Gaia Dergi Sayı: 9 | Mart 2016

SÜRDÜRÜLEBİLİR YAŞAM DERGİSİ

SAYI: 9

MART 2016

"YASTA DEĞİL İSYANDAYIZ" KADIN ÖZEL SAYISI

gaiadergi.com

İmtiyaz Sahibi ve Genel Yayın Yönetmeni Adem Aykanat, adem@gaiadergi.com Sorumlu Yazı İşleri Gamzegül Kızılcık, gamzegulkizilcik@gaiadergi.com

Sürdürülebİlİr Yaşam Dergİsİ gaia, Reklam ve TanItIm Projelerİnİz Içİn Dİjİtal ve Matbû SayfalarInI Işbİrlİğİnİze AçIyor!  | partner@gaiadergi.com

Editör Yeşim Özbirinci, yesim@gaiadergi.com Tasarım Gök Taner

Merhaba, Bu dünyada insan olabilmek zor, insan olmak zor ama kadın olmak gerçekten zor.

Kadınsanız erk düşünceli bir insan sizi aşağılayabilir, size tecavüz edebilir, sizi dinleyemebilir, sizi dövebilir…

Hatta bu kadar da ileri gidebilirler; kimin kadın olabilip, olamayacağının kararı ile. Trans kadınları katlederler.

Onun için siz bir oyuncak, bir kölesinizdir. Şehirli olmak ya da köylü olmak da değiştirmiyor şiddetin yüzünü. Her kadın görüyor şiddetin binbir türlü halini. Erk sanıyor ki fiziksel bir davranışta bulunmayınca kelimeler sadece ağızdan çıkan harfler... Ama bazı sözler daha çok acıtıyor insanı.

Kadın olmanın zorluğunu önce annesi ile öğrenir insan, sonra yaşadıklarıyla.

Oysa ne önemi vardı cinsiyetlerin…

Sadece insan olmak, sadece yaşamak bu kadar zor olmamalı.

Dostluklar, Yeşim Özbirinci

Kapak İllüstrasyonu Kadir M. Ersoy, kadirmersoy@hotmail. com Katkıda Bulunanlar Burak Abatay, Seyda Kesikoğlu, Sevcan Karadağ, Kasım Keskin, Zozan Çetin, Selma Çam, Gök Taner, Ümit Ninova, Mete Gürkan, Kadir M. Ersoy, Olcay Gazabi, Alex Samuel İçilensu Teşekkürler Eko-Vegan Bahçe, Plaza Eylem Platformu, Cansu Alkaya, Emine Kart, Emin Yoğurtçuoğlu, Recep Yılmaz Reklam ve İletişim partner@gaiadergi.com Basım Yeri Azim Matbaacılık Adres GMK Bulvarı, Neyzen Tevfik Sk. No: 26 D:12 PK: 06540 Maltepe Çankaya ANKARA 0532 577 87 89 ISSN 2149-4940 Gaia Dergi • Mart 2016 | 3

10 Beyaz Yakalılar Hakları İçin Örgütleniyor, Birlikte Öğrenerek Direniyor

10

14 Anna Ahmatova 20 Söyleşi:

30 36 50

26 Miyokondriyal Havva'nın İzinde: Bir Genetik Hikayesi 30 Nidaa Badwan'ın 100 Günlük Yanlızlığı

14

36 Kadın ve Mimarlık 56

42 Trans Kadınlar

62 50 Kadın ve Edebiyat

20 42

56 Türkiye'de İşgal Evleri 72 62 Felsefe Nedir?

26 4 | Gaia Dergi • Mart 2016

72 Şehirlerin Abartılı Makyajları: Işık Kirliliği Gaia Dergi • Mart 2016 | 5

Hayvan

Fotoğraf: Ahmet Baytaş

KÜÇÜK BEYAZMELEK KELEBEĞİ Kelebek sembolizmi genelde umut ve yeniden doğuşu anlatmakta kullanılır. Kadınlara ayırdığımız bu sayımızda kadın ve LGBTİ cinayetlerine ve onların bunu hiç haketmeyişlerine gönderme yapmak için küçük beyazmelek kelebeğini (Pieris rapae) seçtik.

B

u ufaklık beyaz kanatlarıyla Dünya’nın hemen hemen her yerinde süzülür. Ana vatanı Kuzey Afrika, Avrupa ve Asya’dır; fakat insan etkisiyle diğer coğrafyalara da yayılım gösterme olanağı bulmuştur.

Dünya’nın en yaygın kelebek türlerinden biri olan hayvanımızın dişisinin kanadında iki çift siyah benek, erkeğinin kanadında

6 | Gaia Dergi • Mart 2016

ise tek benek bulunur.

Tırtılları, lahanagillerden olan bitkilerin yapraklarından beslenmeyi çok sever.

Lahana tarlalarında, yol kenarlarında ve açık çayırlarda kanat çırpar, içimize derin bir huzur ve sevinç salarlar. Türkiye’de mart ile kasım aylarında sıkça rastlayabiliriz kendilerine. Kış aylarında ise tırtılları kendilerine

kozalardan rahat uyku tulumları yapar ve bir sonraki bahar güzeller güzeli beyaz bir melek olmak için gün sayarlar.

Bu ay etrafınıza dikkatli bakarsanız bizlere umut vermeye gelmiş bu meleklerden her yerde görebilirsiniz.

Kaybettiklerimizin bizde yeniden doğması umuduyla...

İLAN

Yeşil Kitap

İLERLEMENİN KISA TARİHİ

R

onald Wright yirmiden fazla dile çevrilen çoksatar kitabı İlerlemenin Kısa Tarihi'nde bizi Sümerler, Mayalar, Mezopotamya, Roma, Mısır, Çin gibi kadim uygarlıklarda kapsayıcı bir geziye çıkarıyor. Bu kısa ama görkemli gezide uygarlık dediğimiz dikkat çekici deneyin aslında ne kadar kırılgan olduğu konusunda bizi uyarıyor.

Antropoloji ve arkeolojinin bulgularını düşünceyle örerek geçmiş uygarlıkların yükselişi ve çöküşünün bizim medeniyetimiz hakkında neler öngördüğünü söylüyor. İlerlemenin Kısa Tarihi en son olarak Martin Scorsese'nin yapımcılığında Stephen Hawking gibi bilim insanlarını ve Margaret Atwood gibi yazarları biraraya getiren "Surviving Progress" isimli belgesele esin kaynağı oldu ve birçok ödül aldı.

"İçinde yaşadığımız devri bu kadar iyi ve yakından kavrayan, zamanımız açısından bu kadar önemli bir kitap okumamıştım diyebilirim. Jared Diamond hasedinden çatlayacak!"

NAMUS: SUÇLAR PARADİGMALAR VE KADINA YÖNELİK ŞİDDET

L

ynn Welchman ve Sara Hossain’in yayına hazırladıkları ‘Namus’: Suçlar, Paradigmalar ve Kadına Yönelik Şiddet, farklı coğrafyalarda çalışan kişi ve kurumların mücadele ve deneyimlerinden doğan bir derleme. Eyleme dönük ortak bir araştırma projesinin ürünü olan kitap, namus suçlarına karşı mücadele stratejileri geliştirmeyi kolaylaştıran bilgilerin haritasını çıkarmayı ve yaymayı hedefliyor.

Kitapta, İtalya, Meksika, İngiltere, Norveç, Pakistan, Mısır, Bangladeş, Hindistan, Lübnan, İsrail, Ürdün, Filistin ve Irak Kürdistanı başta olmak üzere Latin Amerika’dan Güney Asya’ya uzanan geniş bir coğrafyada “namus suçları”, bu suçları ortaya çıkaran dinamikler ve suçlarla mücadelede yürütülen çalışmalar ele alınıyor.

Robyn Williams, ABC "Akıllıca, vakitlice ve zekice... Hiç böyle bir kitap okudunuz mu, okuyacak mısınız bilmiyorum, ama bunu mutlaka okumalısınız. Wright kimi yazarların 1300 sayfada yaptıkları şeyi 132 sayfada yapmayı başarıyor."

Paul Williams Roberts, Globe and Mail

8 | Gaia Dergi • Mart 2016

Günümüzde hâlâ dünyanın farklı bölgelerinde olduğu gibi Türkiye’de de şarkı söylediği, çok güldüğü, sigara içtiği, eve geç geldiği, eşinden ya da sevgilisinden ayrılmak istediği, hemcinsine âşık olduğu vb. pek çok sebeple öldürülen kadınların, lgbti bireylerin ve erkeklerin hikâyelerine tanık oluyoruz. İşte bu kitap, hem kadın cinayetlerinin hem de nefret cinayetlerinin son bulması için mücadele eden aktivistler, akademisyenler, avukatlar, sivil toplum çalışanları, siyasetçiler, öğrenciler arasında deneyim ve bilgi alışverişi sağlamayı hedefliyor.

Gaia Dergi • Mart 2016 | 9

Haberler

Maryland Üniversitesi’ndeki bilim insanları, pillerin önemli bileşenlerinin yerine yaprak kullanmayı başardılar.

Dünya göktaşlarından maden çıkarmaya hazırlanıyor!

Bizim de içinde bulunduğumuz insan denen tür, Dünya’yı sömürüp mahvettiği yetmemiş olsa gerek ki, şimdi gözünü uzaya dikti. Ortadoğu’da petrol savaşları, Afrika’da maden sömürüsü hâlâ sürerken şimdi asteroidlerden maden çıkarma fikri gittikçe yaygınlaştı ve artık bunun hazırlıkları yapılıyor.

Günümüzde uzay çöpleri gittikçe artıyor. Uzayda madencilik yapmanın dünyada madencilik yapmaktan çok daha ağır sonuçları olabilir.

Dünya’daki doğal dengeyi bozmak bile içinde bulunduğumuz 6. kitlesel yok oluş dönemini oldukça hızlandırmış durumda iken uzayın doğasına dokunulmasının sonuçları bize ne getirecek zaman gösterir.

10 | Gaia Dergi • Mart 2016

Arvin’in Cerattepe bölgesinde devletin ve rant aşıklarının bakır madeni çıkarmak istemesi nedeniyle 21 Haziran 2015 tarihinden beri süren halkın direnişi aradan geçen 8 aya rağmen sönmedi.

Güvenlik güçlerinin plastik mermiyle saldırdığı halk direnmekten, ranta karşı durmaktan ve bölgesini savunmaktan vazgeçmeyeceğini de apaçık gösterdi!

Şiddetine ve fuhuş zorlamalarına maruz kaldığı eski eşini öldüren Çilem Doğan 26 Şubat'ta ilk duruşmasına çıktı.

Mahkemenin kararı tutukluluğun devam etmesi yönünde oldu. Erkek mahkeme yine “erkekçe” bir karar vererek biz kadınları şaşırtmadı!

Tecavüz edip öldürdüğü genç kadının ardından kravat takıp duruşmaya katılan manyak katillere verilen beraatler, taciz ettiği 9 yaşında kız çocuğunun ardından takım elbise giyip samimi konuşan sapıkların aldığı iyi hâllere inat Çilem duy sesimi 8 Nisan’da kravat tak!

Hep kadınlar mı ölecek biraz da erkekler ölsün açıklaması ve üstündeki imalı yazılı bluzüyle yüreklerimize işleyen Çilem, yalnız değilsin, haksız değilsin. Seviyoruz seni onuruyla direnen yürekli kadın!

Davanın ikinci duruşması 8 Nisan'da görülecek.

15 Şubat akşamı direnişi kırmak için çevre illerden bölgeye gönderilen jandarma ve polisler Artvin halkının direnişini kıramadı. Akşam saatlerinde Atmaca bölgesinde toplanmaya başlayan halka, sabah saatlerinde güvenlik güçleri plastik mermi ile saldırdı.

Yüzlerce polis ve jandarmayla karşı karşıya gelen halk, devletin güya güvenlik sağlamakla görevli güçlerine, mütemadiyen pohpohladığı rant odaklarına ve sermaye sahiplerine karşı esnaflar kepenk kapattı, halk doğası için ayağa kalktı. Sabah 11.30’da başlayan saldırılar zaman zaman yavaşlarken bazı polislerin ağladığı görüldü.

Ağlamalarına rağmen pek çok kişi yaralandı, ayrıc polis saldırısı sırasında Ankara'dan bölgeye giden bir kadın arkadaşın iki ayağı kırıldı.

Başbakan Ahmet Davutoğlu maden çalışmalarının dava sonuçlanana kadar durdurulacağı açıkladı.

Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, Türksat’a yazı göndererek, “örgüt propagandası” yaptığı iddiasıyla İMC TV kanalının frekans iptalini talep etti.

Birkaç saat içinde kanal karatıldı!

Kırsal kalkınma destekleri kapsamında genç çiftçi projelerinin desteklenmesine ilişkin Bakanlar Kurulu kararı, Resmi Gazete‘de yayımlanarak yürürlüğe girdi.

Destek kapsamında genç çiftçilere 30 bin liraya kadar hibe verilecek.

Bu yılki teması ise özel olarak göçmen ve sığınmacı sorunları olan 66. Berlin Film Festivali'nin en büyük ödülü “Altın Ayı Ödülü” İtalyan yapımı Fuocoammare yani Denizdeki Yangın isimli sığınmacı belgeseline gitti.

The Telgraph gazetesinin haberine göre artık beyni bilgi ile beslemek mümkün. Bir şeyleri öğrenmek yerine onları bir anda beyninize yüklemeye ne derdiniz? Yalnızca bilim kurgu filmlerinde görebileceğimiz bu teknoloji yakın bir gelecekte mümkün olabilecek gibi görünüyor.

Bilim insanları beyne nasıl bilgi yükleyeceklerini keşfetti

Araştırmacılar beyninize bir beceriyi çok kısa bir sürede yükleyebilecek bir simülatör tasarlanabilineceğini iddia ediyor. Bu yükleme sayesinde beyninize sanal bir yaşanmışlık imitasyonu yerleşmiş olacak ve böylece daha önce hiç denemediğiniz şeyleri yapma yeteneğine kavuşmuş olacaksınız.

Gaia Dergi • Mart 2016 | 11

Mete Gürkan | mete.gurkan@gmail.com | @vejetaryenkebab

BEYAZ YAKALILAR HAKLARI İÇİNÖRGÜTLENİYOR, BİRLİKTE ÖĞRENEREK DİRENİYOR

yakalıların da artık haklarını aramaya başladığı algısı ilk kez oluşmaya başlamıştı. Ve Gezi direnişi süreci, sabah ofiste çalışan akşam parkta veya sokaklarda direnen iş insanları artık huzursuzluklarını, isteklerini, isyanlarını daha cesurca ortaya koyuyordu. Bu noktada beyaz yakalıların hakları konusunda faaliyet gösteren oluşumlardan biri olan Plaza Eylem Platformu’nun kapısını çaldık. Platformun üyelerinden hem platformun hikâyesini dinledik hem de beyaz yakalıların hakları için neler yapılıyor ve yapılabilir üstüne konuştuk.

Bu süreçte beyaz yakalılar nezdinde farkındalık arttı mı veya ne gibi sonuçlar elde edildi? Türkiye'de dünya ile karşılaştırınca farkındalık ne düzeyde?

Kariyerine işe başladığın yerde devam edemeyeceğini öğrendik. Müzakereye, iknaya, haklı olduğun zaman anlaşılacağına olan inancımıza mücadele etmeyi ekledik.

Haklı olmanın otomatik olarak kazancı getirmeyeceğini, mücadelenin kazanım getire-

Plaza Eylem Platformu'nun yola çıkış ve örgütlenme hikâyesini sizden dinleyebilir miyiz?

Birçoğumuz plazalarda veya bürolarda dört duvar arasında tüm gün bilgisayar başında çalışıyoruz. Hedefler, kârlılık, performans, müşteri memnuniyeti gibi birçok kavramın şekillendirdiği ve çalışanlar üstünde baskı unsuru olduğu bu dünyada haklarımızın ne kadar farkındayız?

Beyaz yakalılar birer emekçi olduklarının bilincinde mi yoksa kendilerini birer işçi olarak görmeyip örgütlenmeye gerek duymuyor mu? Tüm bu konuları Plaza Eylem Platformu ile konuştuk.

E

mek geçmiş dönemlerdeki gibi sadece kol gücüyle tanımlanan bir kavram değil artık. Özellikle 80’li yıllar sonrası bilişimle dönüşen ekonomilerde emeğin de kapsamı doğal olarak farklılaştı, çeşitlendi. Fabrikada

12 | Gaia Dergi • Mart 2016

fiziksel açıdan yoğun bir işte çalışan işçi kadar plazada, büroda masabaşında çalışan çalışanların da artık bir emekçi ve işçi olarak görülmesi gerekiyor. Bu bilincin geleceğe dair pembe kariyer hayalleri satan iş dünyasında yeterince ol-

madığını da söylemek elzem.

