Zecc Architecten - ZEEN no.2

ZECC ARCHITECTEN

NO.2 lente 2022

Op mijn plek —

Zecc over groei en ambitie

— Tijdelijke huisvesting Tweede Kamer

HET MAGA ZEEN

Een fijne plek om te wonen, je buren te begroeten of om samen te werken met je collega’s. Met evenveel plezier en gedrevenheid werken wij aan de huisvesting voor de leden van de Tweede Kamer als voor de bewoner van een compacte sociale huurwoning. Architectuur biedt ruimte aan de gebruiker, die daar vervolgens zelf zijn eigen plek creëert.

ZECC ARCHI TECTEN

OP MIJN PLEK Spoorhuis Santpoort Los interieur en styling Studio Jeroen van Zwetselaar

Santpoort

Maakt architectuur gelukkig?

Genieten van natuurlijke schoonheid. Meer glas dan muren, meer zon dan schaduw en overal groen om je heen. Met de pui helemaal open voel je een briesje naar binnen stromen. In het interieur komen natuurlijke materialen en kleuren terug, waardoor alles in evenwicht is en jij je helemaal op je plek kunt voelen.

foto Cornbread Works

285 DAGEN, WIJ HEBBEN HET ER VOOR OVER Stacaravan op de bouwplaats van Landschapsvilla

Vriezenveen

Met zes personen en drie honden bijna een jaar bivakkeren in een stacaravan op het Twentse platteland. Want als je huis gesloopt wordt, moet je toch een dak boven je hoofd hebben.

Tot hun prachtige vrijstaande woning klaar is, woont dit gezin alvast op de bouwkavel naast de schaftkeet. Iedere activiteit op de bouw-

plaats wordt nauwlettend gevolgd en waar nodig steken de bewoners zelf hun handen uit de mouwen.

De opdrachtgever kocht zelf een graafmachine om mee te kunnen werken aan het huis en de kavel van 2 hectare. Kamperen in afwachting van je nieuwe droomhuis. Soms is het bijna jammer als het huis klaar is, want wat was het toch knus…

Drie spinnen in het Zecc-web

6

HET KERNTEAM

Impressie Zecc Architecten: ’t Bölke en omgeving Enschede, complexe binnenstedelijke inpassing met markant kopgebouw.

Zecc Architecten heeft ambities. Het bureau groeit.

De projecten worden groter en complexer. Dat vraagt om een krachtig kernteam: Mario van Kooij, Koen Pörtzgen en Roy van Maarseveen. tekst Viveka van de Vliet fotografie Zecc studio Marjolein Spronk

Het driemanschap werd vorig jaar gevraagd, zei volmondig ja, onderzocht in de aanloop wat de meest optimale invulling van ieders rol is en heeft in die positie kunnen groeien.

Sinds 1 januari zijn de associates op volle kracht en vol energie aan het werk in hun nieuwe, bredere functie.

Het kernteam gaat ervoor zorgen dat projecten nog beter lopen, iedereen er met plezier aan werkt en de kwaliteit hoog blijft. Door de organisatie van projecten bij hen weg te halen, verlichten Roy, Koen en Mario de overvolle agenda’s van creatief directeur Bart Kellerhuis en algemeen directeur

ZECC ARCHITECTEN

Marnix van der Meer, zodat die meer tijd hebben om bij de inhoud van projecten betrokken te blijven. “Ik zie dit als een kans voor mijn eigen ont­ wikkeling, maar zeker ook voor de ontwikkeling die we met Zecc willen verwezenlijken”, zegt Mario.

“De gedroomde stap om samen door te kunnen groeien is nu echt geworden”, voegt Roy toe. Dit geldt evengoed voor bureaumanager Christa Zonnenberg: ze krijgt ondersteuning in de bureau­­­ organisatie van een junior office­ manager, zodat ook zij kan groeien in haar inhoudelijk en strategisch zwaardere rol. Naast hun dagelijkse werk als projectleider en architect

HET KERNTEAM krijgen de drie associates er weliswaar een nieuw takenpakket bij, maar er is geen sprake van een hiërarchische tussenlaag tussen de directie en het team, zeggen ze met nadruk. Dat is niet des Zecc’s. Bart en Marnix zitten immers niet ergens op acht hoog in een afgesloten directiehokje, maar zijn makkelijk aanspreekbaar. De directe lijn tussen Bart en Marnix en het team blijft dus behouden en wordt door het kernteam zelfs versterkt.

Groei en ambitie Dat team bestaat momenteel uit een hechte groep van 25 medewerkers.

“Voorheen konden we nog met z’n allen in één busje op excursie, nu hebben we er drie nodig”, zegt het kernteam gekscherend. Vanwege de krapte is het ‘atelier’ bij de studio getrokken waardoor meer werkplekken zijn gecreëerd. Het is de opmaat naar de verhuizing eind 2024 naar een ruimere locatie in Utrecht, waar Zecc gestaag verder kan groeien.

energie uit het werken aan meerdere projecten tegelijk met veel verschillende personen en belangen en heeft veel ervaring opgedaan als projectleider bij de Tijdelijke huisvesting van de Tweede Kamer. Dat kan hij mooi bureaubreed inzetten in zijn nieuwe rol als voorzitter van het kernteam.

Christa Zonnenberg (bureaumanager) in gesprek met Mario van Kooij.

Het kernteam draagt bij aan de verdere professionalisering van het groeiende bureau. “Alle drie zijn we personen die niet alleen met hun eigen projecten bezig willen zijn.

We houden ervan om vakinhoudelijk veel te leren en zijn heel betrokken bij Zecc. We zijn nu nog meer op de hoogte van de projecten waar collega’s aan werken. Dit geeft veel energie”, zeggen ze. “We hebben een functie-­ overstijgende ambitie”, vat projectleider/projectarchitect Mario van Kooij mooi samen. Roy van Maarseveen beaamt dat. “Binnen het integrale ontwerpteam voel ik mij als een spin in het web; ik krijg van alle disciplines iets mee en kan bureaubreed met projecten meekijken”, zegt hij.

De creatieve projectleider/project­ architect werkt al bijna twaalf jaar bij Zecc en is opgeleid en opgegroeid binnen het bureau. Zijn manier van denken en die van het bureau zijn inmiddels met elkaar verweven.

Daarom past de nieuwe rol als hoeder van het Zecc-DNA hem als gegoten.

