ZECC ARCHITECTEN
NO.2 lente 2022
Op mijn plek —
Zecc over groei en ambitie
— Tijdelijke huisvesting Tweede Kamer
CO-CREATIE
In Vathorst woon je in een specifiek ontworpen omgeving met een waarachtige identiteit. Stedenbouwkundige Edzo Bindels is mededirecteur van West 8 en supervisor van deze nieuwbouwwijk, waar Zecc Architecten zes woongebouwen en 195 grondgebonden woningen heeft ontworpen. Wat had hij als supervisor voor ogen en hoe kijkt hij naar de gecreëerde ruimtelijke kwaliteit en het leven in deze Vinex-wijk 2.0?
Componeren van een verhaal foto Thijs ter Hart
bestaande watergang. In de rol van supervisor zorgt Edzo dat de wijk op een kwalitatieve manier ontwikkeld wordt, waardoor de openbare ruimte en de gebouwen samen het verhaal van deze waterstad vertellen.
tekst Hedwig van der Linden foto (l) Stijn Poelstra
In Waterdorp ontwierp Zecc meerdere woningbouwprojecten. Karakteristieke typologieën die een dorp betekenis geven, zoals Het Hofje met sociale huurwoningen, gelegen aan De Brink. Het binnenhof vormt een informele ontmoetingsplek met veel verblijfskwaliteit en sociale cohesie.
Al 22 jaar werkt Edzo Bindels aan de Vinex-locatie Vathorst. De ontwikkeling stamt uit 1994, toen het Rijk de locatie bestempelde als uitleglocatie binnen de Vierde Nota Extra. “Een product van de machinerie van groeikern Amersfoort. Anno 2022 zitten we in de laatste fase van de gebiedsontwikkeling”, vertelt Edzo. Tussen 1996 en 2000 is het masterplan voor 11.000 woningen ontwikkeld door ontwerpbureaus West 8 en Kuiper Compagnons onder het credo ‘Een wereld van verschil’. Verschil tussen en binnen de verschillende deelgebieden van Vathorst, wat betreft stedenbouw en architectuur. West 8 is als stedenbouwkundige, landschapsarchitect en supervisor verantwoordelijk voor het noordelijkste deelgebied: De Laak – een waterstad vernoemd naar de
ZECC ARCHITECTEN
Schaatsen, zwemmen, suppen “Vathorst is een goed bereikbare locatie aan de oostzijde van de A1 binnen allerlei werkgelegenheid, waardoor veel mensen zich er vanuit logistiek oogpunt zullen vestigen. Maar als je daar woont, waar woon je dan gevoelsmatig?” Een vraag die West 8 bezighield aan de tekentafel bij het ontwerp van De Laak, een deelgebied met 4.000 woningen. In de koude winter van 1997 (de laatste editie van de Elfstedentocht) is Edzo via de Randmeren van Nijkerk naar Amersfoort geschaatst. “Dan realiseer je je dat er een heel mooi landschap aan de noordkant van Amersfoort ligt”. De Eemvallei en de romantiek van de Hollandse grachtenstad, zoals Amersfoort er eentje is, gaven aanleiding om een milieu te maken waar het water de openbare ruimte en het leven bepaalt. “Waar je als kind ’s zomers zwemt en supt in de grachten en waar een elfbruggentocht georganiseerd wordt als er ijs ligt”. Het thema waterstad leidde ook tot een wat hogere dichtheid dan in de andere delen en tot een passende pandsgewijze architectuur. “Waar je normaal gesproken in een Vinex-wijk kunt zeggen dat je vooral
één soort woning terugvindt, hebben we hier verschillende type woningen gemengd”. Appartementen naast rijwoningen en vrijstaande vrijemarktwoningen naast particuliere zelfbouw. Wonen aan het water “Het leuke van water is”, gaat Edzo verder, “dat het op zichzelf geen eigenschappen heeft. Water reflecteert wat eromheen staat, en dat maakt het water wel of niet aantrekkelijk.” Die beleving kun je volgens Edzo heel precies componeren. “Bomen en struikgewas en een bocht waar je een boothuisje ziet liggen kunnen het water romantisch maken.” Waar veel over na is gedacht bij het ontwerpen van deze waterstad, is hoe je de collectieve beleving van het water kunt koppelen aan het individuele woongenot. “Een voorbeeld: het is heel aantrekkelijk om aan het water te wonen, maar onze angst is dat zo’n waterkant helemaal geprivatiseerd wordt waardoor het geen meerwaarde heeft voor het geheel. Dan kun je grachtenpanden ontwerpen waarbij je op het water kijkt vanuit je woning, maar de woning niet aan het water ligt – de straat grenst namelijk aan het water.” Om woningen te maken waar de tuin wel aan het water ligt maar waarbij die waterkant ook een meerwaarde heeft voor de buurt, is besloten om zogenoemde overtuinen te maken. “Die kennen we uit Friesland: een eigen voortuin aan het water met een straat tussen voordeur en tuin. Je zit niet in de achtertuin tussen de schuttingen, maar in je voortuin aan het water waardoor je tevens de buurt ervaart” Edzo bevestigt dat dit de interactie tussen buurtbewoners vergroot.
