١

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫هەموارەکەی‬

‫(‪ )١٠‬ساڵ پێش ئێستا‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬

‫ئەركان رەئوف‬ ‫ئەو یاسایەی کە (دە) ساڵ پێش ئێستا یەکێتی و پارتی هەمواریانکردەوەو‬ ‫بوو بەهۆی ناکۆکیەکی سیاسی گەورە لەنێوان گۆڕان و پارتی‪ ،‬دواجار گۆڕان و‬ ‫پارتی بەوشێوەیە هەمواری دەکەنەوە کە گۆڕان لە (دە) ساڵی رابردوو کاری‬ ‫بۆکردووە‪.‬‬ ‫راستە هەمواری یاساکە تەواوی خواستەکانی بزوتنەوەی گۆڕانی تێدا‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم جەوهەری ئامانجە سەرەکییەکەی گۆڕانی پاراستووە‪ ،‬کە ئەویش‬ ‫ملکەچبوونی سەرۆکایەتی هەرێمە لە چاودێریکردن و لێپرسینەوەکانی پەرلەمانی‬ ‫کوردستان‪.‬‬ ‫دە ساڵ پێش ئێستا ئەوکات کە بزوتنەوەی گۆڕان دروست نەبوو بوو‬ ‫فراکسیۆنی یەکێتی و پارتی هەمواری یاسای سەرۆکایەتی هەرێمیان کردو شێوازی‬ ‫هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێمیان لە دەنگدانی پەرلەمانتارانەوە گۆڕی بۆ هەڵبژاردنی‬ ‫راستەوخۆی لەالیەن خەڵکەوە‪ .‬ئەمەش بوو بەهۆی دروستکردنی ناهەوسەنگی‬ ‫لە سیستمی بەڕێوەبردن و بەدەرکردنی یەکێک لە دەسەاڵتە تەنفیزیەکان لە‬ ‫چاودێریکردن و لێپرسینەوەی پەرلەمان‪ .‬لەگەڵ دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫وەک بنەمایەک بۆ رێکخستنەوەی سیستمی سیاسی بەهێزکردنی دەسەاڵتەکانی‬ ‫پەرلەمان لە چاودێریکردن و لێپرسینەوەی لە سەرجەم دەسەاڵتە بااڵکان‪ ،‬کاریکرد‬ ‫بۆ هەمواری یاسای سەرۆکایەتی هەرێم‪ ،‬هەرئەمەش بووبەهۆی ناکۆکیەکی‬ ‫سەرەکی لەنێوان بزوتنەوەی گۆڕان لەالیەک و یەکێتی و پارتی لەالیەکی تر‪،‬‬ ‫ناکۆکیەکە تەنها لە ئاستی پرۆسە دیموکراسیەکە نەمایەوە‪ ،‬بەڵکو بوو بەهۆی‬ ‫سەرهەڵدانی قەیرانێکی سیاسی دوور مەودا‪ ،‬کە هەندێک جار بۆ دژایەتیکردنی‬ ‫ئەو مەبدەئەی گۆران‪ ،‬یەکێتی و پارتی دەستیان بۆ جواڵندنی هێز دەبرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان ئامادەنەبوو سازشی لێ بکات‪ .‬کۆتاییەکەشی گەیشتە ئەوەی‬ ‫رێگری لە سەرۆکی پەرلەمان بکرێت و کاری وەزیرەکانی گۆڕانیش بوەستێنرێت‪.‬‬ ‫دوای ئەو هەموو ناکۆکیانە دواجار ئەوەی (‪ )١٠‬ساڵ پێش ئێستا یەکێتی‌و‬ ‫پارتی کردیان و گۆڕان دژی بوو‪ .‬ئێستا گۆڕان و پارتی لەسەری ڕێکدەکەون‬ ‫وەک ئەوەی کە گۆڕان دەیویست‪ .‬ئەگەرچی ئەمە نەبووە هۆی چەسپاندنی‬ ‫تەواوەتی سیستمی پەرلەمانی‪ ،‬بەاڵم هەنگاوێکی باش و پڕبایەخە‪ ،‬لە روانگەی‬ ‫ئەوەی کە ئەم دەسەاڵتە بااڵیە دەکەوێتە ژێر چاودێری و لێپرسینەوەی پەرلەمانی‬ ‫کوردستان‪.‬‬ ‫ئەگەر بەوردی لە رێککەوتنەکەی گۆڕان و پارتی وردببینەوە‪ ،‬کە لە دوو قۆناغی‬ ‫جیاواز ئەنجامدراون‪ ،‬ئەوە بەڕوونی دەبینرێت گۆڕان (‪ )٢٤‬کورسی پەرلەمانی‬ ‫هەبوو‪ ،‬لە بابەتی یاسای سەرۆکایەتی هەرێم هیچ بەرەو پێشچوونێکی بەدەست‬ ‫نەهێنا‪ ،‬بەڵکو قوربانی بە پۆستەکانی تریشی دا‪ ،‬بەاڵم لەم رێککەوتنە نوێیەی‬ ‫لەگەڵ پارتی هەنگاوێکی گرنگ لە بابەتی سەرۆکایەتی هەرێم چووەتە پێش‪،‬‬ ‫ئەگەرچی تەواوی ئامانجەکەی نییە‪ ،‬بەاڵم بۆ چەسپاندنی تەواوەتی ئامانجەکەشی‬ ‫کۆڵەکەیەکی تەواوی چەسپاندووە ئەویش نوسینەوەی دەستورە بە کۆدەنگی‬ ‫نیشتمانی‪ .‬کەواتە گۆڕان سەرکەوتوو بووە‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا گۆڕان خواستی ئەوەی‬ ‫هەیە لە نوسینەوەی دەستور بەهاوکاری هەموو ئەو هێزانەی بڕوایان بە سیستمی‬ ‫پەرلەمانی هەیە کار بۆ چەسپاندنی ئەو سیستمە بکات بەو مەرجەی ئەو الیەنانە‬ ‫هاوڕێی نیوە رێگای گۆڕان نەبن وەک پێشتر یەکێتی و یەکگرتوو کردیان‪.‬‬ ‫سەبارەت بە دەسەاڵتەکانی سەرۆکی هەرێم بۆ ئەم قۆناغەش لەڕووی واقعیەوە‬ ‫سەیری ئەو دەسەاڵتانە بکەین وەک ئەوەی هەردوو سەرۆکایەتیەکە لە ئێستادا‬ ‫الی یەک حزبە‪ ،‬کە زۆرینەی پەرلەمانی هەیە لەوانەیە گونجاوتربێت بۆئەم قۆناغەو‬ ‫شێوە هاوسەنگی هەبێت لەدەسەاڵتەکاندا تائەوکاتەی دەستور دەنوسرێتەوە‪.‬‬

‫ئەوەش‬ ‫حەوتەم نەوەی‬

‫‪serwan_rm@yahoo.com‬‬

‫ژمارە (‪ )12‬سێشەممە ‪2019/4/2‬‬

‫‪0750 444 7109‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬ ‫‪07740881458‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫چۆپی فەتاح کارێکی جیاواز دەکات‬ ‫ئا‪ :‬مەزهەر كەریم‬ ‫هونەرمەند چۆپی فەتاح شوێنێكی تایبەتی بەناوی (چۆپی دیزاین) لە شاری هەولێر بۆ جل‌وبەرگی كوردی‬ ‫خانمان کردووەتەوە‪.‬‬ ‫هونەرمەند چۆپی فەتاح بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬دەستپێكی كارە هونەرییەكانمان بیرۆكەی دیزانی جل‌وبەرگی‬ ‫كوردی بووەو لەبیرمدا بووە‪ ،‬گرنگییەكی زۆرم بە جلی كوردی داوە‪ ،‬لە گۆرانییەكانمدا بەتایبەت لە كۆنسێرت‌و‬ ‫فیستیڤاڵەكاندا لە دەرەوە‌و ناوەوەی واڵت‪ ،‬سەردانی هەریەك لە شارو شارۆچكەكانی وان‌و قامیشلۆو عەفرین‌و‬ ‫دیاربەكرم كردووە تا لە نزیكەوە ئاشنای جلەكانیان ببم”‪.‬‬ ‫چۆپی باسی لە وردەکاریی کارەکەی کردو وتی‪“ :‬لە چۆپی دیزاین خاوەنی چوار بەرگدرووم‪ ،‬دیزاینی‬ ‫جل‌وبەرگی ژنان دەكەم و كار لەسەر ئەوە دەكەم جلەكان ڕەسەنایەتی خۆیان لەدەست نەدەن‪ ،‬كاتێك ژنێك‬ ‫دێتە چۆپی دیزاین داوای جل‌وبەرگی شكاكی یان بادینی ‌و كرمانجی دەكات‪ ،‬چۆن بوون لە كۆندا بەهەمان‬ ‫شێوە بۆیان دەدورین‪ ،‬بەاڵم خۆم دەچمە دوبەی‌و هۆڵەندا بۆ باشترین‌و جوانترین قوماش‌و لە بەرنامەدا هەیە‬ ‫بچمە ئیتاڵیاش بۆ هێنانی قوماش”‪.‬‬ ‫ئاشکراشی کرد‪“ ،‬بەشێكی زۆری کڕیارەكانم ژنان‌و كچانی كورد نین‪ ،‬بەڵكو ژنانی بەریتانی‌و ئوسترالی‌و‬ ‫ڕوسی‌و كازاخستانی‌و یۆنانین لەگەڵ پیاوانی كورد لەو واڵتانە ژیانیان دروستكردووە بوونەتە هاوژین ئێستا‬ ‫من جلی كوردی دەكڕن”‪.‬‬ ‫لەالی‬ ‫چۆپی فەتاح ئەوەش دەڵێت‪“ :‬نامەوێت دەستبەرداری كارە هونەرییەكانم‬ ‫ببم‪ ،‬چونكە كاری گۆرانی وتن چۆتە دەمارەكانی خوێنمەوە‌و لەماوەیەكی نزیكدا‬ ‫سیدیەكی نوێی هونەریی باڵودەكەمەوە”‪.‬‬

‫شات‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫د‬ ‫ە‬ ‫ی‬ ‫ە‬ ‫و‬ ‫ێ‬ ‫ت‬ ‫ب‬ ‫ب‬ ‫ێ‬ ‫ئا‪ :‬زەمەن‬ ‫تە گۆرانیبێژ‬

‫شاتوو خۆشناو‪ ،‬کە یەکێکە لە خانمە موزیکژەنەکانی گروپی لوڕ‪ ،‬دەیەوێت لە ئایندەدا ببێتە گۆرانیبێژ‪.‬‬ ‫شاتوو‪ ،‬کە لە ‪٢٠٠٥‬ەوە کاری هونەریی دەکات بە “زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬سەرجەم ئامێرە موزیكەكانی خۆشدەوێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ناتوانێت سەرجەمیان بژەنێت‪ ،‬جارجار بۆ هەندێك كاری خۆی ئامێری پیانۆ دەژەنێت‪ ،‬بەاڵم بەتەواوی خۆی بۆ‬ ‫سەنتور ئامادە دەکات‪.‬‬ ‫لەگەڵ خولیاو خۆشەویستی بۆ كاری ژەندنی سەنتور بیر لە كارێكی نوێی هونەریی دەكاتەوە‪ ،‬كە رەنگە لەچەند‬ ‫مانگی داهاتوودا وەك هونەرمەندێكی شۆخ‌و شەنگ دەربكەوێت‌و گۆرانی كوردی بە دەنگێكی لەسەرخۆو هێمن‬ ‫بۆ هەوادارانی هونەری كوردی بچڕێت‌و بیكاتە سوپرایز‪.‬‬ ‫شاتوو روونیشی دەکاتەوە “مەرج نیە ژەنیارێكی باشی ئامێرێكی موزیكی بیت‪ ،‬بەزوویی ببیتە‬ ‫گۆرانیبێژێكی سەركەوتوو‪ ،‬ئەوە كات‌و هەوڵی دەوێت‪ ،‬پێویستە ژەنیاران چ پیاوبن یان ژن گرنگی‬ ‫بەوالیەنە بدەن ئەوكات گۆرانی بڵێن”‪.‬‬ ‫شاتوو تائێستا کاری بۆ چەندین هونەرمەند کردووە‪ ،‬لەوانە‪ :‬هونەرمەندان بەهجەت‬ ‫یەحیا‌و قادر ئەلیاس‌و ئیسماعیل سابوری‌و لوقمان سەلیم‌و عوسمان هەورامی‌و‬ ‫هەڤاڵ خانەقینی‌و سەعدون كاكەیی‌و لیمۆ هەورامی‌و لەنجە عەلی‌و چەندین‬ ‫هونەرمەندی دیکە‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪19‬‬

‫ژمارە (‪ )12‬سێشەممە ‪2019/4/2‬‬

‫کورد رێز لە “زەمەن” دەگرێت !‬

‫شوان محەمەد‬ ‫ئاستی رێزگرتن لە “زەمەن” لەالی‬ ‫هاواڵتییەکی سادە کە پیشەیەکی‬

‫ئاسایی هەیە‪ ،‬زۆر بەرزترە لە ئاستی‬ ‫پابەندبوونی سیاسی و رۆشنبیرانی‬ ‫کورد بە زەمەنەوە‪ ،‬هەربۆیە ژیانی‬ ‫ئاسایی دەڕوات بەڕێوە‪ ،‬بەاڵم ژیانی‬ ‫سیاسی چەقی بەستووە‪.‬‬ ‫ئێستا لە عێراق حکومەتێکی نوێ‬ ‫بەسەرۆکایەتی د‪ .‬عادل عەبدولەمەهدی‬ ‫کە دۆستێکی دیاری کوردە لەسەر‬ ‫کارە‪ ،‬دەتوانرا بەشێک لەو کێشە‬ ‫هەڵپسێردراوانەی دەیان ساڵە لەنێوان‬ ‫(بەغدا و هەولێر)دا درێژەیان هەیە‪،‬‬ ‫هەر لە کێشەی ناوچە جێناکۆکەکان‪،‬‬ ‫نەوت‪ ،‬شەریکی راستەقینە لە حوکمدا‪،‬‬ ‫کێشەی پێشمەرگە‪ ،‬چارەسەربکرانەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی ناکۆکی گەورەی نێوان‬ ‫پارتی و یەکێتی و الیەنەکانی ترەوە‪،‬‬ ‫نەک کورد نەک تەنها خاوەنی گوتارێکی‬ ‫یەکگرتوو نییە‪ ،‬بەڵکو “شەش” مانگی‬ ‫رەبەقە کابینەی نوێی حکومەتی هەرێم‬ ‫پێکنایەت‪ .‬ئەمە رێزگرتنێکی کوردە لە‬

‫“زەمەن”‪ ،‬لەوە دەچێت سەرکردەکانی‬ ‫پارتی و یەکێتی واهەست بکەن‪،‬‬ ‫حکومەتەکەی عەبادی تەمەنی نوحی‬ ‫هەبێت!‪.‬‬ ‫گەر بڵێین مێژوویەکی درێژە‬ ‫سیاسیەکانی کورد رێز لە “کات”‬ ‫ناگرن‪ ،‬بەهەڵەدا نەچووین‪ ،‬با زۆر‬ ‫نەگەڕێینەوە بۆ دواوە بۆ سەردمی‬ ‫شەڕی ناوخۆ کە چەند بەچاوی‬ ‫سووک تەماشای “زەمەن” کراوە‪ ،‬با‬ ‫لەسەر ئەو سەردەمە بدوێین کە کورد‬ ‫لەبەردەم دەستکەوتی گەورەدا بووە‪،‬‬ ‫بۆ نموونە لەسەردەمی شەڕی داعشدا‬ ‫هەرچی ناوچەی جێناکۆکە کەوتە ژێر‬ ‫دەسەاڵتی کوردەوە‪ ،‬بەاڵم بارزانی بە‬ ‫رێفراندۆمێک بێ لەبەرچاوگرتنی “کات”‬ ‫لەپێناو دەستکەوتێکدا بۆ مێژووی‬ ‫خۆی ریفراندۆمی ئەنجامدا‪ ،‬هەموو‬ ‫دنیا ئاگاداریان کردەوە ئەو ریفراندۆمە‬ ‫ئەنجام نەدات‪ ،‬بەاڵم ئامۆژگاری‬

‫دۆستەکانی پێش دوژمنەکانی پشتگوێ‬ ‫خست‪ ،‬لەئەنجامی رێزنەگرتن لە‬ ‫“کات” نیوەی باشوری کوردستانمان‬ ‫لەدەستدا‪.‬‬ ‫پێش‬ ‫لەسەردەمی‬ ‫یەکێتی‬ ‫ریفراندۆمدا زیاتر لە وەرزێکی سێ‬ ‫مانگی لەبەر دەستدابوو‪ ،‬تا بەر‬ ‫لە ئەنجامدانی ریفراندۆم بگرێت و‬ ‫بەراشکاوی بەپارتی بڵێت “زەمەن” بە‬ ‫قازانجی ریفراندۆم نییە‪ ،‬بەاڵم نەیکرد‪،‬‬ ‫چەند شەوێک پێش ‪٢٠١٨/٩/٢٥‬‬ ‫کە هەردوو گێمی یاریەکە کۆتایی‬ ‫هاتبوو‪ ،‬یەکێتی داوای ئەنجامنەدانی‬ ‫ریفراندۆمی لە ناوچە جێناکۆکەکان‬ ‫کرد‪ ،‬هەموو ئەو کاتە زۆرەی‬ ‫لەبەردەمدا بوو ئەو بڕیارەی نەداو‬ ‫ستۆپی بە بارزانی نەکرد‪ ،‬بەاڵم لە نا‬ ‫“زەمەن”دا کە پرۆسەکە گەیشتبووە‬ ‫لێدانی شاوری کۆتایی‪ ،‬ئەوجا‬ ‫ژمارەیەک لە سەرکردەکانیان ئەو‬

‫داوایەیان کرد‪.‬‬ ‫رێز نەگرتن لە “زەمەن” تەنها الی‬ ‫سیاسیەکان باو نییە‪ ،‬بەڵکو لەناو‬ ‫رۆشنبیرانیشدا هیچ کەمتر نییە لە‬ ‫سیاسیەکان‪ ،‬بۆ نموونە رۆژنامەی‬ ‫“زەمەن” لە کاتێکدا دەردەچێت‬ ‫کە کاتێکی سروشتی نییە‪ ،‬زۆرێک‬ ‫لە میدیای حیزبەکان بەم قۆناغەدا‬ ‫رۆشتن‪ ،‬بۆ نموونە تەلەفزیۆنی‬ ‫گەلی کوردستان و کوردسات‪ ،‬گەلی‬ ‫کوردستان کە خاوەنی مێژوویەکی زۆر‬ ‫و ژمارەیەک میدیاکاری بەتوانا بوو‪،‬‬ ‫لەپڕ کوردسات قوتکرایەوەو لەرێگای‬ ‫بەخشینی چەندین ئیمتیازاتەوە‪،‬‬ ‫توانا و وزەیان لە گەلی کوردستاندا‬ ‫نەهێشت‪ ،‬بەاڵم کوردسات نیوزیش‬ ‫نەبوو بە تەلەفزیۆن‪.‬‬ ‫رۆژنامەی “زەمەن”یش کە لەهەمان‬ ‫سەرچاوەی میدیاکانی گۆڕانەوە‬ ‫سەرچاوە دەگرێت‪ ،‬لە زەمەنێکی‬

‫نا “زەمەن”دا دەردەچێت‪ ،‬میدیا‬ ‫سەرەکییەکانی گۆڕان لەرووی گوتارو‬ ‫دامەزراوەییەوە بەرەو الوازبوون‬ ‫دەچن‪ ،‬بەاڵم لەمالوە ژمارەیەک‬ ‫رۆژنامەنووسی هەمان حیزب رۆژنامەی‬ ‫“زەمەن” دەردەکەن‪ ،‬گەر هاوشێوەی‬ ‫تەلەفزیۆنی کوردسات نیوزیش‬ ‫نەبێت‪ ،‬ئەوا هەریەکێک دەبێت لە‬ ‫میدیا سێبەرەکانی کوردستان‪ ،‬کە‬ ‫“زەمەنێکە” دەبێت ئەم جۆرە میدیایە‬ ‫کۆتایی پێبێت‪.‬‬ ‫منیش بۆخۆم ماوەیەکە رێزگرتنم‬ ‫لە “کات” کەمبۆتەوە‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫دەبوایە ئەم وتارە بەیانی رۆژی پێنج‬ ‫شەممە ‪٢٨‬ی ئازار بەدەست رۆژنامەی‬ ‫“ زەمەن” بگەیشتایە‪ ،‬بەاڵم شەوەکەی‬ ‫بەدەست رۆژنامەکە گەیشت‪ ،‬کەواتە‬ ‫لە کوردستاندا دیاردەیەک هەیە‪،‬‬ ‫هەمووان گاڵتەمان بە “زەمەن”‬ ‫دێت‪.!..‬‬

‫كورد چۆن لە خۆی دەڕوانێ؟‬

‫بەڕێز عەباس‬ ‫چاودێرو شیكەرەوەی سیاسی‬ ‫ناسراوی ئینگلیز “بریان ویتاكەر”‬ ‫ڕستەیەكی بەناوبانگی هەیە كە‬ ‫دەڵێت‪( :‬ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫بەردەوام و هەمیشە گرفت و‬ ‫كێشەكانی دەخاتە سەر ئەوانیتر)‪.‬‬ ‫ئەم ڕستەیە تا ئەندازەیەكی زۆر‬ ‫هەڵگری حەقیقەتی میللەتانی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستەو میللەتی‬ ‫كوردیش لەمە بەدەرنییەو نایانەوێت‬ ‫كێشەكانی خۆیان ببینن و هەربۆیەشە‬ ‫چارەسەریش ناكرێن! كەمنین ژمارەی‬ ‫ئەو سیاسی و نوسەرو لێكۆڵەرە‬ ‫بیانیانەی چ لە مێژووی دوورو چ‬ ‫لە مێژووی نزیكدا تێڕوانینیان بۆ‬ ‫ئیدارەدان و خۆبەڕێوەبردن و دۆزی‬ ‫كورد هەبووە‪ ،‬ئەم تێڕوانینی بیانیانە‬ ‫بەشێكیان گوزارشتبووە لە سیاسەتی‬ ‫واڵتەكەیان و بەرژەوەندییان وای‬ ‫خواستووە كە بە باش یان خراپ لەسەر‬ ‫كوردو سەركردەو سیاسەتەكەی‬ ‫تریشیان‬ ‫بەشێكی‬ ‫بدوێن‪،‬‬ ‫بەدواداچوونیان‬ ‫وردبوونەتەوەو‬ ‫كردوەو هەڵسەنگاندنیان كردوەو لە‬ ‫دەرئەنجامدا حەقیقەتی كوردیان بۆ‬ ‫دەركەوتوەو باسیانكردووە‪.‬‬ ‫ئەوەی ئێمە لەم نووسینەدا‬ ‫لەسەری دەوەستین بۆچوون و‬ ‫تێڕوانینی ژمارەیەك لەو نوسەرو‬ ‫مێژوونووس و ئەكادیمی و‬ ‫سیاسییانەی كوردە كە لە ئەنجامی‬ ‫وردبوونەوەو خوێندنەوەیان بۆ كوردو‬ ‫سیاسەت و خۆبەڕێوەبردنی كورد‬ ‫بۆیان دەركەوتووە گرفتی دواكەوتویی‬ ‫و قەیران و كێشەكانی دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ كورد خۆی نەوەك ئەوانیترو‬ ‫تێڕوانینێكی نەرێنیان بۆ كورد‬ ‫هەیەو هەریەكەیان بەشێوەی جیاواز‬ ‫كەسێتی كوردو سیاسەتی كوردی و‬ ‫كۆمەڵگەی كوردی شیدەكەنەوە‪.‬‬ ‫كەریمی حیسامی لە بەرگی‬ ‫پێنجەمی كتێبی “بیرەوەریەكانم”‬ ‫لەبارەی سەركردە كوردەكانەوە‬ ‫دەڵێت‪“ :‬یەكێك لە هەڵەی گەورەو‬

‫لە خۆڕانەدیوی رێبەرانی بزووتنەوەی‬ ‫رزگاریخوازی كورد هەتا ئێستاش‬ ‫لەوەدایە‪ ،‬كە قەت ئەو غیرەتەیان‬ ‫نەبووە كە بەڕاستی و بەئاشكرا‬ ‫هۆیەكانی شكست و پاشەكشە‬ ‫هەڵسەنگێنن و ڕاستەوڕاست خەڵك‬ ‫لە سیاسەتی خۆیان ئاگاداربكەن و‬ ‫لەو ڕێگایەوە بڕوای خەڵك بۆ الی‬ ‫خۆیان راكێشن‪ .‬هەموو هەڵەكانیان‬ ‫هێشتۆتەوەو‬ ‫پەردەدا‬ ‫لەژێر‬ ‫ئاشكرایان نەكردووەو لە جیاتی ئەوە‬ ‫ڕاستەوڕاست هۆیەكانی شكست و‬ ‫هەڵسوكەوت بە خەڵك بڵێن هەمیشە‬ ‫هەر باسی ژیری و سەركەوتنیان‬ ‫كردووە كە قەت وەدەستیان‬ ‫نەهێناوە!”‪ ،‬كەریمی حیسامی لە‬ ‫سەركردە دیارو ناسراوەكانی حیزبی‬ ‫دیموكراتی كوردستانی ئێرانە‪،‬‬ ‫بیرەوەرییەكانی خۆی لە یازدە بەرگدا‬ ‫نوسیوەتەوە كە نزیكەی سێ هەزار‬ ‫الپەڕە دەكات‪ ،‬زۆر شتی نەوتراو‬ ‫دەڵێت و بەشێكی گرنگی ڕەفتارو‬ ‫چۆنێتی سیاسەتی سەركردەكانی‬ ‫كورد ڕووندەكاتەوە‪ ،‬پێنج بەرگی‬ ‫بیرەوەریەكانی پێش نەوەتەكانی‬ ‫سەدەی ڕابردوو نوسیوەتەوە كاتێك‬ ‫سەرنج دەدەیت كە لەبارەی هەندێك‬ ‫سیاسی كوردەوە قسەدەكات‪ ،‬وەاڵمی‬ ‫بەشێك لەو پرسیارەمان دەداتەوە كە‬ ‫دەپرسین ئێستامان بۆ وایە!؟‬ ‫عبدالرقیب یوسف لە كتێبی‬ ‫“بانگەوازێك بۆ ڕووناكبیرانی كورد”‬ ‫دەنووسێت “ئیلی نۆڤچ” ئەندازیاری‬ ‫هۆڵەندی خۆی لە داربەڕوویێك الدا‪،‬‬ ‫كەوتبوە چەقی ڕێگای خورماڵەوەو‪،‬‬ ‫كاتێك كرێكارە كوردەكان بە پاچەوە‬ ‫پەالماریاندا بیبڕنەوە‪ ،‬پێی گوتن‪:‬‬ ‫ئەوە چی دەكەن! ئەم داربەڕووە‬ ‫گەورەیە نیشانەی جوانی و هێزو‬ ‫خۆڕاگرتنە‪ ،‬گوناح نییە ببڕدرێتەوە‪،‬‬ ‫من هەر لەبەرئەوە ڕێگاكە دەگۆڕم‪.‬‬ ‫لەڕاستیشدا وایشی كرد‪ .‬كەچی‬ ‫ئەگەر (قەاڵی دمدم) بێتە بەرلوتی‬ ‫شۆڤڵی ئەندازیارانمان سێ و دووی‬ ‫لێناكەن تەخت و تاراجی دەكەن و‬ ‫ئاساری لەسەر پاداری ناهێڵنەوە!”‬ ‫مەال مەحموودی بایەزیدی لە‬ ‫كتێبی “عادات و رسووماتنامەی‬ ‫اكرادیە” پێش زیاد لە سەدەونیوێك‬ ‫ئاماژە بەوە دەكات كە “كۆنەقین‬ ‫لەناو كورددا ون نابێ و هەتا‬ ‫حەوت پشت ئەم قینە هەڵئەگرن”‪.‬‬ ‫ئەحمەد خواجە لە كتێبی “چیم‬ ‫دی” دەگێڕێتەوە “چوار خوێندنگە‬ ‫لە سەردەمی شێخ مەحموود لە‬ ‫سلێمانیدا هەبووە‪ ،‬بەناوەكانی‬ ‫خوێندنگەی مەحموودی و قادری‬ ‫و ڕەئووفی و لەتیفی‪ ،‬مەحموودی‬ ‫بەناوی شێخ مەحموود خۆیەوە‬ ‫ناونراوە‪ ،‬پێشتر ناوی سەعادەت‬

‫بووە دواتر شێخ مەحموود كردویەتی‬ ‫بەناوی خۆیەوە‪ ،‬خوێندنگەی قادری‬ ‫بەناوی شێخ قادری برای ناونراوە‪،‬‬ ‫خوێندنگەی لەتیفی و ڕەئووفی‬ ‫بەناوی هەردوو كوڕەكەی شێخ‬ ‫مەحمودەوە ناونراوە‪ ،‬ناویان لەتیف‬ ‫و ڕەئووف بووە!‬ ‫نەوشیروان مستەفا ئەمین‬ ‫لە كتێبی “پەنجەكان یەكتری‬ ‫ئەشكێنن” دەڵێت‪“ :‬هەندێ لە‬ ‫لێپرسراوەكان‪ ،‬خوێندنەوەو نوسین و‬ ‫چاپیان بەكاری ماندوكەر دانەئەنا‪،‬‬ ‫الیان وابوو ئەمیش سەرگەرمیەكە‬ ‫بۆ خۆخاڵفاندن وەكو دامەو ئەزنیف‬ ‫و تاوڵە! هەروەها لە كتێبی “لە‬ ‫كەناری دانوبەوە بۆ خڕی ناوزەنگ”‬ ‫دەنووسێت‪“ :‬ئەو دۆڵەی لێی بوین‬ ‫ناوی گوستەبو‪ ،‬لە ئەنجامی ئەو‬ ‫هەمو كۆبونەوە بێ ئەنجامەدا‬ ‫ناوی “دۆڵە گوستە” یان كرد بە‬ ‫“دۆڵەفشە!”‪.‬‬ ‫شێركۆ بێكەس لە كتێبی “نووسین‬ ‫بە ئاوی خۆڵەمێش” بەرگی یەكەمدا‬ ‫دەربارەی عەقڵ و سیاسەتی كوردی‬ ‫دەڵێت‪“ :‬عەقڵی كورد‪ ،‬بەگشتی‬ ‫پاشكۆی عەقڵی ئەوان بووە!” لەناو‬ ‫ئێمەدا عەقڵەكان عەقڵی دۆگماو‬ ‫چون مەیمون الساییكەرەوە بوون!”‬ ‫هەروەها لەبەرگی دووەمی هەمان‬ ‫كتێبدا دەنووسێت‪“ :‬ئێمە ئەگەر‬ ‫خاوەن رابردووی مەزن بووینایە‪،‬‬ ‫ئەمڕۆ ئەوەندە نادیار نەئەبووین!”‬ ‫لە كتێبی “دەنگی خاك”دا حەمەی‬ ‫حەمە سەعید دەنووسێت “ لەوانەیە‬ ‫ئەو كادیرو فەرماندەو پێشمەرگانەی‬ ‫كوردستان لە هەردوو شۆڕشەكەدا‪،‬‬ ‫لەنێوان الیەنە سیاسییەكانداو‬ ‫لەشەڕی ناوخۆدا بوونەتە قوربانی‪،‬‬ ‫ژمارەیان زیاتربێت‪ ،‬لەوەی كە‬ ‫دوژمنی سەرەكی گەلەكەمان حزبی‬ ‫بەعس و ڕژێمەكەی و سوپاكەی‬ ‫لەماوەی دەسەاڵتیدا شەهیدی‬ ‫كردوون!”‪.‬‬ ‫بیرمەندی ناسراو مەسعود‬ ‫محەمەد لە كتێبی “كۆمەڵگەی‬ ‫مرۆڤایەتی‪ ،‬بۆچی بە شێتخانە‬ ‫دەچێ؟” دەڵێت‪“ :‬چەند ساڵێكە‬ ‫دەڵێم ئەگەر بتوانم دەوڵەتێكی‬ ‫كوردی دامەزرێنم تەندەرێكی‬ ‫بەڕێوەبردنی ڕادەگەیەنم تا یەكێ‬ ‫لە كۆمپانیاكانی سكەندەناڤیا‬ ‫بەڕێوەی ببا‪ ،‬چونكە ئەوان بە‬ ‫سێیەكی نرخیش بە باشترین شێوە‬ ‫حكومەت بەڕێوەدەبەن!”‪ ،‬هەروەها‬ ‫لە شوێنێكی تردا دەنووسێت “ئەگەر‬ ‫بڵێم ڕووداوەكانی هەڵسوكەوتی‬ ‫نێوان یەكێتی نیشتیمانی و‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان‬ ‫ناوەڕۆكی ناونیشانی ئەم كتێبەی‬ ‫بەرجەستەدەكرد‪ ،‬كە شێتخانەیە‪،‬‬

‫پێت سەیرنەبێ پێش چوار سەدە‬ ‫شەرەفخانی بەدلیسی لە كتێبی‬ ‫“شەرەفنامە” لەبارەی كوردەوە‬ ‫نوسیویەتی “كورد لەسەر ناكۆكی‬ ‫دروست بوون”‪ ،‬هەروەها دەڵێت‪:‬‬ ‫ئاكارێكی‬ ‫ئەگەر‬ ‫“كوردەكان‬ ‫ناپەسەندیان هەبێ‪ ،‬ئەوەیە كەسیان‬ ‫سەربۆكەسیان ناچەمێنێ و بۆ یەكتر‬ ‫نایەنە بەركەمەندو هەروەك تاكە‬ ‫تاكە‪ ،‬هەركەسە بیر لە سەربەرزی‬ ‫خۆی دەكاتەوە‪ ،‬بە تێكڕایی بیر لە‬ ‫سەربڵندی تێكڕایی ناكەن وپشتی‬ ‫یەكتری ناگرن و نابنە یەك”‪.‬‬ ‫هەڤاڵ كوێستانی لە كتێبی “ئەو‬ ‫ڕۆژانەی نیشتمان هی هەمووان بوو”‬ ‫دەڵێت‪“ :‬هێزە كوردیەكانی ئێمە‪،‬‬ ‫هەر هەموومان بانگەشەی یەك‬ ‫ئامانجی هاوبەشمان دەكرد‪ ،‬كەچی‬ ‫لەناو ئەو هەموو شاخ و دەشت و‬ ‫دۆڵەداو‪ ،‬لەژێر ئەو ئاسمانە پان و‬ ‫بەرینەدا‪ ،‬پێكەوە هەڵمان نەدەكردو‬ ‫بەشی هەرە زۆری هێزو توانای‬ ‫خۆشمان‪ ،‬لە هەوڵی سڕینەوەی‬ ‫یەكتریدا بەهەدەردەدا”‪.‬‬ ‫پ‪.‬د‪.‬كاوس قەفتان لە كتێبی‬ ‫“بیرەوەری‪ ،‬چەند ڕووداوێك لە‬ ‫ژیانما ‪ ”2008-1933‬دەنووسێت‬ ‫“كوردەكانی كوردستانی ئێرانم دی‬ ‫و دووایش كوردەكانی سۆڤیەت‪،‬‬ ‫بۆم دەركەوت لەناو خۆیانا ناڕێكن‬ ‫و قسە بە یەكتری ئەڵێن‪ ،‬ویستم‬ ‫هیچ نەبێ ئێمەی كوردی كوردستانی‬ ‫عێراق بۆیان ببین بە نمونە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەوان باشتر نەبووین و وادیارە ئەم‬ ‫ڕەوشتە خراپە لەناو خوێنمانایە”‪.‬‬ ‫جەمال نەبەز لە كتێبی‬ ‫“بیرەوەریینامەی ئەو رۆژانەی‬ ‫جارەكی دیی ناگەڕێنەوە” دەگێڕێتەوە‬ ‫“هەر لەسەرەتای شۆڕشەوە تا‬ ‫ئاشبەتاڵ‪ ،‬شێلگیرانە لە ئەوروپا‬ ‫پشتگیری مافی كوردم كرد‪ ،‬چ‬ ‫بەنووسین بەزمانە ئەوروپاییەكان‪،‬‬ ‫چ بەوتاری ڕۆژنامە‪ ،‬چ بەناردنی‬ ‫دەرمان و كەلوپەلی پێویست بۆ‬ ‫پێشمەرگەكان‪ ،‬كە نەیاندەدا بە‬ ‫پێشمەرگەكان‪ ،‬دەیانگوت جەمال‬ ‫نەبەز ناردووێتی‪ ،‬دەبێ شتێكی‬ ‫خراپی تێدابێ‪ ،‬كەچی لەبازاڕدا‬ ‫دەیانفرۆشت”‪.‬‬ ‫“الم وایە‪ ،‬نە سیاسەت و نە‬ ‫ئەشخاصی ئەم حادیثانه تەحمولی‬ ‫بیستنی حەقایقیان نییە” ئەم دەقە‬ ‫مێژوونووسی بەناوبانگ محمد ئەمین‬ ‫زەكی بەگ لە كتێبی (تاریخی‬ ‫سلێمانی) وە واڵتی ساڵی ‪1939‬‬ ‫نوسیویەتی!‬ ‫شەوكەت مەال ئیسماعیل لە‬ ‫كتێبی” رۆژانێ لە مێژووی شۆڕشی‬ ‫ئەیلول” كە بەڕێوەبەری گشتی‬ ‫بێتەلەكان و جفرەسازی شۆڕشی‬

‫ئەیلول و وەرگێڕی نێوان مەال‬ ‫مستەفای بارزان و ڕۆژنامەنووسان‬ ‫بووە ئاماژە بەوەدەكات كە “سەرۆك‬ ‫مەال مستەفا بارزانی دەیفەرموو‪:‬‬ ‫حكومەتی عێراق زۆر بێ ئەقڵە‪ ،‬ئێمە‬ ‫داوای حوكمی زاتی ئەكەین كەچی‬ ‫ئەوان دەستی دەستیمان پێ ئەكەن‪،‬‬ ‫ئەگەر ئەقڵیان هەبێ سەربەخۆیی‬ ‫تەواومان ئەدەنێ ئینجا بزانن دوای‬ ‫شەش مانگ لێپرسراوانی كورد چیی‬ ‫بەسەر میللەتدا دەهێنن”‪ ،‬سكرتێری‬ ‫حیزبی شیوعی عێراقی و سەركردەی‬ ‫ناسراوی كورد بەهادین نوری لە‬ ‫یادداشتە ڕۆمانی “وێرانە” دەڵێت‪:‬‬ ‫“بەویژدانم وایە‪ ،‬كەم و زیادی نیە‪،‬‬ ‫ئەوەندە پێشمەرگە لە پێشمەرگەی‬ ‫ئەوەندەی‬ ‫حكومەت‬ ‫كوشت‪،‬‬ ‫لێنەكوشتن!”‪.‬‬ ‫مەالی گەورەی كۆیەش دەڵێت‪:‬‬ ‫“هەتا دەمرم لە بۆ كوردان دەناڵم‪،‬‬ ‫عیالجیان چۆن بكەم هاوار بەماڵم”‪،‬‬ ‫هەژاری موكریانیش لەنووسینێكی‬ ‫خۆیدا باسی نەهامەتی و بەدبەختی‬ ‫خوێنەواران و ڕۆشنبیران دەكات و‬ ‫وەك هێمایەك بۆ ڕێزنەگرتنی كورد‬ ‫لێیان و دەنووسێت‪“ :‬حاجی قادرمان‬ ‫بە پێخاوسی و بێ چۆغەو كاڵەك‬ ‫لە باڵەك سوڕاوەتەوەو سەرباری‬ ‫ئەوەش خەڵكی كۆیە شاربەدەریان‬ ‫كردووەو بەكافرو پیاوخراپیان داناوەو‬ ‫خەڵكی سولەیمانی نەدەچوونە‬ ‫جێژنی نەورۆزێك كە پیرەمێرد بۆی‬ ‫سازدەكردن و هەزار درۆو بوختانی‬ ‫بەخووت و خۆڕاییان بۆ هەڵدەبەست‪،‬‬ ‫بێكەس لێفەیەكی نەبوو بەخۆیدا‬ ‫دا دەچوونە سەیری قڕەی خۆی و‬ ‫خێزانی لەسەر لێفە‪ ،‬بەاڵم كەس‬ ‫نەبوو دەست بەرێ پارەی لێفەیەك‬ ‫بدا‪ ،‬گۆران ئەگەر لە بەندیخانەدا‬ ‫نەبوایە‪ ،‬دەبوایە ڕۆژهەاڵت و ڕۆژئاوا‬ ‫بۆ نانی ڕۆژانە بپێوایە” مام هەژار‬ ‫لە شوێنێكی دیكەدا دەڵێت‪“ :‬مەال‬ ‫مارف كۆكەیی ئەگەر بێژم لەبرسامرد‬ ‫ڕەنگە باوەڕم پێنەكەن‪ ،‬مەال ئەمجەد‬ ‫ئەو هونەرمەندە بێ وێنەی كە‬ ‫نازناوی شیبعری كاك بوو‪ ،‬ئاغای‬ ‫لێ ببوە رمووزن و لە چەند جێ‪،‬‬ ‫دێ بەدەریان كرد‪ ،‬قانیع تامرد نان‬ ‫و دۆی خۆی ڕۆژێك لە پەناگەیەك‬ ‫نەدیت‪ ،‬حاجی تەوفیقی پیرەمێرد‬ ‫كە حاڵ و ماڵیشی خۆش بوو‪ ،‬هەر‬ ‫چونكە كۆمونیست نەبوو‪ ،‬كەس‬ ‫ڕۆژنامەكەی نەدەكڕی‪ ،‬دەیانگوت‬ ‫دەستندە خۆری ئینگلیسانە”‪.‬‬ ‫ڕەفیق حیلمی و جەمیل‬ ‫سائیبیش لەو دوو ناودارانەی كوردن‬ ‫لە نووسینەكانیاندا ناشرینیەكانی‬ ‫حوكمڕانی كوردی دەگێڕنەوە بە‬ ‫تایبەتی حوكمڕانی سەردەمی شێخ‬ ‫مەحموودی حەفید‪.‬‬

‫هــەورامان مـحـەمــەد‬

‫ب!‬ ‫دوو هێڵی تەری ‌‬ ‫* تا درێژیان کەیتەوە‪ ،‬ناگەن بەیەک !‬ ‫ـ ئـــاخر مەبەست چییە؟!‬ ‫* مەبەستم ڕوون و ئاشکرایە!‬ ‫ـ ئاخر دوایی نەڵێی مەبەســــــتم هێڵی‬ ‫شەمەندەفەر بــوو !‬ ‫* کورە هێڵی شەمەندەفەری چی!‬ ‫ مەبەستم هەردوو هێڵی مێـــژووی‪،‬‬‫مەالیی و جەاللیە‪ ،‬لە شەست و چوارەوە‬ ‫کۆمەڵگە ئەم دوو هێڵە قێزەوونە درێژ‬ ‫ئەکاتەوە کەچی ناگەن بەیەک !‬ ‫*کورە زمانت بگرە هەی زمانت بە‬ ‫پینەی هــــینت بێ !‬ ‫ـ زمانم بۆبگرم‪ ،‬حاڵی ئایندەمان زۆر‬ ‫خۆشە؟!‬ ‫* کورە دیفاع لە میللەتی ناهوشیار بۆ‬ ‫ئەکەی؟!‬ ‫ـ ئەوەتا هەر ئەم میللەتە گەمژەیە بوو‪،‬‬ ‫ڕەقس و سەمای بۆ ئەکردن و سندوقی‬ ‫دەنگدانی بۆ ئەدزین‪ ،‬بۆ ئەوەی بەهەوەسی‬ ‫خۆیان پڕی بکەنەوە!!‬ ‫* لە هەموو شوێن و سەردەمێکدا‪،‬‬ ‫بۆماوەیەک میللەت بێ هۆش ئەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ی هاتەوە بەر خۆی‪ ،‬وەک شێری‬ ‫کە هۆش ‌‬ ‫برسی لێدێت !‬ ‫ـ ئاخر نەگەیشتنی ئەم دوو هێڵە ئەبێ‬ ‫زۆر زەحمەت بێ‬ ‫* ئەی چۆن زەحمەت نیە‬ ‫ـ تــــا دوێنی لەڕووی جوگرافیاوە‪ ،‬تەنها‬ ‫گـــەاڵڵەو ماوەتیان بەدەست بوو‪ ،‬لەڕووی‬ ‫دارایشەوە‪ ،‬مانگانە چاوەڕوانی‪ ،‬پەنجا‬ ‫فلسی ئەو سەردەمەی ئابوونە بوون !‬ ‫* کەچی ئێستا‬ ‫ـ کەچی ئێستا چی؟!‬ ‫* کەچی ئێستا هێشتا دوو مانگی ماوە‬ ‫مناڵیان لەدایک ببێت‪ ،‬دوو تەالرو بیرێ‬ ‫نەوت بەناویەوە کراوە!‬ ‫ـ ئێســـتا تۆ پێو خۆشە‪ ،‬ئەم دوو هێڵە‬ ‫بەیەک بگەن !‬ ‫*من پێم خۆش بێ یا ناخۆشبێت‪ ،‬هەتا‬ ‫درێژی کەیتەوە هەر ناگەنە یەک!!‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪18‬‬

‫ژمارە (‪ )12‬سێشەممە ‪2019/4/2‬‬

‫پاڵەوانەکانی مەکینەی پۆپۆلیزم‬

‫گەیالن شێخ عومەر‬

‫نهێنیە گەورەکەی پشت‬ ‫دەرکردنی بریاری ‪٦۸۸‬‬ ‫بڕیاری ژمارە ‪688‬ی ئەنجومەنی ئاسایش خاڵی وەرچەرخانە لە‬ ‫مێژووی خەباتی سیاسی و چەکداری گەلی کورد بەگشتی و باشوری‬ ‫کوردستان بەتایبەتی‪ .‬گەلی کوردستان سااڵنێکی دوورو درێژە‬ ‫خەبات دەکات لەپێناو مافی ڕەوای خۆی و پاراستنی نیشتیمانەکەی‬ ‫و لەم ڕێگەیدا قوربانی ئێجگارمەزنی داوە‪.‬‬ ‫ئەم خەبات و قوربانیدانەی گەلی کورد بۆ ڕۆژانی خۆی کەم‬ ‫بایەخ نەبووە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی دۆخی ئەم تێکۆشانەی بردە قۆناغێکی‬ ‫نوێی سەردەم و دۆزی گەلی کودستانی بە شێوەیەکی گەورە بە‬ ‫جیهان ناساند بڕیاری ژمارە ‪688‬ی ئەنجومەنی ئاسایش بوو کە لە‬ ‫رۆژی (‪)٥‬ی نیسانی ساڵی ‪ 1991‬دەرچوو‪.‬‬ ‫گرنگی ئەم بڕیارە لەوەدابوو دۆزی ڕەوای گەلی کوردی لە‬ ‫بابەتێکی داخراوی ناوخۆی واڵت گۆڕی بۆ بابەتێکی نێودەوڵەتی‬ ‫و جێگای گرینگیپێدانی‪ .‬پێشتر ئەگەرچی گەلی کورد لە باشوری‬ ‫کوردستان بەدرێژایی نزیکەی سەدەیەک بەردەوام بوو لە شەڕو‬ ‫بەرگریکردن لە بوونی خۆی لەگەڵ حکومەتە یەک لەدوا یەکەکانی‬ ‫بەغدا‪ ،‬کەچی نەتەوە یەکگرتوەکان ئامادە نەبوو بەهیچ جۆرێک گوێ‬ ‫بگرێت لە داواکاریە ڕەواکانی گەلی کوردو هەوڵی چارەسەری ئەم‬ ‫دۆزە ڕەوایە بدات‪ ،‬ئەویش بە بیانوی هەبوونی دەقێک لە بڕگەی‬ ‫حەوتی مادەی دووی میساقی نەتەوە یەکگرتوەکان کە دەڵێت‬ ‫“نەتەوە یەکگرتوەکان بۆی نیە بەبێ ڕەزامەندی واڵتێک هەوڵی‬ ‫چارەسەری کێشە ناوخۆکانی ئەم واڵتە بدات‪ ،‬چونکە واڵتان خاوەن‬ ‫سەروەری تەواوی سیاسی خۆیانن و هەوڵدان بەبێ ڕەزامەندیش بە‬ ‫دەست خستنە ناو کاروباری واڵتان هەژمار دەکرێت”‪.‬‬ ‫ئەم یاساو شێوە بیرکردنەوەی ئەندامانی نەتەوە یەکگرتوەکان‬ ‫لە بەرژەوەندی سەرجەم سیستمە تۆتالیتاریەکانی جیهاندا بوو‪،‬‬ ‫بەجۆرێک رێگەی خۆش دەکرد کە دیکتاتۆرەکان بۆ بێدەنگ کردن و‬ ‫ڕووبەڕووبوونەوەی هاواڵتیانی خۆیان کە داوای ئازادی دەکەن هەموو‬ ‫جۆرە چەک و ئامرازێکی توندو ترسناک بەکاربهێنن‪ .‬وەک ئەوەی بە‬ ‫درێژایی نیوەی دووەمی سەدەی ڕابردوو بینیمان‪ ،‬کە چۆن هەریەک‬ ‫لە حکومەتەکانی بەغداو تاران و ئەنقەرەو شام بە دڕندەترین شێوەو‬ ‫بەبەرچاوی هەموو جیهانەوە کەوتنە وێزەو گیانی گەلی کورد لە‬ ‫کوردستان‪ ،‬کە تەنها داوای ئازادی و مافی ژیانیان دەکرد‪.‬‬ ‫هۆکاری دیارو بەرچاو بۆ دەرکردنی ئەم بڕیارە لەالیەن‬ ‫ئەنجومەنی ئاسایش ئەو کۆڕەوە میلۆنیە بوو کە خەڵکی هەرێم‬ ‫دوای ڕاپەرینە مەزنەکەی ئازار لە ترسی گەڕانەوەی سوپای دڕندەی‬ ‫حیزبی بەعس ئەنجامیداو بەرەو سنورەکانی رۆژهەاڵت و باکوری‬ ‫کوردستان رۆیشتن‪ ،‬ئەو کۆچە زۆرەی خەڵک لە سەرەتای وەرزی‬ ‫بەهار بوو بە کارەساتێکی گەورەی مرۆیی و تێیدا هەزاران کەس لە‬ ‫سەرماو نەبوونی خۆراک و چارەسەری پزیشکی گیانی لەدەستدا‪.‬‬ ‫هەندێک لە شارەزایان وای بۆدەچن کە الیەنە سیاسیەکانی‬ ‫هەرێمی کوردستان لە پشت هاندانی دانیشتوانی هەرێم بوونە بۆ‬ ‫ئەنجامدانی ئەم کۆڕەوە ملیۆنیە‪ ،‬کە ئامانج لێی جواڵندنی سۆزی‬ ‫نێودەوڵەتی بوە تاکو ئەنجومەنی ئاسایش ناچار بکەن بڕیارێکی لەو‬ ‫شێوە گرنگە دەربکات‪ .‬ئەوەی تاکو ئێستا زانراوە هیچ بەڵگەیەک‬ ‫لەبەردەستدا نیە تا ڕاستی ئەم بۆچوونە بسەلمێنێت‪.‬‬ ‫بیرکردنەوەی ئێمە بۆ زانینی نهێنی دەرکردنی ئەو بڕیارە دوورتر‬ ‫دەڕوا‪ ،‬بەجۆرێک دەکرێت بڵێین کۆڕەو هۆکارێکی گرنگ بووە بۆ‬ ‫دەرکردنی ئەو بڕیارە‪ ،‬بەاڵم کۆڕەو بە تەنها هەموو هۆکارەکەی‬ ‫نەبووە‪ .‬تێڕوانینی دوورتر ئەوەیە بڵێین هۆکارە سەرەکیەکەی‬ ‫دەرکردنی ئەم بڕیارە تێکچوونی باڵنسی هێزی نێودەوڵەتی و‬ ‫هەڵوەشانەوەی یەکێتی سۆڤیەتی جاران بوو‪ ،‬چونکە تا ئەو کات‬ ‫جیهان دابەشی سەر دوو جەمسەری سەرەکی کرابوو‪ ،‬لەوکاتەدا‬ ‫سەروەری سیاسی واڵتان تا ئاستی ڕەها سەیر دەکراو بۆ هیچ‬ ‫یەکێک لەو دوو جەمسەرە جیهانیە نەبوو کە بەئاسانی دەست‬ ‫بخاتە ناو کاروباری واڵتانی جەمسەری بەرامبەرەکەی خۆی‪ ،‬چونکە‬ ‫دەبووە هۆی دروستبونی ئاژاوەو تا ئاستی شەڕو پێکدادانیش‬ ‫دەڕۆیشت‪.‬‬ ‫واڵتانی رۆژئاوا بەتایبەت واڵتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا‬ ‫هەڵوەشانەوەی یەکێتی سۆڤیەتی بە دەرفەتێکی گونجاو زانی تاکو‬ ‫بە بەهانەی پێشێلکردنی مافی مرۆڤ دەستبخاتە ناو کاروباری‬ ‫واڵتانی جیهان بە تایبەت ئەو واڵتانەی مەترسییان لێدەکرا بۆسەر‬ ‫ئاسایشی جیهانی یاخود ئەو واڵتانەی ئاستەنگ بوون لەبەردەم‬ ‫باڵوبوونەوەی دیموکراسیەت و جێبەجێکردنی بەرنامەی سیاسی و‬ ‫ئابووری رۆژئاواییەکان‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەوە هۆکارە سەرەکیەکەی نەبێت خۆ زۆرجار گەلی کورد‬ ‫دوچاری کۆمەڵکوژی و نەهامەتی خراپتر لە کۆڕەو بۆتەوە‪ ،‬ئەی بۆ‬ ‫هیچ یەک لە واڵتانی رۆژئاوا ئەوکات قسەیەکی خێریان بۆ کورد‬ ‫نەدەکرد؟؟!!‪ .‬ئینجا دەرکردنی بڕیاری ‪ 688‬هەر تەنها بۆ گەلی‬ ‫باشوری کوردستان گرنگ نەبوو‪ ،‬بەڵکو ئەنجومەنی ئاسایش وەک‬ ‫بنەمایەک سەیری کرد بۆ دەرکردنی چەند بڕیارێکی هاوشێوە بۆ‬ ‫چارەسەرکردنی کێشەی چەند ناوچەیەکیتر لە جیهاندا وەک بەڵکان‬ ‫و خواروی ئەفریکا‪ .‬ئەگەرچی ئەنجومەنی ئاسایش بڕیارێکی لەو‬ ‫چەشنەی زۆر درەنگ دەرکرد دەرحەق بە خەبات و قوربانیدانی زیاتر‬ ‫لە سەدەیەکی گەلی کوردستان‪ ،‬بەاڵم ئێمەی کورد دەبێت هەمیشە‬ ‫بە گرنگیەوە سەیری ئەو بڕیارە بکەین‪ ،‬چونکە هەر بڕیارەکە بۆخۆی‬ ‫مێژوویەکی نوێی خوڵقاند‪.‬‬

‫ئارام قادر حەمەسور‬ ‫بێگومان هەموو هێزە سیاسییەکان‬ ‫لەسەرەتای دروستبوونیانەوە دەکەونە‬ ‫ژێر چاودێری کۆمەڵگە‪ ،‬زۆرینەی هێزە‬ ‫لەگوتاری‬ ‫بەشێک‬ ‫سیاسییەکانیش‬ ‫پۆپۆلیزمییان هەیە‪ .‬هیچ حیزبێک نییە‬ ‫گوتاری پۆپۆلیزمی نەبێت‪ ،‬بەاڵم هەیە‬ ‫تەواوی گوتارەکانی لەشێوەی مەکینەی‬ ‫گەورەدایەو بەپێی خواستی عەوام‬ ‫دەجووڵێت‪ .‬لەسەرەتادا دەکرێت هێزە‬ ‫پۆپۆلیزمییەکان هەستێکی گشتیی‬ ‫ڕابکێشن بۆ گوتارەکانییان‪ ،‬بەاڵم دوایی‬ ‫چەند چاالکییەکی سیاسیی و خوێندنەوەی‬ ‫پشتەوەی ڕووداوەکان ئەنجامەکە دەگۆڕێت‪.‬‬ ‫گوتاری پۆپۆلیزمی گوتارێکی ترسناک‬ ‫و بێ بەرنامەیە‪ ،‬گوتارێکی عەقاڵنیی نییە و‬ ‫بۆ خەڵەتاندنە‪ .‬پۆپۆلیزمەکان بەدڵی عەوام‬ ‫سەما دەکەن و خاوەنی بەرنامەی دیاریکراو‬ ‫نین‪ .‬کەسی پۆپۆلیزم وەک چێشتی مجێورەو‬

‫هەموو تامێک هەڵ دەگرێت‪ ،‬خاوەنی‬ ‫ئایدیای دیاریکراوی خۆی نییە و زوو بڕیار‬ ‫دەدات و زوو پەشیمان دەبێتەوە‪ ،‬گرنگ‬ ‫دڵی گشتیی ڕازی بکات و بەرژەوەندی خۆی‬ ‫بێتەدی‪ .‬چونکە ئامانجەکەی دەسەاڵتە نەک‬ ‫گۆڕانکاریی و بەرنامەی ستراتیژیی‪.‬‬ ‫پۆپۆلیزمەکان پشت بەتاکتیکە خێراکان‬ ‫دەبەستن نەک پالنە ستراتیژەکان‪ .‬بۆیە‬ ‫زوو زوو چاالکی دەکەن‪ ،‬واز لەچاالکییە‬ ‫درێژخایەنەکان دێنن‪ .‬پۆپۆلیزمەکان‬ ‫درووشمی حەماسی گەورە هەڵ دەگرن‬ ‫و ئاڕاستەی دەسەاڵتی دەکەن‪ ،‬لەڕێگەی‬ ‫درووشمەکانەوە خۆیان دەکەنە پاڵەوان و‬ ‫هەستی خەڵک ڕا دەکێشن‪ .‬لەکاتێکدا ئەو‬ ‫درووشمانە هەرگیز لە ئێستادا بە خێرایی‬ ‫جێبەجێ نابن‪.‬‬ ‫گوتاری‬ ‫بەگشتیی‬ ‫حیزبەکان‬ ‫پۆپۆلیزمییان هەبووە و کاری لەسەر‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫گوتاری ناسیۆنالیزمی بەردەوام الی‬ ‫حیزبە دەسەاڵتدارەکان وەک مەکینەیەکی‬ ‫پۆپۆلیزمی خراوەتە گەڕ بۆ ڕازییکردنی‬ ‫هەستی عەوام‪ ،‬یەکێتیی و پارتیی تا ئێستاش‬ ‫لەسەر ئەم گوتارە کاردەکەن‪ .‬لەکاتێکدا‬ ‫چەندین خیانەتیان کردووە دژی ئەم گوتارە‬ ‫ناسیۆنالیزمییە‪ .‬ناسیۆنالیزم مەکینەیەک‬ ‫بووە بۆ بە پاڵەوانبوونی سەرکردەکان‪،‬‬ ‫ماسکێکە بۆ شاردنەوەی ڕەشاییەکانی‬ ‫خیانەت‪ .‬گوتاری ناسیۆنالیزمی بەردەوام‬ ‫دەبێتە ئازار شکێن بۆ عەوام و عەوام ڕازی‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫لە ڕابوردووشدا هێزە ئۆپۆزسیۆنەکان‬ ‫گوتاری پۆپۆلیزمییان هەبووە‪ .‬ئۆپۆزسیۆن‬ ‫دەیەویست بە چوار ساڵ دەسەاڵت‬ ‫بڕوخێنێت‌و بەهەشت دروست بکات‪.‬‬ ‫لەکاتێکدا دەکرێت ئۆپۆزسیۆن بەشێکی‬

‫دەسەاڵت بگۆڕێت نەک هەموو دەسەاڵت‪.‬‬ ‫بۆ نموونە هێزێکی ئۆپۆزسیۆن دەکرێت بڵێ‬ ‫لە چوار ساڵی داهاتوو کار لەسەر گۆڕینی‬ ‫سیستەمی پەروەردە دەکەم‪ ،‬نەک بڵێت‬ ‫ئێمە دەسەاڵت دەڕوخێنین و بەرپرسان لە‬ ‫سێدارە دەدەن‪ .‬ئەمە گوتار پۆپۆلیزمیی‬ ‫و ناواقیعییە و بێ پالنییە‪ .‬بەهەشتێک‬ ‫بە گوتاری پۆپۆلیزمی دروست بکرێت زوو‬ ‫دەبێتە دۆزەخ‪.‬‬ ‫نەوەی نوێ وەک حیزبێکی تازە دەیەوێت‬ ‫ئەم شانۆگەریی پۆپۆلیزمە گەورەتر بکات‪.‬‬ ‫تائێستاش شاسوار عەبدولواحید سەرۆکی‬ ‫حیزبی نەوەی نوێ سیاسییەکی قبوڵ نەکراوە‬ ‫بەگشتیی و گوومان لەسەر دەوڵەمەند‬ ‫بوون و پێدانی ئەم پڕۆژە گەورانەی هەیە‪.‬‬ ‫میدیای نەوەی نوێ ‪ NRT‬هێرش دەکاتە‬ ‫سەر الیەنەکان و لەپاڵ یەکێتیی و پارتییدا‬ ‫هەمووان یەکسان دەکات‪ .‬ئەمەش سەرەتای‬ ‫کۆمیدییا سیاسییەکەی نەوەی نوێ بوو‪.‬‬ ‫چونکە هەمووان دەزانین کە یەکسانکردنی‬ ‫یەکێتیی و پارتیی بەهێزە ئیسالمییەکان‬ ‫و گۆڕان عەقاڵنی نییە‪ ،‬بەڵکو مانۆڕێکی‬ ‫پۆپۆلیزمییە و عەوامگەراییە‪.‬‬ ‫سەرۆکی نەوەی نوێ ئەزموونی سیاسیی‬ ‫نەبووە و ڕاستەوخۆ لەبازرگانێکەوە‬ ‫هاتووەتە یاریگای سیاسەت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫توشیی هەڵەی ستراتیژیی دەکات‪ .‬زوو‬ ‫بڕیاردان و پاشان پەشیمان بوونەوەی‬ ‫بەڵگەی ئەم بێ ئەزموونیی و شڵەژانە‬ ‫سایکۆلۆجییەن‪ .‬بۆ نموونە گوتی‪« :‬من‬ ‫وازم لە میدیای نالیا هێناوە» بەاڵم هێشتا‬ ‫خۆی خاوەنی ڕاستەقینەی ‪ NRT‬و‬ ‫دەزگای میدیایی نالیایە‪ .‬یان گوتی‪« :‬ئێمە‬ ‫ناچینە پەرلەمانەوە» بەاڵم چوون و شەڕی‬ ‫سەرۆکی پەرلەمان و جێگرەکانیان کرد‪.‬‬ ‫سەرۆکی نەوەی نوێ لەسەرەتادا خۆی‬

‫وا نیشاندا سیاسییەکی جیاوازە و دەچێتە‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬خۆی سەرۆک لیست بوو بۆ‬ ‫پەرلەمان‪ .‬دەرچوو‪ ،‬بەاڵم نەچووە پەرلەمان‬ ‫و کەسێکی تری نارد‪.‬‬ ‫نەوەی نوێ هەموو ڕێککەوتنێک لەگەڵ‬ ‫یەکێتیی و پارتیی بەحەرامی سیاسیی‬ ‫داناوە‪ ،‬بەاڵم حیزبەکەی بردۆتە ناو‬ ‫هاوپەیمانی ئیساڵح لەعێراقدا‪ ،‬بەشێکی‬ ‫حیزبەکانی ناو ئەو هاوپەیمانییە لەڕابوردوو‬ ‫و ئێستادا لە لوتکەی دەسەاڵتدابوون‬ ‫لەعێراق‪.‬‬ ‫بەگشتیی گوتارە پۆپۆلیزمییەکان‬ ‫لەزەمەنێکدا دەکرێت جووڵە درووست بکەن‪،‬‬ ‫بەاڵم لەکۆتاییدا ڕووە ئیزدیواجییەکەیان‬ ‫دەردەکەوێت و بێ متمانەیی دروستدەکەن‪.‬‬ ‫گوتاری پۆپۆلیزمیی دەکرێت بۆ ماوەیەک‬ ‫یان هەڵبژاردنێک جێگەی دڵخۆشیی‬ ‫پۆپۆلیزمەکان بێت‪ ،‬بەاڵم لەکۆتاییدا‬ ‫بەفری گوتارە پۆپۆلیزمییەکان لە بەردەم‬ ‫هەتاوی حەقیقەتدا دەتوێنەوە‪ .‬لەکۆتاییدا‬ ‫پاڵەوانە ساختەکان ئاشکرا دەبن و مەکینە‬ ‫پۆپۆلیزمییەکەیان لەکاردەکەوێت‪ .‬چونکە‬ ‫کەسی پۆپۆلیزم کەسێکە جێگەی گومانەو‬ ‫خاوەنی ئایدیا و حەقیقەتێکی جێگیر نییە‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی سیاسییەکان دووربن لە گوتاری‬ ‫پۆپۆلیزمی‪ ،‬پێویستە چوارچێوەی کارنامە‬ ‫سیاسییەکەیان دیاری بکەن بۆ چارەسەر‬ ‫کردنی گرفتەکانی حکوومەت‪ .‬ئەگەر‬ ‫حکومەت نەخۆشەکە بێت‪ ،‬کەسی پۆپۆلیزم‬ ‫دەڵێت بەیەک ڕۆژ چارەسەری دەکەم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کاتێک بەیەک ڕۆژ هەموو عیالجەکە دەداتە‬ ‫نەخۆش‪ ،‬ئەو کات نەخۆشەکە دەمرێت‪.‬‬ ‫پێویستە حیزبەکان لە گوتاری ناعەقاڵنیی‬ ‫و ئیزدیواجیی دوور بکەونەوە‪ ،‬چونکە‬ ‫بەهەشتێک بەخێرایی درووست بکرێت‬ ‫زووش دەڕووخێت‪.‬‬

