GOIERRIKO IBILBIDEAK

Goierriko

IBILBIDEAK

Goierri eskualdeaz gozatzeko hamaika ibilbide

Goierriko

IBILBIDEAK Goierri eskualdeaz gozatzeko hamaika ibilbide

Sarrera Aralar eta Aizkorri-Aratz parke naturalen erdian dago kokatuta Goierri. Hogeita bi herriz osatuta dago eskualdea, eta liburuxka honetan herri bakoitzeko ibilbide bat aurkituko duzu.

Mendialdeko ibilbideak dira gehienak, eskualdeko orografiak hala baldintzatuta. Historia, kontakizun eta txoko ezagunak eta ezezagunak oinez, bizikletan, edo korrika egiteko ibilbideak dira denak, edonork egiteko modukoak, eta zailtasun handirik gabekoak. Naturaz gozatuz Goierri gehiago ezagutzeko hogeita bi ibilbideko bilduma duzu hau.

ARGITARATZAILEA: GOIERRIKO HEDABIDEAK S.M B20848073 Oriamendi 32, behea 20200 Beasain 943 16 00 56 / goierri.hitza.info-goiberri.hitza.info

1. Altzaga 2. Arama 3. Ataun 4. Beasain 5. Ezkio-Itsaso 6. Gabiria 7. Gaintza 8. Idiazabal 9. Itsasondo 10. Lazkao 11. Legazpi

Aurkibidea

12. Legorreta 13. Mutiloa 14. Olaberria 15. Ordizia 16. Ormaiztegi 17. Segura 18. Urretxu 19. Zaldibia 20. Zegama 21. Zerain 22. Zumarraga

5

LUZERA: 2,9 kilometro

DENBORA: 40 minutu

ZAILTASUNA: Erraza

INTERES GUREAK: Bostaitzetako lepoa

Mendiaren ordekan

Garaiera txikiko mendi eta baso artean eroso egiten da Altzagaratetik Gaintzara arteko bidea.

Altzagarateko Andre Mari ermitaren ondotik (462m) hasiko dugu txangoa. Matxi単ea eta Mendiola Goena baserrietatik gora, Burni Sagasti basetxe zaharrera ailegatuko gara. Handik eskuinera, eta metro gutxi barru beheko bideari segita, Altzagamendiren (539m) magalean orde-

ALTZAGA

kan joango gara, todunozko pista zabalean.

Galbiderik ez du Gaintzara artekoak, bidegurutze pare batean adi ibilita. Arriarango urtegitik Gaintzara ura garraiatzeko hoditeria lurpean dago, eta ur hartuneen tapak dira salatari.

Ibiltariak, nahi izatera, Baliarraineraino joanez osa dezake buelta. Aldapa pikoagoak ditu.

Alertze basoak ezkerrean eta intsinis pinudiak behean ditugula, 20 minuturako Bostaitzeta lepora (459m) iritsiko gara. Atsedenleku bat dago lehentxeago: 6

ALTZAGA mapa

Altzagarate-Gaintza IRTEERA: Altzagarate HELMUGA: Gaintza Irteera

Bostaitzeta

Helmuga

hiru mahai luze eta ziburu bat, asko espero gabeko lekuan. Altzaga, Arama, Ordizia eta Beasain lerrokatuta begiztatzen dira handik behera.

Bostaitzeta ibilbidearen erdian dago. Han dago Baliarrainera jotzeko bidegurutzea (SL-Gi5).

Aurrera jarraituko dugu, Gaintzara geratzen diren 1,5 kilometroei ekiteko. Ehiza-lekua da, eta aldamio garaietan kokatutako parapeto ilarak ikus daitezke bide ertzean aurrera.

Mendibil muinoa (482m) ezker aldeko xendatik saihestu, eta Gaztinatxoeta lepora iritsiko gara (465m), Altzaga eta Gaintza arteko muga. Harizti eta pagadi txikiak geratzen dira oraindik, konifera artean, jatorrizko basoen aztarna xume.

Abali auzora jaisteko bidea eskuinera utzi (Aramara 45 minutu, 3,8 km; Ordiziara 50 min), aldapatxoa igo (bideko bakanetakoa), eta Baliarrainen eta Orendainen begiratoki ederra eskaintzen du ibilbideak.

Ordu laurdenerako Gaintzako herrigunea begiz joko dugu. Errementari Berri alboko porlanezko bidetik Kale Txikira aterako gara (446m).

7

LUZERA: 4,8 kilometro

DENBORA: Ordu bat

ZAILTASUNA: Erraza

INTERES GUREAK:Aramako herrigunea

ARAMA

Bi herrien artean

Ordiziatik Itsasondora, Aramatik pasata joatea, oso erosoa da.

Izan ere, trenean joan daiteke Ordiziara, Itsasondok ere geltokia du, eta ibilbidea samurra da.

Ordiziako tren geltokian hasiko dugu txangoa. Handik irten eta eskuinera egingo dugu. Oria ibaia, autobidea eta trenbidea gainetik igaro ondoren, Zaldibia

aldera joko dugu. Usabiaga lantegiaren bukaeran ezkerrera hartuko dugu, Amundarain ibaia gurutzatu eta ezkerrera doan pasealeku politetik jarraitzeko.

Ezkerraldean N-1 errepideadugula, Aramara eta Altzagara doan errepidera irten aurretik, aldapa jaitsi ondoren, espaloitik jarraituko dugu. Aramako parkean atseden hartzeko aukera izango dugu, eta gose edo egarri denak plazako tabernara jo dezake. Pilotalekua ere bikaina da.

8

ARAMA mapa

Ordizia-Itsasondo IRTEERA: Ordizia HELMUGA: Itsasondo

Helmuga Arama

Irteera

Itsasondora joateko elizatik eta udaletxetik behera egin eta hor aurkituko dugu ibilbideko bigarren aldapa. Ondoren, ezkerrera dagoen tunelean sartu autobidea azpitik pasatzeko eta, tren geltokitik igaro ondoren, ezkerrera joan. Ibaia eta errepidea gurutzatu eta elizarantz jotzen duen bidea hartu. Elizaren aldamenetik igaro eta bertan ageri den bideak

errepidera eramango gaitu. Ezkerrera joan eta lehen ibaia gurutzatu dugun zubitik tren geltokira helduko gara.

Itsasondoko elizak sarrera benetan ikusgarria du eta Otamendi oinetxea ere azpimarratzekoa da. Ordiziako alde zaharra eta tabernetako eskaintza ezagutu eta probatu beharrekoak dira.

9

LUZERA: 8,2 kilometro

DENBORA: Ordu bat eta 40 minutu

ZAILTASUNA: Erraza

INTERES GUREAK: Barandiaran Museoa eta Astigarragako atsedenlekua

ATAUN

Sarako bidean

Itzal luzea utzi zuen Joxemiel Barandiaranek, eta herritarrek beti agertu izan diote esker ona. Haren omenez egindako museoa dago Ataunen; baita haren izena daraman eskola ere. Duela urte batzuk konpondu eta erabilgarri jarri zuten herribideak ere, ikerlari ezagunari egiten dio erreferentzia, Sara bidea izena hartu baitu.

Lazkaoko Zubierreka industrialdean hasiko dugu txangoa.