“Vanuit je overtuin begroet je de buurman die langsfietst en vraagt of hij aan tafel aanschuift”. Ontwerpen van het specifieke Als supervisor kijkt hij niet alleen naar de stedenbouwkundige randvoorwaarden op hogere schaal, maar zoomt ook in tot het kleinere niveau: van de precieze positionering van de woning op het kavel en de situering van een sluiswachtershuisje op een zichtlijn, tot de brugleuningen en de voordeuren als interface tussen samenleving en individu. “Mensen zijn gevoelig voor het specifieke, voor een leesbare omgeving met herkenbare elementen zodat zij zich er thuisvoelen”. Daarin spelen zowel de sociale aspecten (“Hee buurman, schuif je aan tafel?”) als de fysieke elementen (“Vanuit mijn slaapkamerraam zie ik het sluiswachtershuisje”) een rol”. Die onderdelen zo durven componeren dat er een plek ontstaat die een geschiedenis lijkt te hebben, is een hele kunst op een Vinex-locatie waar je begint vanuit een weiland. “En dan zou je kunnen zeggen dat die identiteit heel kitsch is, maar het zijn de particulieren en de verschillende architectenbureaus die vervolgens meebouwen aan het verhaal met de woningen die ze toevoegen en het daardoor écht maken”, reflecteert Edzo. “Als je door watersteden loopt, dan beleef je die ene brug met de bloembakken, die brugwachterswoning waar nu een atelier in zit en dat steigertje waar ’s zomers de kinderen vanaf duiken. Hierdoor ontstaat er vanuit het water een verhaallijn.” Hij heeft geleerd en ontdekt dat die details ertoe doen en dat je ze mee kunt ontwerpen.
26
Overtuinen, een eigen voortuin aan het water met een straat tussen voordeur en tuin. foto West 8 IJspret op de grachten van De Laak Vathorst (l). foto Jeroen Musch Een dubbelhoge toegangspoort van houten lamellen aan De Brink nodigt passanten uit om de groene binnentuin van Het Hofje te ontdekken (r). foto Stijn Poelstra
“WIJ WONEN IN DAT HELE SMALLE PAND MET DE HOGE RAMEN WAAR HET WATER EEN BOCHT MAAKT"
CO-CREATIE
Wisselwerking tussen straat en woning De openbare ruimte beïnvloedt het ontwerp van de gebouwen, en vice versa heeft de architectuur impact op de beleving van straten en grachten. In de wisselwerking tussen stedenbouw en architectuur ging het Edzo ook bij de gebouwen om die specificiteit. “Niet eindeloos dezelfde uitstraling, maar ervoor zorgen dat mensen hun woning kunnen aanwijzen en eigenmaken: wij wonen in dat hele smalle pand met de hoge ramen, waar het water een bocht maakt”. Edzo merkt dat er bij ontwikkelaars en architecten soms een blindheid is voor het belang van de openbare ruimte. “Waar dit toe leidt, zijn woningen met alleen maar keukens aan de straatkant waardoor mensen leven aan de achterkant en de openbare ruimte doods is”. Doordat de ontwikkeling van Vathorst verspreid over twee decennia plaatsvond, kon hiervan geleerd worden en is dit verderop in het plan anders aangepakt. Als Edzo terugblikt op deze ontwikkeling, dan is hij het meest trots op het feit dat mensen zich de openbare ruimte toe-eigenen: Vathorsters en ook andere bewoners uit Amersfoort komen bij mooi weer naar De Laak om samen te recreëren op, aan en in het water.
ZECC ARCHITECTEN