‫ده‌ركه‌وتنی سیمبوله‌كان‬

‫سه‌الم عزیز‬ ‫ئه‌و ئاسۆ نوێیانه‌ی ده‌كرێت ل ‌ه گۆڕان‬ ‫نزیكمان بكاته‌و‌ه له‌سه‌ر ئه‌و تێگه‌یشتن ‌ه‬ ‫نوێیه‌ی بۆ مرۆڤ بونیاد نرابێت ‪ ،‬وه‌ئاستی‬ ‫ده‌رونی مرۆڤ و كۆمه‌ڵگا ل ‌ه تیۆریه‌كی‬ ‫سیاسیدا كۆبكه‌ینه‌وه‌و ئیشكردن له‌سه‌ر ئه‌و‬ ‫مۆدیل ‌ه ‪ .‬ده‌كرێت مرۆڤ وه‌ك ده‌روازه‌یه‌ك‬ ‫بتوانێت له‌خۆیدا جۆرێكی دی دونیا ببینێت‬ ‫‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها بۆئه‌وه‌ی بتوانین دنیای‬ ‫بیركردنه‌وه‌مان بگۆڕین و ده‌ستكاری بكه‌ین‬ ‫پێویستیمان ب ‌ه فكرێك هه‌ی ‌ه كه‌به‌رده‌وام‬ ‫خۆی بگۆڕێت و ل ‌ه چوارچێو‌ه ته‌قلیدیه‌كه‌دا‬ ‫نه‌مێنێت و ببێت ‌ه فاكته‌ری گۆڕانكاریه‌كان‬ ‫و به‌دوای ئه‌و درزو كه‌لێنانه‌دا بگه‌ڕێین و‬ ‫بیاندۆزینه‌و‌ه ك ‌ه سیستمی حوكم دروستی‬ ‫كردوون و بۆی پڕناكرێته‌و‌ه هه‌روه‌ها‬ ‫گۆڕینی ئه‌گه‌ره‌كان بۆ هێزی گۆڕانكارە ‪.‬‬ ‫لێره‌دا پرسیار ئه‌وه‌ی ‌ه ئێم ‌ه له‌كوێی‬ ‫گۆڕانكاری ناوچه‌كه‌ین به‌و ده‌سه‌الته‌ی‬ ‫هه‌مانه؟ ئایا تائێستا ل ‌ه په‌راوێزداین ؟‬ ‫بۆئه‌وه‌ی بتوانین باشتر شۆڕبینه‌و‌ه ناو‬ ‫بابه‌ته‌ك ‌ه ئاوڕێك ل ‌ه پێنج سه‌ده‌ی ڕابردوو‬ ‫بده‌ینه‌و‌ه ك ‌ه ب ‌ه سێ وه‌رچه‌رخانی هێزدا هاتنه‌‬ ‫ئاراو‌ه ك ‌ه گۆڕانكاری ل ‌ه كرۆكی دابه‌شكردنی‬ ‫هێزدا بوو‌ه هۆی ژیانی نێونه‌ته‌وه‌یی الیه‌نه‌‬ ‫سیاسی و ئابوری و ڕۆشنبیری دابڕێژرێنه‌وه‌‬ ‫تێپه‌ڕیو‌ه به‌م سه‌رده‌مانه‌دا‪:‬‬ ‫یه‌كه‌میان‪ :‬به ‌سه‌رهه‌ڵدان و‬ ‫به‌رجه‌سته‌بوونی جیهانی خۆرئاوایی ده‌ستی‬ ‫پێكرد ك ‌ه ل ‌ه سه‌ده‌ی پانزه‌و‌ه هه‌ژمار ده‌كرێت‬

‫ل ‌ه سه‌ده‌ی هه‌ژده‌دا به‌خێرایی چوو‌ه پێش ك ‌ه‬ ‫پێی ده‌ڵێین نوێگه‌ری زانست و ته‌كنه‌لۆژیا‬ ‫و بازرگانی و سه‌رمایه‌داری و هه‌روه‌ها دوو‬ ‫شۆڕشی كشتوكاڵی و پیشه‌سازی ك ‌ه گۆڕان‬ ‫و وه‌رچه‌رخانی سیاسی گه‌النی خۆرئاواشی‬ ‫گرتووه‌‪.‬‬ ‫دووه‌میان‪ :‬ل ‌ه دوا ساڵه‌كانی سه‌ده‌ی‬ ‫نۆزده‌دا هات ‌ه ئاراو‌ه ك ‌ه خۆی ل ‌ه به‌رجه‌سته‌‬ ‫بون و زه‌قبونه‌وه‌ی ئه‌مریكا و والیه‌ته‌‬ ‫یه‌كگرتوه‌كان بینیوه‌و ب ‌ه وه‌رچه‌رخانه‌‬ ‫پیشه‌سازیه‌ك ‌ه بو‌ه گه‌وره‌ترین واڵتی زلهێز‬ ‫ل ‌ه جیهاندا‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها هه‌ژمونی خۆی به‌سه‌ر بازرگانی‬ ‫و سیاسه‌ت و زانست و ڕۆشنبیریدا په‌یداكرد‪.‬‬ ‫سێیه‌میان‪ :‬ئێستا ئێم ‌ه له‌نێویداین ك ‌ه به‌‬ ‫وه‌رچه‌رخانی مه‌زنی سه‌ده‌ی نوێدا ده‌ژین وه‌‬ ‫ناوی بنێین وه‌رچه‌خانی ئه‌وانی دیكه‌‪.‬‬ ‫له ‌وه‌رچه‌رخانی سێیه‌مه‌و‌ه قۆناغێكی‬ ‫نوێ ده‌ستی پێكرد ئه‌ویش ڕۆیشتن و‬ ‫گواستنه‌وه‌ی هێز‌ه ل ‌ه چه‌ند واڵتێكه‌و‌ه بۆ‬ ‫ئه‌وانی ترو و‌ه بۆ یاریزانی سیاسی ناحكومی‬ ‫و ڕێكخراوو تاكه‌كه‌سی وه‌ها ك ‌ه خۆیان له‌سه‌ر‬ ‫حسابی الوازكردنی پله‌به‌ندی و مه‌ركه‌زیه‌ت و‬ ‫كۆنترۆڵكردنی جیهان به‌ده‌ستهێناوه‪.‬‬ ‫ئه‌م ڕێگای ‌ه بۆ ئه‌مریكا زۆر له‌باره‌‬ ‫تابتوانێت نه‌یاره‌كانی پابه‌ند بكات به‌هانه‌ی‬ ‫به‌ده‌سته‌وه‌دان‪ ،‬دوای ‪11‬ی سێبته‌مبه‌ر وای‬ ‫كردو ترسی تیرۆر زیاتر ئه‌و جێگۆڕكێی‬ ‫هێزه‌و هێنان و بردنیان ئاسانتر بوو‬ ‫دوای ته‌قاندنه‌وه‌ی باڵه‌خانه‌ی بازرگانی‬ ‫و ت ‌ه قینه‌وه‌كانی ئه‌وروپاو واڵتانی ترو‬ ‫بره‌وی تاڵیبان ل ‌ه ئه‌فغانستان و ملمالنێی‬ ‫ئێران و به‌هێزبوونی حزب الله‌ی لوبنان و‬ ‫هاویشتنی موشه‌كی دور مه‌ودا بۆ ئیسرائیل‬ ‫و دڵه‌ڕاوكێی ئیسرائیل به‌رامبه‌ری پشتیوانی‬ ‫پتری دا ب ‌ه ئه‌مریكاو سه‌رهه‌ڵدانی داعش‬ ‫به‌ته‌واوه‌تی كۆده‌نگی دنیای بۆ ڕێكخست و‬ ‫باشتر توانی ئاڵوگۆڕ به‌هێز بكات و ده‌ستی‬ ‫كراوه‌تر بێت بۆ پیاده‌كردنی به‌رنامه‌كانی‬ ‫خۆی بێگومان كوردستانیش پشكێكی باشی‬ ‫به‌ركه‌وت و كورد توانی شه‌ڕ بباته‌و‌ه به‌‬ ‫هاوكاری هاوپه‌یمانان سه‌ره‌ڕای به‌جێهێشتنی‬ ‫داڕوخان و كاره‌ساتی مرۆیی زۆرو تێكدانی‬ ‫مۆرالی حوكمداری‪ ،‬به‌اڵم مایه‌وه‌و به‌جێ‬ ‫نه‌ما ل ‌ه ڕوداوه‌كان به‌تایبه‌تی ل ‌ه ڕۆژئاوای‬ ‫كوردستان وه‌ك سیمبولی دیاری كۆبانی و‬ ‫عه‌فرین و ناوچه‌كانی تر ب ‌ه دیار نه‌یارانی‬ ‫توركیاو ئێران‪.‬‬

‫له‌گه‌ڵ ئه‌مانه‌ش ده‌ستشكانه‌وه‌كانی‬ ‫ڕوسیاو ئه‌مریكاو ئه‌وروپاو ده‌وڵه‌تانی‬ ‫ئیقلیمی توركیاو ئێران ل ‌ه ناوچه‌كان بونیان‬ ‫هه‌بوو كوردانی ڕۆژئاوا سیاسه‌تی حه‌كیمانه‌و‬ ‫به‌رخودانیان توانیان سه‌رنجی دونیا ڕابكێشن‬ ‫و مه‌سه‌له‌ی كوردیان به‌ره‌و نێونه‌ته‌وه‌یی برد‬ ‫له‌ژێر بانگێشه‌كانی هاوپه‌یمانان دژی تیرۆر‪.‬‬ ‫كورد هاوشان و گوڵه‌گه‌نمی دوای خۆی‬ ‫كۆكرده‌و‌ه وه‌ك سیمبولێك ده‌ركه‌وت ‪.‬‬ ‫ل ‌ه دونیادا ڕێڕه‌وی ئه‌م پالنه‌ی ئه‌مریكاو‬ ‫هاوپه‌یمانان زیاتر بۆ دوورخستنه‌وه‌ی‬ ‫زه‌ره‌رو زیانی تیرۆرو به‌رژه‌وه‌ندیه‌كان بوو‬ ‫له‌ناو واڵتانی خۆیان نادادوه‌ریه‌ك ‌ه لێره‌دایه‌‬ ‫ل ‌ه تاوه‌ری بازرگانی ‪4‬تا‪ 5‬هه‌زار تیاچوو‪،‬‬ ‫به‌اڵم غه‌زه‌ب و وێرانیان به‌سه‌ر واڵتانی‬ ‫ئه‌فغان و عێراق و سوریا داباراند زیاد له‌‬ ‫ملیۆنان كه‌سی سڤیل بون ‌ه قوربانی و له‌‬ ‫واڵته‌كه‌یاندا بوون ب ‌ه ئاواره‌‪ .‬هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ی‬ ‫نه‌یتوانی ب ‌ه هێز ده‌ستشكانه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ‬ ‫بكات له‌ڕوی ئابوری و داراییه‌و‌ه ده‌یكوشتن‬ ‫{اغتیال اقتصادی} ده‌كرد وه‌ك ئابڵوقه‌ی‬ ‫ئابوری به‌سه‌ر ئێران و توركیا و هه‌ندێك‬ ‫واڵتی پاكستان و‪...‬هتد ‪.‬‬ ‫تائێستا ل ‌ه دونیادا ئه‌مریكا وه‌ك ئه‌ویتری‬ ‫گه‌ور‌ه له‌پشت سكێچانه‌وەی دایده‌ڕێژێ بۆ‬ ‫واڵتان و گه‌النی دونیادا خۆی ده‌نوێنێت‬ ‫هه‌روه‌ها ل ‌ه مشت و مڕی دانپیانانه‌كانی‬ ‫ڕوسیاو ئه‌وروپادا به‌رده‌وام ‌ه به‌اڵم ئه‌وه‌ی‬ ‫ده‌بینرێت ڕوسیا ب ‌ه لوتبه‌رزیه‌و‌ه مامه‌ڵه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ دراوسێ و ناوچه‌ك ‌ه ده‌كات له‌ڕێی‬ ‫ئه‌وانه‌و‌ه وه‌اڵمی ئه‌مریكا ده‌داته‌وه‪.‬‬ ‫له‌و نێوه‌شدا ئیسرائیل ئارامی لێ بڕابوو‬ ‫به‌رامبه‌ر ب ‌ه حزب الل ‌ه بۆ ده‌سته‌به‌ری ئارامی‬ ‫خۆی چاوی له‌سه‌ر به‌رزاییه‌كانی جۆالن بوو‬ ‫تاكو سوریا نه‌كه‌وتبوو‌ه كێشه‌و شه‌ڕه‌و‌ه ئه‌و‬ ‫سنور‌ه پارێزراو بوو به‌اڵم دوای ڕوداوه‌كان‬ ‫ئیسرائیلیش ئۆقره‌ی نه‌مابوو هه‌ربۆیه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ دانپیانانی جۆالن له‌الیه‌ن ترامپه‌وه‌‬ ‫ئیسرائیل هێرشی كرد‌ه سه‌ر باره‌گاكانی‬ ‫حه‌ماس ل ‌ه غه‌زه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ش یه‌كێك بوو له‌و‬ ‫هێلك ‌ه هه‌اڵتوانه‌ی ئه‌مریكا بۆ ناوچه‌كه‌و‬ ‫لوبنان و‌ه تێكدانی هیاللی سونی توركیاو‬ ‫هیاللی شیعی ئێران ‪ .‬زۆر ل ‌ه په‌ڵپ و‬ ‫به‌هان ‌ه هێنانه‌و‌ه هه‌ی ‌ه ئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ به‌هاری‬ ‫عه‌ره‌بیدا هاتن وه‌ك ئه‌وه‌ی ل ‌ه میسر ڕویدا‬ ‫زانیان ده‌سه‌اڵتی مورسی به‌ره‌و ئیخوانی و‬ ‫ئیسالمیه‌كان ده‌ڕوات وازیان ل ‌ه سیسی هێنا‬ ‫كۆتایی پێ بهێنێت و موباره‌كیان كرده‌‬

‫قوربانی هێشتنه‌وه‌ی ڕژێمه‌ك ‌ه وه‌ك خۆی‬ ‫و ل ‌ه عێراقیشدا بۆ كپكردنه‌وه‌ی سوننه‌كان‬ ‫شیعه‌یان به‌كارهێنا بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌یان‬ ‫و له‌ژێر فه‌توای دژی ئه‌مریكا گواسته‌و‌ه بۆ‬ ‫دژایه‌تی شیعه‌و به‌هێواشی ل ‌ه عێراق كه‌مێك‬ ‫كشایه‌وه‌و ته‌قینه‌وه‌كان كه‌متر بۆوه‌‬ ‫گرنگی ب ‌ه داعش و سوریا داو هێزو توانای‬ ‫له‌سه‌ر چڕكرده‌و‌ه تا كۆتایی داعش ل ‌ه باغۆز‪.‬‬ ‫كوردو هه‌ڵوێسته‌كانی‬ ‫ئه‌وه‌ی دیار‌ه له‌باشوری كوردستان‬ ‫حكومه‌تێك هه‌ی ‌ه به‌اڵم ده‌سه‌اڵتێك‬ ‫سه‌رپه‌رشتی ده‌كات داخستن و كردنه‌وه‌ی‬ ‫له‌ده‌ست چه‌ند كه‌سێكی دیاریكراوه‌‬ ‫ئه‌فالتون وتویه‌تی یاسا تاق ‌ه جڵه‌وی‬ ‫ده‌سه‌اڵته‌‪ ،‬هه‌روه‌ها ده‌سه‌اڵتی بێ سنوریش‬ ‫وه‌ك چارۆكه‌ی كه‌شتی وای ‌ه تا گه‌وره‌تر بێت‬ ‫مه‌ترسیدارتر ده‌بێت و پارسه‌نگ تێكده‌دات ‪.‬‬ ‫سنوربه‌زاندن له‌الیه‌كه‌وه‌و پشێوی له‌الیه‌كی‬ ‫‌وه نادادپه‌روه‌ری به‌رهه‌م ده‌هێنێ‪.‬‬ ‫دیكه ‌‌‬ ‫له‌وانه‌ی ‌ه ئه‌م ‌ه به‌س بێت بۆ ئێستا نمونه‌ش ئه‌و‬ ‫ڕیفراندۆمه‌ی ك ‌ه كرا دواتر چی رووبه‌ڕوومان‬ ‫بۆوه‌‪ .‬له‌به‌رامبه‌ردا ل ‌ه خۆرئاوای كوردستان‬ ‫له‌گه‌ڵ سیمبوله‌كان هاوتابوون و یه‌كێك له‌‬ ‫هه‌ڵوێسته‌كان ب ‌ه نێونه‌ته‌وەیی كردنی دۆزی‬ ‫كوردو داواكردنی دادگای نێوده‌وڵه‌تی بۆ‬ ‫به‌دادگایی كردنی تاوانبارانی داعش له‌سه‌ر‬ ‫تاوانی جینۆسایدو تاوانی دژی ئێزدیه‌كان و‬ ‫‪....‬هتد له‌گه‌ڵ كۆتایی هاتنی داعش له‌سه‌ر‬ ‫ده‌ستیاندا وه‌ك سیمبولیك ده‌ركه‌وتن و‬ ‫ته‌سلیمی ئه‌جێندای توركیا نه‌بوون ‪.‬‬ ‫بۆ ئێستا چه‌ق به‌ستنی هزر گه‌مژه‌ییه‌كی‬ ‫گه‌وره‌ی ‌ه له‌ژێر لۆگۆی وه‌همیدا به‌ته‌مای‬ ‫ده‌رگای ڕه‌حمه‌تی سه‌ركرده‌ی دروشمدار‬ ‫بین به‌پێچه‌وانه‌و‌ه ده‌سه‌اڵت پێویستی به‌‬ ‫پرسیاركه‌ر‌ه مه‌زنه‌كان ‌ه نه‌ك وه‌ك هاوكێشه‌‬ ‫هێگلیه‌ك ‌ه ك ‌ه ئاغا پێویستی ب ‌ه دانپیانانی‬ ‫كۆیل ‌ه هه‌ی ‌ه تا ئاغایه‌تی بسه‌لمێنێت ئه‌مه‌ش‬ ‫ب ‌ه مانای ئه‌وه‌ی تائێستا ده‌سه‌اڵتی كورد‬ ‫نێونه‌ته‌وەییان ‌ه بیری لێبكرێته‌و‌ه پارێزگاری‬ ‫ل ‌ه كیانی ده‌سته‌به‌ر بكرێت یاسا جڵه‌وی‬ ‫ده‌سه‌اڵت بكات نه‌وه‌ك تاكه‌كه‌س و حزب‬ ‫و بنه‌ماڵ ‌ه ئه‌وه‌ی هه‌ی ‌ه ئێستا له‌بار‌ه بۆ‬ ‫كورد ل ‌ه نێوده‌وڵه‌تی و دیپلۆماسی پێویسته‌‬ ‫كه‌مپین و لۆبی دروست بكرێت بۆ كه‌یسی‬ ‫كورد ل ‌ه ناوچه‌كه‌و هاوشانی سیمبوله‌كان و‬ ‫هاوپه‌یمانان بوونمان كاڵ نه‌كه‌ینه‌وە له‌پێناو‬ ‫كێبڕکێی ناوه‌كی ‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪17‬‬

‫ژمارە (‪ )12‬سێشەممە ‪2019/4/2‬‬

‫(كولتوور‌و ئیمپریالیزم) (كولتوور‌و بەرخودان)‬ ‫دوو ئیدوارد سەعید‬

‫ئەحمەدئەحمەد‬ ‫شوان شوان‬

‫ئێدوارد سەعید (‪ )2003-1935‬ناوێكی‬ ‫دیار‌و گرنگی ناو كایەی ڕۆشنبیریی‬ ‫خۆرئاوایە‌و هزری ئەو‪ ،‬وەك بەشێك لەڕووە‬ ‫ڕەخنەگرەكەی فیكری خۆرئاوا حسابی بۆ‬ ‫دەكرێت‪ .‬زمانێكی زیندوو لەدنیادا شك‬ ‫نابەین لەتێكست ‌و لێكۆڵینەوە فیكری ‌و‬ ‫ئەدەبیەكانی ئەو بێ‌ بەش بێت‪.‬‬ ‫ڕەنگە كتێبخانەی كوردی‪ ،‬یەكێك‬ ‫بێت لەو كتێبخانانەی خاڵییە لەسەرچاوە‬ ‫فیكرییەكانی ئەو بیرمەندە ڕەخنەگرەی‪،‬‬ ‫لەفەلەستین لەدایك دەبێت ‌و لەتەمەنی‬ ‫شەست ‌و هەشت ساڵیدا بەدەردە‬ ‫(لۆكیما) شێربەنجەی خوێن‪ ،‬لە نیویۆرك‬ ‫سەردەنێتەوە‪.‬‬ ‫بە سەرنجدان لەو بەرهەمە بێ‌ شومارەی‬ ‫لەپاشی خۆی جێیهێشتووە‪ ،‬دەتوانین نەك‬ ‫سەعیدێك‪ ،‬بەڵكو دوو سەعید بدۆزینەوە‪.‬‬ ‫یەكێكیان ئەكادیمیست ‌و بیرمەندێكی‬

‫سەنگین ‌و بەسەلیقەیە‪ ،‬ئەوی دیكەیان‬ ‫ئەكتیڤیست‌و ژورنالستێكی تابڵێی جیقڵدان‬ ‫تەنگ‌و سادەنووس‪.‬‬ ‫ئێمە ئێدوار سەعیدی ڕەخنەگرو‬ ‫بیرمەندو ئەكادیمیست لە (ئۆریانتالیزم‪،‬‬ ‫كولتوور‌و ئیمپریالیزم‪ ،‬ڕوماڵكردنی ئیسالم‪،‬‬ ‫دەرەوەی شوێن‪ ،‬سەرەتاكان ‪ -‬مەبەست ‌و‬ ‫میتۆد)‌دا‪ ،‬بەزەق‌و زۆپی دەبینین‪ .‬دەبینین‬ ‫چۆن لەو تێكستانەدا بەشێوەیەكی زۆر‬ ‫زانستی ‌و مەعریفییانە‪ ،‬پەردە لەسەر ڕوی‬ ‫هەقیقەت گەلێكی پەنهان‌و شاراوە الدەدات‬ ‫‌و پێمان دەڵێت‪ ،‬خۆرئاوا چۆن چۆنی وێنای‬ ‫دەرەوەی خۆی دەكات ‌و بەچ شێوازێك‬ ‫(ئەوی دی) دروست دەكات‪.‬‬ ‫ئەو ئێدواردە سەعیدە‪ ،‬سەروكاری ئەبستراكت ‌و فێندەمێنتالیزمی ئیسالمی‪ -‬نایپوول ‌و كەنعان مەكییەو شبلی تەلحومی‬ ‫‌و فوئاد عەجمی‌و هەرچی خوا پێی ناخۆش‬ ‫لەگەڵ گرامشی ‌و فرانز فانۆن ‌و جۆزیڤ لەگەڵ بێرنارد لویس)دا ببینین‪.‬‬ ‫كۆنرادو میشێل فوكۆ ‌و چەندان ئەدیب ‌و‬ ‫ئەمەو سەرەڕای وتارە ڕۆژنامەوانییەكانی بێت پێیان دەڵێت‪ .‬واتە سەعید بیرمەندو‬ ‫بیرمەندی دیاری دیكەدا هەیەو بەچەمك ‌و (چ لەڕۆژنامەكانی ئەمریكا ‌و ئەوروپا‪ ،‬ئەكادیمیست ‌و توێژەرو شرۆڤەكار‪ ،‬شوێنی‬ ‫زاراوەو دنیابینیەكانی ئەوان‪ ،‬بەرهەمەكانی یاخود لەڕۆژنامەو باڵوكراوە عەرەبیەكان) خۆی بۆ سەعیدی ئەكتیڤیست‌و ژۆرنالیستی‬ ‫سەنگینتر دەكات‪.‬‬ ‫دا‪ .‬بەتایبەتیش دوای ڕێكەوتننامەی سادەنووس چۆڵ دەكات‪.‬‬ ‫دەموچاوی‬ ‫دیكەدا‪،‬‬ ‫لەبەرهەمگەلێكی‬ ‫بەاڵم‬ ‫بۆ دەوڵەمەندكردنی كتێبخانەی كوردی‬ ‫ئاشتی ئۆسلۆ (‪ )1991‬لەنێوان ئیسرائیل‪-‬‬ ‫كەسێكی‬ ‫دەبینین‪،‬‬ ‫دیكە‬ ‫سەعیدێكی‬ ‫ئێدوارد‬ ‫فەلەستین ‌و پاش جەنگی دووەمی كەنداوو ‌و بۆ تاودانەوەی ڕۆشنبیری كوردی‪،‬‬ ‫توڕەو ئایدیۆلۆژیست‌و سادەنووس‌و هەندێ‌ دەستپێكردنی پرۆسەی ئازادكردنی عێراق پێویستییەكی لەڕادەبەدەرمان بەئێدوارد‬ ‫سەعیدی یەكەم (بیرمەندو ئەكادمیست)‬ ‫جاریش بەركارەكتەرێكی شەڕانگێز و دەم لەالیەن واڵتەیەكگرتووەكانی ئەمریكاوە‪.‬‬ ‫پیس دەكەوین‪ ،‬كە كۆ لەوەناكاتەوە (بۆ‬ ‫ئەم ئێدوارد سەعیدە‪ ،‬ئەكتیڤیست ‌و هەیە‪ ،‬بەاڵم بۆ سەعیدی دووەم‬ ‫خاتری شكاندنی ئەوانەی حەزی بەچارەیان ڕۆژنامەنووسە نەك هەر ڕەخنە‪ ،‬بەڵكو (ئەكتیڤیستی سیاسی ‌و ڕۆژنامەنووس)‪،‬‬ ‫نییەو بەدڵی ئەو قسە ناكەن)‪ ،‬برینداریان شەڕێكی بێئامان لەگەڵ سیاسەتی دەرەوەی دەبێت تەرێزی لێبكەین ‌و بەوریاییەوە‬ ‫بكات‌و تۆمەتی زۆر بازاڕیانەیان بداتە پاڵ‪ .‬واڵتە یەكگرتووەكانی ئەمریكادا دەیبات‪ .‬مامەڵەی لەگەڵدا بكەین‪ .‬سەعیدی‬ ‫ئێمە دەتوانین زۆر بەئاسانی وێنەی ئەم شەڕێكی واش دەیكاتە دوژمنی باوە یەكەمیان تاهەتایە بەزیندوێتی دەمێنێتەوە‪،‬‬ ‫ئێدوارد سەعیدە لە كتێبەكانی (كولتوورو كوشتەی هەموو ئەو نوسەرانەی‪ ،‬ئەرێنیانە وەلێ‌ دووەمیان هەر زوو بیر دەچێتەوە‪،‬‬ ‫بەرخودان ‪ -‬گفتوگۆ ‪ -‬پێنووس ‌و شمشێر باس لەسیاسەتەكانی ئەمریكا دەكەن مەگەر تەنها ئەو هێزو ئایدیۆلۆژیایانە‬ ‫گیانی بە بەردابكەنەوە كەلەكاتی تەنگانەو‬ ‫ گفتوگۆ ‪ -‬غەزە ‪ -‬ئەریحا ‪ -‬ئاشتی لەجیهان‌و خۆرهەاڵتی ناوەڕاستدا‪.‬‬‫ئەمریكایی‪ ،‬ئاشتی و ناڕەزایی‪ ،‬ئیسالم ‌و‬ ‫لێرەدا سەعید‪ ،‬لینكی خۆی لەگەڵ فوكۆ لەشەڕە عەقائیدیەكانیاندا لەدژی ئەمریكاو‬ ‫خۆرئاوا ‪ -‬ئەو كتێبەی د‪.‬فەیسەڵ دەڕاج ‌و گرامشی ‌و كۆنراد ‌و ئاڵتۆسێر ‌و كێ‌ ‌و خۆرئاوا‪ ،‬پەنای بۆ بەرن ‌و لەپاڵ ناوی‬ ‫پێشەكی بۆ نوسیووە‪ ،‬خیانەتی رۆشنبیران‪ ،‬كێدا دەپچڕێنێ‌ ‌و دەكەوێتە گیروگازێكی ئەودا ڕەوایەتییەك بەبۆچون‌ و بەهانەكانیان‬ ‫ئیسالم لەچاوی خۆرئاواوە‪ ،‬سیاسەتی بێ ئامان‪ ،‬لەگەڵ هنتنگتۆن ‌و ڤی‪ .‬سی‪ .‬بدەن‪.‬‬

‫هێشتا مناڵێ لەناوما گەمە ئەکا‬ ‫(‪)2 - 1‬‬

‫یاسین بانیخێاڵنی‬ ‫وەرزی زستان‬ ‫ئەگەر ئەمجارە بگەڕێمەوەو زستان‬ ‫بێ؛‬ ‫هەروەک جاران لە قوتابخانە‬ ‫خۆم ئەدزمەوەو ئەڕۆمە سەر زبڵی‬ ‫قوزعە‬ ‫کیسەیەک‬ ‫سەربازگەکەو‬ ‫(خواردنی سەربازی) پڕ ئەکەم و ئەڕۆم‬ ‫لە ژێر تەلەدڕکاوییەکانی سەربازگەکەدا‬ ‫داو بۆ ڕیشۆلەکان ئەنێمەوە‪ ،‬کە سااڵنە‬ ‫بۆ شارەکەمان کۆچ ئەکەن‪.‬‬ ‫لەکاتی بارینی بەفردا‪ ،‬کەمێک بەفری‬ ‫حەوشەکە ئەماڵم و بێژنگێک ئەکەمە‬ ‫تەپکەو ڕاوی ئەو چۆلەکانە ئەکەم‪ ،‬کە‬

‫بۆ دەنکە گەنمێک مل لە چەقۆ ئەسوون‪.‬‬ ‫دارو الستیکێکی چاک چێ دەکەم و‬ ‫دەکەومە ڕاوکردنی کاڵوکوڕە‪ ،‬بەفرخۆرەو‬ ‫ئەو قاژووانەی بەگەلە لەسەر دار‬ ‫کالیپتۆزەکانی باخەکەی شارەوانی‬ ‫دەیکەن بە قاوقیژ‪.‬‬ ‫بە دزی دایکمەوە یەکێک لە دەبە‬ ‫نەوتەکان بە چەقۆ دەکەم بە دوو‬ ‫لەتەوەو لەتێکی دەڕفێنم بۆ سەر یاڵەکەو‬ ‫خلیسکانەی سەر بەفری پێ دەکەم‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەمجارە بگەڕێمەوەو زستان‬ ‫بێ؛‬ ‫دەزانم لە ماڵەوە زوو دەردەچم و‬ ‫درەنگ دەگەمە قوتابخانە‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫خۆم لە چاوی مامۆستاکانم بەدوور‬ ‫بگرم‪ ،‬وەک هەموو جارێک لە پەنجەرەی‬ ‫قوتابخانەکەوە دەڕۆمە پۆلەوە‪،‬‬ ‫چاوێک لە مراقیبەکە بز دەکەمەوەو بە‬ ‫ئەدەبەوە لەسەر کورسییەکە دادەنیشم‪،‬‬ ‫کتێب و دەفتەرە دڕاوەکانم لەبەردەمم‬ ‫دادەنێم‪ .‬لەکاتی پشووی وانەکاندا‬ ‫بەپەلە خۆم ئەگەیەنمە پشت دیواری‬ ‫قوتابخانەکە‬ ‫لەگەڵ هاوڕێکانمدا دەست بە‬ ‫جگەرەکێشان ئەکەین‪،‬‬ ‫پالن بۆ گەمەکانی دوای قوتابخانە‬ ‫دادەڕێژین‪ ،‬کە ئەبێ لە جێگایەکی نهێنیدا‬ ‫یەک بگرین‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەمجارە بگەڕێمەوەو زستان بێ؛‬

‫بەبێ ئەوەی ترسم لە سۆندەی‬ ‫نەوتەکە هەبێ‪ ،‬کە تاکە چەکی دەستی‬ ‫باوکم بوو بۆ لێدانی من‪،‬‬ ‫هەموو ئەو کارانە دەکەمەوە کە‬ ‫کردوومن‪ ،‬چونکە هێشتا مناڵێک لەناوما‬ ‫گەمە ئەکا‪ ،‬مناڵێکی چەتوون و یاخی لە‬ ‫هەموو شتێک‪.‬‬ ‫وەرزی بەهار‬ ‫ئەگەر ئەمجارە بگەڕێمەوە و بەهار‬ ‫بێ؛‬ ‫هەروەک جاران لەبەر خۆرەتاوی‬ ‫حەوشەکەمان سەرم ئەخەمەوە کۆشی‬ ‫دایکم‪ ،‬تا تاڵ بە تاڵی قژم بەدوای ڕشک‬ ‫و ئەسپێدا بگەڕێ‪.‬‬ ‫شوێنی دایک و خوشکەکانم ئەکەوم‪،‬‬ ‫کاتێ ئەڕۆن بۆ قنگر هەڵکەندن و‬ ‫هاڵەکۆک‪ ،‬هەزارجار دایکم توڕە بێت و‬ ‫بڵێ نابێ پێش کواڵندن هاز (کاردو)‬ ‫بخۆم‪ ،‬هەر دەیخۆم ئەگەر زمانم لەت لەت‬ ‫بکات و ئاگر لەناو دەمیشم بەردا‪.‬‬ ‫ڕۆژانی هەینی بۆ سەر گۆڕستانەکە‬ ‫شوێنی دایکم ئەکەوم و تا ئەو لە‬ ‫گریان تێر ئەبێ من تێر لە گوڵی‬ ‫دارئەرخەوانەکان ئەخۆم‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەمجارە بگەڕێمەوە و بەهار‬ ‫بێ؛ لە دوکانی پەنچەرچییەکان‪ ،‬تایە‬ ‫کۆنەکان ئەدزم و وەک سێزیف بەسەر‬ ‫شاخەکەی نیو کەمپدا سەری ئەخەم‪،‬‬ ‫ئەگەر دەجاریش تل بێتەوە‪ ،‬کۆڵ نادەم‬ ‫تا لەسەر شاخەکە ئاگری نەورۆزی پێ‬ ‫نەکەمەوەو دەیانجار وەک مارمێلکە‬ ‫بەسەریدا باز نەدەم‪.‬‬ ‫لە دەرگای پشتەوەی نادییەکە ئەڕۆمە‬ ‫ژوورەوەو چەند بیرەیەکی سارد ئەکڕم‪،‬‬ ‫لەگەڵ هاوڕێکانمدا ئەڕۆین لە پێچی یەکێک‬ ‫لە تاوێرەکاندا بە دزیەوە ئەیخۆینەوە‪ ،‬بە‬ ‫شێوەیەک مەست ئەبم وا هەست ئەکەم‬ ‫ئەگەر لەسەر تاوێرەکانەوە باڵ بکەمەوەو‬ ‫خۆم هەڵدەم وەک سوپەرمان بتوانم تا‬ ‫دەربەندی خوارەوە بفڕم‪.‬‬

‫دەڕۆمەوە ناو کۆاڵنە تەسک و‬ ‫پێچاوپێچەکانی شارو بە دوای هێلکە‬ ‫چۆلەکەو زەڕنەقوتەدا دەست بە هەموو‬ ‫کون و کەلەبەرێکی بنمیچی خانووەکاندا‬ ‫دەگێڕم‪ ،‬ئەگەر سوور بزانم لەو کونانەدا‬ ‫مارێکیش پەپکەی خواردووە‪.‬‬ ‫وەک هەموو جارەکان درەنگ دەڕۆمە‬ ‫وانەی ماتماتیکەوەو ئەگەر مامۆستا‬ ‫کەچەڵەکەی بیرکاری قسە بکات پێی‬ ‫دەڵێم‪ :‬ئەوەندە حیساب و کیتابت‬ ‫کردووە‪ ،‬بۆیە توک بەسەرتەوە نەماوە‪.‬‬ ‫هیچ بۆشم گرنگ نابێ دوای ئەوە بەدارە‬ ‫ڕەقە داربەڕووەکەی دەستی سەد دار لە‬ ‫پشتی دەستم بدا‪ ،‬منیش بۆ ئەوەی زیاتر‬ ‫توڕەی بکەم‪ ،‬یەک ئاخ و ئۆف ناکەم‪.‬‬ ‫وەک هەموو جارەکان بۆ کۆبوونەوەی‬ ‫باوکان یان لەسەر سەرەڕۆییەکانم داوام‬ ‫لێدەکەن ڕۆژی داهاتوو باوکم لەگەڵ‬ ‫خۆمدا بهێنم؛ دەڕۆم لە بازاڕ خزم یان‬ ‫ناسیاوێکمان ئەدۆزمەوەو پێی ئەڵێم‪:‬‬ ‫باوکم سەفەری کردووەو لێرە نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫تۆ لە گەڵمدا بێیت بۆ الی بەڕێوەبەری‬ ‫قوتابخانە‪.‬‬ ‫دیسان تەسجیلە کۆنەکەمان دەخەمە‬ ‫سەرشانم و کاسێتێکی (حەسەن زیرەک)‬ ‫ی دەخەمە سەرو بە کۆاڵنەکاندا بەرەو‬ ‫الی ماڵی یار دەڕۆم و هیچ باکیشم‬ ‫بەو ژنانە نییە لەبەردەگاکان دەست بە‬ ‫دەمیانەوە دەگرن و حیلکە حیلک پێم‬ ‫پێدەکەنن‪.‬‬ ‫وەک هەموو جارەکان‪ ،‬کاتێک‬ ‫باتری تەسجیلەکە الواز ئەبێ و ئەویش‬ ‫گۆرانییەکەی (حەسەن زیرەک) لۆرکێ‬ ‫لۆرکێ‪ ،‬خاو دەکاتەوە پیلەکان دەردێنم‬ ‫و بە بەرد ئەیانقوپێنم‪ ،‬بەڵکو کەمێک‬ ‫هێزیان بێتەوەبەر‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەمجارە بگەڕێمەوە و بەهار‬ ‫بێ؛ هەموو ئەو کارانە دەکەمەوە کە‬ ‫کردوومن‪ ،‬چونکە هێشتا مناڵێک لەناوما‬ ‫گەمە ئەکا‪ ،‬مناڵێکی چەتوون و یاخی لە‬ ‫هەموو شتێک‪!.‬‬

‫(‪)5‬‬

‫بێنۆبێسۆن بەتەنها پیاسە دەکات!‬ ‫سەرەتا نەمدەزانی بۆچی ژان ژاک روسۆ پێیەکی‬ ‫خستۆتە سەر کتێبەکان و دانیشتووە! دواتر لەم‬ ‫نهێنییە ئاشکرایە تێگەیشتم‪ .‬تێگەیشتنی ئێمە بۆ‬ ‫کتێب لەگەڵ تێگەیشتنی رۆژئاواییەکان بۆ کتێب دوو‬ ‫شتی جیاواز و دوو جیهانبینیی تەواو جیاوازە‪ .‬دواتر‬ ‫دوو قسەی لەسەردەکەم‪.‬‬ ‫بۆ چەند ساڵێک ژوورێک و مەتبەخێکم لە شەقامی‬ ‫کارۆلین لە گەڕەکی ئاکاسیا‪ ،‬چنگ کەوت‪ .‬بە تەنیا‬ ‫دەژیام‪ .‬لە پاییزی ‪ ١٩٨٣‬ناوم لە بەشی دراما لە‬ ‫قوتابخانەی بااڵ‪ ،‬بۆ هونەری نواندن نووسی‪ .‬پێشتر‪،‬‬ ‫لە کوردستان لە چاالکی قوتابخانە و هەندێ ئەزموونی‬ ‫کەمم لە جیهانی شانۆ و نواندنەوە هەبوو‪ .‬لە ساڵی‬ ‫‪ ١٩٧٥‬لە کەرکووک لەگەڵ گرووپێک کارم کرد‪ ،‬کە‬ ‫هیچ بەرهەمێکی لێوە پەیا نەبوو‪ ،‬جگە لە سکێچێکی‬ ‫گۆران نەبێ کە دواتر لە تەلەفزیۆنی کەرکووک‬ ‫تۆمارکرا‪ ،‬ئەو گرووپە بە “گرووپی بەهرەوەران” ناوی‬ ‫رۆیشتبوو دەرهێنەرێکی عەرەب بەڕێوەی دەبرد‪،‬‬ ‫کە تازە لە بەرلین گەڕابووەوە‪ ،‬پیاوێکی بێدەنگ‬ ‫و نامۆ بوو‪ .‬لە بەشی دراما‪ ،‬تەنها ساڵ و نیوێک‬ ‫بەردەوام بووم‪ ،‬سوودبەخشترین شت ئەوە بوو کە‬ ‫بەرهەمەکانی شانۆی ئەکادیمیای ژنێڤم دەبینی کە‬ ‫(بێنۆ بێسۆن) بەڕێوەبەریی دەکرد و لەهەمان کاتدا‬ ‫کاری دەرهێنانیشی دەکرد‪ .‬بێسۆن لە ساڵی ‪١٩٢٢‬‬ ‫لە سویسرا لەدایکبووە‪ ،‬لە سەردەمی جەنگی جیهانی‬ ‫دووەمدا وەک خۆبەخش‪ ،‬لە شاری لیۆن‪ ،‬چووبووە پاڵ‬ ‫لەشکری بەرگریی فەڕەنسیی‪ ،‬دژ بە داگیرکارییەکانی‬ ‫نازیی خەباتی دەکرد و دواتر‪ ،‬هەر لە سویسرا‪ ،‬لە‬ ‫شاری زوریخ‪ ،‬لە بواری شانۆ دەستبەکار دەبێ و‬ ‫هەندە نابات لەالیەن (بێرتۆلد برێخت)ەوە داوەت‬ ‫دەکرێ بۆ بەرلین‪ ،‬وەک یاریدەدەری ئەو لە بواری‬ ‫شانۆدا کار دەکا‪ .‬لە ساڵی ‪ ١٩٨٢‬گەڕایەوە سویسرا‬ ‫و لە شاری ژنێڤ وەک بەڕێوەبەری ئەکادیمیا بۆ‬ ‫ماوەی حەوت ساڵ دەستبەکار بوو‪ ،‬دواتر دەچێتە‬ ‫پاریس‪ .‬لەو ماوەیەدا‪ ،‬لە ساڵی ‪ ١٩٨٣‬شانۆنامەی “‬ ‫باڵندەی سەوز”ی نمایشکرد‪ ،‬کە لە بەرهەمێکی کارلۆ‬ ‫گۆزی ئامادەی کردبوو‪ ،‬دواتر بەرهەمێکی فلۆبێر و‬ ‫کارێکی برێخت و هەروەها شانۆنامەی “ئەژدیها”ی‬ ‫نمایشکرد کە لە دەقێکی (ئەندرسۆن)ەوە ئامادەکرا‬ ‫بوو‪ ،‬جێگای سەرنج بوو و تا بڵێی پێی سەرسام‬ ‫بووم‪ .‬بێسۆن دنیایەکی زۆر تایبەتی هەبوو‪ ،‬ماسکی‬ ‫بەکاردەهێنا و هەر ماسکێکیش بەرهەمێکی هونەری‬ ‫دانسقە بوو‪ ،‬ئەکتەرەکان نەرم و سووک بوون‪ ،‬وەکو‬ ‫ئەوەی جیمناستیک بکەن‪ ،‬گۆرانیان دەگوت‪ ،‬دەتگوت‬ ‫لە دنیای سیرکین‪ .‬گرنگی بە جلوبەرگ دەدا و هەروەها‬ ‫دیکۆری فانتازیی بەکاردەهێنا‪ .‬شانۆنامەی “ئەژدیها”‬ ‫باس لە النسلۆی سوارچاکی ئازا و چاپووک دەکا کە‬ ‫دەیەوێ گوندێک لە ژێر چەپۆکی ئەژدیهایەک رزگار‬ ‫بکا کە چەندین سەدە بوو بە دەستی ئەم زەبەالحەوە‬ ‫دەینااڵند‪ .‬سەرباری ئەوەی دانیشتوانی گوندەکە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫بۆچوونی النسلۆدا نەبوون‪ ،‬بەاڵم النسلۆ دەیەوێ دوو‬ ‫بە دوو بکەوێتە زۆرانبازیی لەگەڵ ئەژدیها و بۆ ئەوەی‬ ‫گوندەکە رزگار بکا‪ ،‬تەنانەت ئامادەیە گیانی خۆی‬ ‫فیدای گوندەکە بکات‪ .‬بەاڵم دوای کوژرانی ئەژدیها‪،‬‬ ‫گوندەکە دەکەوێتە دەست “سەرۆکی شارەوانی”یەکی‬ ‫چڵێسەوە کە جارێکی دیکە ستەم و زۆرداریی دژ بە‬ ‫دانیشتوانی گوندەکە دووپات دەبێتەوە‪.‬‬ ‫لەو سەردەمە‪ ،‬بڕیاری ئەوەمدا شانۆنامەی‬ ‫“ئەژدیها” وەرگێرمە سەر زمانی کوردیی‪ ،‬رەشنووسی‬ ‫یەکەمم بۆ کردبوو‪ ،‬ئێوارەیەکی درەنگ دەمویست‬ ‫بگەڕێمەوە بۆ شەقامی کارلۆن‪( ،‬بێنۆ بێسۆن)‌م بینی‬ ‫بە تەنیا ئەویش پیاسەی دەکرد‪ .‬ساڵوێکم لێی کرد‪،‬‬ ‫راستییەکەی کەمێک حەپەسا‪ ،‬پێمگوت “زۆر سەرسامم‬ ‫بە کارەکانت و شانۆنامەی “ئەژدیها”م وەرگێڕایە سەر‬ ‫زمانی کوردی‪ ،‬من خەڵکی کوردستانی عێراقم‪ ”.‬ئەودەم‬ ‫کەم کەس هەبوو ناوی کورد و تەنانەت عێراقیشی‬ ‫بیستبێ‪ .‬ئەو ئاگادار بوو‪ ،‬بۆیە لە وەاڵمدا گوتی “جا‬ ‫بوار دەدرێ ئەو شانۆنامەیە نمایش بکرێ؟”!‪ .‬منیش‪،‬‬ ‫هەڵبەتە بە “نەخێر” وەاڵمم دایەوە‪ .‬شانۆنامەی ناوبرا‬ ‫لەم سااڵنەی دوایی پێداچوونەوە و پاکنووسم کرد و‬ ‫بەڵێنە دەزگای ئاراس‪ ،‬لە زنجیرە کارەکانی سەبارەت‬ ‫بە شانۆ چاپ و باڵوی بکاتەوە‪ .‬بۆ ماوەی ‪ ٣٠‬ساڵ‬ ‫ئەو دەستنووسەم لە ال بوو‪ .‬چونکە‪ ،‬ناوەڕۆکێکی‬ ‫پتەوی هەبوو ؛ لە بارەی کێشەی دەسەاڵت و گۆڕینی‬ ‫دەسەاڵتەوە دەدوا‪ .‬گرفتێکی کۆن و نوێیە لەهەمان‬ ‫کاتدا‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪16‬‬

‫ژمارە (‪ )12‬سێشەممە ‪2019/4/2‬‬

‫كورد له‌سه‌رچاوه‌ فه‌ڕه‌نسییه‌كاندا‪)3( :‬‬

‫ئۆگە مایێر بێنێدیكتسن و دیالێكتەكانی هەورامان و پاوە‬

‫(کامەران سوبحان دەینووسێت)‬

‫گۆران لە بیرەوەرییە بەجێماوەکاندا‪!.‬‬ ‫لە یەکەم دێڕی پێشەکیی دیوانی ئەم شاعیرەدا‪ ،‬هاوبیرو هاوڕێیەکی نزیکی‬ ‫شاعیر‪ ،‬دیمەنێکی سەرنجڕاکێش و ئەفسووناویی ئەم شاعیرە دەگێڕێتەوە‪ ،‬کە‬ ‫چۆن شیعرەکانی ئامادەو پاکنووس کردووە بۆ چاپکردن‪ .‬ڕەنگە خوێنەری‬ ‫شیعرەکانی ئاگایان لەم کەشە شیعرییە نەبێ‪ ،‬کە چۆن ئەم هاوڕێیەی شاعیر‬ ‫بە وشە وێنەی ئەو چرکەساتەمان بۆ دەنەخشێنێ کاتێ ڕوداوەکانی ژیان و‬ ‫بارودۆخی ناخۆش و ڕاوەدوونانی دەگێڕێتەوەو پاشتر چارەنووسی شیعرو‬ ‫بەرهەمەکانی تریشی لەبەردەم ئەگەری لەناوچوون و فەوتاندا لە سێ دیمەندا‬ ‫دەپارێزێ لە فەوتان‪ ،‬دیمەنەکان بەم شێوەیەن‪:‬‬ ‫دیمەنی یەکەم‪ ،‬ڕووخساری شاعیر‪ ،‬بەم شێوەیەیە‪:‬‬ ‫محەمەدی مەال کەریم‪ ،‬ئامادەکاری دیوانی (گۆران) دەنووسێت‪( :‬لە‬ ‫سااڵنی ‪ ١٩٥٤- ١٩٥٣‬لە بارەگای ڕۆژنامەی ژین‪ ،‬لەگەڵ مامۆستا (گۆران)‬ ‫دائەنیشتم‪ ،‬گەلێ جار ئەمدی هەندێ دەفتەرە شڕە‪ ،‬لە چەکمەجەی مێزەکەی‬ ‫بەردەمی دەردێنێ و شیعری لەبەر ئەنووسێتەوەو ئەیدا بە (پیتڕێخەر)ەکەی‬ ‫چاپخانەو دەفتەرە شڕەکان‪ ،‬ئەخاتەوە شوێنی خۆیان‪ .‬پاش ماوەیەک‪،‬‬ ‫مامۆستا (گۆران) بە ناچاریی (ڕۆژنامەی ژین)ی جێهێاڵو زۆریشی پێنەچوو‪،‬‬ ‫زیندانیشکراو ماڵ و منداڵەکەشی دەربەدەرکران‪ .‬شیعرو دەستنووسەکانیی و‬ ‫هەندێ کەرەستەی ترم‪ ،‬لە فەوتان پاراست‪ .‬لەو ڕۆژگارەشدا من خۆشم ترسی‬ ‫گرتنم لەسەر بوو‪ ،‬بۆیە دەستنووس و کەرەستەکانم‪ ،‬لەترسی لەناوچوون‪ ،‬لە‬ ‫ماڵی کەسێکی دەستپاک و پارێزراو دانا‪ ،‬بۆ ئەوەی بیپارێزن‪!.‬‬ ‫دیمەنی دووەم‪ ،‬هاوڕێیەتی‪:‬‬ ‫نزیکەی دوو ساڵ لەوەو پێش (گۆران)م ناسیی‪ ،‬سەرەتا ئاشنای شیعریشی‬ ‫نەبووم‪ .‬بەاڵم پاشتر کە بووین بە هاوڕێی کارو بیر‪ ،‬وامان لێهات هەموو‬ ‫ڕۆژێ یەکتر ببینین‪ .‬ڕۆژ نەبوو من‪ ،‬نەچمە الی بۆ بارەگای رۆژنامەی ژین‪،‬‬ ‫لەوەش گرنگتر من لەبەردەستی ئەودا بووم بە (ڕۆژنامەنووس) و وای لێهات‬ ‫هاوڕێیەتییەکەمان زۆر بەهێزو کاریگەر بوو‪ ،‬گەیشتە ئەو ئاستەی مامۆستا‬ ‫(گۆران) کتێب و دیوانە چاپکراوەکانی بە ئیمزای خۆی پێشکەشم بکات‪!.‬‬ ‫دیمەنی سێیەم‪ ،‬لەبارەی خەتخۆشیی (گۆران)ەوەیە‪.‬‬ ‫پاش زیاتر لە سی ساڵ‪ ،‬لە چاپکردنی دیوانەکەی (گۆران) لەالیەن‬ ‫(کاکە حەمەی مەال کەریم) لە ڕۆژگاری پاکنووسکردنی دیوانی “سالم”دا‪ ،‬کە‬ ‫شەرەفی ئەوەمان پێبەخشرا‪ ،‬چەندین ڕۆژ‪ ،‬لەماڵی خۆیان لەگەڵ کاکە حەمە‪،‬‬ ‫لە نزیکەوە گوێ لە دیدو بۆچوونەکانی لەسەر سالم و نهێنیی و تەکنیک و‬ ‫ڕەوانبێژیی شیعرەکانی بگرم‪ .‬هەر لەو ڕۆژگارەدا‪ ،‬لە ماڵەوە‪ ،‬بە ئامادەبوونی‬ ‫(خاتوو شیرین)ی هاوژینی سەنگینی کاکە حەمە‪ ،‬چەندین دیمەن و ڕووداوی‬ ‫سەردەمی (گۆران)ی بۆ باسکردم‪( .‬گۆران و ژین) (گۆران و شیعر نووسین)‬ ‫(گۆران و زیندان) (گۆران و بیروباوەڕ) پێم وابێ‪ ،‬کەم کەس ئەو زانیارییانەی‬ ‫لەسەر گۆران هەیەو کەم کەسیش هێندەی ئەم‪ ،‬لە نزیکەوە یادەوەریی خۆی‌و‬ ‫(گۆران)ی لە یاد هەبووبێ‪!.‬‬ ‫ئەو ڕۆژانەی هەندێ لە شیعرەکانی “سالم”م هەڵەبڕیی دەکرد‪ ،‬پرسیاری‬ ‫خەتخۆشیم لێکرد‪ .‬کە مامۆستا محەمەدی مەال کەریم‪ ،‬خەتێکی گەورەی‬ ‫هەیەو وشەکان زۆر بە گەورەیی دەنووسی‪ .‬وتی‪“ :‬من ئەم شێوازە خەتەم‪،‬‬ ‫لە سااڵنێکی زۆریی تەمەنی فەقێیەتی و کاری هەڵەبڕیی کتێبەکانی باوکم‬ ‫و دیوانی شیعریی کالسیکیی کوردیی و ئەو کتێب و گۆڤارو ڕۆژنامانە بۆ‬ ‫ماوەتەوە‪ ،‬کە کارم تێدا کردوون”‪.‬‬ ‫جارێکیان پێیوتم‪ ،‬کەس وەک (گۆران) خەتی خۆش و ڕوون نەبووە‪.‬‬ ‫لەسەر مێزەکەی‪ ،‬دوو کتێبی هەڵگرتوو دایە دەستم (هەڵبژاردە‪ ...‬نۆ‬ ‫چیرۆکی کورتی بێگانە)و (فرمێسک و هونەر) ئەم دوو کتێبە‪ ،‬بەرهەمی‬ ‫(گۆران) بوون‪ .‬وتی سەیری خەتی مامۆستا گۆران بکە‪ .‬یەکێکیان لە دامێنی‬ ‫چەپی سەرەوەی کتێبەکەیدا‪ ،‬بە خەتێکی کاڵی ڕوون و جوان نووسیبووی‬ ‫(پێشکەشە بە برای خۆشەویستم مامۆستا مەال محەمەد عەبدولکەریم)‬ ‫ئیمزاکەشی ناوی خۆی بوو‪ ،‬بەسەریەکەوەو دوو هێڵ لەسەرەوەی‪ .‬دووەمیان‬ ‫لە دامێنی چەپی خوارەوە نووسیوویەتی‪( :‬یادگاری و دڵسۆزی و هاوبیریی بۆ‬ ‫مەال محەمەد مەال عەبدولکەریم پێشکەشە‪ ).‬ئیمزای خۆی لەژێر ئیمزاکەشەوە‬ ‫‪ ١٩٥٣/٥/٢٦‬نووسراوە‪.‬‬ ‫کەمێ وەستام‪ ....‬هەردوو کتێبەکە کۆنەکەی (گۆران)م بەدەستەوەیە‬ ‫بە ئیمزای خۆیەوە هەستێکی سەیرە‪ .‬تەمەنی هەریەکەیان لەو ڕۆژەدا‪ ،‬زیاتر‬ ‫لە شەست ساڵ دەبوون‪ .‬خەتێکی جوان و ڕوون‪ ،‬جواننووسی ئەم شاعیرە‪،‬‬ ‫تەنها لە شیعرو وێنە شیعرییەکانیدا نییە‪ ،‬تەنانەت لە خەتی نووسینی ئاسایی‬ ‫و رۆژانەیشیدایە‪ ،‬لەو یەک دوو دێڕە کورتەی پێشکەشکردنی ئەم دوو کتێبەدا‬ ‫بۆ هاوڕێیەکی کردووە‪ ،‬ئەو جوانیی و سەرنجڕاکێشییە لە خەتی نووسینیشیدا‬ ‫دەبینین‪.‬‬ ‫زۆربەی کات‪ ،‬لە کۆتایی کارکردن لە دیوانەکەی سالم‪( ،‬کاکەحەمە) بە‬ ‫دەنگی خۆی ئەو شیعرەی (گۆران)ی بۆ دەخوێندمەوە‪ ،‬کە بەناوی (بۆ سالم)‬ ‫نووسیبووی‪ ،‬لە پەرەگرافی کۆتایی شیعرەکەدا دەڵێت‪:‬‬ ‫سەریر و ئەفسەری شاهیت ئەکردە فیدایی واڵت‬ ‫کەکەوتە پەنجەیی غەدر و جەور زەویی بابان‬ ‫بەقەد غەدر غەزەلت وت‪ ،‬بەقەد جەور ئەبیات!‬ ‫وتت بە حەزرەتی (نالی) ڕەفیقی دەربەدەرت‪:‬‬ ‫خەیاڵی عەودەتی موڵکی ئەسیر نەخەیتە سەرت‬ ‫زەلیلی نەجم و هیاللە‪ ،‬شەوە سلێمانی‬ ‫غورووبی کردووە ڕۆژی شکۆهی بابانی‬ ‫بنوو لە قەبرە کەتا موستەریح بە ئەی سالم‬ ‫لەتۆ کوردترە ئێستا نەزان هەتا عالم‬ ‫ئەوانە بەختەوەرن‪ ،‬کە لە سەردەمێکدا ژیان‪ ،‬گۆران و دەیان شاعیری‬ ‫کەڵەگەتی تری تێدا ژیا‪!.‬‬

‫د‪.‬نه‌جاتی عه‌بدوڵاڵ‬ ‫بەرایی‬ ‫ساڵەكانی ‪ )1901-1900‬فیلۆلۆگ‬ ‫و نووسیاری دانیماركی (ئۆگە مایێر‬ ‫بێنێدیكتسن) بۆ ماوەی چەند مانگێك‬ ‫(هاوین و پاییزی ‪ )1901‬دەچێتە‬ ‫ناوچەی سنە بۆ لێكۆڵینەوە لە ڕەوشی‬ ‫هۆزە كوردەكان و كۆكردنەوەی چەند‬ ‫تێكستێك لەبارەی دیالێكتە كوردییەكان‪.‬‬ ‫لە سنە (ئۆگە مایێر بێنێدیكتسن)‬ ‫بەوە دەزانێت كە هەورامییەكان بە‬ ‫دیالێكتێكی تایبەتیی قسە دەكەن‪،‬‬ ‫كە نە فارسەكان و نە كوردەكان‬ ‫تێیناگەن‪ .‬زۆر بە زەحمەت لە سنە‬ ‫مەالیەكی گەنج بەناوی عەبدولغەفوور‬ ‫دەدۆزێتەوە بۆ ئەوەی فێری هەورامی‬ ‫بكات و بۆ ماوی پێنج هەفتە كە لە سنە‬ ‫دەمینێتەوە چەند تێكستێكی هەورامانی‬ ‫دەنووسێتەوە و عەبدولغەفوور بۆی‬ ‫تەرجەمەی فارسی دەكات و دەستووری‬ ‫دیالێكتی هەورامانی بۆ شیدەكاتەوە‬ ‫و ئەویش تێبینی و سەرنجی خۆی‬ ‫لەسەر دەنووسێت‪ .‬دواجار بۆ زیاتر‬ ‫قووڵبوونەوە بەناو دیالێكتی هەورامانی‪،‬‬ ‫سەفەرێگی هەورمان دەكات بەاڵم لە‬ ‫هەورامان پێشوازییەكی ئاوهای لێناكەن‪.‬‬ ‫دواتر دەچێتە جوانڕۆ و برێك تێكستی‬ ‫هەورامی و پاوەیی دەنووسێتەوە‪ .‬دواتر‬ ‫كە دەگەرێتەوە دانیمارك بۆ ماوەی‬ ‫(بیست ساڵ) كەرەستە و مەتریالەكان‬ ‫دەپارێزێت و تا دواجار لەگەڵ ئێرانیناس‬ ‫گەورەی دانیماركی ئارتۆر كریستنسن‪،‬‬ ‫كه‌ پێداچوونەوەی زمانەوانیی بۆ دەكات‬ ‫و بە پەراوێزو كورتەباسێكی ڕێزمانیییەوە‬ ‫ساڵی ‪ 1921‬لە كۆپنهاگن بە زمانی‬ ‫فەرەنسایی بەناوی (دیالێكتەكانی‬ ‫هەورامان و پاوە)(‪ )1‬باڵوی دەكەنەوە‪.‬‬ ‫ژیاننامەی ئۆگە مایێر بێنێدیكتسن‬ ‫(كۆپنهاگن ‪-1866/7/13‬‬ ‫‪)1927/10/21‬‬

‫نووسەر و گەڕۆكی دانیماركی‬ ‫ئۆگە مایێر بێنێدیكتسن كە هەموو‬ ‫ژیانی خۆی بۆ سەفەركردن بە جیهان‬ ‫تەرخانكردبوو‪ ،‬بەڕوویێكی تایبەتیش بۆ‬ ‫واڵتانی غەیرە ئەوروپایی دوای ئەوەی‬ ‫ساڵی ‪ 1887‬خوێندنی فەلسەفە لە‬ ‫كۆپنهاگن تەواو دەكات‪ ،‬لە زانكۆكانی‬ ‫(كۆپنهاگن‪ ،‬الیپزیك‪ ،‬مۆسكۆ و وارشۆ)‬ ‫زمانە سالڤییەكان دەخوێنێ‪ .‬ساڵەكانی‬ ‫(‪ )1897-1893‬سەفەرێكی دوورودرێژ‬ ‫بۆ ناو خاكی ڕووسیا و نەمسا و باڵقان‬ ‫دەكات‪ .‬هەر زوو بوو بە زمانەوان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫زمانەوانییەكەی بە قازانجی مرۆڤایەتی‬ ‫بوو‪ ،‬ئەو هەر بە تەنیا فیلۆلۆگ نەبوو‪،‬‬ ‫بەڵكە ئیتنۆلۆگ و مێژوونووسیش بوو‪.‬‬ ‫ژیانی خۆی تەرخانكردبوو بۆ ئەو‬ ‫خەڵكانەی كە سەر بە جیهانی فەرهەنگی‬ ‫ئەوروپایی نین و هەوەرها خەبات دژ‬ ‫بە نادادپەروەریی نێوان نەتەوەكان‪.‬‬ ‫جگە لە ئەوروپای رۆژهەاڵت و توركیا‬ ‫(سەفەرەكانی ‪ 1897‬تا ‪1913 ،1898‬‬ ‫و ‪ )1923‬ئۆگە مایێر بێنێدیكتسنس‬ ‫سەفەری ئێران و كوردستان (‪-1900‬‬ ‫‪ )1901‬ئەرمەنستان (‪)1906-1905‬‬ ‫ئیسالند (‪ 1921 )1911-1910‬و كارایبی‬ ‫‪ 1926‬یش ده‌كات‪ .‬لەگەڵ ئارتۆر‬ ‫كریستنسن زانیاری گەلێكی گرینگ‬ ‫لەبارەی ڕەوشی زمانەوانی دیالێكتێكی‬ ‫ئێرانی زۆر كەمناسراو (دیالێكتەكانی‬ ‫هەورامان و پاوە) ساڵی ‪ 1921‬بەزمانی‬ ‫فەرەنسیی لە كۆپنهاگن به‌كتێبێك چاپ‬ ‫و باڵودەكەنەوە‪.‬‬ ‫ئەم كتێبە بریتییە لە ( ‪)128‬الپەرە‬ ‫و بەمشێوەیە دابەشكراوە‪:‬‬

