ακόλουθα: «Ου δώσω δε ουδέ φάρμακον ουδενί αιτηθείς θανάσιμον, ουδέ υφηγήσομαι ξυμβουλίην τοιήνδε». Το κείμενο είναι απολύτως σαφές και κάθε προσπάθεια «ευρυτάτης ερμηνείας», αντίκειται στη σαφήνεια του κειμένου και αποτελεί παρερμηνεία αυτού. Τέτοιες καθολικής αναγνωρίσεως δεοντολογικές αποφάσεις, όπως η μη χορήγηση από τον γιατρό θανάσιμου φαρμάκου, δεν υπόκεινται ασφαλώς σε φθορά και μεταβολή από το χρόνο.

10)Σχετικά με τη σύγκρουση καθηκόντων αξίζει να παρατηρήσουμε πως η γνήσια μορφή της αίρει τον καταλογισμό και όχι το άδικο. Δεν μπορούμε να δεχτούμε ότι η αξιοπρέπεια ή το αληθές συμφέρον του ασθενούς βρίσκονται σε υψηλότερη θέση, όταν ο ασθενής πεθαίνει με επώδυνο τρόπο. Αυτός λοιπόν ο υποβιβασμός είναι πράγματι ανεπίτρεπτος και δημιουργεί

κατάσταση ανάγκης που αίρει το άδικο της πράξης του.

κινδύνους, αν φέρουμε στο μυαλό μας τη διάκριση της ζωής σε άξια και ανάξια να τη ζει κανείς και τα αποτελέσματα αυτής στην πράξη την περίοδο του ναζισμού στη Γερμανία. Επομένως, ο δράστης (ιατρός ή τρίτος) βρίσκεται εδώ αντιμέτωπος με τη συνείδηση του και θα επιλέξει με βάση αυτή. Το δίκαιο θα επέμβει και θα άρει τον καταλογισμό του, εφόσον αποδειχθεί στη συγκεκριμένη περίπτωση ότι βρέθηκε σε μία (μη γνήσια) σύγκρουση του νομικού καθήκοντος να μην προσβάλλει τη ζωή και του ηθικού καθήκοντος να μειώσει τους πόνους ενός ατόμου που πεθαίνει και ζητάει την επίσπευση του θανάτου του και επέλεξε το δεύτερο εξ αιτίας της ψυχικής πίεσης που του άσκησε αυτό ακριβώς το δίλλημα. Εδώ, πρόκειται για μία υποκειμενική κατάσταση ανάγκης, έναν λόγο άρσης του καταλογισμού ,που βρίσκεται εκτός κείμενο δικαίου.

Ιατρική σκοπιά του θέματος Η στάση των γιατρών

Οι γιατροί σαν επαγγελματική ομάδα, εμφανίζονται διχασμένοι και είναι λιγότερο ένθερμοι υποστηρικτές της ευθανασίας απ’ ότι το κοινό. Υπάρχουν έτσι οι επιστήμονες που δείχνοντας άμετρο σεβασμό στην επιθυμία του ασθενούς και στην ανθρώπινη φύση εν γένει, προχωρούν σε πράξεις ευθανασίας δίχως τύψεις ή κάποιο αίσθημα πλημμελούς εκπλήρωσης των καθηκόντων τους. Τουναντίον,

θεωρούν

ότι

έτσι

εξυπηρετούν

καλύτερα

το

ιατρικό

τους

λειτούργημα,

αποστασιοποιούμενοι από συναισθηματισμούς και ηθικές παραμέτρους. Με στείρο επαγγελματισμό κρίνουν τον ρόλο τους περισσότερο ως διεκπεραιωτικό και εφόσον αυτός είναι σύμφωνος με τη βούληση του ασθενούς δεν τίθεται ζήτημα νομιμότητας. Άλλοι πάλι ιατροί τάσσονται υπέρ της ευθανασίας όχι για λόγους τεχνοκρατικούς, αλλά από οίκτο προς τον πάσχοντα. Η πλειοψηφία πάντως των ιατρών και ιδίως στην Ελλάδα τάσσονται κατά αυτής της πρακτικής. Οι παράγοντες που έχει βρεθεί ότι επηρεάζουν τη στάση των γιατρών είναι, το θρησκευτικό δόγμα που ανήκουν, το φύλο, η ηλικία και η ιατρική ειδικότητα.. Αν και δεν υπάρχει νομική κατοχύρωση, η παθητική ευθανασία διεθνώς αλλά και στη χώρα μας, φαίνεται να γίνεται σιωπηρά αποδεκτή από ένα μεγάλο ποσοστό γιατρών. Όμως, οι περισσότεροι από τους γιατρούς που φιλοσοφικά - θεωρητικά τοποθετούνται

