Wereldzaken werkboek jaargroep 7 - noord Europa

WERKBOEK JAARGROEP 7

DEZAKENVANZWIJSEN

dezakenvanzwijsen.nl

WERELDZAKEN Digibordmethode voor aardrijkskunde

Digibordmethode voor aardrijkskunde Wereldzaken is onderdeel van de uitgaven voor kennisgebieden van Zwijsen. Verwante uitgaven binnen De Zaken van Zwijsen zijn: Digibordmethode voor geschiedenis

Digibordmethode voor natuur & techniek

Digibordlessen 36x per jaar een kant-en-klare digibordles gebaseerd op de actualiteit, voor een complete en altijd actuele methode

ISBN 978-90-487-1312-7

9 789048 713127

13127_wz_wb_gr7_os.indd 1

naam:

.........................................

27-05-13 16:09

Noord- Europa

LES 1 Hej!* Ik ben Marit. Ik kom uit Zweden en ik ben reisleidster. Vandaag begin ik aan een cruise door Noord-Europa. Varen jullie mee?

OP CRUISE DOOR NOORD-EUROPA

* = Hallo in het Zweeds.

JE LEERT

• welke landschappen er in Noord-Europa zijn; • hoe het komt dat IJsland warmwaterbronnen heeft; • de landen van Noord-Europa.

Papegaaiduiker.

BEGRIPPEN

• de toendra • de poolcirkel • de fjord • de geiser • de warmwaterbron • de aardwarmte WEET JE HET NOG?

Rendier.

C

Een afbraakkust is vaak hoog en steil. Het water breekt de kust langzaam af.

IJs IJsland heet niet voor niets IJsland: er is veel ijs.

Boomland zou een rare naam zijn, want je ziet bijna geen bomen op IJsland. Een groot deel van IJsland bestaat uit toendra: grote vlaktes met mos en lage struiken, waarvan de bodem een groot deel van het jaar bevroren is. geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg

opdracht 1

Maak opdracht 1

Welke dieren kom je niet op IJsland tegen? Kleur.

58 13127_wz_wb_gr7_thema4.indd 58

22-1-2014 10:46:32

Les 1 • Op cruise door Noord-Europa JE LE E RT welke landschappen er in Noord-Europa zijn.

B EG RIPPE N toendra • poolcirkel • fjord

Koud

poolcirkel

Noord-Europa ligt dicht bij de poolcirkel. Het is daar erg koud, omdat het verder van de zon ligt dan andere delen van de aarde. Bij de evenaar staat de zon recht boven de aarde.

Daar is het veel warmer.

Bossen In Noorwegen, Zweden en Finland zijn veel naaldbossen. Maar niet overal! In het noorden is het te koud. Daar kunnen bomen niet groeien. In Denemarken groeien juist veel loofbomen.

Naaldbos in Noorwegen.

Het schip met Marit in een fjord.

De kust van Noorwegen bestaat uit kale rotsen met inhammen. Die inhammen zijn heel hoog, lang en diep. Je noemt ze fjorden. Prachtig om daar met een schip doorheen te varen! Fjorden zijn afbraakkusten.

opdracht 2

Loofbos in Denemarken.

Maak opdracht 2 geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg

Lang, hoog en diep

Waar vind je welk landschap? Vul de legenda in.

Kies uit: loofbos, naaldbos, toendra.

59 13127_wz_wb_gr7_thema4.indd 59

22-1-2014 10:46:41

Noord- Europa

Donkere dagen In IJsland is het ’s winters niet alleen erg koud. Het is er ook erg donker. Midden in de winter blijft het zelfs een groot deel van de dag donker. De zon komt dan maar een paar uur boven de horizon. In de zomer is het juist licht: dan gaat de zon ’s nachts niet onder. In die tijd bezoeken de meeste toeristen het land.

Reykjavik op een wintermiddag.

De toeristen komen met het vliegtuig naar IJsland. Daar begint de cruise. Maar voor we aan boord gaan, bekijken we eerst dit land. Het wordt een koud én een warm bezoek.

Nat word je toch!