“Ik hou van nieuwe uitdagingen en van dynamiek. Ik haal energie uit het samen puzzelen om tot nieuwe ideeën te komen en knoop graag ideeën en personen aan elkaar.”

Ook Mario is een spin in het web en in die centrale rol zit hij precies tussen het zakelijke en creatieve in. Hij haalt

8

"WE HEBBEN EEN FUNCTIEOVERSTIJGENDE AMBITIE" — MARIO VAN KOOIJ

Impressie Zecc Architecten: De Solitair Utrecht, alzijdige industriële parkbewoner.

ZECC ARCHITECTEN

HET KERNTEAM

"IK HAAL ENERGIE UIT HET SAMEN PUZZELEN OM TOT NIEUWE IDEEËN TE KOMEN"

“Binnen het bureau kunnen we met z’n drieën meer betekenen, rust brengen in de hectiek zodat we het werk nog leuker en plezieriger kunnen maken,” zegt Koen Pörtzgen.

“We kijken naar wat er nodig is om projecten goed te laten lopen. Dat is een hele uitdaging want we werken aan een veelheid aan complexe projecten, van woningbouw tot gebiedsontwikkelingen en publieke gebouwen. De uitdagingen zijn groot.

Dan moet je overzicht hebben en nog selectievere en strategische keuzes maken: welke projecten zijn vernieuwend en verrijken ons portfolio, hoe blijft de kwaliteit hoog, waar zitten knelpunten, hoe zorg je voor een tevreden opdrachtgever en hoe zit het met de bezetting?” Daar kan ik aan bijdragen: ik ben oplossingsgericht en heb graag overzicht en inzicht, bij voorkeur in alles”, zegt de projectcoördinator lachend. Koen werkt alweer acht jaar bij Zecc en is, net als Roy, met het bureau meegegroeid.

— ROY VAN MAARSEVEEN

Zecc groeit, het atelier biedt extra werkruimte voor de ontwerpteams.

ZECC ARCHITECTEN

“Het bureau groeide van zeven naar 25 medewerkers en ik van tekenaar naar projectcoördinator”, zegt hij.

Hij ziet zijn rol als een natuurlijke, die in het verlengde ligt van waar hij zich al eerder mee bezighield: bureauen projectplanning, bezetting, het monitoren van projecten, BIM en IT. “Ik kan zorgen dat alles technisch klopt en dat iedereen lekker kan werken.”

Nieuwe kansen En wat Bart en Marnix betreft: de versterking van de organisatie met het kernteam geeft hen ruimte om meer met de inhoud bezig te zijn en hun visie te verbreden bij acquisities.

Ook houden ze zich bezig met nieuwe kansen, waar de oprichting van Zecc Vastgoed een goed voorbeeld van is.

Van hieruit gaan ze zelf een mooi industrieel bedrijfspand ontwikkelen.

“En ik krijg ook meer tijd om jonge talenten, waarvan er relatief veel zijn binnen Zecc, te coachen en te begeleiden”, zegt Marnix enthousiast.

“WIJ BRENGEN RUST IN DE HECTIEK” — KOEN PÖRTZGEN

12

HET KERNTEAM

Impressie Moare: Witt Woerden, integraal ontwerp van een nieuwe woonbuurt. Landschapsontwerp LAP Landscape & Urban Design (l).

Impressie Zecc Architecten: Porto Almere, stoer icoon in het duinlandschap aan het IJmeer met panoramisch uitzicht. Landschapsontwerp ZUS (Zones Urbaines Sensibles) (r).

ZECC ARCHITECTEN

PROJECT IN DE SPOTLIGHT

De tijdelijke huisvesting

Tweede Kamer:

een tijdelijke plek waar je bijna niet meer weg wilt tekst Grete Simkuté fotografie Stijn Poelstra

14

ZECC ARCHITECTEN

PROJECT IN DE SPOTLIGHT

Ruim een half jaar werkt de Tweede Kamer nu vanuit de tijdelijke huisvesting op de Bezuidenhoutseweg 67 in Den Haag – en dat bevalt de gebruikers wel. Naar visie van Zecc, is het een levendige plek geworden waar bezoekers en werknemers zich prettig voelen en waar de democratie triomfeert én soms wordt uitgedaagd.

Publieksentree aan de stationszijde. De luifel is bekleed met 3D geprint hergebruikt plastic en is 100 procent circulair (een samenwerking met Aectual).

ZECC ARCHITECTEN

Op 7 september 2021 vond de officiële opening van de tijdelijke huisvesting van de Tweede Kamer plaats. Door de coronamaatregelen was een grootse viering helaas niet mogelijk, maar dat maakte het moment niet minder bijzonder. Vanwege de renovatie van het Binnenhof treedt de Tweede Kamer voor het eerst in haar leven buiten de muren van de historische omgeving waarin ze is gevormd. Gedurende die periode doet het voormalige gebouw van het ministerie van Buitenlandse Zaken dienst als een ‘tijdelijk huis voor de democratie’.

Geschikt voor het politieke proces, met alles dat daarbij hoort. Sinds de opening heeft ook het publiek deze nieuwe plek weten te vinden. Voor hen vormt de centrale hal dé toegangspoort tot het tijdelijke Kamergebouw. Vanuit deze hal kunnen bezoekers de roltrap nemen naar de publieke tribune van de plenaire zaal, burgers en organisaties kunnen er petities aanbieden aan de Kamerleden en ook lopen hier regelmatig groepen scholieren die een bezoek aan de Tweede Kamer brengen.

PROJECT IN DE SPOTLIGHT

ZECC ARCHITECTEN

Nieuwe entree Het ontwerp van Zecc gaat de dialoog aan met de bestaande structuren van het door Dick Apon ontworpen gebouw en haalt tegelijkertijd herkenbare elementen aan uit het Binnenhof.

Het eindresultaat is fris, doelmatig en herkenbaar, met een grote focus op transparantie en duurzaamheid.

Wie als bezoeker de tijdelijke huisvesting van de Tweede Kamer bezoekt, mag via een geheel nieuwe entree aan de stationszijde naar binnen. Met zijn vloeiende, messingkleurige vormen, creëert deze nieuwe hoofdentree een lichtpunt in een verder wat sombere en gesloten omgeving. De witte luifels, die opvallen door hun netachtige structuur, zijn gemaakt van hergebruikt plastic: het duurzaamheidsthema wordt zo al manifest bij de ingang. Door de hoofdentree loop je door naar de beveiligingscheck.