Presaren ondotik doan bideari ekingo diogu. Ibilbide osoan, Agauntza erreka izango dugu bidelagun. Berehala, Lazkaoren eta Ataunen arteko muga egiten duen Urmakiko zubira iritsiko gara. Otadizelai baserria eskubira utzita, gasolindegi aldean, errepidea zeharkatuko dugu aurrena, eta erreka gero.

Hogei bat minuturen buruan iritsiko gara San Martin auzora.

Bidarteko zubian, herrigune aldera egin eta San Martin elizaren ondotik pasako gara. Plaza atzean utzita, zubia zeharkatu eta erreka bazterretik jarraituko 10

ATAUN mapa

Lazkao-Ataun IRTEERA: Lazkao HELMUGA: Ataun Irteera

Astigarragako atsedenlekua

Barandiaran museoa

Helmuga

dugu, atzera herribideari heldu arte. Errekaz bestaldera utziko ditugu Joxemiel Barandiaran ikastetxea eta garai bateko eskola izan zen Gabrielenea. Geldiune bat egin nahi duenak, Astigarragako atsedenlekuan du horretarako toki aproposa.

Bideari berriro ekin, eta kilometro batera, Murkondo auzora iritsiko gara, Barandiaran jaio zen tokira. Han dago Ipar Euskal Herritik bueltan eraiki zuen Sara

etxea, 1953tik 1991. urtera arte, bizitoki izan zuena. Aurrera jarraituta, errotatxoa eta Barandiaran museoa daude, ikerlariaren inguruan gehiago jakin nahi duenarentzat.

San Gregorioko auzogunea atzean utzita, errotaren aldaparoari jarraituko diogu, presara iritsi arte. Errekaren aldamenetik jarraituta, beste kilometro eta erdira dago Ergoiena auzoa; bertan bukatzen da Ataungo herribidea.

11

LUZERA: 2,78 kilometro

DENBORA: 45 minutu

ZAILTASUNA: Erraza

INTERES GUREAK: Murumendiko gailurra

BEASAIN

Mariren bizilekua

Tradizio mitologiko handiko mendia da Murumendi. Euskal mitologiaren arabera, Mari jainkosaren bizitokietako bat izan zen Murumendi. Itsasondoko eta Beasaingo lurretan dago Murumendi, eta Mandubiatik, Itsasondotik eta Ordiziatik igo badaiteke ere, Beasaingoa aukeratu dugu, Agortatik, Usurbe magaletik, doan bidea. Ibilbide erosoa da

haurrekin egiteko, nahiz eta euria egindakoan, lokatza dezente pilatzen den bidean.

Agortara iristeko, Beasainen, Andre Mari Elizatik gora, hilerri aldera, Erauskin auzo aldera hartuko dugu. Usurberen magalean, hormigoizko aparkalekua dago, eta bertan autoa utzi ondoren, eskuin aldera hartuko dugu, Jokin Leunda zenaren oroitarritik gora. Hiru mendixka zeharkatu eta laugarren mendia da Murumendi. Bide guztian, Aizkorri nahiz Aralar aldera, bista zoraga12

BEASAIN mapa

Agorta-Murumendi IRTEERA: Agorta auzoa HELMUGA: Murumendi Helmuga Arrapaitz

Irteera

rriak daude. Mandubitik datorren bidegurutzearekin bat egiten duen tokian, erdiko bidetik egingo dugu aurrera. Bidea estutzen da bertan, eta Itsasondo eta Beasain herrien arteko mugarriak ikus daitezke. Ehizerako postuak ere bai.

Arrapaizko iturrira iritsiko gara berehala. Edalontzia eta pitxarra daude bertan. Berehala ikusiko dugu Murumendiko ton-

torra. Izei baso itxia pasa, langa pasatu, eta gailurrerako bideari ekingo diogu. Gailurretik, edozein tokitara begiratzen dugula ere, mendiak ikusiko ditugu; eguraldi garbiarekin, baita itsasoa ere. Tontorrean, Estanislao Iturriotzek egin eta Aizkorri mendizale elkarteak jarritako mendien mahai mapak lagunduko digu mendiak kokatzen.

13

LUZERA: 1,5 kilometro

DENBORA: 30 minutu

ZAILTASUNA: Erraza

INTERES GUREAK: Mandubizelai, Kristo Aurreko II. milurteko hilerria

Kizkitza, bakeleku

Idatzi gabeko kondairen eta istorioen sehaska da Kizkitza (676 m). Historia zaharraren gordailu, mandabide mugituaren eta festaleku jendetsuen parajea. Itsaso herriaren gainean, Urola eta Goierri bailaren artean kulunkan dago gaintxoa, pago lerdenen erdian misterioa gorde nahian bezala.

Bide bat baino gehiago daude Kizkitzara iristeko. Laburrena

EZKIO-ITSASO

eta erosoena, Mandubiko Benta jatetxearen ondotik (539m) abiatzen dena, GR-34. Itsasotik gora bada joaterik, baita Antioko baselizatik (Zumarraga) mendi-gainen zehar ere, Izazpi, Atxurtza, Beotegi eta Arrobiagan barrena.

Historiaurrearen lekukotza topatuko dugu berehala, Mandubizelain: harrespila. Kristo Aurreko II. milurteko hilerria da. Orduko biztanleen imitatzaile izan nahiz edo, ehiztari modernoen ehiza-lekua da ingurua udazkenean, Kontuz, uso postuak ohar14

EZKIO-ITSASO mapa

Mandubia-Kizkitza IRTEERA: Mandubiko gaina HELMUGA: Kizkitzako ermita

Irteera

Mandubizelai

Helmuga

tarazpen —eta kartutxo zorro— eta guzti.

Bitxitasun bat ere ikusiko dugu Mandubi Zar baserriaren atzean: pilotalekua. Ernio aldetik datorren Done Jakue bidean Baso-pista garbi eta sendoari jarraituz Elorri aterpera iritsiko gara, mendizaleen babeserako 1988an eraikia. Mandubizelaiko harrespilatik basoz ere jarrai liteke. Bidegurutzean txabola ertzetik segiko dugu, Atxurtzarantz, Ormaiztegira (5,8 km) eta Itsasora (1,6 km) doan mandabide zaharra utzita.

Aldapa pikoan behetik gora zuzenean igo daiteke, erreferentziatzat telefonia-antena hartuta. Pistaz, bi aukera daude: ezkerretik, eseka gora joatea; edo aurreragotik Kizkitzaren beste aldeko leporaino.

Ahalegin samurraren ondoren, bakeleku eta babesleku apartak egingo dio harrera ibiltariari. Kizkitzako Andre Mariaren baselizan txalupa gainean dagoen amabirjinaren irudia (XVII. mendekoa) leihotik beha liteke, eta atzean 1962an Tarifatik ekarritako itsasargia.

Jatorrizko baseliza 1622an eraiki zen. Antza denez, Kizkitzako pagoak kostaldeko ontzioletan erabiltzen zituzten, itsasontziak egiteko. 1959ko abenduaren 28an erre zen, eta hiru urtera berreraiki zuten.

15

LUZERA: 3,3 kilometro

DENBORA: Ordu bete

ZAILTASUNA: Erraza

INTERES GUREAK:Aztiria auzoa eta Aizaleku mendia

GABIRIA

Aizaleku babesle

Txirrinduzaleentzat eta urtean behingo rallyarentzat gogoko mendate bihurtu den Atagoitiko lepoa Gabiriaren eta Legazpiren mugan dago. Artzaintza lekua da, eskola zaharreko Urbiako azken artzainetatik biren sehaska: Atagoiti eta Irazola. Aizaleku mendiaren (811m) magaletik, baso pistaz, Aztiria auzunera joango gara; Aizkorri atariko gainera. Artaldeen neguko bazkaleku da Aztiria (605m), eta etxe ar-

dien tradizioak irauten du oraindik ere.

