reportage
Het land van onze toekomst door Govert Derix beeld Marinus Derix
S
inds de jaren tachtig verbleef Govert Derix in totaal vier jaar in Brazilië, voornamelijk in de noordoostelijke deelstaat Ceará in de buurt van de stad Fortaleza, in de zeventiende eeuw gesticht door Nederlanders. Hij zag het land veranderen van een achtergebleven natie in een booming economy die nu zelfs het westen voorbij lijkt te streven. Wat kunnen we leren van het Braziliaanse mirakel? Weinigen beseffen dat het noordoosten van Brazilië van 1630 tot 1654 een Nederlandse kolonie was die werd gerund door de West-Indische Compagnie, het kleinere zusje van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Het was Maurits van Nassau, neef van onze ‘vader des vaderlands’, die in de zeventiende eeuw zijn zinnen zette op ZuidAmerika en Nederlandse investeerders enthousiast maakte voor de winst die daar te behalen zou zijn. In de praktijk viel dat echter tegen. Anders dan in ‘de Oost’ lag de rijkdom in Brazilië niet voor het oprapen. Het belangrijkste exportproduct was suiker. Maar om suikerriet te oogsten en te verwerken, was menskracht nodig. Reden waarom de economische ontginning van Brazilië’s noordoosten begón met de verovering van Portugese handelsposten in Angola. Om een beeld te geven van de toenmalige handelsgeest: in 1644 rapporteerde Maurits (bijgenaamd ‘De Braziliaan’) aan de Staten-Generaal dat er tussen 7 februari 1642 en 23 juli 1643 6468 slaven aan boord gingen, waarvan er 1524 overleden, “een aanzienlijk verlies” – in florijnen, welteverstaan. Naar schatting vonden in de zeventiende eeuw 48
zo’n 520.000 slaven hun weg naar de Braziliaanse suikerindustrie. Goeddeels in schepen met veelbelovende namen als de Regenboog. Want ook nadat Nederland de kolonie in 1654 weer verloor aan Portugal, bleven we heer en meester van de internationale slavenhandel. Een belangrijk deel van de nieuwe bevolking arriveerde dus twee eeuwen lang door Nederlandse handen in hun nieuwe vaderland. Ik moet daar altijd aan denken als ik in Fortaleza in het Park van de Martelaren de reusachtige baobábomen zie staan die wij eveneens uit Afrika haalden en waaraan opstandige slaven werden opgehangen. Globalisering Nederland had een stevige vinger in de pap van de raciale smeltkroes Brazilië. Een eerste les die we kunnen trekken is dan ook een historische. Recentelijk is de erkenning van de slavernij in Suriname weer in het nieuws. In Brazilië hanteerden de Nederlanders de strategie om de quilombos, dorpen van gevluchte negerslaven, de stuipen op het lijf te jagen met kannibalistische indianenkrijgers – politionele acties avant la lettre. Deze en meer vreedzame feiten (zoals de eerste Joodse gemeenschap in Amerika die tijdens de Nederlandse heerschappij bloeide in het centrum van Mauritsstad, het latere Recife) doen je
beseffen dat de globalisering niet pas iets is van de laatste decennia, maar een proces dat op z’n laatst begon met de ontdekking van de Amerika’s. Intussen zijn de Brazilianen volop bezig om zelf de wereld te ontdekken. Ik zal nooit vergeten hoe ik twintig jaar terug op de Champs-Elysées in Parijs opkeek omdat ik Braziliaans Portugees hoorde. Nu steekt die taal er in het internationale geroezemoes van de wereldsteden altijd wel ergens bovenuit. Nu de economische kaarten omgekeerd liggen en we drie eeuwen verder zijn, is het de vraag hoe wij ons moeten verhouden tot een Braziliaanse Gouden Eeuw. Kunnen we daar sportief mee omgaan? Heeft het zin om stil te staan bij ons gedeelde verleden? Eén van de effecten van de globalisering en de emerging economy aldaar, is dat zij niet alleen in toenemende mate naar hier komen, maar dat ook steeds meer Westerse toeristen hun weg vinden naar de mooiste stranden van de wereld. Het is een open deur om te zeggen dat de wereld steeds kleiner wordt. In die kleinere wereld kunnen we steeds makkelijk ontdekken dat onze wortels veel internationaler vertakt zijn dan we denken. Zoals de opkomende Braziliaanse middenklasse het oude continent Europa aan het ontdekken is, zo staan wij voor de herontdekking van ons Braziliaanse verleden. Diaspora Wereldwijd was er de laatste tientallen jaren sprake van een Braziliaanse diaspora die vooral door economische motieven werd veroorzaakt. Het CBS leert dat Nederland intussen meer dan vierduizend gemengd NederlandsBraziliaanse stellen telt. Ook Limburg heeft een omvangrijke Braziliaanse gemeenschap. Typisch genoeg zijn er de laatste jaren steeds meer Brazilianen die terugkeren naar hun land van herkomst - omdat de economische vooruitzichten daar nu beter lijken dan hier. Maar er zijn ook emotionele mo-
“Ook Limburg heeft een omvangrijke Braziliaanse gemeenschap.” sep/okt '12