Ama farkındalığı artırmaya, örgütlenmeye ve direnmeye teşvik etmeye yönelik çabalar da artıyor. Bu yönde ilk adımlar 2008’de IBM’deki sendikalaşma sürecinde yaşanmış, kamuoyu nezdinde de beyaz

2008'de IBM'deki sendikalaşma süreci platformumuzun başlangıcı oldu. Aynı dönem bankalar ve telekom firmalarında toplu işten atmaların yaşanıyordu.

ATV-Sabah grevi de vardı. İnsanlar işten atıldıklarını turnikeden kartları geçmediğinde öğrendiler. Kıdemin artık anlamı olmadığını öğrendiğimiz bir dönemdi. Firmalar işten atma sırasında ambulans bekletiyor, sakinleştiricileri hazırda bulunduruyordu. Zamanla bir beyaz yakalı örgütlenmesinin önemli bir ihtiyaç olduğunu kavradık. Adımız 2008’deki plaza eylemlerinden geliyor ama tüm beyaz yakalıların birbiriyle dayanıştığı bir emek örgütüyüz.

ceğini öğrendik. Bunun mekanizmaları olmadığı için oluşturmaya yönelik girişimlerde bulunduk. Bugünün yönetim teknikleri motivasyon, heves, arzu gibi konuları devreye soktuğundan iş yeri, patron ve müdürlerle olan ilişkileri çıplak güç ilişkileriyle görmek daha zor. Her yerde böyle, Türkiye dünya ayrımını koyamıyoruz. Büyük şirketler yönetim tekniklerini aynı zamanda dolaşıma sokuyor

ve uyguluyor. Mobbing, müşteri memnuniyeti ile yaratılan performans baskısı, duygusal efor beklentisi global meselelerden kaynaklanıyor.

Bu çalışanlarda ne gibi duygulara yol açıyor?

Bu çalışma temposu ve disiplini tüm dünyada beyaz yakalıların kendi haklarını ve imkânlarını genişletmelerini sürekli engelliyor. Çünkü çalışanları sürekli eksik hissettiriyor, yalnızlaştırıyor ve her şeyden kişisel olarak sorumlu tutuyor. Sadece haklarımızın olduğunu bilmenin yetmediğini, yeni haklar üretmemiz gerektiğini biliyoruz.

Mesela manevi bütünlüğümüzü korumak ve iş yeriyle mesai sonrası bağlantıyı kesmek kolektif olarak savunmamız gereken haklar arasında. Arkadaş olmak, işletmenin denetlemediği alanlarda kolektif olarak var olmak en önemli direnç imkanımız.

yoruz”

“Yaptığımız deneyim paylaşımlarını feminist hareketin mücadele yöntemine çok benzeti-

Kadınlara yönelik işyerlerindeki ayrımcılığa dair neler düşünüyorsunuz?

Bir süredir platformdaki beyaz yakalı kadınlar olarak bir araya geliyoruz, iş yerinde kadın olmaktan kaynaklı yaşadığımız süreçlerin nasıl farklılaştığını konuşuyoruz. Ayrıca iş yerinde ayrımcılık üzerine deneyim paylaşımı atölyeleri

Gaia Dergi • Mart 2016 | 13

yapmayı planlıyoruz. Platform olarak deneyimi, gündelikte yaşadıklarımızı önemsiyoruz. İş yerinde yaşadığımız sorunlarla ilgili deneyim paylaşımı atölyeleri yapıyoruz, bunu bir yandan mücadele aracı haline getirmeye çalışıyoruz. Yaptığımız deneyim paylaşımlarını feminist hareketin mücadele yöntemine çok benzetiyoruz. Nitekim duyguların da yönetilmesi ile işleyen iş yeri sisteminde baskılarla bireysel olarak karşılaşabiliyoruz dolayısıyla bireysel olarak da mücadele vermek zorunda kalıyoruz. Ofiste yalnız hissediyoruz örneğin ve yalnız olmadığımızı bilmeye ihtiyacımız oluyor. Atölyeler ve deneyim paylaşımları yalnız olmadığımızı anlamaya, hem kolektif hem de bireysel olarak güçlenmemize yardımcı oluyor. Feminist mücadeleyi hep takip edip öğrenmeye çalışıyoruz. İş yerinde kadınların ezildiği gibi ezilen erkeklerin otorite kaybını kadınlara karşı agresyonla ortaya çıkardıklarını bu bakış sayesinde anlıyoruz. Bir anlama aracı olarak kadın hareketinin yöntemlerini benimsiyoruz.

14 | Gaia Dergi • Mart 2016

Peki eşcinsel bireylere yönelik ayrımcılık, iş dünyasında çalışamama gibi konular anlamında bir faaliyetiniz var mı?

Yakın zamanda Lambdaistanbul'un freelance çalışma üzerine çağırdığı atölyeye katıldık. İki ekip için de faydalı bir etkinlik oldu. Platform içinde kadınlar bir araya geldiler, ancak özel olarak LGBTİ bireylerin öznesi olduğu bir çalışma olmadı bugüne kadar.

Bu vesileyle bu anlamda çalışma yapmak isteyen be-

yaz yakalıları da davet etmiş olalım. Şimdiye kadar daha çok beyaz yakalıyı yönetme araçlarının ayrımcılıkları nasıl daha da derinleştirdiği üzerine tavır geliştirdik. Örneğin cinsel tacize maruz kalan bir kadının başvuracağı mekanizma olarak sunulan etik kurul gibi şirketin adalet vadeden zeminlerinin ayrımcılığı nasıl daha da görünmez hale getirdiği gibi.

Ya da, performans sisteminin cinsiyete dayalı ayrımcılıkla nasıl iç içe geçtiğini gördük.

Bugün işletmeler bu tür ayrımcılıkları reddeden veya düzeltmeye yönelen tutumlar sergiliyor gibi görünse de bu ayrımları ve ayrımcılığı yönetimin araçları haline getiriyorlar aslında. “İşyerinde barışın konuşulamaması işçiye yönelik şiddeti artırıyor” Savaşa karşı barış açıklaması yapanlar ve barışa dair duruş gerçekleştirenler hedef alınıyor. Bu yönde tutumunuz nedir?

Barışı iş yerlerinde konuşulur hale getirmek için çabalarımız oldu. İşyerinde barışın konu-

şulamaması işçiye yönelik şiddeti artırıyor. Barıştan bahsetmenin zor olduğu zamanlarda iş yerlerinde Kürtlere, toplumun baskın olan grupları dışında kalanlara karşı açıktan ırkçı söylemlerin dayanışmayı engelleyen tüm mekanizmalara ek bir bariyer çıkardığını deneyimliyoruz. Toplumun acı içinde olmasına eşlik eden çaresizlik, çalışanların günlük hayatta yaşadığı sorunları da önemsiz görmesine sebep

oluyor. Bu bir kısır döngü: başkasının büyük acısı hakkında çaresiz kalınca kendi küçük acınıza da duyarsızlaşıyorsunuz, bu da herkesin acısını artırıyor, yalnızlaştırıyor. Sonuç baskıcı rejimlere özgü bir karanlıkta kendi kübiklerinize hapsedilmek oluyor.

Ekolojik bir bakış açınız da var mı, plazalar ve işyerleri yoğun enerji, su tüketilen yerler?

Üyelerimiz ekoloji ve benzeri birçok konuda faaliyetler yapıyor. Bulundukları yerlerde Dürtük veya Kadıköy Tüketim Kooperatifi gibi oluşumlara destek veriyorlar. Beyaz yakalıların kendilerini içinde gördüğü ve sorumluluk hissettiği birçok konuda çalışmalar yapan üyelerimiz var. Bu platformda her türlü meseleyi işimizle ilişkilendirerek ele alıyoruz.

2008’de Ne Olmuştu?

IBM’de 5 yıl süreyle maaşlarına zam alamayan çalışanlar, 2007’de sendikalılaşmıştı. Bu süreçte şirket sendikayı kabul etmedi, oyalama taktiğine başvurdu.

2008’de her çarşamba eylemciler Levent’teki IBM’inde olduğu plazanın önünde eylem gerçekleştirdi. Eylemciler arasında çalışanlar ve sendikacılar vardı. Ayrıca o dönem popüler olan, insanların kendilerine sanal bir kişilik oluşturarak tıpkı gerçek hayattaki gibi yaşadıkları Second Life’da da bir eylem gerçekleştirilmiş, bu sanal eylem de kamuoyunun ilgisini çekmişti.

Gaia Dergi • Mart 2016 | 15

Kasım Keskin

YARATI

| kasimkeskin00@gmail.com

Şöyle oldu: bir tür bitkinlik;

| @ecokiimis

Kulaklarımda durmaksızın saat tınlaması; Uzakta bir gök gürültüsünün dinmesi. İnilti, sızlanma gibi duyuyorum

ANNA AHMATOVA

K

endisiyle “tanışıklığım” çok çok eskiye dayanmasa da beni çok çabuk mest eden, yazdığı satırlarda kaybolduğum, düşüncelere boğulduğum ve keşke iki çift laf edebilseydim diye kahrolduğum ender insanlardan Anna Ahmatova.

Cümle kurmaya takatimin kalmadığı, kendimi ifade etmemin beyhude olduğunu hissettiğim şu zamanlarda daha çok sarıldım Ahmatova’ya. “Yalnızlığımı” onunla paylaşırken siz de onu tanıyın istedim. Belki de çaresizliğin, ölümün, durgunluğun tınısıyla kavrulun istedim.

Sovyet edebiyatının önde gelen isimlerinden biri olan Ahmatova, Stalin döneminde baskı rejimine maruz kalan diğer aydınlar gibi susturulmuş, eserleri yok edilmiş.

Bu öyle bir baskı rejimi ki Ahmatova’nın Requiem adlı yapıtı onun yaklaşık on arkadaşı tarafından ezberlenerek korunmuş. (Günal, 2001: 137-138) Kültür ve sanat alanında “soğukluğunu” hissettiren Sovyet Rusya, buz kesmiş elleriyle kendi gibi düşünmeyene, kendinden olmayana dokunmuş ve “kanlarını dondurmuş.” Gitgide seslerini yitiren bu grup

16 | Gaia Dergi • Mart 2016

sürülmüş, öldürülmüş ya da intihar etmiş. “Devlet terörünün” eli Ahmatova ve diğer aydınların boğazlarını sıktıkça Ahmatova, Rus halkına sürekli fısıldamış, ülkesine ve şiire sırtını hiç dönmemiş.

Kalemini mürekkebe değil özgürlüğe ve umuda batırıp yazmış şiirlerini, yurttaşlık bilinciyle yoğrulmuş dizelerin-

Tanımadığım seslerini, mahkûmların; Gizli bir çember daralıyor, Ama mırıldanan ve çınlayan bu uçurumdan

de devrim diye haykırmamış belki ama oluk oluk akıtılan kanlara inat üflemiş sözcüklere sancılı nefesini.

Bir ses yükseliyor öbür sesleri bastıran. Çevresinde, öylesine bir sessizlik ki Ormanda boy atışı duyuluyor otun,

Şiiriyle yaşayan Ahmatova, satır aralarına gömmüş, sisli havada sokak lambasının bunaltıcı ışığıyla kendini ele veren yağmur damlaları gibi mürekkebiyle yaşatmış yitip gidenleri.

Toprakta kötülüğün ve heybesinin sesi Ama sözcükler kendini duyuruyor şimdiden Ve hafif uyarıların sesli işaretleri; Anlamaya başlıyorum yavaş yavaş, Bana öğretilen çizgiler de Düşüyor ak defterimin üstüne kar tanecikleri gibi.

Kasım 1936 (Ahmatova, Çev. Acar, 2008: 63)

Lirik bir şair Ahmatova, sıcaktan buğulanan camlardaki parmak izleri gibi onun şiirleri. İçten, yürekten. Geceden karanlık sözleri, kurşundan ağır dizeleriyle anlatır derdini, hüzünlü ve buruk. Günahsız

kanların akıtıldığı savaşlara, kekremsi havayı genizlere çalan başıboş rüzgârlara inat, dağlanmış yürekler için oynatmış sanki kalemini. Tufanlarda savrulan gökkuşağı gibi Ahmatova; direnir, daya-

nır, teslim olmaz hiçbir acıya.

Gecenin uğultusuyla fısıldaşan sessizliğe saplanan ani bir çığlık gibi Ahmatova’nın sesi; öldürülenlerin, hüküm giyenlerin, bırakıp gidenlerin geçmişi sanki.

REQUIEM III Hayır, ben değil, bir başkası çekiyor acıyı.

Böylesine dayanamazdım ben. Ve kara çarşaflar örtüyor Örtüyor başa gelenleri.

Ve gece fenerlerini de götürüyorlar…

Gece. Zifiri gece.

(Ahmatova, Çev. Acar,2008:81)

Gaia Dergi • Mart 2016 | 17

Şüphesiz ki dünyayla derdi olan, gitgide “yalnızlaşan” düşünürlerin eserleri yazıldıkları dönemlere az çok da olsa ışık tutar. Düşünceleriyle, fikirleriyle başucumuzda yaşayan, kütüphanemizin ev sahipliğini yapan Kafka, Nietzsche, Hesse gibi nice yazarın kalemdaşı Ahmatova.

Kaleminin çağıltısı, kâğıdının rayihası bambaşka şairin. Mezar taşlarına, mapus duvarlarına örttüğü şiirden valasıyla sarıyor çoğu bereyi. Yaygara koparmadan, hırpalamadan, kırıp dökmeden acıtıyor içimizi. Boşluğa hapsolmuş ruhlar gibi “ağır” kimi dizeleri: Yorgun ve mahcup ya da bezgin belki. “Soğumayan” acıların, çıkmaz sokakların, toz tutmayan korkuların gölgesi gibi Ahmatova; kanattıkça kanatıyor “huzuru”.

Zehir zemberek” sözlerinin tutkunu olduğum, dizeleriyle heyecanlandığım, kargaşasında boğulduğum şu zamanlarda yalınlığıyla beslenip nefes alabildiğim bir şair Ahmatova. Kalemini kimilerinin isteğine göre oynatan cambazlığa soyunmuş sözüm ona

yazar-çizerlerin aksine tutarlığıyla, duruşuyla, tonuyla sanattan beslenip sanatı emzirdiğini kanıtlamış bir yazar Ahmatova. Lapa lapa döktükleri kanlarda boğulan “vicdanlarıyla” kırıp geçirdikleri milletin sesi olmuş Ahmatova.

Korkmadan, utanıp

YABAN BALI ÖZGÜRLÜK KOKAR

Ölümün dokunamadığı tek şey sanatsa buluşmak dileğiyle kanatları altında…

SUNU

Yaban balı özgürlük kokar,

Bir zamanlar gülen

Toz, güneş ışını kokar,

Yalnız mezarındaki mutlu ölüydü.

Bir kızın ağzı – menekşe

Gereksiz bir eklenti gibi, sallanıyordu

Ve altın – hiçbir şey kokmaz altın.

Leningrad zındanlarının orda.

Tereotu su kokar,

Ne zaman ki acıdan çıldırmış

Aşk ise elma,

Mahkûmlar bölüğü yola koyuluyordu

Ama biz, biliyoruz artık

Lokomotifler onlara

Yalnız kan kan gibi kokar…

O kısa veda türküsünü söylüyordu.

Romalı yöneticinin halkın önünde

Ölümün yıldızı üstümüzde dolanıyordu.

Topluluğun ölüm bağırtıları altında,

Günahsız ülkem acıdan kıvranıyordu,

Ellerini yıkaması boşunadır,

Kanlı çizmelerin altında

İskoçya Kraliçesinin* sıska avuçlarını

Kara vagonun kara hücrelerinin tekerleri altında.

Oğuşturması boşunadır

Kan damlalarını silmek için Kral sarayının boğucu karanlığında…

sıkılmadan yürümüş kana belenmiş sayfalarda.

Beti benzi atarken morg soğuğunda nedir bu heybet kanla sıvanmış makam odalarında?

(Ahmatova, Çev. Acar, 2008: 78)

KAYNAKÇA

1933 (Ahmatova, Çev.Acar, 2008: 57)

Günal, Zeynep. (2001) “Anna Ahmatova ve Requiem” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya

*Lady Macbeth. (Ç.N.)

Fakültesi Dergisi. 2001. Sayı: 41 (1) s. 137-138 Ahmatova, Anna. (2008) yaban balı özgürlük kokar. Çev. Güneş Acar. İstanbul: Can Yayınları, 2008. s.57-63-78-81.

18 | Gaia Dergi • Mart 2016

Gaia Dergi • Mart 2016 | 19

Fotoğraf ve Hikayesi

2

0 Temmuz 2015’te bir mesai günü patlamıştı bomba. Tabii ki, haberi internetten gördük. Herkesin yüzü yere bakıyordu.

Bu fotoğraf ise 32 yoldaşımızın öldüğü o kara günün bir hafta sonrasında çekildi. Suruç Katliamı’nda yaşamını yitirenleri anmaya sadece bir hafta izin verildi. Öncesinde Kolej Meydanı’nda toplanan ve Sakarya’ya yürümek isteyen kitlenin önü kesildi. Fakat oyuncaklarıyla yola çıkmış sosyalist gençlerin arkadaşları bu sefer de Yüksel Caddesi’nde basın açıklaması yapmak istedi. İşte o sırada yaşanan gözaltılar sırasında Recep Yılmaz, bu kadının fotoğrafını çekerken ben de birkaç metre arkada başka bir yerdeydim.