Atagoiti baserriaren ertzetik (513m) bidezidorrean gora abiatuko gara, zelai buruko baso-bidera segituan iristeko. Ezkerrera dagoen bidegurutzean eskuineko bide-adarrari helduko diogu.

Pista nagusia da, eta hari jarraitu behar zaio aurrerago dauden beste bi gurutzeetan ere, harik eta Aztiriko baserrietara iritsi arte. Marka zuri-gorriekin seinalatuta dago.

Aizalekuren bizkar ia osoa pi16

GABIRIA mapa

Atagoiti-Aztiria IRTEERA: Atagoiti HELMUGA: Aztiria Legazpi

Irteera

Aizaleku

Helmuga

nudiek hartua daukate gaur egun, tarteka pagadi zaharren bat ikusiko badugu ere. Bidean aurrera, Usardi aldean —argindar linea igaro eta aurreraxeago— zabalune politak irekitzen dira. Gabiriako Madariaga bizkarra lehenik, atzean Izazpi-Kizkitza mendilerroa, eta hondoan Ernio begizta litezke.

Bi bihurgune itxi gaindituko ditugu bidean. Bigarrenean — trenbide-egurrez egindako eserleku bat dago—, gorantz Aizaleku tontorrerainoko pista hasten

da. Aurrera, berriz, Aralarren ikuspegia azalduko da parez pare, Txindoki tentea buru eta Goierriko bailarak oinetan.

Metro gutxi batzuk eginda, Aztiriko jatorrizko herrigunera iritsiko gara. Baztarretxe etxea igaro, eta Etxeaundi, Etxetxo Goikoa, Etxetxo Behekoa eta Garakoetxek osatzen dute multzoa, txalet berriagoekin.

Jada asfaltozko bidean, Zerain-Legazpi errepidera irten aurretik, merezi du Gaintzabal muinora (614m) joatea, ezkerrera geratzen den pistan.

Aizkorriren eta Aralarren begiraleku paregabea da.

Santa Marina ermita, elkartea eta bi jatetxe zain aurkituko ditu ibiltariak pauso batera, pagopeko plazaren . bueltan.

17

LUZERA: 3 kilometro

DENBORA: Ordu eta laurden ZAILTASUNA: Erraza

INTERES GUREAK:Tourseko San Martin baseliza eta Saturdi auzoa

GAINTZA

Urtsumendipean

Gaintzako herri kaskoa hartuko dugu ibilbidearen abiapuntutzat, 427 metroko garaieran. Larraitz aldera doan bidea hartu eta 400 bat metrora, Eizmendi baserri aldera har daiteke Tourseko San Martinen baseliza bisitatzeko, nahiz eta egin beharreko ibilbidetik aparte geratu. Bidegurutze hori hartu ezean, bideari segi eta bost minutuan Oteginea (Ote-

ñe) baserri-jatetxera iritsiko gara. Ibilbide laburragoa egin nahi izatera, jatetxearen aparkalekua izan daiteke abialekua.

Parez pare Txindoki dugula eta eskuin aldera –urrutiago– Aizkorri, bide ertzetik jarraituko dugu, harik eta behi ustiategi bat ikusi arte. Ordu erdi bat daramagu oinez. Haren ondoan irekitzen den bideari beherantz jarraituz –azti euri garaian, lokatza sortzen baita–, hamar minutuan Arrue baserrira iritsiko gara, Zaldibiako lurretan.

18

GAINTZA mapa

Gaintza-Aizporra IRTEERA: Gaintza HELMUGA: Aizporra baserria Irteera-Helmuga

Urtsularre

Arrue baserria eskubira utzita, Saturdiko auzoko Irizar goikoa baserrira garamatzan herri bide baten arrastoak sumatuko ditugu. Bost minutuan iritsiko gara bertara, eta auzo horretako bidea ehun metrora dugu. Ordubete osatu dugu dagoeneko. Bidegurutzera iristean Urtsularre baserria ikusiko dugu goian, Saturdiko auzoko azken baserria.

Bostehun bat metro goraka eginez –aldapa pikoa da– helduko gara bertara, eta Txindoki bertan dugula sentituko dugu. Gain horretatik bi minutuan jaitsiko gara Aizporraga (Aizporra) baserrira.

Eta Gaintzara itzultzeko bat baino gehiago dira ditugun aukerak. Aizporratik bertatik badago bidea, baina atzera Urtsularrera igo, eta bidean pixka bat behera eginda, garai batean Enirio-Aralar mankomunitateko ordezkariak elkartzen ziren Suegi baserria zeneko herri bidea erabil dezakegu.

19

LUZERA: 3,8 kilometro

DENBORA: Ordu bat eta 40 minutu

ZAILTASUNA: Erraza

INTERES GUREAK: San Migel eliza, Kateako atsedenlekua eta Gaztaren Museoa

Idiazabalgo itzulia

San Migel elizaren ondotik abiatuko dugu ibilbidea. Aukera ona da ibilbidea hasi aurretik San Migel eliza bisitatzeko. Izan ere, Gipuzkoako ate sarrera erromaniko-gotiko ederrenetakoa duen eliza da; XII-XIII. mendeetan eraikia da.

Ibilbidea hasteko, errepidea gurutzatu eta, Maugigoena, Akutain, Urrutikoetxe, Otamendi,

eta Otamendi berri goikoa baserrien bidea hartuko dugu. Tunel borobildutik, 200 metrora, N-1 autobidea azpitik pasatu ondoren, aldapa bizia igo beharko dugu. Arnasari buelta emateko geldialdia egiteko leku polita da Akutain gaina. Idiazabal herriaren eta inguruaren bista ederrak (Txindoki, Usurbe, Atxurbi...) ikus daitezke bertatik, autobideko ibilgailuen soinuak lagunduta.

Akutain baserriak eskuinean utzi, eta baserri bideei jarraituz, aurrez aurre, Aizkorri mendika-

IDIAZABAL

20

IDIAZABAL mapa

Idiazabal IRTEERA: San Migel eliza HELMUGA: Plaza nagusia

Kateko atsedenlekua

Irteera-Helmuga

tea ikusiko dugu; zelaiak, hurrak eta Zerain ere bai. Aldapa behera hastean kontrasteak ikusten hasiko gara: Goardigain industrialdeko pabiloiak. Aldapa behera jarraituko dugu, Segurara eta Zegamara doan errepidera iritsi arte. Eskuinera, bidegorria hartuta, Katearaino iritsiko gara, garai bateko erromeria lekuraino. Atsedenaldirako leku aproposa da, dagoeneko 2,5 kilometro

eginda egongo baikara. Bertan, gainera, mahaiak, aulkiak eta iturri berritua daude.

Ibilbidearen azken txanpa Urtsuaran errekak lagunduta egingo dugu.

Eskuinera bide zaharra hartu eta herrigunera iritsiko gara. Idiazabal gaztaren hiriburua dela aprobetxatuz, Gaztaren Museoa edo eta gaztandegia ikusiz amaitu daiteke Idiazabalgo itzulia.