‫پێشەكی یەكەم‪ :‬لەالیەن (ئۆگە‬ ‫مایێر بێنێدیكتسن) نووسراوە (ال‪:‬‬ ‫‪ ،)6-3‬پێشەكی دووەم‪ :‬لەالیەن (ئارتۆر‬ ‫كریستنسن) نووسراوە (ال‪.)16-7 :‬‬ ‫هەرچی بەشی رێزمانیی كتێبەكەیە‬ ‫بەمشێوەیە دابەشكراوە‪ :‬دەنگەكان‬ ‫(ال‪ ،)18-17:‬چەند تێبینییەك لەسەر‬ ‫پیتە بزوێنەكان (ال‪ ،)19-18 :‬چەند‬ ‫تێبینییەك لەسەر كۆنسۆنەكان (ال‪:‬‬ ‫‪ ،)29-20‬كار و گەردانكرنەكانی كار (ال‪:‬‬ ‫‪ ،)51-29‬ناوی وەسفكراو (ال‪،)53-51 :‬‬ ‫زایەند (ال‪ ،)55-53 :‬ژمارە و حاڵەتەكان‬ ‫(ال‪ ،)57-55 :‬ئاوەڵناو (ال‪ ،)58 :‬ناو‬ ‫و ژمارە (ال‪ ،)59-58 :‬جێناو (ال‪-59 :‬‬ ‫‪ ،)63‬پریپۆزیشن و پۆستپۆزیشن (ال‪:‬‬ ‫‪ ،)69-63‬ئاوەڵكردار (ال‪،)70-69 :‬‬ ‫گەردانكردن (ال‪ ،)72-71 :‬پاشكۆ‪:‬‬ ‫سەرنج لەبارەی دیالێكتی پاوە (ال‪:‬‬ ‫‪ ،)75-72‬تێكستی هەورامانی (ال‪-76 :‬‬ ‫‪ ،)109‬تێكستی پاوەیی (ال‪،)119-110 :‬‬ ‫وشەنامەی هەورامانی‪-‬فەرەنسی (ال‪:‬‬ ‫‪).127-120‬‬ ‫دوا سەرنج‪:‬‬ ‫ئەم كتێبە چەندین ساڵە لە الیەن‬ ‫ئێمەوە كراوە بە كوردیی و تێكستی‬ ‫هەورامانی و پاوەییەكانی ساغ‬ ‫كراونەتەوە و هیوادارم لە ئایندەیەكی‬ ‫زۆر نزیكدا چاپ و باڵوببێتەوە‪ .‬هەر‬ ‫لەگەڵ ئەم وتارە وا لێره‌دا پێشەكی‬ ‫نووسیارەكە (ئۆگە مایێر بێنێدیكتسن)‬ ‫بە كوردیی باڵودەكەینەوە‪:‬‬

‫پێشەكی یەكەم‬ ‫لە كاتی گەشتێكی‬ ‫بەدواداگەڕانی توێژینەوەیی بۆ‬ ‫ئێران‪ ،‬كە لە ساڵەكانی ‪1902-1900‬‬ ‫ئەنجاممدا بۆ چەند مانگێك (هاوین و‬ ‫پاییزی ساڵی ‪ )1901‬م لە رۆژئاوای ئەم‬ ‫واڵتە بەسەربرد‪ .‬ئامانجی سەرەكیم لەم‬ ‫گەشتەدا لێكۆڵینەوە بوو لە ڕەوشی هۆزە‬ ‫كوردییەكان و كۆكردنەوەی تێكستێك‬ ‫بە دیالێكتی خۆیان‪ .‬لەكاتی مانەوەم لە‬ ‫شاری سنە‪ ،‬مەركەزی ئیدارەی ئۆستانی‬ ‫ئێرانی كوردستانی عەجەم‪ ،‬بەوەم زانی‬ ‫دانیشتوانی هەورامان‪ ،‬دانیشتووی‬ ‫چیانشینەكانی باكوور‪-‬رۆژئاوا‪ ،‬لە‬ ‫دووری دوو رۆژە رێ دوور لە سنە‪ ،‬بە‬ ‫دیالێكتێكی تایبەتی قسەدەكەن‪ ،‬كە نە‬ ‫فارسەكان و نە كوردەكان تێیناگەن و‬ ‫ئەم دیالێكتە جاران زۆرتر باڵوبووەتەوە‪.‬‬ ‫تا ئەو ساتەش لە سنە‪ ،‬وەك پێیان‬ ‫وتم‪ ،‬خەڵكی زانا ماون كە دەزانن و‬ ‫بە (ماچۆ) ‪-‬دەئاخڤن وەك ئەوەی‬ ‫ئاخێوەرانی ئەم دیالێكتە بەگوێرەی‬ ‫وشەی هەورامانی (ماچۆ) كە واتەی‬ ‫(من دەلێم) دەگەیەنێت‪ ،‬ئاوهای‬ ‫ناودەبەن‪.‬‬ ‫ئەوكاتە بە بێ كێشە مەالیەكی‬

‫دیالێكتی‬

‫هەورامانی لە‬ ‫ناوچەیەكی‬ ‫بچكۆلەی‬ ‫چیاییدا‬

‫قەتیس بووە‬

‫گەنجم دۆزییەوە‪ ،‬كە توانی ڕازەكانی‬ ‫ئەم زمانەم فێربكات‪ .‬ئەو مەالیە ناوی‬ ‫عەبدولغەفوور بوو‪ .‬ئەو خۆشی هەورامانی‬ ‫بوو‪ ،‬خەڵكی ئاوایی ڕووار (ڕوودابار)‬ ‫بوو‪ .‬لە ماوەی ئەو پێنج هەفتەیەی‬ ‫گەشتەكەم كە لە سنە بووم‪ ،‬هەموو‬ ‫ڕۆژ لەگەڵ ئەو كارم دەكرد‪ ،‬زنجیرەیەك‬ ‫تێكستی هەورامانی پێنووسیمەوە‪ ،‬بۆی‬ ‫تەرجەمە دەكردم و بۆی لێیكدەدامەوە‬ ‫و ئەو جێگایانەی كە ئاستەم بوون بە‬ ‫فارسی بۆی لێكدەدامەوە‪ .‬من تێبینیم‬ ‫لەسەر ڕێزمانی هەورامانی هەڵدەگرت‪،‬‬ ‫بە تایبەت لەبارەی گەردانكردنی‬ ‫كردارەكان‪ .‬عەبدولغەفوور بەشێوەیەكی‬ ‫ئاسایی هاوكارێكی تا ڕادەیەك وەرگركار‬ ‫بوو‪ ،‬بەاڵم بڕێكجار حەوسەڵەی نەدەماو‬ ‫ڕەتی دەكردنەوە ئەوەی كە وتی‬ ‫دووبارەی بكاتەوە‪.‬‬ ‫لە سەرەتای مانگی ئاب‪ ،‬سەفەرێكی‬ ‫چەند رۆژەم بۆ ئاوایی (نەوسوود)‬ ‫كرد‪ ،‬میوانی خانی لهۆن بووم‪ ،‬كە‬ ‫بەشێوەیەكی گشتیی بەناوی سوڵتانی‬ ‫لهۆن ناودەبرێن‪ .‬لەژێر نیگای گوماناوی‬ ‫چەند‬ ‫من‬ ‫خاندا‬ ‫هەقایەتێكی میللییم‬ ‫تۆ ما ر كر د ‪.‬‬ ‫خە ڵكە كە‬ ‫و ە ك‬

‫وادیار‬ ‫د ە ز ا نی ‪،‬‬ ‫بوو زۆریان‬ ‫بەاڵم من سەركەوتوو نەبووم لەوەی‬ ‫چەند گۆرانییەكی میللیی هەورامانی‬ ‫تۆماربكەم‪ :‬هەموو گۆرانییەكانیان بە‬ ‫زمانی كوردی بوون‪.‬‬ ‫كارەكەم لە واڵتی هەورامان لە‬ ‫ڕەوشێكی زۆر نالەباردا بەڕێوەچوو‪.‬‬ ‫سوڵتان كە لە گرینگی زمانەوانیی‬ ‫كارەكەی من نەدەگەیشت‪ ،‬بە‬ ‫درۆدۆنگییەكی زۆرەوە تەماشای منی‬ ‫دەكرد‪ .‬هەمیشە لە نوێوە كارەكەی منیان‬ ‫ڕادەگرت‪ ،‬ئەوە نیمچە‪-‬هەڕەشەیەك بوو‬ ‫بۆ خۆی و لە كۆتایشدا دژایەتیكردنێكی‬ ‫بە ئاشكرا‪ :‬حەزیان دەكرد هەرچی‬ ‫زووترە ببینن بڕۆم‪“ .‬دەتەوێت چی‬ ‫بزانی؟” “سوڵتان داوای لێكردم‪ .‬مانگا‬ ‫ئاوای پێدەڵێن‪ ،‬دەمانچەش ئاوا‪ ،‬ئەسپ‬ ‫ئاوا‪ ،.‬كاتی ئاوای ناوێ بۆ نووسینی‬ ‫ئەمانە‪ ،‬پاشان ئینشاڵاڵ دەگەیتە‬ ‫ئەوەی بڕۆیت”‪ .‬گومانی سەرۆك وای لە‬ ‫خەڵكەكە كردبوو‪ ،‬تاوێك شەرمن بن‪،‬‬ ‫تاوێك دڕ بن و زۆریان لێكردم هەرچی‬ ‫زووترە بڕۆم كە من حەزم پێنەدەكرد‪.‬‬ ‫لە بڕێك ئاواییدا بۆ ئەوەی ناچارم بكەن‬ ‫برۆم ڕەتیانكردەوە هاریكاریم بكەن‪.‬‬ ‫بواری ئێستای دیالێكتی هەورامانی‬ ‫لە ناوچەیەكی بچكۆڵەی چیاییدا قەتیس‬ ‫بووە‪ ،‬ناوچەیەك شیمانەی ئەوەیە ‪300‬‬ ‫تا ‪ 400‬كیلۆمەتری چوارگۆشە بێت و‬ ‫بە دڵنیاییەوە ناوچەیەكە خەڵكێكی‬ ‫كەمی تێدا نیشتەجێیە‪ .‬وەك ئەوەی‬ ‫ناوچەكە بۆخۆی بەرهەمی گەنمی نییە‪،‬‬ ‫بۆیە پێویستە بە گۆڕینەوەی بەرهەمە‬ ‫تایبەتییەكانی خۆی‪ ،‬بە تایبەتیی تووی‬ ‫سپی‪ ،‬گەنم بۆخۆی بەردەستبخات‪.‬‬ ‫ناوچەكە ڕێگای قیرتاوكراوی تێدانییە‪،‬‬ ‫ناوچەیەك كە بەوە دەناسرێتەوە‬ ‫هەورازێكی سەختی هەیە و بەشێكی‬ ‫بە دارودارستان و بێشەاڵن داپۆشراوە‬ ‫و بەشێكیشی ڕووتەاڵنە و هەروەها كونی‬ ‫قووڵی تێدایە‪ ،‬كە زۆر بەتەواوی لە بیر‬

‫دەچن و بە زمانی ناوچەكە پێی دەڵێن‬ ‫حەوز (گۆم)‪ .‬هەموو زەوییەكە دابەش‬ ‫دەبێت بۆ‪:‬‬ ‫‪ )1‬ناوچە بەرزەكان‪ ،‬هەورامانی‬ ‫تەخت یان حەوزی باورانی كە (‪)25‬‬ ‫ئاوایی دەگرێتەوە‪ ،‬لەوانە بەهراماوا‬ ‫(بهراماباد)ی پایتەخت‪.‬‬ ‫‪ )2‬دۆڵەكانی هەورامانی لهۆن‪ ،‬كە‬ ‫(‪ )16‬ئاوایی دەگرێتەوە‪ .‬ئەم بەشەی‬ ‫دوایی واڵت دەگاتە سنووری توركیا‪ .‬هەر‬ ‫یەكە لەو دوو ناوچەیە رژێمی تایبەت بە‬ ‫خۆی هەیە و لە الیەن خانێكی ناوخۆیی‬ ‫حوكمڕانی دەكرێت‪.‬‬ ‫ناتوانم زانیاری لەسەر ژمارەی‬ ‫ئەوكەسانە بەدەستەوە بدەم كە لە كات‬ ‫و ساتی سەفەرەكەم‪ ،‬بۆ ناوچەكە بە‬ ‫هەورامانی قسە دەكەن‪ ،‬لەوانەیە لە‬ ‫چەند هەزارێك زیاتر نەبن‪ .‬لە ڕۆژهەاڵت‬ ‫شیاو نییە داوای ژمارەی دانیشتوان‬ ‫بكرێت‪ .‬لەسەر سنوورەكانی هەورامان‪،‬‬ ‫لە برێك ئاوایی هەرێمی جوانرۆدا‪،‬‬ ‫خەڵكی ناوچەكە پێیان وتم بە شێوە‬ ‫زارێك قسە دەكەن كە هێندە زۆر لە‬ ‫هەورامانی جیاواز نییە‪ ،‬لەناو ئەو‬ ‫شێوە زارانەدا‪ ،‬شێوەزاری (پاوە)‬ ‫و دەوروبەری پاوە‪ .‬من بۆ‬ ‫ساتێكی كورت‬ ‫م‬ ‫لە‬

‫نا و چە یە‬ ‫وەستام و‬ ‫چەند پارچەیەكم‬ ‫لەوێدا كۆكردەوە‪،‬‬ ‫كە زۆربەیان بە شیعر‬ ‫بوون‪ ،‬بە شێوەزاری خەڵكی‬ ‫ناوچەكە‪.‬‬ ‫لە سنە كە زمانی كوردی‪،‬‬ ‫بەدەر لە كۆمۆنیتەكانی فارس‪ ،‬جوو‬ ‫و ئاسووریی‪ ،‬زمانی هاوبەش بووە‪،‬‬ ‫بانگاشەی ئەوە دەكەن كە هەورامانی‬ ‫جاران بەشێوەیەكی ئاسایی زمانی‬ ‫باوبووەو هەموو نووسراوە كۆنەكان‪،‬‬ ‫كە جاران لەناو شاردا باوبوون بەم‬ ‫زمانە نووسراونەتەوە‪ .‬بەاڵم من هەرگیز‬ ‫نەمتوانی بە هیچ شێوەیەك نووسراو‬ ‫گەلێكی ئاوها نە بە دەستنووس و نە بە‬ ‫چاپكراویی بندەست بخەم‪.‬‬ ‫كە لەگەڵ دیالێكتی هەورامی‬ ‫ڕادەهاتم‪ ،‬بەرەبەرە تێبینی لێكچوونیم‬ ‫كرد لە بواری فۆنەتیك و وشەنامە‬ ‫لەنێوان ئەم دیالێكتە و ئەو زمانەی‬ ‫كە دوور لەوێ‪ ،‬لەسەر خاكی تورك‪،‬‬ ‫بە تایبەت لە هەرێمی دێرسیم قسەی‬ ‫پێدەكرێ‪ ،‬واتە دیالێكتی زازا‪ .‬من‬ ‫تێبینی ئەوەم هەبوو كە هەورامانی و زازا‬ ‫پاشماوەی دابڕاوی گروپگێكی دیالێكتە‬ ‫ئێرانییەكانن‪ ،‬كە جاران باڵوتر بووە و‬ ‫یەكێتییەكەیان لە سۆنگەی هێرشەكانی‬ ‫گەالنی بێگانە و بە تایبەتیش لەالیەن‬ ‫بزووتنەوەی فراوانخوازی كوردەكانەوە‪،‬‬ ‫پچراوە‪.‬‬ ‫لە سۆنگەی زۆر هۆكارەوە‪ ،‬بەداخەوە‬ ‫ئەو كەرەستانەی كە لە سنە و لە‬ ‫هەورامان كۆمكردبوونەوە و تێبینییەكانم‬ ‫بۆ ماوەی چەندین ساڵ خرانە الوە‪.‬‬ ‫بێگومان كاتێك دوای ئەم هەموو‬ ‫ماوە دوورودرێژە‪ ،‬چوومەوە سەریان‬ ‫تێكستەكان چیتر پێیان ئاشنا نەبووم‪،‬‬ ‫و چەندین شوێن هەبوو بۆ من ناڕوون‬ ‫بوون‪ .‬لە سایەی ڕووناكی و حەماسەتی‬ ‫ماندوونەناسیی بەڕێز ئارتۆر كریستنسن‪،‬‬ ‫كە لەگەڵیا تێكستەكانم خوێندنەوە و‬ ‫لەنوێوە لە تێكستەكانمان كۆڵیەوە‪،‬‬ ‫دواجار توانرا ئەنجامی لێكۆڵینەوەكانم‬ ‫بخرێتە بەردەست خوێنەران‪.‬‬ ‫ئۆگە مایێر بێنێدیكتسن‬ ‫‪(1) Age Meyer Bendictsen, Les dia‬‬‫‪lectes d’Awroman et de Pawa, His‬‬‫‪torisk-filosofiske meddelelser, 6:2,‬‬ ‫‪Kbenhaven : Hst, 1921, 128 pp‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪15‬‬

‫ژمارە (‪ )12‬سێشەممە ‪2019/4/2‬‬

‫نۆرەی نەشتەرگەری گورچیلە دەگاتە ‪2020‬‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫سەرەگرتن لە نەخۆشخانە حكومیەكاندا‬ ‫بۆ چارەسەری نەخۆشی لە هەرێمی‬ ‫كوردستان دەبێتە دیاردە‌و نەخۆش بۆ‬ ‫ماوەیەكی درێژ لە چاوەڕوانیدا دەهێڵرێتەوە‪،‬‬ ‫ئەمەش بەشێك لە نەخۆشەكانی‬ ‫ناچاركردوە روو بكەنە نەخۆشخانە‌و‬ ‫نۆرینگە ئەهلیەكان‪ ،‬كە خەرجیەكی زۆری‬ ‫دەوێت‪ ،‬بەاڵم نۆرەگرتنی تێدا نییە‪.‬‬ ‫هاتنی‬ ‫نۆرەی‬ ‫درێژبوونەوەی‬ ‫نەشتەرگەری یان تیشكی موگناتیسی‬ ‫“ئەشیعەی تەنوری” لە نەخۆشخانە‬ ‫حكومییەكاندا‪ ،‬هاواڵتیانی بێئومێد‬ ‫كردووە‪ ،‬بۆ كەمكردنەوەی لۆدەكەش‬ ‫وەزارەتی تەندروستی بەشی “راوێژكاری‬ ‫ئێواران”ی كردوەتەوە‪ ،‬كە بە نرخێكی‬ ‫زیاتر لە بەیانیان‌و كەمتر لە نەخۆشخانە‬ ‫ئەهلییەكان نەشتەرگەری ئەنجام دەدەن‪.‬‬ ‫نەشتەرگەرییەكی چاندنی گورچیلە لە‬ ‫نەخۆشخانە حكومیەكان دوو ملیۆن‌و‬ ‫‪ 500‬هەزار دینارە‪ ،‬بەاڵم لە نەخۆشخانە‬ ‫ئەهلیەكان نزیكەی ‪ 15‬ملیۆنە‪ ،‬بەپێی‬ ‫“زەمەن”یش‬ ‫بەدواداچوونەكانی‬ ‫نەشتەرگەری هەیە نۆرەكەی كەوتوەتە‬ ‫ساڵی ‪.2020‬‬ ‫خاڵس قادر‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫تەندروستی بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬چوار‬ ‫ساڵی قەیرانی دارایی لۆدێكی زۆری لەسەر‬ ‫نەخۆشخانەكان دروستكرد‪ ،‬پێشووتر‬ ‫سیستمێكمان دانابوو نەشتەرگەریمان‬ ‫لەدوای دەوامی بەیانیان دەكرد بە پارەیەكی‬

‫دیمەنێک لە هۆڵی نەخۆشخانە‬ ‫زۆركەم‪ ،‬بەهۆی قەیرانی داراییەوە ئەوەش‬ ‫ڕاگیرا‪ ،‬هاواڵتیانیش نەیاندەتوانی بچنە‬ ‫نەخۆشخانە ئەهلییەكان ئەمەش وایكرد‬ ‫نەشتەرگەری‌و ئەشیعەكان نۆرەیەكی‬ ‫زۆریان بوێت”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬نۆرەی هاتنی نەشتەرگەری‬ ‫بەتایبەتی لە دكتۆرێكەوە بۆ دكتۆرێكی‬ ‫تر دەگۆڕێت هەندێك دكتۆر نۆرەی‬ ‫درێژترە‪ ،‬زۆر هەوڵمان داوە چارەسەری‬ ‫بكەین نەشتەرگەری دوای دەواممان‬ ‫دەستپێكردۆتەوە بە بڕەپارەیەك ئەگەر‬ ‫ئاوا بەردەوامبین نۆرەكان كەمدەبێتەوە”‪.‬‬ ‫رەتیشی كردۆتەوە‪ ،‬نەخۆشخانە‬ ‫حكومیەكان بە مەبەست نۆرەكان‬ ‫درێژبكەنەوە‪ ،‬ئەوەی خستەڕوو ئەگەر‬ ‫شتێكی وا هەبێت ئیجرائات دەكەن‪.‬‬ ‫جگە لە خراپی دەرمان‌و كەمی‬ ‫خزمەتگوزارییە تەندروستیەكان لە هەرێمی‬

‫كوردستان‪ ،‬نۆرەگرتن یەكێكی ترە لەو‬ ‫گرفتانەی خەڵك لەكاتی نەخۆشیدا‬ ‫بەدەستیەوە گرفتارن‪.‬‬ ‫نۆرەی‬ ‫درێژبوونەوەی‬ ‫هۆكاری‬ ‫كەمی‬ ‫تیشك‪،‬‬ ‫نەشتەرگەریی‌و‬ ‫ئامێر‌وپێداویستیە لە نەخۆشخانەكاندا لەگەڵ‬ ‫ئەوەی ژمارەی دانیشتوان لە زیادبووندایە‪،‬‬ ‫بەاڵم نەخۆشخانەكان فراوانبوونیان بەخۆوە‬ ‫نەبینیوە‪ ،‬جگەلەوەش لەماوەی دووساڵی‬ ‫رابردوودا دەوام كەمكرایەوە‪.‬‬ ‫د‪.‬هێرش سەلیم‪ ،‬جێگری بەڕێوەبەری‬ ‫گشتی تەندروستی سلێمانی بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬نەخۆش ناچارناكرێت بچێتە‬ ‫نەخۆشخانە ئەهلیەكان‪ ،‬بەشێك لە‬ ‫نەشتەرگەرییەكان حاڵەتی زەروری نییە‬ ‫ئەولەویەت دەدرێت بە حاڵەتێكی كتوپڕ‪،‬‬ ‫زۆرێك لە هاواڵتیان توانای چاوەڕوانییان‬ ‫نییە دەچنە نەخۆشخانە ئەهلییەكان”‪.‬‬

‫لەگەڵ ئەوەشدا دانبەوەدا دەنێت‬ ‫لەوانەیە بە “ئەنقەست” خەڵك پاڵ‬ ‫پێوەنرابێت بچێتە نەخۆشخانە ئەهلیەكان‪،‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬حاڵەتیش هەبووە ئیجرائاتمان‬ ‫لەگەڵ دكتۆرەكە‌و نەخۆشخانە ئەهلییەكەدا‬ ‫كردووە”‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی تەندروستی‬ ‫لە هەرێمی كوردستان‪ 75 ،‬نەخۆشخانەی‬ ‫حكومی و ‪ 60‬نەخۆشخانەی ئەهلی هەن‪.‬‬ ‫لە كۆتا پرۆژەیاسای بودجەی هەرێمدا‬ ‫كە ساڵی ‪ 2013‬ئامادەكرا‪ ،‬تەنها لە ‪ %4‬بۆ‬ ‫كەرتی تەندروستی تەرخانكرابوو‪ ،‬وەزارەتی‬ ‫تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫زیاتر لە ‪ 100‬ملیار دینار قەرزارە‌و مانگانەش‬ ‫لەالیەن بەغداوە بەشێك لە پێداویستیە‬ ‫پزیشكیەكانی بۆ دابیندەكرێت‪.‬‬ ‫بەالی د‪.‬گۆران عەبدوڵاڵ‪ ،‬پسپۆڕ‌و‬ ‫چاودێری كەرتی تەندروستی هەرێم‪ ،‬ئەوەی‬ ‫لە نەخۆشخانەكانی هەرێم هەیە جگە لە‬ ‫“گاڵتەجاڕی” زیاتر هیچی تر نییە‪.‬‬ ‫وتی‪“ :‬لە هیچ شوێنێكی دونیادا نییە‬ ‫نۆرەی ئەشیعە یەك ساڵ بخایەنێت‪،‬‬ ‫هۆكارەكەش دیارە دەسەاڵتی تەندروستی‬ ‫بە پالن‌و بەرنامە ئیشی بۆ ئەوەكردووە كە‬ ‫كەرتی گشتی وێران بكات”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬بەرپرسانی وەزارەتی‬ ‫تەندروستی باش دەزانن كە كەسێك ئەگەر‬ ‫پێویستی بە ئەشیعە یان نەشتەرگەری‬ ‫هەبێت ناتوانێت یەك ساڵ چاوەڕێ بكات‪،‬‬ ‫بۆیە خەڵك ناچار دەكەن قەرز بكەن‪ ،‬ماڵ‬ ‫بفرۆشێت بۆ ئەوەی لە كەرتی تایبەت‌و بە‬ ‫پارەیەكی زۆر ئەشیعە یان نەشتەرگەری‬ ‫بكات”‪.‬‬

‫د‪.‬شااڵو عارف‪ ،‬لێپررساوی ستافی پزیشكی كوشتارگەی سلێامنی‪:‬‬

‫كارەساتە لەسەر شەقامەكان گۆشت بفرۆرشێت‬ ‫سازدانی‪ :‬مەعاز فەرحان‬ ‫زەمەن‪ :‬زۆر قسە لەسەر ئەوە دەكرێت‬ ‫كە گۆشت خواردنێكی ناتەندروستە‌و‬ ‫باشترە لێی دووربكەوینەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئامارەكان ئاماژەن بۆ ئەوەی كە خەڵك‬ ‫زۆر دەیخوات‪.‬‬ ‫د‪.‬شااڵو عارف‪ :‬لەراستیدا ناتوانین‬ ‫گۆشت نەخۆین‪ ،‬چونكە پێكهاتەی‬ ‫ڤیتامینی تێدایە وەكو بی‌و ئاسن‌و پرۆتین‪،‬‬ ‫خواردنی گۆشت گرنگە بۆ ئەوەی زیندە‬ ‫چاالكیەكانی مرۆڤ بەردەوامیان هەبێت‪،‬‬ ‫لەڕووی تەندروستی دەتوانرێت بەدیلی بۆ‬ ‫بدۆزرێتەوە‪ ،‬بەاڵم ناكرێت نەیخۆین چونكە‬ ‫گەشە‌و زیندە چاالكیەكان پێویستیان بەو‬ ‫بڕە لە ڤیتامین خوێ‌و پڕۆتین هەیە كە‬ ‫لە گۆشتدا هەیە‪ ،‬دەكرێت بیخۆین بەاڵم‬ ‫دەبێت سنووردار بێت‪ ،‬نەك گۆشت نابێت‬ ‫زیادەڕۆیی بكرێت لە هەر خۆراكێكدا كە‬ ‫لە پێویستی خۆی دەربچێت ئەو كاتە‬ ‫كاریگەری خراپ لەسەر لەشی مرۆڤ‬ ‫دادەنێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬چۆن گۆشتێكی تەندروست‬ ‫دەگاتە دەستی هاوواڵتیان‌و بەچ شێوازێك‬ ‫بەكاری بهێنن؟‬ ‫د‪.‬شااڵو عارف‪ :‬لێنان‌و چۆنیەتی‬ ‫بەكارهێنانی ئەوەندە گرنگ نیە‪ ،‬وەك‬ ‫لەوەی چۆن گۆشتێكی تەندروست دەگاتە‬ ‫دەستی هاوواڵتیان‪.‬‬ ‫لە زانستی پزیشكیدا زاراوەیەكمان‬ ‫هەیە‪ ،‬پێی دەوترێت كوشتارگەكان یەكەم‬ ‫هێڵی بەرگرین لە تەندروستی مرۆڤەكان‪،‬‬ ‫ئەمە لەوەوە سەرچاوەی گرتووە‬ ‫گروپێكی بەرفراوانی نەخۆشی هەن‪،‬‬ ‫پێیاندەوترێت نەخۆشی مرۆژەڵییەكان‬ ‫ئەم نەخۆشیانە راستەوخۆو ناراستەوخۆ‬ ‫كاریگەری لەسەر تەندروستی مرۆڤ‬ ‫دروست دەكەن‪ ،‬هەم بەكتریان هەم كرمن‬ ‫هەم ڤایرۆسن‪ ،‬مشەخۆرەكانن‪ ،‬ئەمانە‬ ‫گروپێك لە زیندەوەرن كاریگەرییان‬ ‫لەسەر تەندروستی مرۆڤەكان هەیە‪.‬‬ ‫دووەم شت لە گۆشتدا كە گرنگ‬ ‫بێت ئەوەیە‪ ،‬ئەو ئاژەڵەی كە سەری‬ ‫دەبڕین چەند سەعات پێش ئەوە چۆن‬ ‫مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت‌و لەدوای‬ ‫سەربڕین چۆن مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت‪،‬‬

‫شااڵو عارف‪ ،‬لێپرسراوی ستافی پزیشكی كوشتارگەی سلێمانی‪،‬‬ ‫خواردنی گۆشت بە حاڵەتێكی سروشتی دەزانێت‌و فرۆشتنی گۆشت‬ ‫لەسەر شەقامەكان بە “كارەسات‌و بۆمبێكی شاراوە” بۆ سەر سفرە‬ ‫ناودەبات‪.‬‬ ‫شااڵو عارف‪ ،‬لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ “زەمەن” گۆشتی‬ ‫تەندروست‌و سەربڕینی ئاژەڵ لە كوشتارگەی سلێمانی ڕووندەكاتەوە‌و‬ ‫پێیشیوایە ئەوانەی گۆشت ناخۆن هەمیشە بێتاقەتن‌و قژیان‬ ‫هەڵدەوەرێت‌و بەرگریان كەمە‪.‬‬ ‫چونكە لە زانستدا كە راستەوخۆ ئاژەڵ‬ ‫سەردەبڕدرێت راستەوخۆ پێیناوترێت‬ ‫گۆشت‪ ،‬پێی دەوترێت ماسولكە‪ ،‬لیقن‌و‬ ‫لینجە نەتام‌و بۆن نەگەیشتوەتە ئاستی‬ ‫ئەوەی پێی بوترێت گۆشت‪ ،‬ئەگەری‬ ‫هەموو شتێكی لێدەكرێت‪.‬‬ ‫ئاژەڵ نزیكی شەش سەعات پێش‬ ‫سەربڕین هەموو جۆرە لەوەڕێكی‬ ‫لێدەبڕدرێتەوە‌و بەتەنها ئاوی پێدەدرێت‌و‬ ‫لە شوێنێكی هێوركەرەوەدا دادەنرێت‪،‬‬ ‫ئەمانە هۆكاری زانستی هەیە‌و كاریگەری‬ ‫لەسەر ئەو گۆشتە هەیە دەگاتە دەستی‬ ‫هاواڵتیان‪.‬‬ ‫پشكنینی پێش سەربڕینیشمان‬ ‫هەیە‪ ،‬ئاژەڵ پێش ئەوەی سەری‬ ‫ببڕیت كۆمەڵێك نەخۆشی تێیدا‬ ‫دەردەكەون‌و دەبێت بەالیدا نەچین‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونە نەخۆشی ئەنفراكس كە لەواڵتاندا‬ ‫وەكو چەكی بایەلۆژی بەكاردەهێنرێت‪،‬‬ ‫جۆرە بەكتریایەكی تێدایەو نەخۆشی‬ ‫دروستدەكات ئەمە لەپێش سەربڕیندا‬ ‫لەكاتی پشكنیندا دەردەكەوێت‌و ئاژەڵەكە‬ ‫سەر ناببڕدرێت‪ ،‬ئەگەر روویدا ئاژەڵێكی‬ ‫واسەربڕدرا هەر كەسێك دەستی لە‬ ‫گۆشتەكەی دابێت بۆی هەیە تووشی‬ ‫نەخۆشی ئەنفراكس ببێت‪.‬‬ ‫كێشەكە لێرەوە دەستپێدەكات كاتێك‬ ‫ئێمە دەڵێین ئەم ئاژەڵە بەكەڵكی‬ ‫سەربڕین نایەت‪ ،‬خەڵك هەیە دەیباتەوە‌و‬ ‫لەسەر جادە سەری دەبڕێت‌و بە هەرزان‬ ‫دەیفرۆشێت خەڵكیش لەبەر هەرزانیەكەی‬ ‫لێی دەكڕن‪ ،‬بەاڵم وەكو ئەوە وایە‬ ‫بۆمبێكی شاراوەی بردبێتەوە ماڵەوە‌و‬ ‫لەسەر سفرە بیتەقێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئەگەری هەیە ئەو كەسانەی گۆشتەكە‬ ‫دەخۆن راستەوخۆ تووشی نەخۆشی ببن‪،‬‬

‫یان كاریگەرییەكەی‬ ‫درێژخایەنە‌و دواتر‬ ‫دەردەكەوێت‪ ،‬تا‬ ‫كاریگەری لەسەر‬ ‫جگەر‌و كۆئەندامی‬ ‫هە ر سی‬ ‫دروستدەكات‪.‬‬ ‫خە م‌و‬ ‫كێشە ی‬ ‫ئێمە‬ ‫ئە و ە نیە‬ ‫لەسەر شەقامەكان گۆشت دەفرۆشرێت‬ ‫لەڕووی هەرزانی‌و گرانیەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەڕووی تەندروستیەوە كارەساتە لەسەر‬ ‫شەقامەكان گۆشت بفرۆشرێت‪.‬‬ ‫دوای سەربڕین قۆناغی دووەمی لەناو‬ ‫ئۆرگانی ئاژەڵەكەدا دەستپێدەكات‪ ،‬ئاژەڵ‬ ‫هەیە ئۆرگانێكی كێشەی تەندروستی‬ ‫هەیە‌و فڕێدەدرێت ئەگەریش گۆشتەكەی‬ ‫بێت فڕیدەدرێت‪ ،‬لەماوەی ئەم مانگی ‪3‬دا‬ ‫چوار تەن گۆشتمان رەتكردوەتەوە تەنها‬ ‫لەبەرجۆرە كرمێك كە پێی دەوترێت‬ ‫تیناساجیناتا‪ ،‬ئەم كرمە لەناو كۆئەندامی‬ ‫هەرسی مرۆڤدا هەیە درێژییەكەی دەگاتە‬ ‫پێنج مەتر‪ ،‬مەترسی كوشتنی مرۆڤی‬ ‫لێناكرێت بەاڵم تا كاتی چارەسەر‬ ‫كەسەكە تووشی سكچون‌و رشانەوە‌و‬ ‫ێ بەرگری دەكات‪ ،‬خانەخوێی ئەم‬ ‫الواز‌و ب ‌‬ ‫كرمە لەناو ماسولكەكانی ڕەشەواڵخدایە‬ ‫وەكو دەنكە برنجێكە‌و قۆزاخەیەكی هەیە‪.‬‬ ‫ئەم جۆرە كرمە لەم وەرزەدا زیادیكردوە‪.‬‬ ‫لە پێنج پلەی سەدیدا مامەڵە لەگەڵ‬ ‫گۆشتەكە دەكرێت چونكە گۆشت‬ ‫باشترین كانگایە بۆ گەشەكردنی هەموو‬ ‫جۆرە میكرۆبێك‪ ،‬دوای سەربڕین‬ ‫دەبێت ‪ 12‬سەعات لەناو ساردكەرەوەدا‬

‫بهێڵرێتەوە بۆ ئەوەی عەمەلەی‬ ‫ریگەرمۆتەر كە پرۆسەیەكی بایەلۆژییە‬ ‫لەناو لەشی ئاژەڵ كۆتایی پێبێت‪،‬‬ ‫لەدوای مردن ئەنزیمێك دەردەدات وەكو‬ ‫تێزاب وایە‌و هەموو مادە زیانبەخشەكان‬ ‫لەناودەبات‪ ،‬لەماوەی ئەو ‪ 12‬سەعاتەدا‬ ‫لەپلەی گەرمی ‪1‬ی ژێرسفر دادەنرێت‬ ‫ئەو كاتە ئینجا ماسولكە دەگۆڕدرێت‬ ‫بۆ گۆشت‪ ،‬بەمشێوەیە دەگاتە دەستی‬ ‫هاواڵتیان‪ ،‬ئەو كرمەی باسمان كرد بە‬ ‫كواڵندن دەڕوات بەاڵم بە برژاندن ناڕوات‪،‬‬ ‫بە ‪ 56‬سیلیزی دەڕوات‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬زۆرجار هاوواڵتیان دووبارە‬ ‫گۆشت دەخەنەوە ناو ساردكەرەوە؟‬ ‫د‪.‬شااڵو عارف‪ :‬دۆخە سروشتیەكەی‬ ‫ئەوەیە بۆ ماوەی ‪ 12‬كاتژمێر لەناو‬ ‫ساردكەرەوە بێت‪ ،‬هەموو بەستن‌و‬ ‫كردنەوەیەكدا رێژەیەكی زۆر خوێن‬ ‫دەبینرێت ئەم خوێنە گۆشتاو تام‌و‬ ‫پڕۆتینە كە سودی بۆ لەشی مرۆڤ هەیە‪،‬‬ ‫ێ جار زیاتر ببەسترێت‌و بكرێتەوە‬ ‫لەس ‌‬ ‫وەكو ئەوەیە وایە پارچەیەك ئیسفەنج‬ ‫ێ ئەوەی یەك دانە بەهای‬ ‫خورابێت بەب ‌‬ ‫خۆراكی لەو گۆشتەدا مابێتەوە‌و تەنها‬ ‫زیان لە گەدە‌و ریخۆڵە گەیەندراوە‪.‬‬

‫سامان خورشید‬

‫كۆمپانیاو كەرتی‬ ‫تەندروستی‬

‫كۆمپانیا وشەیەكی ئینگلیزییە كە بۆ بواری بازرگانی‬ ‫بەكاردێت‌و هەندێكجار لەڕووی زمانەوانیەوە بۆ هاوڕێیەتی‌و‬ ‫هاوبەشی بەكاردێت‪.‬‬ ‫لە سیستمی نوێی جیهانیدا‪ ،‬كە سیستمێكی سەرمایەدارییە‪،‬‬ ‫كۆمپانیاكان رۆڵی گرنگ‌و یەكالكەرەوە دەبینن لە ئاراستەكردنی‬ ‫سیاسەتی واڵت‌و هەرێمەكاندا بۆیە زۆرجار ئەو كاندیدەی كۆمپانیا‬ ‫پشتگیری دەكات چانسی بردنەوەو وەرگرتنی پۆستەكانی زیاتر‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫لە كەرتی تەندروستیدا كە لە ئێستادا زۆرێك لە كۆمپانیا‬ ‫گەورەكان روویان تێكردوەو بەنیازی كونترۆڵكردنی تەواوی ئەم‬ ‫كەرتەشن‪ ،‬دەكرێت كۆمپانیاكان بكرێن بە چەند جۆرێكەوە‪:‬‬ ‫جۆری كەرەستەی پزیشكی‌و دەرمان‪ ،‬گەشتوگوزاری‬ ‫خزمەتی‬ ‫(پاككردنەوەو‬ ‫هوتێلەوانی‬ ‫تەندروستی‪،‬‬ ‫نەخوشخانەكان)‪.‬‬ ‫لە واڵتانی پێشكەوتوو لە هەبوونی یاساو سەروەربوونی‬ ‫یاسادا كاركردن لە كۆمپانیاكان‌و كاركردن بۆیان جۆرێكە‬ ‫لە بەڕێوەبردنی ژیانی كەسەكان بە كارێكی مسۆگەرو كاری‬ ‫دڵنیایی دەدات بە كەسەكان‪) )job security‬‬ ‫بەاڵم لەم هەرێمەی خۆماندا كە گەندەڵی گەیشتوتە‬ ‫ئاستێكی مەترسیدارو سیستماتیك كاركردن بۆ كۆمپانیاكان‌و‬ ‫كاری كۆمپانیاكان بەگشتی مەشبوهن (گوماناوین) بەتایبەتی‬ ‫لە كەرتی تەندروستیدا كە لەگەڵ ژیانی تاكەكانی كومەڵگا‬ ‫كاردەكات‪.‬‬ ‫لەم چەند خاڵەی خوارەوەدا روونكردنەوە لەسەر كاری‬ ‫كۆمپانیاكان دەدەین بەهیوای لەداهاتوودا كاری لەسەر بكرێت‌و‬ ‫ئەم گومانانەی كە هەیە لەالیەن كارمەندو پزیشك‌و نەخۆشەوە‬ ‫بڕەوێنرێتەوە‪.‬‬ ‫كاری مەندوبی واتە نێردراو‪ ،‬ئەم كارە لەم چەند ساڵەی‬ ‫دواییدا زۆر پەرەیسەندووە بەهۆی نەبوونی دامەزراندن لە كەرتی‬ ‫گشتیدا‪ ،‬كە ئەم كارە تا رادەیەك كارێكی ئسوڵیەوە لە زۆربەی‬ ‫واڵتاندا بوونی هەیە‪ ،‬بەاڵم بەمشێوە زۆرە‌و ناڕێكە نا كە لەشێوە‬ ‫سروشتیەكەی خۆی الیداوەو ناتوانرێت كاری باش‌و خراپ لە‬ ‫یەكتر جیابكرێتەوە‪ ،‬ئەم كارە كۆمەڵێك كەس تێیدا بەشدارن‌و‬ ‫بژێوی خۆیانی پێدابین دەكەن‪.‬‬ ‫كاری هاوكاریكردن كۆمەڵێك سامانی مرۆیی پزیشكی‬ ‫بەبیروبازوی خۆیان كار لەسەر پێداویستی‌و ئامێری پزیشكی‬ ‫دەكەن وەكو ‪ tachition‬واتە یارمەتیدەر هەبوونی ئەم‬ ‫كەسانە كارئاسانی دەكات بۆ ئەنجامدانی كارە پزیشكیەكان‪.‬‬ ‫لەم رووەی كاركردن كۆمەڵێك لە خەڵكە زیرەكەكانی خۆمان‬ ‫كە ئەم كارە دەكەن دەبێتە هۆی باش ساغكردنەوەی ئەم‬ ‫پێداویستیە پزیشكیانە كە بە هۆیانەوە كۆمەڵێك كەس لە‬ ‫نەخۆش‌و هاواڵتی لێی سودمەند دەبن‪.‬‬ ‫كاری دەرمان كڕین‪ ،‬لەسەر دەرمان‌و كێشەكانی‌و خراپیەكانی‬ ‫قسەو نوسینی زۆركراوە نامەوێت لێرەدا زۆر درێژەیی پێبدەین‪،‬‬ ‫بەاڵم ساغكردنەوەی دەرمان لە كەرتی گشتی‌و كەرتی تایبەتدا‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی گوماناوییە‪ ،‬دەبێت رێگەچارەی بۆ دابنرێت‬ ‫بۆ ئەوەی دڵنیایی بدات بە نەخۆش‌و پزیشك‌و كارمەندانیش‬ ‫لەكاتی بەكارهێنانیدا‪.‬‬ ‫كەرتی گەشتیاری تەندروستی‪ ،‬ئەم كەرتە تەنها خۆی‬ ‫لەهێنانی پزیشكی بیانی‌و ناردنی نەخۆش بۆ دەرەوەی هەرێم‬ ‫دەبینێت كە دەتوانرێت رۆڵ‌و گرنگی زیاتر بگێڕێت لەم بوارە‬ ‫فراوانەو دەكرێت شاری پزیشكی گەشتیاری بنیات بنرێت لە‬ ‫رووی نەخۆش‌و كۆنفرانس‌و نەشتەرگەری دەگمەنەكان‌و چەند‬ ‫بوارێكی تر‪.‬‬ ‫پاش روونكردنەوەی كاری كۆمپانیاكان‌و بواری كاركردنیان كە‬ ‫بەشێوەكی گشتی باسمان كرد‪ ،‬دەكرێت چەندین لێكوڵینەوەی‬ ‫وردتری لەسەر بكرێت‪ ،‬دەردەكەوێت كۆمەڵێك كەس لەم بوارەدا‬ ‫كاردەكەن بەبێ ویستی خۆیان بوون بە بەشێك لە گەندەڵی‬ ‫كۆمپانیاكان‌و بوون بە دەستكەال بەدەست سەرمایەداران‌و‬ ‫سیاسیەكانی پشت كۆمپانیاكان لەكاتێكدا ئەگەر یاسا سەروەر‬ ‫بێت‌و كەس نەتوانێت بەهەڵە بەكاریبهێنێت‪ ،‬بەاڵم لە نەبوونی‬ ‫یاسای تایبەت‌و سەروەرنەبوونیدا هەموو كارێك دەكرێت‌و كاری‬ ‫باش‌و خراپ لەیەكدی جیا ناكرێتەوە‌و نەكردنی كاری خراپ‬ ‫دەكەوێتەوە سەر ویژدانی كەسەكان نەك ترس‌و لێپێچینەوەی‬ ‫یاساو سیستەم‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪14‬‬

‫ژمارە (‪ )12‬سێشەممە ‪2019/4/2‬‬

‫توێشووی كۆچەر بیركار هەگبەی زانكۆكان پڕناكاتەوە‬

‫سەرۆکی زانکۆی سەاڵحەدین‪ :‬بەداخەوە بەهۆی بارودۆخەکەوە ئاستی زانکۆکامنان لەدواوەیە‬ ‫سامان عومەر‬

‫محەمەد تۆفیق بالیسانی*‬

‫جیهانی منداڵ‬

‫جیهانێكی خەیاڵیە‬ ‫منداڵ بونەوەرێكی پاك‌و بێگەردە‪ ،‬وەكو نەمامێكی ساوا وایە‪،‬‬ ‫بۆیە بەردەوام بەرائەتی لێ دەبارێت‪ ،‬پێویستی بە خزمەتكردنێكی‬ ‫زۆر هەیە‪ ،‬بۆ ئەوەی لە دواڕۆژدا بەرهەمەكەی بە باش ببیندرێت‪.‬‬ ‫فەراهەمكردنی كەش‌و هەوای ئارام‌و هێمن بۆ منداڵ‪ ،‬هۆكارێكە بۆ‬ ‫وەرگرتنی تام‌و چێژ لە ژیانداو بوونی دڵ‌و دەروونێكی ئاسوودە لەالی‬ ‫منداڵ‪ ،‬هەر كاتێك منداڵ دڵ‌و دەروونی ئاسوودەیەو ژیانێكی خۆشی‬ ‫بۆ دابین كراو دوور بوو لە كێشەكان بەگشتی‌و بەتایبەتی خێزانی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬لێرەوە دەستپێكی تواناكانی لە ژیانی رەنگدەداتەوە‪،‬‬ ‫واتە تواناكانی لە بوارێك دەخاتەگەڕ بۆ نیشاندانی زیرەكی‌و‬ ‫ئازایەتی‌و بەهرەمەندی‌و هەستكردن بەبوونی خۆی‌و لێپرسراویەتی‪.‬‬ ‫دونیای منداڵ دونیایەكە پڕیەتی لە خەون‌و ئارەزوو‪ ،‬لەهەمان‬ ‫كاتدا زۆر هەستیارن‌و زۆر حەزدەكەن لە هەموو شتێك تێبگەن‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەوانەی زۆر پرسیار دەكەن‪ ،‬ئەوانەن كە ئاستی زیرەكیان زیاترە لەو‬ ‫مندااڵنەی كەمتر پرسیار دەكەن‪ ،‬بۆیە پێویستە دایك‌و باوك هەموو‬ ‫كات‌و ساتێك بە هەل بزانێ‪ ،‬لەكاتی پرسیاركردنی منداڵەكەی لەهەر‬ ‫بابەتێك لە بابەتەكان وەاڵمی بدرێتەوە‪.‬‬ ‫پێویستە لە هەموو ساتێك گوێبیستی منداڵەكانمان بین‪ ،‬دەبێت‬ ‫گو ‌ێ لە پرسیارەكانیان بگرین‌و وەاڵمیان بدەینەوە‪ ،‬تاوەكو ئاسوودە‬ ‫بن‪ ،‬هەر كە وەاڵمی پرسیارەكانی منداڵەكانمان دایەوە‪ ،‬هەوڵ دەدات‬ ‫بیربكاتەوەو داهێنان بكات‪ ،‬بۆیە نابێت بەهیچ شێوەیەك وەاڵمی‬ ‫پرسیارەكانی نەدەیتەوە‪ ،‬یان نابێت وەاڵمی هەڵە بە منداڵ بڵێن‪،‬‬ ‫ئەگەر منداڵ پرسیاری كرد نەمانتوانی وەاڵمی بدەینەوە‪ ،‬دەبێت‬ ‫وەاڵمی بۆ پەیدا بكەین‪ ،‬ئەگینا لە فكرو هزی بە مەراقی دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫زۆر پێویستە دایك‌و باوك زۆر بەوردی مامەڵە لەگەڵ منداڵەكان‬ ‫بكەن‪ ،‬تاوەكو هەم خۆیان‌و هەم كۆمەڵگەش سوودی لێوەرگرن‪،‬‬ ‫ببێت بە تاكێكی سوودمەند بۆ خاك‌و نیشتمان‪ ،‬بۆیە لەبری‬ ‫هەڵسوكەوتی خراپ بەرامبەر بەمنداڵەكان‪ ،‬با هەڵسوكەوتی جوان‬ ‫ئەنجام بدەین‪ ،‬تاوەكو رەنگدانەوەی بۆ منداڵەكان هەبێت‪ ،‬فێری‬ ‫سۆزو خۆشەویستیان بكەین‪ ،‬ئەویش بەپێدانی سۆزو خۆشەویستی‬ ‫بە منداڵەكان‌و پێدانی سۆزو خۆشەویستی‌و ماچكردنی نێوچاوانی‌و‬ ‫لە باوەشكردنی هۆكارێكە بۆ ئەوەی نەكەوێتە ژێر هەڵسوكەوتە‬ ‫نەشیاو خراپەكانی هاوڕێیەكانی لە قوتابخانەو ژینگەی دەوروبەری‪،‬‬ ‫بەشێكی زۆری ئەو مندااڵنەی كە قسەی دایك‌و باوكیان دەشكێنن‬ ‫دوورن لە سۆزو خۆشەویستی دایك‌و باوكیان‪ ،‬بۆ ئەوەی منداڵەكان‬ ‫گوێڕایەڵمان بن‌و ئامۆژگاریەكان وەربگرێت‪ ،‬دەبێت دایك‌و باوك‬ ‫خۆشەویستی خۆی بۆ منداڵەكەی دووپات بكاتەوە‪ ،‬هەروەكو چۆن‬ ‫قوتابی كاتێك مامۆستای خۆش ناوێت‪ ،‬لەهەمان كاتدا وانەكەشی‬ ‫خۆش ناوێت‪ ،‬بۆیە زانایانی بواری كۆمەڵناسی‌و دەرووناسی هاوڕان‬ ‫لەسەر پێدانی سۆزو خۆشەویستی دایك‌و باوك بەمنداڵەكان دەبێتە‬ ‫هۆی سەركەوتنی زیاتر لە ژیانی منداڵەكانی‪ ،‬هەر كاتێك ئەو سۆزو‬ ‫خۆشەویستیە لەالیەن دایك‌و باوك بەمنداڵەكانیان نەدرێت‪ ،‬ئەگەری‬ ‫هەیە منداڵەكانیان تووشی الدانی كۆمەاڵیەتی بێت‪ ،‬ئەو دایك‌و‬ ‫باوكانەی ناتوانن سۆزو خۆشەویستی بە منداڵەكان بدەن‌و ڕۆژانە‬ ‫خۆشەویستییان بۆ دووپات بكەنەوە‪ ،‬ئەگەری زۆری هەیە لە دەرەوەی‬ ‫ژینگەی ماڵەوەیان لەگەڵ كەسانێك هاوسۆزی‌و خۆشەویستی خۆیان‬ ‫بۆ كەسانی تر دووپات بكەنەوە‪ ،‬جگە لەوەی خۆشەویستی دەربڕین‬ ‫بۆ مندااڵ سوودی تەندروستی زۆر دەگەیەنێت‪.‬‬ ‫بەپێی توێژینەوەكان دەركەوتووە لە ئامێزگرتنی منداڵ كۆئەندامی‬ ‫دەمار هاوسەنگ دەكات‪ ،‬هەروەها رێژەی ئۆكسجین بەرزدەكاتەوە‪،‬‬ ‫بەمەش هەستی توڕەیی‌و تەنیایی یان هەست بەسوكایەتی پێكردن‌و‬ ‫پەراوێزخراوی كەم دەكاتەوە‪ ،‬هەروەها ئامێزگرتن فێری وەرگرتن‌و‬ ‫بەخشینی دەكات‪ ،‬چونكە لە بەرامبەر ئەوەی كەسێك لە ئامێزت‬ ‫دەگرێت تۆش لە ئامێزی دەگریت‪ ،‬ئەمەش وا لە منداڵ دەكات‬ ‫خۆشەویستی ببەخشێت‌و لەهەمان كاتدا وەریبگرێت‪ ،‬لە ئامێزگرتن‬ ‫هەستكردن بەئارامی‌و رێزی خود زیاد دەكات لەالی منداڵ‌و بواری‬ ‫راشكاوی‌و روونی لە پەیوەندی نێوان خۆت‌و كوڕەكەت یان كچەكەتدا‬ ‫دەهێنێتە كایەوە‪ ،‬بۆیە دەبێت هەموومان لەوە تێبگەین منداڵ‬ ‫كاراكتەرێكی زۆر گرنگە لە كۆمەڵگەدا بەوەی كە بینای دواڕۆژی‬ ‫ئەو كۆمەڵگەیەی لەسەر بنیاد دەنرێت‪ ،‬چونكە هەر ئەوانەن نەوەی‬ ‫بەیانی‌و سەركردەو بەڕێوەبەران‌و هاواڵتی هەر واڵتێك‪ ،‬كە ئێمە وەكو‬ ‫كوردستان بەتایبەتی‌و زۆر زیاتر لەهەر كەسێكی دیكە پێویستمان‬ ‫بەنەوەیەكی چاك‌و تەندروست هەیە‪ ،‬چونكە ئێمە لە سەرەتای‬ ‫دروستكردنی قەوارەو دەوڵەتداین‪ ،‬بۆیە پێویستە زۆر بەجدی كار‬ ‫بكرێ بۆ داڕشتنی سیستمێكی پەروەردەیی پتەوو بەرهەمهێنن‌و‬ ‫كاراكردنی دامەزراوەكانی پەروەردەیی‪ ،‬بۆ ئەوەی رەنگدانەوەی لە‬ ‫كۆمەڵگەدا هەبێت‪ ،‬نەوەیەك بونیاد بنێین دوور لە توندوتیژی‌و‬ ‫هەست بە بەرپرسیاریەتی بكات‪ ،‬تا كۆمەڵگە لە داهاتوودا‬ ‫بەشێوەیەكی تەندروست بەرەو پێشەوە هەنگاو بنێت‪.‬‬ ‫* سەرپەرشتیاری پەروەردەیی‬

‫لەكاتێكدا زانكۆكانی كوردستان‬ ‫لەڕووی زانستییەوە تائێستا لە داهێناندا‬ ‫كۆڵەوارن‪ ،‬بەاڵم ناوبەناو لەڕێگەی‬ ‫دابەشكردنی خەاڵتێكەوە بە داهێنەرێك‬ ‫دەیانەوێت باری الری خۆیان راستبكەنەوە‪،‬‬ ‫كە دواهەمینیشیان خەاڵتكردنی كۆچەر‬ ‫بیركار بوو‪.‬‬ ‫“ئەگەر دە هێندەی كۆچەر بیركار‬ ‫داهێنەر بیت ناهێڵن كاربكەیت‌و ئیشت‬ ‫نادەنێ‪ ،‬كۆچەر بیركار بێتەوە بۆ‬ ‫كوردستان لە كۆچەر بیركارەوە دەیكەن‬ ‫بە كۆچەر بێكار”‪ .‬لەتیف شێخ مستەفا‪،‬‬ ‫زیاتر لە ‪ 15‬ساڵ لە زانكۆكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان وانەی وتوەتەوە‪ ،‬دیارترین‬ ‫كەسبوو كە قسەی لەسەر خەاڵتەكەی‬ ‫كۆچەر بیركار كرد‪.‬‬ ‫لەتیف شێخ مستەفا‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬لە سەرەتای ساڵی ‪ 2000‬داوام كرد‬ ‫بۆئەوەی زانكۆكان بكرێنە شوێنی داهێنان‬ ‫دەبێت دەستی حزبی لێدەربهێندرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم گوێ‌ نەگیراوە”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬بۆیە دەبینین ئێستا لە‬ ‫زانكۆكان جگە لەوەی بوون بەشوێنی‬ ‫پێدانی بڕوانامەیەكی شكلی‌و بێناوەرۆك‬ ‫هیچ سودیان نییە‪ ،‬چونكە بەداخەوە‬ ‫زانكۆكانمان بوون بە شوێنێك بۆ‬ ‫پێگەیاندنی كادری حزب‪ ،‬هەر لەو‬ ‫ڕوانگەیەوە ئەگەر ئەو زانا كوردەی ئێمە‬ ‫بێتەوە بۆ كوردستان لە كۆچەر بیركارەوە‬ ‫دەیكەن بە كۆچەر بێكار”‪.‬‬ ‫رەنگە ئەم وتەیە لێكچوونێكی هەبێت‬ ‫لەگەڵ وتەكەی كۆچەر بیركار‪ ،‬كە‬ ‫وەرگری دكتۆرای فەخرییە لە زانكۆی‬ ‫سەاڵحەدین‪ ،‬كاتێك بەبەرچاوی سەرۆك‌و‬ ‫جێگری سەرۆكی حكومەت‌و سەرۆكی‬ ‫زانكۆو بەرپرسانی وەزارەتی خوێندنی‬ ‫بااڵ باسی لە ئاستی خراپی زانكۆكانی‬ ‫هەرێم‌و خوێندنی بااڵو بواری لێكۆڵینەوەو‬

‫وەزیری خوێندنی بااڵ دیارییەک دەبەخشێت بە کۆچەر بیرکار‬ ‫داهێنان كردو وتی‪“ :‬پێویستە‬ ‫دەسەاڵتدارانی حكومەتی هەرێم پشتگیری‬ ‫باشترین داهێنەرەكان بكەن‌و فێری ئەوە‬ ‫بكرێن دەست بەداهێنان بكەن لە بوارە‬ ‫جیاوازەكاندا تا لەماوەی ‪ 10‬ساڵی‬ ‫داهاتوو ئەگەر كۆچەر بیركاریش نەبێت‬ ‫پێنج نیوەی كۆچەر بیركارمان هەبێت‬ ‫باشە”‪.‬‬ ‫هەفتەی رابردوو‪ ،‬زانكۆی سەاڵحەدین‬ ‫لەشاری هەولێر مەراسیمێكی بۆ (كۆچەر‬ ‫بیركار) زانای كوردو وەرگری مەدالیای‬ ‫فێڵدزی تایبەت بەداهێنان لە بواری‬ ‫بیركاریدا بە پێدانی دكتۆرایەكی فەخری‬ ‫رێكخست‪ ،‬كە ئەمە سێیەم دكتۆرای‬ ‫فەخری ئەو زانكۆیە بوو دوای هەریەك‬ ‫لە ئیسماعیل بێشكچی و موستەفا زەڵمی‬ ‫بەخشرا بە كۆچەر بیركار‪.‬‬ ‫پێدانی ئەو دكتۆرایە بەو زانا كوردە‬ ‫لەالیەن زانكۆی سەاڵحەدینەوە دوور‬ ‫نەبوو لە رەخنەگرتن بەوەی كە زانكۆكانی‬ ‫كوردستان جگە لەوەی ئاستی زانستییان‬ ‫الوازە لەهەمانكاتدا نەتوانراوە دەستی‬ ‫حزب لەناو زانكۆكان ببڕدرێت‪.‬‬

‫د‪.‬ئەحمەد ئەنوەر دزەیی‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫زانكۆی سەاڵحەدین‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬ساڵی رابردوو لە واڵتی لەندەن‬ ‫پێشنیاریان بۆ كۆچەر بیركار كردووە‬ ‫تا دكتۆرایەكی فەخری ببەخشن بەو‬ ‫زانا كوردەی كە لەبواری بیركاریدا‬ ‫داهێنانی كردووە بەخۆشحاڵییەوە ئەویش‬ ‫پێشنیارەكەیانی قبوڵكردووە”‪.‬‬ ‫“لەسااڵنی هەشتاكانی سەدەی رابردوو‬ ‫زانكۆی سەاڵحەدین ئەوپەڕی بڕوانامەی‬ ‫بەرزی هەبوو‪ ،‬دەرچووی زۆرباشی هەبوو‪،‬‬ ‫بەاڵم بەداخەوە بەهۆی ئەو بارودۆخ‌و‬ ‫قەیرانەی لەهەرێم هەیە وایكردووە نەگەینە‬ ‫ئەو ئاست‌و ریزبەندییەی كە زانكۆكانی‬ ‫جیهان هەیانەو لەو ڕووەوە لە دواوەین”‪،‬‬ ‫د‪.‬ئەحمەد ئەنوەر دزەیی سەرۆكی زانكۆی‬ ‫سەاڵحەدین بۆ “زەمەن”وای وت‪.‬‬ ‫رانك‌ و ریزبەندی زانكۆكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان وەك ئەوە دڵخۆشكەر نییە‪،‬‬ ‫كە بەرپرسانی حكومەت بانگەشەی‬ ‫بۆدەكەن‪ ،‬بەجۆرێك ئەگەر زانكۆی‬ ‫سەاڵحەدین وەك نمونە وەربگیرێت لە‬ ‫ریزبەندی ‪16‬هەزار زانكۆ لە جیهان‬

‫(‪)3800‬ەمینی گرتووە بەپێی تازەترین‬ ‫هەڵسەنگاندنی سەنتەری (وێبۆ مەتریك)‬ ‫(‪.)webometrics‬‬ ‫مامۆستایەكی زانكۆش پێیوایە‬ ‫لەبەرئەوەی كۆمەڵگای كوردی لەڕووی‬ ‫زانستی‌و ئەكادیمی‌و توێژینەوە دابڕاوەو‬ ‫لەسەر میتۆدی كالسیكی و حوجرەیی‬ ‫بڕوانامە دەبەخشرێت‪ ،‬بۆیە لەم دۆخەدا‬ ‫زانكۆكان ناتوانن كێبڕكێی زانكۆ‬ ‫پێشكەوتووەكان بكەن‌و دۆزینەوەو‬ ‫داهێنانیان نابێت لەبەرئەمەش تائێستا‬ ‫نەیانتوانیوە بچنە ناو سیستمی نوێی‬ ‫جیهانی‪.‬‬ ‫“كۆچەر بیركار تاكێكە بەشداری لە‬ ‫جیهانی گەورەو كراوەدا كردووەو بوونی‬ ‫خۆی سەلماندووە بۆیە پیرۆزبایی‌و خەاڵت‬ ‫پێدان پێی ئاساییە‪ ،‬بەاڵم باشتر وایە‬ ‫زانكۆكانمان خۆیان ببنە خاوەنی كەسانی‬ ‫وەك كۆچەر بیركار‪ ،‬نەك بەدوای كەسانی‬ ‫ئامادەكراودا بگەڕێن‌و لەسەر دەستوری‬ ‫فاست فود كاری زانستی بكەن” ئارام‬ ‫قادر‪ ،‬مامۆستای بەشی فەلسەفە لە‬ ‫زانكۆی راپەڕین وای وت‪.‬‬