θετικά στο είδος αυτό της ευθανασίας, διστάζουν να αποσυνδέσουν τα μηχανήματα υποστήριξης ακόμη και αν έχει διαπιστωθεί ο εγκεφαλικός θάνατος του ασθενούς. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησαν το Τμήμα Δημόσιας και Διοικητικής Υγιεινής της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών, η Μονάδα Εντατικής Θεραπείας του Νοσοκομείου Παίδων και το Εργαστήρι Υγιεινής και Επιδημιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, σε 15 Μονάδες Εντατικής Θεραπείας σε όλη την Ελλάδα, οι 7 στους 10 γιατρούς και οι 8 στους 10 νοσηλευτές, δεν αναλαμβάνουν την πρωτοβουλία να αποσυνδέσουν τα μηχανήματα υποστήριξης του ασθενούς Το μεγαλύτερο ποσοστό (60%) των ερωτηθέντων, δήλωσε ότι δεν πρόκειται ποτέ να κάνει κάτι τέτοιο διότι έχει αντιρρήσεις ηθικής φύσεως. Ενώ ένα μικρό ποσοστό (10%), απάντησε ότι φοβάται την ποινική δίωξη. Η παράταση ή όχι της ζωής είναι ένα ηθικό ζήτημα. Ο κίνδυνος που διατρέχει ένας γιατρός, εφόσον συμπράξει με τον ασθενή στην απαίτησή του να πεθάνει, είναι μεγάλος και πραγματικός.. Με το νόμο που ισχύει στις περισσότερες χώρες, μπορεί ο γιατρός να διωχθεί ποινικά και να χάσει την άδεια ασκήσεως του επαγγέλματος του. Οι απόψεις του Πανελληνίου Ιατρικού Συλλόγου (Π.Ι.Σ.) για το θέμα της ευθανασίας, όπως εκφράστηκαν προς το Συμβούλιο της Ευρώπης τον Αύγουστο του 1987, συνοψίζονται στα εξής: «Ο Πανελλήνιος Ιατρικός Σύλλογος έχει επανειλημμένα διακηρύξει την αντίθεσή του σ’ οποιαδήποτε μορφή πρακτικής της ευθανασίας και για οποιοδήποτε λόγο. Η ευθανασία, σε όλες τις διακρίσεις έχει την αυτή κοινωνική απαξία. Η πρακτική της ευθανασίας είναι δυνατό να οδηγήσει τον γιατρό, από εγγυητή και θεματοφύλακα της ανθρώπινης ζωής, σε κριτή του ποιος δικαιούται να ζήσει και κάποτε περισσότερο σε δήμιο. Η παροχή βοήθειας σ’ αυτόν που πεθαίνει, αποτελεί ιδιαίτερο καθήκον του γιατρού. Η βοήθεια του πρέπει να παρέχεται πάντοτε με ευσπλαχνία και σεβασμό στην προσωπικότητα του ασθενή, για την ανακούφισή του κατά την τελειωτική ασθένειά του». Πρόσφατα, οι εκπρόσωποι των ιατρικών συλλόγων απ’ όλες τις χώρες της Ε.Ε., ψήφισαν ομόφωνα ένα κοινό κείμενο επαγγελματικής δεοντολογίας με τον τίτλο «Ευρωπαϊκός Οδηγός Ιατρικής Ηθικής», στον οποίο περιλαμβάνονται και τα υπό τον τίτλο: «Βοήθεια στον ετοιμοθάνατο». Το σχετικό άρθρο αναφέρει: «Η ιατρική, σε όλες τις περιστάσεις υπηρετεί τον συνεχή σεβασμό της ζωής, της ηθικής αυτονομίας και της επιλογής του ασθενούς. Ωστόσο, ο γιατρός μπορεί σε περίπτωση αθεράπευτης και μοιραίας ασθένειας, να περιορισθεί στην απάλυνση του πόνου χορηγώντας στον ασθενή την κατάλληλη θεραπεία και εξασφαλίζοντάς του, όσο είναι δυνατόν, την ποιότητα μιας ζωής που σβήνει. Είναι επιτακτικό καθήκον να συνδράμει τον ετοιμοθάνατο μέχρι το τέλος, ενεργώντας με τρόπο που να επιτρέπει στον ασθενή τη διατήρηση της αξιοπρέπειάς του Είναι δικαίωμα κάθε ανθρώπου, το να δεχτεί ή να αρνηθεί την οποιαδήποτε ιατρική αγωγή.

Θρησκευτική σκοπιά του θέματος



Ποια είναι η στάση της Εκκλησίας απέναντι στην ευθανασία;

Η Χριστιανική ηθική, δεν μπορεί παρά να είναι αντίθετη προς κάθε προσπάθεια νομιμοποιήσεως της ευθανασίας. Η θέση αυτή της Χριστιανικής ηθικής, υπαγορεύεται κυρίως από τη θεμελιώδη αρχή του σεβασμού της ανθρώπινης ζωής ως αξίας ιερής και απαραβίαστης. Ο άνθρωπος στον Χριστιανισμό, θεωρείται ως πρόσωπο που έχει απεριόριστη αυταξία, η οποία δεν μπορεί να εκτιμηθεί με κριτήρια κοινωνικά και οικονομικά, όπως δυστυχώς συνηθίζεται να εκτιμάται η ανθρώπινη ζωή στη σύγχρονη κοινωνία του ωφελιμισμού και της επιδιώξεως του υλικού κέρδους. Η Εκκλησία, αντιτίθεται γενικά στην ευθανασία, για τους παρακάτω λόγους: 