21

LUZERA: 6 kilometro

DENBORA: Hiru ordu

ZAILTASUNA: Ertaina

INTERES GUREAK: Ioiako gaina eta Izarreko meategien aztarnak

ITSASONDO

Itsasondo lauan

Itsasondok, herrigunea haranaren hondoan baldin badauka ere, mendiarteen ospeletik gorago baditu goialde ederrak. Ioia baserrien parajea, adibidez. Zelai berde zabalak, Aralarren eta Larrunarriren sudurraren parez pare dauden mendi-gain masail leunak.

Itsasondoko plazatik abiatuko gara oinez. Birak, ondorengo begibista atsegingarrien neurri bereko ahalegina eskatzen du lehen bi kilometroetan. Ibarretik Murumendi aurreko goietara 470 metroko desnibela gainditu beharra dago.

Txangoa asfaltozko bideari jarraituz egin liteke, sigi-sagaka.

Bestela, baserri arteko garai bateko bidezidorrei jarraituz, zuzenean. Bidean aurkituko ditugu, besteak beste, Izarre, Iraolaetxe22

ITSASONDO mapa

Itsasondo IRTEERA: Plaza nagusia HELMUGA: Ioiako gaina

Ioiaga

Irteera Helmuga

berri edo Agarre basetxe zaharrak, gorako Artetxe.

Antenak iparrorratz gisa hartuta, asfaltozko bidea Urkiko bidegurutzean bukatzen da. Handik gora, zementuzkoak segitzen du. Ioiara iritsi aurretik, pagadi eta haritz sendoz zipriztindutako larre lasaiak daude. Ioia bien tartean, berriz, urmaela dago.

Bi haranen muga-lerroa da gainaldea. Ioiatik atzera Iraolaetxeberrira jaisteko, bira Sarobe baserritik eta Izarreko bordatik barrena borobildu liteke. Beheraxeago, Izarreko meategien aztarnak bisita litezke.

Gainez gain, edonorantz galtzeko paraje aproposa da. Murumendi, Urkia auzoa, meategiak eta arbeldegiak... Antzinako arbelbidearen xarmarekin.

23

LUZERA: 9,2 kilometro

DENBORA: Bi ordu eta 45 minutu ZAILTASUNA: Ertaina

INTERES GUREAK: Lartxai eraikina eta Amundarain baserria

Txoritxoen moduan

«Nire sehaska oraindik ere, gordea daukat goguan/ neronek ere zail da esaten, zenbat maitatutzen nuan/ bere gainean ibiltzen niñun, txoritxo baten moduan/ karga handirik ez nuen eta, aisa jasotzen ninduan». Joxe Migel Iztuetaren bertsoa da, sehaskari botatakoa. Lazkao Txikiren sorleku Abalinzaharren albotik igaroko gara, hain zuzen, Lazkaoko plazan hasi eta amaituko dugun ibilian, Lazkaomendin barrena.

Plazatik Senperera bidegorrian joan, eta Lazkaomendiren ertz batetik sartuko gara, CAFen lantoki ertzetik gora. Iztueta esnetegiaren barrenera eramango gaitu pistak, eta errepideak Lartxai elkartea dagoen muinoaren gailurrera.

Eskolatarako II. Errepublikan eraikia da eraikina, Lartsari gainean. Beheko aldean iturria eta hiru koadroko frontoitxoa ditu.

Lazkaomendin, begi-bista gozatzeaz gain, sabela betetzeko bi jatetxe ere badira. Soziedadetik gorantz, larreen erdiko bidetik joko dugu, Gurutzeagaetxeberri,

LAZKAO

24

LAZKAO mapa

Lazkao-Lazkao IRTEERA: Lazkao HELMUGA: Lazkao Senpere

Irteera Helmuga

Abalin

Atxubieta eta Abalinzaharrera (364 m). GR-20 ibilbideko gurutzean, aurrera segiko dugu, iturri ondotik.

Enirio-Aralar mankomunitateko parte zen Intsustiko Batasun zaharrean gaude. Lazkao, Ataun eta Zaldibiaren lur komuna zen, 1413an sortua. 1838an desegin zuten erakundea, eta lurrak banatu. Udalerri bakoitzak irla moduko sailak mantentzen ditu oraindik, bestearen erdian nahas-mahas.

Ezkerreko bidetik, basopean, Intsustiko Batasunaren batzarrak egin ohi zituzten Amundarain baserrira (Ataun) iritsiko gara Abalinzahartik, Iramendiren (476 m) magalean.

Sukiara asfaltatutako bidetik jaitsi, eta berehala eskuinera helduko diogu. Pistan sigi-sagaka behera, Agauntza ibaira iritsiko gara, AtaunLazkao herribide edo Naparbidezarrera.

Iribetxikiko presan errotako ubidea eta ataka dago. Iribeaundiren alboan, San Joan ermita. Antzinako gurutze-bidean egingo dugu azken kilometroa, plazaraino; harrizko bi gurutze eta auzoaren izena dira az. ken aztarnak.

25

LUZERA: 5 kilometro

DENBORA: Ordu bat

ZAILTASUNA: Erraza

INTERES GUREAK: Ogiaren Txokoa, Mirandaola eta Biku単a jauregia

Legazpiko auzoak

Legazpik bi tren geltoki ditu, herrikoa eta Brinkola auzokoa, eta ibilbide honek biak lotzen ditu.

Erosoena Brinkolara doan trena hartzea da, eta handik herrigunera oinez joatea. Izan ere, norabide horretan ibilbideak behera egiten du eta, amaieran, Legazpiko tabernetan indarrak berritu ditzakegu.

LEGAZPI

Brinkolako geltokitik irten ondoren, ezkerrera hartuko dugu eta zubia igaroko dugu. Ondoren, eskuinera joko dugu. Paraje ederraz eta lasaiaz gozatuko dugu Telleriartera iritsi bitartean. Bidean, Ogiaren Txokoa museoa eta Elorregi jauregia aurkituko ditugu.

Telleriarte igaro ondoren, eskuinera hartu behar da. Zubia gurutzatu eta bidexkak Mirandaola parke ederrera eramango

26

LEGAZPI mapa

Brinkola-Legazpi IRTEERA: Brinkola auzoa HELMUGA: Legazpi

Helmuga

Mirandaola

Irteera

gaitu. Bertan, taberna, Euskal Burdinaren Museoa eta pilotalekua daude, besteak beste. Gainera, igandetan bertako burdinola martxan ikusteko aukera dago.

Mirandaola parkea atzean utzi ondoren, Motxorro industrialdea zeharkatu behar da Legazpira sartu aurretik. Bertan, Biku単a jauregiaz eta Langileen

Ibilbideaz goza dezakegu, besteak beste. Geltokiko aldapa igotzen hasi aurretik, plazan atseden hartu eta . indarrak berritu ditzakegu.

27

LUZERA: 6 kilometro

DENBORA: Ordu eta erdi

ZAILTASUNA: Erraza

INTERES GUREAK: Kutturuko atsedenlekuak (Kutturru bat eta Kutturru bi)

LEGORRETA

Bi bailara artean

Legorretako plazatik ekingo diogu bideari. N-1 errepide zahar aldera hartu eta erdibidean geratzen den Koate auzoa adierazten duen bidea hartu beharra dago.