Kadının acı çığlıkları, can acısından mıdır, hayatını kaybeden veya yaralanan yoldaşlarının arkasından mıdır? Bilinmez.

Fotoğraf: Recep Yılmaz Yazı: Gök Taner

20 | Gaia Dergi • Mart 2016

Gaia Dergi • Mart 2016 | 21

facebook.com/Eko-Vegan-Bahçe-

gidiyor, kendimize organik bir bahçe yapalım diyorduk.

Buraya yaşayabileceğimiz bir alan ve işleyebileceğimiz tarla dolayısıyla yerleştik. Bu iki etken, bizim daha sağlam ve öngörülü işler yapabilmemizi sağladı.

facebook.com/ahsapbardakkuksa

Ne zaman vegan-vejetaryen bir hayat tarzını benimsediniz?

Söyleşi:

EKO- VEGAN BAHÇE

Ben uzun yıllardır vegan bir hayat yaşıyorum, bir kedi ile hayatımın değiştiğini birçok yerde dile getirdim. O günden beri hayvan özgürlüğü mücadelesini feminist mücadele ile birleştirmek adına çalışıyorum. Talat ise bir yıldır böyle bir yaşam sürüyor.

Neler yapıyorsunuz?

Biraz kendinizi tanıtır mısınız?

Nerede yaşıyordunuz nereye geldiniz?

ve mayıstan beri burada yaşıyoruz.

Biz, Yasemin ve Talat. Ben, eko-vegan feminist ve hayvan özgürlükçüsü olarak gündelik hayatımı yıllardır böyle ören, birçok işle uğraşıp, sıkılıp bırakan ve en son eko-vegan bahçeye aşkla bağlanan biriyim. Talat ise liseden sonra başladığı seracılık bölümüyle birlikte farklı tarımsal deneyimler yaşayan ve kalan bolca vaktini müzik yaparak geçiren biri.

Buraya yerleşmeden önce ben İzmir’deydim, Talat ise Soma’da yaşıyordu. Sevgili olduğumuzdan itibaren birlikte çalışıp birlikte yaşayabileceğimiz bir hayat tasarlıyorduk. Bizi bağlayan okul ya da iş olmadığı için bunu hızla gerçekleştirmeyi istedik (gerçi ben buraya yerleşince master tezini yazmayı bıraktım). Balıkesir Savaştepe’nin Yeşilhisar Köyü’ne yerleştik

Yaşadığınız yerin özellikleri neler? Neden burasını seçtiniz?

22 | Gaia Dergi • Mart 2016

Yeşilhisar Köyü oldukça sulak, verimli topraklara sahip ve Güney Marmara hava koşullarının yaşandığı bir yer. Burada genel olarak fasülye ve “yem” bitkileri yetiştiriciliği yapılıyor. Biz ise buraya, Talat’ın babasının ektiği tarlalardan dolayı gelip

Birçok işle uğraşıyoruz aslında. Geçen sezonu bahçede yetiştiricilik yaparak ve bu ürünleri işleyerek geçirdik. Şimdi ise onları satmaya çalışıyoruz. Havaların soğuması ile birlikte elimizdeki keresteleri değerlendirelim derken garajımız ahşap atölyesine dönüştü. Kesme tahtası, sehba, kaşık, raf yaparken sayfamızdan bir arkadaşımızın ahşap bardak siparişi ile birlikte kuksa ve bardak işleri de yapmaya başladık. Bu bizi oldukça heyecanlandırdı. Her bardak, kendine özgü olduğundan dolayı farklı serüven ve heyecan oluyor bizim için.

Bunun yanında ürün çeşitliliğimizi ve becerilerimizi geliştirmek için bulduğumuz taşları boyuyor, bezleri, iplikleri birbirleriyle buluşturup keseler, takvimler, oyuncaklar, bezpostallar yapıyoruz.

Birlikte yaşadığımız hayvanları besleme ve oynama da gündelik işler arasında

► Havaların soğuması ile birlikte elimizdeki keresteleri değerlendirelim derken garajımız ahşap atölyesine dönüştü.

Gaia Dergi • Mart 2016 | 23

(Gülüyor). Aslında bu yaptıklarımızı, aklıma hiç gelmeyen bir anda oluşuveren işlerin arasında yapıyoruz.

Eko-vegan bahçe fikri nasıl oluştu, işe nerden başladınız?

Kendi bahçemizi yaparken nasıl besleyeceğimizi düşünüyorduk. Popüler seçenek ise (endüstriyel) çiftliklerden hayvan gübresi temini, daha yeni seçenekler ise bu hayvanların gübresinden elde edilen solucan gübresi ya da yarasaların doğal yaşam alanlarından toplanan gübreler idi. Bunların hepsinin kendine özgü rahatsız edici yanlarını fark ettik.

Bunlarsız nasıl olacağını ve alternatifleri tartışırken kapsamlı ve güvenilir veriye ulaşamadığımızdan dolayı yolumuzu deney ile bulmaya karar verdik. Konvensiyonel ve organik yöntem ile karşılaştırmalı bir bahçe kurduk.

Burada alternatiflerimizin işleyişini gördük ve bizim için tatmin ediciydi. Öncelikle çevremizden temin edebileceğimiz kaynakları aradık, bunların başında gelen tatlı su yosunu ve kompostu daha verimli kullanmaya odaklandık.

Sisteme karşı bir duruş sergiliyorsunuz bunun zorlukları var mı? Öncelikle sosyal, ekonomik ve psikolojik zorluklarını yaşıyoruz. Maalesef günümüzde psikolojik limitin altında para kazananlar, çok da ciddiye alınmıyor. Karşındaki kişi seni ciddiye almadığında 24 | Gaia Dergi • Mart 2016

ne alışveriş ne de sohbet, yardımlaşma devam ediyor.

Bu yüzden yavaşça sistemin dışına çıkıyoruz. Ve elbette hayatı kolaylaştırıcı birçok yönü bulunan sistem toplumunun dışında olmak farklı bir psikolojik yapıya geçilmesini gerektiriyor. Ayrıca örneğin, her ay 1500 liradan fazla kazanan insanlar için tasarlanmış bu dünyada, yerleşik sorumlulukları (bahçe, hayvanlar, siparişler...) aldıktan sonra hareket etmek bile pek kolay olmuyor. Beklenmedik olaylar da bizi zorluyor elbette, köpek ve/veya kedilerden birinin hastalanması ya da bizim başımıza gelen herhan-

gi bir şey. Şehir yaşantısı ile mevcut şartlarınızı kıyasladığınızda bize neler anlatabilirsiniz?

Kent ve köy yaşamındaki farklılıkları yaratanın zamanın bölünüşünün belirlenemezliğinden kaynaklandığını düşünüyoruz. Günün hangi saatinde ne yapacağınızı ilişkin planlar sıklıkla değişebiliyor. Ve şehir yaşantısının aksine birçok şey ertelenemez oluyor. Örneğin susuz bir tarla, halsizlik mazeretini kabul etmiyor. Başka bir farklılık da elbette hava koşulları. Kentte soğuk, ısıtılmış evden ısıtılmış otobüse kadar yaşabiliyorken burada

günün büyük kısmı o havada geçebiliyor. Ayrıca şehirdeki konfor anlayıştan sonra burada farklı bir konfor hissi oluşturmak zorundasınız.

Bununla birlikte her işimizi kendimiz yapmamız gerekiyor. Bir elektrik ya da su arızasını aylık kazancımızın yarısını vermemek için birçok şeyi yapmak ve yapamadıklarımızı öğrenmemiz gerekiyor.

Biz iki kişiyiz ve bir küçük bir toplumun teknik bilgi ve pratik birikimine sahip olmak zorundayız. Bu, stresli ve yorucu zamanlar geçirilmesine sebep olabiliyor, şehrin koşuşturmasına karşı burada da yaşam çok yavaş değil.

Kafasını bir yere sıkıştırmış köpeğe koşarken, patlamış su borusuna geri yetişmen gerekebilir ve bunları yaparken stresli olduğunu bile farkına varamazsın.

Neyse ki, gün güzelliklerini de karşımıza çıkarıyor ya da biz güzelleştirmeye çalışıyoruz.

Gözünüzün gördüğü her yere gidebilecek ve orada vakit geçirebilecek olmak betonların arasından hızla gidebilmekten çok daha özgür hissettiriyor. Şehirde bir çok pencereden görülebilecek değişimler sadece inşaatlarken burada yeşeren, sararan ağaçlar, büyüyen hayvanlar zamanın akışıyla barıştırıyor insanı. Zaman geliyor, iş için kullandığınız beceri ve malzemelerden birini alıp oyuna çevirip zaman eğlenceli kılınabiliyor. Örneğin, araba ekerken kullandığımız halattan stackline yapıyor, sevgili köpek arkadaşlar da ne yapı-

► Gözünüzün gördüğü her yere gidebilecek ve orada vakit geçirebilecek olmak betonların arasından hızla gidebilmekten çok daha özgür hissettiriyor. yor bunlar diye yanımızdan ayrılmıyor haliyle stackline daha zor hale geliyor (Gülüyor).

Nasıl bir tarım şekli kullanıyorsunuz? Fukuoka'nın doğal tarım ilkeleri hakkında ne düşünüyorsunuz?

Biz, hayvan endüstrisine dayalı tarıma alternatif olacak yöntemler öğrenmeye ve deneyimlemeye çalışıyoruz. Bakir arazilere “uyumlu” halde tarım yapmaktansa önceden konvensiyonel yöntemlerin kullanılmış olduğu arazilerin dönüştürülmesinin de önemli olduğunu düşünüyoruz.

Bahçemizde hiçbir kimyasal gübre ya da ilaç kullanmıyoruz öncelikle. Bunun yanında sadece kontrol grubu olarak hayvan gübresi kullandığımız alanlar bırakıyoruz. Hastalık ve zararlıları mümkün olduğunca uzakta tutmaya çalışıyoruz. Çeşitliliği bahçemize yayıyoruz. Ve mümkün olduğunca az sulamaya çalışıyoruz. Yosun gübresini

bolca üretebiliyoruz ve bunu daha kullanışlı hale getirmeyi istiyoruz. Fukuoka’yı önemsiyoruz ama bilime de inanıyoruz. Yeni tarımsal yöntemlerin de sınanabilir bir şekilde ulaşabileceğimiz kaynakların olmaması bizi üzüyor. “Alternatif” tarım yapanların, yaptıkları işleri (neyi, ne zaman, nasıl, ne biçimde) kayıt altında tutmaması ve sonucunu hangi başlangıca göre aldığını bilmememiz bizi yanılttığı gibi her toprağın, her iklimin, her taşın farklı olduğunu unutmamız gerektiğini de tekrar hatırlatmak isteriz. Bu sebeplerden ötürü toprağın, iklimin ve doğanın uyumuna uygun olarak farklı teknikleri aynı zamanda deneyimleyip tarlamıza en uygununu seçmemiz gerektiğini düşünüyoruz.

Hedefleriniz içinde neler var?

Geçtiğimiz yıl sadece tek yıllık bitkiler ile yetiştiricilik yaptık. Ağaçlardan beslenmenin öneminin farkında

olduğumuz için bu yıl bolca ve özenli ağaçlar direkt müdahalesiz yetişmesini sağlamayı umduğumuz bir alan var. Bu yıl buraya dikeceğiz ve mümkün olduğu kadar büyütmeyi amaçlıyoruz. Önümüzdeki yıl bolca reçel, salça, marmelat ve birçok kışlık yapmayı planlıyoruz. Ahşap işlerine devam edeceğiz. Başka başka yeni eğlenceli sömürüsüz işler de hayatımızda olması için uğraşacağız.

Bu düşüncenizi yaymak için bir etkinlik yapıyor musunuz veya böyle bir düşünceniz var mı?

Henüz böyle bir etkinlik yapmadık fakat insanlarla basit ve açık planlı bir deneyim ağını kurmayı konuşmak istiyoruz. Örneğin birçok insanın aynı tohumla deneyimlediklerini farklarını gözlemleyebileceği bir bilgi ağı hayal ediyoruz. Bu ağ ile birlikte yöntemin uygulanabilirliği görülüp yayılabilir.

Gaia Dergi • Mart 2016 | 25

Ayrıca kısa dönemlerde gidilip gelindiğinde oradaki işleyişine uzak kalındığından dolayı, daha çok bir bitkinin tohumundan meyvesine kadar gözlemlenebileceği bir zaman diliminde insanları konuk almayı istiyoruz elbette. Bu yüzden mekânsal sınırlılıklarımızı da zorlamaya çalışıyoruz. Bunun yanısıra birçok atölye (bahçe, aşçılık, ahşap, veganfeminizm gibi) ve başka etkinlikler de düzenlemeyi arzu ediyoruz.

Dediğimiz gibi iki kişi birçok iş arasında kendimize ve bu amaç/hayallerimize zaman bulamıyoruz. Buraya gelen ve gelmek için bize yazan arkadaşlar oluyor, herkese kapımız açık ancak sınırlı yaşam alanı içinde her zaman buna imkân bulamıyoruz. Ancak sezonda, hava koşullarının da iyileşmesi ile birlikte ekovegan bahçelerde brirçok arkadaş ile ekip, biçip, yiyip içmek istiyor ve buradan 26 | Gaia Dergi • Mart 2016

bizimle iletişim kurmalarıyla birlikte onları ağırlayabileğimizi söylüyoruz.

Biz ne yapabiliriz?

Gaia Dergi’yi ilk çıktığı günden itibaren takip ediyoruz, sizinle röportaj yapmak elbette çok hoş. Biz, yaşayabileceğimiz bir alan inşa ederken çok zorluk çeksek de sabah uyandığımızda ağaçları, dağı, gökyüzünü görmek, hayvan dostlarımızla geçirdiğimiz her an, gece

yıldızları görmek, hayatı daha da kıymetli kılıyor. Türcülük, cinsiyetçilik, LGBTTİQfobiklik, heteroseksizm, savaş, militarizm ve eril tahakkümün (...) uzağında bir yaşam benimserken bunların gerçekten yok olduğunu falan sanıyorsunuz, sonra bir “haber” sizin uyanmanıza yetebiliyor. Bunlardan kaçamasak da; daha az şiddet ve sömürüye maruz kalmayı ya da maalesef uygulayıcısı olmayı yeğliyoruz. Ayrıca

kentte, bir apartman ya da ofis binasında hayattan, hayvanlardan ve doğadan uzak yaşamak yerine “yuvamıza döndük” ve burada yaşıyoruz. İstediğimiz şeyi yapmak için o ilk büyük adım, elbette korkutucu ancak sadece cesaret etmeliyiz. Bazılarımızın imkânları bazılarımızın cesareti bizi bu yolda yürürken yoldaş oluyor, aksamalar, büyük çukurlar, düşüşler elbette oluyor ancak hangi yol pürüzsüz ki? (Gülüyor)

Bu hayat tarzının hayaliyle yaşayan sistem insanlarına ne önerirsiniz?

Aslında sistem, her yerde var.

Köyde de şehirde de. Biz ise farklı versiyonlarını da yaşıyoruz burada. Sadece kendin için değil, hayvan ve doğa için de varsın. Gündelik ilişkiler içinde gizlenmiş iktidar ve sömürü ağından kurtulmak yerine o ağı parçalamaya çalışıyor ve barışın, bu ilişkilerdeki tutumlarımızda kendini gösteridğine inanıyoruz.

Bu yüzden barışın tabaktan önce tarlada tohumla başlayıp soframıza düşüp gezegene yayıldığını söylüyor ve daha az sömürü ve şiddet ile hayatımızı idame ettirmeye çalışıyoruz. Parasız yaşamın kurulması düşlesek de birçok şey için para harcamamız gerekti ve gerekiyor da. Hayatımızın idamesi için yaptığımız işler için birçok malzeme gerekiyor ya da kendimiz ve birlikte yaşadığımız hayvanların ihtiyaçları.

Bu yüzden para ile ilişkimizi, ihtiyacımız ve yoksunluğa düşmeyecek ölçüsü üzerinden kuruyoruz. Topyekün kopuş yerine –ki bu da kıymetlidir, bir ara konumda yaşamaya devam ediyoruz. Film izlemeye, kitap okumaya, video çekmeye yani teknoloji ile bağımızı koparmamaya çalışıyor ve kültürel olarak da yoksunluk yaşamamaya çalışıyoruz. Son olarak 20 m2 bir altıgende kocaman bir hayatın kurulabileceğini deneyimlerken birçok güzellik de hayatımızda. Her geçen gün bunlarla karşılaşıyoruz.

Vegan ürünlerin çok pahalı olması gibi bir algı var ki baktığımızda bazı vegan ürünler gerçekten pahalı. Bu konu hakkında ne düşünüyor, kendi fiyatlarınızı neye göre belirliyorsunuz?