De scanstraten, in de messingkleur die je reeds buiten zag, vallen door hun discrete plaatsing in de ruimte buiten het zicht.

Leo Bremen Kamerbode bij de Bodedienst — Ik vind het erg prettig dat het ruime restaurant een centrale plek inneemt, gezellig is ingericht en makkelijk toegankelijk is. De afstanden die ik voor mijn werk moet afleggen zijn wel verdrievoudigd. Dat zorgt soms voor een uitdaging. foto Tweede Kamer Margreeth de Geus-Godschalk Projectmanager huisvesting — Door de structuur van de tijdelijke huisvesting kom ik nu veel vaker collega’s tegen. Dat vind ik erg positief. Ik mis wel de unieke historie die het Binnenhof ademt, die is moeilijk te evenaren. foto Tweede Kamer Vera Bergkamp Voorzitter Tweede Kamer — Onze Tweede Kamer is, ondanks de krappe planning, op tijd verhuisd en zonder veel grote problemen. En er is tevredenheid over ons tijdelijke verblijf. foto Tweede Kamer

Herkenbaarheid De check is snel vergeten zodra je in de centrale hal bent: het hart van het gebouw. Met zijn hoge rasterplafond, kenmerkende slanke pilaren en de messingkleurige roltrap, is deze ruimte het indrukwekkende oriëntatiepunt van het gebouw. Door de hoge ramen sijpelt daglicht binnen; ook ervaar je de connectie met de vijver.

Doordat enkele elementen refereren aan het welbekende Binnenhof, voel je je meteen thuis. Zo heeft de route van de entree tot de publieke tribune van de plenaire zaal dezelfde sequentie als op het Binnenhof. En ook de plenaire zaal bevindt zich op dezelfde positie.

Deze herkenbaarheid maakt dat je je sneller thuis voelt en gemakkelijker door het gebouw navigeert.

Oud meubilair krijgt nieuw jasje De plenaire zaal, de plek waar de grote politieke vergaderingen of debatten zijn, wordt aangekondigd door de inmiddels bekende messingkleur.

De contouren van de plenaire zaal worden afgetekend door behang en stoffering in deze tint. Als een ‘plug-in’, zijn het bestaande, perenhouten meubilair en de blauwe zetels van de Tweede Kamer (naar ontwerp van Pi de Bruijn) ingepast in de ruimte.

Dankzij het samenspel met het

20

PROJECT IN DE SPOTLIGHT

moderne, lichte interieur dat gekenmerkt wordt door zachte grijstinten, krijgt het herkenbare meubilair een frisse(re) uitstraling. Als bezoeker kun je plaatsnemen op de publieke tribune in de plenaire zaal; vanuit de nieuwe, glazen multimediaruimte kijken scholieren mee.

Bruisend gebouw Buiten de plenaire zaal treffen politici en de pers elkaar bij de welbekende ‘patatbalie’. Deze is gemaakt van hergebruikt hout, afkomstig uit de oude Van Kleffenzaal. Bij de balie, die door zijn scherpe hoeken aansluit bij de jaren tachtig bouwstijl van Apon, zijn in de afgelopen maanden al meerdere deals gesloten. Ook in de commissiezalen, waarvan het stukwerk verwijst naar het Nederlandse landschap, en het restaurant kunnen medewerkers elkaar treffen. Op de bovenste verdiepingen, die niet toegankelijk zijn voor het publiek, zetelen de Kamerleden, de fracties en de ambtelijke ondersteuning.

Koning Willem-Alexander bracht een werkbezoek aan de tijdelijke huisvesting van de Tweede Kamer. foto Tweede Kamer, Jeroen van der Meyde

Thuisvoelen Waar de vaste medewerkers van de Tweede Kamer hun weg al gauw door het gebouw vinden, heb je als eenmalige bezoeker waarschijnlijk meer houvast nodig. Dit vind je, zoals gezegd, in de messingkleur.

De scanstraten, de roltrap, de garderobe met zijn kluisjes, de informatiebalie: allemaal zijn ze in een oogopslag te herkennen. Waar deze kleurkeuze

ZECC ARCHITECTEN

eerst nog kon rekenen op wat twijfel in de media, wordt het nu gezien als een herkenbaar symbool voor de tijdelijke huisvesting Tweede Kamer: één waar bijvoorbeeld nieuwsprogramma’s graag gebruik van maken.

Al met al heeft de tijdelijke huisvesting zich bewezen als een karakteristieke en toch eigentijdse plek, een plek waar de gebruikers zich steeds meer thuisvoelen.

Robuust en stoer staat De Bolder in Buiksloterham, een levendige stadswijk in wording. Voor de bewoners van de sociale huurwoningen in dit carréblok is met beperkte middelen veel woonkwaliteit gerealiseerd. De woningen zijn niet groot maar hebben allemaal een eigen buitenruimte waar men kan genieten van de zon.

Buren treffen elkaar op het gemeenschap­ pelijke binnenhof of op de woongalerij voor hun woning. En de gemeenschappelijke ontmoetingsruimte, die door de bewoners zelf is ingericht, biedt ruimte voor een kop koffie, extra werkplek of feestje.

Bolderburen

fotografie Stijn Poelstra

wonen in De Bolder

22

ZECC ARCHITECTEN

CO-CREATIE

In Vathorst woon je in een specifiek ontworpen omgeving met een waarachtige identiteit. Stedenbouwkundige Edzo Bindels is mededirecteur van West 8 en supervisor van deze nieuwbouwwijk, waar Zecc Architecten zes woongebouwen en 195 grondgebonden woningen heeft ontworpen. Wat had hij als supervisor voor ogen en hoe kijkt hij naar de gecreëerde ruimtelijke kwaliteit en het leven in deze Vinex-wijk 2.0?

Componeren van een verhaal foto Thijs ter Hart

bestaande watergang. In de rol van supervisor zorgt Edzo dat de wijk op een kwalitatieve manier ontwikkeld wordt, waardoor de openbare ruimte en de gebouwen samen het verhaal van deze waterstad vertellen.

tekst Hedwig van der Linden foto (l) Stijn Poelstra

In Waterdorp ontwierp Zecc meerdere woningbouwprojecten. Karakteristieke typologieën die een dorp betekenis geven, zoals Het Hofje met sociale huurwoningen, gelegen aan De Brink. Het binnenhof vormt een informele ontmoetingsplek met veel verblijfskwaliteit en sociale cohesie.