‫رێژەی دەرچوون لە سەردەمی بایكۆت “كەمرتە”‬

‫تۆڕەكۆمەاڵیەتیەكان كاریگەری لەسەر ئەنجامی تاقیكردنەوەكان دادەنێن‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫ئاستی خوێندكاران لە ڕووی رێژەی‬ ‫نمرە‌و دەرچوون‌و ئاستی زانستیانەوە‬ ‫بەرەو الوازی زیاتر دەچێت‪ ،‬جگە لە‬ ‫كەموكوڕییەكانی كەرتی پەروەردە‪،‬‬ ‫یارییە ئەلكترۆنیەكان بەهۆكاری سەرەكی‬ ‫دادەنرێن‪.‬‬ ‫هەرچەندە بەرپرسانی وەزارەتی‬ ‫پەروەردە ئامادەنین رێژەی دەرچوونی‬ ‫قوتابیان لە تاقیكردنەوەكانی كۆتایی‬ ‫وەرزی یەكەمدا ئاشكرابكەن‪ ،‬بەاڵم بەپێی‬ ‫بەدواداچوونەكانی “زەمەن” رێژەكە‬ ‫بەجۆرێكە كەمترە لە ساڵی رابردوو كە‬ ‫بەقۆناغی سەختی پەروەردە دادەنرێت‌و‬ ‫مامۆستایان بایكۆتی دەوامیان كرد‪.‬‬ ‫پێشەوا سەالم‪ ،‬مامۆستا لە‬ ‫قوتابخانەی بەرزنجەی بنەڕەتی‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫لە قوتابخانەكەیاندا رێژەی دەرچوون زۆر‬ ‫كەمبووە بەراورد بە ساڵی رابردوو كە‬ ‫بایكۆت هەبووە‪.‬‬ ‫ئەو نمونەی بەوەهێنایەوە‪ ،‬كە لە‬ ‫پۆلێكدا رێژەی دەرچوون لەسەدا ‪ 25‬بووە‬

‫لەكاتێكدا رێژەكە ساڵی رابردوو لە ‪ 70‬بۆ‬ ‫‪ 80‬بووە‪ ،‬بەالی ئەو مامۆستایەوە هۆكاری‬ ‫سەرەكی “یاری پەبجی”ە‪ ،‬كە زۆربەی‬ ‫خوێندكاران خەریكی ئەو یارییەن بەتایبەت‬ ‫خوێندكارە كوڕەكان‪.‬‬ ‫سااڵنی رابردوو زیاتر لە ‪ 34‬هەزار‬ ‫خوێندكار وازیان لە خوێندن هێناوە‌و‬ ‫ئاستی دەرچوونی خوێندكار ساڵ بەساڵ‬ ‫بەرەو دابەزین دەڕوات‪ ،‬ئەوەش بەپێی‬ ‫ئامارەكانی یەكێتی مامۆستایان‪.‬‬ ‫ئەحمەد كەركوكی‪ ،‬بەرپرسی راگەیاندنی‬ ‫یەكێتی مامۆستایانی كوردستان بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬هۆكاری سەرەكی بێپالنی‬ ‫وەزارەتی پەروەردەیە بەرامبەر پرۆسەی‬ ‫خوێندن‪ ،‬زۆری خوێندكار لە پۆلەكاندا هەر‬ ‫پۆلێك نزیكەی ‪ 50‬خوێندكاری تێدایە لە‬ ‫ئاستی ستانداردی جیهانی نییە‪ ،‬كە دەبێت‬ ‫لە ‪ 24‬خوێندكار زیاتر نەبێت‪ ،‬مەسەلەی‬ ‫سێ دەوامی‌و چوار دەوامی یەكێكی ترە لە‬ ‫هۆكارەكان‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا بارو گوزەرانی‬ ‫مامۆستایان لە ڕووی دەرونیەوە خراپ‬ ‫بووە بەهۆی پاشەكەوتەوە”‪.‬‬ ‫پێنج ساڵ دامەزراندن وەستاوە یەكەم‌و‬

‫دووەم‌و سێیەمەكان دانامەزرێن سااڵنە‬ ‫هەزارو ‪ 300‬خوێندكار لەو سێ ئاستەدان‪،‬‬ ‫سااڵنە نزیكەی ‪ 30‬هەزار خوێندكار لە‬ ‫زانكۆكان وەرناگیرێن‪.‬‬ ‫وەزارەتی پەروەردە پێویستی بە ‪15‬‬ ‫هەزار مامۆستا هەیە‌و جێگەكەیان بە‬ ‫گرێبەست‌و وانەبێژ پڕكراوەتەوە‪ ،‬ئەحمەد‬ ‫كەركوكی دەڵێت‪ :‬مامۆستایان پێویستیان‬ ‫بە خولە‪ ،‬سیستمی خوێندن دەبێت لە‬ ‫بەیانیەوە تاوەكو كاتژمێر چوار دەوام‬ ‫بكرێت بە یەك دەوامی‪ ،‬بەاڵم نزیكەی دوو‬ ‫هەزار قوتابخانەی دوو دەوامیان تێدایە‪،‬‬ ‫ئەم سیستمەش بۆ دوو دەوامی نابێت‪،‬‬ ‫جگەلەوەش گرانە بۆ خوێندكارانی هەرێم‬ ‫نابێت‪ ،‬نەقسی دوو هەزار تاقیگە هەیە لە‬ ‫قوتابخانەكاندا‪.‬‬ ‫بەپێی كۆنگرەی ‪2015‬ی وەزارەتی‬ ‫پەروەردە لە ساڵی ‪ 2015‬تا ‪ 2025‬پێویستە‬ ‫‪ 20‬هەزار قوتابخانە دروستبكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم تائێستا هیچی دروستنەكراوە‪،‬‬ ‫لەو حەوت هەزار قوتابخانەیەی هەرێم‬ ‫‪%50‬ی پێویستی بە نۆژەنكردنەوەیە‪900 ،‬‬ ‫قوتابخانە مەترسی ڕووخاندنی لەسەرە‪،‬‬

‫زۆربەی قوتابخانەكان كۆنن‌و لەئاستی‬ ‫ستانداردی جیهانی نین‪.‬‬ ‫دڵشاد عومەر‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی‬ ‫پەروەردەی سلێمانی بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬تەنها هەڵسەنگاندنێك هەمانبێت‬ ‫تاقیكردنەوەكانە‪ ،‬سێ ساڵی رابردوو بەهۆی‬ ‫قەیرانی دارایی‌و بایكۆتەوە پرۆگرامەكان‬ ‫تەواو نەكرا‪ ،‬خوێندكار ماوەیەك دابڕا‬ ‫لە خوێندن‪ ،‬ئەمانە كاریگەری نەرێنیان‬ ‫هەبووە بەتایبەتی بۆ پۆلی یەكی بنەڕەتی‬ ‫كە ئێستا لە پۆلی چوارن‪ ،‬پۆلی چواری‬ ‫ئێستا هەم نوسینیان هەڵەی تێدایە هەم‬ ‫ئاستی زانیارییان كەمە”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬تەكنەلۆجیاو بەكارهێنانی‬ ‫خراپی‪ ،‬كاریگەری خراپی هەبووە‪،‬‬ ‫كەواتە هەم دایك‌و باوكی كە ناتوانێت‬ ‫لێپرسینەوەی لەگەڵ بكات‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا پرۆسەی پەروەردە رێكنەكەینەوە‬ ‫وردە وردە كاریگەری نامێنێت‪ ،‬دەبێت‬ ‫پرۆسەی خوێندن بكەین بە درێژخایەن‪،‬‬ ‫زۆرترین كات خوێندكار لە ناوەندەكانی‬ ‫خوێندندابن فێری پەروەردە‌و خوێندن‬ ‫بكرێن فێر بكرێن چۆن تەكنەلۆجیا‬ ‫بەكاردەهێنن”‪.‬‬ ‫لە هەرێمی كوردستاندا شەش هەزار‌و‬ ‫‪ 700‬خوێندنگا هەیە‌و ملیۆنێك‌و ‪735‬هەزار‬ ‫خوێندكار لە قۆناغی باخچەی مندااڵنە‬ ‫تاوەكو بنەڕەتی‌و ئامادەیی‌و پەیمانگاكانی‬ ‫سەر بەوەزارەتی پەروەردە دەخوێنن‪.‬‬ ‫سامان سیوەیلی‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫پەروەردە بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬هەستدەكەین‬ ‫ئەو گۆڕانكاریانەی بەسەر كۆمەڵگادا‬ ‫هاتووە خوێندكارانیش لێی بێبەش‬ ‫نین‪ ،‬زۆرێك لە خوێندكاران سەرقاڵی‬ ‫یارییە ئەلیكترۆنیەكانن كەمتر كات بۆ‬ ‫خوێندن دادەنێن‪ ،‬هەوڵی جدی نادەن‬ ‫بۆ بەدەستهێنانی نمرە”‪ .‬زیاتر وتی‪“ :‬لە‬ ‫قۆناغی هەرزەكاریدا سەرقاڵی سۆزداری‌و‬ ‫بەكارهێنانی تۆڕەكۆمەاڵیەتیەكانن‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا دایك‌و باوك زۆرجار كەمترین‬ ‫چاودێرییان لەسەر منداڵ هەیە‪ ،‬ئەمانەش‬ ‫كاریگەرییان لەسەر خوێندكار هەیە”‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪13‬‬

‫ژمارە (‪ )12‬سێشەممە ‪2019/4/2‬‬

‫زیاتر لە ‪ 3‬هەزار منداڵی كوردستان ئۆتیزمیان هەیە‬ ‫گەرمیان مەحمود‬ ‫ساالر حەسەن‪ ،‬كاتێك تەمەنی‬ ‫منداڵەكەی گەیشتە ‪ 3‬ساڵ بۆی‬ ‫دەركەوت هەڵسوكەوتەكانی ئاسایی‬ ‫نیە‪ ،‬لە چوار ساڵیدا بەتەواوەتی‬ ‫دەردەكەوێت كە ئۆتیزمی هەیە‪ ،‬ئیتر‬ ‫لەو كاتەوە تا ئێستا كە تەمەنی‬ ‫گەیشتوەتە ‪ 16‬ساڵ ئازار‌و خەم لە‬ ‫ماڵی ساالر نەبڕاوە‪.‬‬ ‫“هەر ماڵێك منداڵی ئۆتیزمی‬ ‫تێدابێت سەرتاپای ژیانی دەبێتە‬ ‫كێشە”‪ .‬ساالر حەسەن‪ ،‬پیشەی‬ ‫پێشمەرگەیەو هاوسەرەكەشی ژنی‬ ‫ماڵەوەیە‪ ،‬وتی‪“ :‬بەهۆی منداڵە‬ ‫ئۆتیزمەكەمەوە هاوسەرەكەم لە‬ ‫ماڵەوە وەك سجنێكی ئەبەدی‬ ‫لێهاتووە”‪.‬‬ ‫منداڵەكەی ساالر ناوی ئارشەو‬ ‫ئێستا تەمەنی ‪ 16‬ساڵە‪“ ،‬ئاستی‬ ‫ئۆتیزمەكەی لە قۆناغی توند دایە‪،‬‬ ‫بەردەوام ئازاری خۆی دەدات‌و زۆرجار‬ ‫گۆشتی خۆی دەخوات”‪.‬‬ ‫رۆژی ‪4/2‬ی هەموو ساڵێك بە‬ ‫رۆژی جیهانی هۆشیاری ئۆتیزم‬ ‫ناسراوە بۆ یەكەمجاریش لە ساڵی‬ ‫‪ 2007‬رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان‬ ‫ئەو رۆژەی دەستنیشان كرد‪ ،‬لەساڵی‬ ‫‪2008‬ەوە لەسەرتاسەری جیهان بەو‬ ‫بۆنەوە چاالكی‌و سمیناری جۆراوجۆر‬ ‫ئەنجام دەدرێت‪ .‬بۆ ئەوەی كۆمەڵگە‬ ‫لەو حاڵەتەو تووشبووەكان ئاگادارو‬ ‫هۆشیار بكرێنەوەو لە كوردستانیش‬ ‫سااڵنە چەندین چاالكی ئەنجامدەدرێن‪.‬‬ ‫نەخۆشیەكە لە هەرێمی كوردستان‬ ‫ڕووی لە هەڵكشانە‪ ،‬زیاتر لە ‪ 3‬هەزار‬ ‫تووشبوو هەن‪ ،‬سااڵنەش ‪ 150‬منداڵی‬ ‫دیكە تووشی نەخۆشیەكە دەبن‪.‬‬ ‫چەند سەنتەرێكی راهێنانی‬ ‫ئۆتیزم هەن‪ ،‬بە بڕوای ساالر حەسەن‬ ‫لە “ئاستێكی پێویستدا نین” چەند‬ ‫جارێك منداڵەكەی لە سەنتەرەكە‬

‫رۆژێکی تایبەت بە مندااڵنی ئۆتیزم هەیە‬

‫رایكردووەو دواتر هێناویانەتەوە‪،‬‬ ‫هەندێك لە سەنتەرەكانیش بەهۆی‬ ‫ئەو بڕە پارە زۆرەی لێیان وەردەگرێت‬ ‫ناتوانن منداڵەكانیانی بۆ بەرن‪.‬‬ ‫بەوتەی ساالر‪.‬‬ ‫ئۆتیزم بریتیە لەو نەخۆشیە‬ ‫درێژخایەنەی بەر لە تەمەنی سێ‬ ‫ساڵی توشی هەندێك منداڵ دەبێت‌و‬ ‫گەشەی مێشك تێك دەدات‌و ئەمەش‬ ‫كاردەكاتە سەر فەرمان‌و چاالكیەكانی‬ ‫مێشكی‪ ،‬نەخۆشیەكە لە یەكەم ساڵی‬ ‫تەمەنی منداڵیەوە بەدەردەكەوێت‪،‬‬ ‫هەندێك كات ئەم نەخۆشیە بە‬ ‫كەم ئەندامی سیانی دەناسرێت بەو‬ ‫هۆیەی لە سێ ڕووەوە كاریگەری‬ ‫لەسەر گەشەی منداڵ دەبێت وەك‬ ‫“قسەكردن‪ ،‬پەیوەندی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫شێوازی هەڵسوكەوت لەگەڵ‬ ‫دەوروبەردا”‪.‬‬ ‫حەسەن‌و‬ ‫ساالر‬ ‫ئازاری‬ ‫هاوسەرەكەی ئازاری زیاتر لە ‪ 3‬هەزار‬

‫خێزانی هەرێمی كوردستانە‪ ،‬بیالل‬ ‫عەلی‪ ،‬خاوەن كچێكی توشبوو بە‬ ‫نەخۆشی ئۆتیزمە‪“ ،‬ژیانكردن لەگەڵ‬ ‫منداڵی ئۆتیزم زۆر سەختەو خۆشیت‬ ‫لێ هەڵدگرێت”‪.‬‬ ‫منداڵەكەی بیالل ئێستا تەمەنی‬ ‫حەوت ساڵەو ناوی سارایە لە‬ ‫تەمەنی سێ ساڵیەوە زانیویانە‬ ‫كە نەخۆشی ئۆتیزمی هەیە‪ ،‬سارا‬ ‫ئاستی ئۆتیزمەكەی لە قۆناغێكی‬ ‫خراپدایەو هەرشتێكی لەبەردەستدا‬ ‫بێت دەیشكێنێت تەنها بە ئینتەرنێت‌و‬ ‫مۆبایل سەرقاڵی دەكەن‪.‬‬ ‫بەبڕوانی بیالل ئەو كەسانەی لە‬ ‫سەنتەرەكان راهێنان بە مندااڵنی‬ ‫ئۆتیزم دەكەن پسپۆڕیان لەبوارەكەدا‬ ‫نیەو تەنیا چەند خولێكی ئاساییان‬ ‫پێكراوەو ئەو بڕە پارەیەشی كە‬ ‫بەشێك لە سەنتەرە تایبەتەكان‬ ‫وەریدەگرن خەیاڵییەو بۆ هەفتەیەك‬ ‫راهێنان ‪ 600‬دۆالر بۆ ‪ 700‬دۆالر‬

‫وەردەگرن‪،‬‬ ‫وشەیەكی‬ ‫(‪)autism‬‬ ‫التینییە‪ ،‬واتە “خودتەنهایی” یاخود‬ ‫“گۆشەگیری” یان “لەخۆڕامان”‪،‬‬ ‫بۆ یەكەمجار لەساڵی ‪ 1911‬لەالیەن‬ ‫پزیشكێكی فەرەنسی بە ناوی‬ ‫(‪)Jean-Marc Gaspard‬‬ ‫بەشێوەیەكی سەرەتایی باس لەم‬ ‫حاڵەتە كراوە‪ ،‬دواتر لەساڵی ‪1943‬‬ ‫لەالیەن پزیشكێكی دەروونی بە‬ ‫رەگەز ئەمریكیی‪ ،‬بەناوی (لیۆ كانەر)‬ ‫لەئەنجامی لێكۆڵینەوەكانی ئەم‬ ‫حاڵەتەی دۆزیوەتەوەو ناوی لێناوە‬ ‫(‪ .)autism‬لەو كاتەوە تائێستا‬ ‫لەژێر تێستدایەو‪ ،‬كۆمەڵێك زاناش‬ ‫نیشانەو هۆكاری تریان دۆزیوەتەوەو‬ ‫چەند جۆریتری هەیە‪.‬‬ ‫بەوتەی سەرۆكی رێكخراوی هوما‪،‬‬ ‫بۆ توشبوانی نەخۆشی ئۆتیزم لە‬ ‫كوردستان‪“ ،‬هەموو كێشەی مندااڵنی‬ ‫ئۆتیزم بەچوار دۆنم زەوی‌و پارەی‬

‫چەكی پەبجی دەگاتە دەستی مندااڵن‬ ‫چەك‌و جلوبەرگەكانی یاریەکە لە شارەكانی هەرێم بازاڕیان گەرمە‬ ‫مەزهەر كەریم‬

‫رێژوانی تەمەن ‪ 12‬ساڵ‪ ،‬باوكی‬ ‫بەگیر هێنابوو تا چەك‌و دەمانچەو‬ ‫كاڵوی یاری پەبجی بۆ بكڕێت‪،‬‬ ‫لەبەردەم ئەو دوكانەدا وەستابوون كە‬ ‫كەلوپەلی یاری مندااڵن دەفرۆشێت‪،‬‬ ‫زوو زوو باوكی پێیدەوت با لەوسەرەوە‬ ‫بێینەوە‪ ،‬بەاڵم لە كۆتاییدا قسەی‬ ‫رێژوان سەركەوت‌و دەمانچەیەكی یاری‬ ‫پەبجی بە باوكی كڕی‪.‬‬ ‫“خێری ئەوە نەنوسێت هێنانی‬ ‫بەواڵتدا” ئەحمەدی باوكی رێژوان‪ ،‬دوای‬ ‫كڕینی چەكەكە بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“كوڕەكەم ئایپادی هەیە هەرئەوەندەم‬ ‫زانی ئێوارەیەك سەیری ئایپادەكەی‬ ‫دەكردو هاواری دەكرد ژیلوانی پورزام‬ ‫منیان كوشت فریاكەوە دەی تەقەی‬ ‫لێكە بۆستە با سوار ئۆتۆمبێلەكە ببم‬ ‫منیش نەمدەزانی چیە”‪.‬‬ ‫تا ئەو كاتە ئەحمەد نەیزانیوە‬ ‫چ باسە‪ ،‬تا هاوسەرەكەی بۆی‬ ‫رووندەكاتەوە كە ئەوە یاری پەبجیە‪.‬‬ ‫ئێستا نەك یارییەكە تەنانەت چەك‌و‬ ‫كەلوپەلی یارییەكەش بۆ ئەحمەد‬ ‫بەتەواوەتی روون بوەتەوە‪.‬‬ ‫پەبجی ‪ PUBG‬كورتكراوەی‬ ‫(�‪PlayerUnknowns Bat‬‬ ‫‪ )tlegrounds‬كە یەكێكە لە‬ ‫‌یارییە ئۆناڵینەكان و جۆرەكەی‬ ‫‪Battle Royale‬ـە‪ ،‬واتە ئەم‬ ‫جۆرەیان بریتییە لەوەی چەند‬ ‫یاریزانێك لە شوێنێكی دیاریكراودا‬ ‫یاریدەكەن و لە كۆتاییشدا تەنها یەك‬ ‫كەس براوە دەبێت لەناویاندا‪ ،‬یاریەكە‬ ‫لەالیەن كۆمپانیای ‪Bluehole‬‬ ‫ـەوە دروستكراوە‪ .‬ساڵێك زیاترە ئەم‬ ‫یارییە لە كوردستان باڵوبووەتەوەو‬ ‫خەڵكانێكی زۆر بەتایبەت گەنجان‬ ‫لەسەر مۆبایلەكانیان داونڵۆدیان‬ ‫كردووەو یاری پێدەكەن‪ ،‬ماوەیەكیشە‬ ‫چەك‌و كەلوپەلەكانی كە پالستیكن‬ ‫لەناو بازاڕەكاندا بەشێوەیەكی ئاسایی‬

‫دەفرۆشرێن‪.‬‬ ‫شێرزاد عەبدوڵاڵ‪ ،‬دوكانی یاریی‬ ‫مندااڵنی هەیە لە بازاڕی حەوزە‬ ‫وشكەكەی سلێمانی‪ ،‬وتی‪“ :‬بازاڕمان‬ ‫زۆرباشە‪ ،‬ئێستا ئەو چەك‌و كەلوپەالنەم‬ ‫نەماوە‪ ،‬كە لە یاری پەبجیدا بەكاردێن‪،‬‬ ‫چونكە بازاڕمان گەرمە بەتایبەت ئێم‬ ‫فۆڕو دەمانچەكەی رۆژ نییە خەڵكی‬ ‫هەواڵی نەپرسن زۆر باویەتی”‪.‬‬ ‫ناوی چەكەكان جیاوازن بەپێی‬ ‫گەورە‌و بچوكیان وەك ئەو چەكانە‬ ‫یاریە‬ ‫كەلە‬ ‫دروستكراونەتەوە‬ ‫ئەلیكترۆنیەكەدا هەن‪ ،‬ئەی فۆڕ نرخی‬ ‫پێنج هەزار دینارە‪ ،‬ئێم ‪ 249‬بە دوانزە‬ ‫هەزار دینارە‪ ،‬ئێم ‪ 762‬ئەویش هەمان‬ ‫نرخە‪ ،‬دەمانچەی گەورەش بە نۆ هەزار‬ ‫دینارە‌و ناوی نیە‪ ،‬كاڵشینكۆفیشی‬ ‫هەیە بە ‪ 10‬هەزارە‪ ،‬چەكی كارەبایش‬ ‫بە چواردە هەزارە‪ ،‬تاپڕو بڕنەویشی‬ ‫هەیە‌و جل‌و بەرگەكانیش لەگەڵ‬ ‫چەكەكان پێكەوە دەفرۆشرێن‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا بازاڕی ئەم چەكانە گەرمە‪،‬‬ ‫پێشتر داوای ئەوە دەكرا كە یارییەكە‬ ‫قەدەغە بكرێت‪.‬‬ ‫د‪.‬كەریم شەریف قەرەچەتانی‪،‬‬ ‫توێژەری مندااڵن‌و مامۆستای زانكۆ‪،‬‬ ‫پێیوایە هەبوونی چەك‌و كەلوپەلەكانی‬ ‫ئەو یاریە‌و دەبێتە هۆی رەشبینی الی‬ ‫منداڵ‪ ،‬كە بیرۆكەیەكیان لەال دروست‬ ‫دەكات‪ ،‬ژیان‌و دونیا وەك جەنگەڵستان‬ ‫سەیر بكەن‪ ،‬بەهێزەكان ب ‌ێ هێزەكان‬ ‫لەناودەبەن‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬لەالیەكی دیكەشەوە‬ ‫كوشتن‌و بڕین ئاسان دەبێت‪ ،‬وردە‬ ‫وردە بەرەو ئەوە دەچین كوشتن‌و بڕین‬ ‫لەكۆمەڵگاكەماندا پەرە بسێنێت”‪.‬‬ ‫قەرەچەتانی‪ ،‬بۆ “زەمەن”‬ ‫جەختیكردەوە پێویستە لەڕێگەی‬ ‫ئەنجومەنی وەزیرانەوە بەیاسا ڕێگری‬ ‫لێبكرێت هەر بازرگانێك كەلوپەل‌و‬ ‫یاریەكانی پەبجی بهێنێت لێپێچینەوەی‬ ‫لەگەڵ بكرێت‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬نابێت گەورەكان‬ ‫لەبەرچاوی بچوكەكان یاری پەبجی‬

‫بكەن‪ ،‬منداڵ هەبووە بەهۆی یاری‬ ‫پەبجیەوە شەوان خەوی لێنەكەوتووە‌و‬ ‫ترساوە‪ ،‬هێنانی كەلوپەلەكانی پەبجی‬ ‫نەك كاریگەری دەروونی دروست‬ ‫دەكات بەڵكو زیانی تەندروستیشی‬ ‫هەیە‪ ،‬منداڵ هەبووە بەهۆی ئەو‬ ‫یاریەوە چاوی لەدەستداوە”‪.‬‬ ‫هەرچەندە بەشێوەیەكی ئازادانە‬ ‫چەك‌و كەلوپەلەكانی یارییەكە‬ ‫دەفرۆشرێن‪ ،‬بەاڵم تا ئێستا لەالیەن‬ ‫دەزگا ئەمنیەكانەوە هیچ هەوڵێك لە‬ ‫ئارادانیە بۆ قەدەغەكردنی مامەڵەی‬ ‫كڕین‌و فرۆشتنەكە‪.‬‬ ‫نەقیب هۆگر عەزیز‪ ،‬وتەبیژی‬ ‫پۆلیسی پارێزگای هەولێر بۆ “زەمەن”‬ ‫وتی‪“ :‬فرۆشتنی جل‌وبەرگ‌و چەكی‬ ‫پەبجی بەمندااڵن هاندانی مندااڵنە‬ ‫بۆ یاری پەبچی‪ ،‬تا ئێستا لەالیەن‬ ‫قایمقامیەتی هەولێرەوە هیچمان‬ ‫پێنەوتراوە‪ ،‬تا ئاگادار نەكرێین‬ ‫لەخۆمانەوە ناتوانین ڕێگری بكەین”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئێمە لەگەڵ ئەوەین‬ ‫سنورێكی بۆ دابنرێت‪ ،‬چونكە فرۆشتی‬ ‫كەلوپەلەكانی پەبچی هاندانی مندااڵنە‬ ‫بۆ توندوتیژی بەتایبەت لەناو خێزاندا”‪.‬‬ ‫بەهەمانشێوە‪ ،‬نەقیب سەركەوت‪،‬‬ ‫پارێزگای‬ ‫پۆلیسی‬ ‫وتەبێژی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬دەڵێت‪ :‬ناتوانن لەبازاڕدا‬ ‫بەهیچ شێوەیەك ڕێگری لەهێنانی‬ ‫كەلوپەلەكانی ئەو یاریە ئەلیكترۆنیە‬ ‫بكەن‪ ،‬چونكە لەالیەن ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاو پارێزگاری سلێمانیەوە هیچ‬ ‫نوسراوێكیان بەدەست نەگەیشتووە‪.‬‬ ‫سەركەوت ئەحمەد‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬گومانی تێدا نیە هێنانی‬ ‫كەلوپەلەكانی یاری پەبچی بۆ خێزان‌و‬ ‫ئاشتەوایی ناوماڵ زیانبەخشەو‬ ‫چەندینجار لەسەر ئەو یاریە‬ ‫ئەلیكترۆنیانە كێشە لەناو‬ ‫خێزانەكاندا ڕوویداوە”‪.‬‬

‫چەند تەنكەرێك نەوت چارەسەر‬ ‫دەبێت”‪.‬‬ ‫فەرەیدون بێوار‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫رێكخراوی هوما‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“چارەسەری یەكجارەكی بۆ ئۆتیزم‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو دەكرێت بەرەو باشبوون‬ ‫بچن‪ ،‬تاكە چارەسەری جددیش‬ ‫مەشق‌و راهێنانی بەردەوامە‪ .‬ئەو‬ ‫كەسانەی ئۆتیزمیان هەیە‪ ،‬پێویستە‬ ‫بەردەوام لەسەنتەرەكانی تایبەت بە‬ ‫راهێنان‌و شیاندنی مندااڵنی ئۆتیزم‬ ‫راهێنانیان پێبكرێت لەالیەن كەسانی‬ ‫شارەزاو پسپۆڕەوە”‪.‬‬ ‫هەریەك لە جۆرەكانی ئۆتیزم‬ ‫تایبەتمەندی خۆیان هەیە‪ ،‬سێ‬ ‫نیشانەی سەرەكی هەن‪ ،‬كە بریتین‬ ‫لە؛ گرفتی پەیوەندی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫كە ناتوانن پەیوەندی جەستەیی‬ ‫یان زارەكی ببەستن‪ .‬لەگەڵ گرفتی‬ ‫قسەكردن‪ ،‬كە ناتوانن قسە بكەن‪،‬‬ ‫یان ئەگەریش قسە بكەن ئەوا تەنیا‬ ‫وشە دەردەبڕن‪ ،‬یان چەند ڕستەیەكی‬ ‫كەموكورت دەزانن‌و توانای دیالۆگی‬ ‫شیكاری‌و بەردەوامیان نابێت‪،‬‬ ‫هەروەها كێشەو گرفتیان هەیە لە‬ ‫رەفتارو كردەوەدا‪ ،‬كە خوو بە‌رەفتاری‬ ‫دووبارەوە دەگرێت‌و رەفتاری نامۆ‬ ‫دەنوێنێت‪.‬‬ ‫رەحمان عەلی بەڕێوەبەری‬ ‫سەنتەری ئۆتیزمی سلێمانی‪ ،‬بە‬ ‫“زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬بەشێوەیەكی‬ ‫نافەرمی زیاتر لە سێ هەزار منداڵی‬ ‫ئۆتیزم لە كوردستان هەیەو لەو‬ ‫رێژەیەش زیاتر لە ‪ 700‬منداڵیان لە‬ ‫سنوری پارێزگای سلێمانیە‪.‬‬ ‫لە سەنتەرەكەی رەحمان ‪60‬‬ ‫منداڵی ئۆتیزم بە بەردەوامی‬ ‫راهێنانیان پێدەكرێت‪ ،‬ئاستی‬ ‫ئۆتیزمی منداڵەكان جیاكراوەتەوەو‬ ‫بەپێی ئاستەكانیان راهێنانیان‬ ‫پێدەكرێت‪ ،‬هاوكات خێزانەكانیشیان‬ ‫فێردەكرێت چۆن لە ماڵەوە راهێنان‬ ‫بە منداڵەكانیان بكەن‪.‬‬

‫دەروون نیگا‬ ‫گۆشەیەكی دەروونیی‪ ،‬پەروەردەیی‪ ،‬كۆمەاڵیەتییە‬ ‫د‪ .‬سەمەد ئەحمەد* هەفتانە دەینووسێت‬

‫هونەری گوێگرتن‪..‬‬ ‫دەبێت حیكمەت لەمە چی بێت كە مرۆڤ‬ ‫دوو گوێ‌‌و یەك زمانی هەیە؟ ئایا جیاوازی هەیە‬ ‫لەنێوان بیستن‌و گوێگرتن؟ ئایا گوێگرتن‪ ،‬وەك‬ ‫قسەكردن‪ ،‬سەلیقە‌و شارەزایی دەوێت؟ ئەگەر‬ ‫كەسێك گوێگرێكی باش نەبێت‪ ،‬دەتوانێت‬ ‫قسەكەرێكی باش بێت؟ ئایا گوێگرتن لە‬ ‫ئاستێكی قوڵدا‪ ،‬رێگە خۆشناكات بۆ قسەكردن‬ ‫لە ئاستێكی بااڵدا؟ ئەگەر گوێگرتن نەبێت‪،‬‬ ‫قسە بایەخی دەبێت؟ قسەكردن‌و گوێگرتن‪،‬‬ ‫كامیان پەكیان لەسەر ئەویتریان دەكەوێت؟‬ ‫قسەكردن‌و گوێگرتن‪ ،‬كامیان هۆكار‌و كامیان‬ ‫دەرئەنجامە؟ ئەر ‌ێ قسەكردن‌و گوێگرتن‪ ،‬دوو‬ ‫دیوی یەك عانە نین؟ ئەم پرسیارانە‌و چەندین‬ ‫پرسیاری تر شایانی ئەوەن كە وەاڵم بدرێنەوە‪.‬‬ ‫ئێمە ئەم پرسیارانە وەك یەك پاكێچ دەبینین‌و‬ ‫هەوڵدەدەین كە وەاڵمیان بدەینەوە‪.‬‬ ‫سەرەتا پێویستە ئەوە روونبكەینەوە كە‬ ‫مرۆڤ یان لە رێگەی قسەكردن‌و گوێگرتنەوە‪،‬‬ ‫یان لە رێگەی نووسین‌و خوێندنەوەوە پەیوەندی‬ ‫بەیەكەوە دەكەن‌و لەیەكتری تێدەگەن‪.‬‬ ‫ئاشكرایە كە گەورەكان (دایكان‪ ،‬باوكان‪،‬‬ ‫مامۆستایان) لە پەروەردەكردندا هەمیشە‬ ‫هەوڵیانداوە منداڵەكانیان فێری قسەكردن‌و‬ ‫دواجاریش خوێندنەوەو نووسین بكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كەمجار هەوڵیان داوە‪ ،‬یان بەپێویستیان‬ ‫زانیوە كە فێری گوێگرتنیان بكەن! رەنگە‬ ‫لەم سەروبەندەدا كەسێك بپرسێت‪ :‬ئایا‬ ‫گوێگرتن ئەوە دەهێنێت كە كاتی بۆ تەرخان‬ ‫بكرێت‌و وەك بەشێك لە پرۆسەی پێگەیاندنی‬ ‫كۆمەاڵیەتی تەماشا بكرێت؟ بەڵ ‌ێ ئێمە‬ ‫وایدەبینین كە پەروەردەكردن بۆ گوێگرتن‬ ‫بەشێكی گرنگە لە ژیانی مرۆڤدا‪ ،‬چونكە دیوی‬ ‫دووەمی قسەكردنە‪ ..‬هەروەها دەبێت بزانین‬ ‫كە گوێگرتن‪ ،‬جۆرێكە‪ ،‬یان بەشێكی گرنگ‌و‬ ‫كاریگەرە لە هونەری وتووێژو گفتوگۆكردن‪..‬‬ ‫گوێگرتن كردەیەكی دەستخراوە‪ ،‬نەك‬ ‫خۆرسك‪ ،‬واتا لەگەاڵ لەدایكبووندا لەدایك‬ ‫نابێت‪ .‬بۆیە چۆن مرۆڤ لەسەرەتای تەمەنەوە‬ ‫دەبێت فێربكرێت‌و رابهێنرێت‌و پەروەردە‬ ‫بكرێت بۆ قسەكردن‪ ،‬هەر ئاوهاش دەبێت‬ ‫فێربكرێت‌و رابهێنرێت‌و پەروەردە بكرێت بۆ‬ ‫گوێگرتن‪ ،‬ئەمەش هەر لەپێناو بایەخدانی زیاتر‬ ‫بەقسەكردن ئەنجام دەدرێت‪.‬‬ ‫گوێگرتن تەكنیك‌و ئادابی تایبەتی خۆی‬ ‫هەیە‪ ،‬كە ئێمە لە درێژەی ئەم بابەتەدا‬ ‫هەوڵدەدەین باس لەو تەكنیكانە بكەین‪..‬‬ ‫لە پلەی یەكەمدا فێركردنی ئەم تەكنیك‌و‬ ‫ئادابە‪ ،‬لە ئەستۆی دایكان‌و باوكان‌و‬ ‫مامۆستایاندایە‪ ..‬بێگومان ئاشكرایە كە‬ ‫گوێگرتن جیاوازە لە بیستن‪ ،‬چونكە بیستن‬ ‫دیاردەیەكی فیسیۆلۆجی زگماكییە‪،‬‬ ‫مرۆڤ فێری نابێت‪ ،‬بەڵكو خۆی بەشێكە‬ ‫لە پێكهاتەی جەستە‌و پەیوەستە‬ ‫بە كۆئەندامی بیستنەوە‪ ..‬دەنگێك‬ ‫كە لەڕێگەی كۆئەندامی بیستنەوە‬ ‫پەردەی گو ‌ێ دەلەرێنێتەوە‪ ،‬ئەو دەنگەش‬ ‫دەگوێزرێتەوە بۆ مێشك‪ ،‬بەمە دەگوترێت‬ ‫بیستن‪ ،‬مێشكیش پێشوازی لەو دەنگەكە‬ ‫دەكات‪ ،‬هەندێجار كاردانەوەی بۆ دەنگەكە‬ ‫دەبێت‪ ،‬بەاڵم هەندێجار مێشك كاردانەوەی بۆ‬ ‫دەنگەكە نابێت‪ ،‬ئەمە ئەو كاتانەیە كە مێشك‬ ‫سەرقاڵی شتێكی ترە‪ ..‬ئەگەرچی دەنگەكە‬ ‫بیستراوە‪ ،‬واتا گوێ‌‌و كۆئەندامی بیستن كاری‬ ‫خۆیان كردووە‪ ،‬بەاڵم لەبەرئەوەی مێشك‬ ‫كاردانەوەو هەڵوێستی نەبووە‪ ،‬ئەو دەنگە وەك‬ ‫نەبیستراوی لێدێت‪ ،‬بۆیە كەسەكە دەڵێت‪:‬‬ ‫(گوێم لێنەبوو)‪( ،‬تێنەگەیشتم)‪( ،‬نەمزانی‬ ‫چیت گوت)‪ ..‬لە حاڵێكی وادا‪ ،‬پێویستدەكات‬ ‫كە پرۆسەی بیستن پەرەی پێبدرێت‌و بگۆڕێت‬ ‫بۆ گوێگرتن‪ ،‬چونكە تێگەیشتن پرۆسەیەكی‬ ‫عەقڵی ئاڵۆزەو لە سەروی بیستنەوەیە‪.‬‬ ‫ئێستا با بپرسین‪ :‬چۆن دەتوانین پرۆسەی‬ ‫بیستن پەرەپێبدەین‌و بیگۆڕین بۆ گوێلێبوون‬ ‫و تێگەیشتن؟ لەئەڵقەی داهاتودا وەاڵمی ئەم‬ ‫پرسیارە دەدەینەوە‪.‬‬ ‫* پسپۆر لە بواری پەروەردە و دەروونناسیی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪12‬‬

‫ژمارە (‪ )12‬سێشەممە ‪2019/4/2‬‬

‫“نەمامێك بچێنەو شارێك سەوز بكە”‬

‫هەوڵێكی تاكەكەسی هەرێمی كوردستان دەگرێتەوە‬ ‫بەرزترین رێژەی سەوزایی لەسەر ئاستی پارێزگاكان‪:‬‬ ‫_پارێزگای دهۆك‪)%27.58( :‬‬ ‫_پارێزگای هەڵەبجە‪)%10.04( :‬‬ ‫_پارێزگای سلێمانی‪)%9.1( :‬‬ ‫_ پارێزگای هەولێر‪)%9.05( :‬‬ ‫_ گەرمیان‪)%4.4( :‬‬ ‫بەرزترین‌و نزمترین رێژەی سەوزایی لە پارێزگاكان‬ ‫_ دهۆك‪ :‬بەرزترین رێژەی سەوزایی لە قەزای ئامێدییە (‪ )%59.8‬و نزمترینیش لە قەزای سێمێلە‬ ‫(‪.)%1.75‬‬ ‫هەولێر‪ :‬بەرزترین رێژەی سەوزایی لە قەزای چۆمانە (‪ )%13.17‬و نزمترینیش لە مەخموورە (‪.)%2.49‬‬ ‫سلێمانی‪ :‬بەرزترین رێژەی سەوزایی لە قەزای پێنجوێنە (‪ )%18.53‬و نزمترینیشی لە قەزای چەمچەماڵە‬ ‫(‪.)%4.82‬‬ ‫پارێزگای هەڵەبجە‪ :‬بەرزترین رێژەی سەوزایی لە هەڵەبجە خۆیەتی (‪.)%10.04‬‬ ‫گەرمیان‪ :‬بەرزترین رێژەی سەوزایی لە قەزای كەالرە (‪ )%5.50‬و نزمترینیشی لە كفرییە (‪.)%4.07‬‬

‫دیمەن ئیسامعیل‬ ‫لەگەڵ هاوڕێكانی پالنێكیان داناو‬ ‫بڕیاریاندا هەڵمەتێك دەستپێبكەن‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەش ڤیدیۆیەكی ‪ 30‬چركەیی‬ ‫تۆماركرد “نەمامێك بچێنەو شارێك‬ ‫سەوز بكە” هەڵمەتەكە بەزوویی لە‬ ‫تۆڕەكۆمەاڵیەتیەكان باڵوبووەوە‪.‬‬ ‫گەرمیان‬ ‫لە‬ ‫مامۆستایەك‬ ‫لەگەڵ دوو هاوڕێیدا هەڵمەتێك‬ ‫دەستپێدەكەن بەئامانجی سەوزكردنی‬ ‫شار‌و شارۆچكەكان بە خۆبەخشی‬ ‫نەمام دەچێنن‌و چاودێری دەكەن‌و‬ ‫ئاوی دەدەن‪.‬‬ ‫ماجد سلێمان‪ 34( ،‬ساڵ)‬ ‫مامۆستای قوتابخانەی ئیبراهیم‬ ‫ئەحمەدی ئامادەییە‪ ،‬باس لە‬ ‫سەرەتای دەستپێكردنی هەڵمەتەكەی‬ ‫دەكات بۆ جوانكردن‌و سەوزكردنی‬

‫شار‪ ،‬بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬لەگەڵ‬ ‫هاوڕێكانم بیرمان كردەوە زۆرێك‬ ‫لەو نەمامانەی دەچێنرێن ناگات‬ ‫بە بەرهەم‪ ،‬بڕیارماندا هەڵمەتێك‬ ‫دەستپێبكەین هەركەسەو گرتە‬ ‫ڤیدیۆیەك بگرێت‌و ئامانجەكەی بخاتە‬ ‫پێشچاو لە فەیسبوك باڵویبكاتەوە”‪.‬‬ ‫دەستی‬ ‫لەخۆیەوە‬ ‫ماجد‪،‬‬ ‫پێكرد نەمامێكی لەقوتابخانەكەیدا‬ ‫چاندو لەگرتە ڤیدیۆیەكدا پەیامی‬ ‫خۆی بەهاواڵتیان گەیاند‪ ،‬تاوەكو‬ ‫هاواڵتیانیش دەست بەم كارە بكەن‪.‬‬ ‫دەستپێكردنی‬ ‫سەرەتای‬ ‫هەڵمەتەكە لە رێكخراوی ژینگەپارێزی‬ ‫گەرمیان دەستیپێكردوە‪ ،‬لەیادی ‪28‬‬ ‫ساڵەی رزگاركردنی شاری كەالردا لە‬ ‫رۆژی ‪9‬ی ئازار بەناشتنی ‪ 30‬نەمام لە‬ ‫ماڵی حاجی ئاهو دەستیپێكرد‪.‬‬ ‫هەڵمەتەكە لەشاری كەالرەوە‬ ‫دەستیپێكرد‪ ،‬كە رێژەیی سەوزایی‬

‫تێیدا ‌لە ‪٪5.5‬ە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫ناوچەیەكی گەرمە‌و لەوەرزی هاویندا‬ ‫پلەی گەرما لەنێوان ‪‌45‬و ‪ 50‬دایە‪.‬‬ ‫سەرۆكی‬ ‫زەریف‪،‬‬ ‫ئیبراهیم‬ ‫رێكخراوی ژینگەپارێزی گەرمیان‪،‬‬ ‫دەڵێت یەكەمجار نیە كاری خۆبەخشی‬ ‫بكەن‪“ :‬بەبەردەوامی رۆژانە لەشاری‬ ‫كەالر گوڵ‌و نەمام دەنێژین‪ ،‬بەئامانجی‬ ‫زیادكردنی سەوزایی زیاتر”‪.‬‬ ‫سەرۆكی رێكخراوەكە بەشداری‬ ‫هەڵمەتەكە كردوە بەناشتنی ‪ 30‬نەمام‬ ‫لەناو خانەی بێسەرپەرشتان‪.‬‬ ‫ئەوانەی بەشداری لە هەڵمەتەكەدا‬ ‫دەكەن‪ ،‬لەكاتی ناشتنی نەمامێكدا‬ ‫ڤیدیۆی كارەكەیان باڵودەكەنەوە‌و‬ ‫ناوی هاوڕێیەكیان دەهێنن‌و داوای‬ ‫لێدەكەن بەچاندنی نەمامێك بەشداری‬ ‫لە هەڵمەتەكەدا بكات‪ ،‬ئەو كەسەی‬ ‫ناوی دەهێنرێت مەرج نیە دانیشتوی‬ ‫گەرمیان بێت‪.‬‬

‫فراوانتركردنی‬ ‫بەئامانجی‬ ‫هەڵمەتەكە شیرین ئەمین ئەندامی‬ ‫پەرلەمانی كوردستان‌و هاوسەری‬ ‫كاوە‬ ‫تیرۆركراو‬ ‫رۆژنامەنوسی‬ ‫گەرمیانی‪ ،‬بەشداری کرد‪.‬‬ ‫شیرین ئەمین‪ ،‬بۆ “زەمەن” وتی‪:‬‬ ‫“وەكو بنەماڵەی كاوە گەرمیانی‬ ‫بەشداریمان لە ناشتنی ‪ 500‬نەمام‬ ‫كردوە‌و لەالیەن شارەوانی كەالرەوە‬ ‫چاودێری دەكرێن”‪.‬‬ ‫بەپێی رووپێویەكی وەزارەتی‬ ‫كشتوكاڵی حكومەتی هەرێم كە‬ ‫ساڵی رابردوو باڵوكرایەوە‪ ،‬لە ‪19‬‬ ‫ساڵی رابردوودا بەهۆی سووتان‌و‬ ‫بڕینەوەی دارو دابیننەكردنی بودجەی‬ ‫پێویست بۆ پاراستن‌و پەرەپێدانی‬ ‫دارستانەكان‪ ،‬رووبەری زیاتر لە دوو‬ ‫ملیۆن‌و ‪ 222‬هەزار دۆنم دارستانی‬ ‫سرووشتی و دەستكرد لەهەرێمی‬ ‫كوردستان لەناوچووە‪ ،‬بەم هۆیەشەوە‬

‫رێژەی سەوزایی لە هەرێمی كوردستان‬ ‫لە ‪ %23.46‬بۆ ‪ %12.44‬دابەزیوە‪.‬‬ ‫بەپێی رووپێوییەكە‪ ،‬بەراورد بە‬ ‫رووبەری خاكی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫رێژەی سەوزایی تەنیا ‪%12.44‬‬ ‫ئاستی‬ ‫لەسەر‬ ‫پێكدەهێنێت‪،‬‬ ‫پارێزگاكانیش‪ ،‬دهۆك بەرزترین‬ ‫رێژەی سەوزایی تێدایە ( ‪)%27.58‬‬ ‫و دوای ئەویش پارێزگای هەڵەبجە‬ ‫بە (‪ )%10.04‬لە پلەی دووەم دێت‌و‬ ‫سلێمانی بە رێژەی (‪ )%9.1‬لە پلەی‬ ‫سێیەم‌و هەولێر بە (‪ )%9.05‬لە پلەی‬ ‫چوارەم‌و گەرمیان بە رێژەی (‪)%4.4‬‬ ‫لە پلەی پێنجەم دێت‪.‬‬ ‫هەڵمەتەكە ماجد‌و هاوڕێكانی‪،‬‬ ‫تەنیا لەسنوری گەرمیان نەماوەتەوە‬ ‫بەڵكو گەیشتۆتە سلێمانی‌و چەند‬ ‫ناوچەیەكی دیكە‪.‬‬ ‫(‪23‬ساڵ)‬ ‫مەحمود‪،‬‬ ‫جەالل‬ ‫دانیشتوی سلێمانی بەدەم ئاودانی‬

‫نەمامەكەیەوە بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“نەمامێكم چاندووە خۆشم چاودێری‬ ‫دەكەم‪ ،‬رۆژانە ئاوی دەدەم‪ ،‬تاوەكو‬ ‫خزمەت بەشارەكەم بكەم”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬گرتە ڤیدیۆم گرت‌و‬ ‫باڵومكردەوە پەیامی خۆم بە‬ ‫هاوڕێكانم گەیاند بۆئەوەی سەیری‬ ‫ئیشەكەی من بكەن‌و هەمان كاری من‬ ‫ئەنجام بدەن”‪.‬‬ ‫ئەگەرچی هاواڵتیان لەسەر ئەركی‬ ‫خۆیان نەمام دەكڕن‌و خزمەتی دەكەن‪،‬‬ ‫لەالیەن شارەوانی كەالریشەوە وەك‬ ‫پشتگیرییەك بۆ هەڵمەتەكە شوێنی‬ ‫ناشتنی نەمامەكان دیاریدەكرێت‌و‬ ‫دواتریش چاودێری دەكرێن‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری‬ ‫ساڵح‪،‬‬ ‫ئەكرەم‬ ‫شارەوانی كەالر‪ ،‬وتی‪“ :‬وەكو‬ ‫پاڵپشتیەك بۆ هەڵمەتەكە پاركی‬ ‫شارمان دیاریكردوە هەر كەس بیەوێت‬ ‫دەتوانێ گوڵ‌و نەمام بنێژێت”‪.‬‬

‫چیرۆكی منداڵە عەرەبەكانی خانەی بێسەرپەرشتان‬ ‫مەزهەر كەریم‬ ‫چوار كوڕو یەك كچی بەڕەگەز‬ ‫عەرەب لەخوارو ناوەڕاستی عێراقەوە‪،‬‬ ‫كە تەمەنیان یەك ڕۆژ بۆ هەشت‬ ‫ساڵ بووە هێنراونەتە خانەی مندااڵنی‬ ‫بێسەرپەرشت لە سلێمانی‪ ،‬ماوەی‬ ‫پێنج ساڵە لە خانەكەش هێشتا نازانن‬ ‫كەسوكارییان كێیە‌و بۆچی لەوێ دەژین‪.‬‬ ‫بۆ یەكەمجار كچ‌و كوڕێكی بەڕەگەز‬ ‫عەرەب‪ ،‬كە تەمەنیان شەش مانگی‌و‬ ‫یەك ساڵی بووە‪ ،‬دانیشتووی یەكێك‬ ‫كەركوك‬ ‫سنوری‬ ‫لەگوندەكانی‬ ‫بوون دەهێنرێنە خانەی مندااڵنی‬ ‫بێسەرپەرشت لە سلێمانی‪ ،‬دوای‬ ‫ئەوەی بەدەستی چەكدارانی داعش‬ ‫لەساڵی ‪2014‬دا دایكیان دەكوژرێت‪،‬‬ ‫تەنها لەبەرئەوەی ئارایشتی خانمانی‬ ‫كردوە‌و باوكیشیان دەستگیر دەكرێت‌و‬ ‫تائێستاش چارەنوسی نادیارە‪.‬‬ ‫ئەوكات لەالیەن هێزە ئەمنیەكانی‬ ‫شاری كەركوكەوە دوو منداڵەكە‬ ‫دەهێنرێنە خانەی مندااڵنی بێسەرپەرشت‬ ‫لە گەڕەكی بەكرەجۆی سلێمانی‪.‬‬ ‫لەگەڵ هاتنیان بۆ خانە‪ ،‬دوو ناوی‬ ‫كوردیان لەخانە لێدەنرێت‪ ،‬ئێستا‬ ‫لەناوخانەدا بەكوردییەكی ڕەوان قسە‬ ‫دەكەن بەجۆرێك خۆشیان نازانن‪ ،‬كە‬ ‫بەڕەگەز عەرەبن‪ ،‬لەگەڵ منداڵەكانی‬ ‫دیكەی خانەدا ڕۆژ تا ئێوارە دێن‌و‬ ‫دەچن‌و خانەیان ئاوەدانكردۆتەوە‪.‬‬ ‫سێ مانگ دەبێت ئەم براو خوشكە‬ ‫بەهۆی هەڵكشانی تەمەنیانەوە پێكەوە‬ ‫ناژین مەگەر بەسەردان یەكتر ببینن‪،‬‬ ‫چونكە لەخانەی مندااڵنی سفر بۆ چوار‬ ‫ساڵ نەماون‪ ،‬ئازاد لەبەشی كوڕان لەگەڵ‬ ‫كوڕەكانی هاوتەمەنی دەژی‌و دەخوێنێت‬ ‫چرۆی خوشكیشی لەخانەی كچانە‪،‬‬ ‫ماوەی پێنج ساڵ دەبێت خاوەنیان نیەو‬ ‫هیچ كەسێك پرسیاری لێنەكردون‌و خۆی‬ ‫نەكردون بەخاوەن ئەوانیش وادەزانن ئەو‬

‫منداڵەکان لەکاتی یاری کردندا‬

‫توێژەرانەی سەرپەرشتیان دەكەن باوك‌و‬ ‫دایكیانن‪.‬‬ ‫هەرچی شامیرو ئەمیریشە لەبەیانیەكی‬ ‫زووی یەكێك لەڕۆژەكانی ساڵی‬ ‫‪2014‬دا‪ ،‬كە بەڵگەی بەڕەگەز عەرەب‬ ‫لەناو جل‌و بەرگەكانیاندا بەجێهێڵراوە‪،‬‬ ‫لەشەقامی سەهۆڵەكەی شاری سلێمانی‬ ‫لەناوجەرگەی شاری سلێمانی لەالیەن‬ ‫هاواڵتیەكەوە دەدۆزرێنەوەو لەالیەن‬ ‫پۆلیسی نەوجەوانەوە دەبرێنە خانەی‬ ‫مندااڵن‌و پۆشتە دەكرێنەوە لەماڵی‬ ‫باوك‌و دایكیان باشتر خزمەت دەكرێن‪.‬‬ ‫فەرهاد‪ ،‬كە دەكاتە پێنجەم منداڵی‬ ‫بەڕەگەز عەرەب لەخانەدا دەژی‪ ،‬كاتێك‬

‫ ‬

‫باوكی بەهۆی شەڕەوە لە پارێزگای‬ ‫ڕومادییەوە دێتە سلێمانی‌و دایكی‬ ‫فەرهادی النامێنێت‌و ژنێكی دیكە‬ ‫دەهێنێتەوە‪ ،‬فەرهاد النەی لێتێكدەچێت‪.‬‬ ‫بەو هۆیەوە ئەویش دێتە خانەی كوڕان‪،‬‬ ‫كە تەمەنی هەشت بۆ نۆ ساڵ دەبێت‪،‬‬ ‫كوردییەكی ڕەوان فێر دەبێت بەبێ‌‬ ‫كێشە بەكوردی‌و عەرەبی قسە دەكات‪.‬‬ ‫فەرهاد هەر تەمەنی دەبێتە سیانزە‬ ‫ساڵ بەرەوژور سیلەی ڕەحمی بۆ‬ ‫خوشك‌و براكانی دیكەی زیاد دەكات‪،‬‬ ‫یەكێك لەڕۆژەكان كاتێك دەیەوێت‬ ‫لەخانە بچێتەدەر بۆ شت كڕین‪ ،‬ماڵی‬ ‫باوكی دەدۆزێتەوە‌و سەردانیان دەكات‪،‬‬

‫ئێستا هەركە تاقەتی دەچێت دەچێتەوە‬ ‫الی باوكی‪ ،‬بەاڵم بەبرادەرەكانی خانەشی‬ ‫وتوە “بیرتان دەكەم‌و پێتان لێنابڕم‬ ‫كە ڕۆژانە دەچێتەوە خانەی كوڕان‌و‬ ‫دەمێنێتەوە تا تاقەتی هەبێت دەمێنێتەوە‬ ‫پاشان دەچێتەوە بۆ الی باوكی”‪ .‬شێركۆ‬ ‫عارف‪ ،‬بەڕێوەبەری خانەی كوڕانی‬ ‫بێسەرپەرشت وای “بەزەمەن” وت كە‬ ‫چوار لەو مندااڵنەی الیە‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەشكرد‪“ ،‬ئەو مندااڵنە‬ ‫بەهیچ شێوەیەك دەربارەی ژیانیان‬ ‫نازانن تائێستا كەسیش نەهاتوە بڵێت من‬ ‫خاوەنیانم خۆشیان حاڵەتی ژیان نازانن‬ ‫بەچی دۆخێك هاتون‪ ،‬چونكە تەمەنە‬

‫فۆتۆ‪ :‬مەزهەر کەریم‬

‫كەیان منداڵە‪ ،‬زۆربەی كاتەكان ئارەزوی‬ ‫تابلێت‌و ئایپاد دەكەن‪ ،‬ئێمەش لەالیەن‬ ‫خێرخوازەوە بۆیان دابین دەكەین”‪.‬‬ ‫ێ منداڵ‬ ‫لەخانەی كوڕان بیست‌و س ‌‬ ‫بەتەمەنی جیاواز دەژین‪ ،‬مەگەر خۆیان‬ ‫ئەو هەستەیان الدروست بێت باسی‬ ‫كەسوكاریان بكەن یان كەسوكاریان‬ ‫سەردانیان بكەن‌و ڕووداو كێشەكەیان بۆ‬ ‫باس بكەن‪ ،‬شێركۆ عارف‪ ،‬وتی‪“ :‬ئێمە‬ ‫باسی هیچ شتێكیان بۆ ناكەین تا نەبێتە‬ ‫گرێیەكی دەرونی بۆیان‌و دۆخی ژیانیان‬ ‫ئاڵۆز تر نەبێت”‪.‬‬ ‫شێركۆ عارف‪ ،‬دانبەوەدادەنێت‬ ‫كە چەندە لە خانە خزمەتبكرێن‪،‬‬

‫بەاڵم هێشتا جێگەی خێزانەكانیان بۆ‬ ‫پڕناكرێتەوە‪.‬‬ ‫خانەی مندااڵنی بێسەرپەرشت لە‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی چاودێری كۆمەاڵیەتی‬ ‫سلێمانی لە رۆژی ‪ 2014/6/4‬كراوەتەوە‪.‬‬ ‫لە خانەی ساوایان‌و نەوجەوانانی‬ ‫كوڕان‌و كچان پێكدێت‌و ئەو مندااڵنە‬ ‫لە خۆدەگرێت كە بەهۆكاری جیاواز لە‬ ‫دایك‌و باوكیان دابڕاون‪.‬‬ ‫ئەیوب كەریم‪ ،‬توێژەر لە ڕێكخراوی‬ ‫منداڵپارێزی كوردستان‪ ،‬لەبارەی منداڵە‬ ‫عەرەبەكانەوە دەڵێت ئەوان قوربانی‬ ‫دەستی شەڕن‪ ،‬چەندین جاری دیكە‬ ‫دەبنەوە قوربانی‪ ،‬چونكە بەبڕوای ئەیوب‬ ‫كەریم حكومەت بەرامبەر ژیان‌و دواڕۆژی‬ ‫ئەو مندااڵنە كەمتەرخەمە بەجۆرێك‬ ‫كاتێك توێژەرێك لەنەوجەوانانی بەشی‬ ‫كوڕان دەڕوات توێژەرێك ناخەنەوە‬ ‫جێگەكەی‪ ،‬وتیشی‪“ :‬ئەو توێژەرانەی‬ ‫لە‌و جێگەیە كاردەكەن وەك پێویست‬ ‫نین توانای زانستیان زۆر باش نیە”‪.‬‬ ‫ئەیوب كەریم‪ ،‬زیاتر وتی‪“ :‬ئەو‬ ‫مندااڵنە هیچ ئامادەكارییەكیان بۆ‬ ‫نەكراوە‪ ،‬كە كاتێك تەمەنیان دەبێت‬ ‫بەهەژدە ساڵ لەسەر پێی خۆیان‬ ‫بوەستن‪ ،‬منداڵێك لەخێزانێكی ئاسایدا‬ ‫ناتوانێت خۆی بەتها بتوانێت بژی‪ ،‬ئەو‬ ‫مندااڵنە كاتێك تەمەنیان بوو بە هەژدە‬ ‫ساڵ دەتوانن بژین”‪.‬‬ ‫وەك ئاماژەیەك بۆ ئەوەی كە لەدوای‬ ‫تەمەنی ‪ 18‬ساڵ رێگەنادرێت منداڵەكان‬ ‫لەناو خانەكان بمێننەوە‌و دەبێت بۆ‬ ‫خۆیان ژیانێكی نوێ دروستبكەن‪.‬‬ ‫هەرچەندە فەرهاد تەمەنی گەیشتوەتە‬ ‫ئاستێك كە توانیویەتی ماڵی باوكی‬ ‫بدۆزێتەوە‌و جار جار سەردانی بكات‪،‬‬ ‫بەاڵم دۆخەكە بۆ چوار منداڵەكەی تر‬ ‫هەر بە ناهەمواری دەمێنێتەوە‪ ،‬هێشتا‬ ‫نازانن دۆخی ژیانیان چیەو ئەو جێگەی‬ ‫لێ دەژین كوێیەو بۆچی لەو جێگەیەدان‪.‬‬ ‫تێبینی‪ :‬ناوەكان خوازراون‌و ناوی‬ ‫راستەقینەیان الی “زەمەن” پارێزراوە‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪11‬‬

‫ژمارە (‪ )12‬سێشەممە ‪2019/4/2‬‬

‫ئەمساڵ لە هەولێر نیو هێندەی سلێامنی‬ ‫گۆشت خوراوە‬

‫و ژﯾﺮﺧﺎن‬ ‫‪٧‬‬

‫مەعاز فەرحان‬ ‫ێ مانگی یەكەمی ئەمساڵدا خواردنی‬ ‫لە س ‌‬ ‫گۆشت لە سلێمانی دوو هێندە زیاتر بووە لە‬ ‫هەولێر‪ ،‬لەو ماوەیەدا نزیكەی ‪ 100‬هەزار سەر‬ ‫ئاژەڵ لە سلێمانی سەربڕدراوە‪ ،‬لەهەولێر‬ ‫رێژەكە كەمترە ‪ 50‬هەزار سەر‪.‬‬ ‫لە ‪ 3‬مانگی رابردودا‪ ،‬لە گۆشتگەی‬ ‫هاوچەرخی هەولێر‪ ،‬چوار هەزار‌و ‪566‬‬ ‫سەر ڕەشەواڵخ‌و ‪ 33‬هەزار‌و ‪ 353‬سەر‬ ‫ئاژەڵی بچوك سەربڕدراوە‪ ،‬لەكاتێكدا لە‬ ‫كوشتارگەی سلێمانی‪ 83 ،‬هەزار‌و ‪ 612‬سەر‬ ‫ئاژەڵی بچوك‌و ‪ 10‬هەزار‌و ‪ 612‬ڕەشەواڵخ‬ ‫سەربڕدراون‪.‬‬ ‫رێژەكە لە هەردووال بەرەو بەرزبونەوە‬ ‫رۆیشتووە‪ ،‬ساڵی رابردو لە هەولێر ‪13‬‬ ‫هەزار‌و ‪ 406‬سەر ڕەشەواڵخ‌و ‪ 129‬هەزار‌و‬ ‫‪ 736‬سەر ئاژەڵی بچوك سەربڕدراون‪.‬‬ ‫لەسلێمانیش ‪ 347‬هەزار‌و ‪ 443‬سەر مەڕ‌و‬ ‫‪ 25‬هەزار‌و ‪ 935‬سەر بزن‌و ‪ 50‬هەزار‌و ‪400‬‬ ‫ڕەشەواڵخ سەربڕدراون‪.‬‬ ‫هەڵمەت هەمزە‪ ،‬بەڕێوەبەری گۆشتگەی‬ ‫هەولێر‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬لەدوای‬ ‫دابەشكردنی مووچەوە خواست لەسەر‬ ‫گۆشت گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە‌و لەسەدا‬ ‫‪ 25‬رێژەی سەربڕین زیادیكردوە”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬پێشبینی دەكرێت ئەمساڵ‬ ‫رێژەی گۆشتخواردن بەراورد بە سااڵنی‬ ‫قەیرانی دارایی زیاتر بێت”‪.‬‬ ‫جەژنی‬ ‫پاشەكەوت‌و‬ ‫نەمانی‬ ‫نەورۆز‪ ،‬خواستی لەسەر گۆشتی سوور‬ ‫بەرزكردوەتەوە‪ ،‬لەماوەی پێنج رۆژی جەژنی‬ ‫نەورۆزدا هەشت هەزار‌و ‪ 993‬سەر ئاژەڵی‬ ‫بچوك‌و ‪ 847‬ڕەشەواڵخ لە كوشتارگەی‬ ‫سلێمانی سەربڕدراون‪ ،‬پێنج تەن‌و ‪ 300‬كیلۆ‬ ‫گۆشت‌و ‪ 800‬ئۆرگانی ئاژەڵ كە لە رووی‬ ‫تەندروستییەوە شیاو نەبووە بۆ بەكارهێنان‬ ‫لە ناوبراون‌و سوتێنراون‪.‬‬ ‫شااڵو عارف‪ ،‬لێپرسراوی ستافی پزیشكی‬ ‫لە كوشتارگەی سلێمانی‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“رۆژانە نزیكەی ‪ 80‬بۆ ‪ 90‬ڕەشەواڵخ‌و هەزار‬ ‫بۆ هەزار‌و ‪ 200‬ئاژەڵ بچوك سەردەبڕدرێن”‪.‬‬ ‫بۆنەیەكی‬ ‫هەموو‬ ‫روونیكردەوە‪،‬‬ ‫نیشتمانی‌و یان نەتەوەیی رێژەی كوشتار‬