Endüstriyel vegan ürünler, market raflarında pahalı olarak yer bulabiliyor. Nedeni “az” sayıdaki “tüketici” ile

buluşturulmasında ortaya çıkan maliyetten dolayı olabilir. Dükkan kiralarının yüksek olduğu yerlerde satılması ya da satılmama riski fiyatları yükseltiyor olmalı. Küçük üreticilikte ise satış kişisel ilişkilerden ortaya çıktığı için öngörülebilir bir üretimin ve satışın mümkün olması,

nün, 20-30 liraya satılması pek sürdürülebilir olmazdı.

Ayrıca vegan olarak, inek sütü satan bir firmadan soya sütü almayı ya da kapitalizme ve doğaya fazlaca tüketerek zarar verip vermediğimi yıllar önce kendimce tartışmış ve evde endüstriyel tüketime karşı olarak kendimce üretimlere geçmiştim. Hâlâ böyle bir yaşayış sürmeye devam ediyor, hatta ediyoruz.

► İstediğimiz şeyi yapmak için o ilk büyük adım, elbette korkutucu ancak sadece cesaret etmeliyiz.

Ürünleriniz nelerden oluşuyor? Fiyat aralıkları nedir, nasıl temin edilebilir?

aracının da oratadan kalkmasıyla riski azaltıp fiyatları düşürüyor. Ürünlerimizde kendi ürettiklerimizi kullanıyor olmamız fiyatı belirleyeni emek ve zaman yapıyor. Samimi olmak gerekirse, üretim süreci ne kadar eğlenceliyse fiyat da o kadar ucuz oluyor.

Yoksa zevk almayarak 14 saatinizi verdiğiniz bir ürü-

Salça, turşu, sos ve konserveler yaptık.

Fiyatlarımız, pazarda köylülerin sattığı fiyatlardan çok farklı değil. Örneğin salçalar 10-20 tl arası, turşular 10 lira. Sayfamızda liste ve fiyatlarımız yazdığından oradan da bize ulaşabilirsiniz.

Dediğimiz gibi ahşap işler de yapıyoruz, ahşap bardak 40, kuksa 50 lira civarında ve diğer birçok özel sipariş işleri de.

Gaia Dergi • Mart 2016 | 27

si gerekirken inatçı ufaklık sapasağlam yerinde duruyor.

Daha önceleri oksijeni toksik bir madde olarak algılayan büyük bakteri bakıyor ki, kü-

Selma Çam | erendiz77@gmail.com

MİTOKONDRİYAL HAVVA'NIN İZİNDE:

BİR GENETİK HİKAYESİ Bundan 1,45 milyar yıl öncesine ait bir mikrofosil bizlere bir hikâye anlatıyor.

Bilinen en eski mitokondrili hücreye ait bu fosil, evrim tarihinde bir mihenk taşı olarak da düşünülebilir. Kendisinden önce de mitokondrili hücreler vardır belki; fakat bilimde bulunan en eski veri her zaman başlangıç kabul edilmektedir. Sizleri mitokondrilerin oluştuğu tarihe götüreceğiz, sonra tekrar günümüze gelip oradan geri geri yürüyerek Afrika’daki bilinen ilk kadın insanın bulunduğu zamana varacağız. Zaman makinamıza atlayın ve kemerlerinizi bağlayın.

D

ünya’nın canlı çeşitliliğinin basit bakterilerden oluştuğu bir dönemden bahsediyoruz.

Sadece bazı bakteriler tarafından ökaryotik yapıya, yani DNA’nın etrafını bir zarla çevirerek koruyan hücre yapısına geçilmiş. Çoğunlukta olan hücre tipi ise prokaryotik yapı, yani genetik kod hücre içerisine hallaç pamuğu gibi serilmiş ve hücre içindeki hareketler kısmen daha düzensiz. Benzetme yapmak gerekirse canlılık henüz emekliyor. Evrimi hız-

28 | Gaia Dergi • Mart 2016

landıracak o adım atılmamış, hücrelerde oksijenli solunumu hızlı ve organize yapma imkânı sağlayan mitokondriler, yani hücrelerimizin enerji santralleri ortalıkta yok. Çeşit çeşit bakteri var. O dönemde okyanus koşullarının oksijensiz olduğu düşünülüyor ve okyanusta çoğunlukla hidrojen sülfür (H2S) üreten bakteriler yaşıyor. Oksijenli solunum yapan bakteriler de var; fakat çok ilkel yapıdalar.

Tam bu zamanlarda, ya da daha öncesinde bir yerlerde,

oksijenli solunum yapamadığı düşünülen büyük bir bakteri, oksijenli solunum yapabildiği düşünülen küçük bir bakteriyi yutmaya karar veriyor. Büyük bakterinin bir ökaryot mu, yoksa prokaryot mu olduğu tam olarak bilinmiyor; fakat bilinen bir şey var ki, bir mitokondrisi yok.

Küçük bakteri büyük olanın hücre zarından içeri alınıyor; fakat o da nesi? Beklenen şey olmuyor. Küçük olanın hücre zarının parçalanması ve bir besin olarak büyük olan tarafından sindirilme-

çük bakteri oksijeni onun için işliyor ve kendisi için zararlı olmayan başka moleküllere dönüştürüyor. Küçük bakteri de kendisini ikinci bir hücrenin içerisinde daha güvende buluyor. Aralarındaki bu karşılıklı yarar ilişkisi onları geleceğe taşıyor. Bazı kaynaklar ise küçük bakterinin önceleri enerji elde etmek için sülfür veya hidrojen kullandığını; fakat daha sonraları oksijenli solunuma geçtiğini ileri sürüyor. Her durumda da karşılıklı ilişkinin iki taraf için de kazançlı olduğu söylenebilir. Aynı dönemde benzer durumların başka bakteriler arasında da gelişmiş olması mümkün. Zamanla küçük bakteriler ve onları çevreleyen büyük bakteriler arasındaki ilişki, DNA’larına işliyor.

Birbirleriyle proteinler yoluyla daha iyi yardımlaşmalarını sağlayan yollar buldukça, bü-

tün bu bilgiler de DNA ile geleceğe aktarılıyor. Mitokondri ve kloroplastların oluşmasını anlatan bu hikâyeye bilimde Endosimbiyoz Teorisi adı veriliyor. Gaia Hipotezi’nin geliştirilmesinde büyük rol oynayan bilim kadını Lynn Margulis de dahil olmak üzere Endosimbiyoz Teorisi pek çok bilim insanı tarafından süreç içerisinde geliştirilip bugünkü haline geliyor. İşin ilginç ve bir o kadar da güzel yanı, mitokondriyal DNA (mtDNA) çok ender durumlar dışında sadece ve sadece annelerimizden bizlere geçebiliyor. Neden mi? Sperm, yapısı gereği hareketli bir hücredir ve bütün hareketi sağlayan o küçük kuyruğunda pek çok mitokondrisi vardır; fakat spermin baş kısmında bulunan eritici enzimler yumurtaya ulaşıp yumurtanın hücre zarını erittiğinde, kuyruk dışarda kalır.

Genetik kodunu yumurtaya atmayı başarmış olan spermin mitokondrileri, görevini yerine getirmiş bir biçimde yeni döllenmiş hücrenin dışında kalmıştır. Döllenmiş yumurtada bulunan mitokondriler bu sebeple sadece anneninkilerdir.

MtDNA'lar hücreler bölünmediği takdirde de bölünme

özelliğine sahiptir. Zaten bu sayede bir hücrede yüzlerce mitokondri olabilmektedir.

Buna ek olarak çekirdek DNA'sını koruyan histon proteinlerine ve kopyalanma esnasında ortaya çıkan sorunları yok eden kontrol mekanizmalarına da sahip değillerdir. Bütün bunlar mtDNA'yı çekirdek DNA'sından çok daha mutajen yapar.

Oldukça yüksek mutasyon oranına sahip mtDNA'lar, genetik çalışmalarında bir takvim görevi görürler. Nasıl mı?

Döllenmiş bir hücrenin çekirdek DNA’sı anne ve babasının genetik kodunu birlikte içerir, üstelik birbiriyle parça alışverişi yaparak iyice karışmışlardır. Daha detaylı bakıldığında dedeleri ve ninelerinin genetik kodudur burada gördüğümüz. Daha geriye gidersek kuşaklar öncesinden gelen bir koddur; ama birbirine karışa karışa ataların DNA'sı neredeyse izi sürülemez bir hale gelmiştir. Peki, mtDNA öyle midir?

Kadınların mtDNA'larını takip ederek yeterince geriye gidildiğinde bu izler sizi ilk kadın insana kadar götürebilmektedir: Ortak anamız olduğu Gaia Dergi • Mart 2016 | 29

düşünülen Afrikalı bir kadına.

Dini mitolojiler ona Havva ismini vermiştir. Bundan esinlenerek bilimsel dünya da mitokondriyal DNA’nın izini sürerek ulaştıkları en eski Afrikalı kadına Mitokondriyal Havva ismini vermeyi seçmiştir. Mitokondriyal Havva ile bizim mitokondriyal DNA'mız arasında elbette ki zamanla oluşan pek çok mutasyondan dolayı farklar vardır; fakat bu farkların nerede ne zaman oluştuğu, arkeolojik ve genetik bilgiler yardımıyla tespit edilebilmektedir. 1987 yılında Berkeley Üniversitesi mezunu bilim kadını Rebecca Cann ve çalışma arkadaşları tarafından

yapılan analizler, bulunan en eski Mitokondriyal Havva’nın 99 bin ile 200 bin yıl arasında bir zamanda yaşamış olduğunu tahmin etmiştir. Kendi dönemindeki tek kadın insan (Homo sapiens sapiens) değildir; fakat soyunu bir şekilde günümüze taşıyabilmiş bilinen tek kadındır. Onun izini sürerken bilim insanları, Homo sapiens sapiens türünün Afrika'dan çıktıklarını öne süren teoriyi bir kez daha destekleme ve bugüne gelirken geçtikleri göç yollarını daha güçlü kanıtlarla belirleme imkânı bulmuştur.

ları bir kez daha selamlama ve tarih boyunca erkeklerle genetik alanında da hep bir iş bölümü içerisinde olduğumuzu hatırlama imkânı bulmuş oluyoruz. Soyadımızı aldığımız babalarımıza ek olarak, bizlere mitokondriyal soyumuzu bağışlayan annelerimize selamlar olsun.

Not: Mitokondriyal Havva’ya ek olarak bilimde, yalnızca erkek bireylerde bulunan Y kromozomunu takip ederek ortak erkek atayı bulma çalışmaları da sürmektedir; fakat bu sayımızda ona değinmeyeceğiz.

Bizler de hikâyenin yansımalarına bakıp enerjiyi nesillerden nesillere taşıyan kadın-

Kaynaklar: Nature, “The Origin of Mitochondria”, 2010, http://www.nature.com/scitable/topicpage/the-origin-of-mitochondria-14232356 Erişim tarihi: 22.02.2016 Integrated DNA Technologies, 2011, https://www.idtdna.com/pages/docs/educational-resources/mitochondrial-dna.pdf?sfvrsn=4 Erişim tarihi: 22.02.2016 Nature, “Mitochondrial DNA and Human Evolution”, REBECCA L. CANN MARK STONEKING & ALLAN C. WILSON, 1987, http://www. nature.com/nature/journal/v325/n6099/abs/325031a0.html Erişim tarihi: 23.02.2016

30 | Gaia Dergi • Mart 2016

Doğanın ve yaşamın renklerini Gaia Dergi’nin gözünden takip edin! İnternet sayfamızı ziyaret ederek abonelik sayfası üzerinden dergimize abone olabilirsiniz. 

Ümit Ninova | jufsernoh@msn.com | @jufsernoh

NİDAA BADWAN'ıN 100 GÜNLÜK YALNIZLIĞI

Nidaa Badwan, Gazze’de yaşayan Filistinli yeni varoluşçu (neoekzistansiyalist) bir fotoğraf sanatçısı. Nidaa, içinde umutlar taşıyan ve bir şeyleri değiştirme arzusuyla taşıp duran bir romantik. 1982 Nobel Edebiyat Ödüllü, Kolombiyalı yazar Gabriel Garcia Marquez’in Yüz Yıllık Yalnızlık adlı kitabına gönderme yaparak “Yüz Günlük Yalnızlık” adında kendi varoluşçu projesini başlattı. Nidaa “Eğer özgür bir ülkede yaşıyor olsaydım, neler yapardım?” diyerek başladı bu serüvene. Çünkü onu bu 100 günlük yalnızlığa sevk eden şey gönüllü bir istenç değil, bir reddedişti.

32 | Gaia Dergi • Mart 2016

Gaia Dergi • Mart 2016 | 33

J

ean-Paul Sartre, intihar bir kaçış değil reddediştir, der. Nidaa da bu köhne yaşamda ona zaruri kılınan davranış ve yaşam tarzını reddediyordu. Hissettiklerini şöyle aktarıyor genç sanatçı: “Her şey çok güzel ama benim odamda, Gazze’de değil. Ben daha iyi bir yer

bulana dek bu odada ölmeye hazırım. Şimdi siz, başka bir hayat benim için mümkün diye düşünebilirsiniz.

Ben burada yaşadığımı hissetmiyorum ama bu proje bana yeni pencereler açtı.”

Yeni varoluşçuluğun popülerleşmesinde önemli 34 | Gaia Dergi • Mart 2016

rolü olan Colin Wilson’ın en meşhur ve ilk kitabı olan The Outsider (Uyumsuzlar) ile kendi hayatında güçlü bir bağ kuruyor. Kendine dayattığı bu katı disiplin ve derin maneviyatta teselli buluyor ve kendi hayatını kontrol etmeyi öğreniyor.

Toplumdan uzak içsel bir

yolculukta kendi yolunu arıyor. Herhangi bir şeye veya yere ait olmadığını söyleyen sanatçı, tek odalı evinde The Outsider’ı yeniden ziyaret ediyor.

Nidaa Badwan, 2013 Kasım ayında Gençlik ve Sanat programı için

yardım ederken Hamas memurları tarafından taciz ve darp edildiğini söylüyor.

Neden erkeklerle birlikte durduğunu sorduklarını, kot pantolon giydiği için onu azarladıklarını ve geleneksel İslam kıyafeti olmadan dışarı çıkmaması için bir kâğıt imzalattıklarını da.

“Onlara bir sanatçı olduğumu söyledim, onlar da bana ‘Ne anlama geliyor bu?’ diye sordular. Film ve video çektiğimi söyledim. ‘Ne hakkında konuştuğunu bilmiyoruz ve ne giyiyorsun?

Neden bu kadar farklı görünüyorsun?’ dediler ve bana vurdular.”

Ertesi gün Nidaa odasına çekildi. İlk iki ay için intihar etmeyi düşündüğünü, anksiyete hapları kullandığını ve yatıp ağladığını söylüyor.

“Yavaş yavaş bu izolasyonu sevmeye başladım.” diye açıklıyor. “Bu bir hastalık değil aksine beni iyileştirdi” diyor. “Yaşama dahil olmak

için birçok kapı çaldım ama Gazze’de çare yok. Sinemayı seviyorum ama Gazze’de gidecek sinema yok.

Resim yapıyorum, yaptığım resimleri sergileyecek galeriler yok. Bir kadın aynı zamanda sanatçıysa bu bir felaket” diye ifade ediyor.

16'ncı ve 17'nci yüzyılın Hollanda Altın Çağ ressamlarının otoportrelerinin sanki yeniden yorumlanması diye bakanlar da var Nidaa’nın çalışmalarına. O çok yüzlü bir toplumda çok yüzlü bir kadın. Cüretkâr, radikal, üretken ve yaratıcı… En çok da yaratıcı. 100 Günlük Yalnızlığı’nda hayatın en derinindeki iki şeyi, yaratıcılık ve özgürlüğü keşfe çıktığını söylüyor. O, bu yaratıcı teslimiyetinde isyankâr bir Gazze’nin hikâyesini anlatıyor. Sartre’ın sözleriyle; “Her birey yalnızca kendi eylemlerinin değil kendi kaderinin de efendisi olan biricik bir varlıktır” diyor ve eserlerini bu bakışla kurguluyor. Bu izole çalışmasında yeni bir dünya yaratmak isteyen sanatçı, projeyi bir katarsis deneyimi olarak görüyor.

“Bir şeyleri değiştirmek için önce Gazze’yi güzel bir şeye çevirmek istiyorum.

Renk ve barış ne bilmeyen Gazze’yi kendi renklerine çevirmek istiyorum” diyor. Çünkü Nidaa’nın bu izolasyonu başladığında Gazze de bombardıman altındaydı. Bu yüzden Nidaa’nın mahkûmiyetinden, Michel Foucault’nun Büyük Kapatılma’sına gönderme yapanlar da var. Barış süreci sürerken siyasetçilerin sözlerini çiğneyerek kendi inandırıcılıklarını kaybettikleri için, sanatçının kendi içine kapanması siyaset konuşmalarından daha çok fayda yakalayabilir ve evrensel düzeyde bir yaratım sağlayabilir. Bunun

için kendini bu izolasyona adadığını söylüyor.