GI-3521 asfaltozko bideari goraka jarraitu behar zaio. Bidean goazela hilerrirako bidegurutzea ezkerretara utziko dugu, eta eskubi aldera, berriz, Santa Ana ermitara ematen duen bidea.

Goraka-goraka, AHTaren la-

nak egiten ari direla sumatuko dugu, baina gorantza jarraituko dugu, harik eta Basabeko bidegurutzean Mujuri baserrira doan bidea hartu arte. Hormigoizko bidean gora eginez, ibilbideko gunerik garaienera iritsiko gara (295 metro). Orain artekoarekin alderatuz, oso bestelakoa da bista gain horretatik. Zelai berdeak oinpean ditugula, Ibiurko presa eta Txindoki mendiaren eta Aralarren ez-ohiko irudia begiztatzeko aukera izango dugu.

Goi tentsioko dorre bat eskuin aldera dugula, eta ezkerrera AH28

LEGORRETA mapa Legorreta-Legorreta IRTEERA: Legorretako plaza HELMUGA: Legorreta

Kutturru

Irteera - Helmuga

Taren tunel baten lanak, beheraka egingo dugu hormigoizko bidean. Ordekan egingo ditugu metro bakan batzuk, eta Mujuri baserria ezker aldera utzita, pista-lege batean behera egingo dugu, Kutturru atsedenlekura ailegatu arte. Harizti batek estaltzen duen paraje horretan, otorduren bat egiteko mahai batzuk daude, eta baita iturri bat ere.

Atsedenlekutik ezkerrera zabaltzen den bidexka batetik, Kutturru izeneko bigarren atsedenlekura iritsiko gara, bost minutuan. Ikaztegietako lurretan dago hori. Hemen ere mahaiak eta iturriak daude, eta baita sorgin-orratzak egoten diren putzu artifizial bat ere. Asfaltozko bidean behera eginez, atzera Legorretara eramango gaituen bidegorrira iritsiko gara, Bentzuntzibar baserri parean 29

LUZERA: 4,5 kilometro

DENBORA: Bi ordu eta erdi

ZAILTASUNA: Erraza

INTERES GUREAK: Liernia auzoa

Meategien bidetik

Garai bateko burdinaren eta meategien bidea egiten du Ormaiztegi eta Mutiloa arteko Bide Berdeak. 2005. urtean hasi ziren bide hori berreskuratzeko aurreneko pausoak ematen, eta lanik gehienak, 2006 eta 2007 urteen artean egin zituzten. Bi norabidetan egin daiteke bide hori, baina guk, behetik gorakoa aukeratu dugu.

Ibilbideak trenbidearekin duen lotura ikusita, Ormaiztegi-

MUTILOA

ko burdinezko zubia izango da abiapuntua. Haren azpian zegoen garai bateko bainuetxea ere; gaur egun, burdin ura dakarren iturria dago haren tokian. Parke horretan hasten den oinezko bideari jarraituz, zubiaren azpitik pasa eta Ormaiztegiko hilerrira eta tren geltokira iritsiko gara.

Trenez datorrenak, geltokitik bertatik ere hasi dezake bidea.

Trenbidea gurutzatu eta seinaleztatuta dagoen bidexka hartuko dugu. Han bukatzen zen garai bateko meatzeetako trenbidea, eta hura zen mineralak tratatze30

MUTILOA mapa

Ormaiztegi-Mutiloa IRTEERA: Ormaiztegi HELMUGA: Mutiloa

Irteera

Liernia

Helmuga

ko gunea. Orduko eraikinen aztarnak ikus daitezke oraindik.

Hasierako aldapa gogor antzekoa egin daiteke, baina ez arduratu, motza da eta. Berrehun bat metroren buruan, Bide Berdearen hasiera markatzen duen puntura iritsiko gara. Handik aurrera, ibilbidea laua da, eta basoan barrena, 1,5 kilometroko bidea egingo dugu; tarteka, informazio panelak eta garai bateko meatzeetako trenbidearen errailak ere ikusiko ditugu.

Basotik atera orduko iritsiko gara trenbide zaharrak hamaika aldiz zeharkatutako Lierniko zubira. Lierniko gaina bidearen erdigunea da, eta atsedena hartzeko aprobetxatu daiteke.

Atzera baso itxietan sartuta ekingo diogu ibilbideari. Potxuetako zubia eta Makinetxe eraikina ikusiko ditugu. Azken horren ondoan pasatzen den Gi-3520 errepidea zeharkatu eta Bernaola baserrira iritsiko gara. Ibilbidea han bukatu eta buelta har daiteke, baina behin hasita, Mutiloako herrigunera doan oinezko bidea hartu eta bertaraino joan.

31

LUZERA: 3,9 kilometro

DENBORA: Ordu bat eta 45 minutu

ZAILTASUNA:Erraza

INTERES GUREAK: Ojarbi jauregia eta Florentino Goibururen bertsoa duen iturria

OLABERRIA

Ojarbi albotik

Lazkaotik datorren bideak bat egiten duen biribilgunetik gora, Olaberriako Errekalde auzoko etxebizitza dotoreen aurretik igarota, hasten da Idiazabalerainoko bidea. Donejakue bideko erromesen bidetik aurrera eginda, gezi horiak izango dira bide zuzenaren seinale, helmugara iritsi arte, Gaztaren Ibilbideko Segura eta Ordizia arteko zatiarekin bat eginez.

Olaberria atzean uzten hasita, belardi zabalen erdian doan bidean aurrera jarraituta, Aranguren Azpi eta Itxaro baserrietarako bidea albo batera utzi eta gezi horiari jarraituta pinudi albotik jarraitu behar da aurrera, Ojarbi jauregirantz. Historia handiko eraikina da Oiarbide, jauretxe izandakoa, eta egun, oraindik, garai haien aztarnak ia aldatu gabe mantentzen dituena. Gorabeheradun bidea da, aldapa laburretan gora eta behera eginez egiten baita aurrera; zailtasunik gabekoa da, ordea.

32

OLABERRIA mapa

Olaberria-Idiazabal IRTEERA: Olaberria HELMUGA: Idiazabal Irteera

Ojarbi

Helmuga

Ojarbi atzean utzita, larre berdeen albotik jarraituz, Ferminenea baserri albotik jarraitzen du ibilbideak, Domingo Goiburu artzainaren baserri ataritik. Aurrera jarraituta, antzarren, oiloen eta antxumeen albotik igarota, Florentino Goiburu bertsolariaren errimak idatzita dituen iturrian eztarria bustitzeko aukera dago, handik Barrenekoa baserrira jarraitu ahal izateko.

Barrenekoa ondoan ezkerrera hartu behar da, Gaztaren Ibilbidean aurrera egiteko. Asfaltoa zapaltzeari utzi eta lurrezko bidean jarraitu behar da artzain txabola bateraino, han eskuinera hartu eta aldapa gora Gurutzetako Amaren ermitara iritsi arte. Albitsu baserritik aurrera, maldan behera Idiazabalgo herri kaskoaren sarreran amaitzen da ibilbidea.

33

LUZERA: 9,2 kilometro

DENBORA: Bi ordu eta 45 minutu

ZAILTASUNA: Ertaina

INTERES GUREAK: Oianguren parkea

Ordiziako gainetan

Ordiziako kaskoa bera izan zitekeen abiapuntua, baina ibilbidea Altamira estadioan hasi eta bukatzea da hartutako erabakia.