Vallend en spuitend water In IJsland zijn grote, hoge watervallen.

Maar nog bijzonderder zijn de geisers: die spuiten eens in de zoveel tijd heet water omhoog.

Maak opdracht 3

Een geiser. geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg

opdracht 3

Streep de foute antwoorden door.

Winterdagen zijn in IJsland heel lang / kort.

In de zomer gaat de maan / zon in IJsland niet onder.

Vooral in de winter / zomer zullen IJslanders een hoge energierekening hebben.

Als je in IJsland bij een waterval / geiser staat, moet je oppassen voor hete spetters.

Waterval.

60 13127_wz_wb_gr7_thema4.indd 60

22-1-2014 10:46:51

Les 1 • Op cruise door Noord-Europa JE LE E RT hoe het komt dat IJsland warmwaterbronnen heeft.

B EG RIPPE N geiser • warmwaterbron • aardwarmte

Ontspannen Een geiser is een warmwaterbron. Het water wordt onder de grond verwarmd door aardwarmte: het vuur in het middelste van de aarde.

In IJsland zit aardwarmte niet zo diep. Bij een geiser spuit het warme water omhoog. Op andere plekken stroomt het heel rustig naar boven. Daar gebruiken mensen het hete water om te ontspannen.

Lekker buiten badderen en dobberen, terwijl het vriest. Heel bijzonder!

Lekker badderen in een warmwaterbron.

Energie uit stoom Nog nuttiger wordt het warme water als je het in buizen vervoert naar de stad. Daar kunnen mensen hun huizen verwarmen op een goedkope én schone manier. Best handig, in zo’n koud land.

ERGENS ANDERS

Ook in Nederland gebruiken we aardwarmte. Het warme water zit hier alleen veel dieper in de grond dan in IJsland. Het wordt met lange buizen naar boven gehaald. Dit water verwarmt onder andere de kassen.

Daardoor kunnen we tropische bloemen kweken.

opdracht 4

geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg

Maak opdracht 4 Waarom zijn dit geen handige energiebronnen voor IJsland?

61 13127_wz_wb_gr7_thema4.indd 61

22-1-2014 10:47:01

Noord- Europa

Ken jij de landen van Noord-Europa?

In IJsland spuit niet alleen heet water de lucht in, maar soms ook vuur. Er zijn daar namelijk veel vulkanen.

De Noordzeekust van Denemarken lijkt erg op die van Nederland: zee, duinen en brede stranden.

Denemarken, Noorwegen, Zweden en Finland vormen samen ScandinaviÍ. geen kopieermateriaal Š Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg

opdracht 5

Maak opdracht 5

Welke landen bezoekt het cruiseschip met Marit en haar toeristen?

Zet de landen in de goede volgorde. Kijk op de kaart op bladzijde 58.

Kies uit: Denemarken, Estland, Finland, IJsland, Letland, Litouwen, Noorwegen, Zweden.

62 13127_wz_wb_gr7_thema4.indd 62

22-1-2014 10:47:14

Les 1 • Op cruise door Noord-Europa JE LE E RT de landen van Noord-Europa.

Deze vreemde, dansende strepen in de lucht noem je het noorderlicht. Je ziet het vooral in de winter, binnen de poolcirkels.

Bijvoorbeeld bij de Noordkaap.

Finland wordt ook wel het land van de duizend meren genoemd.

De kust van Estland is op sommige plaatsen heel steil. Het is een afbraakkust, net als de fjorden van Noorwegen.

opdracht 6

geen kopieermateriaal Š Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg

Maak opdracht 6

Estland, Letland en Litouwen noem je de Baltische Staten.

Welk land wordt bedoeld? Trek lijnen.

Dit land ligt tussen Noorwegen en Finland in.

IJsland

Dit is het meest westelijke land.

Zweden

Dit land ligt het dichtst bij Nederland.

Letland

Dit land ligt tussen Estland en Litouwen in.

Denemarken

63 13127_wz_wb_gr7_thema4.indd 63

22-1-2014 10:47:36

Noord- Europa

LES 2

NOORD-EUROPA EN DE EU JE LEERT

• waarom niet alle Noord-Europese landen met de euro betalen; • over de welvaart en het welzijn in Noord-Europa; • de plaatsen en wateren van Noord-Europa.