Η ζωή είναι δώρο του Θεού στον άνθρωπο. Είναι ύψιστο και απαραβίαστο αγαθό. Κανένας δεν έχει το δικαίωμα να αφαιρεί ούτε τη ζωή του (αυτοκτονία) ούτε τη ζωή του άλλου (ανθρωποκτονία). Καθήκον του είναι να σέβεται, να τιμά και να διατηρεί τη ζωή, όσο



εξαρτάται από αυτόν. 22 Κάθε στιγμή της ζωής του ανθρώπου στον κόσμο, έχει γι’ αυτόν σωτηριολογική σημασία. Έχει σημασία αρχικά για την προαγωγή του στην «εν Χριστώ ζωή» και περαιτέρω για την μελλοντική του θέση στην αιώνια ζωή. Επομένως, με την ενέργεια της ευθανασίας που προκαταλύει την ανθρώπινη ζωή, χάνονται για τον πιστό στιγμές πολύτιμες για τη σωτηρία



της ψυχής του. Ο πόνος και οι θλίψεις, είναι για τον πιστό μέσο συμμετοχής στο πάθος του Χριστού και μίμηση Αυτού. Ο πιστός αισθάνεται και ζει τον πόνο και τις θλίψεις που του παραχωρούνται από το Θεό, ως μίμηση του πάθους του Χριστού και συμμετοχή σ’ αυτό, θεωρώντας ότι αυτά



συμβάλλουν θετικά στη σωτηρία του. Η δυνατότητα να θεραπευτεί από θαύμα αυτός που πάσχει από ανίατη ασθένεια. Ενδιαφέρεται βεβαίως και πράγματι η Εκκλησία για έναν αξιοπρεπή θάνατο. Όμως με πολύ διαφορετική έννοια από εκείνη της ευθανασίας. Και μάλιστα τιμά ιδιαιτέρως τη «μετάβαση εκ του θανάτου προς την ζωήν», θεωρώντας ότι ο θάνατος του σώματος είναι ένας σημαντικός σταθμός στην περαιτέρω μετεξέλιξη του ανθρωπίνου όντος. Ο γιατρός κατά την Εκκλησία, συμβάλλει στην τέτοια ευθανασία όταν εργάζεται για την καταπράϋνση των πόνων, την ανακούφιση από τα ενοχλήματα, την καθησύχαση της αγωνίας, την υποβοήθηση προς

22 «Ουδείς γαρ ημών εαυτώ ζη και ουδείς εαυτώ αποθνήσκει . εάν τε γαρ ζώμεν, τω Κυρίω ζώμεν, εάν τε αποθνήσκωμεν, τω Κυρίω αποθνήσκωμεν»

καλύτερη ανοχή των ταλαιπωριών, ώστε να ζει ο άνθρωπος με αξιοπρέπεια μέχρι και τις έσχατες στιγμές της ζωής του. Η παρουσία του πόνου στη ζωή, δεν είναι στοιχείο στερημένο ηθικής διαστάσεως. Μπορεί να αξιοποιηθεί και να χρησιμοποιηθεί έτσι ώστε να μαλακώσει την ψυχή του ανθρώπου, να τον ωριμάσει πνευματικά, να τον οδηγήσει στη μετάνοια και επομένως στη σωτηρία. Την ευθανασία, με τη σημερινή του όρου έννοια, επιλέγουν για τον εαυτό τους άτομα που έχουν χάσει κάθε επικοινωνία με τον χώρο της πίστεως. Η έλλειψη πίστεως, ευνοεί την απελπισία κατά τις στιγμές που ο πόνος κορυφώνεται και κλονίζει την εσχατολογική προσδοκία της μετά θάνατον ζωής Βέβαια, δεν πρέπει να αγνοούμε ορισμένες περιπτώσεις, όπου η ευθανασία είναι ουσιαστικά μια πράξη οίκτου προς τον πάσχοντα. Όμως η αληθινή εκδήλωση οίκτου, είναι αυτή που επιδιώκει την εσώτερη επικοινωνία με τον ετοιμοθάνατο. Ο οίκτος μεταφράζεται σε αγάπη. Και η αγάπη δεν θανατώνει. Αντίδοτο της ευθανασίας είναι η περίθαλψη, η κατανόηση, η συμπόνια και η σπλαχνικότητα. Είναι η φιλανθρωπία και η έμπρακτη αγάπη. Την αγάπη αυτή, την τόνισε και την εφάρμοσε πρώτος ο Κύριός μας με τη διδασκαλία Του, με το άγιο παράδειγμά Του και με τη Σταυρική του θυσία. Η αντίθεση και των άλλων θρησκευτικών δογμάτων στην ευθανασία είναι εκτεταμένη, με την Καθολική Εκκλησία να έχει ιδιαίτερα αυστηρή αντίδραση. Μάλιστα, σύμφωνα με τον Πάπα Ιωάννη Παύλο τον Β’, «η ευθανασία είναι μια σοβαρή παραβίαση του θεϊκού νόμου, καθώς είναι ένας σκόπιμος και ηθικά απαράδεκτος φόνος μιας ανθρώπινης ζωής. Πάντως, οι χριστιανικές χώρες που έχουν νομιμοποιήσει κάποιας μορφής ευθανασία -όπως την υποβοηθούμενη