Altamira auzorantz eskuin aldetik hartu, eta orain pare bat urte berritutako pasealekutik zeharkatuko dugu auzoa. Bidea bukatzean eskaileratxo batzuk igo, eta Mallutz industrialdearen kontra doan bideari segiko diogu.

ORDIZIA

Laburra eta erosoa da bidearen zati hori, ordiziar askoren ohiko ibiltokia. Goiekiren azken bulegoa pasatzearekin bat, berrogeita hamar bat metro inguruko aldapa pikoa dago, eta behin hura igota, bideak eskaintzen dituen bi aukeretako bati heldu behar zaio: ezkerrean sumatzen den bidezidorra hartu, edota aurrera segi suhiltzaileen parkera iristeko.

Bidezidorretik gora egingo dugu oraingoan igoera. Garoak bazterrak zertxobait estaltzen 34

ORDIZIA mapa

Ordiziako bira IRTEERA: Altamira estadioa HELMUGA: Altamira auzoa Irteera Helmuga

Oiangu

baditu ere, segituan antzemango dugu parkearen gertutasuna. Behin gora igotakoan, OiangurenHandi baserriarekin egingo dugu topo parez pare. Garai batean aterpe eta jantoki izandako baserri zahar hori utzi antzean dago aspaldian –barrutik batez ere–, eta gaurko egunean golf proiekturako altxatutako eraikin batean ematen diete jan-edan zerbitzua bisitariei. Bistak ede-

rrak dira; alde batean Aralar eta bestean Aizkorri. Eta bertan, dozenaka mahai eta hainbat jolasleku.

Taberna ondoko bideari aurrera jarraituz, Oianguren-Txiki baserrirantz doan PR-GI-002 bideari helduko diogu Etxaburuko soroa atzean utzita. Baserri horixe da ibilbideko gunerik garaiena, 291 metro. Lazkaomendi aldera jo daiteke bertatik, baina porlanezko bideari segiko diogu bidegurutzeraino heltzeko. Bidean behera ailegatuko gara atzera Altamirara.

35

LUZERA: 6,9 kilometro

DENBORA: Bi ordu eta 20 minutu ZAILTASUNA: Ertaina

INTERES GUREAK: Loitzi eta Espainola mendia

ORMAIZTEGI

Gudu zelaietatik

Ormaiztegik lotura handia izan du historian gerrekin. XIX. eta XX. mendeko guduetan gatazken erdigune izatea egokitu zitzaion sarri. Udalerriaren ekialdean dago Espainola mendia; Tomas Zumalakarregiren sehaskak eta eragin zuen hilobiak, biek bat egiten dute. Bi mendeko jarduera anitza azaleratzen da mendi itzulian.

Bainuetxe sonatuaren orube-

tik abiatuko gara oinez, ur beltza darion iturriaren albotik. 1854an luxuzko bainuetxea eraiki zuten han, ur sulfurosoen onurak baliatzeko. Urbeltz frontoia da aztarna bakarra.

Burdinezko tren-zubi ospetsuagoaren erraien azpitik gora, eta 1936an sopletez ebaki zutenak fusilatutako hilerriko hormen albotik Arizmendi baserrira aldapa pikoa dago.

Bidean, Lointzin, meatzaritza arrastoak begizta litezke, egoki berreskuratuak. Mutiloako Bernaolatik, trenaren helmuga zen.

Mea erretzeko eta biltegiratzeko

36

ORMAIZTEGI mapa Ormaiztegi-Espainola IRTEERA: Urbeltz frontoia HELMUGA: Urbeltz frontoia Irteera-Helmuga

Espainola mendia

guneak misterio airea badu oraindik, tren geralekuaren inguruan.

Arizmendi aurretxoan, eskuinera hartu eta Espainolbason barneratuko gara. Espainola mendia (433 m) Ormaiztegi eta Idiazabal artean dago. Urbizu auzoa (Idiazabal) baino lehen, gainez gain, Zelandieta baserrietara iritsiko gara. Parajeotan borroka odoltsu bat gertatu zen I. Karlistaldian.

1835eko urtarrilaren 3an, Nafarroatik 2.000 gizonekin sartu zen Zumalakarregi jenerala, eta Es-

painolan kokatu. Liberalek, 8.000 inguru, Bergaratik etorrita han eraso zioten, baionetaz etengabe. Karlistek posizioari eutsi zioten, bi egunez, liberalak atzeratu ziren arte. Alde bakoitzeko 500 soldadu hil ziren gudu zelaian.

Zelandietatik gaintxoa igaro, eta Ormaiztegi alderantz jaitsiko gara, argindar linea gidari dugula. Arandi baserrira irtengo gara –trenbide ertzean–, Zumalakarregitarren sortetxera.

Karrilpetik pasa, eta ezkerreko bidexka hartuko dugu. Oleaga eta Iraegi baserrien aurretik pasa, eta Eztanda errekak Ormaiztegira eramango gaitu atzera, zelai bakeosoan.

37

LUZERA: 3,5 kilometro

DENBORA: Ordu eta erdi

ZAILTASUNA: Erraza

INTERES GUREAK: Errota ezberdinen aztarnak eta Arrabiolako burdinola

SEGURA

Erroten bidetik

Segurako Magdalena auzotik hasi eta Zegamako Intxaustiko industriagunearen atarira arte bi herrien historian garrantzitsuak izan diren hainbat gune ezkutatzen dira; errepide nagusia gertu egon arren, 2009an inauguratutako bidegorriak batzen ditu denak.

Santiagora bidean hainbat

erromesek eta herritarrek garia eskuratu zuten lekutik hasten da ibilbidea, Madalenako errota egon zen ingurutik. Haren aztarnak herri sarrerako biribilgunean daude, apaingarri, eta aurrerago, baita presa ere. Haren gaineko zubitik igaroz iritsiko gara Lesaka errota parera, eta bidean aurrera jarraituta Armaola izango da hurrengoa. Eta Errota Berrikoa laugarrena. Denen aldaparoak eta presak desgertuta daude jada, baina, Segurak gariarekin zuen lotura erakusten du38

SEGURA mapa

Segura - Zegama IRTEERA: Segura HELMUGA: Zegama Irteera

Arrabiolako burdinola

Helmuga

ten elementuen aztarnak ikus daitekezke ibilbidean zehar. Zegamara arte Arrabiolako burdinola da antzinako beste aztarnetako bat.

Erroten eta aztarnen zerrendak Zegaman du jarraipena; baita ibilbide guztian zeharreko natur adierazpena ere, erabat nabarmena dena. Madalenatik hasi eta Maduran barrena txorientzako kabiak, zaldiak eta behorrak,

astoak, oiloak eta oilarrak ibaiko zubia zeharkatzen... ikus daitezke. Mota guztietako zuhaitzak eta landareak ere ezagutu daitezke, eta izei handien artean oinez igaro.

Bideak ez du galbiderik, egurrezko hesiek eta lurreko marrazkiek gidatzen baituzte bisitariak bidegorrian aurrera, zuzen, bidegurutzerik gabe.

Galbiderik ezean, gozamenerako eremua da bi herrien lotunea, oinez, bizikletan zein patinetan egiteko egokia, eta familia giroan ariketa eginez historiaz eta naturaz gozatzeko aproposa.