Büyük Kapatılma’ya geri dönecek olursak, 17'nci yüzyıldan itibaren tüm Avrupa’da etkisini göstermiş kapitalizmin iktisadi temelli radikal kararlarını içeren bir süreçten bahsediyoruz. Çalışamayacak durumda olanlar, sakatlar, akıl hastaları, suçlular ve eşcinseller gibi birçok durum ve kimlikten insan Paris’te kurulan Hôpital général adlı bir mekâna kapatıldı.

Bu durum sonraları farklı kurumlar altında diğer Avrupa ülkelerine taştı.

“Bu kurumlarda geliştirilen teknikler, tüm topluma yayılarak kapitalizmin ihtiyaç duyduğu üretken ve itaatkâr bedenlerin üretilmesinde kullanılmıştır.

Nitekim bu disiplinci teknikler, günümüzün polis devletlerinde, Büyük Kapatılma'nın ve Büyük Gözaltı'nın toplumun tüm hücrelerine nüfuz ettiği ‘güvenlik toplumları’nda en yetkin halini almıştır.”* Nidaa’nın 100 Günlük Yalnızlığı’nda ise iki ayrı dünya var. İki değişken, iki diyalektik… Dış-diyalektik, dışarıda devam eden çatışma, yıkım, ambargo ve mahvedilmiş Gazze şeridini içeriyor. İç-diyalektik ise tek odalı bir evde, bir yaşam köpürmesi, yaratıcılık ve özgürlük taşıyor. Çünkü bu “kapatılma” özgürlüğün, özellikle kadın özgürlüğünün bir nebze olsun göze çarpmasına el vermemek için dayatılıyor. Nidaa bu izolasyonu ile hem kendi özgürlüğüne el sürülmesine Gaia Dergi • Mart 2016 | 35

► Hissettiklerini şöyle aktarıyor genç sanatçı: “Her şey çok güzel ama benim odamda, Gazze’de değil. Ben daha iyi bir yer bulana dek bu odada ölmeye hazırım. Şimdi siz, başka bir hayat benim için mümkün diye düşünebilirsiniz. Ben burada yaşadığımı hissetmiyorum ama bu proje bana yeni pencereler açtı.” izin vermiyor, hem de sanatın zenginliğini kullanarak şiddetin yerel yaşamı ile arasındaki mesafeyi koruyor.

Dışarıdan tümüyle koruyucu ve soyutlayıcı, içeriden tamamen genişleyen ve doğurgan bir hareketlilik hâkim.

Max Stirner giriyor söze: “Neymiş benim üstlenmem gereken o bir sürü mesele? Öncelikle iyi meseleleri benimsemeliymişim, sonra tanrı meselesini, insanlık, hakikat, özgürlük, insaniyet, adalet meselelerini; dahası halkımın, hükümdarımın, vatanımın meselelerini,

ayrıca tin meselesini ve daha binlerce başka meseleyi...

Bir tek Benim kendi meselem hiçbir zaman Benim meselem olmamalıymış!”** Şimdi bunu değiştirelim: Neymiş kadının üstlenmesi gereken o roller? Öncelikle ahlaki ve dini ölçütlere bağlı kalmalıymış. Sonra mütevazı ve sade olmalıymış.

Toplumsal yaşam içinde nihai kimliği anne olması ve anneliğe yaraşır davranması gerekirmiş. Dahası erkeklerin cüret edebileceği toplumsal hareketlerden uzak durmalıymış. Özgürlük maskülenmiş ve kadının bunda bir payı

*Michel Foucault, Büyük Kapatılma (Ayrıntı Yayınları, 2011) **Max Stirner, Biricik ve Mülkiyeti (Kaos Yayınları, 2013) • Çeviride emeği geçen Cansın Sinangil ve Azad Aldanmaz'a teşekkür ederim.

yokmuş. Vatanın, milletin ve tanrının beklentilerine kadının kayıtsız kalması olanaksızmış. Bir tek kadının kendi bedeni hiçbir zaman kadının kendi meselesi olmamalıymış. Böyle böyle binlercesine… Üstüne basa basa şu yeryüzünde alamadık kadınların canını bir nihayet! Bir nihayet gelemedik hakkından. Ne istediysek bu dünyaya da kadınlara da bir türlü yaptıramadık. Oysa cennet gelecekti buraya, yeryüzüne.

Hakkından gelebilseydik eğer. Kadınların…

1. Sophia Hayden Bennett

Sevcan Karadağ | sevcankaradag00@gmail.com

MIT’ten mimarlık diploması alan ilk kadın mimardır.

Ancak mezun olduktan sonra kadın olduğu için iş bulmakta oldukça zorlanmış ve 21 yaşında mesleği başlamadan bırakmıştır.

| @mdrnlsr

KADIN VE MİMARLIK Ataerkil toplumlarda alışıldığı üzere kadın ve kadının üretici, yaratıcı, tasarlayıcı rolleri dar bir alana sıkıştırılmış, hatta bazı alanlarda kadın doğrudan dışlanarak yetenekleri köreltilmeye çalışılmıştır. Mimarlık, bu alanlardan sadece biridir.

Kadın ve erkeği eşit görmeyen; kadının kimliğini reddeden; eril, iktidarını her gün yeniden üretmek için kurguladığı aile içine hapseden; kürtaj yasağı, çocuk doğurma baskısı altında bırakan; ırkçı, gerici, piyasacı politikalarla eğitim ve sağlık başta olmak üzere temel haklarımıza ulaşmamızın önüne geçen siyasi politikaların yürütüldüğü zamanlarda kadın olarak herhangi bir alanda önde olmak elbette kolay olmamıştır.

Eril iktidar ve söylemlerle kurulan modern devlet aygıtlarının cinsiyetçi duruşlarıyla, özel ve kamusal alanda yeni kavramlarla kadını tahakküm altında tutmasına baş kaldıran kadınlarımızın kendi meslek alanlarını erkliğe bırakmaması biz genç 38 | Gaia Dergi • Mart 2016

kadınları bir kere daha onurlandırmıştır.

Aşağı çekilen, sınırlanmaya kalkışılan kadın bedeni, geçmişten günümüze birçok alanda olduğu gibi mimarlık için de esin kaynağı olmuştur. Mesela, Avusturya doğumlu mimar ve sahne tasarımcısı, tutkusu sonsuz mekân olan Kiesler, 1925’lerde Tohum Hücresi adını verdiği duvar, döşeme, tavan farkını ortadan kaldıran, eğrisel yüzeylerden oluşan “Sonsuz Evi”ni tasarlamıştır. Yaşamının sonuna doğru yayımladığı bir kitabında; “Bugüne kadar, mimarlık erkeksiydi. Şimdi artık kadın bedeni gibi sonsuz bir süreklilikle, kadınsı bir mimarlık başlıyor” cümleleriyle kadın bedeninin sonsuzluğuna

2. Margarete Schütte-Lihotzky 1897 de doğmuştur. Nazi Direniş Hareketi içinde yer alan aktivist kadındır.

Cumhuriyet’in kuruluşunun 15. yılı kutlamaları sırasında Bruno Taut’un çağrısı üzerine Türkiye’ye gelerek Karaköy’de tak yapan Avusturya’nın ilk kadın mimarıdır.

vurgu yapmıştır. Buradaki sonsuzluk kavramı kadın bedeninin doğurganlığından kaynaklı olabilir. Zira bazı kaynaklarda yapı hamile ve kalçası geniş bir kadın figürüne benzetilmiştir.

Yeri gelmişken değinmek isterim. Doğurganlık, kadın bedenine verilen bir mucize olmasıyla birlikte bu özelliğini kendi isteğiyle özgür olarak, bedeni üstünde eril toplumun baskısı olmadan kullanabilmesi önem taşımaktadır.

Tüm direngenlikleriyle yaşadıkları dönemlerde kamusal alanlara müdahaleleri yetmiyormuş gibi bir de erkek egemen bir mesleğe göz diken, üstelik bu alanda ilkler gerçekleştiren kadın mimarlarımızdan bazılarını kısaca tanıyalım:

mimar, 1926’da yapımına başlanılan E.1027 adındaki kübik evi, sarp kayalıklar üzerinde tasarlamıştır.

4. Marion Mahony Griffin 1876 doğumlu, Amerikalı mimar ve kent tasarımcısıdır.

Dünyanın ilk lisanslı kadın mimarı olması ile tanınır.

Ayrıca F.L. Wright’ın ilk çalışanıdır. Daha sonraları kendi ofisini açmıştır. Bir süre sonra Hindistan’dan Lucknow Üniversitesi Kütüphanesi’ni tasarlama önerisi almıştır ve gittiğinde geçirdiği bir kaza sonucu yaşamını yitirmiştir.

3. Julia Morgan 1872 yılında Kaliforniya’da dünyaya gelen Amerikalı mimar, Paris’teki École de Beaux-Arts’dan mezun olan ilk kadın mimardır.

Kaliforniya’da 700 üzerinde yapı tasarlamıştır.

5. Eileen Gray 1878 İrlanda doğumlu mimar, tasarımlarını asla tek bir çatı altında toplamamıştır ve bu nedenle O’nun tasarım felsefesi, “özgürlük” olarak bilinir. 1924 yılına kadar hiç yapı tecrübesi edinmemiş

6. Charlotte Perriand 1903 doğumlu Fransız mimar. Dönemin en ünlü mimarı Le Corbusier ile olan iş görüşmesini şöyle anlatıyor: “1927’de bir ekim akşamı, kolumun altında o güne dek yapılmış çalışmalarım, kendimi Le Corbusier’nin karşısında buldum. Süssüz atölyesinin insanı rahatsız eden bir yanı vardı, Le Corbusier beni soğuk karşıladı. ‘Ne istiyorsun?’ diye sordu, gözlüklerinin arkasından.

‘Sizinle çalışmak istiyorum,’ dedim. Çizimlerime hızlıca göz attı. ‘Biz burada yastık kenarı işlemiyoruz’ dedi ve kapıyı gösterdi.”

Daha sonra Le Corbusier Charlotte’nin tasarladığı ve ürettiği mobilyaların yer aldığı bir sergiyi görüyor ve Charlotte’ye O’nunla çalışmak istediğini belirten bir haber gönderiyor.

7. Jane Drew 1911 doğumlu İngiliz mimar. Mezun olduğu dönemlerde kadın olması nedeniyle iş bulmakta oldukça zorlanıyor. Bir süre bir yerlerde çalıştıktan sonra Gaia Dergi • Mart 2016 | 39

çalışanlarının tamamının

kadın olmasını amaçladığı kendi ofisini açıyor. Ancak mimarlık okullarında da kadınlar zar zor yer edindiği için kadın çalışan bulmakta zorlanıyor ve bir süre sonra çalışanlar, cinsiyetten bağımsız bir şekilde ofiste yer ediniyorlar. Yapılarının birçoğu az gelişmiş ülkelerde yer alan mimar, kadın olmasının en çok İngiltere’de sorun yarattığını belirtiyor.

konusunda Martin Wagner ile çalışan Tomsu, Yüksek Mühendis Mektebi’nde (Daha sonra İTÜ olacaktır) Emin Onat’ın asistanı olarak görevlendirilmiştir. İTÜ’de hızla yükselen ve akademisyen kimliğinin yanında yarışmalara da proje hazırlayan Tomsu önemli başarılar elde etmiştir.

9. Münevver Belen Leman Tomsu ile aynı sene Güzel Sanatlar Akademisi Mimarlık Bölümü’nden mezun olan mimar, Tomsu ile birlikte uzun seneler çalışmalar yapmıştır.

Modern tarzı benimseyen bu iki kadın, İkinci Ulusal Mimarlık Akımı’na paralel üslup benimsemişlerdir.

Kadın haklarıyla da ilgilendiği bilinen Tomsu ve Belen, o dönemde Türkiye’nin yeni kadın profili olmuşlardır.

mezun olmuştur.

Restorasyon alanında önemli işler tamamlamış olan kadın mimarımız mesleğine âşkını ise şöyle dile getirmiştir. “Yüksek topuklu ayakkabılarım ile Ayasofya’nın kubbesine de çıktım, şantiye tulumlarımla Gebze’de Çoban Mustafa Paşa Külliyesi’nin duvarlarının üstünde de dolaştım. Restorasyon çalışmalarından çok keyif aldım, yaptığım işleri sevgiyle nakış gibi işledim.”

12. Harika Alpar Söylemezoğlu 11. Mualla Eyüboğlu

10. Cahide Tamer 8. Leman Cevat Tomsu 1913 yılında Kayseri’de doğan Tomsu Türkiye’nin ilk iki kadın mimarından biridir, diğeri ise Münevver Belen’dir. Tomsu, Belen ile birlikte uzun yıllar birlikte projeler gerçekleştirmiş, mimari yarışmalara birlikte katılmışlardır. Şehircilik 40 | Gaia Dergi • Mart 2016

1915 yılında İstanbul’da dünyaya gelen Türkiye’nin ilk kadın mimarlarından Cahide Tamer, döneminin ünlü hocalarından tezhip, hat, minyatür, cilt ve ebru, sedef kakmacılığı, çini sanatı, resim dersleri almıştır. Güzel Sanatlar Akademisi Mimarlık Bölümü’nde de Sedat Hakkı Eldem’in öğrencisi olmuş ve 1943’te akademiden

Anhegger” isimli kitapta Eyüboğlu şöyle diyor: “Köy Enstitüleri yüzünden adımızı komüniste çıkardılar. Mevlevi şeyhleriyle dostluğumuzdan dolayı gericiye. Her boyaya boyandık anlayacağın.

Hepsine de gülüp geçtik.

Sabahattin Ağabeyimin dediği gibi, bizden memleketi sevmek… Gerisi boş…”

1919 Erzurum doğumlu mimar, 1942 Güzel Sanatlar Akademisi Mimarlık Bölümü’nden mezun olmuştur. Türkiye’nin ilk kadın mimarlarından olan Eyüboğlu köy enstitülerinde mimar olarak çalışmaktayken enstitüler kapatılır ve mimarımız Akademi Bölümü’nde çalışmaya başlar. Topkapı Sarayı’nın restorasyon çalışmalarına büyük katkılar sağlamıştır. Aynı zamanda ressam-şair Bedri Rahmi Eyüboğlu ve yazar Sabahattin Eyüboğlu’nun da kız kardeşidir. Tuba Çandar’ın hazırladığı “Hitit Güneşi Mualla Eyuboğlu

Kendi gibi mimar olan eşi Kemali Söylemezoğlu ile mimarlık yapan mimar, Güzel Sanatlar Akademisi’nde Sedad Hakkı Eldem ve Bruno Taut gibi ünlü akademisyenlerin öğrencisi olmuştur. Belen ve Tomsu’dan sonrası dönemde mesleğe atılan Harika Söylemezoğlu, o dönemde bazı işlerde cinsiyet ayrımcılığı gözlemlendiğini ve önemli işlerin kadın mimarlara verilmediğini söylüyor. Mütevazı kimliğiyle tanınan mimar, “İnanmadığım, samimiyetsiz hiçbir işe girmedim” diyor, ama alçakgönüllüce eklemeyi de unutmuyor:“Ben büyük işler yapmış bir mimar değilim.”

13. Florence Knoll Bassett

15. Denise Scott Brown

II. Dünya Savaşı öncesinde mimari projeler yapan, Amerikalı mimar ve tasarımcı. 1938 yılında Hans Knoll tarafından kurulmuş bir firma olan Knoll’u, mobilya markası haline getirmiştir.

Tasarım eğitimine, Cranbrook Academy of Art’ta başlamış, Mies Van der Rohe ve Eliel Saarinen’den dersler almıştır.

Cranbrook sonrasında ise bugünkü adı Illinois Institute of Technology olan Armour Institute’de mimarlık eğitimi almış ve bu okulda da modernizmin en önemli isimlerinden Walter Gropius ve Marcel Breuer’le birlikte çalışma fırsatı yakalamıştır.

20.yüzyılın mimari tasarım alanında etkili olan Amerikalı kadın mimar.

Eşi Robert Venturi de kendisi gibi mimardır.

Postmodernizmin kurucuları olarak bilinmelerine rağmen Denise Scott Brown şöyle demiştir: “Ben postmodernist değilim ve hiçbir zaman olmadım.”Konuya açıklamasını da bir röportajında şöyle dile getirir: “1950’lerde boş yere komünistlik ile suçlanan Amerikalılar’ın, Amerikan Karşıtlığı Komitesi’ne gönderilmeden evvel söyledikleriyle benzerlik gösterir: ‘Ben komünist değilim ve hiçbir zaman da olmadım’. Biz buna atıfta bulunduk.”

16. Lilly Reich

14. Anne Tyng 1920 yılında Çin’de doğmuştur. Harvard Üniversitesi’nden mezun olan ilk kadın mimardır.

Kendisinin tasarlanmış bir yapısı yoktur, ancak mimarlık alanının önemli teorisyenlerindendir.