αυτοκτονία-

έχουν

ισχυρή

προτεσταντική

παράδοση

(Ολλανδία,

Λουξεμβούργο, Βέλγιο και Ελβετία).Περνώντας στο Ισλάμ, η ευθανασία είναι απαράδεκτη, καθώς θεωρείται πως η ανθρώπινη ζωή είναι δώρο του Αλλάχ και αυτός θα καθορίσει το πότε θα τελειώσει

Τι συμβαίνει στη διεθνή κοινότητα;

Τα χρόνια πέρασαν, η Ευρώπη επέστρεψε στην κανονικότητα της και τον Απρίλιο του 1997 συγκλήθηκε στο Οβιέδο της Ισπανίας, το Συμβούλιο της Ευρώπης, για να ασχοληθεί με τα ανθρώπινα δικαιώματα και την αξιοπρέπεια του ατόμου, σε σχέση με τις εφαρμογές της βιολογίας και της ιατρικής. Στις 4/5 υπεγράφη από όλα τα μέλη της ΕΕ το σχετικό κείμενο που έμεινε στην ιστορία, ως η Σύμβαση του Οβιέδο. Στο κεφάλαιο ΙΙ με τίτλο “Συναίνεση”, στο άρθρο 5, θα διαβάσεις “ επέμβαση σε θέματα υγείας μπορεί να υπάρχει μόνον, αφού το ενδιαφερόμενο πρόσωπο δώσει την ελεύθερη συναίνεση του, κατόπιν προηγούμενης σχετικής ενημέρωσης του. Το πρόσωπο αυτό θα ενημερώνεται εκ των προτέρων, καταλλήλως, ως προς το σκοπό και τη φύση της επέμβασης, καθώς και ως προς τα επακόλουθα και κινδύνους που αυτή συνεπάγεται. Το ενδιαφερόμενο πρόσωπο μπορεί ελεύθερα και οποτεδήποτε να ανακαλέσει τη συναίνεση του”. Η Ολλανδία πρωτοπόρος Από το Δεκέμβριο του 2000, η Ολλανδία ενημέρωσε τον πλανήτη πως εξέταζε νομοθετική πρωτοβουλία, που αφορούσε στην ευθανασία, για πάσχοντες από ανίατες ασθένειες ή ασθενείς που υπέφεραν από αφόρητους πόνους, χωρίς προοπτική θεραπείας. Στις βασικές προϋποθέσεις ήταν να έχει ο ασθενής επίγνωση της κατάστασης του και να αποδέχεται ανεπιφύλακτα, τη διαδικασία. Έγινε η πρώτη χώρα στην Ευρώπη που νομιμοποίησε την ευθανασία. Γενικά, την πρωτιά την έχει η Ιαπωνία, που προέβη στη σχετική νομιμοποίηση το 1962.Στην Ολλανδία ωστόσο, δεν χρησιμοποιείται ο όρος “ευθανασία”. Περιλαμβάνεται στην ευρεία έννοια του “υποβοηθούμενη αυτοκτονία και τερματισμό της ζωής, κατόπιν αιτήματος». Το 2015 υπήρξαν 5.516 θάνατοι, με αυτόν τον τρόπο. Αντιστοιχούσαν στο 3.9% όλων των θανάτων, στη χώρα. Τον Οκτώβριο του 2016 το ολλανδικό κοινοβούλιο επανήλθε, με την απελευθέρωση. Νομιμοποίησε την ευθανασία και για τα άτομα “που έχουν μια σταθμισμένη γνώμη ότι η ζωή τους έχει ολοκληρωθεί θα πρέπει, υπό αυστηρά και προσεκτικά κριτήρια, να πάρουν την άδεια να τελειώσουν τη ζωή τους με αξιοπρέπεια”. Στον υπόλοιπο κόσμο Κάθε χώρα αντιμετωπίζει διαφορετικά το ζήτημα της ευθανασίας. Σε γενικές γραμμές, κατηγοριοποιείται με διαφορετικούς τρόπους: αυτήν που χαίρει της συγκατάθεσης του ασθενούς, αυτή που δεν έχει συγκατάθεση και εκείνη που δεν ρωτάς κανέναν ή δεν συνάδει με την επιθυμία του ασθενούς. Η πρώτη περίπτωση είναι νόμιμη σε χώρες όπως η Ολλανδία, το Βέλγιο, ο Καναδάς και η Ελβετία. Η δεύτερη απαγορεύεται σε όλες τις χώρες και η τρίτη θεωρείται δολοφονία. Στη Μεγάλη Βρετανία, η Επιτροπή της Βουλής των Λόρδων, που χειρίζεται θέματα ηθικής στην ιατρική, προσδιορίζει την ευθανασία ως “σκόπιμη παρέμβαση που έχει αποτελέσει πραγματικότητα, αφότου κάποιος έχει εκφράσει την πρόθεση να τερματίσει τη ζωή του, για να απαλλαγεί από ανυπόφορους πόνους”. Στην Πολωνία και την Ιταλία είναι παράνομη, στην Νορβηγία δέχονται την “παθητική ευθανασία”, στη Σουηδία “ανέχονται” την υποβοηθούμενη αυτοκτονία, όπως και στη Γαλλία, αλλά και σε συγκεκριμένο μέρος της Αυστραλίας, η Αλβανία νομιμοποίησε το κομμάτι που αφορά αφόρητους πόνους -πάντα με τη συγκατάθεση του ασθενούς-, ενώ στην Αμερική, όπως σε όλα τα άλλα ζητήματα κάθε πολιτεία έχει άλλη αντιμετώπιση. Σε επίπεδο κράτους, απαγορεύεται. Στην Ταϊλάνδη, προχώρησαν το 2007 σε Πράξη για την Εθνική Υγεία, όπου περιγράφονται οι όροι υπό τους οποίους επιτρέπεται και στην Ινδία κάποιες φυλές έχουν παράδοση στην παθητική ευθανασία και μάλιστα άνθρωποι αποφασίζουν το θάνατο τους, με ενθουσιασμό, προσδοκώντας μια νέα ζωή.