Waarom geen euro’s?

Vroeger was het heel gewoon dat je geld moest wisselen als je naar een ander land ging.

Vóór 2002 betaalden we in Nederland met Nederlands geld: de gulden. Nu valt Nederland in de eurozone. Dat zijn de landen waar je met de euro betaalt.

Veel landen in Noord-Europa hebben nog wel hun eigen geld.

Dat heeft verschillende redenen.

WEET JE HET NOG?

C

BEGRIPPEN

• de eurozone • de wisselkoers • de open grens • de welvaart • het welzijn • onafhankelijk

Vandaag varen we naar Noorwegen.

Zodra de toeristen van boord gaan, gaan ze meteen naar een bank om geld te wisselen. In Noorwegen betaal je namelijk met ander geld dan in IJsland.

De Europese Unie (EU) is een groep landen uit Europa die samenwerkt.

Noorse kronen.

Nederlandse guldens.

IJslandse kronen.

Euro’s. geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg

opdracht 1

Maak opdracht 1

Weet jij hoe de Nederlandse munten vroeger heetten?

Kies uit: cent, dubbeltje, kwartje, rijksdaalder, stuiver.

0,01 gulden 0,05 gulden 0,10 gulden 0,25 gulden 2,50 gulden

64 13127_wz_wb_gr7_thema4.indd 64

22-1-2014 10:47:46

Les 2 • Noord-Europa en de EU JE LE E RT waarom niet alle Noord-Europese landen met de euro betalen.

B EG RIPPE N eurozone • wisselkoers • open grens

Zweden, Denemarken, Letland en Litouwen Deze landen zijn wel lid van de Europese Unie (de EU), maar je betaalt er niet met de euro. In sommige landen gaat dat nog gebeuren. Andere landen willen hun eigen geld houden.

IJsland en Noorwegen Deze landen zijn geen lid van de EU. De regels en afspraken die de EU maakt, gelden dus niet voor deze landen. De euro hoort bij de EU. Het is dus logisch dat je in IJsland en Noorwegen niet met de euro betaalt.

Finland en Estland Deze landen zijn lid van de EU. Deze landen gebruiken wel de euro.

Telkens anders Toeristen weten niet precies hoeveel Noorse kronen ze krijgen als ze hun IJslandse kronen inwisselen. Dat komt door de wisselkoers: het geld is elke dag meer of minder waard in vergelijking met andere muntsoorten. Dat is vooral lastig voor de handel tussen verschillende landen. In eurolanden hebben handelaren geen last van de wisselkoers.

Controle?!

Tussen de EU-landen zijn open grenzen. Je hoeft je paspoort niet te laten zien bij de grens. Bij de grenzen van andere landen moet dat wel.

geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg

opdracht 2

Maak opdracht 2

Hier zie je het cruiseschip waarop Marit en haar toeristen varen.

In welke landen kunnen ze met euro’s betalen? Kruis aan.

IJsland

Finland

Noorwegen

Estland

Denemarken

Letland

Zweden

Litouwen

65 13127_wz_wb_gr7_thema4.indd 65

22-1-2014 10:47:53

Noord- Europa

We varen door naar Stockholm. Net als in de andere Scandinavische landen lijkt het leven van de mensen in Zweden erg op het leven in Nederland.

Naar de stad Iets drinken op een terras, lekker shoppen of naar de bioscoop: net als in Nederland doen mensen in Scandinavië dat graag en vaak. Dat komt doordat de welvaart in Scandinavië hoog is: in vergelijking met andere landen op de wereld zijn de mensen er best rijk.

Heel gezond In Scandinavië zijn mensen over het algemeen heel gezond. Het eten is er goed en er zijn goede dokters. Je zegt ook wel: het welzijn is er goed.

De mensen worden er gemiddeld ouder dan in andere landen.

Stockholm.

Naar school Net als jij gaan kinderen in Scandinavië allemaal naar school. Onderwijs is verplicht én goed.