Berlin doğumlu mobilya ve moda tasarımcısıdır.

Deutscher Werkbund’un ve Bauhaus Okulu’nun (Yapı Bölümü’nün) ilk kadın yöneticisidir. Mies Van der Rohe ile birlikte çalışmış ve birçok ünlü projeye birlikte imza atmışlardır. 1937’de Mies Amerika’ya göç etmiş ve Reich Mies ile olan 4 bin’e yakın tasarımlarını Hitler yönetimine karşı korumaya çalışmıştır. Savaş bitene kadar da zorla askeri projelerde çalıştırılmıştır.

Gaia Dergi • Mart 2016 | 41

sadece Alvar Aalto’nun adının geçiyor olmasının, bazı tarihçilere göre dönemin erkek hegemonyasından kaynaklanmaktadır.

17. Lina Bo Bardi 1914’te Roma’da doğan Brezilyalı mimar, Sao Paulo Museum of Art binasının mimarı olarak üne kavuşmuştur. Ve Brezilya’da ilk modern sandalyeyi tasarlayarak Brezilya’nın mobilya tasarım anlayışını kökten değiştirmiştir.

18. Norma Merrick 1928’de doğan mimar, Amerika’nın ilk lisanslı Afro-Amerikan mimarıdır.

Ayrıca, Amerikan Mimari Enstitüsüne seçilen ilk AfroAmerikan kadındır.

Sophia Hayden, Kadın'ın Binası

20. Gae Aulenti “Aslında birçok yetenekli kadın mimar ve tasarımcı var fakat büyük bir çoğunluğu erkekle ilişkileri sayesinde varlar. Ben her zaman kendim için çalıştım ve kendi başıma var oldum.”

1927 doğumlu İtalyan mimar.

Fransa’daki Orsay Müzesi’nin mimarı olarak tanınan Aulenti, 1954’de Milan Polytechnic Institute’den mezun olduğunda, onunla birlikte sınıfta sadece iki kadın bulunuyormuş. Kendisi aynı zamanda mobilya ve aydınlatma tasarımcısıdır.

Anne Tyng, Graham Foundation

19. Aino Aalto Kocasının gölgesinde kalan bir diğer önemli mimartasarımcı, Alvar Aalto’nun eşi Aino Aalto. Alvar Aalto çoğu tasarımlarını eşiyle birlikte gerçekleştirmesine rağmen, tasarımcı olarak 42 | Gaia Dergi • Mart 2016

Gaia Dergi • Mart 2016 | 43

Gamzegül Kızılcık | gamzegulkizilcik@gaiadergi.com | @gmzglkzlck

TRANS KADINLAR Cinsiyet eşitliği arayışı ile bulunamayışı arasındaki mücadele yanlış bir alışkanlık olarak iki cinsiyete mâl edilse de artık haddimizi aşıyoruz, tabuları yıkıyoruz, kalıpları kırıyoruz. Yeni baştan kurulacak ekolojik perspektife sahip bu dünyanın bir renkli yüzü de cinsiyetlere takılmayan yaşamlar olacak. Kadın ve erkekten, mavi ve pembeden oluşmayan seçenekler, tercihlere saygılı cinsiyetsiz insanlar ile sürdürülebilir, yeşil ve temiz bir gelecek. Şimdi hayal gibi olabilir, ama elbet çok yakında bahar gelecek.

44 | Gaia Dergi • Mart 2016

Gaia Dergi • Mart 2016 | 45

E

rkek zihni az gelişmiş bir ülkede yaşayan insanların bir parçası olarak trans bireylere saygı duymaktan, onları tanımaktan ve onlarla dopdolu bir yaşam hayali kurmaktan ötürü mutluyum. Bu mutluluğumu sizlerle paylaşıp sizi biraz

bir yere doğru yürürken “Top musun lan sen ibne” diye bağırıp darp etmekten tutun da gaspa ve hatta cinayete, evet sadece trans olduğu için, kurban edilmelerine varacak pek çok çirkin ve kara kapı çalmam gerekecek.

Gerek yasal ayrımcılıklar gerekse toplumsal hayata

ülkede. Kimine sevişeceğiniz kontrol altında ve hatta seviştiğiniz görülürse yazılı kayıtlarda.

Trans nedir?

Vikipedi'nin tanımına göre transseksüel; kendisini karşı cinse ait hisseden, karşı cinse benzeme isteği duyan

Transseksüellik, kişinin davranışlarından çok iç dünyasında kendisini karşı cinsten biri gibi görmesi ve hissetmesidir. Bu yüzden transseksüelleri dış görünüşlerinden belirlemek söz konusu değildir. Çünkü kendilerini karşı cinsten hissettiklerini dış görünüşlerine her zaman yansıtmazlar. Travestilikten farklı olarak giyim, fiziksel görünüm ile davranışlardan öte transeksüellerin büyük bir kısmı cinsiyet değiştirme ameliyatı geçirerek sosyal ve hukuki olarak karşı cinse geçerler.

Transseksüel bireyler aslında bedensel açıdan ya erkek ya kadındırlar; fakat kendilerini, bulundukları cinsiyetten başka cinsiyete ait hissederler ve olabildiğince bu hissettikleri cinsiyetin özelliklerine bürünürler.

Yani, kişinin kendini ne hissettiği, kiminle seviştiği, ne giydiği veya ne giymediği hiçbirimizi ilgilendirmiyor.

Bunu anlamak bu kadar zor olamamalı ne de olsa çok refah, ferah, özgür ve bilinçli bir ülkeyiz.

umutlandırmak biraz da üzmek durumundayım. Zira trans bireylerin hayatları pek de öyle şahısları, giyim kuşamları ve rüyalarındaki gibi renkli değil. Az gelişmiş toplumumuzda onlara davranışları sıralamak gerekirse; kafada içki şişesi kırmaktan tecavüz edip kaçmaya, sokakta herhangi 46 | Gaia Dergi • Mart 2016

yerleşmiş kalıplar nedeniyle transların mücadelesi güçleşiyor. Bekar/ öğrenci/ memur / kadın ve erkeklere kiralık daireler, kadın ve erkeklere özel tuvaletler, kadın ve erkek kuaförleri, kadın ve erkek kimlikleri.

Kimliğiniz ile hissettiğiniz farklı ise yaşamanız zor ve mücadeleye dayalı bu

veya kendisini karşı cinsten biriymiş gibi hisseden kişilere verilen addır. Hem erkek hem de kadın için geçerlidir. Yani kişi erkek olduğu halde kadın olmayı isteyebilir, kadın olduğu halde erkek olmayı isteyebilir.

Ancak transseksüel, daha çok ruhsal eğilimler için belirleyici bir kelimedir.

“...Erkek doğmuş bir kadındım. Kimseye bunu anlatamadım.

Ruhlarının karanlığı gözlerini de kör etmiş genel ahlakçıların...”1

Genel ahlakçılar demişken bir kadın, ben de hemen hatırlatayım: Bu ülkede genel ahlakçılar sadece, kendi jargonuyla “anasına, bacısına, karısına” yapılmasını istemediklerini düşünebildiği zaman belki biraz merhametli ve “insan” olabiliyor. Çünkü bu ülkedeki genel ahlakçıların çoğunluğu; gizli eşcinsel olan, gece karısı veya anası uyuduktan sonra çıkıp meşhur caddelerde sevişecek trans birey arayıp bulup, içip, sarhoş olup, sevişip, utanırlar, sonra; darp, gasp ve hatta cinayet davranışları gösterip eve geri döndüklerinde en ağır abi, en maço koca, en erkek oğul oluverirler.

Genel ahlakçıların bir de kadın olanları var tabii.

Bunlar feminizmi erkeklerden daha da çok baltalayan, erk zihniyeti kabullenmiş, ona boyun eğmekten memnun, iki cinsiyetten fazlasını kafası almayan kadınlarımız, çoğu dört bir yanımıza dağılan, çoğu çalışmayan, çoğu sadece televizyona bakan kadınlarımız. Derseniz ki onların suçu mu? Çoğu onların suçu, zira başkaldıran kadınların zekâ seviyesi ile ilgili bir istatistik yok. Demek ki zekâ değil, aklı kullanma, özgürlüğü yaşama ve yaşamını birilerinin kanatları altına girmeden kendi başına idame ettirme iradesi aradaki tek fark.

Trans bireylerin en takdir

edilecek noktalarından biri bence tam olarak bu irade. Biz bazı kadınlar kadın başımıza bir şeyler yapamazken trans kadınlar bu koskoca ve kötü dünyada hissettikleri olabilmek için, kabul görebilmek değil sadece herkes gibi “normal” yaşayabilmek için hayatlarını feda ediyorlar. Nasıl mı?

Anlatayım.

Son örnek Buse oldu. Buse bir trans kadın. Buse evinde uğradığı nefret saldırısı sonucu öldü. Buse içi nefretle dolu, egolarına yenik, kendine ve herkese küskün cibiliyetsizin biri tarafından öldürüldü. Kesici bir aletle öldürülen Buse’nin bedeninin birçok yerinde darp izlerine rastlandı. Nefret saldırısının Buse bulunmadan iki gün önce olduğu tahmin ediliyor.

Saldırganlar hakkında henüz bir bilgiye ulaşılamadı.

Saldırganın genç bir erkek olduğu düşünülüyor. Katilin bulunması için kamera görüntüleri incelenecek.2 Buse ne ilk ne de son. Bu yazı yazılırken onlarca trans birey şiddet görüyor bir yerlerde. Kimi darp edilirken kimi hâlâ olmadığı bir cinsiyete mensup edilmeye çalışılıyor. Zoraki pembeler, mecburi pembeler, sevilmeyen eşler, elalem ne der diye doğurulmuş çocuklar... Bilim, hissiyat ve gerçekler ne kadar gerçekse ve gerçekliğine rağmen uygulanamaz ise gelenek, örf ve hurafeler de bir o

1 Pembe Hayat, Hazırlayan: Fırat Varatyan, “Trans Hayatlar: 'Hançer'” 2 1 Aralık 2015, http://www.pembehayat.org/yasam.php?id=930 , Erişim Tarihi: 1 Mart 2016 Kaos GL, İstanbul’da transfobik nefret cinayeti, 4 Mart 2016, http://www.kaosgl.com/sayfa.php?id=21241 Erişim Tarihi: 5 Mart 2016

Gaia Dergi • Mart 2016 | 47

kadar gerçek dışı ve mecburi istikamet gibi gösteriliyor.

Söylenecek çok sz olsa da en kıymetlisi: Susma haykır, translar vardır!

Berlin merkezli Transgender Europe'un verilerine göre, Türkiye trans cinayetlerinde dünyada 9'uncu sırada.

Bu istatistiklere pek çok alanda aşinayız. Kadına şiddet, kadın cinayetleri, taciz, tecavüz, çocuk hakkı gaspları, eğitimde eşitsizlik ve daha pek çok konuda dünya ile yarışıyoruz.

Tabii ki olumsuzlarımız ile en ön sıralarda yer almayı hak kazanıyoruz.

Bu sıralamalardan bir tanesinde de trans bireylere yaptıklarımızla ön sıralardayız. Trans cinayetleri, trans bireylere şiddet, trans bireylerin “normal şartlarda” çalışamaması, trans bireylerin normal yerlerde oturamaması bunların başlıcaları.

İşin en önemli boyutu da burada gösteriyor kendini bizlere en acı haliyle.

Topluma dayatılmış cinsiyet modelleri, ezberlediğimiz o kadın erkek rolleri, sadece iki cinsiyet ve onların birkaç uzuv farklılığından ileri gelen söylemler tam olarak sistemin, devletin, ataerkilliğin istediği durumdur. Bu söylemlerin yerleştiği toplumlarda insanlar her açıdan sıkıştırılır, yasaklanır, toplumun öğrenmesi ve aydınlanması engellenir. İstediklerini yaşayamayan, asla tatmin olmayan, öngörü kabiliyetini kaybetmiş, değerlendirme yetisini edinememiş, geçmişten ders almayan, neye umut besleyeceğini şaşıran en önemlisi de neden yaşadığını unutan bireylere dönüşür.

Böylece toplum, canlılığın özünden gelen özgürlük duygusunu yitirir ve sistemin istediği bireye evrilir. Sistem kolayca kullanabildiği, son zerresine kadar faydalanabildiği hiçbir şeyi es geçmez. Dolayısıyla bize biçilen cinsiyet rollerini kayıtsız şartsız kabul ettiğimiz her geçen gün artan nefret cinayetlerine maruz kalmayı da kabul etmiş oluruz.

karşı olan, kurallarına karşı duran herkese düşmandır.

Yasalarını, kurallarını ve hatta ahlakını belirlediği toplumu biçimlendirme çabalarını boşa çıkaran, özgürlüğümüzün teminatıdır trans bireyler. Kadına, çocuğa, işçiye, transa, lezbiyene hatta emekliye, esnafa, atanamayana...

Her birimize uygulanan şiddetin kaynağı aynı. Çıkış noktasından irin irin erillik akan bu sistem sadece nikâhlı kadın ve erkeklerin sevişmesini, pembeyi erkeklerin giymemesini, kadınların anneliğini, çocukların dindarını, siyasetçinin yalakasını, memurun ispiyoncusunu, öğretmenin merhametsizini, erkeğin eril kararlar dışına çıkmayanını ister. Aksi yöndeki tüm kişilikler düşmandır. İşte bu yüzden trans cinayetleri politiktir.

Ve bu yüzden transfobi sonumuz, transların özgürlüğü ise teminatımızdır.

Sen yoksan ben yokum, ben yoksa öteki yok. Birimizin özgürlüğünün gasp edildiği ortamda sıra hepimizin özgürlüğünü almaya gelecek.

Devletin eril düzeni kanla beslenir. Ondandır ki savaşlar olmasın çocuklar ölmesin diyenler terörist ilan edilir. Kan ve gözyaşı ile beslenen erk kendisine

3 T24, “Türkiye'de insan hakları tablosu kaygı verici”, 10 Aralık 2015, http://t24.com.tr/haber/turkiyede-insan-haklari-tablosu-kaygiverici,319825 Erişim Tarihi: 20 Şubat 2016 4 Pembe Hayat, Hazırlayan Fırat Varatyan, “Trans Hayatlar: ‘Gül’ ”, 11 Aralık 2015, http://www.pembehayat.org/yasam.php?id=943 , Erişim Tarihi: 29 Şubat 2016

48 | Gaia Dergi • Mart 2016

“...Neler geçmedi başımdan, odama dalıp tecavüz edenim de oldu, evine bırakalım deyip ormanlık alanda siken erkekler de…

Polise de verdim, Şehrin en madisine de..

Deliyim dedim. Deliydim çünkü.

Bu akıllıların arasında yoksa kafayı yerdim ‘vur malıma’ dedim ‘vur malıma’ ‘erkeksen vur malıma’ Vurdular, hem malıma hem canıma hem ruhuma Hayaller edemedim yarına Hayallerimi yutarken haliyle delirdim. Şimdi coşuyorum ya her dakika, Eğlenip gülüyorum ya, E napayım abla ağlayayım mı?

Zaten felek demiş bana her gün ağla diye, Ne diye güldüreyim ki kendime?

Gülüyorum, gülüyorum da her güldüğümde az biraz daha ölüyorum, Ellerine sağlık...”5 5 Pembe Hayat, Hazırlayan: Fırat Varatyan, “Trans Hayatlar: ‘Filiz’ ”, 10 Şubat 2016, http://www.pembehayat.org/yasam.php?id=993 Erişim Tarihi: 29 Şubat 2016

Gaia Dergi • Mart 2016 | 49

Fotoğraf ve Hikayesi

E

vini ve mahallesini terk etmemek için ısrarla direnen yedi çocuklu bir anne kâh ağlayarak kâh öfkelenerek: ''Batı'da polisin gazından suyundan şikâyet eden insanlar bir de dönüp bize baksa ya keşke, polis bize burada kurşun sıkıyor. Okul çağında olan 4 çocuğum var korkudan okula gönderemiyorum,tekrar sokağa çıkma yasağı gelecek diye, hepsini evde tutmaya çalışıyorum. Ne bir oyunları kaldı ne bir şeyleri.

Bize hain diyenler gelsin burada bizim ne çektiğimizi görsünler, sonra yine hain olmaya razıyım. Yeter ki görsünler... Yanıbaşlarındayız, biz Kürtler namusumuz, onurumuz için direniyoruz, evimi terk edersem nerede kalır benim onurum? Hangi ana ister geceler boyu çocuklarının ölüsünün gözüne gelmesini, hangi ana bunun korkusuyla ne kadar yaşar?, sorarım size. Daha geçen sobaya odun koyarken kapağı elimden düştü, 2 yaşındaki oğlum 'anne boom' diye ağlamaya başladı.

Bizim çocuklarımız şeker diye ağlamıyor burada; kurşundan, bombadan ağlıyor. Biz yorulmuşuz artık insan sayılmamaktan, ben bu ülkede bizi görmeyen, duymayanlarla kesmişim bağımı, tek derdimiz canımız'' diye isyan etti.