Νομολογία και περιπτωσιολογία Υποθέσεις – ορόσημο των τελευταίων ετών Τα τελευταία χρόνια είδαν το φως της δημοσιότητας αρκετές περιπτώσεις ασθενών με μόνιμες παθήσεις και ασθένειες, οι οποίες έφτασαν σε μη αναστρέψιμο στάδιο, με συνέπεια να κατατεθούν αιτήματα ευθανασίας. 

Η 14χρονη Βαλεντίνα με την Πρόεδρο Μπατσελέτ: Συγκλονιστικότερη ίσως υπήρξε η περίπτωση της 14χρονης Χιλιανής Βαλεντίνα Μουρέιρα, η οποία έπασχε από κυστική ίνωση και ζήτησε δημόσια μέσω των κοινωνικών δικτύων από την Πρόεδρο της χώρας, Μιτσέλ Μπατσελέτ, να της δώσει άδεια για ευθανασία. Η Χιλιανή Πρόεδρος αρνήθηκε το αίτημα της 14χρονης, με συνέπεια αυτή να καταλήξει στο νοσοκομείο στις 14 Μαΐου του 2015. Παρ’ όλο που η Μουρέιρα ήταν 14 ετών, ζύγιζε μόλις 34 κιλά, ενώ ο μεγαλύτερος αδελφός της είχε πεθάνει από την ίδια νόσο σε ηλικία 6 ετών.



Η Μπρίτανι «έφυγε» συγκινώντας το παγκόσμιο: Ακόμα μια υπόθεση που συγκίνησε διεθνώς ήταν αυτή της 29χρονης Μπρίτανι Μέιναρντ, η οποία έπασχε από καρκίνο στον εγκέφαλο και επέλεξε να βάλει τέρμα στη ζωή της την 1η Νοεμβρίου του 2014 στην πολιτεία Όρεγκον των ΗΠΑ. Το Όρεγκον είναι μία από τις πέντε πολιτείες των ΗΠΑ που επιτρέπουν την ευθανασία.



Η Μέιναρντ είχε διαγνωστεί με καρκίνο στον εγκέφαλο και τον Απρίλιο του ίδιου έτους οι γιατροί της έδιναν έξι μήνες ζωής. «Σήμερα είναι η ημέρα που επέλεξα να πεθάνω με αξιοπρέπεια εξαιτίας της καταληκτικής νόσου μου, αυτού του φρικτού καρκίνου του εγκεφάλου που μου έχει στερήσει τόσα πολλά… αλλά θα μου στερούσε πολύ περισσότερα», έγραψε η ίδια στο λογαριασμό της στο facebook λίγες μέρες πριν «φύγει».«Οι πιο ευτυχισμένοι άνθρωποι είναι εκείνοι που στέκονται για να εκτιμήσουν τη ζωή και είναι ευγνώμονες. Αν αλλάξουμε τις απόψεις μας, αλλάζουμε τον κόσμο μας! Αγάπη και ειρήνη σε όλους σας», κατέληγε στο αποχαιρετιστήριο μήνυμά της.



Μαζί γεννήθηκαν, μαζί και πέθαναν: Ιδιαίτερη περίπτωση ήταν και αυτή των δίδυμων αδελφών Μαρκ και Εντι Φερμπέσσεμ, οι οποίοι γεννήθηκαν κωφάλαλοι το 1967 και το 2012 έμαθαν ότι θα τυφλωθούν.Στη σκέψη ότι δεν θα μπορούσαν ούτε να βλέπουν ούτε να μιλούν ούτε να ακούνε, οι δύο δίδυμοι ζήτησαν από τον γιατρό Ντέιβιντ Ντουφούρ να βάλει τέλος στη ζωή τους στις 14 Δεκεμβρίου.Το περιστατικό είναι ιδιάζον, καθώς τα δύο αδέλφια δεν έπασχαν από αφόρητους πόνους ή άλλες μόνιμες ασθένειες. Ωστόσο ο Δρ Ντουφούρ ξεκαθάρισε ότι το αίτημά τους υπεβλήθη εν πλήρη συνειδήσει.