39

LUZERA: 4,7 kilometro

DENBORA: 40 minutu

ZAILTASUNA: Ertaina

INTERES GUREAK: Lizarriturri eta Irimoko gurutzea

URRETXU

Irimoren puntak

Urretxuko Santa Barbara baselizatik abiatuz, Irimo eta bere zazpi puntetarako igoerari ekingo diogu, aterpetxearen atzealdean hasten den pista jarraituz. Aurkituko dugun lehenengo mugarriak, Arkaitzaldekoak, bi bide emango dizkigu aukeran: Irimo edo Nebera. Hasieran pinu artean, eta laster alertze artean, Irimorako bidean gora egingo dugu. Lizartxoetako etxola es-

kuinean utzita, Iturrandiko hegiko mugarrira helduko gara.

Igoera egiteko bi aukera ematen dizkigu bideak: luzea edo motza. Motza hautatuko dugu eskuinera eginda, eta aurki Lizarriturri izango dugu aurrean. Ederrak dira iturria zaintzen duten lizarrak, ezin goxoagoa da bere ura, eta apartekoa tokian dagoen bakea. Segidan, bi etxola artean igarotzen den zidorra jarraituko dugu. Aldapa gogorragoa egiten da hemendik eta gurutzera. Izan ere, Irimok duen zailtasun bakarra desnibela da.

40

URRETXU mapa

Irimo IRTEERA: Santa Barbara HELMUGA: Irimoko gaina Irimo

Irteera-Helmuga

Irimoko gurutzetik Urretxu eta Zumarraga herriak gure azpian ditugu; albo batera dugu Legazpi. Samiño, Izazpi, Txindoki, Aizkorri… Guztiak bilduko dira gure begietara.

Oraindik, hala ere, ez gara Irimoko tontorrera iritsi. Gurutzetik, puntarik-punta mendilerroan barneratuko gara. Arbeletatik Irimora eramango gaitu zidorrak, alertze eta pago artean.

Irimotik, aurrera egingo dugu

mendilerroan Trintxulekurantz.

Egun argietan, bidean mugarik ez dago begientzat: Aratz-Aizkorri-Aloña mendikatea ezkerraldean; Gorbea, Udalaitz, Anboto, Mugarra, Oiz, Urko, Karakate, Hirukurutzeta… parez-pare; itsasoa, Izarraitz, Samiño… eskuinaldean; Izazpi, Ernio, Txindoki… atzealdean.

Tontor artean, badira zenbait txoko infinitura zabaldu baino, pagoen itzaletan barrura biltzen direnak.

Mugarrisakon da horietako bat.

Azkeneko gailurtxoa da Meaka.

Jaisteko, merezi du Meakako atseden-lekura iritsi, eta handik Santa .

Barbara doan pista hartzeak.

41

LUZERA: 7 kilometro

DENBORA: Bi ordu

ZAILTASUNA: Erraza

INTERES GUREAK: Parke botanikoa eta Uraren Interpretazio Zentroa

ZALDIBIA

Arkakara bidean

Ez dira urte asko Arkaka aldera doan herri bidea asfaltatu zutenetik. Ordura arte herritar bakan batzuk soilik ziren bidezidor hori erabiltzen zutenak paseorako, baina txukunduz geroztik, bai oinez eta baita bizikletaz ibiltzeko ere ibilbide eroso eta aproposa bilakatu da.

Hiru kilometro pasako ibilbideari plazatik ekingo diogu, beti ere Amundarain erreka gidari

dugula. Elizaren atzean irekitzen den zubia igaro, eta Lardizabal eskolaren paretik, parke botanikora iritsiko gara. Olalde baserritik Olaa aldera egingo dugu, eta bidegorriak Unanubieta baserriaren ondoko zubira eramango gaitu. Zubia gurutzatuta, eta hamar minutu eskasean, garai batean errota izan zen Zubieta baserrira ikusiko dugu parez pare. Aurretik, lehengoratutako karobi batekin egingo dugu topo.

Bide guztian sumatuko ditugu ur-jauzi, ur-laster eta zubi berrituak, baita bainurako putzu ego-

42

ZALDIBIA mapa

Zaldibia-Zentrala IRTEERA: Zaldibiako plaza HELMUGA: Uraren zentroa

Irteera Helmuga

Arkaka

kiak ere. Zubieta baserriaren parean bide guztiko aldaparik pikoenarekin egingo dugu topo –50 metro ingurukoa–, baina behin gaina hartuta, erraz egingo dugu bidea. Arkakara doan errepidea ezkerrera ikusiko dugu zati horretan, harik eta 40-50 bat minuturen bueltan Lazkaoetxe nekazalturismora ailegatuko garen arte.

Baserri ondotik igaro eta aurrera segiz, langa batzuk ikusiko ditugu, eta horiek pasatuta, XX. mendearen hasieran CAFek egindako zentralera eta bertako putzura iritsiko gara minutu gutxian. Zentrala uraren interpretazio zentro modura egokituta dago, eta putzuaren ingurua mahai eta eserlekuz hornituta dago. Osinberde eta Aralar aldera jotzeko parajea ere bada zentrala. Gorantz egin nahi ez duenak, joanerako bide bera erabil dezake itzulerarako.

43

LUZERA: 5,2 kilometro

DENBORA: Ordu bat eta 40 minutu ZAILTASUNA: Erraza

INTERES GUREAK: San Adriango koba eta Sancti Spiritu baseliza

ZEGAMA

Lehen errepidean

Etengabeko joan-etorriaren emariak ondu du San Adrianen historia. Antzinatetik, Altzaniako mendi multzoa zeharkatzeko errepideak bizitu zuen goi mendia, mila metro garai pasatxoren koskan, gailurrean atsedenlekuordainleku eta guzti gainera, Lizarrateren babesean. Goierriko txoko magikoetako bat da San Adrian ingurua —Sandrati deitua bertakoek, Lizarrate pasabi-

dea ere bai—, Aratz-Aizkorri parke naturalaren bihotzean.

Ia goraino autoan joaten denak Aldaolan (747m) utzi behar du ibilgailua.

Aterpetxearekin (890m) topo egingo du ibiltariak berehala. Garai bateko mikelete etxe berregokitua da. Izan ere, mugan egoteak baldintzatu du parajearen garrantzia geopolitikoa, batik bat Gipuzkoa eta Araba Nafarroatik erauzi zituztenez geroztik.

Egia esan, mapak sortu aurretik ere berebiziko funtzioa zuen Sandratik. Muga fisikoa zen — izan da beti—, goi mendiko kli-

44

ZEGAMA mapa

San Adrian IRTEERA: Aldaola HELMUGA: San Adrian

Sancti Espiritu

Helmuga

Irteera

maren erasanetatik babesteko toki bakarra inguruan.

Aterpetxetik begiz parez pare ikusten da kobazuloa. Aldapa leunean garai bateko galtzada zatiak daude, orain dela denbora gutxi berreginak batzuk.

Eskuinerantz desbiratuta, merezi du Sancti Spirituko baselizara (960m) hurbiltzea. Fraide tenplarioen egoitza zela adierazten du elizako harri batean landuta-

ko gurutzeak. Fraideen bolalekutik —bidean dagoen ordeka—, jarraituko dugu.

Sandratiko koban (1.021m), orain ermita eta harri-horma batzuk besterik ez dauden arren, lau mila urteko historia dago. Brontze Arotik gaurdaino, etengabeko aztarna arkeologikoak topatu dituzte: bizitokia, gotorleku militarra, gaztelua, sutegia, ukuiluak... Baita hilerria ere. Benetako herria zen.