‫رێباز حەسەن‬

‫سیستمی بانكی‪،‬‬ ‫رزگاربوون لە هەاڵوسان‌و‬ ‫داكشان‬

‫کوشتارگەی سلێامنی‬ ‫لەناو كوشتارگەكاندا بەرزدەبێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەماوەی ئەم ‪ 3‬ساڵەی كە قەیرانی دارایی‬ ‫هەبوو رێژەكەی زۆر دابەزی بوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەماوەی پێنج رۆژی جەژنی نەورۆزدا رێژەكە‬ ‫زۆر زیادیكرد‪.‬‬ ‫بە بڕوای شااڵو عارف‪ ،‬باشبوونی قەیرانی‬ ‫دارایی‌و هاتنی گەشتیاران‌و حەزی خەڵك‬ ‫بۆ گەشت‌و سەیران كاریگەری هەیە لەسەر‬ ‫بەرزبوونەوەی خواست لەسەر گۆشت‪.‬‬ ‫بەپێی رێنماییە تەندروستیەكان‪ ،‬لەشی‬ ‫مرۆڤ رۆژانە پێویستی بە ‪ 0.8‬گم پرۆتینە‌و‬ ‫بەبڕوای د‪ .‬شااڵو عارف‪ ،‬هەفتەی دوو جار‬ ‫پێویستە گۆشت بخورێت‌و پیاو دەتوانێت‬ ‫ڕۆژی ‪ 45‬گرام‌و ژن ‪ 55‬گرام گۆشت بخوات‬ ‫چونكە خوێنی زیاتر دەوێت‪.‬‬ ‫لە كوشتارگەی سلێمانی رۆژانە ‪ 300‬بۆ‬ ‫‪ 400‬كەس ئیش دەكەن‪ ،‬كە هەموو شەش‬ ‫مانگ جارێك پشكنینیان بۆ دەكرێت‌و كارتی‬

‫تەندروستیان هەیە ئەوەش بۆ رێگریكردن لە‬ ‫باڵوبونەوەی نەخۆشی‪.‬‬ ‫لەم كوشتارگەیە فلتەرێك هەیە‬ ‫ێ قۆناغ بەسەر ئەو ئاوە‬ ‫بایۆمیكانیكیە س ‌‬ ‫شلەدا دەهێنێت كە لەكوشتارگەیە پرۆتین‌و‬ ‫میكرۆبی تێدا بێت دەیگرێت‌و دەیكوژێت یان‬ ‫لەرێگەی گازی ‪O3‬یەوە هەموو میكرۆبەكان‬ ‫دەكوژێت‌و ئاوێكی غەیرە باڵوكەرەوەی‬ ‫نەخۆش دەچێتە ناو تانجەرۆ‪.‬‬ ‫پێستەی ئاژەڵیش كەپس دەكرێت‌و‬ ‫دەبرێتە دەباغخانە‌و خۆش دەكرێت‌و‬ ‫هەناردەی ئێران دەكرێت‪ ،‬چەوری‬ ‫ئاژەڵەكانیش دەنێردرێت بۆ باشووری عێراق‬ ‫لەوێ خواستی لەسەرە‌و بەتێچوویەكی كەم‬ ‫دەگاتە دەستیان‪.‬‬ ‫مەڕ‌و بزن زیاتر لە سوریا‌و ئێرانەوە‬ ‫هاوردەدەكرێن تازە بەرخی خۆماڵی‬ ‫پێگەیشتوە‌و ئاژەڵی ناوخۆ بەش ناكات‌و‬

‫ئەگەر هاوردە نەبێت ناتوانرێت گۆشت‬ ‫دابینبكرێت‪.‬‬ ‫بەرزبونەوەی خواست لەسەر گۆشت‪،‬‬ ‫لەكاتێكدایە بەشێك لە هاواڵتیان ڕوو لە‬ ‫ڕووەك خۆری دەكەن‌و بەردەوام قسە لەسەر‬ ‫زیانەكانی گۆشت دەكەن‪.‬‬ ‫مەحمود شێرزاد‪ ،‬بەڕێوەبەری رێكخراوی‬ ‫یۆگای هەناسە كە لە ساڵی ‪2006‬ەوە گۆشت‬ ‫ناخوات‌و بووەتە رووەك خۆر‪ ،‬بەرزبونەوەی‬ ‫خواست لەسەر گۆشت بە حاڵەتێكی‬ ‫“ناسروشتی دەزانێت‌و بەبڕوای ئەو كاریگەری‬ ‫لەسەر “ژینگە‌و تەندروستی” دەبێت‪.‬‬ ‫مەحمود شێرزاد‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬من‬ ‫لە مێژەوە كارم لەسەر ئەوە كردوە كە خەڵك‬ ‫دووربكەونەوە لەگۆشتخۆری‪ ،‬بەاڵم هەوڵەكان‬ ‫كاریگەرییەكی كەم لەسەر خەڵك دادەنێن”‪.‬‬ ‫ئەوەشی بۆ ئەوە گەڕاندەوە كە دركی خەڵك‬ ‫زۆر دوورە لە ڕووەك خۆری‪.‬‬

‫واڵتان بە كۆمپانیا زەبەالحەكان ناوێرن‬

‫زەمەن‬ ‫بەرزبوونەوەی هەژمون‌و داهاتی كۆمپانیا‬ ‫زەبەالحەكانی تەكنەلۆژیا وەك ئەمازۆن‪،‬‬ ‫ئەپڵ‪ ،‬فەیسبوك‌و گوگڵ‪ ،‬مشتومڕێكی گەورەی‬ ‫لە ئەمریكا‌و ئەوروپا‌و ئاسیا دروستكردووە‪،‬‬ ‫ئێستا دۆخەكە بەجۆرێكە كە بۆچوونی زاڵ‬ ‫ئەوەیە حكومەتەكان دەستبەرداری ملمالنێ‬ ‫بن لەگەڵ ئەو كۆمپانیایانە‪.‬‬ ‫كۆمپانیاكان تادێت بەهێزتر دەبن‪ ،‬گوگڵ‌و‬ ‫فەیسبوك هەردووكیان بەیەكەوە كۆنترۆڵی لە‬ ‫‪%60‬ی داهاتی تۆڕەكانی پەیوەندییان كردووە‪،‬‬ ‫كە داهاتەكەیان زیاتر لە رێگەی ریكالمەوە‬ ‫دەستدەكەوێت‪ ،‬لەساڵی ‪2018‬دا بەپێی‬ ‫بازاڕی ئەلیكترۆنی لە ئەمریكا‪ ،‬كۆمپانیای‬ ‫ئەپڵ ‪%45‬ی تەلەفۆنی زیرەكی كڕیوە‌و لە‬ ‫‪%47‬ی هەموو بازرگانی ئەلیكترۆنی لە رێگای‬ ‫ئەمازۆنەوە دەكرێت‪.‬‬ ‫بەرزیی قازانجی ئەم كۆمپانیایانە زەنگی‬ ‫ئەوە لێنادەن لە ئەمریكا كارەكانیان لەڕێگەی‬ ‫یاسا تازەكانی دژە قۆرخكاری سنووردار‌و‬ ‫رێكبخرێت‪.‬‬ ‫لە ئەمریكادا بەشێوەیەكی سەرەكی‬ ‫سەرنج لەسەر ئەوەیە كە زیان بە بەكاربەران‬ ‫نەكەوێت لەوەی كە ركابەرەكان كەم بكرێنەوە‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا دوو كۆمپانیا یەكدەگرن لە كۆتاییدا‬ ‫نرخ زیاددەكەن‪ ،‬ئەوەش بە زیانی بەكاربەران‬ ‫دەشكێتەوە‪.‬‬

‫كۆمپانیا گەورەكان زۆرجار كۆمپانیا‬ ‫بچوكەكان دەكڕن كە ركابەریانن و ئەو‬ ‫كۆمپانیایانە دەكڕن بەزووترین كات كە‬ ‫دەزانن دەبن بە هەڕەشە لەسەریان‌و دەبن‬ ‫بە ركابەریان‪ ،‬داتاكانی بلومبێرگ دەڵێن‬ ‫ئەلفا بێت‌و ئەمازۆن‌و ئەپڵ‌و فەیسبوك‌و‬ ‫مایكرۆسۆفت تائێستا ‪ 431‬كۆمپانیایان‬ ‫كڕیوەتەوە كە نرخەكەیان ‪ 155.7‬ملیار دۆالر‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫ئەم كۆمپانیانە بڕێكی زۆر داتای كەسییان‬ ‫كۆكردۆتەوە‪ ،‬ئەمە وادەكات كە هیچ كەسێك‬ ‫نەتوانێت شتی شاراوەی هەبێت ‪.‬‬ ‫لە ئێستادا یەكێتی ئەوروپا زۆر بەتوندی‬ ‫لەدوای ئەو بەڵگانەی دژی گوگڵ دەستیان‬ ‫كەوتووە‪ ،‬كەوتونەتە چاالكی لە دژی ئەو‬ ‫كۆمپانیایە‌و لە چەند ساڵی رابردوودا ئاستی‬ ‫سزاكانی سەر گوگڵ گەیشتۆتە ‪ 9.7‬ملیار‬ ‫یۆرۆ‪ ،‬كە تازەترینیان مانگی رابردوو بوو‬ ‫ئەوەش بەهۆی ئەوەی كۆمپانیاكە مەرجی‬ ‫نادادپەروەرانەی داناوە بۆ ریكالمكردن لە‬ ‫ئینتەرنێت‪.‬‬ ‫كۆتایی مانگی شوبات‪ ،‬كۆمیسیۆنی‬ ‫ئاسایشی نیشتیمانی ئازادی و زانیاریی‬ ‫فەڕەنسا رایگەیاند‪ :‬كۆمپانیای گوگڵ كە‬ ‫خاوەنی زۆرترین رۆبۆتی گەڕانە لە ئینتەرنێت‪،‬‬ ‫رەچاوی زانیارییەكانی هاواڵتیانی فەڕەنسای‬ ‫نەكردووەو پابەندی یاساكانی یەكێتی ئەوروپا‬ ‫نەبووە‪ ،‬بۆیە (‪)%4‬ی داهاتی جیهانی ئەو‬

‫كۆمپانیایە وەك سزایەك وەردەگیرێت كە‬ ‫دەكات (‪ )57‬ملیۆن دۆالر‪.‬‬ ‫كۆمپانیا گەورەكانی تەكنەلۆژیا لە ئەوروپا‬ ‫لە دۆخێكی سەختدان‪ ،‬یاساكانی ئەوروپا‬ ‫وادانراون ناهێڵێت كە خراپ بەكارهێنانی‬ ‫بازاڕو دەستبەسەرداگرتنی ئاسان بێت ئەگەر‬ ‫پێشێلكاری بكرێت ئەوا بەئاسانی دەگیرێت‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا یەكێتی ئەوروپا سزای گوگڵی دا‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمریكا لەسەر ئەو سەرپێچیانە سزای‬ ‫گوگڵی نەدا‪.‬‬ ‫یەكێتی ئەوروپا كۆمپانیا گەورەكان‬ ‫پابەند دەكات كە وریابن لەسەر ئەوەی داتای‬ ‫كەسەكان كۆدەكەنەوە دەبێت تایبەتمەندی‬ ‫ئەو كەسانە بپارێزرێن لەوەی كە ئەو داتایانە‬ ‫خراپ بەكاربهێنرێت‪ ،‬گوگڵ ‪ 50‬ملیۆن سزادرا‬ ‫لەسەر ئەوەی تایبەتمەندیەتی خەڵكی شكاند‪،‬‬ ‫كە ئەوە گەورەترین سزا بوو لە یەكێتی‬ ‫ئەوروپادا ‪.‬‬ ‫سكااڵیەكی یاسایی دژی مایكرۆسۆفت لە‬ ‫ئەمریكا گەورەترین داوا بووە دژی قۆرخكاری‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا ئەوانەی دوای ئەو كەیسە‬ ‫كەوتوون دەڵێن ئەو رێكخستنە زۆر كەمە‪.‬‬ ‫باراك ئۆباما لەساڵی ‪ 2009‬وتی‪“ :‬توند دەبین‬ ‫بەرامبەر ئەو كۆمپانیایانەی كە دەستیان‬ ‫گرتووە بەسەر بازاڕدا”‪ .‬بەاڵم كە بوو بە‬ ‫سەرۆك كۆمار هیچی نەكرد‪ .‬ئاماری ئەو‬ ‫كەیسانەی كە دژی قۆرخكردنن زۆر دابەزیوە‬ ‫بەڕێژەی ‪ %15.7‬بەتێكڕایی لەنێوان سااڵنی‬

‫‪1999-1970‬دا هەروەها دابەزیوە بۆ ‪ 3‬داوا‬ ‫لەنێوان ساڵی ‪2014-2000‬دا ‪.‬‬ ‫لە ئاسیا چی دەگوزەرێت؟‬ ‫بەرپرسی ئۆفیسی بازرگانی رەوای ژاپۆن‬ ‫دەڵێت‪ :‬گوگڵ‌و ئەپڵ‌و فەیسبوك‌و ئەمازۆن‬ ‫پێویستە بپشكێنرێن یان تاقیبكرێنەوە لەسەر‬ ‫ئەوەی ئایا بازاڕیان خراپ بەكارهێناوەو‬ ‫دەستیان بەسەر بازاڕدا گرتبێت‪.‬‬ ‫لە چین حكومەت زیاتر كۆنتڕۆڵی‬ ‫ئینتەرنێتی كردووە‌و زەحمەتی كردووە بۆ‬ ‫كۆمپانیاكانی تەكنەلۆژیا بتوانن بە ئاسانی‬ ‫ركابەری (‪ )Ali baba‬و بایدۆو تێن سێنت‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫هەندێ لە یاساناسان‌و ئابوریناسان دەڵێن‬ ‫كاتی ئەوە هاتووە بابەتی سنووردانان بۆ‬ ‫كۆمپانیا زەبەالحەكان ببێت بە رابردوو‪،‬‬ ‫چونكە ئەم دژە قۆرخكردن‌و پابەندبوونە زیان‬ ‫دەگەیەنێت ئەگەر زیاتر تێبینی بخرێتەسەر‬ ‫كۆمپانیاكان‪ ،‬لەبەرئەوەی ئێستا وەبەرهێنانی‬ ‫تایبەت زۆر كەمەو گەشەی بەرهەم زۆر كەمە‌و‬ ‫جیاوازییەكان زۆر گەورەن‌و جووڵەی بازرگانی‬ ‫زۆر سستە‪.‬‬ ‫ئەم كۆمپانیا گەورانە چەندین سیناتۆر‬ ‫پشتیوانیان لێدەكەن‪ ،‬هەرچەندە سیناتۆری‬ ‫ئەمریكی ئیلزابێس وۆرن‪ ،‬كاندیدی سەرۆكایەتی‬ ‫ئەمریكا بۆ ساڵی ‪ 2020‬بڕیاریداوە ئەگەر ببێت‬ ‫بە سەرۆك‪ ،‬ئەم كۆمپانیا گەورانە دەشكێنێت‌و‬ ‫كۆمپانیای بچوكیان لێدروستدەكات‪.‬‬

‫ئەگەر بێت‌و پێناسەیەكی كورتی بانك بكەین‬ ‫دەتوانین بڵێین‪ ،‬بانك بریتییە لە دامەزراوەیەكی دارایی‬ ‫هەڵدەستێت بە پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری وەك‬ ‫سپاردنی پارە‪ ،‬پێدانی قەرزی بازرگانی‌و پیشەسازی‌و‬ ‫كشتوكاڵی‌و قەرزی ئۆتۆماتیكی‪ ،‬قەرزی خانووبەرە‪،‬‬ ‫گواستنەوە(حوالە)‪ ،‬هەروەها هەندێك بەرهەمی‬ ‫سەرەتایی سەرمایەگوزاری وەك حسابی پاشەكەوت‬ ‫كردن‌و پشتگیری خەواندن لە بانكدا دابین دەكات‪.‬‬ ‫لە هەموو واڵتێكدا سیستمی بانكی پێشكەوتوو‬ ‫كاریگەری خۆی هەیە لەسەر جوڵەی بازاڕو وەبەرهێنان‌و‬ ‫ژێرخانی ئابووری‪ ،‬ئەگەر بێت‌و سەیرێكی واڵتانی‬ ‫پێشكەوتوو بكەین‪ ،‬دەبینین بانك یەكێكە لە گرنگترین‬ ‫دامەزراوە داراییەكانی ئەو واڵتەو زۆرینەی هەرە زۆری‬ ‫كارو چاالكییە داراییەكان لە ڕێگەی بانكەوە دەكرێت‪،‬‬ ‫مامەڵەكردن بەشێوەی نەقدی زۆر كەمە‪ ،‬ڤیزا كارت‌و‬ ‫ماستەركارت‌و چەكە ئەلیكترۆنییەكان شوێنی پارەی‬ ‫نەقدییان گرتۆتەوە‪ ،‬دەتوانین بڵێین سیستمی بانكی‬ ‫لە هەرێمی كوردستان بەجارێ داتەپیوە‪ ،‬لە ئێستادا‬ ‫هاواڵتیان متمانە بە بانكەكان ناكەن‌و سیستمی بانكی‬ ‫لە هەرێمی كوردستان بە الواز دادەنرێت‌و كەمترین‬ ‫هاواڵتی ئەژماری بانكی هەیەو مامەڵەی پێوە دەكات‪.‬‬ ‫زۆرینەی هاواڵتیان قاسەی ماڵەكانیان كردۆتە‬ ‫شوێن گرەوەی بانكەكان‪ ،‬بۆیە كۆی سیستمی بانكی‬ ‫لەهەرێمی كوردستاندا بە ئیفلیج دادەنرێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ئەوە دەگەیەنێت كە دەسەاڵت خۆی هۆكارێكی‬ ‫بنەڕەتییە بۆ شكستهێنان بەكەرتی بانكی‪ ،‬كە‬ ‫نەیتوانیوە یان نەیویستووە سەرمایەداران‌و داهاتی‬ ‫خۆی وابەستەی بانكەكان بكات‪ .‬چونكە نەبوونی‬ ‫سیستمی بانكی هۆكارێكی باشە بۆ گەندەڵی‌و سپی‬ ‫كردنەوەی پارە‪.‬‬ ‫گرنگی سیستمی بانكی لەوەدایە كە ناتوانرێت‬ ‫بەشێوەیەكی ئاسان گەندەڵی بكرێت‌و پارە سپی‬ ‫بكرێتەوە‪ ،‬لە بابەتی سەالمەتی‌و دزی كردنیش بانك‬ ‫شوێنێكی پارێزراوە‪ ،‬وەك ئاماژەشمان پێدا لە ڕێگەی‬ ‫بانكەوە وەبەرهێنان دەبووژێتەوەو قەرز بە پڕۆژە‬ ‫جیاجیاكان دەدرێت لەكاتی هەاڵوسان‌و داكشاندا‬ ‫حكومەت دەتوانێت بە ئاسانی كۆنتڕۆڵی بازاڕ بكات‪.‬‬ ‫چونكە پارەی نەقدی زۆر كەم لە بازاڕدا هەیەو تەنها‬ ‫ژمارە گۆڕانكاری بەسەردا دێت‪ ،‬لەڕێگەی بانكەوە‬ ‫دەتوانرێت پارە بخەیتە بازاڕ یاخود بە پێچەوانەشەوە‬ ‫ڕایكێشیتەوە‪ .‬بۆ نمونە لەو قەیرانە داراییەی كە لە‬ ‫هەرێمی كوردستان ڕوویدا‪ ،‬ئەگەر سیستمێكی بانكی‬ ‫پێشكەوتوو بوونی هەبوایە بەشێوەیەكی زۆر كاریگەری‬ ‫دروست نەدەكرد وەك ئەوەی ڕوویدا‪ .‬چونكە دەتوانرا‬ ‫لە ئەژماری مووچەخۆران ژمارە بوونی هەبوایەو بۆ‬ ‫پێداویستی ڕۆژانەی خۆی تەنها ژمارەش دادەبەزی لە‬ ‫ئەژماری‪ ،‬هەروەها دەبێ ئەوەش بڵێین لە ئێستاشدا‬ ‫هاواڵتیان لەهەرێمی كوردستاندا ڕۆشنبیرییەكی‬ ‫ئەوتۆی بانكیان نیەو ئەوەش وادەكات نەتوانرێت‬ ‫سوود لەبارەی پاشەكەوتی تاك وەربگرێت‌و جوڵەی‬ ‫پێبكرێت‌و بۆ پرۆژەكانی وەبەرهێنان بەكاربهێنرێت‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكان لەكاتی چاپ كردنی پارەی‬ ‫نوێ نزیكەی ‪ 40‬تریلیۆن دینار چاپ كراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نزیكەی ‪ 9‬تریلیۆن دینار لە بانكەكان جموجۆڵی هەیەو‬ ‫مامەڵەی پێوە دەكرێت ئەوەی تر الی هاواڵتیانە‪،‬‬ ‫كەئەمەش هۆكارێكە بۆ وەستانی گەشەی ئابووری‌و‬ ‫سستی بازاڕەكان‪.‬‬ ‫لەدوای راپەڕین بەهۆی كێشەی بانكەكان‌و‬ ‫نەگەڕانەوەی ئەو پارانەی هاواڵتیان كە لە بانكەكاندا‬ ‫دانرابوو‪ ،‬هەروەها بردنی پارەی هاواڵتیان لەالیەن‬ ‫حكومەتی هەرێمەوە لەكاتی دروستبوونی قەیرانی‬ ‫دارایی‪ ،‬وایكردووە كە هاواڵتیان متمانەیان بە بانكەكان‬ ‫نەمێنێت‌و ئەو داهات‌و پارەیەی لێیان زیادە لەبری‬ ‫دانان لە بانك لەماڵەوە هەڵی دەگرن‪ ،‬كە پێویستە لە‬ ‫بانك دابنرێت‌و پڕۆژەی وەبەرهێنان بكەن‌و قەرزبدەن‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪10‬‬

‫ژمارە (‪ )12‬سێشەممە ‪2019/4/2‬‬

‫ژێرخانی سیستمی كارەبا لە هەرێمی كوردستان‬

‫قۆناغی تەواوكاری پرۆژەكانی (‪ )UNDP‬تا رووخانی رژێم‬

‫ئەندازیار ئومێد ئەحمەد سەعید‬ ‫شارەزا لە ئیشپێكردن‌و كۆنرتۆڵی‬ ‫سیستمی كارەبای هەرێم‬ ‫بەشی چوارەم‬ ‫رێكخراوی ‪ UNDP‬كە كورتكراوەی‬ ‫‪United Nations Devel‬‬‫‪،opment‬‬ ‫‪Programme‬‬ ‫لەچوارچێوەی بڕیاری ‪986‬ی نەوت‬ ‫بەرامبەر بە خۆراك لەساڵی ‪،1996‬‬ ‫دەستی بەكارەكانی كرد لە عێراق‌و‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬بۆ سێكتەری كارەبا‬ ‫بەرنامەی ‪ UNDP- ENRP‬واتە‬ ‫‪Electricity Network Re‬‬‫‪habilitation Programme‬‬ ‫(بەرنامەی‬ ‫ئیشوكارەكانی‬ ‫نۆژەنكردنەوەی تۆڕی كارەبا)ی‬ ‫گرتەئەستۆ‪ ،‬بەپێی رۆتین‌و تاڕادەیەك‬ ‫بیرۆكراتیەتی كاركردن لە تیمەكانی‬ ‫‪ UN‬بەشێوەیەكی گشتی لەو سەردەمە‪،‬‬ ‫ساڵێك زیاتری خایاند تا ئۆفیس‌و‬ ‫هەیكەلی رێكخراوەیی بەرنامەكەیان‬ ‫دانا‌و كەوتنە گفتوگۆ لەگەڵ حكومەت‌و‬ ‫فەرمانگەكانی كارەبا‪ ،‬كە ئەمانە‬ ‫لەڕووی ئابووری‌و خزمەتگوزارییەوە‬ ‫زیانی بە ئیشوكارەكان و ئاستی‬

‫تیمێکی رێکخراوی ‪ UNDP‬لە کوردستان‬

‫خزمەتگوزارییەكان گەیاند‪ ،‬چونكە‬ ‫لە زانستی ئابووریدا “كات” فاكتەری‬ ‫گرنگ‌و كاریگەرە لەسەر جێبەجێكردنی‬ ‫پالن‌و پرۆژەكانی لە بارودۆخی ئاسایی‌و‬ ‫تەنانەت لەواڵتانی پێشكەوتووی دونیا‬ ‫كار لەسەر خێرا بەڕێوەچوونی كارەكان‬ ‫دەكرێت‌و ئەوپەڕی هەوڵدەدرێت‬ ‫ێ‬ ‫بەكەمترین كات زۆرترینی كار جێبەج ‌‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫ێ جار بۆ حاڵەتی خێرا‌و‬ ‫هەند ‌‬ ‫گرنگ ‪ emergency‬فاكتەری‬ ‫كات لە پارەو تێچوو (‪)cost‬یش‬

‫گرنگترە‪ ،‬جا بۆ بارودۆخی ئەو كاتی‬ ‫هەرێمی كوردستان كە پاش دوو‬ ‫ئابڵوقەی ئابووری‪ ،‬ناجێگری سیاسی‌و‬ ‫ئاسەوارەكانی جەنگ زۆر پێویست‬ ‫بوو كارەكان بەخێرایی جێبەجێ‬ ‫بكرێن‪ ،‬چونكە جگە لەڕەوشی كارەبا‬ ‫لەڕووی تەكنیكی‌و ژێرخانەوە‪ ،‬ئاستی‬ ‫خزمەتگوزاری كارەبا لە ئاستێكی‬ ‫خراپدا بوو‪.‬‬ ‫هەروەك پێشترین باسكرا‪ ،‬ئەم‬ ‫قۆناغە بە قۆناغی سەرەتای بیناكردنەوە‬ ‫هەژمار‬ ‫(‪)reconstruction‬‬

‫دەكرێت بۆ سیستمی كارەبا‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫جگە لە توانای دارایی‪ ،‬هاوئاهەنگی‪،‬‬ ‫توانای بیركردنەوە‪ ،‬رێكخستنی‬ ‫پالنەكان‪ ،‬بەپێی ریزبەندی‌و گرنگیان‪،‬‬ ‫ستافی كارامە‌و دڵسۆزی پێویست بوو‪،‬‬ ‫كە بەداخەوە ئەو رۆژگارە هەندێ لە‬ ‫توانا تەكنیكیەكان كۆچی هەندەرانیان‬ ‫كرد‌و هەندێكی تریش سیستمەكەیان‬ ‫بەجێهێشت‌و ئامادەنەبوون قوربانی‬ ‫بدەن‌و بە مووچەیەكی كەم بەردەوام‬ ‫بن لە خزمەت‪.‬‬ ‫بۆیە ئەو ستافەی كە مایەوە لە‬

‫ئەندازیار‪ ،‬تەكنیكی‪ ،‬كرێكار‪ ،‬كارمەندانی‬ ‫تری كارگێڕی‌و بوارەكانی تر ئەركیان‬ ‫سەختتر بوو‪ .‬هەنگاوەكانی كاركردن‬ ‫بەردەوام بوون‪ ،‬هەروەكو پێشتر باسكرا‬ ‫سەدان كیلۆمەتر لە تۆڕی دابەشكردن‬ ‫‪ 1‬و ‪0.4kv‬‬ ‫لە فیدەرەكانی ‪‌ 1kv‬‬ ‫فیدەرەكانی ‪ 33kv‬و دەیان كیلۆمەتر‬ ‫لە هێڵەكانی گواستنەوەی ‪132kv‬‬ ‫چەندین وێستگەی ‪132/33/11kv‬‬ ‫و ‪ 33/11kv‬جێبەجێكران‪ ،‬لەڕووی‬ ‫بەرهەمیشەوە ئیشوكاری ‪over haul‬‬ ‫بۆ یەكەكانی بەرهەمێنانی كارۆئاوی‬

‫دوكان‌و دەربەندیخان جێبەجێكرا‌و‬ ‫سێ‌ وێستگەی بەرهەمهێنانی دیزڵی‬ ‫‪ 29MW‬لە هەولێر‌و سلێمانی‌و‬ ‫دهۆك بنیاتنرا‪ ،‬هەندێ ئامێر‌و ئالیاتی‬ ‫پێویست بە ئیشوكارەكانی چاكسازی‪،‬‬ ‫مەوادی یەدەگ دابینكرا‪ ،‬گەنجینەكان‬ ‫رێكخرانەوە‪ ،‬چەندین كادیری بە توانا‬ ‫لەڕووی تەكنیكی‪ ،‬كارگێڕی‪IT ،‬‬ ‫پێگەیەنران‪ ،‬كە لە ئێستادا زۆرێك‬ ‫لەوانە لە پێگە‌و پۆستی جیادا خزمەت‬ ‫بە سیستمی كارەبا دەكەن‪.‬‬ ‫لێرەو لەوێ‌‪ ،‬بەهۆكاری جیاجیا‬ ‫قۆناغەكانی نۆژەنكردنەوە‌و بیناكردنی‬ ‫وێستگەكانی گۆڕینی ‪ s/s‬دواكەوتن‪،‬‬ ‫كە تا سااڵنی دواتریش كاریگەری‬ ‫نێگەتیڤی لەسەر تۆڕی كارەبا‬ ‫جێهێشت‪.‬‬ ‫لەبەر خراپی ڕەوشی ژێرخانی‬ ‫كارەبا‌و هەنگاوە وردەكانی حكومەت‌و‬ ‫دەرئەنجامدا‬ ‫لە‬ ‫‪،UNDP‬‬ ‫خزمەتگوزارییەكانی كارەبا بەخێرایی‬ ‫بەباری پۆزەتیڤدا رەنگی نەدایەوە‪،‬‬ ‫چونكە زۆر كار مابوو بكرێت‪،‬‬ ‫رەوشەكە هێندە خراپ بوو بەجۆرێك‬ ‫تێكڕایی بوونی كارەبا ‪ 3‬بۆ ‪ 5‬كاتژمێر‬ ‫بوو‪ ،‬پارێزگای دهۆك لە ساڵی‬ ‫‪ 1994‬بۆ ماوەی ساڵێك هیچ جۆرە‬ ‫سەرچاوەیەكی وزەی نەبوو‪ ،‬هێڵەكانی‬ ‫گواستنەوەی وزەش بە ئاڕاستەی‬ ‫موسڵ پچڕابوو‪ ،‬بە ئاڕاستەی هەولێر‬ ‫هەر نەبوو‪.‬‬ ‫حكومەتی هەرێم‪ ،‬دامەزراوەكانی‬ ‫كارەبا بەهەماهەنگی لەگەڵ ‪undp‬‬ ‫كاری بەردەوامیان كرد لەچوارچێوەی‬ ‫بەرنامە‌و ئەو پالنەی كە دانرابوو لە‬ ‫ئیشپێكردن‌و چاكسازی سیستەكە‬ ‫تاڕووخانی رژێم‪ ،‬كە پاش ئەوە‬ ‫جارێكی تر پالنەكان پێداچوونەوەی بۆ‬ ‫كرایەوە‌و قۆناغێكی نوێ‌ لە كاركردن‬ ‫دەستیپێكرد‪.‬‬

‫گریامنەكانی رادەستكردنی نەوت بە بەغدا‌و فرۆشتنی بە سەربەخۆ‬ ‫ئەنوەر كەریم‬ ‫بودجەی گشتی عێراق زیاتر لە ‪133‬‬ ‫تریلیۆن دینارەو كورتهێنان ‪ 26‬تریلیۆن‬ ‫دینارە‪ ،‬ئەم بودجەیە داڕێژراوە لەسەر‬ ‫بڕی ‪ 3‬ملیۆن‌و ‪ 88000‬هەزار بەرمیل‬ ‫نەوت لە رۆژێكدا كە لەو بڕە ‪ 250‬هەزار‬ ‫بەرمیلەكەی كوردستانی تێدایە‪.‬‬ ‫بودجەكە لەسەر ‪ 56‬دۆالر بۆ‬ ‫بەرمیلێك نەوت دانراوە‪ ،‬بودجەی‬ ‫ئەمساڵ وا دانراوە كە ئەگەر هەرێمی‬ ‫كوردستان نەوتەكە رادەستنەكات ئەوا‬ ‫عێراق پابەنددەكرێت كە ‪ 522‬ملیار‬ ‫دینار مانگانە بنێرێت بۆ مووچەی‬ ‫فەرمانبەران‌و هێزی پێشمەرگە‪.‬‬ ‫هەرچەندە لە ئێستادا ئەم‬ ‫كورتهێنانە زۆر گەورەیە‪ ،‬بەاڵم عێراق‬ ‫پالنی دانابوو كە كورتهێنانەكە لەڕێگای‬ ‫زیادكردنی بەرهەمی نەوت‌و قەرزەوە‬ ‫پڕبكاتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم پالنەكە تێكچووە لەبەرئەوەی‬ ‫عێراق لەئێستادا ناتوانێت بەرهەمی‬ ‫نەوت زیاد بكات‪ ،‬چونكە پابەندكراوە‬ ‫بە رێككەوتنەكەی ئۆپێك پاڵس‪ ،‬كە‬ ‫دەبێت بەرهەمی نەوت كەمبكەنەوە تا‬ ‫ئەو زیادبوونەی كە لە بازاڕدا هەیە‬ ‫نەمێنێت‌و بازاڕ هاوسەنگ بكرێت‬ ‫لەبەرئەوە عێراق پابەندكراوە بەوەی‬ ‫كە رۆژانە ‪ 140‬هەزار بەرمیل كەمتر‬ ‫بەرهەمبهێنێت بەمەش كێشە بۆ‬ ‫كورتهێنانەكە دروستدەكات‪.‬‬ ‫لەئێستادا پرسیار لەسەر ئەوە‬ ‫دەكرێت ئایا هەرێمی كوردستان‬ ‫نەوتەكە رادەستی عێراق دەكات‬ ‫تاتەواوی بودجەكەی بۆ بێت‌و ئەگەر‬ ‫رادەستی نەكرد هەر دەبێت ‪ 522‬ملیار‬ ‫دینارەكەی بۆ بێت‪.‬‬

‫مشتومڕ دروستبووە‪ ،‬لەنێوان‬ ‫پەرلەمانتارانی عێراق كە ئایا هەرێمی‬ ‫كوردستان نەوتەكە رادەست دەكات‪،‬‬ ‫چونكە ئەگەر رادەستی نەكات‬ ‫ئەوا كورتهێنانەكەی عێراق بە بڕی‬ ‫‪ 6.264.000000‬تریلیۆن دینار زیاتر‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫لەم حاڵەتەدا عێراق بەردەوام‬ ‫كورتهێنانی هەیە لە چەند ساڵی‬ ‫داهاتوودا تووشی پاشەكشێی گەورەی‬ ‫ئابووری دەبێت‌و قەیرانی دارایی‌و‬ ‫ئابووری گەورەی دەبێت بەمەش‬ ‫هەرێمی كوردستان پریشكی گەورەی‬ ‫بەردەكەوێت‌و ئەوكاتە كورتهێنانەكە‬ ‫نزیك دەبێتەوە لە ‪ 33‬تریلیۆن دینار‪.‬‬ ‫ئەم كورتهێنانە زۆر گەورەیە‬ ‫ئابووریناسان پێیان باشە كورتهێنانی‬ ‫بودجە لە ‪ %3‬زیاتر نەبێت‪ .‬لەبەرئەوە‬ ‫ئەم كورتهێنانەی عێراق زۆر لەو ڕێژەیە‬ ‫زیاترەو كارەساتی ئابووری بەدواوە‬ ‫دەبێت لە چەند ساڵی داهاتوودا‪.‬‬ ‫هەرێـمی كوردستان رۆژانە زیاتر‬ ‫لە ‪ 425‬هەزار بەرمیل نەوت هەناردەی‬ ‫دەرەوە دەكات لە رۆژێكدا ئەگەر ‪250‬‬ ‫هەزار بەرمیل رادەست بكات بودجەی‬ ‫تەواو دەنێردرێت لەالیەن حكومەتی‬ ‫فیدراڵەوە لەگەڵ ‪ 175‬هەزار رۆژانە‬ ‫بدرێت بە هەقدەستی كۆمپانیاكانی‬ ‫نەوت‌و ئەوەشی دەمێنێتەوە لە‬ ‫پڕۆژەكاندا بەكاربهێنرێت‪.‬‬ ‫هەرچەندە لە هەرێمی كوردستان‬ ‫بەردەوام بیری زیاتر هەڵدەكەنرێت‬ ‫لە كوردستان‪ ،‬چاوەڕواندەكرێت‬ ‫هەناردە بگاتە ‪ 500‬هەزار بەرمیل لە‬ ‫ڕۆژێكدا بەمەش ئارامی‌و سەقامگیری‬ ‫لە كوردستاندا بەدیدێت‌و گەشەیەكی‬ ‫لەسەرخۆی ئابووری بەردەوام دەبێت‪.‬‬

‫زیانەكانی عێراق‌و هەرێم چی دەبن‬ ‫ئەگەر هەرێم نەوتەكە رادەست‬ ‫نەكات؟‬ ‫‪ .1‬عێراق تووشی كورتهێنانی گەورەی‬ ‫بودجە دەبێت‌و ساڵی داهاتوو بەهیچ‬ ‫شێوەیەك متمانە نامێنێت لەنێوان عێراق‌و‬ ‫حكومەتی هەرێمدا بەمەش قەیرانی قوڵ‬ ‫روودەدات لە عێراق‌و هەرێمی كوردستاندا‬ ‫بەقەیرانی ئابووریی‌و داراییەوە‪.‬‬ ‫‪ .2‬عێراق لەوانەیە لەڕێگەی دەستووری‬ ‫عێراقەوە بەیاسای ‪122‬و مادەی ‪-11‬‬ ‫‪ 12‬رێگە لە فرۆشتنی نەوتی كوردستان‬ ‫بگرێت بەمەش كێشەی تەواو بۆ هەرێم‬ ‫دروستدەكات‪.‬‬ ‫‪ .3‬مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان‬ ‫جارێكی تر تووشی قەیران دەبنەوە چونكە‬ ‫بۆ مووچە ئەگەر یارمەتی عێراق نەبێت‬ ‫هەرێم ناتوانێت مووچە بەپاشەكەوتیشەوە‬ ‫بدات‪ ،‬پێویستە هەرێمی كوردستان دەبێت‬ ‫وانە لە رابردوو وەربگرێت‌و هەڵەكان دووبارە‬ ‫نەكاتەوە‪.‬‬

‫سوودەكانی هەرێـم چیە‬ ‫ئەگەر نەوت رادەست بكات؟‬ ‫‪ .1‬بودجە دەنێردرێت بۆ هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫كێشەی مووچە دروست نابێتەوەو پڕۆژە‬ ‫ئاسایش‌و‬ ‫بەردەوامدەبن‬ ‫خزمەتگوزارییەكان‬ ‫سە‌قامگیری بەردەوام دەبێت لەگەڵ گەشەیەكی‬ ‫هێواشی ئابووری‪.‬‬ ‫‪ .2‬لەكاتی ئاشتیدا لەگەڵ عێراق دەتوانرێت ناوچە‬ ‫كوردستانیە دابڕێنراوەكان بەئاشتیانە چارەسەر‬ ‫بكرێت كە سەرچاوەیەكی گەورەی نەوت‌و غازی‬ ‫تێدایە‪.‬‬ ‫‪ .3‬هەرێمی كوردستان پالنی هەیە كە ژمارەی‬ ‫گەشتیاران بگەیەنێتە پێنج ملیۆن كەس‪ ،‬دیارە‬ ‫ئەم گەشتیارانەش دەبێت گەشتیارانی عێراق بن‪،‬‬ ‫چونكە گەشتیارانی واڵتانی دراوسێ بەهۆی قەیرانە‬ ‫داراییەكانیان‌و شوێنی گەشتیاری زیاتریان كەمتر دێنە‬ ‫كوردستان‪ ،‬لەبەرئەوە بەهۆی گەشتیارانی عێراقەوە‬ ‫دەتوانرێت كەرتی گەشتیاری گەشەی زیاتر بكات‪.‬‬ ‫‪ .4‬بەرهەمی كشتوكاڵی هەرێـم دەتوانرێت‬ ‫بفرۆشرێت بە عێراق‌و گەنمی جوتیارانی كوردستان‬

‫لەالیەن عێراقەوە دەكڕدرێت‪ .‬هەرێمـی كوردستان‬ ‫ناتوانێت ملمالنێی واڵتانی دراوسێ بكات لە ڕووی‬ ‫بەرهەمی كشتوكاڵییەوە‪.‬‬ ‫‪ .5‬لەڕووی بازرگانیەوە هەرێمی كوردستان‬ ‫دەتوانێت بازرگانی لەگەڵ عێراقدا بەهێز بكات‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە هەرێمی كوردستان سااڵنە بەبەهای ‪216‬‬ ‫ملیۆن دۆالر مریشك دەفرۆشێت بە عێراق‌و پێنج‬ ‫كارگەی گەورەی شیشی تێدایە‪ ،‬كە بەرهەمی ناوخۆ‬ ‫گەیشتۆتە ‪ 870‬هەزار تەن‪ ،‬بەمەش دەتوانرێت‬ ‫بازرگانیەكە بەهێز بكرێت لەگەڵ عێراقداو كارگەكانی‬ ‫چیمەنتۆی كوردستان بەردەوام چیمەنتۆ دەفرۆشن‬ ‫بەعێراق‌و بێجگە لە بازرگانی كەلوپەلی كارەبایی‌و‬ ‫تەلەفۆن‌و بازرگانی جگەرە لەگەڵ عێراقدا بەهێز‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫‪ .6‬پێگەی كوردستان بەهێز دەبێت لە ڕووی‬ ‫سیاسیەوە بۆ پەیوەندی لەگەڵ ئەمریكاو ئەوروپاو‬ ‫دەوڵەتانی كەنداو بۆیە بەغداد دەرگایەكی باشە بۆ‬ ‫هەرێمی كوردستان‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪9‬‬

‫ژمارە (‪ )12‬سێشەممە ‪2019/4/2‬‬

‫کێ ده‌چێته جێگاکه‌ی بۆته‌فلیقه؟‬ ‫ئا‪ :‬زەمەن‬

‫هه‌ینی ڕابردوو شه‌شه‌مین هه‌ینی‬ ‫یه‌کبه‌دووای یه‌ک بوو که جه‌زائیریه‌کان به‬ ‫سه‌دان هه‌زاران سه‌ر شه‌قامه‌کانی جه‌زائیری‬ ‫پایته‌ختیان گرتبوو و داواکاریه‌که‌یان‬ ‫وازهێنانی عه‌بدولعه‌زیز بۆته‌فلیقه بوو له‬ ‫سه‌رۆکایه‌تیکردنی واڵت‪ .‬ڕاگه‌یه‌نراوه‌که‌ی‬ ‫سه‌رۆکی سوپا جه‌نه‌رال غاید سه‌اڵح که‬ ‫تیایدا هاتبوو بۆته‌فلیقه ئیتر گونجاو نییه‬ ‫بۆ سه‌رۆکایه‌تی نه‌یتووانی خۆپیشانده‌ران‬ ‫که ژماره‌یه‌کی زۆریان له گه‌نجانن هێور‬ ‫بکاته‌وه‪ ،‬ئه‌وه‌ش به‌هۆی لێڵی په‌یامه‌که‌و‬ ‫هه‌روه‌ها به‌هۆی ئه‌و ئاماژه‌یه‌ش که تیایدا‬ ‫بوو سه‌باره‌ت به‌وه‌ی سیمایه‌کی تری هه‌مان‬ ‫ڕژێم و داروده‌سته دێته جێگای ‪.‬‬ ‫ده‌ستپێکردنی ناڕه‌زایی و خۆپیشاندانی‬ ‫خه‌ڵکی جه‌زائیر مانگی ڕابردوو‪ ،‬دووای‬ ‫ئه‌وه هات که سه‌رۆک رایگه‌یاند بۆ تێرمێکی‬ ‫تری سه‌رۆکایه‌تی خۆی به‌ربژێر ده‌کاته‌وه‪،‬‬ ‫سه‌رۆکێک که له ساڵی ‪ ٢٠١٣‬و دووای‬ ‫ئه‌وه‌ی جه‌ڵته لێیداوه زۆر که‌م له بوواری‬ ‫گشتیدا بینراوه‪ .‬پاشان له‌ژێر گوشاری‬ ‫خۆپیشاندانه‌کاندا‪ ،‬بۆته‌فلیقه رازی بوو‬ ‫بۆ جارێکی تر خۆی کاندید نه‌کاته‌وه له‌و‬ ‫هه‌ڵبژاردنه‌ی دادێت‪ .‬به‌اڵم هه‌ڵبژاردنه‌که‬ ‫دواخراوه و خۆپیشانده‌ران وایده‌بینن که‬ ‫هه‌مووی یاریکردنه به کات‪.‬‬ ‫ئێستا خواست و داواکاری خۆپیشانده‌ران‬ ‫وه‌رگرتووەو‬ ‫فراوانتری‬ ‫ڕه‌هه‌ندێکی‬ ‫سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی هێزێکی سیاسی‬ ‫تۆکمەو سه‌رکرده‌یه‌کی مه‌یدانی دیار نییه‬ ‫سه‌رکردایه‌تی خۆپیشانده‌ران بکات و‬ ‫بکه‌وێته ووتووێژ له‌گه‌ڵ حکومه‌تدا به‌اڵم‬ ‫به‌رچاوی خۆپیشانده‌ران ئێستا ڕۆشنتره له‬ ‫مانگی ڕابردوو‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هیچ ڕوون‬ ‫نییه ده‌کرێت چی ڕوو بدات چونکه پارته‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنه‌کان که‌مترین کاریگه‌ریان له‌سه‌ر‬ ‫خۆپیشاندان هه‌یه‪ .‬ئێستا ئه‌وان به‌ته‌نیا‬ ‫داوای الچوونی بۆته‌فلیقه ناکه‌ن‪ ،‬به‌ڵکو داوای‬ ‫الچوونی هه‌موو سیما دیاره‌کانی سیاسه‌ت‬ ‫ده‌که‌ن له جه‌زائیر‪ ،‬له‌ناویاندا الچوونی‬ ‫ئه‌وانه‌ش که ناویان دێت و ئه‌گه‌ر هه‌یه‬ ‫جێگای بۆته‌فلیقه بگرنه‌وه‪ .‬خۆپیشانده‌ران‬ ‫زیاتر پێ له‌سه‌ر ئه‌وه داده‌گرن که ‘هه‌موویان‬ ‫ده‌بێت بڕۆن‪ ،‬بڕۆن و له‌کۆڵمان بنه‌وه ئه‌و‬ ‫به‌دکارانه‪ ،‬یاریه‌که ته‌واو بوو‪’.‬‬ ‫جه‌نه‌راڵ غاید سه‌الح‪ ،‬سه‌رۆکی سوپاو له‬

‫هه‌مان کاتدا جێگری وه‌زیری به‌رگری‪ ،‬که‬ ‫به یه‌کێک له نزیکه‌کانی بۆته‌فلیقه هه‌ژمار‬ ‫ده‌کرێت داوای جێبه‌جێکردنی ماده‌ی ‪١٠٢‬ی‬ ‫ده‌ستووری کرد‪ ،‬که ئه‌و ماده‌یه ڕێگا به‬ ‫ئه‌نجومه‌نی ده‌ستووری ده‌دات رایبگه‌یه‌نێت‬ ‫که جێگای سه‌رۆک چۆڵه و سه‌رۆک گونجاو‬ ‫نییه بۆ سه‌رۆکایه‌تیکردن‪ .‬پارتی ده‌سه‌التدار‬ ‫‘به‌ره‌ی ڕزگاریخوازی نیشتیمانی’ پشتگیری‬ ‫داواکه‌ی جه‌نه‌ڕاڵی کرد‪ .‬به‌پێی ده‌ستوور‬ ‫هه‌رکاتێک جێگاکه‌ی سه‌رۆک چۆڵ بوو‬ ‫سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران که له ئێستادا‬ ‫عه‌بدولقادر بن سه‌اڵحه ده‌بێته سه‌رۆکی‬ ‫کاتی تاکو هه‌ڵبژاردن ئه‌نجام ده‌درێت‪.‬‬ ‫سه‌ره‌ڕای گرنگی ئه‌و جوڵه و گۆڕانکاریه‬ ‫بانگه‌وازی جه‌نه‌راڵ بۆ کارکردن به ماده‌ی‬ ‫‪١٠٢‬ی ده‌ستوور‪ ،‬به‌اڵم خۆپیشانده‌ران و‬ ‫پارته ئۆپۆزیسیۆنه‌کان هێور نه‌بوونه‌ته‌وه‬ ‫به‌رده‌وامن له خۆپیشاندان‪.‬‬ ‫به‌پێی راپرسیه‌کان و ئه‌نجامگیری جاودێره‬ ‫میدیایی و سیاسیه‌کان به‌شی هه‌ره زۆری‬ ‫خۆپیشانده‌ران له توێژی گه‌نجانن و ئه‌ندامی‬ ‫پارته سیاسیه‌کان نین‪ ،‬بۆیه خواستی ئه‌وان‬ ‫ته‌نیا الچوونی بۆته‌فلیقه نییه‪ ،‬داواکاری‬ ‫ئه‌وان بۆ الچوونی سه‌رۆک و دانانی که‌سێکی‬ ‫نزیکی ئه‌و نییه له جێگای‪ ،‬به‌ڵکو ئه‌وان‬ ‫ده‌یانه‌وێت به‌ته‌واوی سیمای تازه‌ی سیاسه‌ت‬ ‫ببینن که جیاواز بێت له‌وانه‌ی ئێستا ڕژێم‬ ‫به‌ڕێوه ده‌به‌ن‪.‬‬ ‫جه‌زائیر یه‌کێکه له‌و واڵتانه‌ی که سوپا‬ ‫پێگه‌یه‌کی گرنگی هه‌یه و زۆرجار پێگه‌ی‬ ‫سیاسی و ڕۆڵی پیشه‌یی سوپای جه‌زائیر به‬ ‫سوپای هه‌ڕ یه‌ک له واڵته موسوڵمانه‌کانی‬ ‫تری وه‌کو ئێران و پاکستان به‌راورد ده‌کرێت‪،‬‬ ‫کاریگه‌ریه‌کی زۆری هه‌یه و ده‌یه‌وێت قه‌یرانه‌که‬ ‫کۆتایی پێ بێت‪ ،‬زۆر به‌تایبه‌تیش دوای‬ ‫ئه‌و هه‌نگاوه چاوه‌ڕێنه‌کراو‌ه به راگه‌یاندنی‬ ‫چۆڵبوونی جێگاکه‌ی بۆته‌فلیقه‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ده‌یانه‌وێت الیه‌نگه‌لێکی کاریگه‌ر بدۆزنه‌وه بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی پرۆسێسه‌که‌ی له‌گه‌ڵ تاوتوێ بکه‌ن‪.‬‬ ‫له ئێستادا داواکاری و چاوه‌ڕووانی‬ ‫خۆپیشانده‌ران زۆر به‌رزه و داوای ‘ڕۆیشتنی‬ ‫هه‌موو ئه‌و سیما دیارانه‌ی له‌گه‌ڵ ڕژێم بوون’‪،‬‬ ‫به‌اڵم به‌هۆی نه‌بوونی هه‌ماهه‌نگی و نه‌بوونی‬ ‫پارتێکی کاریگه‌ر به‌سه‌ر خۆپیشانده‌رانه‌وه‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها به‌هۆی نه‌بوونی سه‌رکرده‌یه‌کی‬ ‫دیار و کاریگه‌ره‌وه نه‌یانتووانیوه هیچ‬ ‫ئه‌ڵته‌رناتیڤێک پێشکه‌ش بکه‌ن‪.‬‬ ‫جه‌نه‌راڵ غاید سه‌الح خواستی ‘الچوونی‬ ‫هه‌موو سیما دیاره‌کان’ به شتێکی ناواقیعی‬ ‫ده‌زانێت و به هه‌ندی وه‌رناگرێت‪ ،‬به تایبه‌ت‬

‫له کاتێکدا که خۆپیشانده‌ران و ئۆپۆزیسیۆن‬ ‫توانای پێشکه‌شکردنی به‌دیلیان نییه‪.‬‬

‫ترێزه مه‌ی‬

‫له‌سه‌ر خاچه‬

‫کێن ئه‌وانه‌ی ده‌کرێت‬ ‫بێنه جێگای بۆته‌فلیقه؟‬

‫سه‌عید بۆته‌فلیقه‪ :‬برای بچوکی‬ ‫بۆته‌فلیقه‪ ،‬که زۆر که‌س له جه‌زائیر پێیان‬ ‫وایه ئه‌و سه‌رۆکی دیفاکتۆی واڵته‪ .‬سه‌عید‬ ‫تاکو ئێستا وه‌کو ده‌روازه‌وانی سه‌رۆک بووه‬ ‫که سه‌رکردایه‌تی گروپی نزیک له سه‌رۆکی‬ ‫کردووه‪ ،‬له هه‌مان کاتیشدا به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی‬ ‫خۆی و ڕژێمی له پشت په‌رده‌وه پاراستووه‪.‬‬ ‫ئه‌خزه‌ر ئه‌لئیبراهیمی‪ :‬یه‌کێکه له‬ ‫دیپلۆماته دێرینه‌کانی واڵت که خاوه‌ن‬ ‫ڕێزو پێگه‌یه‌کی تایبه‌تییه هه‌م له ناوخۆی‬ ‫واڵت هه‌م له‌سه‌ر ئاستی نێوده‌وڵه‌تیش‪.‬‬ ‫ئیبراهیمی پێشتر وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫جه‌زائیر بووه‪ ،‬پاشان چه‌ندان پۆستی‬ ‫گرنگی له ڕێکخراوی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان‬ ‫وه‌رگرتووه که دوواترینیان نوێنه‌ری نه‌ته‌وه‬ ‫یه‌کگرتووه‌کان و کۆمه‌ڵه‌ی واڵتانی عه‌ره‌بی‬ ‫بووه بۆ کاروباری سوریا‪ .‬جگه له په‌یوه‌ندیه‬ ‫فراوانه‌کانی له ئاستی ناوخۆ و ده‌ره‌وه‬ ‫به که‌سایه‌تیه‌کی خواستراویش ده‌بینرێت‬ ‫له‌الیه‌ن به‌شێکی زۆری گروپه‌کانه‌وه‪ .‬له‬ ‫سه‌ره‌تای خۆپیشاندانه‌کان له جه‌زائیر‪،‬‬ ‫ئیبراهیمی دانرا به سه‌رۆکی کۆنفرانسێک‬ ‫ده‌رباره‌ی قۆناغی ڕاگوزاری سه‌باره‌ت به‬ ‫ئاینده‌ی سیاسی واڵت‪.‬‬ ‫عه‌لی بین فلیس‪ :‬دامه‌زرێنه‌ری کۆمه‌ڵه‌ی‬ ‫مافه‌کانی مرۆڤی جه‌زائیر ‪ -‬که ده‌وڵه‌ت‬ ‫به‌ڕێوه‌ی ده‌بات ‪ -‬و وه‌زیری داد له ساڵی‬ ‫‪ .١٩٨٨‬به سه‌رۆک وه‌زیران دانرا ساڵی ‪٢٠٠٠‬‬ ‫و دوواتر له ساڵی ‪ ٢٠٠٣‬البرا‪ .‬بن فلیس‬ ‫پێشتر سکرتێری گشتی پارتی به‌ره‌ی‬ ‫نیشتیمانی بووه‪ ،‬دوواتر ساڵه‌کانی ‪ ٢٠٠٤‬و‬ ‫‪ ٢٠١٤‬کاندیدی سه‌رۆکی واڵت بووه‪ .‬ئێستا‬ ‫وه‌ک یه‌کێک له‌و که‌سانه ناوی دێت که‬ ‫ده‌کریت ببێته سه‌رۆکی واڵت‪.‬‬ ‫عه‌لی حه‌داد‪ :‬پێشتر سه‌رۆکی کۆڕبه‌ندی‬ ‫ئابووری جه‌زائیر بووه و له‌الیه‌ن میدیای‬ ‫جه‌زائیری و فه‌ڕه‌نسیه‌وه وه‌کو سپۆنسه‌ری‬ ‫سه‌ره‌کی هه‌ڵمه‌تی هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ی بۆته‌فلیقه‬ ‫له ساڵی ‪ ٢٠١٤‬ناوی هاتووه‪.‬‬ ‫جه‌نه‌راڵ ئه‌حمه‌د غاید سه‌اڵح‪ :‬سه‌رۆکی‬ ‫سوپایه به‌اڵم له سه‌ر زۆر کاروباری گشتی‬ ‫قسه‌و به‌شداری هه‌یه‪ ،‬بۆیه خه‌ڵکانێکی‬ ‫زۆر پێیان وایه که خواستی سه‌رۆکایه‌تی‬ ‫واڵتی هه‌یەو پێشتر به‌به‌رده‌وامی هاوکاری‬ ‫بۆته‌فلیقه‌ی کردووه‪.‬‬

‫ئاودێر حه‌کیم‬

‫رۆژی هه‌ینی رابردوو په‌رله‌مانی به‌ریتانیا‬ ‫بۆ جاری سێهه‌م رێککه‌وتنه‌که‌ی ترێزه مه‌ی‬ ‫سه‌رۆک وه‌زیرانی ره‌تکرده‌وه‪ ،‬هه‌رچه‌نده‬ ‫ئه‌مجاره‌یان ره‌تکردنه‌وه‌که به جیاوازی ده‌نگی‬ ‫که‌متر بوو له جاره‌کانی دیکه‪ ،‬به‌اڵم پالنه‌که‌ی‬ ‫سه‌رۆک وه‌زیران ئه‌مجاره‌ش ره‌تکرایه‌وه به‬ ‫ده‌نگی ‪ ٣٤٤‬ئه‌ندام په‌رله‌مان که له‌به‌رامبه‌ردا‬ ‫ته‌نیا ‪ ٢٨٦‬ئه‌ندام په‌رله‌مان به به‌ڵێ ده‌نگیان‬ ‫بۆ دا‪ .‬ده‌نگدانه‌که‌ش رێک ‪٢٩‬ی مارس بوو که‬ ‫له بنه‌ڕه‌تدا ئه‌و رۆژه پێشتر دیاریکرابوو بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی به‌ریتانیا یه‌کێتی ئه‌وروپا جێبهێڵێت‪.‬‬ ‫پێش ده‌نگدانه‌که‌ی رۆژی هه‌ینی‪ ،‬یه‌کێتی‬ ‫ئه‌وروپا واده‌ی ده‌رچوونه‌که‌ی بۆ ‪٢٢‬ی مانگی‬ ‫ئایار درێژکردبۆوه‪ ،‬ئه‌مه‌ش بۆ ئه‌وه‌ی به‌ریتانیا‬ ‫بتووانێت به رێگا چاره‌یه‌کی پراکتیکیه‌وه‬ ‫خۆی له‌و قوڕولیته سیاسیه ده‌ربهێنێت که‬ ‫سه‌رۆک وه‌زیرانی پێشوو ده‌یڤید کامیرۆن‬ ‫بۆ به‌ریتانیه‌کان‌و زیاتریش له‌وه بۆ هاوڕێ‬ ‫کۆنزه‌رڤاتیڤه‌که‌ی خۆی ترێزه مه‌ی گرتبۆوه‪.‬‬ ‫به‌اڵم ده‌نگدانه‌که شکستی خوارد‪ ،‬ئێستا‬ ‫به‌ریتانیه‌کان واده‌ی تاکو ‪١٢‬ی نیسانیان‬ ‫هه‌یه که پرۆژه‌یه‌کی ئه‌لته‌رناتیڤ پێشکه‌ش‬ ‫بکه‌ن‪ ،‬جا یاخود واده‌ی چوونه‌ده‌ره‌وه‌که‬ ‫به ماوه‌یه‌کی زۆر درێژ ده‌کرێته‌وه که ره‌نگه‬ ‫بگاته دوو ساڵ‪ ،‬یاخود به‌بێ هیچ رێککه‌وتنێک‬ ‫بڕۆنه ده‌ره‌وه‌ی رێکخراوی یه‌کێتی ئه‌وروپا که‬ ‫ئه‌وه‌یان ئه‌گه‌رێکەو سه‌رۆک وه‌زیران ده‌یه‌وێت‬ ‫روونه‌دات‪١٢ .‬ی نیسانیش بۆیه دانراوه چونکه‬ ‫له‌و واده‌یه‌دا به‌ریتانیا ده‌بێت دیار بێت به‌شداری‬ ‫هه‌ڵبژاردنه‌کانی ئه‌ندامانی په‌رله‌مانی یه‌کێتی‬ ‫ئه‌وروپا ده‌کات یان نا له مانگی ئایار‪ .‬به‌اڵم‬ ‫بژاره‌ی سێهه‌میش هه‌یه هه‌رچه‌نده ئه‌گه‌رێکی‬ ‫زۆر زۆر الوازه ئه‌ویش ئه‌وه‌یه که مادده‌ی ‪ ٥٠‬له‬ ‫رێککه‌وتننامه‌ی یه‌کێتی ئه‌وروپا بخرێته کار‪ ،‬که‬ ‫ئه‌و مادده‌یه رێگه ‌ده‌دات هه‌ر واڵتێکی یه‌کێتی‬ ‫ئه‌وروپا مافی هه‌یه یه‌کێتیه‌که جێبهێڵێت به‌پێی‬ ‫داواکاریه ئاسایی و ده‌ستووریه‌کانی واڵته‌که‌ی‬ ‫خۆی‪.‬‬ ‫ترێزه مه‌ی له‌ژێر گوشارێکی زۆردایه‪ ،‬ئه‌و‬ ‫بۆ گوناهێک که‌وتۆته ژێر لێپرسینه‌وه که‬ ‫راسته وه‌کو هاواڵتیه‌ک ده‌نگی به‌چوونه‌ده‌ره‌وه‬ ‫داوه‪ ،‬به‌اڵم وه‌کو سه‌رۆک وه‌زیران نه‌یکردووه‪،‬‬ ‫وه‌کو رۆژنامه‌نووسێکی نیویۆرک تایمز ده‌ڵێت‬ ‫“ترێزه مه‌ی به‌هۆی گوناهه‌کانی ئێمه‌وه چۆته‬ ‫سه‌ر خاچ‪ ’.‬ئه‌و هه‌موو رێگاکانی تاقیکرده‌وه‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و رێککه‌وتنه‌ی له‌گه‌ڵ یه‌کێتی‬ ‫ئه‌وروپادا بۆ چوونه‌ده‌ره‌وه کردوویه‌تی له‌الیه‌ن‬ ‫په‌رله‌مانی به‌ریتانیاوه قبوڵ بکرێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫دووای ئه‌وه‌ی سێجار رێککه‌وتنه‌که‌ی هێنای ‌ه‬ ‫به‌رده‌م په‌رله‌مان خستیه ده‌نگدانه‌وه هێشتا‬ ‫هه‌ر ره‌تده‌کرێته‌وه‪ .‬بۆ دۆزینه‌وه‌ی ده‌رچه‌یه‌کی‬ ‫تر رۆژی هه‌ینی ترێزه مه‌ی رێککه‌وتنه‌که‌ی کرده‬ ‫دوو به‌شه‌وه‪ ،‬به‌شێک که وابه‌سته‌یی یاسایی‬ ‫هه‌یه و به‌شێک که ره‌هه‌ندێکی سیاسی هه‌یه‪.‬‬ ‫بۆچی ئه‌وه‌ی کرد؟ چونکه سه‌رۆکی په‌رله‌مان‬ ‫پێشتر رایگه‌یاندبوو که ناکرێت رێککه‌وتننامه‌که‬ ‫بخرێته‌وه ده‌نگدانه‌وه ئه‌گه‌ر گۆڕانکاری تێدا‬ ‫نه‌کرێت‪ ،‬واته هه‌مان رێککه‌وتننامه‌و پالن‬