"Υπόθεση Μονσελά". Η υπερασπιστική γραμμή του κατηγορουμένου, εφόσον τα πραγματικά γεγονότα δεν αμφισβητούντο από κανέναν, στηρίχθηκε εξ ολοκλήρου, προσπαθώντας να επιτύχει την κατά το δυνατόν επιεικέστερη μεταχείριση του, στην προσπάθεια υπαγωγής της



ανθρωποκτονίας που είχε συντελεστεί στο άρθρο 300 του Ποινικού Κώδικα. Ο γηραιότερος άνθρωπος της γης επιζητεί ευθανασία: Για την Ελβετία προκειμένου να υποβληθεί σε ευθανασία αναχώρησε ο γηραιότερος επιστήμονας στην Αυστραλία, ο 104χρονος οικολόγος Ντέιβιντ Γκούνταλ, καθώς είχε επιδεινωθεί η ποιότητα της ζωής του και η Αυστραλία δεν υποστήριζε την εθελοντική ευθανασία.



Η περίπτωση στο Βέλγιο: Η υπόθεση στο Βέλγιο αφορούσε ανήλικο άτομο, το οποίο μετά από δικό του αίτημα, αφού έπασχε από ανίατη νόσο υποβλήθηκε σε εθελούσια ευθανασία. Ήταν η πρώτη φορά μετά από δύο χρόνια που ψηφίστηκε από τη Βουλή της χώρας η σχετική

νομοθετική πρόβλεψη. Σημειώνεται πως το Βέλγιο είναι η πρώτη, αλλά και μόνη χώρα στον κόσμο η οποία επιτρέπει την ευθανασία σε άτομα που πάσχουν από ανάλογες νόσους, ανεξαρτήτως ηλικίας, αρκεί ωστόσο να έχουν την ικανότητα αντίληψης. Η βελγική νομοθεσία δεν θέτει όριο ηλικίας, αντίθετα με ό, τι συμβαίνει στην Ολλανδία, όπου το ηλικιακό όριο έχει οριστεί στα 12 έτη. Προβλέπει ότι ο ανήλικος πρέπει να «βρίσκεται σε μια ιατρική κατάσταση χωρίς διέξοδο που οδηγεί στο θάνατο σύντομα», να αντιμετωπίζει «έναν αδιάκοπο και αφόρητο φυσικό πόνο που δεν μπορεί να καταπραϋνθεί και που οφείλεται σε μια σοβαρή και ανίατη τυχαία ή παθολογική ασθένεια».Ο νόμος για την ευθανασία το 2014 είχε προκαλέσει έντονη αντιπαράθεση στο Βέλγιο, μια χώρα με καθολική παράδοση. Εγκρίθηκε παρά την αντίθεση ορισμένων παιδιάτρων και της ιεραρχίας της Καθολικής Εκκλησίας.

Μία σημαντική υπόθεση που απασχόλησε πρόσφατα την ελληνική επικαιρότητα



Η υπόθεση του Αλέξανδρου Βέλιου: Η τελευταία φορά που η Ελλάδα ασχολήθηκε με αυτό το ζήτημα ήταν το Σεπτέμβριο του 2016, όταν ο δημοσιογράφος Αλέξανδρος Βέλιος έχοντας διαγνωστεί με καρκίνο στο συκώτι σε προχωρημένο στάδιο ,επέλεξε την «οδό» της ευθανασίας βάζοντας οριστικά τέρμα στη ζωή του. Η ταλαιπωρία του ήταν μεγάλη, ώσπου κάποια στιγμή πήρε την απόφαση να πεθάνει με αξιοπρέπεια. Εξαρχής ο Αλέξανδρος Βέλιος συνέδεσε την απόφαση του με κάτι μεγαλύτερο, την προσπάθεια να κατοχυρωθεί νομικά το δικαίωμα στην επιλογή. Φιλοδοξούσε να γίνει ο συναισθηματικός καταλύτης για την αλλαγή μιας νομοθετικής ντροπής, όπως έλεγε, ενώ την ευθανασία έβλεπε σαν μια μία πράξη ελευθερίας, μια λυτρωτική διέξοδο από ένα παγιδευμένο σώμα που του επεφύλασσε μόνο πόνο και δυστυχία. Αλήθεια δε φοβόταν τον θάνατο. Τον πόνο φοβόταν και την μοναξιά. Δεν επέλεγε την αυτοκτονία γιατί ήθελε όταν πεθαίνει να έχει έναν άνθρωπο μπροστά του. Τελικά «έφυγε» στις 4 Σεπτεμβρίου, σε ηλικία 63 ετών. Όπως είπε πολλές φορές σε δημόσιες εμφανίσεις του, σκόπευε να κάνει ευθανασία στη Ζυρίχη, ωστόσο παρέμεινε στην Ελλάδα καθώς η κατάσταση του δεν του επέτρεπε μετακινήσεις. Ο θάνατος του άνοιξε σωρεία συζητήσεων στη χώρα, ενώ προκάλεσε και την παρέμβαση της δικαιοσύνης, προκειμένου να διενεργηθούν τοξικολογικές και ιστολογικές εξετάσεις για να διαπιστωθεί αν του είχε χορηγηθεί ειδική ένεση που προκάλεσε ή επέσπευσε το θάνατό του. Εν τέλει κανένας ιατρός δε βρέθηκε στην πόρτα της δικαιοσύνης. Παρόλα αυτά, δημιουργήθηκε ήδη αρκετός θόρυβος, εκδηλώθηκε μεγάλο ρεύμα υποστήριξης της νομιμοποίησης της ευθανασίας, αλλά τελικά δεν έγινε κάποιο βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ως κατακλείδα, πραγματοποιείται εδώ ένα είδος αποτίμησης της ζωής στο σημερινό κόσμο, εφόσον λαμβάνονται υπόψη οι σοβαρότεροι κίνδυνοι που συνδέονται με μια ενδεχόμενη ευρείας κλίμακας αποποινικοποίηση της ευθανασίας. Είναι αδιαμφισβήτητο πως η αξία της ανθρώπινης ζωής είναι νευραλγικής σημασίας. Πώς όμως αυτή θα προασπίζεται κάθε φορά (με την ατέρμονη παράταση της ή με ένα αξιοπρεπές τέλος) αυτό είναι ζήτημα ερειζόμενο που πάντοτε τα κράτη και οι εκάστοτε έννομες τάξεις θα το αντιλαμβάνονται διαφορετικά. Αυτονόητο είναι, δε πως ανάλογα με την κάθε νομοθετική επιλογή προσδιορίζεται και η ευθύνη του ιατρού. Το δικαίωμα στο θάνατο ενόψει των κινδύνων κατάχρησης του μόνο ως ultimum refugium μπορεί επομένως να νοηθεί. Όταν η συνέχιση της ζωής προσκρούει πλέον στην διατήρηση της ανθρώπινης αξίας, όπως κατοχυρώνεται στο 2 παρ.1 Σ και άρα το άτομο καλείται να προτιμήσει ένα φρικτό τέλος παρά μια φρίκη δίχως τέλος. Και τότε όμως, αν δεν υπάρχει σχετική νομιμοποίηση ο γιατρός θα βρεθεί ποινικά υπεύθυνος.