Al 22 jaar werkt Edzo Bindels aan de Vinex-locatie Vathorst. De ontwikkeling stamt uit 1994, toen het Rijk de locatie bestempelde als uitleglocatie binnen de Vierde Nota Extra. “Een product van de machinerie van groeikern Amersfoort. Anno 2022 zitten we in de laatste fase van de gebiedsontwikkeling”, vertelt Edzo. Tussen 1996 en 2000 is het masterplan voor 11.000 woningen ontwikkeld door ontwerpbureaus West 8 en Kuiper Compagnons onder het credo ‘Een wereld van verschil’.

Verschil tussen en binnen de verschillende deelgebieden van Vathorst, wat betreft stedenbouw en architectuur.

West 8 is als stedenbouwkundige, landschapsarchitect en supervisor verantwoordelijk voor het noordelijkste deelgebied: De Laak – een waterstad vernoemd naar de

ZECC ARCHITECTEN

Schaatsen, zwemmen, suppen “Vathorst is een goed bereikbare locatie aan de oostzijde van de A1 binnen allerlei werkgelegenheid, waardoor veel mensen zich er vanuit logistiek oogpunt zullen vestigen.

Maar als je daar woont, waar woon je dan gevoelsmatig?” Een vraag die West 8 bezighield aan de tekentafel bij het ontwerp van De Laak, een deelgebied met 4.000 woningen. In de koude winter van 1997 (de laatste editie van de Elfstedentocht) is Edzo via de Randmeren van Nijkerk naar Amersfoort geschaatst. “Dan realiseer je je dat er een heel mooi landschap aan de noordkant van Amersfoort ligt”.

De Eemvallei en de romantiek van de Hollandse grachtenstad, zoals Amersfoort er eentje is, gaven aanleiding om een milieu te maken waar het water de openbare ruimte en het leven bepaalt.

“Waar je als kind ’s zomers zwemt en supt in de grachten en waar een elfbruggentocht georganiseerd wordt als er ijs ligt”. Het thema waterstad leidde ook tot een wat hogere dichtheid dan in de andere delen en tot een passende pandsgewijze architectuur.

“Waar je normaal gesproken in een Vinex-wijk kunt zeggen dat je vooral

één soort woning terugvindt, hebben we hier verschillende type woningen gemengd”. Appartementen naast rijwoningen en vrijstaande vrijemarktwoningen naast particuliere zelfbouw.

Wonen aan het water “Het leuke van water is”, gaat Edzo verder, “dat het op zichzelf geen eigenschappen heeft. Water reflecteert wat eromheen staat, en dat maakt het water wel of niet aantrekkelijk.”

Die beleving kun je volgens Edzo heel precies componeren. “Bomen en struikgewas en een bocht waar je een boothuisje ziet liggen kunnen het water romantisch maken.”

Waar veel over na is gedacht bij het ontwerpen van deze waterstad, is hoe je de collectieve beleving van het water kunt koppelen aan het individuele woongenot. “Een voorbeeld: het is heel aantrekkelijk om aan het water te wonen, maar onze angst is dat zo’n waterkant helemaal geprivatiseerd wordt waardoor het geen meerwaarde heeft voor het geheel.

Dan kun je grachtenpanden ontwerpen waarbij je op het water kijkt vanuit je woning, maar de woning niet aan het water ligt – de straat grenst namelijk aan het water.”

Om woningen te maken waar de tuin wel aan het water ligt maar waarbij die waterkant ook een meerwaarde heeft voor de buurt, is besloten om zogenoemde overtuinen te maken. “Die kennen we uit Friesland: een eigen voortuin aan het water met een straat tussen voordeur en tuin. Je zit niet in de achtertuin tussen de schuttingen, maar in je voortuin aan het water waardoor je tevens de buurt ervaart” Edzo bevestigt dat dit de interactie tussen buurtbewoners vergroot.

“Vanuit je overtuin begroet je de buurman die langsfietst en vraagt of hij aan tafel aanschuift”.

Ontwerpen van het specifieke Als supervisor kijkt hij niet alleen naar de stedenbouwkundige randvoorwaarden op hogere schaal, maar zoomt ook in tot het kleinere niveau: van de precieze positionering van de woning op het kavel en de situering van een sluiswachtershuisje op een zichtlijn, tot de brugleuningen en de voordeuren als interface tussen samenleving en individu. “Mensen zijn gevoelig voor het specifieke, voor een leesbare omgeving met herkenbare elementen zodat zij zich er thuisvoelen”. Daarin spelen zowel de sociale aspecten (“Hee buurman, schuif je aan tafel?”) als de fysieke elementen (“Vanuit mijn slaapkamerraam zie ik het sluiswachtershuisje”) een rol”. Die onderdelen zo durven componeren dat er een plek ontstaat die een geschiedenis lijkt te hebben, is een hele kunst op een Vinex-locatie waar je begint vanuit een weiland.

“En dan zou je kunnen zeggen dat die identiteit heel kitsch is, maar het zijn de particulieren en de verschillende architectenbureaus die vervolgens meebouwen aan het verhaal met de woningen die ze toevoegen en het daardoor écht maken”, reflecteert Edzo. “Als je door watersteden loopt, dan beleef je die ene brug met de bloembakken, die brugwachterswoning waar nu een atelier in zit en dat steigertje waar ’s zomers de kinderen vanaf duiken. Hierdoor ontstaat er vanuit het water een verhaallijn.”

Hij heeft geleerd en ontdekt dat die details ertoe doen en dat je ze mee kunt ontwerpen.

26

Overtuinen, een eigen voortuin aan het water met een straat tussen voordeur en tuin. foto West 8 IJspret op de grachten van De Laak Vathorst (l). foto Jeroen Musch Een dubbelhoge toegangspoort van houten lamellen aan De Brink nodigt passanten uit om de groene binnentuin van Het Hofje te ontdekken (r). foto Stijn Poelstra

“WIJ WONEN IN DAT HELE SMALLE PAND MET DE HOGE RAMEN WAAR HET WATER EEN BOCHT MAAKT"

CO-CREATIE

Wisselwerking tussen straat en woning De openbare ruimte beïnvloedt het ontwerp van de gebouwen, en vice versa heeft de architectuur impact op de beleving van straten en grachten.

In de wisselwerking tussen stedenbouw en architectuur ging het Edzo ook bij de gebouwen om die specificiteit.