Maak opdracht 3 geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg

opdracht 3

De welvaart van een land wordt gemeten door te kijken hoeveel geld mensen gemiddeld verdienen.

De welvaart was het hoogst in:

De welvaart was het laagst in:

200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0

n n n d n d d ke ge d e a n t l a n t l a n we a r we we i n l u s e o F E L m r t Z Li ne oo N De welvaart

IJ s

la

nd

66 13127_wz_wb_gr7_thema4.indd 66

22-1-2014 10:48:03

Les 2 • Noord-Europa en de EU JE LE E RT over de welvaart en het welzijn in Noord-Europa.

B EG RIPPE N welvaart • welzijn • onafhankelijk

Grote veranderingen In Estland, Letland en Litouwen is de laatste dertig jaar veel veranderd. Voor 1991 bestonden deze landen niet.

Ze waren een onderdeel van de Sovjet-Unie. Daarna werden de landen onafhankelijk: ze werden baas in eigen land. Vanaf 2004 zijn deze landen lid van de EU.

Verkiezingen Toen de Baltische Staten onafhankelijk werden moest er veel gebeuren. Er kwamen verkiezingen waarbij een president en een kabinet werden gekozen. Dat kabinet bedacht wat er allemaal moest gebeuren in hun nieuwe land.

Verkiezingen in Litouwen.

Moderne bedrijven

Opknappen

De mensen in de Baltische Staten hebben vaak een goede opleiding. Daardoor zijn er ook moderne bedrijven. In Estland zijn bijvoorbeeld veel bedrijven voor internet en moderne media.

In de steden van Estland, Letland en Litouwen staan mooie, oude gebouwen.

Nu die opgeknapt zijn, komen er veel toeristen. Dat levert veel geld op.

Riga, de hoofdstad van Letland.

opdracht 4

geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg

Maak opdracht 4 Kinderen zijn afhankelijk van hun ouders.

Stel: jij zou vanaf vandaag onafhankelijk worden.

Wat zou dat betekenen voor jouw welvaart en welzijn?

67 13127_wz_wb_gr7_thema4.indd 67

22-1-2014 10:48:10

Noord- Europa

Ken jij de plaatsen en wateren van Noord-Europa?

Vare Noo IJsze voor wint gem Je ku wel

In Oslo kun je dit oude Vikingschip bewonderen.

In Kopenhagen is een beroemd pretpark dat Tivoli heet.

Maak opdracht 5 geen kopieermateriaal Š Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg

Bij welke stad ligt de attractie? In welk land is dat? Trek lijnen.

opdracht 5

Oslo

Finland

Kopenhagen

Noorwegen

Helsinki

Zweden

Stockholm

Denemarken

68 13127_wz_wb_gr7_thema4.indd 68

22-1-2014 10:48:27

Les 2 • Noord-Europa en de EU JE LE E RT de plaatsen en wateren van Noord-Europa.

Varen op de Noordelijke IJszee is vooral in de winter niet gemakkelijk.

Je kunt er wel op lopen.

In Helsinki gaan mensen vaak naar de sauna: lekker heet! En daarna afkoelen in de sneeuw, als die er ligt.

In Stockholm kun je naar Junibacken.

Dat is een park waar je het huis van Pippi Langkous kunt bezoeken.

opdracht 6

geen kopieermateriaal Š Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg

Maak opdracht 6 Door welke drie wateren vaart Marit met het cruiseschip? Zet in de goede volgorde.

Bij opdracht 2 kun je zien hoe de route ook alweer was.

Kies uit: Atlantische Oceaan, Noordelijke IJszee, Noordzee, Oostzee.

Marits reis: Over welke zee vaart ze niet?

69 13127_wz_wb_gr7_thema4.indd 69

22-1-2014 10:48:40

Noord- Europa

LES 3

Vis vangen Vroeger werd vis altijd gevangen. Maar er wordt te veel vis gevangen. Daardoor zit er steeds minder vis in de zee en in de meren. Dat noem je overbevissing.