~Ο στωικός φιλόσοφος Σενέκας γράφει για την ευθανασία: «Όπως όταν πρόκειται να ταξιδέψω θα διαλέξω το πλοίο ή αν πρόκειται να κατοικήσω θα διαλέξω το σπίτι μου, έτσι θα επιλέξω και τον θάνατο μου όταν πρόκειται να φύγω από τη ζωή»

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ  Α.Λιούρδη «Ιατρική ποινική ευθύνη», εκδ.2014  Νικόλαος Ανδρουλάκης «Ποινικόν δίκαιον, Ειδικό μέρος», εκδ.Αντ.Ν. Σάκκουλα Α.Ε., Αθήνα 1974  Πρωτοπαπαδάκης Δ. Ευάγγελος «Η ευθανασία απέναντι στη σύγχρονη βιοηθική», Αντ.Ν. Σάκκουλα, Μάρτιος 2005  Κ. Γώγος,Μ. Καϊάφα-Γκμπάντι, Λ. Παπαδοπούλου, Κατερίνα Φουντεδάκη « Η ιατρική ευθύνη στην πράξη» εκδ.2010

 Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε., «Το πρόβλημα της ευθανασίας»        

Ελένη Μαραγκάκη «Ιατρική δεοντολογία και ποινικό δίκαιο» εκδ. Σάκκουλα Α.Ε. 2011 Δημήτρης Ψαρούλης- Πολυχρόνης Βούλτσος «Ιατρικό Δίκαιο και στοιχεία βιοηθικής»,εκδ. Αθήνα 2010 Αβραμίδης Αθανάσιος «Ευθανασία», εκδόσεις Ακρίτας, Αθήνα 1995. Βαλβίδας Αθανάσιος «Αμβλώσεις και Ευθανασία», Αθήνα 1986. Βηλαράς Φ. «Ποινικόν Δίκαιον», Αθήνα 1969. Γενική Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος - Λαρούς, τόμος 6, σελ. 932. Δημόπουλος Βασίλειος «Ευθανασία», εκδόσεις Γιαχούδη - Γιαπούλη, Θεσσαλονίκη 1997. Καράμπελας Λάμπρος «Η ευθανασία και το δικαίωμα στη ζωή και στο θάνατο», Εκδοτική Εστία, Αθήνα

1987.  Κατρούγκαλος Γεώργιος «Το δικαίωμα στη ζωή και στο θάνατο», εκδόσεις Σάκκουλας, Αθήνα     

Κομοτηνή 1993. Μητσόπουλος Νικόλαος «Η λεγάμενη ευθανασία», Αθήνα 1980. Μητσόπουλος Νικόλαος «Θέματα δογματικής και Χριστιανικής ηθικής», Αθήνα 1976. Μητσόπουλος Νικόλαος «Κοινωνιολογική θεώρησις του θανάτου», Αθήνα 1977. Παρασκευαΐδης Χριστόδουλος «Νεώτερες όψεις του προβλήματος της ευθανασίας», Αθήνα 1986. Παρασκευαΐδης Χριστόδουλος «Το δικαίωμα σ’ έναν αξιοπρεπή θάνατο». Ομιλία προς ιατρούς. Αθήνα

