ROZDZIAŁ 1
Sowieckie klęski głodu
W
świecie zachodnim rok 1933 był czasem niedostatku. Ulice miast Ameryki oraz Europy roiły się od pozbawionych pracy mężczyzn i kobiet, którzy przyzwyczaili się czekać w kolejce na posiłek. Rzutki, młody walijski dziennikarz Gareth Jones widział w Berlinie, jak Adolf Hitler porywa bezrobotnych Niemców swoimi mowami. W Nowym Jorku uderzyła go bezradność amerykańskich robotników trzy lata po rozpoczęciu się wielkiego kryzysu: „Widziałem setki nieszczęśników stojących jeden za drugim, niektórzy w porządnych niegdyś ubraniach – wszyscy czekali na dwie kanapki, pączka, kubek kawy i papierosa”. W Moskwie, dokąd Jones dotarł w marcu tego samego roku, głód w krajach kapitalistycznych stanowił powód do radości. Kryzys zdawał się zwiastować światową rewolucję socjalistyczną, a Stalin i jego koteria chełpili się, przepowiadając nieuchronny triumf ustroju, który zbudowali w Związku Radzieckim1. Rok 1933 był jednak rokiem głodu także w miastach sowieckich, a zwłaszcza na sowieckiej Ukrainie. W tamtejszych ośrodkach miejskich – Charkowie, Kijowie, Stalino, Dniepropietrowsku – setki tysięcy ludzi czekały każdego dnia na zwykły bochenek chleba. W stolicy republiki Charkowie Jones ujrzał nowe oblicze nędzy. Ludzie ustawiali się tam o drugiej w nocy w kolejkach przed sklepami, które otwierano dopiero o siódmej. Na chleb czekało zazwyczaj około czterdziestu tysięcy osób. By nie dać się wypchnąć, zdesperowani kolejkowicze obejmowali w pasie stojących przed sobą. Niektórych głód tak osłabił, że nie potrafili stać, nie