“Niet eindeloos dezelfde uitstraling, maar ervoor zorgen dat mensen hun woning kunnen aanwijzen en eigenmaken: wij wonen in dat hele smalle pand met de hoge ramen, waar het water een bocht maakt”. Edzo merkt dat er bij ontwikkelaars en architecten soms een blindheid is voor het belang van de openbare ruimte. “Waar dit toe leidt, zijn woningen met alleen maar keukens aan de straatkant waardoor mensen leven aan de achterkant en de openbare ruimte doods is”.

Doordat de ontwikkeling van Vathorst verspreid over twee decennia plaatsvond, kon hiervan geleerd worden en is dit verderop in het plan anders aangepakt. Als Edzo terugblikt op deze ontwikkeling, dan is hij het meest trots op het feit dat mensen zich de openbare ruimte toe-eigenen: Vathorsters en ook andere bewoners uit Amersfoort komen bij mooi weer naar De Laak om samen te recreëren op, aan en in het water.

ZECC ARCHITECTEN

foto Jeroen van der Wielen

Design

Angels

ZECC ARCHITECTEN

DESIGN ANGELS

The best of volgens onze

medewerkers

Typisch Zecc volgens Thijs Huisink Architect & technisch ontwerp

De Ark in Tiel is een prachtig voorbeeld van het herstellen en opwaarderen van een (vervallen) monumentaal pand.

De oude karakteristieke straatgevel is bewaard en in ere hersteld. De hoge erkers zijn nu weer de beeld­bepalende elementen in de voorgevel, die de eveneens gerestaureerde dakrand doorbreken. De nieuwbouw schreeuwt niet om aandacht, het eenduidige, rustige en lichtere volume dat is toegevoegd laat de voorgevel nog beter spreken. Op een hedendaagse manier zijn lijnen en details voortgezet. Dit geeft het gebouw een

30

tijdloos karakter, dat de levensduur van dit voormalige jongenspatronaat uit 1916 weer met honderd jaar verlengt. Het meest interessant is misschien wel de doorsnede, die zich niet laat verraden door de geleding van de voorgevel. Dit geeft boeiende perspectieven vanuit de woonzorg­ eenheden die specifiek zijn voor de plek in het gebouw. De Ark laat hiermee zien dat oud en nieuw met elkaar in symbiose zijn en dat er geen nadrukkelijk contrast nodig is om succesvol te zijn.

fotografie Stijn Poelstra

DESIGN ANGELS

Het favoriete project van Jos van der Linde Architect & technisch ontwerp

Vers opgeleverd en meteen mijn favoriet! Dat is het niet zomaar, er zijn meerdere karakteristieken die daarvoor zorgen. Het appartementengebouw in de nieuwe wijk Rijnvliet in Utrecht is in zijn context met voornamelijk grondgebonden woningen groot en prominent te noemen, maar heeft toch een zachte en elegante verschijningsvorm door de frisse kleur van het baksteen en de afgeronde hoeken. Het gebouw is zeer herkenbaar door het ronde raam en heeft door zijn compositie een eigentijdse uitstraling.

ZECC ARCHITECTEN

Het is een echt Zecc project te noemen, omdat het is ontworpen vanuit de woonkwaliteit. Op de begane grond zitten bijvoorbeeld hoge split level appartementen, waardoor bewoners vanaf de verhoogde plint makkelijk over de auto’s heen kijken en van het ruime uitzicht kunnen genieten.

Deze verhoogde plint is aangelegd met planten, waardoor de natuur letterlijk tot aan de voeten van de bewoners komt. Het panorama uitzicht vanuit het ronde raam, daar kun je alleen maar van dromen, toch?

32

foto Stijn Poelstra

DESIGN ANGELS

Het favoriete project van Ruben Kaipatty Architect & technisch ontwerp Denk je er wel eens over na om terug te keren naar je oude stadje? Afgelopen jaar is project Meerstad opgeleverd, op steenworp afstand van mijn geliefde stad Groningen. Het project telt zevenentwintig aaneengeschakelde woningen die variëren in type en grootte. Alle woningen hebben weids uitzicht over het water: de grote ramen bieden zicht op het riet en de bootjes aan de steigers.

De woningen op Het Eiland zijn van een bastionachtige architectuur voorzien. Dat geeft een mooi contrast met de traditionelere woningen in de omgeving. De solide uitstraling is consequent doorgevoerd. En met name de diepe neggen waarin het metselwerk doorloopt, zijn fraai ontworpen.

Met deze ingrediënten hebben de woningen een buitengewoon hoge woonkwaliteit gekregen. Het kost bovendien weinig moeite om jezelf in te beelden dat je in de zomer een frisse duik maakt vanaf de steiger of in de winter schaatst voor je eigen huis.

En het antwoord op de eerste vraag?

Dat kun je inmiddels wel raden.

ZECC ARCHITECTEN

DESIGN ANGELS

Typisch Zecc volgens Remco van den Broek Assistent & technisch ontwerp, BIM Modelleur

Een project dat me altijd bij zal blijven is de Buitenplaats provincie Utrecht.

De ambitie voor dit project lag hoog.

De monumentale villa is met respect voor het verleden en behoud van originele details volledig gerestaureerd en verduurzaamd. Met drie verbindende wandelementen is een nieuwe laag aan het monument toegevoegd.

Eén van de wanden loopt in de nieuwe uitbouw visueel van binnen naar buiten door, om zo de verbinding met het landgoed aan te gaan. De uitbreiding contrasteert door haar strakke

34

vormgeving, maar gaat in kleur- en materiaalgebruik de relatie aan met de villa. Hier zijn we losgegaan in de detaillering. Leuke ontwerpuitdagingen lagen in de posities van de stortnaden en de plaatverdeling van het marmer. Maar ook de afstemming in kleur tussen de geprefabriceerde ranke betonnen kolommetjes en de in het werk gestorte vloeren. Mooi dat we samen de hoge ambities hebben kunnen waarmaken!

fotografie Stijn Poelstra

DESIGN ANGELS

Het favoriete project van Mark Gijsbers Architect & technisch ontwerp

De torenappartementen van Meyster’s Buiten vind ik typisch zo’n project waarvoor je even van je fiets afstapt als je langs het Merwedekanaal in Utrecht fietst. De ronde metalen toren staat naast de voormalige Cereol­fabriek aan het water. Hij lijkt niet helemaal te passen in zijn omgeving. Als je de foto’s gezien hebt van de historische ronde silo’s op deze plek, dan begrijp je dat het gebouw niet zomaar een icoon is, maar juist heel sterk verbonden is met de geschiedenis van de buurt.