1994.  Πολίτης Χάρης «Ιατρική Ευθύνη. Νέες μέθοδοι θεραπείας και πειραματισμοί». Διδακτορική διατριβή προς το Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ιατρική σχολή. Αθήνα 1996.  Χρονόπουλος Νικόλαος «Το πρόβλημα της ευθανασίας», Αθήνα 1980.  Βάρκα - Αδάμη Αλεξάνδρα «Η συμμετοχή του ασθενούς και του περιβάλλοντος του στη λήψη αποφάσεων για τη συνέχιση ή μη της θεραπείας», Ιατρικό Βήμα, τεύχος 58, Μάιος - Ιούνιος 1998.  Γκαράνη Τ. «Τεχνητή παράταση της ζωής ασθενών στο τελικό στάδιο της νόσου», Ιατρική, τόμος 67, τεύχος 4, 1995.  Λοντάς Α. «Βοήθεια προς τους βαρέως πάσχοντες», Ιατρική, τόμος 59, τεύχος 6, 1991.  Δοξιάδης Σ. «Εκπαίδευση σε θέματα ιατρικής ηθικής και ιατρικής δεοντολογίας», Ιατρική, τόμος 46, τεύχος 1, 1984.  Ιωαννίδης Α., Επιβατιανός Π. «Η αναγκαιότητα διδασκαλίας της Ιατρικής Ηθικής στις ιατρικές σχολές», Ιατρική, τόμος 58, τεύχος 2, 1990.  Μπαλογιάννης Σταύρος «Ολίγαι απόψεις επί της ευθανασίας», Εγκέφαλος, τόμος 35, τεύχος 1, 1998.

 Παναγόπουλος Εμμανουήλ «Το αληθινό πρόσωπο της ευθανασίας», Η Δράσις μας, τεύχος 324, Ιανουάριος 1995. • Παναγόπουλος Εμμανουήλ «Ευθανασία: Το σύγχρονο πρόσωπο ενός παλιού προβλήματος», Η Δράσις μας, τεύχος 298, Μάιος 1992.  Παπαπετρόπουλος Θεόδωρος «Τάσεις προς την ευθανασία μεταξύ γιατρών, δικηγόρων, δικαστών και φοιτητών Ιατρικής στην πόλη των Πατρών», Ιατρική, τόμος 72, τεύχος 1, Ιούλιος 1997.  Τριποδιανάκης Γ., Μεταξάτος Γ., Ιστίκογλου X. «Ευθανασία: Η στάση των γιατρών ενός Γενικού       

Νοσοκομείου», Επιθεώρηση Υγείας, τόμος 9, τεύχος 50, Ιαν. - Φεβρ. 1998. Αλμαλιώτου Γκ. «Διχάζει η ευθανασία», Έθνος, 14-3-1998, σελ. 15. Δημακόπουλος Βασίλης «Διχάζει η ευθανασία γιατρούς - νομικούς», Εξουσία, 17-2-1998, σελ. 19. Κομνηνού Νίνα «Τι λένε οι γιατροί για την ευθανασία», Ελεύθερος Τύπος, 31-10-1997, σελ. 26. Μαργαριτίδου Σ. «Ν’ ανοίξει ο διάλογος για ευθανασία», Εξουσία, 16-2- 1998, σελ. 3. Νέγκης Αιμίλιος «Ευθανασία: Τι προβλέπει ο νόμος στη χώρα μας», Εξουσία, 18-11-1996, σελ. 23. Νέγκης Αιμίλιος «Ναι, έχουμε κάνει ευθανασίες», Εξουσία, 12-3-1998, σελ. 98 Πιτσιδιανάκης Μάνος, Στωϊκίδη Βιργινία «Ευθανασία: Έγκλημα ή λυτρωμός;», Βραδυνή, 24-4-1998, σελ.

44.  «Η επικράτεια της ζωής, Αμβλώσεις, Ευθανασία και Ατομική Ελευθερία, Dworkin M. Ronald»

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ                  

https://www.constitutionalism.gr/wp-content/uploads/2013/06/RethumiotakiEYTHANASIA.pdf https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/frontend/file/lib/default/data/1506312/theFile https://anesthesia.gr/download/TOMOS_4/tefhos_9/2.pdf http://www.bioethics.org.gr/03_dPantelidou.html https://helios-eie.ekt.gr/EIE/bitstream/10442/13195/1/M01.014.05.pdf https://www.didaktorika.gr/eadd/handle/10442/40178 http://ikee.lib.auth.gr/record/135998/files/GRI-2015-13940.pdf http://www.mednet.gr/archives/2008-2/pdf/224.pdf https://allpoetry.com/poems/about/euthanasia http://www.e-alliapopsi.com/to-provlima-ths-ethanasias-apo-poinikh-skopia/ http://www.news247.gr/kosmos/o-giraioteros-aystralos-epistimonas-paei-stin-elvetia-gia-eythanasia.6609065.html http://www.lifo.gr/articles/society_articles/114920/eythanasia-atomiko-dikaioma-i-yvris http://nestor.teipel.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/12161/SDO_DMYP_00104_Medium.pdf?sequence=1 http://www.news247.gr/afieromata/eythanasia-o-ti-kalytero-mporoyn-na-prosferoyn-oi-theoi.6522571.html http://dialogos.com.cy/blog/fakelos-efthanasia-ena-tampou-pou-oudis-prosengizi/#.Wv1I_9SFPIU http://www.orp.gr/?p=16573 https://www.youtube.com/watch?v=EtxBmC9h5DM http://users.uoa.gr/~pvassil/Euthanasia%20and....pdf