Yazı ve Fotoğraf: Cansu Alkaya

50 | Gaia Dergi • Mart 2016

Gaia Dergi • Mart 2016 | 51

Burak Abatay | burakabatay@aim.com | @abatayburak

KADIN VE EDEBİYAT "Düşünen kadının yumurtalıklarını çıkarıyorlar. Kadın fikir üretmek için değil, süt ve gözyaşı üretmek için doğuyor; hayatı yaşamak için değil, yarı kapalı pencerelerin ardından seyretmek için doğuyor. Alfonsi Storni'ye bin kere anlattılar ama o inanmadı.

En çok bilinen dizeleri kadını kafese kapatan erkekleri protesto ediyor."

Eduardo Galeano / Kadınlar

K

adın mücadelesi, tarihi boyunca demokrasi güçleri için kazanılmış en büyük haklar için mücadelesine kesintisiz bir biçimde devam etti. Emeğin sömürüsünde, siyasal, kültürel, dinsel ve sosyal hayatta hep en büyük sömürülenlerden birisi olan kadın, yüzyıllar süren bu mücadelesinde hâlâ çok büyük yaralar alsa da artık hiçbir şey eskisi gibi değil.

Olmayacaktır da. Bunun teminatı da elbette ki kadın üzerine kültürel kodlara işlenmiş düğümleri kadınların tek tek çözmesidir.

Toplumsal ve kültürel kodları değiştirmenin birçok yolu vardır muhakkak. Bu değişimin yolları arasında, toplumsal davranışları ve erkeğin hâkimiyetini, sömürüsünü, sahip olunan eril dilden uzaklaşarak kurmak şüphesiz ki en etkilisidir.

Dil, kullandığımız en önemli iletişim aracı olmakla kalmayıp, sömürünün ve bu yaygın bilincin de bir numaralı anahtarıdır. Dilin aktarımında karşımıza çıkan edebi eserler, bu dönüşümün nasıl olduğuna dair notları da içerisinde tutar.

Dede Korkut hikâyelerinde, Deli Dumrul, canı için bir can daha bulma adına yana döne dolaşırken, ona hiç çekinmeden canını vereceğini söylemiş bir kadın karakter; Yine Dede Korkut hikâyelerinde, Bamsı Beyrek tarafından iyi silah kullandığı için “ideal kadın” olarak atfedilen Banıçiçek Hatun; Kırgızların Manas Destanı’nda “Birinci zenginlik sağlık, ikinci zenginlik ise kadındır” diye itibarsızlaştırılan bir kadın, bizlere İslamiyet öncesindeki Türklerde ve edebi eserlerinde kadınların yeri hakkında bilgi verebilir. Ülkü Çetinkaya, “Divan Edebiyatında Kadına Genel Bakış” adlı çalışmasında edebiyatta kadının yerini şu cümlelerle açıklıyor: “Divan şairlerinin eserlerinde

52 | Gaia Dergi • Mart 2016

Gaia Dergi • Mart 2016 | 53

kadın hakkında dile getirdikleri olumsuz bakış açılarının başında kadınların hilekâr, yalancı, güvenilmez ve inanılmaz oldukları gelir.

Kadınların hilekârlıkları ve fettanlıkları ile pek çok kötülüğe ve belaya sebep oldukları, bundan en çok erkeklerin zarar gördüğü, bu nedenle erkeklerin kadınlardan kaçınmaları ve onlara uymamaları gerektiği vurgulanır.”

Divan Edebiyatında Amasyalı Zeynep Hanım ilk kadın şair olarak bilinir. Zeynep Hanım ile beraber Mihri Hanım, Hubbi Ayşe Hanım, Tuti Hanım, Sıtki Hanım, Ani Fatma Hanım, Fıtnat Hanım, Saffet Hanım, Nesiba Hanım, Leyla Hanım, Şeref Hanım ve Sırrı Hanım yine Divan Edebiyatının bilinen kadın şairleri arasındadır. Tüm bu şairlerin şiir dillerindeki ortak noktanın, şiirde bir özgürlük alanı yaratmak adına egemen erkek dilini devam ettirmeleri gösterilebilir. Fıtnat Hanım’ın ve Mihri Hanım’ın haricinde eserlerinde kadınlığı ön planda tutan ve hatta kendi ismiyle eser üreten bir şair de yoktur.

1892 yılına geldiğimizde ise Fatma Aliye Hanım, Muhadarat adlı romanıyla bilinen ilk kadın romancı kimliğine sahip oluyor.

Sırasıyla Udî (1899), Refet (1898) ve Enîn (1910) adlı romanlarını da yayımlayan Fatma Aliye Hanım, Hanımlara Mahsus Gazete’yi de 1895'ten 1908'e kadar çıkararak en uzun süreli çıkan bir kadın dergisine de imzasını atmıştır. Yine 54 | Gaia Dergi • Mart 2016

Fatma Aliye Hanım ile beraber Makbule Leman, Nigâr Osman (Şair Nigâr), Fatma Şadiye, Mustafa Asım, Faik Ali, Talat Ali, Gülistan İsmet gibi isimler gazeteye başyazarlık yapmışlardır.

Bu sayıların seçkisini Mustafa Çiçekler ile Fatih Andı tarafından derlenmiş Kadın Eserleri Kütüphanesi Yayınları tarafından basılmış haliyle bulabilmek mümkün.

O dönem içerisinde kadın haklarına yer veren öncü romanlardan birisi de ilk Türk gazeteci olarak bilinen Selma Rıza Feraceli tarafından yazılmış Uhuvvet adlı romandır. Müfide Ferit, Güzide Sabri, Kerime Nadir, Muazzez Tahsin Berkant ve elbette ki Halide Edip Adıvar da Türk edebiyatının o dönem içerisinde bilinen kadın yazarlarındandır.

Gel gelelim Türkçe edebiyatta kadının hak mücadelesi 1900’lü yılların ikinci yarısından sonra olgunlaşma evresine adım atar. Özellikle öykücülük konusunda karşımıza çıkan ve birbirlerini de etkilemiş birçok yazar edebiyatta feminizmin hissedilmesine yol açmışlardır.

Kimdir bu yazarlar? Füruzan, Sevgi Soysal ve Adalet Ağaoğlu ile beraber Sevim Burak, Tomris Uyar, Tezer Özlü, Nezihe Meriç, Gülten Dayıoğlu kadın kimlikleri üzerinden toplumsal bir özgürlük alanı adına kalem oynatmışlardır.

Barış Adlı Çocuk isimli öykü kitabı Attila İlhan tarafından eleştirilmesinin ardından Sevgi Soysal,

İlhan’a yazdığı mektubunda Barış Adlı Çocuk ile beraber oluşturmaya çalıştığı toplumsal dilinin bu kitapla beraber temellenmesini şu sözlerle izah eder: “Bana sorarsan ben ilk günden beri yazdıklarımda, hiç de öylesi uçurumlar bulamıyorum bir türlü.

Eh elbet kimse saymıyor yerinde, hayatta üç koca değiştirip kanser de olabildiğime göre, Kızılay anıtı gibi düşündüklerimi aynı taşla yontacak değilim” 1950 sonrasında Türk Edebiyatında kadın yazarlar ve şairler çok önemli bir işe imza atmışlardır. Kadının edebiyattaki ve toplumdaki yerinin, uğruna şiirler, romanlar yazılacak bir noktada olmadığını ifade etmişlerdir. Biraz daha açmak gerekirse onlara göre kadın, toplumun herhangi bir alanında olmadığı gibi edebiyatta da nesne değildir. Her işin eylemcisi, öznesi olmak durumundalardır. Dilde ve yazıda karşılık bulan bu tavır haliyle toplumsal alanda da kendine bir yer bularak kadının özgürleşmesini kolaylaştırdı. Kadının kendini ifade etmesi, öncelikli olarak okur tarafından anlaşılabilir kılınmasına sebep olurken, çağdaş erkek yazarları tarafından yapılan kadın tasvirindeki politik dilin kadın mücadelesi için pozitif bir değişme uğraması ile devam etmiştir. Erkek yazarlar bilmelidirler ki, artık kadın mücadelesinin kazanımlarını reddeden herhangi bir dil, kendilerinin kaybedişleri olacaktır.

Lacivert’in 65. sayısında Tümay Çobanoğlu’na verdiği röportajda şair Betül Dünder, 70’ler ve 80’lerde az olan şair kadının sayısının 90’lardan sonra büyük bir artış yaşamasıyla alakalı soruya şöyle cevap veriyor: “Kadının toplumsal hayattaki konumlanışından bağımsız değil edebiyattaki yeri.

Kadın ayrıntıcı, konuşkan ve hatta 'dırdırcı' iken birer hikâye anlatıcısına kolaylıkla dönüşebilirdi. Bu kimseyi şaşırtmazdı, nihayetinde kadınlar yazmayı bir hobi olarak benimserlerdi! İşler nasıl da değişti. Sözlü edebiyatın taşıyıcı özneleri kadınlar sonuçta. Öykücü kadınların yelpazesinin geniş oluşu düzyazıda daha fazla kadının kendini ifade edişi ve yer buluşu biraz da buna delalet olsa gerek. Ancak şiir çok eril bir alan. Sadece bizde değil dünya edebiyatı söz konusu olduğunda da şair olarak anılan / anımsanan kadınlara bakalım. Slyvia, Furuğ, Ahmatova trajik figürlerdir aynı zamanda. Kaldı ki biz çok kötü yönetilen bir ülkeyiz nice zamandır. Çoğumuzun temsiliyetinde sorunlar var. Buna rağmen kadın hareketi ve onun kamusal alana/ edebi kamusal alana yansıması şiir bağlamında olumlu gelişmelere olanak tanıdı. 90’lar öncesi tek tük şair kadın adları dolaşımda iken isimlerin onlarla ifade edildiği bir dönem yaşanmaya başlandı. Bunun büyük oranda payı, eylem ve düşünce dünyasında kadının lehine işleyen hareketler ve o moral. Moral değerler

hepimiz için çok belirleyici...

Onaylanmak değil ama anlaşılmak için toplumsal eşitliğin sağlanması gerektiğinin bilincinde olmak, 90’lı yıllarda şiirde kadınların varlıklarının gözle görünür şekilde armasının önemi, sanıyorum bir çoğalma dönemi olarak incelenmeye mecburdur.” İnci Asena, Gülten Akın, Melisa Gürpınar, Sennur Sezer, Oya Uysal, Lale Müldür, Nilgün Marmara, Didem Madak, Bejan Matur, Gülseli İnal, Arife Kalender, Betül Dünder, Gülsüm Cengiz, Zerrin Taşpınar ve Birhan Keskin, kadın mücadelesinde çağdaş şiirin en büyük temsilcileri olmuşlardır.

Düzyazı denince yukarıda saydığım isimlere ek olarak çağdaş Türk edebiyatında Leyla Erbil, İnci Aral, Pınar Kür, Nursel Duruel, Buket Uzuner, Erendiz Atasü, Jale Sancak, Oya Baydar, Şebnem İşigüzel, Selma Fındıklı, Ece Temelkuran, Aslı Erdoğan, Müge İplikçi, B.Nihan Eren, Sema Kaygusuz, Latife Tekin, Feryal Tilmaç ve Şenay Eroğlu Aksoy gibi isimler de kadın mücadelesi boyutuyla eser vermiş isimler olmuşlardır. Özellikle 12 Eylül sonrasında oluşturulan bu dille kadın edebiyatçılar, edebiyatta ve toplumda kadının cinsel bir obje olmaktan çıkarılmasını, cinsel özgürlüğünü kazanmasını sağlamak adına fevkalade adımlar atmışken kadın haklarını, evlilik kurumunu, kadına yönelik şiddeti, gelir adaletsizliği ve sınıf çatışmasını, Kürt

ulusal mücadelesini, LGBTİ mücadeleyi, ekolojik yaşama dair önerileri tartışmaya sunmuşlardır.

Bu anlamda kadın edebiyatçıların yüzyıllar içerisinde verdiği kararlı mücadelenin kadınlara ve toplumun tamamına sunduğu faydaları kolaylıkla görebilmek mümkün. Bu sebeple kadın mücadelesinin gelişmesi, özellikle toplumsal cinsiyetçi dilin edebiyatçı kadınlar tarafından iyileştirilmesi noktasıyla çok önemli. Ardında bırakacağı noktalar ise sadece kadın için değil herkes için güzel kokulu rüzgârları beraberinde getirecektir.

Edebiyat ise bunun için çok verimli bir kanal. Kadın özgürse hepimiz özgürüz: erkekler, yoksullar, çocuklar, vatansızlar.

"Para kazanın, kendinize ait ayrı bir oda ve boş zaman yaratın. Ve yazın, erkekler ne der diye düşünmeden yazın!

Virginia Woolf Gaia Dergi • Mart 2016 | 55

Fotoğraf ve Hikayesi

Fotoğraf: Emine Kart

56 | Gaia Dergi • Mart 2016

Gaia Dergi • Mart 2016 | 57

Kadir M. Ersoy | kadirmersoy@hotmail.com | @kadirmersoy

TÜRKİYE'DE İŞGAL EVLERİ

M

ülk probleminin dünyamızı getirdiği nokta, betondan ve çeliklerden oluşturulmuş bir şehir anlayışı ve bu betondan tepeciklerin içerisinde yer alabilmek adına harcanan yaşamlardan ibaret. Bir ömrü yalnızca bir ev sahibi olabilmeye adamış bireyler ve yaşadıkları sanal

mutluluklar. Evet, mülk bir illüzyondur. Parçası olduğumuz dünyanın sahibi olduğumuz sanrısını yaşatır bizlere. Yönettiğimizi, kontrol altında tuttuğumuzu, biz olmadığımızda hiçbir anlamı olmayacağını düşünmemize olanak sağlar. Halbuki görmeyi reddettiğimiz ve anlamak istemediğimiz bir gerçek var. Deniz görmeyen birinin denizin varlığını reddetmesi gibi komik bir gerçeklik yanılgısı yaşadığımız ve dünyanın parçası olduğumuzu reddettiğimiz bu dönemde gerçek; sahibi olduğumuzu sandığımız, mülklerimiz uğruna delik deşik ettiğimiz dünyanın altına bir ölü beden olarak gireceğimizdir.

Gerçek kabul edilmese de gerçektir. Geçtiğimiz sayıda işgal evlerinden bahsetmiş ve mülk çılgınlığına dayanışmacı bir çözüm bulunulabileceğini öngörmüştük. Türkiye'de de işgal evleri denemelerine Gezi süreci sorasında rastladık. İstanbul ve Ankara gibi büyük şehirlerde başta anarşistler olmak üzere dayanışmayı esas bilen birey ve gruplarca oluşturulan işgal evleri bizlere umudun öldürülmemesi gerektiğini tekrar hatırlatmış oldu.

Türkiye'nin ilk işgal evi olma özelliğine sahip Don Kişot, Kadıköy'ün Yel değirmeni semtinde hayata geçirildi. Uzunca zamandır atıl durumda kalan ve çözümlenemeyen bürokrasiler nedeniyle kullanılmayan bir bina işgalcilerce, göçmen, evsiz problemleri ve dayanışma

58 | Gaia Dergi • Mart 2016

yöntemleri üzerine çözüm arayan bir sosyal tesise dönüştürüldü. İlk zamanlarda bölge sakinlerinin bir bölümünce tereddütlü bir yaklaşım ile karşılaşılsa da hayatta kaldığı süre içerisinde kabullenilerek bir dayanışma örneği sergiledi.

Sosyal bir dayanışma merkezi örneği göstererek özellikle sanat faaliyetleri gerçekleştirilen bir merkez olarak hayatta kaldı. Bunu dışında bir yaşam alanı olma özelliğine de sahip bir alan oluşturuldu. İçerisinde kalan ve hayatını devam ettiren bireylere de rastladığımız bir alan olarak hafızalarımızda hâlâ taze bir biçimde yaşamaya devam ediyor.

Geçtiğimiz aylarda mülkiyet probleminin çözüldüğü gerekçesiyle boşaltılıp mühürlenen Türkiye'nin ilk işgal evi polis ve zabıta ekiplerince kapatılmış oldu. İstanbul Kadıköy'de Don Kişot sonrası Caferağa mahallesinde bulunan atıl durumdaki kullanılmayan bir bina da mahallelilerce işgal edilerek mahalle evine dönüştürüldü. Yazarlık atölyelerinden tutun da odun sobası üzerinde pişirilen kestanelere kadar sıcak ve aktif bir dayanışma evi olarak faaliyet gösterdi. Hayatta kaldığı süre içerisinde birçok sosyal etkinlik ve atölye çalışmasına imza atan Caferağa Mahalle Evi bir gün habersizce gelen ve mahalle evinin içerisinde bulunan kitaplara varıncaya kadar her şeyi dağıtan -hatta kitapları parçalayanpolis ve zabıta ekiplerince kapısı mühürlendi. Hatta Gaia Dergi • Mart 2016 | 59

mühürlenme dışında demir kapı kaynak yapılarak girişler de engellenmek istendi.

