I. ZACHODNIE
SOJUSZE
55
Słowaków. W końcu jednak ich cierpliwość doczekała się nagrody. Pod koniec sierpnia 1944 roku na Słowacji wybuchło powstanie; w pierwszym tygodniu maja 1945 roku powszechne powstanie w Pradze zaczęło się tuż przed wyzwoleniem. Zachodni alianci i Sowieci ustalili, że należy unikać tarć. Wkrótce potem prezydent Beneš wrócił do kraju i z błogosławieństwem wszystkich mocarstw sojuszniczych zaczął się proces restauracji rządu emigracyjnego. Na przeciwnym krańcu kontynentu ogromne konsekwencje dla stanowiska Wielkiej Brytanii miało zwycięstwo faszystowskiego ugrupowania generała Franco. Przez trzy lata (1936–1939) mocarstwa Zachodu z niepokojem obserwowały, jak Republika Hiszpańska coraz bardziej ugina się pod naporem faszystów. Sympatie państw zachodnich niewątpliwie leżały po stronie Republiki. Ale zdobycie przewagi przez komunistów w demokratycznej Republice nie mogłoby ich ucieszyć bardziej niż poparcie udzielone generałowi Franco przez Hitlera i Mussoliniego. Wobec tego wahadło już od dawna przechylało się z jednej strony na drugą. Gdyby pełnomocnicy Stalina odnieśli zwycięstwo w Hiszpanii, Zachód zapewne uznałby międzynarodowy komunizm za poważniejsze zagrożenie. Natomiast triumf faszystów utwierdzał go w przekonaniu, że nie tylko należy powstrzymać międzynarodowy faszyzm, ale też że komunistów – mimo wszystkich ich wad – można by włączyć do obozu sojuszników. Stosunki Wielkiej Brytanii z krajem, gdzie zaczęła się druga wojna światowa w Europie i który stał się w ten sposób jej Pierwszym Sojusznikiem, miały swoje wzloty i upadki. Rozwijały się w kontekście wydarzeń przeszłych i bieżących. Narodziły się z upadku polityki ugodowej i ze wspólnej decyzji o konieczności podjęcia walki. Doprowadziły do prawdziwego braterstwa broni, zwłaszcza w latach 1940–1941, kiedy Wielka Brytania stanęła w obliczu takiej samej katastrofy narodowej, jaka wcześniej dotknęła Pierwszego Sojusznika. Przyniosły też atmosferę dużej sympatii, zwłaszcza wśród dyplomatów, administracji i personelu wojskowego po obu stronach – ludzi, którym przyszło pracować i walczyć pod ciężarem jarzma. Jednakże – jak w przypadku romansu nie mogącego trwać wiecznie – narastały problemy. Wielka Brytania znajdowała coraz więcej atrakcyjnych partnerów. Pierwszy Sojusznik dołączył do wciąż rosnącej grupy klientów i pełnych nadziei petentów. Nie został porzucony, ale miał wszelkie prawo, aby się czuć coraz bardziej zaniedbywanym. Pod koniec roku 1944 można już było mówić o nieoficjalnej separacji. Formalny rozwód nastąpił dopiero w lipcu 1945 roku.