ZECC ARCHITECTEN

Wat mij betreft komt in dit ontwerp echt de kracht van Zecc naar boven.

De woonkwaliteit is niet ondergeschikt gemaakt aan de sculpturaliteit, maar ze versterken elkaar juist.

Dat zie je bijvoorbeeld goed terug in het verspringen van de balkons.

Heel belangrijk voor de expressie van het gebouw. En voor de bewoners betekent het meer licht in de woning en zon op het balkon. Win-win dus!

OPDRACHTGEVER AAN HET WOORD

Ze zijn trots op Kade Noord aan de Noorderhaven in Zutphen. Wouter Vermaak van Heijmans Vastgoed en Marnix van der Meer praten over hun bijzondere samenwerking. tekst Viveka van de Vliet fotografie Pascale Drent

Ontwikkelen vanuit intuïtie en lef Vanuit Het Koelhuis kijken ze uit op wat ooit ‘De Mars’ was, een industriegebied dat onherkenbaar is getransformeerd.

Zecc en KCAP ontwierpen hier Kade Noord, een verrassend woonblok op een van de mooiste plekken van Zutphen met uitzicht op de passantenhaven en de IJssel. Zecc ontwierp 81 woningen en was verantwoordelijk voor de technische uitwerking van het hele project.

“Het is een grote en complexe opgave voor een relatief kleine stad als Zutphen”, zegt Marnix. “Maar we zijn erin geslaagd om een bijzonder puzzelstuk in een nieuwe stadswijk te ontwerpen die vernieuwend is en rijkheid en levendigheid toevoegt. En dat voor mensen uit alle levensfasen die zich aangetrokken voelen tot iets dat afwijkt van de standaard.

Ook financieel was het spannend, zonder het gevoel te hebben dat een kaasschaaf de kwaliteit heeft beknot.”

“Ik ben trots dat we met een team van twee architecten, bouwers, adviseurs en ontwikkelaars gerealiseerd hebben wat bewoners voor ogen hadden voordat ze de stap zetten: licht, uitzicht, ruimte en water op loopafstand van de binnenstad”, voegt ontwikkelingsmanager Wouter Vermaak toe.

Ook de samenwerking was bijzonder.

“Wouter is dan ook geen typische commerciële ontwikkelaar, maar een opdrachtgever zoals je die niet veel ziet”, vindt Marnix. “Hij steekt zijn nek uit, toont lef, doet dingen op gevoel en is sociaal. Hij voelt zich sterk betrokken bij de bewoners en staat dicht bij het maakproces. Hij is meer betrokken bij de architecten dan bij de Excelsheets.”

Wouter beaamt dat. “Ik vind de menselijke kant belangrijk. Mijn kwaliteit ligt in het zoeken naar samenwerkingen die erop gericht zijn om samen iets moois te maken. De acquisitiekant ligt mij niet.”

Een goed voorbeeld van zijn geëngageerdheid is dat Heijmans aan het begin van deze grote gebiedsontwikkeling in 2012 een ruimte huurde in de verderop gelegen voormalige Broodfabriek.

“Daar hebben we een informatiecentrum ingericht omdat we aanwezig wilden zijn, dicht bij de mensen. Het kost immers voorstellingsvermogen om op een braakliggend terrein je toekomstige woning voor je te zien, dus hebben we rondleidingen gegeven aan partijen uit de regio: aan bewoners, aan het bouwbedrijf.

Mensen stappen hier makkelijker naar binnen dan bij een makelaar”, is de

ZECC ARCHITECTEN

ervaring van Wouter. Voorafgaand aan het proces zorgden de partijen dat de kaders en verwachtingen duidelijk waren.

“Heijmans is weliswaar formeel de opdrachtgever, de samenwerking is gelijkwaardig. We hebben respect voor elkaars expertise en uitgangspunten”, zegt Wouter. “Zecc past goed bij het gevoel dat we op deze plek wilden uitdragen: ze wisten de klassieke thema’s van de historische herenhuizen aan het IJsselfront met het witte pleisterwerk op een hedendaagse manier te vertalen.”

Geslaagde mix Zecc ontwierp een uiteenlopende variatie aan woningtypologieën: van compacte en split levelappartementen tot maisonnettes en penthouses, en van eengezinswoningen tot herenhuizen van vier bouwlagen, en verweefde die op een organische manier met elkaar. Ook de afwisseling van erkers, loggia’s en een ritme van terugliggende en uitkragende balkons, maken de gevels speels en rijk.

Daar hadden ze trouwens wel discussies over. “Een grote variatie aan woningtypen trekt een ander soort bewoners. Makelaars willen dit liever niet, want wat verkoop je nu? Ze vinden het vlees noch vis en

Ze hadden ook discussie over de gevel van een van de woonblokken met balkons en penanten. Wouter: “Mijn ervaring is dat voor mensen met een tuin die naar zo’n appartement verhuizen, de buitenruimte heel belangrijk is. Daarom vond ik de balkons te klein en de penanten belemmerend.” Marnix: “We waarderen elkaars standpunten en belangen, maar hebben Wouter ervan overtuigd dat de penanten in lijn zijn met de gevel verderop en hebben beide panden verspringend uitstekende balkons gegeven. Het verrassende resultaat is dan ook geen slecht compromis, omdat we allebei op een respectvolle manier naar een hoge kwaliteit streven.”

foto Ossip van Duivenbode – Zecc en KCAP

willen iets herkenbaars verkopen”, zegt Marnix. Zijn aanvankelijke twijfels werden onder andere gevoed door de makelaar, geeft Wouter toe, wiens rol zich tussen de architecten en de makelaars in bevindt.

“Dit project is anders en dat maakt het spannend. Door mij te verplaatsen in toekomstige bewoners en mijn intuïtie te volgen, zag ik de specifieke woonkwaliteit waar de architecten van overtuigd waren.

En ze hadden gelijk: de woningen zijn allemaal goed verkocht.”

“Ik vind dat bijzonder aan Wouter”, meent Marnix. “Een makelaar kijkt vanuit zijn referenties, terwijl er in dit geval geen referenties zijn, dus geen zekerheid.

Maar Wouter durft ook risico’s te nemen, die zich aan de voorkant niet altijd laten dichtrekenen. Hij heeft veel ervaring en vertrouwt erop dat het goed komt, hij gelooft in zijn gevoel en durft het aan.”