Tunelean gora pasa, eta Erdi Aroko galtzadari segiz Azkaratzako iturrira (1.054m) iritsiko gara. Handik, ibiltariak aukera dezake non barneratu: Aratzera, Arabara, Urbiara, Aizkorrira...

45

LUZERA: 7,2 kilometro

DENBORA: Ordu bat eta 45 minutu

ZAILTASUNA: Erraza

INTERES GUREAK: Aizpeako meategiak eta Burdinaren Mendia

Burdinaren bideetatik

Garai bateko meategien eta burdin bideen xarma gordetzen du oraindik Zeraingo Aizpea haranak. Hain zuzen ere, monumentu multzo izendatutako burdinaren mendian barrena eramango gaitu hurrengo ibilbideak.

Zeraingo plazatik abiatuko gara, elizaren ondoan hasten den oinezko bidea hartuta. Segituan

ZERAIN

iritsiko gara Antxaputzuko biribilgunera. Handik hasita, ondo seinaleztatuta dago bidea Aizpeako meatze guneraino. Errepidearen bazter batean hasten den oinezko pista hartu eta aldapa behera abiatuko gara. Bidean, Arane, I単urrategi eta Etxeaundi baserriak pasa, eta Presagainera iritsiko gara. Han zubia zeharkatu eta errepidearekin egingo dugu topo. Errepidea eta zubia pasa eta eskubirantza, Aizperrekaren ondotik doan oinezko bideari helduko diogu.

46

ZERAIN mapa

Burdinaren bidea IRTEERA: Herriko plaza HELMUGA: Presagain

Azpitta

Irteera Helmuga

Aldapan gora joan behar bada ere, erraz egiten da bidea. 40 bat minuturen buruan iritsiko gara Aizpittako adieraztegira. Bertan daude garai bateko meak urtzeko labe ikusgarriak, eta burdinaren mendiaren inguruko interpretazio zentroa. Haiek ikusteko atseden txiki bat hartu eta gero, berriz ere bideari ekingo diogu, labeak atzean utzi eta oinezko

bidea jarraituz. Troskaiturrin erreka gurutzatu eta Tontortxikitik aurrera, garai batean gurdi bide izan zena jarraituko dugu, Aizpea inguruko baserrietatik.

Ordu eta erdiren bueltan, Gorostolara iritsiko gara. Han, Legazpitik datorren bide zaharra hartu eta ibilbidearen hasieran pasa dugun Presagainera iritsiko gara berriz. Atzera baserri artetik doan bidea hartuz, azken aldapa igo eta Zeraingo herrigunera iritsiko gara.

47

LUZERA: 5,7 kilometro

DENBORA: Ordu eta erdi

ZAILTASUNA: Erraza

INTERES GUREAK: Elorrietako eta Oletako tumuluak eta Iruarrieta trikuharria

ZUMARRAGA

Talaia ezkutua

Azkoitia, Azpeitia eta Zumarraga arteko mugan dagoen Sami単o edo Iruarrieta mendira, Zumarragako Agi単aga auzotik abiatuko gara, Agi単abarrena eta Muxika baserri arteko bideari jarraituz.

Muxika baserria igaro, eta ezkerrerantz egiten duen bidea utziko dugu. Bidegurutzean mugarri batek Oletarako norabidea adieraziko digu. Laster egingo du

bideak ezkerrera, eta lehenengo maldak aurkituko ditugu.

Lizar ederrek zaindutako korridore batean barrena igoko gara. Aurrerago, haritz zaharrak ikusiko ditugu eta, aurreraxeago, pagadi txiki batek hartuko gaitu. Ondoren, bideak eskuinera egingo du nabarmen, pinudi batean barneratzeko. Ezkerrean utziko dugu haritz zahar baten ondotik abiatzen den zidorra.

Pinudiaren erdialdean, bideak ezkerrera egiten duenean, Elorrietako tumulua aurkituko dugu. Sasi artean badago ere, plakatxo batek jakinaraziko digu

48

ZUMARRAGA mapa

Samiño IRTEERA: Agiñaga auzoa HELMUGA: Samiño Helmuga

Elorrieta

Irteera

historiaurreko hilobi baten aurrean gaudela. Pinudia bukatu eta argiune batera iritsiko gara.

Udaberrian loratutako otaloreek horiz jantzitako zelaietan zehar gora egingo dugu.

Ezkerrera bidaliko gaitu pistak eta, aurrera eginda, bidea leundu egingo da. Ezkerraldera alertze basoa ikusiko dugu hasieran; ondoren, Irimo alderako ikuspegi zabala irekiko da. Ho-

rrela, Oleta mendira (756 metro) iritsiko gara. Oleta izeneko tumulua eta aterpetxea ikusiko ditugu bertan.

Aterpetxe ondoan, mugarri batek Samiñorako norabidea adieraziko digu.

Mendikateari jarraituz, burdin erromara edo langa igaroko dugu, ezkerraldean Izarraitzeko bista paregabea daukagula. Egurrezko beste erromara bat zeharkatu, eta pinuek eta elorriek babestutako artzain borda bat ikusiko dugu ezkerraldean. Mendilerroa jarraituz, gora egingo dugu.

Iruarrieta bat trikuharriaren ondoan abiatzen den bidezidorra hartu, eta laster izango gara Samiñoko talaian.

49

Informazio puntuak Aralar Parke Naturaleko Interpretazio Zentroa (Ataun). www.lizarrausti.com Barandiaran Museoa (Ataun). www.gipuzkoamendizmendi.net Igartzako Erdi Aroko multzoa (Beasain). www.igartza.net Gaztaren Interpretazio Zentroa (Idiazabal). www.idiazabalturismo.com Goierriko Interpretazio Zentroa (Ordizia). www.delikatuz.com Zumalakarregi Museoa (Ormaiztegi). www.zumalakarregimuseoa.net Erdi Aroko Interpretazio Zentroa (Segura). www.seguragoierri.net Aizkorriko Ataria Interpretazio Zentroa (Zegama). www.zegama.net Burdinaren Mendia eta Paisaia Kulturala (Zerain). www.zerain.com

www.goierriturismo.com

Igartubeiti Baserria (Ezkio-Itsaso). www.igartubeitibaserria.net Euskal Burdinaren Museoa (Legazpi). www.lenbur.com Urrelur Mineralen eta Fosilen Museoa (Urretxu). www.urretxu.eu Artzaintzaren Ekomuseoa (Legazpi). www.lenbur.com Ogiaren Txokoa (Legazpi). www.lenbur.com Aikur Erle Museoa (Urretxu). www.aikur.com Antioko Ermita (Zumarraga). www.zumarraga.net Txillida Lantokia (Legazpi). www.urolagaraia.com Mirandaolako Ola (Legazpi). www.lenbur.com

www.urolagaraia.com

Oharrak

Oharrak

BABESLEAK:

ARAMAKO UDALA

OLABERRIAKO UDALA

EZKIO-ITSASOKO UDALA

GAINTZAKO UDALA

ORDIZIAKO UDALA

ORMAIZTEGIKO UDALA

IDIAZABALGO UDALA

SEGURAKO UDALA

LEGORRETAKO UDALA

ZALDIBIAKO UDALA

MUTILOAKO UDALA

ZERAINGO UDALA