‫ناکرێت له جارێک زیاتر ده‌نگی له‌سه‌ر بدرێت‬ ‫مه‌گه‌ر گۆڕانکاری تێدا بکرێت‪.‬‬ ‫ترێزه مه‌ی به‌م دابه‌شکردنی رێککه‌وتننامه‌یه‬ ‫ویستی ده‌رفه‌ت بداته ئه‌ندامانی په‌رله‌مان بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی رە‌‌زامه‌ندی له‌سه‌ر ئه‌و به‌شه ده‌رببڕن که‬ ‫وابه‌سته‌یی یاسایی هه‌یەو ئه‌و به‌شه‌ی په‌یوه‌ندی‬ ‫به جاڕنامه‌ی سیاسیه‌وه هه‌یه که نه‌خشه‌یه‌کی‬ ‫سیاسیه بۆ په‌یوه‌ندیه سیاسیه‌کانی به‌ریتانیا و‬ ‫یه‌کێتی ئه‌وروپا له ئاینده‌دا‪ ،‬لێبگه‌ڕێن‪.‬‬ ‫ترێزه مه‌ی‪ ،‬بۆ سه‌رنجڕاکێشانی ئه‌ندامانی‬ ‫په‌رله‌مان له حیزبه‌که‌ی به‌وه‌ی ده‌نگ به‬ ‫پالنه‌که‌ی بده‌ن پێشتر رایگه‌یاند که ئه‌گه‌ر‬ ‫ده‌نگ به رێککه‌وتنه‌که بدرێت له هه‌‌نگاوی‬ ‫دوواتری گفتوگۆکاندا ئیتر ئه‌و سه‌رۆک‬ ‫وه‌زیران نامێنێت‪ ،‬که‌چی ئه‌وه ترسی زیاتری‬ ‫له‌ناو الیه‌نگرانی چوونه‌ده‌ره‌وه دروست کرد‬ ‫به‌وه‌ی به نه‌مانی ترێزه مه‌ی وه‌ک سه‌رۆک‬ ‫وه‌زیران ره‌نگه سه‌رجه‌می پالن و رێکه‌وتتنی‬ ‫چوونه‌ده‌ره‌وه‌که‌یان به هه‌ده‌ر بڕوات‪.‬‬ ‫له‌الیه‌که‌وه چه‌ند فیگه‌رێکی دیاری حیزبه‌که‌ی‬ ‫خۆی به‌ڵێنیان پێدا پشتگیری بکه‌ن له‌وانه‬ ‫بۆریس جۆنسۆن که پێشتر سه‌رۆکی شاره‌وانی‬ ‫له‌نده‌ن و پاشان وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی به‌ریتانیا‬ ‫بوو‪ ،‬وه‌زیری بریگزیتی پێشوو دۆمینیک راب‌و‬ ‫هه‌روه‌ها جاکۆب ریسمۆگ‪ ،‬له‌الیه‌کی تره‌وه‬ ‫پارتی ئۆپۆزیسیۆنی سه‌ره‌کی پارتی کرێکاران‌و‬ ‫هاوپه‌یمانه‌که‌ی خۆی له حکومه‌تدا پارتی‬ ‫یه‌کێتیخوازی دیموکراتی ئایرله‌ندای باکوور و‬ ‫‪ ٣٤‬ئه‌ندامی پارته‌که‌ی خۆی پارتی پارێزگاران‬ ‫دژی وه‌ستانه‌وەو ریسه‌که‌یان لێ کرده‌وه خوری‪.‬‬ ‫مایکل بارنیر‪ ،‬سه‌رۆکی وه‌فدی ووتووێژکه‌ری‬ ‫یه‌کێتی ئه‌وروپا رایگه‌یاند ته‌نیا دوو بژاره‬ ‫له‌به‌رده‌م به‌ریتانیادا ماوه‪ ،‬یان به‌بێ رێککه‌وتن‬ ‫بڕواته ده‌ره‌وه‪ ،‬یاخود واده‌ی چوونه‌ده‌ره‌وه‌که‬ ‫بۆ ماوه‌یه‌کی زۆر درێژ بکرێته‌وه‪ .‬به‌و‬ ‫پێیه‌ی پێشتر په‌رله‌مانی به‌ریتانیا بژارده‌ی‬ ‫چوونه‌ده‌ره‌وه‌ی به‌بێ رێککه‌وتن ره‌تکردۆته‌وه‪،‬‬ ‫که‌واته زۆربه‌ی بۆچوونه‌کان بۆ ئه‌وه ده‌ڕۆن‬ ‫که ره‌نگه واده‌ی چوونه‌ده‌ره‌وه‌که بۆ ماوه‌یه‌کی‬ ‫زۆر درێژ بکرێته‌وه‪ ،‬ئه‌وه‌ش مانای ئه‌وه‌یه که‬ ‫به‌ریتانیا بۆ هه‌ڵبژاردنه‌کانی یه‌کێتی ئه‌وروپا له‬ ‫مانگی ئایاردا به‌شدار ده‌بێت‪.‬‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا‪ ،‬هه‌موو ئه‌و بژاردان ‌ه گرفت و‬ ‫کێشه‌ی خۆیان هه‌یه‪ .‬ترێزه مه‌ی به‌شداریکردنی‬ ‫به‌ریتانیای له هه‌ڵبژاردنه‌کانی یه‌کێتی ئه‌وروپا‬ ‫به دڵ نییه‪ .‬دووای ده‌نگدانه‌که‌ی رۆژی هه‌ینی‪،‬‬ ‫سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌نی ئه‌وروپی دۆناڵد ته‌سک‬ ‫رایگه‌یاند رۆژی ‪ ١٠‬ی نیسان ئه‌نجومه‌نه‌که‬ ‫کۆده‌بێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی دیراسه‌ی ئه‌وه بکات و‬ ‫پاشان بڕیار بدات ئایا مه‌رجه‌کانی درێژکردنه‌وه‌ی‬ ‫ماوه‌درێژ هه‌یه یان نا‪.‬‬ ‫ده‌نگدانه‌که‌ی رۆژی هه‌ینی دووای‬ ‫چوارشه‌مه‌ی مێژوویی هات که تیایدا په‌رله‌مان‬ ‫هه‌شت پرۆپۆزه‌ڵی چوونه‌ده‌ره‌وه‌ی ره‌تکردبۆوه‪.‬‬ ‫ئێستا خه‌رمانی به‌ریتانیا له‌به‌ر بایه‪ ،‬بایه‌ک که‬ ‫کۆنزه‌رڤاتیڤه‌کان و پۆپۆلیسته‌کان و مه‌یله‬ ‫دژه ئه‌وروپیه‌کان هه‌ڵیانکرد که دوور نییه‬ ‫هاواڵتیانی به‌ریتانی ره‌نج ب ‌ه خه‌سار بکات‬ ‫به‌وه‌ی رۆژێک خه‌ونیان ده‌بینی به‌ریتانیایه‌کی‬ ‫به‌هێزیان هه‌بێت له‌ناو یه‌کێتی ئه‌وروپادا‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪8‬‬

‫ژمارە (‪ )12‬سێشەممە ‪2019/4/2‬‬

‫ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنی شاره‌وانییه‌کانی تورکیا‬ ‫بردنه‌وه‌یه‌ک بە تامی شکست بۆ ئاکپارتی‬

‫ئا‪ :‬زەمەن‬

‫هه‌‌ڵبژاردنی‬ ‫ئه‌وه‌ی‬ ‫سه‌ره‌ڕای‬ ‫شاره‌وانیه‌‌کانی تورکیا رۆژی یه‌کشه‌ممه‌ی‬ ‫رابردوو هه‌ڵبژاردن بوو بۆ ده‌سه‌اڵته‬ ‫خۆجێییه‌کان‪ ،‬که‌چی هه‌مووان وه‌کو‬ ‫تاقیکردنه‌وه‌یه‌ک سه‌یریان ده‌کرد بۆ‬ ‫جه‌ماوه‌ریبوونی ئه‌ردۆگان و پارته‌که‌ی‪.‬‬ ‫هه‌رچه‌نده پارتی دادو گه‌شه‌پێدان‪-‬‬ ‫ئاکه‌په‪ -‬هێشتا رێژه‌ی ده‌نگه‌کانی‬ ‫له‌پێش پارته‌کانی دیکه‌وه‌یه‪ ،‬به‌اڵم هه‌موو‬ ‫ئاماژەو ئه‌نجامه به‌راییه‌کان وای نیشان‬ ‫ده‌ده‌ن‪ ،‬که ئه‌ردۆگان و ئه‌که‌په وه‌کو‬ ‫جاران جه‌ماوه‌ریی نه‌بن‪.‬‬ ‫له شه‌ش گه‌وره‌شاری تورکیا‪ ،‬ئاکه‌په‬ ‫ته‌نیا له بورسه و ئیسته‌نبوڵ (ئه‌نجامی‬ ‫ئیسته‌نبوڵیش مشتومڕی له‌سه‌ره‪ ،‬چونکه‬ ‫هه‌م پارتی دادو گه‌شه‌پێدان و هه‌م پارتی‬ ‫کۆماری گه‌ل خاوه‌ندارێتی بردنه‌وه‌که‌ی‬ ‫ده‌که‌ن) لەپێش پارتی کۆماری گه‌ل‬ ‫جه‌هه‌په‪-‬وه‌یه‪ ،‬له‌کاتێکدا جه‌هه‌په‬‫له گه‌وره‌شاره‌کانی ئه‌نقەرە‪ ،‬ئیزمیر‪،‬‬ ‫ئه‌نتالیاو ئه‌ده‌نه له‌پێش پارتی دادو‬ ‫گه‌شه‌پێدان و پارته‌کانی تره‌وه‌یه‪.‬‬ ‫لە شانزه پارێزگا‌ی تورکیا لە سنوری‬ ‫باکوری کوردستان‪ ،‬پارتی دیموکراتی‬ ‫گه‌الن ‪ -‬هه‌ده‌په ‪ -‬توانیویه‌تی هه‌شت‬ ‫پارێزگا بباته‌وه که ئه‌وانیش ئامه‌د‪ ،‬وان‪،‬‬ ‫مێردین‪ ،‬جوڵه‌مێرگ (هه‌کاری)‪ ،‬قارس‪،‬‬ ‫سرت و باتمان و ئیغدیر‪ -‬ن‪ ،‬له‌کاتێکدا‬ ‫پارته‌که‌ی ئه‌ردۆگان ‪-‬ئاکه‌په‪ -‬توانیویه‌تی‬ ‫حه‌وت پارێزگا له پارێزگا کوردیه‌کان‬ ‫بباته‌وه که ئه‌وانیش ئاگری‪ ،‬ڕوحا‪،‬‬ ‫دیلوک‪ ،‬سه‌مسور موش و به‌تلیس ‪ -‬ن‪.‬‬ ‫پارێزگای ده‌رسیم پارتی کۆمۆنیست‬

‫بردوویه‌تی‪.‬‬ ‫رێژه‌ی به‌شداریکردنی هاواڵتیان‬ ‫له ده‌نگدانه‌که‌دا به‌پێی ستانداردی‬ ‫نێوده‌وڵه‌تی ئاستێکی باشه که نزیکه‌ی‬ ‫سه‌دا ‪ ٨٤‬ی ئه‌و که‌سانه‌یه که مافی‬ ‫ده‌نگدانیان هه‌یه که سه‌رووی ‪ ٥٧‬ملیۆن‬ ‫که‌س مافی ده‌نگدانیان هه‌بوو‪.‬‬ ‫پارتی دادو گه‌شه‌پێدان نزیکه‌ی له‬ ‫سه‌دا ‪٤٥‬ی ده‌نگه‌کانی هێناوه‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫له‌گه‌ڵ ده‌نگه‌کانی پارتی بزووتنه‌وه‌ی‬ ‫نه‌ته‌وه‌ییش ئه‌ژمار بکرێت که به‌یه‌که‌وه‬ ‫به‌ناوی‬ ‫هه‌یه‬ ‫هاوپه‌یمانێتیه‌کیان‬ ‫‘هاوپه‌یمانی خه‌ڵک’ ئه‌وا ده‌نگه‌کانیان‬ ‫ده‌گاته سه‌رووی سه‌دا ‪ ،٥١‬به‌اڵم‬ ‫دۆڕانی ئاکه‌په له ئه‌نکه‌ره و ‪ -‬ئه‌گه‌ری‬ ‫ئیسته‌نبوڵیش‪ -‬و ئیزمیرو ئه‌ده‌نەو‬ ‫ئه‌نتالیا که گه‌وره‌شاری تورکیان و‬ ‫ژماره‌یه‌کی زۆری دانیشتووانی تورکیا‬ ‫تیایدا نیشته‌جێن واده‌کات تامی‬ ‫بردنه‌وه‌که هێنده‌ش شیرین نه‌بێت وه‌ک‬ ‫ئه‌ردۆگان چاوه‌ڕوانی ده‌کرد‪.‬‬ ‫پارتی کۆماری گه‌ل رێژه‌ی له سه‌دا‬ ‫‪ ٣٠‬ده‌نگه‌کان‪ ،‬پارتی بزووتنه‌وه‌ی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی ‪ -‬مه‌هه‌په‪ -‬له سه‌دا ‪ ٧‬و پارتی‬ ‫دیموکراتی گه‌الن ‪ -‬هه‌ده‌په له سه‌دا ‪٤‬ی‬ ‫ده‌نگه‌کانیان به‌ده‌ست هێناوه‪.‬‬ ‫له‌کۆی ‪ ٨١‬پارێزگای تورکیا ئاکه‌په‬ ‫توانیویه‌تی ‪ 38‬پارێزگا بباته‌وه‪ ،‬له‌کاتێکدا‬ ‫هه‌ده‌په توانیویه‌تی ته‌نیا ‪ ٨‬پارێزگا‬ ‫بباته‌وه‪ .‬جه‌هه‌په که ڕکابه‌ری سه‌ره‌کی‬ ‫ئاکه‌په بوو توانیویه‌تی ‪ 21‬پارێزگا‬ ‫بباته‌وه‪ .‬پارتی بزووتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌یی ‪١١‬‬ ‫پارێزگا و پارتی کۆمۆنیست پارێزگای ‌هک‌و‬ ‫به‌ربژێرێکی سه‌ربه‌خۆش پارێزگایه‌ک‪.‬‬ ‫هه‌ده‌په توانیویه‌تی ‪ 3‬گەورەشاره‌وانی‬ ‫‌بباته‌وه‪ 5 ،‬پارێزگاو ‪ ٥٠‬قه‌زا له‌گه‌ڵ ‪١١‬‬ ‫شارۆچکه‪.‬‬

‫یەکێک لە میتینگە جەماوەرییەکانی ئەکەپە‬

‫رێگریکردن له گوایدۆ ره‌وشی ڤەنزوێال ئاڵۆزتر ده‌کات‬ ‫‪BBC NEWS‬‬ ‫هه‌لومه‌رجی سیاسی ڤەنزوێال‬ ‫رۆژبه‌ڕۆژ ئاڵۆزتر ده‌بێت و ره‌هه‌ندی‬ ‫زیاتر له‌خۆده‌گرێت‪ ،‬نه‌ک هه‌ر ئه‌وه‬ ‫بگره له ئێستادا ته‌نگژه‌ی ناوخۆ‬ ‫زۆر له‌وه زیاتره به‌ته‌نیا ته‌نگژه‌یه‌کی‬ ‫ناوخۆیی بێت‪ ،‬به‌ڵکو له‌سه‌ر ئاستی‬ ‫نێوده‌وڵه‌تی دابه‌شبوونێکی توندی‬ ‫دروست کردووه‪.‬‬ ‫دوورخستنه‌وه‌ی سه‌رۆکی ڤەنزوێال‬ ‫که له ئێستادا زیاتر له ‪ ٥٠‬واڵتی دنیا‬ ‫له‌ناویشیاندا ئه‌مه‌ریکا پشتگیری‬ ‫ده‌که‌ن و سه‌ره‌تای ئه‌مساڵ له‌به‌رده‌م‬ ‫هه‌وادارانیدا وه‌ک سه‌رۆکی ده‌وڵه‌ت‬ ‫سوێندی خوارد ئاستی ملمالنێکان‬ ‫ده‌باته سه‌رووتر‪ ،‬که روون نییه چی‬ ‫لێده‌که‌وێته‌وه‪ ،‬به‌اڵم گومانی تیا نییه‬ ‫که ره‌وشی نائارامی ڤەنزوێال زیاتر‬ ‫ده‌کات‪.‬‬ ‫ئێلڤیس ئامۆرسۆ چاودێری‬ ‫ده‌وڵه‌ت بۆ کاروباری دارایی رایگه‌یاند‪:‬‬ ‫که سه‌رۆکی ئۆپۆزسیۆن و سه‌رۆکی‬ ‫په‌رله‌مان خوان گایدۆ بۆ ماوه‌ی‬ ‫‪ ١٥‬ساڵ رێگه‌ی لێده‌گیرێت که هیچ‬ ‫پۆستێکی ده‌وڵه‌تیی هه‌بێت ئه‌وه‌ش‬ ‫به‌هۆی بوونی گرفت و ناهه‌ماهه‌نگی و‬ ‫لێڵی له کاروباره داراییه‌کانیدا’’‪.‬‬ ‫هه‌رچه‌نده گوایدۆ بڕیاره‌که‌ی‬ ‫ره‌تکرده‌وهو وتی‪ :‬ئیلڤیس ئامۆرسۆ‬ ‫چاودێری گشتی نییەو مافی ده‌رکردنی‬ ‫ئه‌و بڕیاره‌ی نییه‪ ،‬تاکه الیه‌نێک که‬ ‫بتوانێت چاودێرێکی گشتی دابنێت‬ ‫ئه‌نجومه‌نی شه‌رعی واڵته‪ ،‬به‌‌اڵم‬ ‫سیماکانی ته‌نگژه‌ک ‌ه زیاتر ئه‌و کاته‬ ‫ده‌رده‌که‌وێت که ماوه‌ی یاسایی‬ ‫گوایدۆ ته‌واو ببێت و بیه‌وێت جارێکی‬ ‫تر خۆی کاندید بکاته‌وه‪.‬‬ ‫سه‌رۆکی‬ ‫رابردوو‬ ‫هه‌فته‌ی‬

‫خوانی گوایدۆ‬

‫ستافه‌که‌ی گوایدۆ‪ ،‬رۆبێرتۆ ماریرۆ‬ ‫تۆمه‌تبار کرا به‌وه‌ی له‌کاتی‬ ‫ده‌ستگیرکردنیدا ویستوویه‌تی کاری‬ ‫تێکده‌رانه بکات‪.‬‬ ‫وه‌زیری ناوخۆی ڤەنزوێال‪ ،‬نێستۆر‬ ‫ریڤێرۆڵ وتی‪“ :‬دوای به‌سه‌ردادانی ‪،‬‬ ‫چه‌ک و دراوی بیانی له ماڵه‌که‌یدا‬ ‫هه‌واڵگریه‌وه‬ ‫ده‌زگای‬ ‫له‌الیه‌ن‬ ‫دۆزراونه‌ته‌وه”‪ .‬ئه‌مه‌ش ئاماژه‌یه‌کی‬ ‫روونه به‌وه‌ی ده‌یانه‌وێت گوایدۆو‬ ‫که‌س ‌ه نزیکه‌کانی بخه‌نه ناو گێرمه‌و‬ ‫کێشه‌ی یاساییه‌وه‪.‬‬ ‫گوایدۆ ده‌ڵێت‪ :‬ده‌زگا ئه‌منیه‌کان‬ ‫کردارێکی نایاسایی و ناده‌ستوورییان‬ ‫ئه‌نجام داوه‪ ،‬هه‌روه‌ها وتی‪:‬‬ ‫ئه‌و ده‌زگایانه خۆیان ئه‌و چه‌ک‬ ‫و پاره‌یه‌یان له‌وێ داناوه بۆ‬

‫تۆمه‌تبارکردنی سه‌رۆکی ستافه‌که‌م‪.‬‬ ‫ئێستا گوایدۆ‪ ،‬پشتگیری زۆر له‬ ‫واڵتانی هه‌یه به دۆناڵد تره‌مپیشه‌وه‪،‬‬ ‫که داوا له مۆدۆرۆ ده‌که‌ن و گوشاری‬ ‫ده‌خه‌نه سه‌ر که واز له ده‌سه‌اڵت‬ ‫بهێنێت‪.‬‬ ‫مارێرۆ‬ ‫ده‌ستگیرکردنی‬ ‫سه‌رکۆنه‌کردنێکی توندی جیهانی‬ ‫لێکه‌وته‌وه‪ ،‬ئه‌مه‌ریکاو یه‌کێتی‬ ‫ئه‌وروپا واڵتانی ئه‌مه‌ریکای التین‬ ‫داوایان کرد ده‌ستبه‌جێ ئازاد بکرێت‪.‬‬ ‫نه‌ک هه‌ر ئه‌وه‪ ،‬به‌ڵکو سیگال‬ ‫ماندێلکه‌ر‪ ،‬گه‌وره‌به‌رپرسی کاروباری‬ ‫گه‌مارۆ رایگه‌یاند‪ :‬که ئه‌مه‌ریکا‬ ‫ئاماده‌یه “ئه‌وپه‌ڕی گوشار” بخاته‬ ‫سه‌ر حکومه‌تی ڤەنزوێال‪.‬‬ ‫سه‌رۆکی کاروباری سیاسه‌تی‬

‫ده‌ره‌وه‌ی یه‌کێتی ئه‌وروپا فێدریکا‬ ‫مۆگرینی رایگه‌یاند‪ :‬که “ئه‌و بڕیاره‬ ‫سیاسیه به‌بێ هیچ پرۆسێسێکی روون‬ ‫و ره‌وا ده‌رکه‌وتنێکی تری سروشتی‬ ‫توندی ده‌زگای دادوەریی واڵته”‬ ‫هه‌روه‌ها راشیگه‌یاند‪ :‬که یه‌کێتی‬ ‫ئه‌وروپا به‌رده‌وام ده‌بێت له هاوکاریه‬ ‫‪ ٣٠‬ملیۆن یۆرۆییه‌كه‌ی بۆ هه‌لومه‌رجی‬ ‫کتوپڕو ئه‌و که‌سانه‌ی پێویستیان به‬ ‫یارمه‌تی هه‌یه‪.‬‬ ‫له ئێستادا هه‌ردووک خوان‬ ‫گوایدۆو مادۆرۆ خۆیان به سه‌رۆکی‬ ‫واڵت ده‌زانن‪ .‬دوای ئه‌وه‌ی گوایدۆ‬ ‫رایگه‌یاند‪ :‬که خۆی سه‌رۆکی واڵته‬ ‫هه‌موو ره‌سیده داراییه‌کانی له‌ناو‬ ‫واڵت بلۆک کران‪ ،‬هه‌روه‌ها دادگای‬ ‫بااڵ که الیه‌نگرانی حکومه‌ت تێیدا‬

‫بااڵده‌ستن سه‌فه‌رکردنی له گوایدۆ‬ ‫قه‌ده‌غه‌کرد‪ .‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا گوایدۆی‬ ‫‪ ٣٥‬سااڵن‪ ،‬مانگی رابردوو سه‌رپێچی‬ ‫بڕیاره‌که‌ی کردو بۆ کۆکردنه‌وه‌ی‬ ‫پشتگیری رووی له واڵتانی ئه‌مه‌ریکای‬ ‫التین کرد که زۆربه‌ی ئه‌و واڵتانه‌ی‬ ‫کیشوه‌ره‌که پشتگیری ده‌که‌ن‪ .‬ئه‌و به‬ ‫بی بی سی راگه‌یاند‪ :‬که ئه‌وان “ته‌نیا‬ ‫هه‌ڵبژاردنێکی به‌ڕاستی ئازادیان‬ ‫ده‌وێت”‪.‬‬ ‫گوایدۆ به‌رده‌وامه له داواکردن له‬ ‫مادۆرۆ بۆ وازهێنان له پۆسته‌که‌ی و‬ ‫بانگه‌وازی هێزه ئه‌منیه‌کانی کردووه ‪-‬‬ ‫که زیاتر دڵسۆزی حکومه‌تن‪ -‬خۆیان‬ ‫بۆ الیه‌نگیری به‌دوور بگرن‪.‬‬ ‫هه‌فته‌ی رابردوو‪ ،‬داواکاری گشتی‬ ‫داوای له دادگای بااڵ کرد له گوایدۆ‬

‫بپێچێته‌وه ئه‌مه‌ش دوای کاره‌بابڕانی‬ ‫مانگی رابردوو هات که گوایدۆ‬ ‫تۆمه‌تبارکرابوو به تێکدانی سیستمی‬ ‫کاره‌بای واڵت‪.‬‬ ‫سه‌ره‌ڕای ناڕه‌زایی ناوخۆو دژایه‌تی‬ ‫به‌شێکی زۆر له واڵتان‪ ،‬به‌اڵم مادۆرۆی‬ ‫سه‌رۆک هێشتا له‌الیه‌ن دوو زلهێزی‬ ‫جیهانیه‌وه که چین و رووسیان‬ ‫پشتگیری ده‌کرێت و ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫ڤه‌نز‌وێلی وه‌کو به‌شێک له پالنی‬ ‫ئه‌مه‌ریکا ده‌بینن بۆ کوده‌تا‪.‬‬ ‫ئه‌مریکا‬ ‫رووسیاو‬ ‫ملمالنێی‬ ‫له ڤەنزوێال ورده ورده زیاتر‬ ‫تۆخده‌بێته‌وه‪ ،‬تره‌مپ له تویتێکیدا‬ ‫نووسیویه‌تی “رووسیا با له ڤەنزوێال‬ ‫بچێته ده‌ره‌وه”‪ .‬له به‌رامبه‌ردا‬ ‫وته‌بێژی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی رووسیا‬ ‫ماریا زاخارۆفا وتی‪“ :‬ئه‌وه‌ی به‬ ‫رووسیا بڵێت له ڤەنزوێال بڕۆره‬ ‫ده‌ره‌وه ئه‌وپه‌ڕی شووڵ لێهه‌ڵکێشانه‪،‬‬ ‫بێئه‌ده‌بییه له ئاستی نیوده‌وڵه‌تی”‪.‬‬ ‫تویته‌که‌ی تره‌مپ دوای ئه‌و‬ ‫راپۆرتانه هات که باسیان له‌وه‬ ‫کردبوو یه‌که‌ی سه‌ربازی و چه‌ک‬ ‫و پێداویستی رووسی هاتۆته‬ ‫ڤەنزوێالوه‪ .‬رۆژی شه‌ممه‌ی رابردوو‬ ‫دوو فڕۆکه‌ی سه‌ربازی رووسی له‬ ‫فڕۆکه‌خانه‌ی سه‌ره‌کی ڤەنزوێال‬ ‫بینراون‪ .‬رۆژی دووشه‌ممه وه‌زیری‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مه‌ریکا مایک پۆمپیۆ‬ ‫به ته‌له‌فۆن قسه‌ی له‌گه‌ڵ هاوتا‬ ‫رووسیه‌که‌ی خۆی سیرجی الڤرۆڤ‬ ‫کردووەو هانی مۆسکۆی داوه‬ ‫“ره‌فتاره نابونیادنه‌رانه‌که‌یان له‬ ‫ڤەنزوێال بوه‌ستێنن”‪.‬‬ ‫رووسیا هاوپه‌یمانی سه‌ره‌کی‬ ‫حکومه‌تی ڤەنزوێالیه‪ ،‬پشتگیری‬ ‫پیشه‌سازی و سه‌ربازی ڤەنزوێال‬ ‫ده‌کات و هاوکاریه داراییه‌کانی به‬ ‫چه‌ندان ملیار دۆالر ده‌خه‌مڵێنرێن‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪7‬‬

‫ژمارە (‪ )12‬سێشەممە ‪2019/4/2‬‬

‫دانا جەزا‪ ،‬ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق‪:‬‬

‫سەرژمێری بودجەی بۆ تەرخانکراوەو هەرێم قازانج دەکات ئەنجامبدرێت‬ ‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬

‫زەمەن‪ :‬كاركردنی فراكسیۆنە‬ ‫كوردستانییەكان لەسەر پرسەكانی‬ ‫پەیوەست بە هەرێمی كوردستان‪ ،‬كە‬ ‫بوونەتە كێشە لەنێوان هەرێم‌و بەغداد‬ ‫بەكو ‌ێ گەیشتووە؟‬ ‫دانا شەهید جەزا‪ :‬مەسەلەی بودجە‬ ‫كۆتایی پێهاتووە‪ ،‬ئەو بابەتەش كە‬ ‫پەیوەستە بە مافەكانی پێشمەرگەوە‬ ‫لەبەر كێشەی ژمارەی پێشمەرگەیە‬ ‫لەنێوان هەرێم‌و حكومەتی عێراقدا‬ ‫ئەوەی كە یەكالبۆتەوە نزیكەی ‪68‬‬ ‫ملیار دینارە‪ ،‬كە مانگانە بۆ پێشمەرگە‬ ‫دابین كراوە‪ ،‬بەاڵم مانگەكانی یەك‌و‬ ‫دوو س ‌ێ نەنێردراوە لەبەرئەوەی كە‬ ‫هەرچەندە پارەكە لە وەزارەتی داراییەوە‬ ‫سەرف كراوە‪ ،‬بەاڵم وەزارەتی بەرگری‬ ‫نەیناردووە‪ ،‬بڕیارە ئەویش لەم ماوەیەدا‬ ‫ئەو بڕە پارەیە بنێرێت‪ ،‬ئەو پارەیەش‬ ‫كە دەنێردێت هی هەموو پێشمەرگە‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو لەنێوان ‪ 50‬بۆ ‪ 60‬هەزار‬ ‫پێشمەرگەدایە‪ ،‬بە دانوستان هەتا ئێستا‬ ‫ئەوە دەست كەوتووە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫ئامارێكی تەواوی پێشمەرگە الی بەغداد‬ ‫نییە‪ ،‬بۆیە بەم ئاراستەیە گەیشتووە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ پشكی هەرێمی كوردستان‬ ‫لە مووچەی فەرمانبەران‪ ،‬مانگانە لەالیەن‬ ‫حكومەتی عێراقەوە لەڕێی وەزارەتی‬ ‫داراییەوە وەكو شایستەی مووچەخۆران‬ ‫سەرفی دەكات بۆ هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدا كە هەرێم ‪ 250‬هەزار‬ ‫بەرمیل نەوت رادەستی بەغداد نەكات‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬سەبارەت بە ژمارەی‬ ‫مووچەخۆرانی هەرێم دوو لیستی‬ ‫جیاواز هەیە لەنێوان هەرێم‌و بەغدادا‌و‬ ‫ئەو بابەتەش بووەتە كێشە‪ ،‬بڕیاربوو‬ ‫هەردووال بە دانوستان ئەو پرسە‬

‫دانا شەهید جەزا‪ ،‬ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئاماژە بەوە‬ ‫دەكات‪ ،‬كۆمەڵێك كێشەی نێوان هەرێمی كوردستان‌و عێراق هێشتا‬ ‫یەكالیی نەبوونەتەوە‪ ،‬كە پێویستیان بە بڕیاری سیاسییە‪ ،‬بەاڵم الیەنە‬ ‫كوردستانییەكان بە ئەرێنی دەڕواننە پرسەكان‌و چاوەڕوانی چارەسەركردنی‬ ‫هەموو كێشەكان دەكەن‪.‬‬

‫چارەسەر بكەن‪ ،‬ئەو بابەتە بەكوێ‌‬ ‫گەیشتووە؟‬ ‫دانا شەهید جەزا‪ :‬حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان پرۆسەی بایۆمەتریی كرد‌و‬ ‫كۆتایی پێهێنا‪ ،‬بەاڵم حكومەتی عێراق‬ ‫هەتا ئێستا بەتەواوی دانی بەو بابەتەدا‬ ‫نەناوە‪ ،‬چونكە ئەو ژمارەیەی قبوڵ‬ ‫نییە‪ ،‬كە لە دەوروبەری ‪ 800‬هەزار‬ ‫مووچەخۆردایە‪ ،‬بۆیە كێشەكە هێشتا‬ ‫چارەسەر نەبووە‪ ،‬ئەو بڕە پارەیەش كە‬ ‫حكومەتی عێراق دایناوە بۆ مووچەی‬ ‫فەرمانبەرانی هەرێم‪ ،‬بڕێكی دیاریكراوە‪،‬‬ ‫هەتا ئێستا نەهاتونەتە پێش بۆ ئەوەی‬ ‫ئامارێكی دروستی فەرمانبەرانی هەرێمی‬ ‫كوردستان وەربگرن‌و لەسەر ئەو بنەمایە‬ ‫ئیش بكەن‪ ،‬واتە بەغداد بایۆمەترییەكەی‬ ‫هەرێمی كوردستانی نەكردووە بەبنەما بۆ‬ ‫ئیشەكە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬دەوترێت عێراق ئامادەكاریی‬ ‫دەكات بۆ سەرژمێریی گشتی‪ ،‬پێتان وایە‬ ‫ئەگەر ئەو پرۆسەیە بەڕێوەبچێت بەشێك‬ ‫لەو كێشانە یەكالیی بكاتەوە؟‬ ‫دانا شەهید جەزا‪ :‬ئەنجامدانی‬ ‫سەرژمێری بابەتێكی زۆر گرنگە‌و لەناو‬ ‫یاسای بودجەی ئەمساڵیشدا هاتووە‪،‬‬ ‫كە پێویستە وەزارەتی پالندانان بەزوویی‬ ‫ئەو بابەتە جێبەج ‌ێ بكات‌و بودجەی‬ ‫پێویستیشی بۆ تەرخان كراوە‪ ،‬ئێمە وەكو‬ ‫كورد هەموو هەوڵێك دەدەین بۆ ئەوەی‬

‫ئەو سەرژمێرییە بكرێت چونكە چەندین‬ ‫پرسەی پەیوەست بە هەرێمی كوردستان‬ ‫وەكو پشكی بودجە‌و شایستەی‬ ‫فەرمانبەران‌و جوتیاران‌و تەنانەت‬ ‫داوودەرمان‌و بودجەی پەرەپێدانی‬ ‫پارێزگاكان‌و زۆر شتی تر هەیە‪ ،‬كە بە‬ ‫هەڵپەسێردراوی ماوەتەوە‌و پەیوەندیی‬ ‫راستەوخۆی هەیە بەو ئامارەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫زۆر گرنگە ئەو سەرژمێرییە بكرێ‌‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەشێوەیەكی رێكوپێك‌و یاسایی بكرێ‌‌و‬ ‫هەندێك وردەكاریی هەیە تێیدا جێبەجێ‌‬ ‫بكرێ وەكو رێژەی پارێزگاكان‌و چڕیی‬ ‫دانیشتوان‪ ،‬وە دەستكاریی دیمۆگرافی‬ ‫نەكر ‌ێ كە ئاراستەیەكی سیاسی لەخۆ‬ ‫بگرێ‌‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬پێت وایە ئەگەر سەرژمێری‬ ‫بكرێ‪ ،‬كەمكردنەوەی پشكی هەرێم‬ ‫لە بودجەی گشتی بەكۆتا بێت‌و‬ ‫حكومەتی بەغداد بیانووی نەمێنێت بۆ‬ ‫كەمكردنەوەی پشكی هەرێم كە هەموو‬ ‫ساڵێك لەكاتی پەسەندكردنی بودجەدا‬ ‫سەرهەڵدەدات؟‬ ‫دانا شەهید جەزا‪ :‬بەدڵنیایی‬ ‫سەرژمێری دەبێتە بناغەیەكی سەرەكی‬ ‫بۆ هەموو بابەتەكان‪ ،‬وەكو پشكی‬ ‫هەرێم‌و هەموو پارێزگاكانی دیكە لە‬ ‫بودجەدا‪ ،‬تەنانەت لە بەشە داوودەرمان‌و‬ ‫خۆراك‌و سوتەمەنی‌و بوارەكانی تر‪،‬‬ ‫یەكالییبوونەوەی رێژەی دانیشتووان‬

‫بنەمایەكی سەرەكییە بۆ ئیشكردن‪ ،‬بۆیە‬ ‫زۆر گرنگە ئەو بابەتە بەباشی‌و بەب ‌ێ‬ ‫الدانی یاسایی ئەنجام بدرێت‪ ،‬هەموو‬ ‫هەوڵێكیش دەدەین بۆ بەڕێوەچوونی‬ ‫پرۆسەكە لە زووترین كاتدا‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬پێتان وایە لەم خولەدا‬ ‫كێشەكانی نێوان هەرێم‌و بەغداد‬ ‫چارەسەری ریشەیی بكرێن‪ ،‬بەشێوەیەك‬ ‫كە هەردووال بگەنە لێكگەیشتنێكی‬ ‫یەكجاریی‌و جارێكی تر سەرهەڵنەدەنەوە؟‬ ‫دانا شەهید جەزا‪ :‬لەئێستادا‬ ‫زۆرێك لە كێشەكانی نێوان حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستان‌و حكومەتی عێراق‬ ‫تاڕادەیەك خاوبوونەتەوە‪ ،‬كێشەكانیش‬ ‫تەنها یاسایی نین‪ ،‬بەڵكو بەشێكیان‬ ‫بەرگی سیاسییان پێوەیە‪ ،‬بۆیە ئێستا‬ ‫هەندێك لێكتێگەیشتن دروست بووە‬ ‫بۆ چارەسەركردنی كێشەكان‌و گەیشتن‬ ‫بەئەنجامێكی هاوبەش‪ ،‬بەاڵم هەندێك‬ ‫بابەتی هەستیار هەیە پێویستیان بە‬ ‫بڕیاری سیاسییە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەو كێشانە چین كە‬ ‫پێویستیان بە بڕیاری سیاسییە؟‬ ‫دانا شەهید جەزا‪ :‬بۆ نمونە پێشتر‬ ‫لە پرسی بودجەدا مەرج دانرابوو‬ ‫بۆ هەرێمی كوردستان سەبارەت بە‬ ‫هەناردەكردنی نەوت‌و ئەگەر حكومەتی‬ ‫هەرێم پابەند نەبوایە ئەوا بەغداش‬ ‫پابەندی یاسای بودجە نەدەبوو‪،‬‬

‫بەاڵم ئێستا ئەو ئاراستەیە گۆڕاوە‬ ‫بەشێوەیەكی تر‌و ئەڵ ‌ێ ئەگەر حكومەتی‬ ‫هەرێم ‪ 250‬هەزار بەرمیل رادەست بكات‬ ‫ئەوا مووچەی فەرمانبەران‌و بودجەی‬ ‫پەرەپێدانی پارێزگاكان‌و بودجەی‬ ‫تریشی دەداتێ‌‪ ،‬ئەگەریش حكومەتی‬ ‫هەرێم پابەند نەب ‌ێ ئەوا تەنها شایستەی‬ ‫فەرمانبەران دەنێرێت‪ ،‬بۆیە ئەمە بۆخۆی‬ ‫هەنگاوێكە بۆ پێشەوە‪ ،‬پێنەدانی ‪250‬‬ ‫هەزار بەرمیلەكەش بەیاسا رێكخراوە‌و‬ ‫نەبووە بە سەرپێچی یاسایی‪ ،‬هەروەها‬ ‫هەندێك گۆڕانكاریی لەعێراقدا روویداوە‌و‬ ‫ئێستا هیچ كوتلەیەك یاخود حزبێكی‬ ‫بەهێز نییە‪ ،‬كە كورسیی پەرلەمانی‬ ‫هێندە زۆر بێت بتوان ‌ێ تەحەكوم‬ ‫بەسیاسەتی عێراقەوە بكات‌و پێویستی‬ ‫بە هاوپەیمانێتییە‪ ،‬كە ئەوەش بۆ‬ ‫كورد شتێكی باشە چونكە لە زۆر‬ ‫شتدا پێویستیان بە كورد دەبێت‪ ،‬وە‬ ‫ئێستا كوتلە كوردستانییەكان لەهەندێك‬ ‫هاوپەیمانێتیی سیاسیدا تێكەڵ بوون‌و‬ ‫بەپێی بەرژەوەندیی گەلی كوردستان‌و‬ ‫بەرژەوەندییە درێژخایەنەكان توانراوە‬ ‫لەگەڵ هەندێك حزبی سیاسیی‬ ‫عێراقیدا پێكەوە بڕیار بدەن‌و دەنگ‬ ‫لەسەر پرسەكان بدرێت‪ ،‬وە هەندێك‬ ‫لێكگەیشتنی سیاسی لەنێوانیاندا‬ ‫دروست بووە‪ ،‬كە ئەوەش كاریگەریی‬ ‫باشی بۆ هەرێم هەیە‪ ،‬جگە لەوەش‬ ‫سەرۆكی ئەم كابینەیەی حكومەتی‬ ‫عێراق واتە عادل عەبدولمەهدی‪ ،‬پیاوێكی‬ ‫تێگەیشتووە‌و لە كێشەكانی عێراق‌و‬ ‫مافی گەلی كوردستان‌و كێشەكانی‬ ‫نێوان هەرێم‌و بەغداد تێگەیشتووە‪،‬‬ ‫دەزان ‌ێ لە كێشەكاندا تاچەندە مافی‬ ‫گەلی كوردستانە‌و تا چ رادەیەك مافی‬ ‫عێراقە‪ ،‬وە پیاوێكی میانڕەوە‌و حەز‬ ‫دەكات شتەكان بە تێگەیشتن چارەسەر‬ ‫بكرێن‪.‬‬

‫دوای بێدەنگبوونی تفەنگەکان‪ ..‬قەبارەی زیانەکان روونرت دەبێتەوە‬ ‫زەمەن‬

‫داعش لە (‪)١٠‬ی حوزەیرانی (‪)٢٠١٤‬‬ ‫شاری موسڵی داگیرکرد‪ ،‬دواتر لە‬ ‫ماوەیەکی کەمدا توانی پێگەو ھێزی خۆی‬ ‫لە حەوت پارێزگای عێراقدا بەرجەستە‬ ‫بکات‪ ،‬بەوھۆیەوە نزیکەی پێنج ملیۆن‬ ‫عێراقی ئاوارە بوون زەرەرو زیانێکی زۆر‬ ‫بەر ژێرخانی ئابوری ئەو ناوچانە کەوت کە‬ ‫ئاگری جەنگی داعش گرتییەوە‪.‬‬ ‫بانکی نێودەوڵەتی بە ھەماھەنگی‬ ‫وەزارەتی پالندانانی عێراقی لە رووپێوێکی‬ ‫مەیدانیدا‪ ،‬کۆی ئەو زیانە فیعلیانەی بەر‬ ‫کەرتە جیاوازەکانی ئەو حەوت پارێزگایانە‬ ‫کەوتووە بە (‪ )٤٥‬ملیارو (‪)٧٠٠‬‬ ‫ملیۆن دۆالر دەخەمڵێنێت‪ ،‬ئەو زیانە‬ ‫کەڵەکەبووانەی بەھۆی جەنگی داعشەوە‬ ‫بەر داھاتی گشتی ناوخۆیی جگە لە کەرتی‬ ‫نەوت کەوتووە بڕەکەی بە (‪ )107‬ملیار‬ ‫دۆالر خەمڵێنراوە‪.‬‬ ‫لە ساڵی (‪)2014‬دا جگە لە ھەرسێ‬ ‫پارێزگای نەینەواو سەاڵحەدین و ئەنبار‬ ‫کە بە تەواوی کەوتنە ژێر دەسەاڵتی‬ ‫چەکدارانی داعش‪ ،‬چەندین ناوچەش‬ ‫لە پارێزگاکانی بەغداو دیالەو کەرکوک‬ ‫و بابل‪ ،‬کەوتنە ژێر دەسەاڵتی ئەو‬ ‫رێکخراوەوە‪ ،‬کە سێ شاری گەورەو (‪)٢٧‬‬ ‫قەزاو (‪ )٦٣‬شارۆچکەو سەدان گوندی لە‬ ‫عێراق کۆنترۆڵ کرد‪ ،‬کە دەیکردە (‪)%17‬‬ ‫خاکی عێراق‪.‬‬ ‫بەھۆی جەنگی داعشەوە کە زیاتر‬ ‫لە سێ ساڵی خایاند‪ ،‬زیانێکی زۆر بەر‬ ‫ژێرخانی ئابوری عێراق‪ ،‬کە دەتوانین بەم‬ ‫شێوەیە پۆلێنیان بکەین‪:‬‬ ‫کەرتی نیشتەجێبوون‬ ‫بەگشتی لەو حەوت پارێزگایە‬ ‫(‪ )١٣٨‬ھەزارو (‪ )٥١‬خانوو زیانیان‬ ‫بەرکەوتووە‪ ،‬کۆی گشتی زیانەکان لەم‬ ‫کەرتەدا بە (‪ )١٨‬ترلیۆن و (‪ )٧٠٠‬ملیار‬

‫دینار دەخەمڵێنرێت‪ ،‬پارێزگای نەینەوا‬ ‫پشکی شێری بەردەکەوێت لەو زیانانەی‬ ‫رووبەڕووی کەرتی نیشتەجێبوون و‬ ‫خانووی ھاواڵتیان بووەتەوە‪ ،‬بەشێوەیەک‬ ‫لە ھەر (‪ )١٠٠‬خانووی ھاواڵتیان (‪)٤٢‬‬ ‫خانوو زیانی بەرکەوتووە یان بەتەواوی‬ ‫وێران بووە‪.‬‬ ‫دووەم پارێزگای زەرەرمەند لەم‬ ‫کەرتەدا پارێزگای ئەنبارە کە لە ھەر‬ ‫(‪ )١٠٠‬خانووی ھاواڵتیان (‪ )١٩‬خانوو‬ ‫وێران بوون‪ .‬لەنێو قەزاکانیشدا قەزای‬ ‫بیعاج لە پارێزگای نەینەوا یەکەم ناوچەیە‬ ‫کە زۆرترین زیانی بەرکەوتووەو لە ھەر‬ ‫(‪ )100‬خانوو (‪)٩٦‬ی خانوو زیانی‬ ‫بەرکەوتووە‪ ،‬ھەروەھا قەزای بێجی لە‬ ‫پارێزگای سەاڵحەدین بە پلەی دووەم دێت‬ ‫و لە ھەر (‪ )100‬خانوو (‪ )٩٤‬خانوو زیانی‬ ‫بەرکەوتووە‪ ،‬قەزای شەنگالیش بە پلەی‬ ‫سێھەم دێت و لە ھەر (‪ )١٠٠‬خانوو (‪)٧٠‬‬ ‫خانویان زیانیان بەرکەوتووە‪.‬‬ ‫کەرتی تەندروستی‬ ‫کۆی زیانەکانی ئەم کەرتە بە (دوو)‬ ‫ترلیۆن و (‪ )٧٠٠‬ملیار دینار دەخەمڵێنرێت‪،‬‬ ‫بە شێوەیەک (‪ )26‬نەخۆشخانە و بنکەی‬ ‫تەندروستی بە تەواوی خاپور بون و (‪)٤٩‬‬ ‫ی تریشیان زیانی گەورەیان بەرکەوتووە‪.‬‬

‫کەرتی پەروەردە‬ ‫کۆی گشتی زیانەکانی ئەم کەرتە‬ ‫بە (دوو) ترلیۆن و (‪ )٨٠٠‬ملیار‬ ‫دینار دەخەمڵێنرێت‪ ،‬بەشێوەیەک‬ ‫(‪ )98‬قوتابخانەی سەرەتایی و‬ ‫(‪ )٥٠‬خوێندنگەی ئامادەیی و (‪)١٧‬‬ ‫پەیمانگای پیشەیی و (‪ )٢٤‬بینای‬ ‫سەر بە خوێندنی زانکۆیی وێران بوون‪،‬‬ ‫ھەروەھا (‪ )٥٩٧‬شوێنی جیاوازی سەر‬ ‫بە کەرتی خوێندن و پەروەردە زیانی‬ ‫گەورەیان بەرکەوتووە‪.‬‬ ‫کەرتی گەشتیاریی و شوێنەوار‬ ‫لە دوای (‪)2014‬ەوە (‪ )٤١‬مزگەوتی‬ ‫مێژوویی کەوتنە ژێر دەسەاڵتی‬ ‫داعش لەو ژمارەیە (‪ )22‬مزگەوتی‬ ‫مێژوویی لەالیەن داعشەوە تەقێنرایەو‬ ‫وێرانکراو (‪)١٥‬ی دیکە زیانی گەورەیان‬ ‫(هەشت)‬ ‫ھاوکات‬ ‫بەرکەوتووە‪،‬‬ ‫کەنیسە وێران بوون و (‪)١٦‬ی تریش‬ ‫زیانی گەورەیان بەرکەوتووە‪ ،‬ھەروەھا‬ ‫(حەوت) شوێنەواری مێژوویی دێرین‬ ‫وێران بوون و لەسەر ئاستی گەشتیاریش‬ ‫(‪ )٢٤‬ھۆتێلی گەشتیاری وێران بوون‪،‬‬ ‫کۆی گشتی زیانەکانی ئەم کەرتە لەسەر‬ ‫ئاستی ژێرخانی ئابوری بە یەک ترلیۆن‬ ‫دینار دەخەمڵێنرێت‪.‬‬

‫کەرتی کشتوکاڵ و‬ ‫سەرچاوەکانی ئاو‬ ‫کۆی گشتی زیانەکانی کشتوکاڵ بە‬ ‫(چوار) ترلیۆن دینار دەخەمڵێنرێت‪.‬‬ ‫زۆرینەی ئەو ناوچانەی لەالیەن داعشەوە‬ ‫کۆنترۆڵ کرا ناوچەی کشتوکاڵی گرنگ‬ ‫بوون‪ ،‬جەنگ کاریگەری نێگەتیڤی کردە‬ ‫سەر ئاستی بەرھەم و ژێرخانی ئابوری ئەم‬ ‫کەرتە‪ ،‬سەبارەت بە سەرچاوە ئاوییەکانیش‬ ‫لە کۆی (نۆ) بەنداوو بەربەستی ئاوی کە‬ ‫لە چوارچێوەی ناوچەکانی جەنگدا بوون‬ ‫(شەش)یان زیانی گەورەیان بەرکەوتووەو‬ ‫سێ دانەیان بە تەواوی وێران بووە‪.‬‬ ‫کەرتی پیشەسازی و وزە‬ ‫کۆی گشتی زیانەکانی کەرتی‬ ‫پیشەسازی بە سێ ترلیۆن و (‪)٣٠٠‬‬ ‫ملیار دینار دەخەمڵێنرێت‪ ،‬بەشێوەیەک‬ ‫(‪ )٤٩‬کارگەی پیشەسازی وێران بوون‬ ‫و رووبەری (یەک) ملیۆن و (‪)٤١٥‬‬ ‫ھەزار مەتر دووجا لە خاکی پیشەسازی‬ ‫دەوڵەمەند بە مادەی خامی پیشەسازی‬ ‫زیانی بەرکەوتو‪.‬‬ ‫بڕی زیانەکانی کەرتی وزە و کارەبا‬ ‫بە (هەشت) ترلیۆن و (‪ )٣٠٠‬ملیار دینار‬ ‫دەخەمڵێنرێت‪ ،‬لە کۆی (‪ )١٧‬وێستگەی‬ ‫بەرھەمھێنانی کارەبا (هەشت) وێستگەیان‬ ‫زیانی گەورەی بەرکەوتووەو (نۆ)‬ ‫وێستگەکەی دیکەش بەھۆی وێرانبوونی‬ ‫تۆڕەکانی دابەشکردن و ستونەکانی‬ ‫کارەباوە ئاستی سود لێوەرگرتنیان‬ ‫زۆر سنوردار بوە‪ ،‬ژمارەی ئەو بورجە‬ ‫زیانلێکەوتوانەی تۆڕەکانی کارەبایان‬ ‫دەگواستەوە (‪ )١٨٦‬بورجن‪ ،‬ھاوکات‬ ‫(‪ )29‬وێستگەی دابەشکردنی کارەباش‬ ‫بەھۆی جەنگەوە وێران بوون‪.‬‬ ‫پارێزگای سەاڵحەدین پشکی شێری‬ ‫بەردەکەوێت بەجۆرێک بە بڕی (سێ)‬ ‫ترلیۆن (‪ )٣٢٧‬ملیار دینار ژێرخانی‬ ‫ئابوری وێستگەکانی بەرھەمھێنانی کارەبا‬ ‫زیانیان بەرکەوتووە‪.‬‬

‫کەرتی نەوت و گاز‬ ‫بڕی ئەو زیانانەی بەم کەرتە کەوتوون‬ ‫بە (پێنج) ترلیۆن دینار دەخەمڵێنرێت‪،‬‬ ‫بەجۆرێک (‪ )١١‬کێڵگەی نەوت بە‬ ‫تەواوی وێران بوون و (‪ )١٥‬کێڵگەش‬ ‫زیانی زۆریان بەرکەوتووە‪( ،‬سێ)‬ ‫پااڵوگەی نەوت وێران بوون شەشی‬ ‫دیکەش زیانی گەورەیان بەرکەوتووە‪،‬‬ ‫(چوار) ھێڵی گواستنەوەی نەوتیش بە‬ ‫تەواوەتی وێران بوون‪.‬‬ ‫کەرتی گواستنەوەو رێگاوبان‬ ‫کۆی زیانەکانی کەرتی گواستنەوەو‬ ‫رێگاوبان کە خۆی لە شەقام و رێگا‬ ‫سەرەکیەکان و ھێڵی شەمەندەفەرو‬ ‫فڕۆکەخانەو پردەکان دەگرێتەوە‪ ،‬بە‬ ‫(سێ) ترلیۆن و (‪ )٣٠٠‬ملیار دینار‬ ‫دەخەمڵێنرێت‪ .‬ئاستی وێرانبونی‬ ‫شەقامە ناوخۆیی و رێگا سەرەکیەکان‬ ‫لەنێوان (‪ )%71‬بۆ (‪)%42‬دایە‪)26( ،‬‬ ‫پرد رووخاون لەگەڵ فڕۆکەخانەیەک و‬ ‫سێ وێستگەی شەمەندەفەردا‪.‬‬ ‫کەرتی بانکەکان‬ ‫داعش دەستی گرت بەسەر (‪)١٢١‬‬ ‫بانکی حکومی و ئەھلیدا‪ .‬بڕی ئەو‬ ‫سەرمایەیەی لەو بانکانەدا لە الیەن‬ ‫داعشەوە تااڵنکراون‪ ،‬بریتی بوون لە‬ ‫(‪ )٨٥٦‬ملیار دینار‪ ،‬کە ئەو پارانەش‬ ‫بەشێک بوون لە پارەی پرۆژەکانی ئەو‬ ‫شارانە لە بودجەی (‪)2014‬ی عێراق‪.‬‬ ‫بە پێی خەماڵندنی بانکی‬ ‫دووبارە‬ ‫پڕۆسەی‬ ‫نێودەولەتی‬ ‫بونیادنانەوەی کەرتە جیاوازەکان و‬ ‫ئاوەدانکردنەوەی ژێرخانی ئابوری‬ ‫پارێزگا زیانلێکەوتووەکان‪ ،‬پێویستی‬ ‫بە (‪ )104‬ترلیۆن و (‪ )300‬ملیار دینار‬ ‫ھەیە‪ ،‬کە ئەوەش بارێکی زیاتر لەسەر‬ ‫بودجەو حکومەتی عێراقی دروست‬ ‫دەکات‪ ،‬کە النیکەم تا (‪ )10‬ساڵی‬ ‫دیکە کاریگەری و زیانەکانی جەنگی‬ ‫داعش بەردەوام دەبێت‪.‬‬

‫سیاسییەكی‬ ‫نەرمونیان‬

‫كەسێكی زۆر هێواش‌و لەسەرخۆیە‌و بە‬ ‫نەرمونیانییەكەی سەرنجی هەمووانی بۆ‬ ‫الی خۆی راكێشاوە‪ ،‬هەوڵ دەدات لەڕێگەی‬ ‫دیالۆگ‌و گفتوگۆی هێمنانەوە سەرجەم‬ ‫پرسە كۆمەاڵیەتی‌و ئیدارییەكان چارەسەر‬ ‫بكات‪ ،‬بۆ سیاسەتیش بەپیاوی رۆژە‬ ‫سەختەكان ناسراوە‪.‬‬ ‫شێخ هومام باقر حەمودی‪ ،‬لەدایكبووی‬ ‫ساڵی ‪1952‬ە لەناوچەی كەڕادەی‬ ‫خۆرهەاڵتی شاری بەغداد‪ ،‬لە خێزانێكی‬ ‫مامناوەندی شیعە مەزهەب‪ ،‬ساڵی ‪1975‬‬ ‫كۆلێژی ئادابی زانكۆی بەغدادی تەواو‬ ‫كردووە‪ ،‬ساڵی ‪ 1978‬بڕوانامەی ماستەری‬ ‫لە زانستی دەروونناسیدا تەواو كردووە‪،‬‬ ‫دواتریش بڕوانامەی دكتۆرای لە ئابووریی‬ ‫‌و ئسوڵی فیقهی ئیسالمی‌و فەلسەفەدا لە‬ ‫زانكۆی ئەمریكی لە لەندەن بەدەستهێناوە‪.‬‬ ‫بەهۆی وابەستەبوونی بە سیاسەتەوە‌و‬ ‫هەروەها پەیوەندیی بنەماڵەكەی بە حەوزەی‬ ‫عیلمی لەنەجەف‪ ،‬تووشی كێشەی سیاسی‬ ‫بووە‌و ناچاربووە عێراق بەجێبهێڵێت‪ ،‬ساڵی‬ ‫‪ 2003‬گەڕاوەتەوە بۆ عێراق‌و لە ریزەكانی‬ ‫ئەنجومەنی بااڵی شۆڕشی ئیسالمیدا‬ ‫دەستی بە خەبات كردووە‪.‬‬ ‫بەهۆی توانا‌و لێهاتووییەكانی لە‬ ‫بوارەكانی ئایین‌و سیاسەت‌و كۆمەڵناسی‪،‬‬ ‫هەرزوو بووەتە جێی سەرنجی الیەن‌و‬ ‫پێكهاتە سیاسییەكانی عێراق‪ ،‬بۆیە‬ ‫یەكێك بووە لە ئەندامانی ئەنجومەنی‬ ‫نیشتمانیی كاتی عێراق‪ ،‬بەشداریی لە‬ ‫یەكەم هەڵبژاردنی عێراقی دوای بەعسدا‬ ‫كردووە‌و ساڵی ‪ 2005‬بووەتە ئەندامی‬ ‫كۆمەڵەی نیشتمانی‪ ،‬لەالیەن كوتلە‬ ‫سیاسییەكانەوە ئەركی سەرۆكایەتیكردنی‬ ‫لیژنەی نووسینەوەی دەستوری پێ‬ ‫سپێردراوە‌و دواتریش بووەتەوە بە سەرۆكی‬ ‫لیژنەی پێداچوونەوەی دەستوری عێراق‪،‬‬ ‫لە هەڵبژاردنەكانی خولی یەكەم‌و دووەم‌و‬ ‫سێهەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا‬ ‫بەشداریی كردووە‌و هەرس ‌ێ جارەكە متمانەی‬ ‫خەڵكی بەدەستهێناوە‪ ،‬تا لە خولی سێهەمدا‬ ‫وەكو جێگری یەكەمی سەرۆكی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەران هەڵبژێردراوە‪.‬‬ ‫حەمودی یەكێكە لەو سیاسییانەی كە‬ ‫جەخت لەسەر سیستمی فیدراڵی دەكاتەوە‬ ‫بۆ عێراق‌و پەیوەندییەكی بەهێزی لەگەڵ‬ ‫كورددا هەیە‌و پشتیوانی لە داخوازییەكانی‬ ‫گەلی كورد دەكات‪.‬‬ ‫حەمودی بێجگە لەوەی سیاسییەكی‬ ‫كاتدا‬ ‫لەهەمان‬ ‫ئارامە‪،‬‬ ‫هێمن‌و‬ ‫بەهێزیشە‌و‬ ‫ئایینی‬ ‫كەسایەتییەكی‬ ‫چەندین كتێبی باڵوكراوەی هەیە لە‬ ‫بوارەكانی ئایین‌و پەروەردە‌و سیاسەت‌و‬ ‫دەروونناسی‌و كۆمەاڵیەتیدا‪ ،‬بەهۆی ئەوەش‬ ‫كە لەسەر ئاستی ناوخۆی عێراق‌و واڵتانی‬ ‫ناوچەكە‌و جیهان پەیوەندییەكانی بەهێزە‪،‬‬ ‫دوای جیابوونەوەی رەوتی حیكمە بە‬ ‫سەرۆكایەتیی عەممار حەكیم لە ئەنجومەنی‬ ‫بااڵی ئیسالمیی عێراق‪ ،‬حەمودی وەكو‬ ‫سەرۆكی ئەنجومەنەكە هەڵبژێردرا‌و هەتا‬ ‫ئێستا لەو پۆستەدایە‪.‬‬ ‫حەمودی بێجگە لەكاری سیاسی‪ ،‬لەچەند‬ ‫زانكۆیەكی عێراقیش وەكو مامۆستا‌و وانەبێژ‬ ‫لەبوارەكانی زانستی مرۆیی‌و سیاسیدا‬ ‫كاری كردووە‌و رێكخراوێكیشی دروست‬ ‫كردووە بەناوی كۆنگرەی دەستەبژێر‌و توانا‬ ‫عێراقییەكان‪ ،‬كە ئامانجی بەرزكردنەوەی‬ ‫ئاستی زانستیی‌و ئەكادیمییە‪ ،‬هەروەها‬ ‫پەیمانگەیەكی زانستیشی دامەزراندووە‬ ‫بەناوی پەیمانگەی عێراقی بۆ گفتوگۆی‬ ‫فكری‪.‬‬ ‫حەمودی لە هیچ هاوکێشەو ملمالنێیەکی‬ ‫سیاسیدا تووشی بنبەست نابێت و‬ ‫دەروازەیەک بۆ چارەسەر دەدۆزێتەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێی دەڵێن پیاوی رۆژە سەختەکان‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪6‬‬

‫ژمارە (‪ )12‬سێشەممە ‪2019/4/2‬‬

‫پێگەی هەدەپە لە باکورى کوردستان الواز دەبێت‬ ‫هێمن حەسەن‬

‫پارتی دیموکراتی گەالن(هەدەپە)‬ ‫توانی سەرکەوتن لە هەڵبژاردنی‬ ‫شارەوانیەکانی تورکیا بەدەست بهێنێت و‬ ‫بەربەستی لە ‪ %١٠‬تێپەڕێنێت‪ ،‬بەوەش ‪٦٩‬‬ ‫شارەوانی بەدەستهێناو لە ‪ ٣٣‬شارەوانیش‬ ‫دەنگەکانی کەمی کردووە‪.‬‬ ‫رۆژی یەكشەممەی رابردوو‪ ،‬كورد‬ ‫لە باكوری كوردستان لە دۆخێكی تەواو‬ ‫نائاسایی و دژواردا بەشداری هەڵبژاردنی‬ ‫شارەوانییەكانی توركیای كرد بەجۆرێك‬ ‫لە ‪ ١٥‬پارێزگادا قورسترین بانگەشەی‬ ‫هەڵبژاردنی بەڕێكرد‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو ئەنجامە بەراییانەی‬ ‫راگەیەنراون‪ ،‬هەدەپە لەم هەڵبژاردنەدا‬ ‫‪ ٦٩‬شارەوانی بەدەستهێناوە‪ ،‬كە‬ ‫حەوت پارێزگاو ‪ ٥١‬قەزاو ‪ ١١‬شارۆچكە‬ ‫(ناحیە)‌ی بەدەستهێناوە‪ ،‬ئەو شارە‬ ‫گەورەو پارێزگایانەشی تێیدا سەركەوتوو‬ ‫بووە بریتین لە (ئامەد‪ ،‬ماردین‪ ،‬هەكاری‪،‬‬ ‫سێرت‪ ،‬وان‪ ،‬باتمان‪ ،‬قارس)‪.‬‬ ‫بێریڤان هێلین ئیشک‪ ،‬کاندیدی‬ ‫سەرکەوتووی شاری سێرت بە “زەمەن”ی‬ ‫راگەیاند‪“ :‬ئیرادەی گەلی ئێمە لە چەندین‬ ‫شاری باکوری کوردسان لەژێر فشارێکی‬ ‫زۆردا زەوت کرابوو‪ ،‬بەاڵم لە هەڵبژاردنی‬ ‫ئەمجارەدا گەلی ئێمە وەاڵمی پێویستی‬ ‫دایەوەو هاوپەیمانیەتی ئەکەپەو مەهەپەی‬ ‫تێکشکاند”‪.‬‬ ‫کەمکردنی‬ ‫هۆکاری‬ ‫لەسەر‬ ‫شارەوانییەکانی هەدەپە ئاماژەی‬ ‫بەوەشکرد‪ ،‬هەدەپە وەک شارەوانی کەمی‬ ‫کردووە‪ ،‬بەاڵم بەوتەی خۆی دەنگەکان‬ ‫کەمی نەکردووە‪ ،‬پێیشیوایە لەماوەی ئەو‬ ‫چەند ساڵەدا زۆردارییەکی زۆر لەسەر‬ ‫هەدەپە هەبووە‪ ،‬کە وایکرد نەتوانێت‬ ‫شارەوانییەکانی زیاد بکات‪.‬‬ ‫لە هەڵبژاردنی شارەوانییەكانی ساڵی‬ ‫‪٢٠١٤‬دا هەدەپە ‪ ١٠٢‬شارەوانی بەجۆرێك‬ ‫‪ ١١‬شارەوانی گەورەو ‪ ٢٣‬قەزاو ‪٦٨‬‬ ‫شارۆچكەی بەدەستهێنابوو‪ ،‬بەپێی ئەو‬ ‫ئەنجامە هەدەپە ‪ ٣٣‬شارەوانی بچوك‬