“We weten dat Zecc dit kan. Maar het is ook de aard van het beestje”, zegt Wouter over zichzelf. “Je hebt ontwikkelaars die niet vanuit hun onderbuik durven handelen. Ik doe dat wel.”

Blije bewoners Architecten krijgen soms te horen wat niet goed ging, maar horen zelden de positieve ervaringen van bewoners.

“Jij loopt hier rond en staat dicht bij de bewoners. Wat zijn hun reacties?”, vraagt Marnix. “Wat we overwegend terugkrijgen is dat mensen blij en trots zijn dat ze op zo’n mooie, unieke plek kunnen wonen met uitzicht op het water”, antwoordt Wouter. “Ook de mix van woontypes binnen een gebouw wordt door bewoners in alle levensfasen gewaardeerd omdat er sociale cohesie ontstaat tussen bijvoorbeeld senioren en gezinnen met kinderen.”

Dat is iets om trots op te zijn.

38

OPDRACHTGEVER AAN HET WOORD

Sietske en Maurice DiepeveenGoldhoorn en hun twee kinderen wonen met veel plezier sinds juni 2021 in blok Kade Noord van Noorderhaven.

“We vielen al voor de tekening.

We wilden graag een split levelwoning.

Deze combineert functionele en hoge ruimtes en veel licht met een mooie locatie en architectuur. We zijn eigenlijk appartement-mensen, maar hier hebben we dat gevoel ook, terwijl we toch een heel huis hebben met verschillende zigzag omhooglopende woonlagen.

De kinderen zeiden dan ook meteen: ‘Wow, het lijkt een flat maar dan met verdiepingen!’

Het fijne is dat de woonkamer niet op straatniveau ligt, waardoor je uitkijkt op de haven met bootjes en de IJssel.

Ook staan alle ruimtes – van de voordeur tot de zolder – met elkaar in verbinding. Nergens deuren en toch kunnen we allemaal in een eigen ruimte zijn, zonder elkaar in de weg te zitten.

Bovendien hebben we een groot dakterras en een gemeenschappelijke binnentuin. Weinig onderhoud is ideaal voor mensen die geen groene vingers bezitten, zoals wij.”

ZECC ARCHITECTEN

“WE VIELEN AL VOOR DE TEKENING”

foto Stijn Poelstra

MIJ ZIE JE NIET ACHTER DE GERANIUMS ZITTEN De Bolder Buiksloterham

Amsterdam

“Hoewel mijn balkon niet zo groot is, zit ik er toch graag. Ik volg zo een beetje de bouwwerkzaamheden in Buiksloterham en af en toe zwaait een buurtbewoner of bouwvakker. Aan de buitenkant is het hier net een bunker. De Alliantie zei dat dat moest van de architect. De ronde hoeken van het gebouw vind ik nog wel mooi.

Ons binnenhof is heel licht en de gevels zijn van hout. Er is een bankje en veel groen. Die boom is wel heel mooi, maar ik hoop niet dat hij te groot wordt. Ik praat graag met een van mijn buren. Bij prachtig weer in het binnenhof of in de gemeenschappelijke woonkamer. Hij is ook alleen, dus we zitten in hetzelfde schuitje.

Ik ben blij met mijn nieuwe plek”.

foto Woongroep Surplus

SAMEN MOOI MAKEN Tuindag CPO Zeisterwerf

Zeist

Aan het begin van de coronacrisis leverde Zecc een CPO-project (Collectief Particulier Opdracht­ geverschap) op met 22 apparte­ menten voor vitale senioren, De Zeisterwerf. De opdrachtgevers van Woongroep Surplus hebben ruim tien jaar de handen ineengeslagen om een fijne woonplek te creëren. Een huis om samen oud in te worden en om elkaar een handje te helpen. Een plek om samen te genieten van de ruimte en het groen. Na een periode van fysieke afstand mag het weer. In elkaars nabijheid mooie dingen delen en plezier maken. En op de tuindag uiteraard allemaal de handen uit de mouwen!

PICK ’N MIX

Historie als inspiratie

Met gevoel voor de context, de geschiedenis van een plek en het karakter van een gebouw werkt Zecc aan uiteenlopende transformatieopgaven. We geven (soms letterlijk) wat uit het verleden is overgebleven een extra laag die de nieuwe functie versterkt. Of we ontwerpen hedendaagse architectuur die verwijst naar de vormentaal van het gebouw dat ooit op die plek heeft gestaan. Zo blijft de geschiedenis afleesbaar en krijgt het gebouw een nieuwe toekomst.

1 Duurzaam monument Driebergen (2010) restauratie en uitbreiding monumentale villa tot energieneutraal monument. foto Cornbread Works 2 Woonboerderij provincie Utrecht (2016) transformatie en uitbreiding boerderij tot exclusief woonhuis. foto Stijn Poelstra 3 Wagenmakerij UCo Utrecht (2017) herbestemming van de oude Wagenmakerij van de Nederlandse Spoorwegen tot een verzamelgebouw voor ondernemers. foto Stijn Poelstra 1

2

44

PICK ’N MIX

3 4 Defensie-eiland Woerden (2020) appartementengebouw en zeven grondgebonden woningen. foto Stijn Poelstra 5 Drents Archief Assen (2012) uitbreiding en renovatie van het Drents Archief Assen. foto Cornbread Works 6 Watertoren Den Bosch (2014) herbestemming watertoren tot multifunctionele invulling (horeca, kantoor- en vergaderruimte). foto Stijn Poelstra 7 Watertoren Amsterdamsestraatweg Utrecht (2022) herbestemming watertoren tot horecavoorziening, drie appartementen en exclusief woonhuis. foto Zecc Architecten

4

5

ZECC ARCHITECTEN

9

6

PICK ’N MIX

7

foto Stijn Poelstra

NIEUWE TECHNIEKEN

G8: efficiënt en esthetisch

prefab bouwen

in Leidsche Rijn Centrum 178 sociale huurwoningen op een prominente plek aan het begin van Leidsche Rijn Centrum in Utrecht: dat is G8. Om betaalbare woningen te kunnen realiseren binnen de hoge ambities van het stedenbouwkundig plan, heeft Zecc, in samenwerking met bouwbedrijf BAM en BureauVanEig, gekozen voor een hybride bouwsysteem met gevelelementen van WEBO. Hierbij is de betonnen draagconstructie gecombineerd met een innovatief prefab houtskeletbouw gevelsysteem, voorzien van minerale steenstrips. Waar het houten gevelelement langdurig CO2 opslaat en licht van gewicht is, is de afwerking met de minerale steenstrips duurzamer en veiliger dan de traditionele keramische gevelstenen. Tegelijkertijd kent de toepassing van steenstrips ook een bepaalde kwetsbaarheid. Om het gebouw toch robuust en toekomst­ bestendig te maken heeft het een hoge betonnen plint gekregen. Het prefab systeem zorgt voor uitdagingen bij