VERDIENEN AAN BOS EN ZEE JE LEERT

• wat voor- en nadelen zijn van visvangst en viskweek; • hoe men ervoor zorgt dat bosbouw in Noord-Europa duurzaam is; • de topografie van Noord-Europa.

BEGRIPPEN

• de overbevissing • de viskwekerij • de visserij • de bosbouw • het productiebos • de houtindustrie

Op het cruiseschip wordt veel vis gegeten. Niet zo gek, met al dat water om ons heen. In Finland bezoeken we een zalmkwekerij.

Vis kweken Een viskwekerij is een vorm van visserij.

Jonge vissen, zoals zalmen, worden in grote bakken verzorgd tot ze groot genoeg zijn om verkocht te worden.

Je hoeft dan niet in zee te vissen.

Viskwekerij.

WEET JE HET NOG?

C

Duurzaam betekent dat je bij het maken van producten rekening houdt met het milieu.

Oplossing?

Vis kweken lijkt een goede oplossing voor de overbevissing, maar is het dat ook? Jammer genoeg is dat niet helemaal het geval.

Maak opdracht 1

geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg

opdracht 1

Wie zegt wat? Trek lijnen.

Ik kies de goedkoopste vis.

Ik voer actie om vis te beschermen.

Vissenvoer moet niet te duur zijn.

Ik verkoop alleen duurzame vis.

70 13127_wz_wb_gr7_thema4.indd 70

22-1-2014 10:48:49

Les 3 • Verdienen aan bos en zee JE LE E RT wat voor- en nadelen zijn van visvangst en viskweek.

B EG RIPPE N overbevissing • viskwekerij • visserij

Vis eet vis Het voer van kweekzalm bestaat voor een deel uit vis. Dus: om vis te kweken, moet je vis vangen. Dat schiet niet echt op.

Daarnaast vervuilt het water van de kwekerijen snel, door al de vissenpoep. Ook ontsnappen kweekzalmen soms. In zee komen ze hun wilde soortgenoten tegen. De wilde zalmen krijgen zo ook de ziektes van kweekzalmen. Die kunnen daar niet tegen.

Tja …

Je staat in de supermarkt en je hebt zin in vis. Maar welke vis moet je kiezen?

Gevangen vis of kweekvis? Gelukkig staat er op verpakkingen steeds meer informatie en zijn er keurmerken die duidelijk maken of de vis duurzaam is.

Welke vis zal ik kiezen?

Meeuwen hopen op een lekker visje.

Afspraken in de EU Landen uit de EU bedenken samen regels om ervoor te zorgen dat de zeeën en oceanen niet leeggevist worden. Maar ze moeten er ook voor zorgen dat vissers en viskwekers genoeg werk houden én dat consumenten vis kunnen blijven eten. Zulke regels maken is niet makkelijk, maar wel heel belangrijk!

opdracht 2

geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg

Maak opdracht 2 Waarom is het niet handig als elk land zijn eigen regels maakt voor de visvangst?

71 13127_wz_wb_gr7_thema4.indd 71

22-1-2014 10:48:58

Noord- Europa

J

Vandaag komen we aan in Estland.

Daar bezoeken we een productiebos.

Daarna varen we door naar Letland en Litouwen.

Heel veel bos Een groot deel van Noord-Europa bestaat uit bos. In het noorden zijn het naaldbossen. In het zuiden zijn dat loofbossen en gemengde bossen. Die bossen worden vooral gebruikt voor bosbouw: bomen groeien er voor het hout.

Dit is een productiebos …

… en dit niet!

Rechte stammen Bossen waar bomen worden geplant en gekapt voor het hout noem je productiebossen. De bomen staan daar dicht op elkaar, zodat er zoveel mogelijk bomen kunnen staan en de stammen heel recht en hoog worden. Maar … om te wandelen is dat natuurlijk een beetje saai!

Maak opdracht 3 geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg

opdracht 3

Waarom is het gemakkelijker om bomen te kappen in een productiebos dan in een gewoon bos?

72 13127_wz_wb_gr7_thema4.indd 72

22-1-2014 10:49:06

Les 3 • Verdienen aan bos en zee JE LE E RT hoe men ervoor zorgt dat bosbouw in Noord-Europa duurzaam is.