‫سەنگی هەدەپە لە شارو پارێزگا کوردییە گەورەکان‬

‫هەدەپە لە ‪ %٢‬دەنگەکانی کەمی کردوە‬ ‫حەوت پارێزگای بردۆتەوە‪:‬‬

‫پێنج شارەوانی گەورەی‬ ‫لەدەستداوە‪:‬‬

‫ئامەد‬ ‫ماردین‬ ‫هەكاری‬ ‫سێرت‬ ‫وان‬ ‫باتمان‬ ‫قارس‬ ‫كەمیكردووە بەراورد بە هەڵبژاردنی‬ ‫رابردوو‪ ،‬بەاڵم ‪ ٢٩‬قەزا زیادی كردووە‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنی شارەوانییەكانی توركیا‬ ‫پێنج ساڵ جارێك ئەنجام دەدرێت و لە‬ ‫هەڵبژاردنی ئەمجارەدا ‪ ٥٧‬ملیۆن و ‪٩٣‬‬ ‫هەزارو ‪ ٩٨٥‬كەس مافی دەنگدانیان هەبوو‪،‬‬ ‫بەاڵم كەمتر لەو رێژەیە بەهۆی هۆكاری‬ ‫جۆراوجۆرەوە بەشداری دەنگدانیان كرد‪.‬‬ ‫كاندیدە سەركەوتووەكانی هەدەپە بۆ‬ ‫شارەوانییە گەورەكان بریتین لە ئەحمەد‬ ‫تورك بۆ شارەوانی ماردین‪ ،‬عەدنان‬ ‫میزراكلی بۆ شارەوانی ئامەد‪ ،‬محەمەد‬ ‫دەمیر بۆ شارەوانی باتمان‪ ،‬جیهان‬

‫دێرسیم‬ ‫شێرناخ‬ ‫ئاگری‬ ‫جولەمێرگ‬ ‫ئیدری‬ ‫كامەران بۆ شارەوانی هەكاری‪ ،‬ئایهان‬ ‫بیلگەن بۆ شارەوانی قارس‪ ،‬بێریڤان‬ ‫هێلین ئیشك بۆ شارەوانی سێرت‪ ،‬بەدیا‬ ‫ئارتان بۆ شارەوانی وان‪ ،‬ئەدای یارشی بۆ‬ ‫شارەوانی ئیغدیر‪.‬‬ ‫هولیا ئاڵیوكمەن ئانك‪ ،‬هاوسەرۆکی‬ ‫داهاتووی شارەوانی گەورەی ئامەد بە‬ ‫“زەمەن”ی راگەیاند‪“ :‬ئێمە سەرکەوتنمان‬ ‫بەدەستهێناو ئەو شارەوانیانەی بەدەستمان‬ ‫هێناون شارەوانی گرنگ و کاریگەرن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێشتا ئەو سەرکەوتنە بۆ ئێمە بەس نییە‪،‬‬ ‫بەڵکو دەبێت خەبات و تێکۆشانی ئێمە‬ ‫بەهێزتر بکەین”‪.‬‬

‫ئانک ئاماژە بەوە دەکات‪ ،‬کەمکردنی‬ ‫شارەوانییەکان پێویستی بە لێکۆڵینەوە‬ ‫هەیە لە ناوخۆی هەدەپە‪ ،‬وەک خۆی‬ ‫دەیڵێت چەندین هۆکارو گلەیی زۆرو‬ ‫رەخنەیان پێگەیشتووە ئەوان کار لەسەر‬ ‫ئەو هەڵەو رەخنانە دەکەن و راستیان‬ ‫دەکەنەوە‪.‬‬ ‫ئێستا هەڵبژاردن كۆتایی هات و ئەوەی‬ ‫گرنگە دۆخی دوای هەڵبژاردنەكانە كە ئایا‬ ‫حكومەتی توركیا بە سەرۆكایەتی ئەردۆغان‬ ‫چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەو ئەنجامانە دەكات‬ ‫كە هەدەپە لە باكوری كوردستان بەدەستی‬ ‫هێناون کە ئایا جارێکی تر قەیوم بەسەر‬

‫شارەوانیەکاندا دەسەپێنرێنەوە یان نا‪.‬‬ ‫رەجەب تەیب ئەردۆگان سەرۆك كۆماری‬ ‫توركیا لە بانگەی هەڵبژاردنی ئەمجارەدا‬ ‫وتی‪“ :‬ئێوە دەڵێن ئەو شارەوانییانەی‬ ‫كە لە رێگای قەیوم زەوتكراون و جارێكی‬ ‫دیكە وەریاندەگرینەوە‪ ،‬ئەگەر هاوواڵتیانم‬ ‫دەرفەتی بردنەوەیان پێدان‪ ،‬ئێمەش‬ ‫راستەوخۆ قەیوم دادەنێینەوە”‪.‬‬ ‫ئەوەی تائێستا روون نییە پالنی‬ ‫هەدەپەیە‪ ،‬كە لە ئەگەری دەستگیركردنی‬ ‫سەرۆك شارەوانییە دەرچووەكان یان‬ ‫شارەوانییەكان‬ ‫دەستبەسەرداگرتنی‬ ‫هەدەپە پالن و هەڵوێستی چی دەبێت‪،‬‬

‫ئەمە دەكەوێتە سەر هەڵوێستی حكومەت‬ ‫كە لەداهاتوودا چی دەكات‪.‬‬ ‫هاوسەرۆکی داهاتووی شارەوانی ئامەد‬ ‫باس لەوەش دەکات‪ ،‬هەدەپە پالنی‬ ‫خۆی دەبێت بۆ هەر ئەگەرێک حکومەتی‬ ‫تورکیا بیەوێت جارێکی تر قەیوم‬ ‫بەسەر ئەو شارەوانیانەدا بسەپێنێت کە‬ ‫پارتەکەی بەدەستیهێناون‪ ،‬پێشیوایە لەم‬ ‫هەڵبژاردنەدا لەسەر ئاستی تورکیا ئەکەپە‬ ‫شکستیهێناوەو رێگەی پێ نادرێت قەیوم‬ ‫بسەپێنێت‪.‬‬ ‫كورد تائێستا پێنج جار بەشداری‬ ‫لە هەڵبژاردنی شارەوانییەكانی توركیا‬ ‫كردووەو لە هەڵبژاردنی ‪٢٠١٤‬دا كە‬ ‫لەڕێگەی (بەدەپە)وە بەشداری كردو‬ ‫توانی ‪ ١٠٢‬شارەوانی لە باكوری كوردستان‬ ‫مسۆگەر بكات كە گرنگترین شارەكانیش‬ ‫بریتی بوون لە (ئامەد‪ ،‬وان‪ ،‬باتمان‪،‬‬ ‫دێرسیم‪ ،‬ماردین‪ ،‬شێرناخ‪ ،‬ئاگری‪ ،‬سێرت‪،‬‬ ‫جولەمێرگ‪ ،‬ئیدر‪ ،‬هەکاری)‪ ،‬لەگەڵ ‪٩١‬‬ ‫شارەوانی تر‪.‬‬ ‫حكومەتی توركیا بە سەرۆكایەتی‬ ‫ئەردۆغان ساڵی ‪ ،٢٠١٦‬هەڵمەتێكی‬ ‫بەرفراوانی دەستگیركردنی سەرۆك‬ ‫شارەوانیەكانی باكوری كوردستانی‬ ‫دەستپێكردو لەو چوارچێوەیەدا ‪٦٧‬‬ ‫سەرۆك شارەوانی دەستگیركران و ‪٩٥‬‬ ‫شارەوانیش دەستیان بەسەرداگیراو‬ ‫قەیومیان بۆ دانرا‪.‬‬ ‫چاودێرێكی سیاسی لە باکوری‬ ‫کوردستان پێیوایە جارێكی تر ئەردۆغان‬ ‫ئەو شارەوانییانەی هەدەپە بەدەستی‬ ‫هێناون دووریان دەخاتەوەو قەیومەکان‬ ‫دەخاتە شوێنیان‪ ،‬چونکە بەبڕوای ئەو‪،‬‬ ‫ئەردۆغان تۆڵەی شکستی ئەو هەڵبژاردنە‬ ‫لە هەدەپە دەکاتەوە‪.‬‬ ‫عوسمان چیچەک‪ ،‬رۆژنامەنووس و‬ ‫چاودێری سیاسی بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“ئەوەی هەدەپە بەدەستی هێناوە‬ ‫وەاڵمێکی توند بوو بۆ ئەکەپەو ئەردۆغان‪،‬‬ ‫کە گەلی کورد دەسەاڵتی قەیومەکانی‬ ‫قبوڵ نییە‪ ،‬پێویستە هەدەپە پالنی دوای‬ ‫هەڵبژاردنی هەبێت‪ ،‬چونکە ئەردۆغان‬ ‫سیاسەتی سەپاندن جێبەجێ دەکاتەوە”‪.‬‬

‫توركیا لە سنورەكانی هەرێم گروپی چەکداریی دژ بە پەکەکە دروستدەکات‬

‫قایمقامی سۆران‪ :‬خەڵکی سنورەکەمان لە پەکەکەو تورکیا نیگەرانن‬ ‫زەمەن‬

‫سوپای توركیاو دەزگای میت لەسەر‬ ‫سنورەكانی هەرێمی كوردستان دەیانەوێت‬ ‫گروپێكی چەكدار دژی پەكەكە دروستبكەن‬ ‫و هاوكات خەڵكی گوندەكانیش بە پارەو‬ ‫كڕینی موڵك و ئۆتۆمبێل لە دژی پەكەكە‬ ‫هان دەدەن بۆ ئەوەی زانیارییان بۆ‬ ‫كۆبكەنەوە‪ ،‬پەكەكەش دەڵێت توركیا لەو‬ ‫هەواڵنەی شكستی هێناوە‪.‬‬ ‫لەدوای ئەوەی سوپای تورکیا سنوری‬ ‫هەرێمی کوردستانی بەزاندو بنکەو بارەگای‬ ‫لەناو خاکی هەرێمدا دامەزراند‪ ،‬یەکەم‬ ‫کاری ئەوە بوو پەیوەندی بە خەڵکی‬ ‫گوندەکان کرد بۆ ئەوەی لەدژی پەکەکە‬ ‫هانیان بدات‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستەش یەکەم‬ ‫گوند چوونە ناوی و لەگەڵ خەڵکەکەی‬ ‫کۆبوونەوە گوندی (بەرمیزە) بوو‪.‬‬ ‫بەپێی چەند زانیارییەكی ورد كە‬ ‫“زەمەن” لە چەند سەرچاوەیەكی‬ ‫ناوچەكانی برادۆست و بادینانەوە‬ ‫دەستی كەوتووە‪ ،‬سوپای توركیاو‬ ‫دەزگای میت لەگەڵ خەڵكی گوندەكان‬ ‫كۆدەبنەوەو دەیانەوێت بە پارەو موڵك و‬ ‫ئۆتۆمبێل رازییان بكەن گروپێكی چەكدار‬ ‫دروستبكەن‪ ،‬تا لە دژی پەكەكە شەڕ‬ ‫بكەن و زانیاری بدەنە سوپای توركیا‪.‬‬ ‫سەربازانی تورك لە گوندەكاندا‬ ‫قسە بۆ گەنجان دەكەن و دەیانەوێت‬ ‫پەلكێشیان بكەن بۆ هەڵگرتنی چەك‬ ‫لەدژی پەكەكە بۆ ئەوەش بەڵێنی پێدانی‬ ‫پارەو كڕینی موڵك و رەوانەكردنیان بۆ‬ ‫ئەوروپا پێدەدەن بەو مەرجەی لەدژی‬

‫پەكەكە چاالكی بكەن یان زانیاری لەسەر‬ ‫بنكەو بارەگاكانی پەكەكە بدەنە سوپای‬ ‫توركیاو میت‪.‬‬ ‫یەکێک لە موختاری گوندەکانی بناری‬ ‫برادۆست باس لەوە دەکات رۆژانە سوپای‬ ‫تورکیاو ئەندامانی میت پارەو شتی بەنرخ‬ ‫دەخەنە بەردەم گەنجانی سنورەکە تاکو‬ ‫چەک دژی پەکەکە هەڵگرن و زانیارییان‬ ‫پێ بدەن‪.‬‬ ‫ئەو موختارە کە لەبەر هەستیاری‬ ‫ناوچەکەیان مەترسی ژیانی خۆی ئامادە‬ ‫نەبوو ناوی بهێنرێت بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬چەندین جار سەربازانی تورکیا‬ ‫بانگیان کردوم بۆ ئەوەی هاوکاریان بکەم‬ ‫بۆ ئەوەی دژی پەکەکە شەڕ بکەین و‬ ‫زانیاریان پێ بدەم لەبەرامبەر ئەوەدا‬ ‫بەڵێنی کڕینی چەندین دۆنم زەوییان‬ ‫پێداوم‪ ،‬بەاڵم نەمکردووە”‪.‬‬ ‫ئەو سەرچاوانە ئاشكراشی دەكەن‬ ‫كە سوپای توركیا داوای لەو گەنجانی‬ ‫ئەو گوندانە كردووە كە بە رۆژ یان بە‬ ‫شەو بۆسە بۆ گەریالكانی پەكەكە دابنێن‬ ‫و لەسەر رێگاكان و شاخەكان بۆیان‬ ‫دابنیشن‪ ،‬لەو چوارچێوەیەشدا سوپای‬ ‫توركیا لەناو چەندین ناوچە جادەو‬ ‫رێگایان بۆ شوێنە سەختەكان راكێشاوە‬ ‫بەنموونە لە(بەرمیزە‪ ،‬شەمزینان بۆ‬ ‫گەلی رەش‪ ،‬لە ئامێدی‪ ،‬سنوری بارزان‪،‬‬ ‫سنوری برادۆست)‪.‬‬ ‫هاوكات ئەندامانی میت بە چەندین‬ ‫گوندو ناحیەی ناوچەی برادۆست‬ ‫و ناوچەكانی شیالدزێ و دێرەلوك‬ ‫و مێرگەسۆردا دەگەڕێن بۆ ئەوەی‬ ‫هاوواڵتییان لە دژی پەكەكە بەكاربهێنن‬

‫ژمارەیەک سەربازی تورکیا لە گوندێکی سنوری برادۆست‬

‫و لە رێگەی (جی پی ئێس)ەوە كاری‬ ‫تیرۆركردن لە دژی هێزی پەكەكە ئەنجام‬ ‫بدەن‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستەش ئەندامانی میت‬ ‫بەردەوام بە گوندەكاندا دەگەڕێن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تائێستا نەیانتوانیوە پشتیوانی خەڵك‬ ‫بەدەستبهێنن‪.‬‬ ‫هەر بەپێی ئەو زانیارییانە ئەندامانی‬ ‫میت لە رێگای جۆراوجۆرو لەژێر ناوی‬ ‫جیاوازدا لە سنورەكانی برادۆست و‬ ‫بادیناندا باڵودەبنەوە بۆ كۆكردنەوەی‬ ‫زانیاری لە دژی پەكەكە‪ ،‬بەنموونەش‬ ‫لەژێر ناوی كۆكردنەوەی گژوگیای بەهار‬ ‫یان رووماڵی رۆژنامەنووسی شوێنی‬ ‫بۆردومانكردنی سنورەكان یاخود بەناوی‬ ‫سەرژمێریکردنی هاواڵتیان‪.‬‬ ‫چیا عەگید‪ ،‬فەرماندەی هێزەکانی‬ ‫هەپەگە لە سنوری برادۆست ئاماژە بەوە‬ ‫دەکات سوپای تورکیاو ئەندامانی میت‬

‫خەڵکی ناوچە سنورییەکان لەدژی گەریال‬ ‫هان دەدەن و دەیانەوێت پیالنگێری‬ ‫لەسەر گوندنشینان بگێڕن‪.‬‬ ‫چیا عەگید بە “زەمەن”ی راگەیاند‪:‬‬ ‫“ئێمە ئاگاداری ئەو هەواڵنەی سوپای‬ ‫داگیرکەری تورک و دەزگای میتین‪،‬‬ ‫گەلی ئێمە مەزن و خاوەن ئیرادەیەکی‬ ‫نەتەوەییە ناچێتە ژێرباری پارەو سامانەوە‬ ‫بۆ رشتنی خوێنی گەریال”‪.‬‬ ‫ئەو فەرماندەیەی هەپەگە باسی‬ ‫لەوەشکرد‪ ،‬خەڵکی ناوچە سنورییەکانی‬ ‫برادۆست و بادینان رێبەرایەتی پەکەکەیان‬ ‫ئاگادار کردوەتەوە کە تورکیا هەم بە‬ ‫پارەو سامان و هەم بە هەڕەشەو ترساندن‬ ‫فشاری زۆریان لێ دەکەن تا دژی گەریال‬ ‫بوەستنەوە‪ ،‬بەاڵم بەوتەی خۆی خەڵکی‬ ‫ناوچەکە داواکاری و فشارەکانی سوپای‬ ‫تورکیایان رەتکردوەتەوە‪.‬‬

‫سوپای تورکیا بە قواڵیی ‪٢٥‬‬ ‫کیلۆمەتر سنورەکانی هەرێمی کوردستانی‬ ‫بەزاندووەو بنکەو بارەگای دروستکردووە‪،‬‬ ‫هاوکات بە ئاشکرا لەچەند گوندێک‬ ‫کۆبوونەوەیان بە هاواڵتیان کردووە‪،‬‬ ‫لەئێستاشدا تورکیا زیاتر ‪ ٢٠‬بنکەو‬ ‫بارەگای لەناو هەرێمدا هەیە‪.‬‬ ‫جگە لەو هەواڵنەی سوپای تورکیا‬ ‫لەماوەی شەش مانگی رابردوودا زیاتر لە‬ ‫‪ ٥٠٠‬گوندی لە سنوری برادۆست و بادینان‬ ‫بە گوندنشینان چۆڵکردووە‪ ،‬رۆژانەش‬ ‫هاتووچۆ لەنێوان گوندی سیدەکان و‬ ‫قەزای سۆران قەدەغە دەکەن و لەچەند‬ ‫گوندێکیش هاواڵتیان بۆیان نییە لەدوای‬ ‫کاتژمێر ‪٨‬ی ئێوارەوە بچنە دەرەوە‪.‬‬ ‫یەکێکی تر لە موختارەکانی سنوری‬ ‫بادینان کە نەیویست ناوی ئاشکرا بکرێت‬ ‫بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬سوپای تورکیا‬

‫هەوڵی زۆر لەگەڵ موختارەکان دەدەن‬ ‫کە خەڵک رازی بکەن دژی پەکەکە شەڕ‬ ‫بکەن‪ ،‬بەاڵم ئێمە پێمان وتوون ئێمە‬ ‫جوتیارو کاسبی ماڵی خۆمانیان دژی‬ ‫کەس شەڕ ناکەین”‪.‬‬ ‫ئاماژە بەوەش دەکات خەڵکی‬ ‫گوندەکان چۆن ئامادە نین هاوکاری‬ ‫پەکەکە بکەن لەدژی کەس و الیەنێک‬ ‫ئاواش هاوکاری هیچ الیەنێک ناکەن لە‬ ‫دژی پەکەکە‪ ،‬جەختیش دەکاتەوە سوپای‬ ‫تورکیا بەتەواوەتی خەڵکی ناوچەکەیان‬ ‫بێزار کردووە ئەوەش وایکردووە زۆرێک لە‬ ‫گوندەکان چۆڵ ببن‪.‬‬ ‫لە کۆتایی مانگی کانوونی دووەمی‬ ‫ئەمساڵ بەهۆی بۆردومانکردنی سنورەکانی‬ ‫هەرێم و بێزارکردنی هاواڵتیان لەالیەن‬ ‫سوپای تورکیاوە هاواڵتیانی شیالدزێ‬ ‫لەدژی سوپای تورکیا خۆپیشاندانیان‬ ‫ئەنجامداو چوونە سەر بارەگای سوپای‬ ‫تورکیا لەو ناوچەیەو بارەگەکەو چەندین‬ ‫ئۆتۆمبێلی سەربازییان سوتاند‪.‬‬ ‫کرمانج عزەت‪ ،‬قایمقامی سۆران بە‬ ‫“زەمەن”ی راگەیاند‪“ :‬هیچ گروپێک‬ ‫لەدژی هیچ الیەن و واڵتێک لەسنورەکە‬ ‫دروست نەبووە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی شەڕی‬ ‫پەکەکەو سوپای تورکیاوە هاواڵتیان‬ ‫نیگەرانن لەوەی ناتوانن بە ئاسانی‬ ‫هاتووچۆی گوندەکانیان بکەن”‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەشکرد‪ ،‬بەشێک لە‬ ‫گوندەکانی سنورەکە بەهۆی شەڕی‬ ‫پەکەکەو تورکیاوە چۆڵکراون‪ ،‬داواش‬ ‫لە هەردووال دەکات ئارامی سنورەکان‬ ‫بپارێزن و شەڕ نەخەنە ناو گوندەکان و‬ ‫شوێنی نیشتەجێبوونی هاواڵتیانەوە‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪5‬‬

‫ژمارە (‪ )12‬سێشەممە ‪2019/4/2‬‬

‫ــــــــی پارتی لە چاوپێکەوتنێکی تایبەتی “زەمەن” دا‬ ‫ئیمزاکردنی رێککەوتن لەگەڵ گۆڕان بە رەزامەندی‬ ‫سەرۆك بارزانی و كاك نێچیرڤان ‪ -‬یش بووە‬

‫زەمەن‪ :‬ئەو رێككەوتنەی كە بەڕێزت بە نوێنەرایەتی‬ ‫پارتی لەگەڵ گۆڕان ئیمزات كرد‪ ،‬بە ویستی هەموو‬ ‫سەركردایەتی پارتی بوو؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬ئەوەی كە من ئیمزامكرد‬ ‫بەویستی هەموو وەفدی دانوستانكاری پارتی بوو‬ ‫بەكاملی دەسەاڵتەوە هەموومان‪ ،‬هەموو ئەوانەی لەوێ‌‬ ‫دانیشتبووین بەویستی هەموومان بوو‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەڕێز بارزانیش ئاگادارو رەزامەند بوو؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬بەڵ ‌ێ جەنابی سەرۆكیش‬ ‫بینی دوای ئەوەی كە وەفدەكە هەمووی رەزامەندە‪،‬‬ ‫ئەویش رەزامەند بوو‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەی بەڕێز نێچیرڤان بارزانی؟‬

‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬كاك نێچیرڤانیش‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬متمانە تا چ ئاستێك لەنێوان ئێوەو گۆڕاندا‬ ‫دروستبووە؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬هەنگاوێكی باشمان‬ ‫هاویشتووەو دەرگایەكمان كردۆتەوە رێككەوتنێكمان‬ ‫كردووە ئەگەر پابەندی ئەو رێككەوتنە بین و بە‬ ‫رێكوپێكی ئیش بكەین زیاتر لێكمان نزیكدەكاتەوەو‬ ‫بەدڵنیاییەوە متمانەكەمان رۆژ بەرۆژ بەهێزتر دەبێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬گەشبینی كە بە كردەوە رێككەوتنەكە‬ ‫جێبەجێبكرێت؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬من گەشبینم‪ ،‬بەاڵم چەپڵە‬ ‫بەدەستێك لێنادرێت‪.‬‬

‫دەمانەوێت لە دەستوردا (چێكین بااڵنس) لەنێوان سەرۆك وەزیران و سەرۆكی هەرێم بچەسپێنین‬ ‫زەمەن‪ :‬پارتی جدییە لەم خولەی پەرلەماندا‬ ‫لەگەڵ الیەنەكان دەستور بۆ هەرێم دابنرێت؟‬ ‫ئایا دەستورەكە دەستورێكی هاوچەرخ و‬ ‫سەردەمیانەو پێشكەوتووخواز دەبێت؟ یان‬ ‫بەحەزی تەنها پارتی دەبێت؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬ئەم دەستورە ئەبێت‬ ‫دەستورێكی سەردەمیانە بێت پارتی بۆچوونی‬ ‫وایە‪ .‬ئەوەشت لەبیرنەچێت كە پارتی رۆڵێكی زۆر‬ ‫گەورەی هەبووە لە نوسینەوەی دەستوری عێراق‬ ‫بە رەغمی ئەو هەموو ئاراستە دینی و قەومی‬ ‫و توندڕەوە عەرەبانەی سوننی و شیعیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەدەرەنجامدا دەستورێكی سەردەمیانە بۆ عێراق‬ ‫نوسرایەوە یەكێك لە هۆكارەكانیش ئەوەبوو كە‬ ‫وەكو كورد ئەو زەمانە لەسەر ئەوە رێكبووین‬ ‫كە دەبێت دەستورێكی سەردەمیانە بۆ عێراق‬ ‫بنوسرێت‌و مافەكانی كوردی تیا بناسرێت كە‬ ‫ئەوە مەرجی ژمارەیەكمان بوو‪ .‬بیریشت نەچێت‬ ‫دوای شەڕی ناوخۆ ئێمە یەكەمجار دەستورێكمان‬ ‫ئامادەكردو لە پەرلەمان نوسیمانەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫لەوانەیە یەكێك لە هەڵەكانمان ئەوەبوو بێت كە‬ ‫دەستورەكەمان جێگیر نەكرد‪ .‬ئەگەر جێگیرمان‬ ‫بكردایە لەدەستوری عێراقدا جێگیردەبوو‪ .‬چۆن‬ ‫دانیان بە هەموو یاساكانی هەرێم و هەموو‬

‫شتێكی هەرێم كرد لەدەستوردا‪ ،‬ئەو وەختەش‬ ‫بۆ دەستورەكە بەهەمان شێوە دەبوو‪ ،‬بەس‬ ‫ئێمە ئەو هەلەمان لە راستیدا لەدەستچوو‪ .‬بۆیە‬ ‫جەخت ئەكەمەوە كە ئەمانەو ‌ێ دەستورەكە‬ ‫سەردەمیانە بێت و سود لەهەموو ئەزموونی‬ ‫دەوڵەتان بكەین تیایدا‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بڕیارتان داوە لە دەستورەكەدا‬ ‫سەرۆكی هەرێم لەناو خەڵك هەڵبژێردرێت یان‬ ‫لە پەرلەمان‪ ،‬ئەمە لەالتان جێگیر بووە؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬جێگیر نەبووە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی لەالی ئێمە جێگیر بووە بریتییە‬ ‫لە جێگیركردنی روانینێك كە پێی دەڵێن‬ ‫(‪checking‬‬ ‫‪ )balance‬لەنێوان سەرۆكی هەرێم‌و‬ ‫سەرۆك وەزیراندا‪ ،‬كە ئەمە زۆر زۆر بە‬ ‫پێویست دەزانین‪ .‬ئێستا یەكێك لە هەڵە‬ ‫گەورەكان لەعێراقدا ئەوەیە‪ ،‬كە سەرۆكی‬ ‫كۆمار هیچ دەسەاڵتێكی نییە‪ .‬بەاڵم سەرۆكی‬ ‫حكومەت هەموو دەسەاڵتێكی سەدامی هەیە‪،‬‬ ‫ئێستاش بەدوای هۆكارێكدا بگەڕێیت كە‬ ‫بۆچی فاڵن و فیسار یاسا دەرناچێت‪ ،‬كە‬ ‫پێشتر بەغدا لەگەڵ هەرێمیش رێككەوتبوو‪،‬‬ ‫ئەوە هۆكارەكەی ئەوەیە كە هاوسەنگی نییە‬

‫لەنێوان دەسەاڵتی سەرۆك وەزیران و سەرۆك‬ ‫كۆماردا‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬زیادكردنی دەسەاڵتی سەرۆككۆمار‬ ‫ئەوە لەو روانگەیەوە نییە كە بەڕێزتان پیاوێكی‬ ‫نەتەوەیت و دەتەوێت سەرۆككۆمار كە كوردە‬ ‫دەسەاڵتی لەبەغدا زۆر بێت؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬نا لەو روانگەیەوە‬ ‫نییە‪ .‬ئێمە لەسەرەتاوە پێمان وانەبوو كورد‬ ‫ببێت بە سەرۆك كۆمار‪ ،‬دەسەاڵتەكانی‬ ‫سەدامی سەرۆككۆماری پێشووشمان لەبەرچاو‬ ‫بوو‪ .‬نەمان ئەویست سەرۆكێكی وەكو سەدام‬ ‫پەیابێتەوەو دەسەاڵتی زۆربێت پێمان وابوو‬ ‫دەبوو سەرۆك وەزیران دەسەاڵتی زۆر بێت‬ ‫چونكە پەرلەمان محاسەبەی دەكات و لێی‬ ‫ئەپرسێتەوە‪ ،‬بەاڵم سەرۆك كۆمار الدانی‬ ‫ئاسان نییە و قورسترە‪ ،‬بۆیە وامان كرد‪ ،‬كە‬ ‫سەرۆككۆمار دەسەاڵتی نەب ‌ێ و پرۆتۆكۆلی بێت‬ ‫ئەوەمان هەڵەكرد دەبوایە هاوسەنگیەكمان‬ ‫رابگرتایە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ناونیشانی دەستورەكە پێتان وایە‬ ‫پەرلەمانی بێت یان سەرۆكایەتی؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬پەرلەمانی بێت‪.‬‬ ‫ئەبێت پەرلەمانی بێت‪.‬‬

‫هەتا ئەو پارەیە لە ژێر تەسەروفی حكومەتی بەغدادا بێت مەترسی لەسەری هەیە‬ ‫عادل عەبدوملەهدی دۆستی کوردە‬

‫زەمەن‪ :‬پارتی بۆچوونی چۆنە‬ ‫لەسەر شەخسی عادل عەبدولمەهدی و‬ ‫حكومەتەكەی؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬بەڕێز عادل‬ ‫عەبدولمەهدی دۆستی ئێمەیە دۆستی‬ ‫یەكێتییەو پێشموایە دۆستی گۆڕانیشەو‬ ‫خۆی بەدۆستی هەموو كورد ئەزانێت‪،‬‬ ‫ێ بۆ كورد ئەوە‬ ‫بەس چەندی پێی ئەكر ‌‬ ‫پرسیارێكی ترە‪ .‬چونكە بەڕێز عادل‬ ‫عەبدولمەهدی ناتوانێت لەو قەوارەیەی‬ ‫خۆی دەرچێت كە بریتییە لە قەوارەی‬ ‫كۆمەڵێك حیزبی دینی شیعە‪ ،‬مولتەزیمە‬ ‫بەزۆر شتەوە كە رەنگە هەندێكجار ئەو‬ ‫شتانەو ئاراستەی ئەو هێزە سیاسیە‬ ‫شیعانە لەگەڵ كێشەی گەلی كورددا بە‬ ‫یەك ئاراستە نەڕۆن و دژی بوەستنەوە‪.‬‬ ‫بۆیە ئەو وەختە گرنگە بزانین بەڕێز عادل‬ ‫عەبدولمەهدی چی دەكات و هەڵوێستی‬ ‫چۆن دەبێت؟ كە گەیشتە قۆناغێكی وا‪،‬‬ ‫ئەو كات جەوهەری فیعلی بەڕێز عادل‬ ‫عەبدولمەهدیت بۆ دەرئەكەوێت‪ .‬بەس‬ ‫وەكو باسمكرد ئەگەر سەیری شیعە‬ ‫بكەیت عادل عەبدولمەهدی یەكێكە‬ ‫لەو شەخسیاتانەی كە بەدۆستی كورد‬ ‫ناسراوە‪ ،‬كە كورد هیوایەكی پێی‬ ‫هەبووەو كورد پشتی گرتووە بۆئەوەی‬ ‫ببێت بە سەرۆكوەزیران چاوەروانی‬ ‫زۆریشی لێی ئەكەین‪ ،‬بەاڵم ئەگەر زۆر زۆر‬ ‫چاوەڕوانی گەورەی لێنەكەین و كەمێك‬ ‫كەمتری لێبكەین واقیعی تر بین بۆخۆی‬ ‫بەحوكمی ئەوەی حیزبی نییە ئەمەش‬ ‫كاریگەری هەیە لەناو هاوكێشەی سیاسی‬ ‫بەغداد دا‪ .‬بۆیە ئیشەكەی زەحمەتەو‬ ‫ئاسان نیەو تاوەكو ئێستا پێویستە ئێمە‬ ‫هەموومان پشتگیری بكەین بەتایبەت‬ ‫كە سیاسیەتیشمان واداناوە نێوانمان‬ ‫ێ و تا پێمان‬ ‫لەگەڵ عێراقدا باشب ‌‬ ‫دەكرێت دەستور جێبەجێبەجێ بكەین‬ ‫و ئەوشتانەی نەكراوە راستیبكەینەوە لە‬ ‫رێگای دیالۆگەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬جگە لە یاسای بودجە‪،‬‬ ‫شەخسی عادل عەبدولمەهدی چەند رۆڵی‬ ‫هەبوو لە ناردنی پارەی مووچەخۆران بۆ‬ ‫هەرێم؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬عادل‬ ‫عەبدولمەهدی كاتێك بودجەی ‪ %17‬بۆ‬ ‫كوردستان داندرا وەزیری دارایی بوو‪،‬‬ ‫ساڵی ‪ 2004‬بوو من شەش مانگ جێگری‬ ‫سەرۆككۆمار بووم شەش مانگ بودجەی‬ ‫عێراقم ئیمزا نەكرد‪ ،‬چونكە پێموابوو‬

‫ئەگەر بەدەست‬ ‫عادل عەبدوملەهدی‬ ‫بێت لەسەر‬ ‫مەسەلەی دارایی‬ ‫لەگەڵ هەرێم‬ ‫نایکات بە کێشە‬ ‫‪ %17‬نەبوو‪ .‬بەڕێز عادل دەورێكی‬ ‫ئیجابی هەبووە لە جێگیركردنی ‪%17‬ی‬ ‫هەرێمی كوردستان كە هەوڵدرا سوپای‬ ‫عێراقی بچێت خانەقین بگرێت كە‬ ‫ئەوكاتە جەنابی كاك مەسعود لەگەڵ‬ ‫مالیكیدا كردی بەشەڕ‪ ،‬ئەو كات عادل‬ ‫عەبدولمەهدی جێگری سەرۆككۆمار‬ ‫بوو لەسەر كورد هەڵیدایەو هەڵوێستی‬ ‫هەبوو‪ .‬كە ئەوكات هەردووكیشمان‬ ‫ئەندامی ئەنجومەنی بااڵی سیاسی‬ ‫بووین‪ ،‬لە بابەتی تردا كە پەیوەندی‬ ‫بەكوردەوە هەبوایە هەمیشە بە ئا یان‬ ‫بە نا‪ ،‬هەمیشە ئەو الیەنەی گرتووە‬ ‫ێ و‬ ‫كە بەنیسبەت كوردەوە ئیجابی ب ‌‬ ‫هەمیشە دەیوت كورد دەبێت موراعاتی‬ ‫مێژوو و قەزیەكەی بكرێت‪ .‬بەڕێز عادل‬ ‫خوا هەڵناگرێت ئەمانەی هەبوو‪ .‬هەروەها‬ ‫لە كشانەوەی سوپای ئەمریكیشدا عادل‬ ‫عەبدولمەهدی یەكێك بوو لەوانەی‬ ‫كە بەئاشكرا وتی نابێت سوپای‬ ‫ئەمریكا بكشێتەوەو هەر لە ئەنجومەنە‬ ‫سیاسیەكەدا وای وت‪ .‬بەس من شعورێكم‬ ‫هەیە بەڕێز كاك عادل هەڵوێستێكی وا‬ ‫ێ لەبەرئەوە ئەگەر بەدەستی بێت‬ ‫ئەنوێن ‌‬ ‫لەسەر مەسەلەی دارایی لەگەڵ هەرێمی‬ ‫كوردستاندا نایكات بە كێشە‪ ،‬وە زۆر‬ ‫موراعاتی رای شەخسی جەنابی كاك‬ ‫مەسعود دەكات ئەوەندەی بتوانێت بەاڵم‬ ‫یاسای بودجە خۆی كەموكورتی زۆر‬ ‫تیایە یەكێك لە كەموكورتیەكان ئەوەیە‬ ‫ێ رایبگرێت‪،‬‬ ‫كە سەرۆكوەزیران ئەتوان ‌‬ ‫دووەم ‪ %17‬نییە‪ ،‬بگرە ‪%12‬ش نییەو‬ ‫زۆر كەمترە‪ .‬ئەوەی ئێستا كراوە‬

‫رێككەوتنێكی زمنی كراوە پارەو نەوت‬ ‫ئەمە هێشتا پێویستی بە رێككەوتنێكی‬ ‫رێكخراوتر هەیە‪.‬‬ ‫بەقەناعەتی من چارەسەرەكە ئەوەیە‬ ‫كە ئەو رێككەوتنەی ساڵی ‪ 2009‬لەنێوان‬ ‫هەرێم و بەغدا ئیمزای لەسەركراو‬ ‫جەوهەرەكەی بریتی بوو لە دابەشكردنی‬ ‫داهات كە بەشێوەیەكی ئۆتۆماتیكی بێت‌و‬ ‫پارەكە راستەوخۆ لە بانكی فیدراڵی‬ ‫ئەمریكیەوە بێت‪ ،‬چونكە بڕیارەكە‬ ‫كاتی خۆی هی نەتەوەیەكگرتووەكان‬ ‫بوو‪ ،‬لە نیویۆرك حسابێك بەناوی‬ ‫كوردستانەوە بكرێتەوە بەشی كوردستان‬ ‫لە فرۆشتنی نەوتی عێراقی یەكسەر‬ ‫بچێتە ئەو حسابەوەو ئۆتۆماتیكی‬ ‫لەوێوە بێتەوە لقی بانكی ناوەندی لە‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئەمە چارەسەرەكەیە كە‬ ‫ئەوكات حساباتی كوردستان نە لەژێر‬ ‫ئەمری سەرۆكوەزیران و نە لەژێر‬ ‫مەزاجی وەزیری داراییدا دەبێت‌و نە‬ ‫لەكاتی ملمالنێی سیاسی و تەنگژەی‬ ‫نێوان هەرێم‌و بەغدا بەكاربهێنرێت‪ .‬ئەمە‬ ‫ئەوكات رێككەوتنی لەسەركراو پیرۆزبایی‬ ‫لە كاك نێچیرڤان كرا لەالیەن جێگری‬ ‫سەرۆكی ئەمریكاوە‪ .‬ئەمە چارەسەری‬ ‫ریشەیی بودجەی هەرێم لەگەڵ بەغدا‬ ‫دەكات‪ .‬رەشنووسی رێككەوتننامەكەش‬ ‫من و مالیكی ئیمزامان كرد‪ ،‬بەاڵم نەكرا‬ ‫بەیاسا‪ ،‬نێردرا بۆ پەرلەمان لە پەرلەمان‬ ‫راگیرا چونكە لە بەرژەوەندییان نەبوو‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ماوەیەك لەبەغدا جێگری‬ ‫سەرۆكوەزیران بوویت بۆ كاروباری‬ ‫ئابووری‪ ،‬پێتوایە مەترسی بڕین لەسەر‬ ‫هاتنی ئەو پارەیەی مووچەخۆران‬ ‫لەبەغداوە هەیە؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬هەتا ئەو‬ ‫پارەیە لە ژێر تەسەروفی حكومەتی‬ ‫بەغدادا بێت پێش ئەوەی بگاتە‬ ‫كوردستان‪ .‬مەترسی هەر لەسەری‬ ‫هەیە‪ .‬زۆر بەسادەیی پێت ئەڵێم‪ .‬بەبێ‌‬ ‫ئەوەی سەروكارم لەسیاسەت و ئابووری‬ ‫ێ حوكمی‬ ‫دەربچێت‪ .‬عەرەب بۆچی ئەیەو ‌‬ ‫كوردستان بكات؟ لەبەرئەوەیە ئەیەوێ‌‬ ‫بەروبومەكەی بخوات‌و پاشان كوردستان‬ ‫ێ پارە بدات بە بەغدا یان دەستی‬ ‫ئەیەو ‌‬ ‫بكەوێت‪ .‬هەتا نەك فیدراڵیەت ئەگەر‬ ‫كۆنفیدراڵیش بێت‪ ،‬ئەو تەماحی ئەوەیە‬ ‫قازانج لە تۆ بكات‪ ،‬لەبەرئەوە هەمیشە‬ ‫مەترسی لەسەر بەشەكەی تۆ هەیە‪ ،‬وە‬ ‫ئەو ملمالنێیە هەر ئەمێنێت‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )12‬سێشەممە ‪2019/4/2‬‬

‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ ،‬ئەندامی مەكتەبی سیاســـــــ‬ ‫حكومەت لەوە زیاتر دوابكەوێت خەڵك باوەڕی بە هەڵبژاردن و دیموکراسی نامێنێت‬ ‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬ ‫زەمەن‪ :‬پێكهێنانی حكومەت زۆر‬ ‫دواكەوت‪ .‬شەش مانگە هەڵبژاردن كراوە‪،‬‬ ‫كەی خەڵكی كوردستان حكومەتی نوێ‌‬ ‫دەبینن؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬لەوانەیە زۆر‬ ‫ئاسانبێت بۆمن بڵێم خەتای فاڵنە الیەنە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەڕاستیدا ئەوە مافی تەواو نادات‬ ‫بە بابەتەكە‪ .‬جار ‌ێ كە سەیری وەزعی‬ ‫خۆمان بكەین وەكو كورد بەگشتی ئێمە‬ ‫لە دۆخێكی نائاسایی و مەترسیداردا‬ ‫دەژین‪ .‬ئەو بارودۆخە پێویست بەوە‬ ‫دەكات لە هەموو الیەكەوە هێزە‬ ‫كوردیەكان كۆبكەیتەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی بتوانین‬ ‫حكومەتێك پێكبهێنین كە نوێنەرایەتی‬ ‫زۆرینەی خەڵكی كوردستان بكات‪.‬‬ ‫دۆخی ناوچەكە زۆر مەترسیدارە‪.‬‬ ‫گۆڕانكاری دەبێت یان نابێت؟‪ ،‬ئەم‬ ‫گۆڕانكاریانە بەچ ئاراستەیەكدا ئەڕۆن؟‪.‬‬ ‫ئێمە وەكو كورد كارەكتەرێكین‬ ‫بەدڵنیاییەوە كاریگەریمان لە خەڵكی‬ ‫تر زۆر كەمترە لە ناوچەكەی خۆماندا‪،‬‬ ‫ئەب ‌ێ بەرامبەر ئەوە یەكگرتوو بین بۆ‬ ‫ئەوەی بتوانین بەكەمترین زیان لێی‬ ‫دەربچین‪ .‬هەروەها پەیوەندیمان لەگەڵ‬ ‫بەغدا بەوجۆرەی خۆمان رۆڵمان هەبووە‬ ‫لە داڕشتنی جۆری پەیوەندیەكەماندا‪.‬‬ ‫دەبێت بزانین بەهێزەوە مامەڵە بكەین‬ ‫و حكومەتەكەمان تابكرێت گوزارشت‬ ‫بێت لە زۆرینەی خەڵكی كوردستان كە‬ ‫پێویستمان بەوەیە یەكدەنگ بین و ماڵی‬ ‫كوردی یەك بێت‪ .‬ئەمەش ئێستا بۆ ئێمە‬ ‫قورس بووە‪ .‬قورسیەكەی چیە؟ لەبەغدا‬ ‫بووین بە س ‌ێ چوار كەرتەوە‪ .‬هەریەكەمان‬ ‫بەالیەكدا رایدەكێشێت‪ .‬كە ئەوەش‬ ‫بووە هۆی لێكترازان‪ ..‬ئەم لێكترازانەش‬ ‫بەدڵنیاییەوە بەس زیانی هەیەو قازانجی‬ ‫بۆ دۆزی نەتەوەییمان نییە‪ .‬بۆیە ئەم‬ ‫هۆكارانە وات لێدەكات كە پێویستە‬ ‫حكومەتێكی بەهێزمان هەبێت بۆ ئەوەی‬ ‫بتوانین بەباشی موخاتەبەی دەرەوەبكەین‬ ‫چ بەغداو چ دەرودراوس ‌ێ و چ ناوچەكەش‪.‬‬ ‫بۆیە هەوڵدانی ئێمە ئەوە بووە كە‬ ‫كابینەیەك دروستكەین كە نوێنەرایەتی‬ ‫زۆرینەی خەڵكی كوردستان بكات‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬مەبەستتان لەوەیە لە‬ ‫كابینەكەدا هەموو الیەنەكان بەشداربن؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬نا مەبەستم‬ ‫ئەوەنییە سەدا سەدی هەموو هێزەكان‬ ‫بەشداربن‪ .‬بە دڵنیاییەوە مەبەستم لەو‬ ‫هێزانەیە كە خۆیان بەخۆیان دەڵێن‪،‬‬ ‫یان ئێمە پێیان دەڵێین ئەو هێزانەی كە‬ ‫كوردایەتی دەكەن ئەبێت تێیدا كۆبێتەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەمە دیدی شەخسی خۆتە‬ ‫یان بۆچوونی پارتییە؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬دیدی من دوور‬ ‫نییە لە دیدی پارتییەوە‪ ،‬من ئەندامێكی‬ ‫مولتەزیمی پارتی دیموكراتی كوردستانم‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەی سەبارەت بە فاكتەرە‬ ‫ناوخۆییەكان قۆناغی گفتوگۆكانی‬ ‫پێكهێنانی حكومەت گەیشتۆتە كوێ‌؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬جارێ‌‬ ‫خۆشبەختانە ئەتوانم بڵێم لەگەڵ‬ ‫برادەرانی گۆڕاندا ئێمە رێككەوتووین و‬ ‫ئیمزامان كردووەو راشمان گەیاندووە‪.‬‬ ‫پابەندین بە رێككەوتنەكەوەو تا ئێستاش‬ ‫هەردووالمان پابەندین بەو رێككەوتنەوەو‬ ‫من هیوادارم تا قۆناغێكی دوورو درێژیش‬ ‫هەر بەپاندی بمێنینەوەو یان ئەوپەڕی‬ ‫چاكتری بكەین‪.‬‬ ‫بەنیسبەت الیەنی ترەوە من نامەوێت‬ ‫ناو بهێنم‪ .‬رێككەوتووین و ئیمزاشمان‬ ‫كردووەو راشمانگەیاندووە بەس پاش دوو‬ ‫رۆژ ئەو پابەندیەیان نەبووە كە هیواداریی‬ ‫بووین‪ .‬بەداخەوە تەڕاجوعیان لێكردووە‬ ‫لە رێككەوتنەكە‪ .‬یان بۆچوونێكی تازەیان‬ ‫هێناوەتە پێشەوە‪ .‬ئەمە خۆی لەخۆیدا‬ ‫دەوری هەبووە لە دواخستنی پرۆسەكە‪.‬‬ ‫بەاڵم پرۆسێسەكە هەر بەردەوامەو‬ ‫هیوادارم و هیواشمان بەهێزە كە‬

‫سەبارەت بە دوا هەڵوێستی پارتی لەسەر پێكهێنانی حكومەت و هەڵوێستەكانی‬ ‫یەكێتی و ئایندەی (رێككەوتنی گۆڕان و پارتی) و پرسی دەستوری هەرێم و‬ ‫هەڵوێستی حکومەتی بەغداو عادل عەبدولمەهدی بەرامبەر هەرێم‪“ ،‬زەمەن” ئەم‬ ‫چاوپێكەوتنەی لەگەڵ د‪ .‬رۆژ نوری شاوەیس‪ ،‬ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستان سازداوە‪.‬‬

‫گۆڕان‬ ‫حیزبێكی قەومیی‬ ‫پێشكەوتنخوازی‬ ‫ئەنجامەكەی هەر سەركەوتن بێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬مەبەستی بەڕێزتان لەو‬ ‫الیەنەی ناوتان نەهێنا دەزانین یەكێتییە‪.‬‬ ‫ئایا یەكێتی هۆكارەكەی هەر پەیوەستە‬ ‫بە بەركەوتی هەڵبژاردنەوە‪ ،‬یان وەك‬ ‫دەشوتر ‌ێ پەیوەستە بە دۆخی ناوخۆیی‬ ‫خۆشیەوە؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬پێش هەموو‬ ‫شتێك دۆخی ناوخۆی یەكێتی بابەتێكە‬ ‫پەیوەندیدارە بەخۆیانەوەو من حەزناكەم‬ ‫باسی بكەم كە مەبەستم ئەوەنییە‬ ‫زانیاریم نەبێت‪ .‬بەڵكو مەبەستم ئەوەیە‬ ‫باسكردنەكە بۆ من كاریگەری باشی نابێت‬ ‫لەسەر پرۆسەی گفتوگۆكانی نێوانمان‪.‬‬

‫بەدوای شەریكی‬ ‫راستەقینەدا دەگەڕێین‬ ‫بەس بەدوای فیفتی بە‬ ‫فیفتیدا ناگەڕێین‬ ‫ئێمە لەگەڵ یەكێتی تائێستا شەریكمان‬ ‫بووە‪ .‬رێكیش بووین و ناڕێكیش بووین‪.‬‬ ‫بەاڵم هەر شەریكیش بووین‪ ،‬چونكە‬ ‫مەسەلەكە باكگراوندو پرۆسێسەكە‬ ‫ئەگەڕێتەوە پێش دروستبوونی گۆڕان‪،‬‬ ‫بەڵكو مێژووەكەی كۆنترە لە پەنجا ساڵ‬ ‫‪ ،‬ئێمە هەردووالمان لە بنەمادا لە حیزبێك‬ ‫جیابووینەتەوە‪ .‬ئینجا ئەگەر دوو الیەنیش‬ ‫لە حیزبێك جیابووبێتنەوە باگراوندیان‬ ‫یەك شتە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەاڵم دەگوتر ‌ێ ئێستا‬ ‫وانابینرێت وەك شەریك سەیری یەكێتی‬ ‫بكەن؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬دڵنیابە ئێمە‬ ‫وەكو پارتی دیموكراتی كوردستان‬ ‫وەك شەریك سەیری یەكێتی دەكەین‬ ‫لەهەمان گۆشەشەوە سەیری گۆڕانیش‬ ‫وەكو شەریك دەكەین‪ ،‬چونكە گۆڕانیش‬ ‫بەتایبەتی سەركردەكانی دەورێكی گرنگ‬ ‫و ئاشكرایان هەبووە لە دامەزراندنی‬ ‫بەرەی كوردستانی لە یەكەم هەڵبژاردن‬ ‫لە كوردستانی عێراقدا لەو سەركەوتنانەی‬ ‫كە بەدەستمان هێناوە وە هەمووشمان‬ ‫دەورمان هەبووە لەو زەرەرانەی كە‬ ‫كردوومانە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬یەكێتی هەر لەسەرەتای‬ ‫گفتوگۆكانی پێكهێنانی حكومەتەوە‬ ‫تائێستا دروشمێكی تازەی بەرزكردۆتەوە‬ ‫شەراكەتی‬ ‫چەسپاندنی‬ ‫ئەویش‬ ‫راستەقینەیە؟‬

‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬كاتی خۆی كە‬ ‫ئێمە لەگەڵ حكومەتی بەعسدا رێككەوتین‬ ‫لە ‪11‬ی ئازاردا لەسەر بنەمای حوكمی‬ ‫زاتی رێككەوتین‪ .‬بەاڵم دوایی ئەوان‬ ‫نەیانویست حوكمی زاتیەكە جێبەجێبكەن‬ ‫و داوای حوكمی زاتی حەقیقیمان كرد‪،‬‬ ‫بەاڵم حوكمی زاتی حەقیقیمان خستبووە‬ ‫سەر وەرەقە ئەو كاتە دەستەیەكی گەورە‬ ‫لە یاساناسەكانی كورد دانیشتبوون‪ ،‬لەو‬ ‫كەسانەی كە شارەزابوون‪ ،‬وابزانم سەرۆكی‬ ‫لیژنەكەش ئەوكات خوالێخۆشبوو كاك‬ ‫فایەق وشیار بوو‪.‬‬ ‫ئێمە وەكو پارتی بەدوای شەریكی‬ ‫راستەقینەدا دەگەڕێین بەس بەدوای فیفتی‬ ‫بە فیفتیدا ناگەڕێین‪ .‬میللەتەكەشمان‬ ‫فیفتی بەفیفتی ناو ‌ێ ئەو فیفتی بە‬ ‫فیفتیە ئەزموونێك بوو لەساڵی ‪1992‬وەوە‬ ‫كردمان تا ئەم دواییانەو دەرەنجامەكانیشی‬ ‫لەجیاتی ئەوەی زۆر بەرەو پێشەوە بڕۆین‬ ‫زۆرجار بەرەو دواوەی ئەبردین‪ .‬بەداخەوە‬ ‫فیفتی بە فیفتی ئێمەی گەیاندە شەڕی‬ ‫ناوخۆ لەبەرئەوە ئەو مەترسیە هەمیشە‬ ‫لەبەرچاومانە بۆیە پێكەوە ئیشكردن‬ ‫شەراكەتە گرنگی شەراكەتیش ئەوەیە‬ ‫شەریكەكان ئاگایان لەیەكتری ب ‌ێ بزانن‬ ‫چی دەكەن و شەفافیەت لە ئیشەكەیاندا‬ ‫هەبێت ئەوە شەرتە بۆیە ئێمە هەر بەهەمان‬ ‫رۆحیەت و بۆچوونەوە ئامادەین لەگەڵ‬ ‫شەریكەكانماندا بەیەكەوە حكومەت دروست‬ ‫بكەین‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەاڵم یەكێتی مافی خۆی‬ ‫نییە كە شەریكی راستەقینە بن لە بڕیاری‬ ‫سیاسی و بڕیاری ئابووری هەرێمدا؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬نا نا وابوون‪،‬‬ ‫برادەرانی یەكێتی ئاگایان لە هەموو‬ ‫شتێكیش بووە لەحكومەتی هەرێم دا‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬مەسەلەیەكی تر كە یەكێتی‬ ‫وەك بەشێك لە وەرەقەی گفتوگۆ لەگەڵ‬ ‫ئێوە باسی دەكات مەسەلەی چەسپاندنی‬ ‫المەركەزیە لە سیستمی حكومڕانی‬ ‫و سلێمانی دا‪ ،‬ئێوە چۆن لەم داواو‬ ‫وەرەقەیەی یەكێتی دەڕوانن؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬فیدراڵیەتی‬ ‫هەرێم خۆی جۆرێكە لە المەركەزیەت‪.‬‬ ‫ئیداری ناوچەییش بەهەمان شێوەیە‪ .‬ئێمە‬ ‫لەگەڵ المەركەزیەتین نەك تەنها بۆ سلێمانی‬ ‫بەڵكو بۆ هەموو پارێزگاكانی كوردستان بە‬ ‫مەرجێك ئەو المەركەزیەتە لە بەرژەوەندی‬ ‫میللەتدا ب ‌ێ و زەرەر لە یەكێتی خاكی‬ ‫كوردستان نەدات‪ .‬لەو پلەیەی كە ئێمە‬ ‫بەپێی دەستور پێی گەیشتووین كە ئەوە‬ ‫مەسیرەیەكی زۆر دوورودرێژو زۆر زەحمەت‬ ‫بوو‪ ،‬ئەم مەسیرەیە نابێت دروشمی تر‬ ‫زەرەری لێبدات‪ .‬المەركەزیەت بەمانای‬ ‫دەسەاڵتی زیاتردان بە پارێزگاكان لەشوێنی‬ ‫خۆیەتی و لەگەڵین و دژ بەوەنین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێمە دژ بەوەین كە پارێزگاكان جێگای‬ ‫هەرێمی كوردستان بگرنەوە‪ ،‬ئەوكاتە یانی‬ ‫ئێمە ببین بە دوو هەرێم و س ‌ێ هەرێم‪،‬‬ ‫لەجیاتی ئەوەی بە یەك وەحدەو هەرێم‬ ‫بمێنیتەوەو وەك خاكی باشوری كوردستان‪،‬‬

‫هەرچەندە ئێستا هەمووشی نیەو هەندێكی‬ ‫لەژێر دەسەاڵتی هەرێمدا نییە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬یەكێتی بە ئێوەیان راگەیاندووە‬ ‫كە لە هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم و‬ ‫راسپاردنی سەرۆكی حكومەت لەگەڵتان‬ ‫رێكبكەوین شتێكەو دوای ئەو پرۆسەیە‬ ‫رێكبكەوین شتێكی ترە؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬منیش ئەڵێم‬ ‫شتێكی ترە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬چۆن؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬رەنگە ئەوان‬ ‫پێیان وابێت داواكارییان زیاتر بێت‪ .‬من‬ ‫هیوادارنیم وابیربكەنەوەو هیوادارم زیاتر‬ ‫ئیجابی بیربكەنەوە چونكە لە ئەنجامدا هەر‬ ‫بەیەكەوە كابینەكە دروست دەكەین‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەاڵم عیماد ئەحمەد وەك‬ ‫سەرۆكی شاندی یەكێتی ئەوەی بە شاندی‬ ‫پارتی وتووە؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری‪ :‬ئاخر قسە‪ ..‬زۆر كرا‪.‬‬ ‫قسەكراو رێككەوتن كراو ئیمزاش كراو‬ ‫جێبەجێشیان نەكرد‪ ..‬تۆ كە حكومەت‬ ‫دروست دەكەیت لەپێشەوە تیایدا بیت‬ ‫باشترە یان لەدواوە‪ ..‬بەدڵنیاییەوە‬ ‫لەپێشەوە‪ ،‬ئایا بەهێزەوە لەپێشەوە‬ ‫دێن یان بەهێزەوە لەدواییدا دێن‪ .‬ئەگەر‬ ‫ئەوان پێیان وابێت لەدواییدا بێن زیاتر‬ ‫بەدەستدێنن! یان هەركەسێكی تر‪،‬‬ ‫ئەگەر وابیربكاتەوە كە من پێم وانیە‬ ‫یەكێتی وابیربكاتەوە چونكە لۆژیك ئەوە‬ ‫قبوڵناكات‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئایا بەب ‌ێ یەكێتی دەڕۆن و‬ ‫پرۆسەكە دەستپێدەكەن یان هەر چاوەڕێ‌‬ ‫دەكەن؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬وەك باسمكرد‬ ‫ئێمە زۆرمان پێخۆش دەبێت لەگەڵ‬ ‫یەكێتیدا بەیەكەوە هەموو هەنگاوەكان‬ ‫رێككەوتنی لەسەر بكەین هەروەك چۆن‬ ‫لەگەڵ گۆڕاندا لەسەرەتاوە كردمان و‬ ‫تەراجوعی لێناكەین و تەمەنامان ئەوەیە‬ ‫بەیەكەوە هەموو حكومەتێك دروستبكەین‬ ‫كە مەرجی یەكەمی ئەوەبێت بەناوی‬ ‫كوردەوە بڵ ‌ێ من تەمسیلی كورد ئەكەم‪..‬‬ ‫بۆیە هیوادارم بیری لێبكەنەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئامادەن نەرمیی بۆ یەكێتی‬ ‫نیشان بدەن؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬بەڵ ‌ێ ئێمە‬ ‫ئامادەین نەرمی پیشان بدەین‪ .‬بەاڵم‬ ‫نەرمیش تا سنورێكە نابێت مەبدەئەكەمان‬ ‫لێ تێكبدات‪ ..‬لەبەرئەوە هیوادارم ئەوان‬ ‫ئاوا بیربكەنەوە‪ .‬راستەیەكەش نابێت‬ ‫مرۆڤ ئینكاری ئەوەبكات‪ ،‬زۆرجاریش‬ ‫وابیركراوەتەوە‪ ،‬بەرژەوەندی میللەتەكەش‬ ‫خراوەتە سەرووی بەرژەوەندی تەسكی‬ ‫حیزبی‪ .‬بۆیەش توانیومانە تائێرە‬ ‫رایكێشین و بیهێنین‪ .‬بۆیە تەمەننا دەكەم‬ ‫حكومەتێك دروستبكەین كە بتوانێت‬ ‫بەناوی كوردەوە قسەبكات‪ ،‬حكومەتێك‬ ‫بێت بەشداربووەكانی بە هی خۆی بزانێت‪.‬‬ ‫ئەم حكومەتە بۆ بەرژەوەندی میللەت ئیش‬ ‫بكاو بەوپەڕی شەفافیەتیشەوە كاربكات‪.‬‬ ‫چی پێویستە لەو كەموكورتیانەی هەیە‬

‫پڕیبكاتەوە لە چاكسازی یان هەرشتێكی‬ ‫تر كە پێویستە بیكات بۆ ئەوەی لەم‬ ‫قۆناغە دەرباز ببین‪ .‬ئێمە ئەركی گەورەمان‬ ‫لەپێشە وەك نووسینەوەی دەستور‪ ،‬كە‬ ‫رەنگە خەڵكانێك هەبن دەستور زۆر بە‬ ‫شتێكی گرنگ نەزانن‪ ،‬بەاڵم دەستور‬ ‫یەكەم و كۆتای شتەكانە لەبەرئەوە هەموو‬ ‫ئەو شتانە لەم وێستگەیەی ئێستاماندا‬ ‫كۆبۆتەوە‪ ،‬كە پێویستی بەهەستكردن بە‬ ‫بەرپرسیاریەتی دەكات و لەگەڵ یەكتری‬ ‫راشكاوبین و بەرژەوەندی تەسك بخەینە‬ ‫ئەوالوە‪ .‬ئەوە لەهەموومان داوالێكراوە‪.‬‬ ‫بەاڵم خۆ ناشكر ‌ێ هەتاهەتایە هەر چاوەڕێ‌‬ ‫بكەین‪ .‬وەك خۆت باستكرد ئەوە چەند‬ ‫مانگ و رۆژە هەڵبژاردن كراوە خەڵك‬ ‫قبوڵی ناكات‪ ،‬خۆ دیلی دەست ئەو عالەمە‬ ‫نییە خەڵك بچێت بۆ هەڵبژاردن و دەنگ‬ ‫بداو ئەنجامەكەشی رابگەیەنرێ‌‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫ئەنجامدا حكومەتەكە نەبینێت‪ ،‬ئەبێت‬ ‫سەقفێكی زەمەنی هەبێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬دواكەوتنی زیاتری پێكهێنانی‬ ‫حكومەت لە زەرەری خەڵكە‪ ،‬چونكە ئێوەو‬ ‫هەموو الیەنەكانی تریش لە بەرنامەی‬ ‫هەڵبژاردنی خۆتان بەڵێنی چاكسازی و‬ ‫باشكردنی ژیانی خەڵكتان دا‪ ،‬سەرنجی‬ ‫بەڕێزتان؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬ئەم پرۆسەیە‬ ‫ئەگەر لەوە زیاتر دوابكەوێت خەڵك متمانەی‬ ‫بە مەسەلەی دیموكراتیەت نامێنێت خەڵك‬ ‫باوەڕی بە هەڵبژاردن نامێنێت‪ ..‬خەڵك‬ ‫سارددەبێتەوە‪ .‬تەنانەت لە حیزبەكانیش‬ ‫سارددەبێتەوە تۆ كە دروستبووی بۆئەوە‬ ‫دروستبووی خزمەتی میللەتەكەت بكەیت‪،‬‬ ‫ئەزانی كە میللەتەكەت لە دۆخێكی باشدا‬ ‫نییە بۆیە پێویستە خزمەتی بكەیت‪ .‬بۆیە‬ ‫ئەم دواكەوتنە مەترسییەكی زۆر گەورەیەو‬ ‫چەند هەنگاو بەرەو دواوەمان دەبات‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬سەبارەت بە داواكاریەكانی‬ ‫یەكێتی لە وەرگرتنی جێگری سەرۆكی‬ ‫هەرێم یان جێگر ببێت بە دووان و وەزارەتی‬ ‫دارایی و ناوخۆ‪ ،‬چیتان وەاڵم داونەتەوە؟‬ ‫ئایا ئەو پۆستانەیان دەدەنێ‌؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬ئێمە نزیكەی‬ ‫دوو هەفتەیەكە‪ ،‬وەفدێكی جیاوازمان‬ ‫هەیە‪ ،‬تا ئێمە لە وەفدەكەدا بووین دۆخەكە‬ ‫بەجۆرێكی تر بوو‪ ،‬وەفدەكەی ئێمە ئێستا‬ ‫خەریكی ئەوەیەو بیری لێدەكەینەوەو‬ ‫خەریكن‪ .‬بەس بەدڵنیایی ئەوەی وەزارەتی‬ ‫سیادی ب ‌ێ و رێككەوتن كرابێت لەگەڵ‬ ‫گۆڕان ئێمە وەك پارتی تەراجوعی‬ ‫لێناكەین‪ ،‬ئەو پۆستانەی تریش كە بەر‬ ‫گۆڕان كەوتووە ئێمە پاشەكشە لەوەش‬ ‫ناكەین‪ ،‬ئیال بە رەزامەندی گۆڕان نەبێت‪،‬‬ ‫ئەو كاتەش ئەكەوێتە سەر باسكردنی‬ ‫حكومەت هەندێك حەزی بە پۆلیسەو‬ ‫هەندێكیش لە پێشمەرگە‪ .‬ئینجا لە هەر‬ ‫وەزارەتێك ئەگەر وەزیریشت نەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بریكارت هەبێت چ نەقسێكی تیایە‪ .‬ئەگەر‬ ‫بەشەفافیەت ئیش بكەیت‪ .‬ئینجا پەرلەمان‬ ‫ئاگاداری حكومەتەكەیەو ئەتوانێت‬ ‫چاودێری بكاو رەخنەی لێبگرێت‪.‬‬