"EFFICIËNTIE, ARCHITECTUUR EN INNOVATIE ZIJN IN BALANS" ZECC ARCHITECTEN

de overgangen van de elementen, maar is qua esthetiek volledig naar eigen hand te zetten; bij G8 is gekozen voor vlakken met baksteenreliëf en verschillende metselverbanden, geïnspireerd door de Milanese baksteenarchitectuur. Door te werken met prefab gevelelementen, gaat de kwaliteit omhoog, komen er minder bouwfouten voor en wordt de bouwtijd verkort. Dit scheelt uiteraard ook in kosten. Zo hoeven er bijvoorbeeld geen steigers gebouwd te worden, wat een groot voordeel is gezien de centrale locatie van het woonblok.

Op slechts enkele meters van het bouwterrein ligt de Stadsbaantunnel, die Leidsche Rijn verbindt met de rest van Utrecht. Door het steigerloze, prefab bouwen wordt de bouwveiligheid gewaarborgd en kan de tunnel openblijven voor verkeer. De hybride bouwmethode van de volgens de BENG-eisen voor duurzaamheid gerealiseerde G8, past bij de voortdurende zoektocht van Zecc naar nieuwe manieren van bouwen. Zeker in het genre van de door nood geteisterde woningbouw, stelt Zecc zichzelf voor de uitdaging om oplossingen te creëren waarbij efficiëntie, architectuur en innovatie in balans zijn.

G8, dat in februari 2023 zal worden opgeleverd, is een van Zecc’s prikkelende antwoorden op een actuele uitdaging.

DE UITBLINKERS LUNCH

50

foto Patrick van Katwijk

Trots op

Architectenweb benoemde Zecc tot Architect van het Jaar 2020.

Een bijzondere eer, die ertoe leidde dat ‘de twee architecten van het jaar’ werden uitgenodigd om op 27 oktober 2021 deel te nemen aan de uitblinkerslunch van koning Willem-Alexander en koningin Maxima in Paleis Noordeinde. Het koningspaar organiseert de uitblinkerslunch om hun erkenning en waardering uit te spreken voor de mensen die een bijzondere prestatie hebben geleverd en daarvoor een prijs of onderscheiding hebben ontvangen.

Teamtour

ZECC ARCHITECTEN

COLOFON

Zecc Architecten Tractieweg 41 (Studio A) 3534 AP Utrecht T +31(0)30 273 1289 info@zecc.nl www.zecc.nl Art-direction en ontwerp Dietwee - merk, ontwerp en communicatie: Marjolein Spronk Drukker Drukkerij Tuijtel Papier Circle Offset, 100% gerecycled Beeldverantwoording Beeldenfabriek, Cornbread Works, Jeroen Musch, Jeroen van der Meyde, Jeroen van der Wielen, Marjolein Spronk, Moare, Ossip van Duivenbode, Pascale Drent, Patrick van Katwijk, Stijn Poelstra, Thijs ter Hart, Tweede Kamer der Staten-Generaal, Werry Crone, West 8, Woongroep Surplus, Zecc Architecten Met dank aan iedereen die heeft bijgedragen aan de totstandkoming van ZEEN. In het bijzonder: Edzo Bindels, Tweede Kamer der Staten-Generaal, Wouter Vermaak en fam. Diepeveen-Goldhoorn Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, geluidsband, elektronisch of op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van Zecc Architecten.

Copyright © 2022 Zecc Team Ana Glicic, Aja Hagi, Bart Jonkers, Bart Kellerhuis, Charlton Lee, Christa Zonnenberg, Gemma Galeno, Gianni Nieland, Jeroen den Hertog, Jordi Rondeel, Jos van der Linde, Koen Pörtzgen, Loïs Jacobson, Mario van Kooij, Marjo Langbroek, Mark Gijsbers, Marnix van der Meer, Mees Dijkman, Niels Hartsuiker, Noud van Wijk, Remco van den Broek, René de Korte, Roel van de Meent, Roy van Maarseveen, Ruben Kaipatty, Tanja van Slooten, Thijs Huisink, Willem van de Vorle

In deze ZEEN Tijdelijke huisvesting Tweede Kamer Rijksvastgoedbedrijf i.s.m. de Tweede Kamer der Staten-Generaal (cover en p.15, 16, 17, 18, 19, 20, 21) ’t Bölke e.o - Ska-pa en Dura Vermeer Bouw Hengelo (p.7) De Solitair - Keystone Vastgoed (p.9) Witt - Synchroon (p.13) Woontoren Porto – Amvest en Klunder Architecten (p.13) De Bolder - De Alliantie (p.23, 40, 41) De Laak/ Het Hofje - De Alliantie (p.24, 27) De Ark - KleurrijkWonen i.s.m.

Stichting Prezzent (p.30) Rijnvliet Midden - Van Wanrooij Bouw & Ontwikkeling (p.31) Het Eiland Meerstad Nijhuis Noord (p.32, 33) Meyster’s Buiten - VOF Meyster’s Buiten: Heijmans, Blauwhoed en VORM (p.35) Noorderhaven Kade Noord - Heijmans Vastgoed (p.36, 38, 39, 51) CPO Zeisterwerf - CPO Vereniging Surplus (p.42, 43) Wagenmakerij - NS Stations (p.45) Defensie-eiland – Blauwhoed en VORM (p.45) Drents Archief - Rijksvastgoedbedrijf en Drents Archief (p.45) Watertoren Den Bosch - BOEi (p.46) G8 Leidsche Rijn Centrum - BAM (p.48) Uitkijktoren Sint Jansklooster - BOEi, Vitens & Natuurmonumenten (p.51) Zuidkade Scheveningen – De Zuid C.V.: MRP Development en VORM Ontwikkeling (cover) Particulier: Spoorhuis Santpoort (p.2, 3) Buitenplaats provincie Utrecht (p.34) Duurzaam monument Driebergen (p.44) Woonboerderij provincie Utrecht (p.44) Watertoren Amsterdamsestraatweg Utrecht (p.47)