B EG RIPPE N bosbouw • productiebos • houtindustrie

Kappen en planten In Noord-Europa is bosbouw duurzaam. Als er bomen worden gekapt, planten ze ook weer nieuwe bomen. De bosbouwers houden ook rekening met de dieren die in het bos leven. Op andere plekken in de wereld gebeurt dit niet altijd. Zo is er in Afrika en Zuid-Amerika al veel regenwoud verdwenen.

Vroeger was dit een regenwoud.

FSC Duurzaam hout herken je aan het FSC-keurmerk.

Wat maak je van hout?

IKEA IKEA is een Zweeds bedrijf. Veel hout voor hun meubels komt uit de Baltische Staten.

opdracht 4

Papier Wist je dat veel papier van hout wordt gemaakt?

Maak opdracht 4 geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg

Hout wordt niet zomaar gekapt.

We gebruiken het voor allerlei dingen. Als brandhout bijvoorbeeld.

Maar ook voor meubels. Alle bedrijven die van hout iets anders maken noem je de houtindustrie.

In de Baltische Staten, maar ook in Scandinavië werken veel mensen in de houtindustrie.

Streep de foute antwoorden door.

Boven de poolcirkel vind je loofbomen / toendra.

Wie in een productiebos werkt, doet aan bosbouw / houtindustrie.

Een viskwekerij is een vorm van visvangst / visserij.

Landen in de eurozone / EU-landen hebben geen wisselkoersen als ze samen handelen.

73 13127_wz_wb_gr7_thema4.indd 73

22-1-2014 10:49:20

Noord- Europa

Ken jij de topografie van Noord-Europa?

Winkels van IKEA heb je overal. Het bedrijf komt uit Zweden. Geel en blauw zijn de kleuren van de Zweedse vlag.

Waarschijnlijk is de paperclip in Noorwegen uitgevonden.

Dit handige metalen draadje is het nationale symbool van dit land.

Kinderen over de hele wereld spelen met lego.

Dit speelgoed wordt gemaakt door een bedrijf in Denemarken.

Maak opdracht 5 geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg

opdracht 5

Welke stad of welk land wordt bedoeld?

1. Hoofdstad van ‘IKEA-land’.

2. Hoofdstad van ‘Lego-land’.

3. ‘Skype-land’.

4. Hoofdstad van ‘Paperclip-land’.

5. Hoofdstad van ‘Iittala-land’.

Woont hier de koning van Legoland?

74 13127_wz_wb_gr7_thema4.indd 74

22-1-2014 10:49:33

Les 3 • Verdienen aan bos en zee JE LE E RT de topografie van Noord-Europa.

In Finland wordt mooi glas gemaakt.

Het merk Iittala is een bekend en duur merk glas. Je kunt het ook in ons land kopen.

Bellen via de computer kan met Skype.

Dit is een programma uit Estland. Het wordt over de hele wereld gebruikt.

opdracht 6

geen kopieermateriaal Š Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg

Maak opdracht 6 Wat wordt bedoeld?

1. Land met geisers.

2. Zuidelijkste land van de Baltische Staten.

3. Stockholm ligt aan deze zee.

4. Land met fjorden.

75 13127_wz_wb_gr7_thema4.indd 75

22-1-2014 10:49:49

WERKBOEK JAARGROEP 7

DEZAKENVANZWIJSEN

dezakenvanzwijsen.nl

WERELDZAKEN Digibordmethode voor aardrijkskunde

Digibordmethode voor aardrijkskunde Wereldzaken is onderdeel van de uitgaven voor kennisgebieden van Zwijsen. Verwante uitgaven binnen De Zaken van Zwijsen zijn: Digibordmethode voor geschiedenis

Digibordmethode voor natuur & techniek

Digibordlessen 36x per jaar een kant-en-klare digibordles gebaseerd op de actualiteit, voor een complete en altijd actuele methode

ISBN 978-90-487-1312-7

9 789048 713127

13127_wz_wb_gr7_os.indd 1

naam:

.........................................

27-05-13 16:09