‫كوردە‬ ‫زەمەن‪ :‬لەناو پارتیدا بە‬ ‫ئەندازیاری رێككەوتن و هێنانی گۆڕان‬ ‫بۆ حكومەت باست دەكرێ؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬ئەوە ئیشی‬ ‫هەموو پارتیەكە‪ .‬من خۆم ئەندازیارم‬ ‫بەس ئەندازیاری هێنانی گۆڕان نا‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬چۆن سەیری قەبارەی‬ ‫گۆڕان دەكەن هەڵسەنگاندنت بۆی‬ ‫چیە؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬من‬ ‫گۆڕان تەنها وەك ژمارەی كورسی‬ ‫سەیرناكەم‪ ،‬ئێمە ژمارەی دەنگ‬ ‫و كورسیمان لەبەردەستە‪ .‬من‬ ‫حسابی حیزبێكی قەومی‪ ،‬كوردی‪،‬‬ ‫دیموكراتی‪ ،‬ئینسانی بەجۆرێك‬ ‫ئەكەم لەگەڵ حیزبێكی دینی یان‬ ‫حیزبێكی توندڕەوو توندوتیژ‪ .‬كە‬ ‫ژمارەیەكی باش كورسی پەرلەمانیش‬ ‫وەرگرتبێت‪ ،‬بەجۆرێكی تر دەكەم‪.‬‬ ‫گۆڕان حیزبێكە ئیسپاتی ئەوەی‬ ‫كردووە كە جەماوەری خۆی هەیەو‬ ‫بۆچوونی تایبەتی خۆی هەیە‪،‬‬ ‫وە بیەو ‌ێ و نەیەو ‌ێ ئایا هەندێكی‬ ‫ماركسی بێت‪ ،‬یان ماوی بێت یان‬ ‫هەر ئایدۆلۆژیایەكی تر‪ ،‬گۆڕان‬ ‫حیزبێكی قەومی پێشكەوتنخوازی‬ ‫كوردە‪ ،‬لەبەرئەوە ئەویش لەگەڵ‬ ‫پارتیدا ئامانجێكی بنەڕەتی كۆیان‬ ‫دەكاتەوە لەبەرئەوە ئیحتیمالییەتی‬ ‫ئیشكردنیان بەیەكەوەو سەركەوتنیان‬ ‫زیاد دەبێت بەمەرجێك هەند ‌ێ بنەما‬ ‫هەیە موراعات بكرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بنەماكان چین؟‬ ‫د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‪ :‬یەكەم‬ ‫لەگەڵ میللەتی خۆتدا شەفاف‬ ‫بیت‪ .‬دووەم چ بەتەكتیك ب ‌ێ و چ‬ ‫بەقسە ب ‌ێ و چ لەژێرەوە بێت‪،‬‬ ‫ئەب ‌ێ دژی ئامانجەكانی میللەتەكەت‬ ‫ئیش نەكەیت‪ ،‬تەبیعی كاری باش‬ ‫لە حیزبێكی وەكو گۆڕاندا رەچاو‬ ‫دەكرێت‪ .‬بۆ رەچاو دەكرێت چونكە‬ ‫كۆمەڵێك و جۆرەها خەڵكی‬ ‫رۆشنبیریان تیایەو لەدەوریان‬ ‫كۆبۆتەوە‪ ،‬وە لەهەمان كاتیشدا‬ ‫خەڵكانێكیان تیایە كە بە ئەزموونن‬ ‫و كە ماندوبوون لە قەزیەكەداو‬ ‫دەوریان هەبووە‪ ،‬بۆیە ئەم هەمووە‬ ‫ئەگەر لێكبدەیتەوە بەقوڵی بیری‬ ‫لێبكەیتەوە ئەم حیزبە ئەب ‌ێ چیی‬ ‫بكات؟ من لەوە زیاتری لێی تەسەور‬ ‫ناكەم كە ئەم حیزبە ئەبێت دانیشێت‬ ‫خزمەتی كێشەی میللەتەكەی خۆی‬ ‫بكات نەك كێشەی میللەتەكەی‬ ‫بەكاربهێنێت بۆئەوەی خۆی بەهێز‬ ‫بێت خوانەخواستە من ناڵێم وا‬ ‫ئەكات‪ .‬بەس ئەوەمان ل ‌ێ چاوەڕێ‌‬ ‫هەیە‪ .‬ئێمەش بەهەمان شێوە ئەو‬ ‫ئەركەمان لەسەرشانە‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪3‬‬

‫ژمارە (‪ )12‬سێشەممە ‪2019/4/2‬‬

‫كۆبوونەوەی “باش” ئەنجامی خراپ‬ ‫زەمەن‬

‫پێنج مانگە بۆ پێكهێنانی كابینەی‬ ‫نوێ‪ ،‬یەكێتی و پارتی (‪ )10‬جار زیاتر‬ ‫كۆبوونەتەوە‪ .‬لەو هەموو كۆبوونەوەیەدا‬ ‫دوو جار رێككەوتنیان ئیمزا كردووەو‬ ‫رایانگەیاندووە “ كۆبوونەوەیەكی باش و‬ ‫راشكاویان كردووە”‪.‬‬ ‫سەرەڕای دە كۆبوونەوەو دوو‬ ‫رێككەوتن‪ ،‬كەچی وادیارە هێشتا ئەو‬ ‫دوو هێزە بۆ گەیشتن بە رێككەوتنی‬ ‫كۆتایی ئاستەنگی زۆریان لە بەردەمدا‬ ‫مابێ و پەشیمانی بە رێككەوتنەكانیانەوە‬ ‫دەركەوتووە‪.‬‬ ‫بۆ پێكهێنانی كابینەكانی پێشوو‪،‬‬ ‫یەكێتی‌و پارتی زۆر بەئاسانی دەگەیشتنە‬ ‫رێككەوتن چونكە پۆست و ئیمتیازەكانیان‬ ‫نیوە بە نیوە دابەش دەكرد‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫هاوكێشەكان بەڕادەیەكی زۆر گۆڕاون‪،‬‬ ‫كە هیچ الیەكیان ئامادە نین مل بۆ‬ ‫گۆڕانكارییەكان كەچ بكەن‪.‬‬ ‫د‪ .‬مەحمود عوسمان‪ ،‬كە زیاتر لە‬ ‫پەنجا ساڵە كارەكتەرێكی سیاسی سەر‬ ‫گۆڕەپانەكەیەو لە نزیكەوە ئاشنایەتی‬ ‫لەگەڵ سەركردایەتی پارتی و یەكێتی‬ ‫هەیە دەڵێت‪“ :‬چونكە ئەو دوو حزبە‬ ‫شەفاف نین‪ ،‬خەڵك نازانێت لە‬ ‫كۆبوونەوەكاندا لەسەرچی زۆر ناكۆكن”‪.‬‬ ‫لە لێدوانێكدا بۆ “زەمەن” د‪.‬مەحمود‬ ‫وتی‪“ :‬یەكێك لە خراپییەكانی‬ ‫كۆبوونەوەكانی یەكێتی‌و پارتی ئەوەیە‬ ‫درەنگ كۆدەبنەوە‪ ،‬كە كۆشدەبنەوە‬ ‫كەس نازانێ چی چووە بە بەینیاندا‪.‬‬

‫یەكێك لە خراپییەكانی‬ ‫كۆبوونەوەكانی‬ ‫یەكێتی‌و پارتی ئەوەیە‬ ‫درەنگ كۆدەبنەوە‪ ،‬كە‬ ‫كۆشدەبنەوە كەس نازانێ‬ ‫چی چووە بە بەینیاندا‬

‫دیمەنێک لە کۆبونەوەی بااڵی یەکێتی و پارتی‬

‫بۆیە ئەو هەموو كۆبوونەوەیە وا دەكات‬ ‫بۆچوون و داخوازییەكان پەرشوباڵو‬ ‫دەبنەوەو ناخرێنەوە سەر یەك”‪.‬‬ ‫د‪ .‬مەحمود روونی دەكاتەوە‪ ،‬لە‬ ‫گفتوگۆو دانوستاندا دوو پێوەر پەیڕەو‬ ‫دەكرێن‪ ،‬یەكێكیان پێوەری كورسی و‬ ‫نفوزە‪ ،‬ئەوی تریان هەلومەرج و واقیعە‬ ‫سیاسییەكەیە‪ .‬لەمبارەیەوە وردتر‬ ‫مەبەستی خۆی نیشان دەدات “ئێستا‬ ‫ئەگەر پێوەری كورسی لەبەرچاو بگرین‪،‬‬

‫یەكێتی ‪ 21‬كورسی هەیە لە پەرلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بەاڵم نیوەی كوردستان‬ ‫بەدەستی ئەم حزبەوەیە‪ .‬بۆیە دەبێ‬ ‫لە كوردستان ئێستا حساب بۆ ئەرزی‬ ‫واقیع بكرێت نەك بە تەنیا كورسی”‪.‬‬ ‫بەرپرسانی بااڵی یەكێتی هەمیشە‬ ‫ئەوە دووپات دەكەنەوە كە دەیانەوێ‬ ‫لە كابینەی نوێ “ شەریكی راستەقینە”‬ ‫بن‪ ،‬لە بەرامبەر ئەوەدا پارتی دەیەوێ‬ ‫بۆ خۆی شەریك و هاوبەش بەشداری‬ ‫پێ بكات نەك سەپاندن‪ .‬ئەمەش خاڵی‬

‫جەوهەریی ناكۆكی و رێكنەكەوتنەكانە‪.‬‬ ‫لەم میانەدا زیانباری یەكەم خەڵكی‬ ‫كوردستان و بازاڕە لەرزۆكەكەیەتی‪.‬‬ ‫شارەزایان و كارناسانی پرۆتۆكۆل‌و‬ ‫پەیوەندی گشتی ئاماژە بەوە دەكەن‪،‬‬ ‫كۆبوونەوەو گفتوگۆ بۆ پێكهێنانی‬ ‫حكومەت نابێ بەم رادەیەی لە‬ ‫كوردستان هەیە درێژەی پێ بدرێ‪.‬‬ ‫رەنج ئازاد‪ ،‬پسپۆڕی پرۆتۆكۆل‌و‬ ‫پەیوەندی گشتی لەمبارەیەوە بۆ‬ ‫“زەمەن” وتی‪“ :‬هەموو كۆبوونەوەیەك‬

‫پێویست دەكات ناوەڕۆكەكەی روون‌و‬ ‫ئاشكرابێت و بەشێكی بۆ رای گشتیی‬ ‫لەڕێی میدیاكانەوە رابگەیەنرێ‪ .‬بەاڵم‬ ‫لە كوردستان زۆرجار لە كۆنگرە‬ ‫رۆژنامەنووسییەكاندا ئەوە ناوترێ كە لە‬ ‫كۆبوونەوەكاندا وتراون”‪.‬‬ ‫ئازاد وتیشی‪“ :‬درێژە كێشانی‬ ‫كۆبوونەوەكان ئەوەمان بۆ دەردەخات‬ ‫ئەگەر حكومەتیش نەبێ ئەوا حزب‬ ‫هەیە لەسەرەوەی حكومەت كاروبارەكان‬ ‫بەڕێوەدەبەن‪ .‬ئەو واقیعەیش وایكردووە‬

‫ئەندامانی شاندی حزبەكان بڕیاری‬ ‫كۆتاییان النییەو ناوەڕۆكی گفتوگۆكان‬ ‫دەبەنەوە بۆ سەروو خۆیان‪ ،‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدا دەبوو كاندیدی سەرۆكی‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران لەناو شاندی‬ ‫دانوستانەكاندا بوایە”‪.‬‬ ‫محەمەد رەووف‪ ،‬سیاسەتمەدارو‬ ‫ئەندامی دەستەی دامەزرێنەری‬ ‫هاوپەیمانی نیشتمانی‪ ،‬لە دیدارێكدا‬ ‫لەگەڵ “زەمەن” دەڵێتت‪“ :‬پێكنەهێنانی‬ ‫كابینەی نوێ و درەنگخستنی ئەم پرسە‬ ‫هەستیارە‪ ،‬كێشەی شەخسییە نەك‬ ‫شتی تر‪ ،‬بۆیە ناكرێ چیتر چارەنووسی‬ ‫خەڵك و واڵت بەمجۆرە مامەڵەی‬ ‫لەگەڵدا بكرێ”‪.‬‬

‫محەمەد رەووف دەستەی دامەزرێنەرانی هاوپەیامنی‪:‬‬

‫نەمانهێشت دوای رۆیشتنی بەرهەم ساڵح هاوپەیامنی بكەوێ‬ ‫سازدانی ئیرباهیم عەلی‬

‫لە ماڵەکەی خۆی لە شاری هەولێر‬ ‫دانیشتووەو سەرقاڵە بە راییكردنی‬ ‫كاروباری رۆژانەوە‪ .‬سەبارەت بە داهاتووی‬ ‫خۆیان لەناو هاوكێشە سیاسییەكانی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬محەمەد رەووف‪،‬‬ ‫یەكێك لە دامەزرێنەرانی هاوپەیمانی‬ ‫نیشتمانی‪ ،‬گەشبینی زۆری پێوە دیارەو‬ ‫ئومێدی لەسەر ئەو پالن و پرۆژانە‬ ‫هەڵچنیوە كە بۆ چوار ساڵی ئایندە‬ ‫دایانڕشتووە‪.‬‬ ‫پرسیارەكانی‬ ‫وەاڵمی‬ ‫كاتێك‬ ‫دەدایەوە‪ ،‬چەندە باسی داهاتووی دەكرد‬ ‫ئەوەندەش باسی رابردووی دروستكردنی‬ ‫هاوپەیمانییەكەیانی دەكرد بە هاوڕێیەتی‬ ‫و سەركردایەتی د‪ .‬بەرهەم ساڵح‪ ،‬كە‬ ‫وادیارە گەڕانەوەی بۆ ناو یەكێتی و بوون‬ ‫بە سەرۆك كۆمار‪ ،‬بۆ ئەمان كاریگەری‬ ‫زۆری سیاسی و دەروونیی هەبووە‪.‬‬ ‫دوای رۆیشتنی بەرهەم ساڵح لە‬ ‫هاوپەیمانی‪ ،‬ئێستا بارودۆخی هاوپەیمانی‬ ‫لە چ دۆخێكدایە؟‬ ‫محەمەد رەووف‪ :‬هاوپەیمانی هەر‬ ‫لەسەرەتاوە وەك پرۆژەیەك هاتووەو‬ ‫ئێستاش هەر درێژە پێدەری ئەو‬ ‫پرۆژەیەیە‪ .‬سەرەتا ئێمە بڕیارماندا‬ ‫حزبێكی سیاسی تەقلیدی نەبین‪.‬‬ ‫هاوپەیمانی دروست نەكراوە بۆ حزبایەتی‬ ‫دروستیش نەكراوە بۆ دوكانی سیاسی‪.‬‬ ‫هەموو ئەوانەی هاوپەیمانیمان دروستكرد‬ ‫ماندوو بووین لەحزبایەتی‪ ،‬بۆیە‬ ‫بڕیارماندا پرۆژەكەی ئێمە جیاوازبێت‬ ‫لەو فۆرمە حزبییەی هەیە‪ .‬بیرۆكەكەی‬ ‫ئێمە ئەوەبوو ئەو سنوورانەی ئایدۆلۆژیا‬ ‫یان حزب دایناوە تێیپەڕێنین‪ .‬ئێستاش‬ ‫دوای رۆیشتی دكتۆر بەرهەم نەمانهێشت‬ ‫بكەوێت و بەردەوام بووین‪ .‬چوار ساڵمان‬ ‫لەبەردەمدایەو بەرنامە دانراوە كە لەچوار‬ ‫ساڵی داهاتوو چی بكەین‪.‬‬ ‫ئایا نەهاتنە ژێر باری هێزەكانی‬ ‫دەرەوەی یەكێتی و پارتی بۆ ناو‬ ‫پرۆژەكەی ئێوە پەیوەندی بە نەبوونی‬ ‫متمانەوە هەبوو بە پرۆژەكەتان یان‬

‫درەنگخستنی‬

‫پێكهێنانی كابینەی‬ ‫نوێ كێشەی‬

‫شەخسییە نەك‬ ‫شتی تر‬

‫بە بەرهەم ساڵحم‬ ‫وت نەگەڕێیتەوە‬ ‫ناو یەكێتی خەڵك‬ ‫متامنەت‬ ‫پێ دەكات‬ ‫نەبوونی متمانە بە خودی د‪ .‬بەرهەم‬ ‫ساڵح؟‬ ‫محەمەد رەووف‪ :‬بەڵێ ئەوەم دەبیست‬ ‫كە ئەوان گومانیان هەیە لە دكتۆر‬ ‫بەرهەم‪ ،‬بەاڵم وەختێك تۆ رێككەوتن‬ ‫دەكەی ئاسان نییە لە رێككەوتنەكە‬ ‫دەربچی‪ .‬ئەگەر هێزەكان رێككەوتنیان‬

‫لەگەڵمان بكردبایە‪ ،‬دكتۆر بەرهەم‬ ‫وا بەئاسانی نەیدەتوانی بچێتەوە بۆ‬ ‫ناو یەكێتی‪ .‬باسەكە باسی شەخسی‬ ‫بەرهەم ساڵح بوو‪ ،‬هەرچەندە باسی‬ ‫هاوپەیمانیش دەكرا كە تائێستا ئەزموون‬ ‫نەكراوە‪ ،‬ئەوان چاوەڕێی ئەوەیان نەدەكرد‬ ‫هاوپەیمانی ئەو دەنگە بهێنێ‪ ،‬سەرەڕای‬ ‫ئەو هەموو تەزویرەش ئینجا بەس گۆڕان‬ ‫لەپێشمانەوە بوو‪.‬‬ ‫واتە هەموو بێمتمانەییەكە لەسەر‬ ‫د‪.‬بەرهەم بوو نەك ئەمەی تۆ باسی‬ ‫دەكەی پرۆژەیەكی خراپ بێ؟‬ ‫محەمەد رەووف‪ :‬خۆی ئەو دیعایانەی‬ ‫كە دەكران وابوو‪ ،‬چونكە تەواوی‬ ‫سەركردەی حزبەكان و هێزەكانیش‬ ‫تەركیزیان لەسەر بەرهەم ساڵح بوو‬ ‫نەك پرۆژەی هاوپەیمانی‪ .‬پروپاگەندەی‬ ‫زۆریشمان لەسەر دەكرا‪ .‬ئەوەی گرنگە‬ ‫ئەوەیە ئێستا ئەوەی روویداوە بریتییە‬ ‫لەوەی ئەوانەی نەهاتنە پێش بۆ پرۆژەكە‬ ‫زەرەریان كرد‪ .‬دەبوایە ئەو پرۆژەیە‬ ‫ئەزموون بكرایە بۆ ئەوەی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫بچووك نەبێتەوە‪ .‬چەندە ئۆپۆزسیۆن‬ ‫بچووك ببێتەوە هێندە بێ متمانەیی‬ ‫بەرامبەر هەڵبژاردن زیاتر دەبێت و‬

‫حوكمڕانیش بۆ دواوە دەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫پێتانوایە بەرهەم ساڵح ویستی‬ ‫پرۆژەی هاوپەیمانی بۆ بەرژەوەندی خۆی‬ ‫بەكاربێنێ یان ئێوە ویستتان سوود لە‬ ‫ناوبانگی د‪ .‬بەرهەم وەر بگرن؟‬ ‫محەمەد رەووف‪ :‬وەڵاڵ دەبێ خەڵك‬ ‫وەاڵمی ئەو پرسیارە بداتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم تۆ هەم وەك سیاسیەك هەم‬ ‫وەك كەسێكی ئاگادار لە رووداوەكان‬ ‫دەتوانی خوێندنەوەی باشتری بۆ بكەی؟‬ ‫محەمەد رەووف‪ :‬من خوێندنەوەی‬ ‫بۆ ناكەم‪ ،‬چونكە ئەنجامەكەی زۆر‬ ‫دیارە‪ .‬من قەناعەتم بەوە نەبوو كە‬ ‫دكتۆر بەرهەم بڕوات‪ .‬دوو قۆڵیش زۆر‬ ‫قسەمان كردو پێم وت نەچی گەورە‬ ‫دەبی‪ ،‬ئایندەت دەبێ و خەڵك متمانەت‬ ‫پێ دەكات‪ .‬پێم وت ئەگەر لەهەڵبژاردنی‬ ‫پەرلەمانی كوردستان ببیتە سەرۆكی‬ ‫لیست ئەگەر یەك كورسیش بهێنی لەدڵی‬ ‫خەڵكدا زۆر گەورە دەبی‪ .‬هەرچەندە‬ ‫باوەڕیشم وابوو كورسی زۆر بەدەست‬ ‫دەهات‪ .‬من ئەسڵەن باوەڕم بەو كورسی‬ ‫سەرۆك كۆمارییە نییە‪ ،‬چونكە بەپێی‬ ‫دەستوور كورسییەكی بێ دەسەاڵتەو‬ ‫بە كاك بەرهەمیشم وت تۆ ناتوانی بە‬

‫زۆر دەسەاڵت بۆ ئەو كورسییە دروست‬ ‫بكەیت‪ .‬ئەو قەناعەتی وابوو هەڵبژاردنی‬ ‫پەرلەمانی عێراق بۆ سەربڕینی ئەو‬ ‫بوو‪ .‬بۆیە ئەو پێی وابوو لە هەڵبژاردنی‬ ‫پەرلەمانی كوردستاندا یەكجاری كۆتایی‬ ‫بەژیانی سیاسی ئەو دەهێنن‪ .‬ئێمەش‬ ‫باوەڕمان وابوو چوونەكەی خراپترە لە‬ ‫نەچوون‪ .‬چوار ساڵیشمان لەبەردەستە‬ ‫بۆ ئەو تاقیكردنەوەیە دوای چوار ساڵی‬ ‫تر دەردەكەوێ كە بەرهەم ساڵح راستی‬ ‫كرد یان ئێمە‪.‬‬ ‫لەڕووی‬ ‫ئێستا‬ ‫هاوپەیمانی‬ ‫پەیوەندییەكانییەوە لە یەكێتییەوە‬ ‫نزیكترە یان لە پارتییەوە؟‬ ‫محەمەد رەووف‪ :‬ئێستا كاتی نزیكی‬ ‫و دووری نییەو لە داهاتوودا كاتی‬ ‫ئەوەش دێت‪.‬‬ ‫ماوەیەكی زۆر رۆیشتووە بەسەر‬ ‫هەڵبژاردندا بەاڵم تائێستا حكومەت‬ ‫پێكنەهاتووە‪ ،‬خوێندنەوەتان بۆ ئەم‬ ‫دواكەوتنە چییە؟‬ ‫محەمەد رەووف‪ :‬نەدەبوو پێكهێنانی‬ ‫كابینەی نوێ هێندە دوابكەوێت‪ .‬بەاڵم لە‬ ‫كوردستان دەڵێن بۆ عێراق لەپێكهێنانی‬ ‫حكومەت دوادەكەوێت با ئێمەش كەمێك‬ ‫دوابكەوین و كێشە چییە! بەداخەوە‬ ‫ئەوەی الی ئێمە نرخی بۆ دانانرێت‬ ‫كاتە‪ .‬شەش مانگ رۆیشتن لەكاتی‬

‫خەڵك گاڵتەی پێناكرێت‪ ،‬حكومەت‬ ‫موڵكی گشتییەو هی خەڵكە‪ .‬بەاڵم لێرە‬ ‫حكومەت موڵكی حزبە‪ .‬حزبەكان چەندە‬ ‫بەپێویستی بزانێت حكومەت دوائەخات‬ ‫وەك شتێك كە موڵكی خۆی بێت نەك‬ ‫هی خەڵك‪ .‬دواخستنی پێكهێنانی‬ ‫حكومەت تەنیا بەرژەوەندی حزبی و‬ ‫شەخسیەو هیچی تر نییە‪.‬‬ ‫ئێستا هۆكاری سەرەكی بۆ‬ ‫دواكەوتنی پێكهێنانی كابینە پەیوەندی‬ ‫بە رێكنەكەوتنی پارتی و یەكێتییەوە‬ ‫هەیە نەك كورسی پەرلەمانی بۆ‬ ‫نموونە ئەگەر كورسی پەرلەمانی‬ ‫پێوەربێ پارتی كە لیستی زۆرینەیە‬ ‫بە ئەنجامدانی رێككەوتن لەگەڵ گۆڕان‬ ‫دەتوانێ كابینە پێكبهێنێت و دەنگی‬ ‫پێویستیش هەیە بۆ كابینە پێت وانیە‬ ‫دیسان ئێمە گەڕاوینەتەوە بۆ خاڵی‬ ‫سەرەتا؟‬ ‫محەمەد رەووف‪ :‬لەئەسڵدا هەر‬ ‫خۆی گەڕاوە بووە بۆ دواوەو هیچ‬ ‫كات چاك نەبووە‪ .‬هەرگیز بۆ یەك‬ ‫كاتژمێریش یەك ئیدارەیی لەكوردستان‬ ‫دروست نەبووە‪ .‬هەرچی لەبارەی یەك‬ ‫ئیدارەییەوە وتراوە ئەسڵ و ئەساسی‬ ‫نەبووە‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 2005‬رێككەوتنی ستراتیژی‬ ‫لەنێوان یەكێتی وپارتی مۆركراوە‬ ‫بۆ ئەوەی بەحیساب حكومەتی‬ ‫یەكگرتوومان هەبێ و ئەوان‬ ‫رێككەوتنەكەیان بۆ ئەوەبوو یەك‬ ‫حكومەتیان هەبێت‪ ،‬كەچی هەموو‬ ‫شتەكان بەهاوبەشی بەڕێوە دەبەن‪.‬‬ ‫بۆ نمونە ئەگەر هەموو هێزەكان‬ ‫لەسلێمانی بە یەكەوە كۆبكەیتەوە‬ ‫یەكێتی لەنیوەش كەمترە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەبەرئەوەی هێزی عەسكەری هەیەو‬ ‫پێگەیەكی ئەمنی هەیەو پەیوەندییەكی‬ ‫ئیقلیمی هەیە‪ ،‬لەو سنوورە بووە بەهێزی‬ ‫یەكەم‪ .‬باسەكە لەكوردستان باس لە‬ ‫كورسی یان دەنگ نییە‪ ،‬بەڵكو باس لە‬ ‫بوونی هێزی عەسكەرییە‪ .‬ئەوەی هەیە‬ ‫تەنیا درێژەپێدانی دووئیدارەییەو هەرگیز‬ ‫یەكێتی لەودیو دێگەڵە دەسەاڵتی‬ ‫نەبووەو بەپێچەوانەش پارتیش لەمال‬ ‫هیچ كات دەسەاڵتی نەبووە‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمارە (‪ )12‬سێشەممە ‪2019/4/2‬‬

‫“هەڵبژاردنی سەرۆک لە پەرلەمانەوە پایەکانی سیستمی پەرلەمانیی دەچەسپێنێ”‬ ‫بەھادین یوسف‬

‫یاسای‬ ‫ھەموارکردنەوەی‬ ‫بە‬ ‫سەرۆکایەتی ھەرێم‪ ،‬ھەنگاوەکانی‬ ‫جێگیرکردنی سیستمی پەرلەمانیی لە‬ ‫ھەرێم دەستپێدەکات و پایە گرنگەکانی‬ ‫ئەو سیستمە لە کوردستان دەچەسپێت‪.‬‬ ‫پەرلەمانی کوردستان خوێندنەوەی‬ ‫دووەم بۆ ھەمواری یاسای سەرۆکایەتی‬ ‫ھەرێم دەکات‪ ،‬کە لە ھەشت مادە‬ ‫پێکهاتووەو بەپێی پڕۆژەکە سەرۆکی‬ ‫ھەرێم لەناو پەرلەمانەوە ھەڵدەبژێردرێ‪.‬‬ ‫فراکسیۆنی گۆڕان‪ ،‬کە خۆیان‬ ‫بە پێشەنگی چەسپاندنی سیستمی‬ ‫پەرلەمانیی ناودەبەن دەڵێ‪ :‬لەمەودوا‬ ‫هەموو دەسەاڵتەکان دەخرێنە ژێر‬ ‫چاودێری پەرلەمان و هیچ کەس‬ ‫و دەسەاڵتێک لەسەرووی ئەم‬ ‫دامەزراوەیەوە نامێنێتەوە‪.‬‬ ‫جەالل محەمەد‪ ،‬ئەندامی فراکسیۆنی‬ ‫گۆڕان و بڕیاردەری لیژنەی یاسایی لە‬ ‫پەرلەمانی کوردستان بۆ “زەمەن” وتی‪:‬‬ ‫“بە پەسەندکردنی ئەو پڕۆژە یاسایە‪،‬‬ ‫پایە گرنگەکانی سیستمی پەرلەمانیی‬

‫دیمەنی یەکێک لە دانیشتنەکانی پەرلەمان‬

‫دەچەسپێ و ھەموو دەسەاڵتەکان و‬ ‫دامەزراوەکان لەژێر چاودێریی پەرلەمانی‬ ‫کوردستاندا دەبن‪”.‬‬ ‫بڕیاردەری لیژنەی یاسایی لە‬

‫پەرلەمانی کوردستان وتیشی‪“ :‬بەاڵم‬ ‫رەنگە ئەوەی هەرێمی کوردستان‬ ‫ھەندێک جیاوازیی ھەبێ لەگەڵ‬ ‫سیستمی سیاسی عێراق یان سیستمە‬

‫رێژەی بێکاریی و هەژاریی کەمی کردووە‬ ‫زەمەن‬

‫ژمارەو داتاکانی بەڕێوەبەرایەتی ئاماری‬ ‫هەرێمی کوردستان‪ ،‬بووژانەوەی ئابووریی‬ ‫داتەپیوی کوردستان نیشان دەدەن بە‬ ‫بەراورد بە سێ ساڵی رابردوو‪.‬‬ ‫ئەگەر ساڵی ‪ ٢٠١٦‬بە نموونە وەربگیرێ‬ ‫وەکو دەستپێکی قەیرانی دارایی‪ ،‬ئەوا رێژەی‬ ‫بێکاریی گەیشتە ‪ %١٤‬و رێژەی ھەژارییش‬ ‫بەرزبوویەوە بۆ ‪ %١٦‬بەاڵم بانکی نێودەوڵەتی‬ ‫ئەم رێژەیەی بە ‪ %١٢‬خەماڵندبوو‪.‬‬ ‫مەحمود عوسمان‪ ،‬بەڕێوەبەری ئاماری‬ ‫سلێمانی لە لێدوانێکدا بۆ “زەمەن” رایگەیاند‪:‬‬ ‫رێژەی بێکاری لە ھەرێمی کوردستان ئێستا‬ ‫دابەزیوە بۆ ‪%١٠‬و رێژەی ھەژارییش دابەزیوە‬ ‫بۆ ‪.%٦.٥‬‬ ‫خەرجی‬ ‫ئاستی‬ ‫بە‬ ‫سەبارەت‬ ‫خێزان لەمساڵدا‪ ،‬بەڕێوەبەری ئاماری‬ ‫سلێمانی روونیکردەوە‪ ،‬کە ئاستەکەی‬ ‫بەرزبووەتەوە‪ ،‬بەاڵم هێشتا ئەنجامی تەواوی‬ ‫لێکۆڵینەوەکانیان دەست نەکەوتووە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ناتوانن ئامارێکی سەلمێنراو بڵێن‪.‬‬ ‫هەر لەسەر خەرجی خێزانێک لە ساڵێکدا‪،‬‬

‫بەڕێوەبەری ئاماری سلێمانی ئاماژەی‬ ‫بە چەند داتایەک دا‪ ،‬کە وەکو نموونە‬ ‫دەیانهێنێتەوە بەمجۆرە‪ ،‬ساڵی ‪ ٢٠١٣‬تێکڕای‬ ‫خەرجی خێزانێک گەیشتبووە دوو ملیۆن و‬ ‫‪ ٢٦٥‬ھەزار دینار‪ .‬ساڵی ‪ ٢٠١٦‬ئەو رێژەیە‬ ‫دابەزی بۆ ‪ ٨٢٠‬ھەزار دینار‪“ .‬پێشبینی‬ ‫دەکەین ئێستا گەیشتبێتەوە ملیۆنێک تا‬ ‫ملیۆنێک و ‪ ٦٠٠‬ھەزار دینار”‪.‬‬ ‫ستانداردەکان بۆ عێراق وا دانراوە‪ ،‬کە‬ ‫ھەر تاکێک لە مانگێکدا ‪ ١٠٥‬ھەزار دیناری‬ ‫پێ نەبێت خەرجی بکات‪ ،‬ئەوا دەچێتە ژێر‬ ‫ھێڵی ھەژارییەوە‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارەکانی یەکێتی وەبەرھێنانی‬ ‫کوردستان‪ ،‬لە هەرێمی کوردستان پێنج‬ ‫ھەزار پڕۆژەی ستراتیژیی و خزمەتگوزاریی‪،‬‬ ‫بەھۆی قەیرانی داراییەوە وەستێنراون یان‬ ‫پەکیان کەوتووە‪ ،‬ئەمەش کاریگەرییەکی‬ ‫بەرچاوی هەبوو بۆ لەدەستدانی هەزاران‬ ‫دەرفەتی کار‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٣‬زیاتر لە ‪ ٥٠٠‬ھەزار ھەلی کار‬ ‫رەخسێنرابوو لە ھەرێمی کوردستان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەھۆی قەیرانی داراییەوە سەرووی ‪%٧٠‬ی‬ ‫ئەو ھەالنە لەدەستدران و هەزاران کەس‬ ‫بێکار مانەوە‪.‬‬

‫پەرلەمانییەکانی دیکە”‪.‬‬ ‫فراکسیۆنی گۆڕان جەخت لەوە‬ ‫دەکاتەوە خستنە ژێر چاودێری‬ ‫دەسەاڵتەکانی تەنفیزی بە سەرۆکی‬

‫هەرێمیشەوە‪ ،‬یەکێکە لە بەرنامەکانی‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان لە سەرەتای‬ ‫دامەزراندنییەوە‪ ،‬بۆئەوەی ھیچ کەسێک‬ ‫نەبێ دەسەاڵتەکانی لە دەرەوەی‬ ‫چاودێریی پەرلەماندا بێ‪.‬‬ ‫لە کۆبوونەوەیەکدا لەگەڵ دەستەی‬ ‫سەرۆکایەتی پێشووی پەرلەمانی‬ ‫کوردستان کە رۆژی ‪ ٢٠١٥/٤/٩‬لە‬ ‫گردی زەرگەتە ئەنجامدرا‪ ،‬نەوشیروان‬ ‫مستەفا رایگەیاند‪ :‬لە ئەنجامی‬ ‫ھەڵسەنگاندنی ھەلومەرجی واڵتانی‬ ‫رۆژھەاڵتی ناوەڕاست و ئەو سیستمە‬ ‫سیاسییانەی لە واڵتانی جیاجیادا هەن‪،‬‬ ‫پێمانوایە گونجاوترین سیستمی سیاسی‬ ‫بۆ کوردستانی عێراق‪ ،‬سیستمێکی‬ ‫پەرلەمانییە ھاوشێوەی بەغدا”‪.‬‬ ‫یەکێک لەو رەخنانەی لەمبارەیەوە‬ ‫ئاراستەی گۆڕان دەکرێ ئەوەیە‪،‬‬ ‫کە سەرۆکی هەرێم لە پەرلەمانەوە‬ ‫هەڵدەبژێردرێ‪ ،‬بەاڵم دەسەاڵتێکی‬ ‫زۆری پێدراوە‪ .‬لەمبارەیەوە جەالل‬ ‫محەمەد روونیکردەوە‪ ،‬ئێستا زۆرینەی‬ ‫دەسەاڵتەکان الی سەرۆکوەزیرانە‬ ‫لەوانە‪ :‬پرسی دارایی و ئابووریی‪،‬‬ ‫نەوت و گرێبەستەکان‪ ،‬ئەمن و ناوخۆ‪،‬‬

‫ئاسایشی نەتەوەیی‪ .‬تەنیا یەک دوو‬ ‫دۆسیە الی سەرۆکی ھەرێم دەمێنێ‬ ‫یەکێک لەوانە فەرماندەیی ھێزە‬ ‫چەکدارەکانە‪.‬‬ ‫جەالل وتیشی‪“ :‬لە دەرەنجامدا‬ ‫زۆرینەی دەسەاڵتەکانی سەرۆک ھەرێم‬ ‫قەیدی بۆ دروست دەبێ‪ ،‬کە پێشتر‬ ‫ھیچ بڕیارێکی سەرۆکی ھەرێم قابیلی‬ ‫تانە لێدان نەبوو‪ .‬بەاڵم ئێستا دەشێ‬ ‫پەرلەمان بڕیارەکانی رەتبکاتەوە‬ ‫یان پێشوەختە رێگریی لە دەرکردنی‬ ‫ھەندێک بڕیار بکات”‪.‬‬ ‫پێشتر عەلی حەمەساڵح‪ ،‬سەرۆکی‬ ‫فراکسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی‬ ‫کوردستان رایگەیاند‪ :‬ئێستا بە فیعلی‬ ‫نزیکەی ‪٪٧٥‬ی دەسەاڵتەکان الی‬ ‫سەرۆکایەتی حکومەت و وەزیرەکانە‪،‬‬ ‫لەسەر ئەو ‪٪٢٥‬ی ماوە ئایا بدرێت بە‬ ‫سەرۆکی حکومەت یان الی سەرۆکی‬ ‫ھەرێم بمێنێتەوە‪ ،‬هێشتا الیەنەکان‬ ‫نەگەیشتوونەتە ئەنجام و ئەو پرسە‬ ‫دانراوە تا نووسینەوەی دەستوور‪.‬‬ ‫عەلی دەڵێ‪ :‬ئێستا نزیکەی ‪٪٧٥‬ی‬ ‫خواستەکانمان جێگیربووە‪ ،‬ئەوە‌ی ماوە‬ ‫بۆ نووسینەوەی دەستوور ھەڵگیراوە‪.‬‬

‫حکومەت مووچەی ‪ ١٧‬مانگی پێشمەرگە دێرینەکان قەرزدارە‬ ‫زەمەن‬

‫پێشمەرگە دێرینەکان دەڵێن بە درەنگخستن‌و‬ ‫نەدانی مووچەی ‪ ١٧‬مانگ‪ ،‬یەکێکن لە‬ ‫زیانمەندترین مووچەخۆرانی کوردستان لە‬ ‫قەیرانی دارایی و سیستمی پاشەکەوتدا‪.‬‬ ‫رایەڵەی پێشمەرگە دێرینەکانی سەر بە‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان ئاشکرای دەکات‪ ،‬خەریکی‬ ‫ئامادەکاریین بۆ رێوشوێنەکانی وەرگرتنەوەی ئەو‬ ‫مووچە نەدراوانە‪.‬‬ ‫کامیل نوری‪ ،‬رێکخەری رایەڵەی پێشمەرگە‬ ‫دێرینەکانی بزووتنەوەی گۆڕان بۆ “زەمەن” وتی‪:‬‬ ‫“پێشمەرگە دێرینەکان جاری وا هەبووە لە دوو‬ ‫ساڵدا نۆ مووچەیان پێدراوە‪ .‬بەگشتی ئێستا‬ ‫مووچەی ‪ ١٧‬مانگمان الی حکومەتی هەرێمەو‬ ‫چاوەڕێی پێکهێنانی کابینەی نوێ دەکەین تا‬ ‫وەریان بگرینەوە”‪.‬‬ ‫کامیل وتیشی‪“ :‬ئێمە لە حەقی خۆمان خۆش‬ ‫نابین‪ ،‬دوای پێکهێنانی کابینەی نوێ لەڕێی‬ ‫پەرلەمانتارانەوە یاداشت ئاراستە دەکەین تا‬ ‫مووچە فەوتاوەکانمان بۆ بگەڕێننەوە”‪.‬‬ ‫بەگشتیی نزیکەی ‪ ١٠٠‬ھەزار کەس بە‬ ‫پلەی سەربازیی جیاواز مووچەی خانەنشینی‬ ‫پێشمەرگەی دێرین وەردەگرن‪ .‬کە ئەم ژمارە‬

‫پێشمەرگە دێرینەکان چاوەڕوانی گەڕانەوەی مافەکانیانن‬

‫زۆرە بووەتە جێی سەرنج و رەخنەی بەشێکی‬ ‫زۆر لە پێشمەرگە دێرینەکان و پڕۆژەیاسای‬ ‫چاکسازی لە لیستی خانەنشیناندا ئێستا لە‬ ‫پەڕلەمانی کوردستانەو هێشتا پەسەند نەکراوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە مووچە نەدراوەکانیان‪ ،‬جەمیل‬ ‫ھەورامی‪ ،‬سەرۆکی کۆمەڵەی پێشمەرگە‬ ‫دێرینەکانی کوردستان بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬پێشتر‬

‫زۆر ھەوڵماندا بۆ پێدانی مووچەو مافی خۆمان‪،‬‬ ‫ھەرچەندە بەڵێنیان پێداین داواکارییەکانمان‬ ‫جێبەجێبکرێ‪ ،‬کەچی بەرپرسانی حکومەت‬ ‫بەڵێنەکانیان نەبردە سەر‪ .‬ئەو مووچانە حەقی‬ ‫خۆیانەو دەبێ بۆیان بگەڕێنرێتەوە حکومەتیش‬ ‫بڕیاری ھەیە ئەو مووچانە بدەنەوە لەگەڵ‬ ‫پاشەکەوتدا”‪.‬‬

‫دوای ساڵ و نیوێک‬

‫سەرچین ساڵح‬

‫تەھا نازم ساڵێک و شەش مانگە‬ ‫بەناچاری خانووەکەی خۆی لە خورماتوو‬ ‫بەجێهێشتووەو لە شارۆچکەی قادرکەرمی‬ ‫نزیکی چەمچەماڵ نیشتەجێ بووە‪ .‬دوای‬ ‫ئەو هەموو دوورییەی لە ماڵ و حاڵی‬ ‫خۆی‪ ،‬کەچی هێشتا ناتوانێ بگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫ماڵی تەها لە گەڕەکی حەی‬ ‫عەسکەری بوو لە خورماتوو لەمبارەیەوە‬ ‫بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬شەوی ‪١٦‬ی‬ ‫ئۆکتۆبەر لە ترسی گیانی خۆمان بە‬ ‫خاوخێزانەوە خورماتوومان بەجێهێشت‪،‬‬ ‫دواتر بۆمان دەرکەوت ھەرئەو شەوە‬ ‫ماڵەکەم تااڵنکراوەو بۆ بەیانییەکەی‬ ‫ئاگریشی پێوەنرابوو‪ .‬من هیچ کێشەیەکی‬ ‫کۆمەاڵیەتی یان سیاسیم نەبوو‪ ،‬تەنیا‬ ‫شتێ کە هۆکاری ئەو ستەمەی لە خێزانی‬ ‫ئێمە کرا ئەوەبوو کوردبووین نەک شتی‬ ‫تر”‪.‬‬ ‫دوای ساڵ و نیوێک بەسەر‬ ‫رووداوەکانی ‪١٦‬ی ئۆکتۆبەردا‪ ،‬هێشتا‬ ‫دەیان خێزانی کورد هەن کە ناتوانن‬ ‫بگەڕێنەوە سەر ماڵ و حاڵی خۆیان‪.‬‬ ‫هۆکاری نەگەڕانەوەشیان نەبوونی گرەنتی‬ ‫ئارامی و سەالمەتی گیانی خۆیانە‪ .‬بەاڵم‬

‫هێشتا ‪%٢٠‬ی کورد ناتوانن بگەڕێنەوە خورماتوو‬

‫هۆکاری ئەمنی و سیاسی رێگرن لە گەڕانەوەی خێزانە کوردەکان بۆ خورماتوو‬

‫بەشێک لە بەرپرسانی تورکمان دەڵێن‬ ‫ئەو کوردانەی کە ناگەڕێنەوە کێشەی‬ ‫شەخسیی یان یاساییان هەیەو لەالیەن‬ ‫دادگاوە داواکراون‪.‬‬ ‫مەال حەسەن گەرمیانی‪ ،‬تاکە ئەندامی‬ ‫کوردی ئەنجومەنی پارێزگای سەاڵحەدین‬ ‫لە لێدوانێکدا بۆ “زەمەن” ئاماژەی‬ ‫بەوەکرد‪ ،‬کە حکومەت جدی نییە لە‬ ‫زیانلێکەوتووانی‬ ‫قەرەبووکردنەوەی‬ ‫خورماتوو‪ .‬نەک هەر ئەوە بەڵکو هەوڵی‬

‫سەپاندنی ئەمری واقیع دەدات‪.‬‬ ‫گەرمیانی وتی‪“ :‬حکومەتی عێراق‬ ‫بۆ قەرەبووکردنەوەی دانیشتووانە‬ ‫زیانلێکەوتووەکەی خورماتوو‪ ،‬دووجار‬ ‫لیژنەی بەبێ بەشداری کورد پێکهێناوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە هیچیاندا کورد لێی سودمەند‬ ‫نەبووە”‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەکرد تائێستا ‪%٢٠‬ی‬ ‫دانیشتووانی کوردی خورماتوو بەھۆی‬ ‫بوونی مەترسی لەسەر ژیانیان‪،‬‬

‫نەیانتوانیوە بگەڕێنەوە شارەکە‪.‬‬ ‫بەگوێرەی ئامارێکی ناڕەسمی‪ ،‬لە‬ ‫رووداوەکانی ‪١٦‬ی ئۆکتۆبەردا نزیکەی‬ ‫سێ ھەزارو ‪ ٥٠٠‬ماڵ دوای تااڵنکردن‬ ‫سوتێنران و ‪ ٦٠٠‬دوکانیش تەقێنرانەتەوە‪.‬‬ ‫هەروەها ‪ ١٩‬کارگەو کۆگای گەورە تااڵن‬ ‫کراون لەگەڵ دزینی ‪ ١٥٠‬کەرەسەو‬ ‫ئامێری گەورەی کارگەکان‪.‬‬ ‫لەو رووداوانەدا کەرەستەکانی پێنج‬ ‫ئێزگەی رادیۆی ناوخۆیی و حەوت‬

‫بارەگای حیزبیی تااڵن کراون‪ .‬هەموو‬ ‫ئەو زیانانە لە ماڵ و دوکان و کارگەی‬ ‫کوردەکانی خورماتوو کەوتوون‪.‬‬ ‫عەلی حسێنی جێگری سەرۆکی‬ ‫ئەنجومەنی قەزای خورماتوو کە بۆ‬ ‫خۆی تورکمانە‪ ،‬لە بایەخی نەگەڕانەوەی‬ ‫کوردەکان کەم دەکاتەوەو دەڵێ بەهۆی‬ ‫کێشەی کۆمەاڵیەتیی یان یاسایی‬ ‫ناگەڕێنەوە‪ ،‬نەک هۆکاری ئەمنی و‬ ‫سیاسی‪.‬‬ ‫حسێنی ئاماژەی بەوەشدا‪ ،‬کە ئێستا‬ ‫رەوشی خورماتوو ئارامەو ئەو پۆستانەی‬ ‫کە دەبێ بدرێن بە کورد‪ ،‬بەهۆی ناکۆکی‬ ‫الیەنە کوردەکان خۆیانەوەیە کە‬ ‫پڕناکرێنەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە نەگەڕانەوەی ئاوارەکان‬ ‫بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬نەگەڕانەوەی بەشێک‬ ‫لە دانیشتووانی کوردی خورماتوو بۆ‬ ‫قەزاکە پەیوەندی بەوەوە ھەیە کێشەی‬ ‫کۆمەاڵیەتییان ھەیە یان داواکراون لەالیەن‬ ‫یاساوە‪ ،‬ھۆکاری قەرەبوونەکردنەوەشیان‬ ‫بابەتێکی سیاسییەو پێویستی بە کاتی‬ ‫زیاترە”‪.‬‬ ‫قەزای خورماتوو لە چوارچێوەی‬ ‫سیاسەتی تەعریب و گۆڕینی‬ ‫دیمۆگرافیای کەرکوکدا‪ ،‬ساڵی ‪ ١٩٧٦‬لە‬ ‫پارێزگای کەرکوک دابڕێنراو خراوەیە سەر‬

‫پارێزگای سەاڵحەدین‪ .‬دانیشتووانەکەی‬ ‫لە کورد‪ ،‬تورکمان عەرەبی سوننە‬ ‫پێکهاتووە‪.‬‬ ‫جەبار مەال عەلی‪ ،‬باژێڕوانی مەکۆی‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان لە خورماتوو بۆ‬ ‫“زەمەن” وتی‪“ :‬تێکچوونی هاوسەنگی‬ ‫کورد لە ئیدارەی خورماتوو‪ ،‬دەسەاڵتی‬ ‫پێشووی کورد لێی بەرپرسە‪ .‬ئێستا‬ ‫تاڕادەیەک کورد لەگەڵ پێکهاتەی‬ ‫شیعەی شارەکە رێککەوتوون و دۆخەکە‬ ‫بەرەو ئاساییبوونەوە دەچێ”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە نەگەڕانەوەی بەشێک‬ ‫لە کوردە ئاوارەبووەکان‪ ،‬جەبار وتی‪:‬‬ ‫“رەوشی ئەمنی خورماتوو خراپ نییە بۆ‬ ‫خەڵکی ئاسایی و کاسبکار‪ .‬ئەوانەیشی‬ ‫کە پێشتر بەرپرس بوون پۆستەکانیان‬ ‫خراپ بەکارھێناوە‪ ،‬ئێستا ناتوانن‬ ‫بگەڕێنەوە بۆ خورماتوو”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە قەرەبووکردنەوەی‬ ‫کوردانی زیانلێکەوتووی خورماتوو‪،‬‬ ‫جەبار کە بۆ خۆیشی یەکێکە لە‬ ‫زیانلێکەوتووان و کارگەیەکی تااڵنکراوە‬ ‫وتی‪“ :‬ئەو بابەتە تائێستا تەنیا قسە‬ ‫بووە‪ ،‬ئەو لیژنانەی دروستکراون ھیچی‬ ‫لێ سەوز نەبووە‪ ،‬دانیشتووانەکەشی‬ ‫ھیچ ئومێدێکیان بەوە نەماوە قەرەبوو‬ ‫بکرێنەوە”‪.‬‬

‫محەمەد رەووف‪:‬‬

‫حکومەت مووچەی ‪١٧‬مانگی پێشمەرگە دێرینەکان قەرزدارە‬ ‫زەمەن‬

‫پێشمەرگە دێرینەکان دەڵێن بە‬ ‫درەنگخستن و نەدانی مووچەی ‪ ١٧‬مانگ‪،‬‬ ‫یەکێکن لە زیانمەندترین مووچەخۆرانی‬ ‫کوردستان لە قەیرانی دارایی و سیستمی‬ ‫پاشەکەوتدا‪.‬‬

‫کامیل نوری‪ ،‬رێکخەری رایەڵەی پێشمەرگە‬ ‫دێرینەکانی بزووتنەوەی گۆڕان بۆ “زەمەن”‬ ‫وتی‪“ :‬پێشمەرگە دێرینەکان جاری وا هەبووە‬ ‫لە دوو ساڵدا نۆ مووچەیان پێدراوە‪ .‬بەگشتی‬ ‫ئێستا مووچەی ‪ ١٧‬مانگمان الی حکومەتی‬ ‫هەرێمەو چاوەڕێی پێکهێنانی کابینەی نوێ‬ ‫دەکەین تا وەریان بگرینەوە”‪.‬‬

‫کامیل وتیشی‪“ :‬ئێمە لە حەقی خۆمان‬ ‫خۆش نابین‪ ،‬دوای پێکهێنانی کابینەی‬ ‫نوێ لەڕێی پەرلەمانتارانەوە یاداشت‬ ‫ئاراستە دەکەین تا مووچە فەوتاوەکانمان‬ ‫بۆ بگەڕێننەوە”‪ .‬جەمیل ھەورامی سەرۆکی‬ ‫کۆمەڵەی پێشمەرگە دێرینەکان بۆ “زەمەن”‬ ‫وتی‪“ :‬پێشتر زۆر ھەوڵماندا بۆ پێدانی‬

‫بە بەرهەم ساڵحم وت‬

‫مووچەو مافی خۆمان‪ ،‬ھەرچەندە بەڵێنیان‬ ‫پێداین داواکارییەکانمان جێبەجێبکرێ‪ ،‬کەچی‬ ‫بەرپرسانی حکومەت بەڵێنەکانیان نەبردە‬ ‫سەر‪ .‬ئەو مووچانە حەقی خۆیانەو دەبێ‬ ‫بۆیان بگەڕێنرێتەوە حکومەتیش بڕیاری هەیە‬ ‫ئەو مووچانە بدەنەوە لەگەڵ پاشەکەوتدا”‪.‬‬ ‫بۆ ل‪2‬‬

‫نەگەڕێیتەوە ناو یەكێتی‬ ‫خەڵك متامنەت‬ ‫پێ دەكات‬

‫ل‪3‬‬

‫“یەكێك لە خراپییەكانی كۆبوونەوەكانی‬ ‫یەكێتی‌و پارتی ئەوەیە درەنگ‬

‫كۆدەبنەوە‪ ،‬كە كۆشدەبنەوە كەس‬ ‫نازانێ چی چووە بە بەینیاندا”‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫ل‪3‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسیی گشتییە‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫ژمارە (‪ )12‬سێشەممە ‪2019/4/2‬‬

‫‪ 20‬الپەڕە‬

‫د‪ .‬رۆژ نوری شاوەیس‪ ،‬ئەندامی مەکتەبی سیاسی پارتی‪:‬‬

‫بەدوای شەریكی راستەقینەدا دەگەڕێین نەك فیفتی بە فیفتی‬ ‫حكومەت لەوە زیاتر دوابكەوێت خەڵك باوەڕی بە هەڵبژاردن و دیموكراسیەت نامێنێت‬ ‫زەمەن‬ ‫د‪ .‬رۆژ نوری شاوەیس‪ ،‬ئەندامی‬ ‫مەکتەبی سیاسی پارتی دیموکراتی‬ ‫کوردستان رایگەیاند‪ ،‬پارتی بەدوای‬ ‫شەریکی راستەقینەدا دەگەڕێ و‬ ‫نایەوێ جارێکی دیکە فیفتی بە فیفتی‬ ‫دووبارە بکاتەوە‪ ،‬چونکە ئەو ئەزموونە‬ ‫کوردستانی بەرەو دواوە برد‪.‬‬ ‫لە چاوپێکەوتنێکی تایبەتدا لەگەڵ‬ ‫“زەمەن”‪ ،‬د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس‬ ‫دەڵێت‪“ :‬هەلومەرجی ئێستا وا‬ ‫دەخوازێ کە ھەموو ھێزە کوردییەکان‬ ‫کۆبکرێنەوە بۆ ئەوەی حکومەتێک‬ ‫پێکبهێنین کە نوێنەرایەتی زۆرینەی‬ ‫خەڵکی کوردستان بکات”‪.‬‬ ‫لەو دیدارەدا د‪ .‬رۆژ راشکاوانە‬ ‫دەڵێت‪“ :‬ئێستا حاڵی کورد لە بەغدا‬ ‫باش نییەو کورد بووە بە سێ و‬

‫رێژەی بێکاریی و هەژاریی کەمی کردووە‬

‫ل‪2‬‬

‫یەكێتی داوا لە كۆمەڵ و یەكگرتوو‬

‫چوار کەرتەوەو ھەریەکە بەالیەکدا‬ ‫رایدەکێشێ”‪.‬‬ ‫ئەو ئەندامەی مەکتەبی سیاسی‬ ‫پارتی رەخنە لە یەکێتی دەگرێت‪ ،‬کە‬ ‫لە گفتوگۆو دانوستانەکاندا بەزوویی‬ ‫بۆچوونەکانیان دەگۆڕن‪ ،‬لەمبارەیەوە‬ ‫وتی‪“ :‬لەگەڵ یەکێتیدا نەرمیمان‬ ‫نیشانداوە‪ ،‬رێککەوتووین و ئیمزاشمان‬ ‫کردووەو راشمانگەیاندووە‪ ،‬کەچی‬ ‫پاش دوو رۆژ ئەوان تەراجوعیان‬ ‫کردووە‪”.‬‬ ‫سەبارەت بە دواکەوتنی پێکهێنانی‬ ‫حکومەت لەدوای تێپەڕبوونی‬ ‫شەش مانگ بەسەر هەڵبژاردندا‪،‬‬ ‫د‪ .‬رۆژ دەڵێت‪“ :‬حکومەت لەوە‬ ‫زیاتر دوابکەوێ‪ ،‬خەڵک باوەڕی بە‬ ‫ھەڵبژاردن و دیموکراسیەت نامێنێ”‪.‬‬ ‫دەقـی چـاوپێکەوتنەکە لە الپەڕە‬ ‫‪ ٥- ٤‬دا باڵوبووەتەوە‪.‬‬

‫دەكات بایكۆتی پەرلەمان بكەن‬ ‫زەمەن _ هەولێر‬

‫سەرۆكایەتی هەرێم‪.‬‬ ‫بەگوێرەی زانیاری ئەو سەرچاوە‬ ‫تایبەتەی “زەمەن”‪ ،‬ئەم هەوڵە بۆ‬ ‫فشارخستنە سەر پارتییە‪ ،‬بە ئامانجی‬ ‫بەدیهێنانی دەستكەوتەكانی یەكێتی‌و‬ ‫یاسای سەرۆكایەتی هەرێمیشی‬ ‫قۆستۆتەوە وەك بابەتی قەناعەتپێهێنان‬ ‫بە كۆمەڵ و یەكگرتووی ئیسالمی‪.‬‬ ‫سەرچاوەكەی “زەمەن” ئاشكرای‬ ‫كرد؛ ئەو دوو الیەنەی كە یەكێتی‬ ‫دوێن ‌ێ لە دەرگایدان‪ ،‬پێناچێت ئامادەی‬ ‫یارییەكە بن لەگەڵ یەكێتی و بایكۆتی‬ ‫دانیشتنەكانی پەرلەمان ناكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫قسەی خۆیان لەناو هۆڵی پەرلەمان‬ ‫دەبێت‪.‬‬

‫یەكێتی هەوڵێكی جدی دەستپێكردووە‬ ‫بۆ دروستكردنی بەرەیەك دژ بە پارتی‬ ‫و گۆڕان و لە یەكەم كاریشیدا دەیەوێت‬ ‫قەناعەت بەو الیەنانە بهێنێت بایكۆتی‬ ‫كۆبوونەوەكانی پەرلەمان بكەن‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەكی ئاگاداری یەكێتی‬ ‫بە “زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬یەكێتی دوای‬ ‫وەرگرتنی دوایین وەاڵمی پارتی بە‬ ‫رەتكردنەوەی داواكارییەكانی‪ ،‬مانۆڕێكی‬ ‫نوێی دەستپێكردووە‪ ،‬کە دەیەوێت‬ ‫قەناعەت بە كۆمەڵ و یەكگرتوو بهێنێت‬ ‫بایكۆتی دانیشتنەكانی پەرلەمان بكەن‬ ‫بەتایبەتیش ئەوەی پەیوەستە بە یاسای‬

‫نۆرەی نەشتەرگەری گورچیلە دەگاتە ‪2020‬‬

‫ل ‪15‬‬

‫فاروق جەمیل وەزیری پێشووتری داد‪:‬‬

‫زۆر گرنگە سەرۆكی هەرێم لەناو پەرلەمانەوە هەڵبژێردرێت‬

‫زەمەن‬

‫وەزیری پێشووتری دادی ھەرێم‬ ‫رایگەیاند‪ :‬بۆ دۆخی ئێستای ھەرێمی‬ ‫کوردستان زۆر گرنگە سەرۆکی ھەرێم‬ ‫لەناو پەرلەمانەوە ھەڵبژێردرێت‪ ،‬چونکە‬ ‫پەرلەمان دەتوانێ لێپرسینەوەی لێبکات‌و‬ ‫ئەمە ھەنگاوێکی گرنگە‪.‬‬

‫فاروق جەمیل‪ ،‬شارەزا لە کاروباری‬ ‫یاساو وەزیری پێشووتری دادی ھەرێم‬ ‫لە لێدوانێکدا بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬بۆ‬ ‫بارودۆخی ئێستای ھەرێمی کوردستان‬ ‫زۆر گرنگە سەرۆک لەناو پەرلەمانەوە‬ ‫ھەڵبژێردرێت‪ ،‬چونکە ئەوکاتە پەرلەمان‬ ‫توانای لێپێچینەوەی لە سەرۆک دەبێ”‪.‬‬ ‫فاروق جەمیل ئاماژە بەوەش دەکات‪،‬‬

‫کە پێشتر پارتی دیموکراتی کوردستان‬ ‫بەھیچ شێوەیەک رازی نەدەبوو سەرۆک‬ ‫لە پەرلەمانەوە ھەڵبژێردرێت و بۆ‬ ‫لێپێچینەوە بچێتە بەردەم پەرلەمان‪،‬‬ ‫ئێستا کە رازی بووە ئەوە هەنگاوێکی‬ ‫گرنگە ھەرچەندە زۆرینەی پەرلەمانیشی‬ ‫بۆخۆی مسۆگەر کردووە‪.‬‬ ‫وەزیری پێشووتری داد جەخت‬

‫هەدەپە لە باکوری‬

‫ترێزە مەی لەسەر خاچە‬

‫کوردستان الواز‬

‫ل‪9‬‬

‫لە هەولێر نیو هێندەی سلێامنی‬ ‫گۆشت خوراوە‬

‫کۆمپانیاو کەرتی‬ ‫تەندروستی‬

‫ل ‪11‬‬

‫ل ‪15‬‬

‫دەبێت‬

‫ل‪6‬‬

‫یاسین بانیخێاڵنی‬

‫شوان ئەحمەد‬

‫د‪ .‬سامان خورشید‬

‫دەکاتەوە‪ ،‬پێویستە الیەنەکان سوود لەم‬ ‫دەرفەتە وەربگرن و ئەوە بچەسپێنن‪،‬‬ ‫کە سەرۆکی هەرێم لەناو پەرلەمانەوە‬ ‫هەڵبژێردرێت “چونکە ئەوکاتە لەبەردەم‬ ‫پەرلەماندا بەرپرسیار دەبێ و لێی‬ ‫دەپرسنەوە”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە دەسەاڵتەکانی سەرۆکی‬ ‫ھەرێم کە دەوترێت زۆرو بەرباڵون‪ ،‬فاروق‬

‫جەمیل وتی‪“ :‬دەبێ الیەنەکان ھەوڵ بدەن‬ ‫دەسەاڵتەکانی سەرۆک کەمبکرێنەوە‪،‬‬ ‫ھەرچەندە سەرۆکی پێشووی ھەرێم‬ ‫زۆرجار تەجاوزی دەسەاڵتەکانیشی‬ ‫دەکرد‪ ،‬بەاڵم پەرلەمان نەیدەتوانی‬ ‫لێپرسینەوەی لەگەڵدا بکات‪ ،‬ئەمجارەیان‬ ‫جیاواز دەبێت و سەرۆکی ھەرێم‬ ‫بەرپرسیار دەبێ بەرامبەر پەرلەمان”‪.‬‬

‫(كولتوور‌و ئیمپریالیزم)‬ ‫(كولتوور‌و بەرخودان)‬

‫ل ‪17‬‬

‫شوان محەمەد‬

‫هێشتا مناڵێک‬ ‫لەناوما گەمە ئەکا‬

‫ل ‪17‬‬

‫کورد رێز‬ ‫لە “زەمەن” دەگرێت!‬

‫ل ‪19‬‬