Bu olayın gerçekleştirildiği gün mahalle evi önünde gerçekleştirilen eylemler ile yaşanan hukuksuz durum bölge halkı ve aktivistlerce protesto edildi. Protesto günü Bombalara Karşı

Sofralar freegan yöntemlerle edinilen yiyeceklerden yapılan vegan yiyecekleri dağıtarak gerçekleştirilen protestoyu destekledi. İşgal evlerinin başkentine dönüşen Kadıköy'ün üçüncü işgal evi de Bay Samsa'dır. İsmini Kafka'nın dönüşüm kitabındaki hayali karakter Gregor Samsa'dan alan işgal evi; Söğütlüçeşme bölgesinde bulunan uzun yıllardır kullanılmayan ve uyuşturucu kullanımı ve çıkan yangınlar nedeniyle giriş kapıları kilitlenen bir binanın işgalcilerce faaliyete geçirilmesi sonucu ortaya çıktı. Giriş çıkışlar ikinci kattan 60 | Gaia Dergi • Mart 2016

sarkıtılan ip merdivenler ile gerçekleştirilen Samsa'da faal yaşam çok uzun sürmeden zabıta ekiplerinin engeline takıldı. Bay Samsa içinde yaşayanlara ev sahipliği yapmakta ve mülk ihtiyacına kalıcı bir çözüm bulmakta ısrarcı olmasına rağmen

boşaltma dayatılması mülk sahibinin de dışında devlet kurumlarınca gerçekleştirilmiştir. Bay Samsa'nın bir sloganı vardı: "Seçimle gelmedik ki, seçimle gidelim." Bu slogan günümüz demokrasi anlayışımızı gözden geçirmemiz için yeterli manayı içerisinde fazlasıyla barındırmakta. Bay Samsa kendini şu ifadelerle açıklıyor; "Hiçbir ideolojide birleşmeden hatta ideolojileri bir kenara bırakarak, reddet – işgal et – yeniden inşa et fikrini benimsiyoruz. Bay Samsa İşgal Evi ne herkes girebilir, herkes çıkabilir. Üye olan giremez. Bay Samsa

İşgal Evi hiçbir ülkenin sınırları içinde değildir.

Dileyen, gelip aramıza katılabilir ve canı nasıl istiyor ise öyle davranabilir.

Hoşgörü ve ortaklaşa çalışma ürünü bir birliktelik ile yıllardır boş olan bu binayı Bay Samsa İşgal Evi olarak tekrar hayata döndürmek

şuan ki amacımız." İstanbul'un Beşiktaş semtinde de bir bina işgal edilerek Berkin Elvan öğrenci evini faaliyete geçirdi. Sol gruplarca işgal edilen ev, içerisinde yaşanan bazı üzücü olaylara sahne olması sonucu kapatıldı. Yaşanan üzücü olay üzerine çok fazla durmak istemediğimden Berkin Elvan Öğrenci Evi'nin yalnızca hayata geçirilen bir deneyim olarak hafızalarda kalması işgal evlerinin doğru algılanabilmesi adına önemlidir. İstanbul dışında hayata geçirilmiş tek işgal evi ise Ankara'nın Atopya'sıdır. Bir grup anarşist tarafından

işgal edilen Atopya farklı bir işgal evi deneyimi olarak karşımıza çıkıyor. Atopya'lılar işgali yaygınlaştırmayı ve ülke genelinde bir harekete dönüşmesi gerektiğini vurguluyorlar.

Anarşist bir perspektiften hayvan özgürlüğünü, ekolojik mücadeleyi, LGBTİ mücadelesini ve sisteme alternatif olmak isteyen bütün mücadelelere dokunmak isteyen Atopya'nın temel amacı şehrin göbeğinde özgürlük mücadelesi için bir kıvılcım yakabilmek ve bu kıvılcımı şehrin birçok yerine yayabilmek. Teorilere ve birçok argümana sahip olduğumuz dünyada eylemliliğin önemini vurgulamayı da göz ardı

etmiyor Atopya. Balkonu ve pencerelerinde bulunan siyah bayraklar ve Lice bahane edilerek polis ekiplerince baskın düzenlenmiş ve işgal evinde bulunan iki kişi gözaltına alınmıştı. İşgal evleri dışında Türkiye' de; meydan işgalleri, üniversite işgalleri, yol işgalleri, toprak işgalleri, arsa arazi işgalleri, fabrika işgalleri gibi birçok işgal türü geçmişte deneyimlenmiş olup, hâlâ da deneyimlenmeye devam etmektedir. 15-16 Haziran 1970, 1 Mayıs 1977, 20092010 Tekel işçilerinin eylemi, 1989 Bahar Eylemleri gibi eylemlerdeki işgaller, 1968 İstanbul Üniversitesi işgali, 1969 ODTÜ işgali, 1960' larda Ege bölgesinde

köylülerin toprak işgalleri, 1969' da Alpagut, 70'lerin sonunda Yeni Çeltek, 1980'de Tariş, 2005'te SEKA, 2013 Kazova, 2014 Greif işgali gibi fabrika işgalleri bunlardan bazılarıdır. Ayrıca Türkiye'de gecekonduların da işgal edilmiş arsa ve araziler üzerine yapıldığı bilinmektedir. Her ne kadar "politik" gerekçelerle değil barınma sorununa bir çözüm için girişilmiş olsalar da bunlar da birer işgal hareketidir. Yine kentin belirli arsalarının ve arazilerinin kent bahçelerine veya kent bostanlarına dönüştürülmesi de kentin betonlaştırılmasına karşı müşterek olanı savunmak anlamında bir işgal pratiğidir.

Kuzguncuk'ta, Moda'da, Gaia Dergi • Mart 2016 | 61

olduğunu tüm toplumlara göstereceği günler yakındır.

Bu arada aramızda kalsın ama yeni bir işgal evinin sizlere gülümseyeceği günler çok yakın. Geçen sayımızda söylediğimiz gibi; bir insanın kaç evi olabilir? İçinde yaşamadığın ev peki nasıl senin olabilir?

Bunun adı yatırım değil, gasptır! Mülkiyetçiliği reddet ve işgal et!

Üsküdar'da ve başka kentlerde kent bostanlarının, kent bahçelerinin örnekleri vardır. Türkiye'de gerçekleştirilen en büyük toplumsal hareketlerden olan Gezi direnişinde de Gezi Parkı, eylemcilerce iki hafta gibi bir süre işgal edilmiş ve kömünal yaşam pratiği denenmiştir. İşgal anlayışları yaşamlarımızı ve dünyamızı işgal eden ve bunu hayatın normaliymiş gibi lanse eden devlet-sermaye ekseninden bakıldığında hoş karşılanan bir durum olmamakla birlikte toplumsal bir tehdit olarak lanse edilmektedir.

Günümüzde inşaat alanı önemli görülen bir sektördür ve maddi olarak da ciddi bir kaynak olarak görülmektedir. İşgal evleri gibi pratikler bu ve bunun gibi sektörlerin kâr amacına darbe vurmakla beraber toplumun mülke olan bakış açısını değiştirmeyi düşündüğü gerekçesiyle de devletler ve devletlere destek sağlayan sermaye çevrelerince engellenmeye 62 | Gaia Dergi • Mart 2016

ve/veya ortadan kaldırılmaya çalışılmaktadır.

Senin olmayanı kullanamazsın anlayışına sahip bu iki yapıya sormak istiyorum: Peki, dünya kimin işgali altındadır? Dünya'nın kaynaklarını ve yaşamlarını kullanmak adına sizlere bu hakkı kim vermiştir?

Kurulan düzenlerin varlığı gerçek olarak yansıtılırken, sorarım size bu düzenlerin kökenindeki karar merci kim veya kimler? Dünya'nın sahibi oldukları düşüncesini kim onlara aşıladı?

Kendi iç çelişkilerini görmezden gelerek hayattaki tek gayesi yaşamak olan varlıkların yaşamlarına düzenlenen işgalin temsilcilerinin bizleri sürüklediği günümüzde, ev veya alan işgallerinin varlığı özgür yaşam ütopyasının en başarılı adımlarından biridir. Unutulmamalıdır ki, dünya üzerinde yaşamlarının gasp edildiğinin farkında olan çok ciddi bir grup insan bulunmakla beraber aslında çoğunluğun bizler

Sürdürülebİlİr Yaşam Dergİsİ gaia, Reklam ve TanItIm Projelerİnİz Içİn Dİjİtal ve Matbû SayfalarInI Işbİrlİğİnİze AçIyor!  | partner@gaiadergi.com

Seyda Kesikoğlu | seydakesikoglu@gmail.com | @KesikogluSeyda

FELSEFE NEDİR? “Bana felsefe yapma!” Ne kadar anlamlı bir söz düşününce. Ya da ne kadar da manidar... Kelimelerin üzerine düşününce felsefe oluyor ya hani, işte bu kalıplaşmış, dillerimize senelerdir pelesenk edilmiş sonradan deyim Türkiye’de felsefenin sınırlarını çoktan çizmiş bulunmakta. Belki de bu sınır bu sözler vasıtasıyla zihinlerde düşünmenin sınırlarını da keskin çizgilerle belirlemiş durumda, ama biz farkında değiliz. Çünkü bunun farkındalığına ulaşınca insan felsefe yapmaya başlıyor ve aynı emir tekrar kulağımızda çınlıyor: “Bana felsefe yapma!”

64 | Gaia Dergi • Mart 2016

Gaia Dergi • Mart 2016 | 65

B

irinci ağızdan konuşmaya başladığımda, bir felsefeci olarak siz ikinci ve üçüncü ağızlara “felsefe işte budur,” diyerek bir tanım yapmak isterdim.

Ama ne yazık ki filozoflar ve felsefeciler 2 bin 500 seneyi aşkın bir zamandır bu tanımı net bir şekilde yapamamış, yapmaya çalışanlar ise filozof olmuş ve tüm metinleri, felsefe tarihini araştıran felsefeciler tarafından didik didik edilmiş, ikinci ağızlardan tüm üçüncü ağızlara kimi zaman olduğu gibi, kimi zaman yalan yanlış aktarılmış ve bazısı savaşlar sırasında yakılan eserlerden oluşan, bazısı ise kütüphanelerin tozlu raflarına terk edilen belki milyonlarca kelimelik dev bir külliyat ortaya çıkmış. Yine de, filozofların da, felsefecilerin de, felsefeyle ilgilenen herkesin de tek bir ortak noktası var: Düşünmek...

Sonra sorgulamak, sonra da düşünme üzerine ve sorgulama üzerine düşünmek... Ne var ki, en köklü akıl hastanelerinin bahçesine düşünen adam heykeli konmuş bir ülkede düşünce ne kadar özgür kalabilir ki? Birileri “Bana felsefe yapma!” der, başkası çıkar, “O kadar

66 | Gaia Dergi • Mart 2016

düşünme!” der, ama inat edip düşündüğünüzde acı bir çağrışım algınızda çoktan iz bırakmıştır, baskılanmış düşünceleriniz artık kabına sığmıyorken: “Akıl hastanesinin bahçesinde düşünen adam heykeli var, bunlar bana bir şey ima etmeye çalışıyorlar!”

Belki de felsefe, çok düşünen insanların aklını kaybetmeden önceki son çıkış kapısıdır, kim bilir?

Aslında, o kadar korkacak bir şey yok. Hele ki bu yazının amacı “Fazla düşünürseniz, delirirsiniz!” mesajını okuyucuya bir kez daha vermek hiç değil.

Sadece gelmiş geçmiş en büyük filozoflardan biri

olan Aristoteles’in zaten 2 bin 400 sene önce çizdiği sınırları tekrar hatırlatmak.

Düşüncelerin dünyası ayrı, maddenin dünyası ayrı.

Düşünce, düşünce olarak kaldıkça, düşünceden korkmaya hiç gerek yok.

Her insanın zaman zaman aklına korkunç şeyler gelir, kimi zaman bundan utanır, kimi zaman kendisinden korkar.

Yine her insan zaman zaman bambaşka bir dünya inşa etmek üzere düşüncesinde dünyaları yıkar, sonra tekrar tekrar kurar. Önemli olan işte tam da bu, el ele verip, aklımızı akılla güçlendirip canlı cansız doğasıyla, insanıyla, bitkisiyle, hayvanıyla hepimiz için yepyeni bir dünya kurmak. Ve bu dünyada insan gibi insan olmak ya da olmamak, işte tüm mesele bu...

Felsefe tarihinde aslında keşfedilmeyi bekleyen nice hazine gizli. Bu hazinede birçok parlak zihin sanattan edebiyata, bilme ediminin kendisinden bilime, hayata, dünyaya ve hatta evrene dair pek çok kadim sır vermiş, cosmos’un kapılarını insanlığa açmış. Ama sanayi devriminin üretim açlığı önce tüketim açlığını türetmiş, sonra da teknik açlığını...

Felsefe de insanı anlamaya dair binlerce yıllık tahtını büyük ölçüde psikoloji ve sosyoloji şeklinde toplum

Felsefe Evreni Wenceslas Hollar - Compton or Carleton

Gaia Dergi • Mart 2016 | 67

bilimlerine ya da diğer bir tabirle beşeri bilimlere emanet etmiş. Emanet etmiş, çünkü artık toplum ve dünya o kadar hızlı değişmeye başladı ki, psikoloji ve sosyoloji artık toplumu anlamaya yetişemiyor. Çünkü dünya psikoloji ve sosyoloji

paradoks halinde dünyada var olan keşmekeşin içinden çıkmaya çalışıyor, ama bir türlü başaramıyor.

Artık anketlerle, deneylerle insanlık ölçülemiyor çünkü.

Tüm dünyada istatistiklere bile artık sığamayacak kadar insan ölüyor. Doğa ise kâğıt

gülüm ver gülüm oynamak. İşte dünya bu kadar hızlı dönüşürken herkes için şapkasını önüne alıp düşünme vakti çoktan gelip çatmış demektir. “Bu şapka benim mi? Benim demek ne demek? Bu şapkayı benden başka kimse bu şekilde

gerek. Dünyayı değiştirmeyi hayal etmek güzel bir başlangıç; ama bir parçası olduğumuz dünyayı değiştirmeden önce, önce kendimizi değiştirmemiz gerek. İşte felsefe tarihindeki en kritik mihenk taşlarından birini teşkil eden iki sıralı

derece iyimser bir bilgelik sevgisi. Ama hayal kurmak hâlâ bedava ve zararsız, bazı hayalleri dile getirmek hâlâ parayla ölçülebilecek kadar zararlı görülse bile...

Aslında çok basit. Düşünce, düşünce olarak kaldığı zaman düşünce karşısında ancak tek bir yargıç var, o da kişinin kendi öz hür vicdanı. İşte o vicdanı hiçbir ceza korkutamaz, hiçbir ödül susturamaz, hiçbir para satın alamaz. Kısacası; insan kendisiyle başbaşa kaldığında, hiçbir güç yetmez vicdana, tabii eğer var ise.

Peki, o en karmaşık soruya geri dönelim. “Felsefe nedir?” Beş para etmeyen laf kalabalığı mı? Gerçek hayatta hiçbir karşılığı olmayan kurgusal akıl yürütmelerden ibaret mi?

Tıpkı, silme mühendislik bilgisini bize armağan etmiş olan matematik bilimi gibi mi yani? Bu soruların belki de hepsi, 2 bin 500 yıldır sayısız filozofun ciltlerce kitaplarında açıklanmaya çalışılmış, kimi zaman anlaşılmış, kimi zaman yanlış anlaşılmış ya da hiç anlanmamış sorulardan ibaret. Bu soruların cevabını bulmanın ise tek bir yolu var, o da sadece merak etmek ve bir ucundan tutup başlamak.

toplumu incelemeye çalıştıkça değişiyor, değiştikçe incelenecek bambaşka bir toplum yaratılıyor. Psikoloji ve sosyoloji için durum artık bir kısır döngüden ibaret, toplum bilimleri içinden çıkılamaz bir 68 | Gaia Dergi • Mart 2016

ve metal yapımı için bir hammaddeden ibaret artık.

Amaç o kâğıt ve metali her ne şekilde paraya çevirmek, sonra o parayı banka sistemlerinde bol sıfırlı rakamlara çevirmek, sonra da o bol sıfırlı rakamlarla al

görüyor mu?” Ya da “Bu şapka gerçekten var mı?”

Tabii bunun için bu deyimin anlamını unutmamak gerek; bu mecazi deyimin işaret ettiği gibi, dünya karşısındaki sorumluluğumuzun farkındalığına ulaşmak

soru: “Ben neyim, ben kimim?” Belki de tüm bu sorularla dünyanın değişeceğine inanmak naif bir felsefe sevgisi belki; belki de felsefenin Eski Yunanca anlamının da işaret ettiği gibi, son

Hayattan soğumuş durumdaysanız, içinizdeki gücün farkındalığı için Nietzsche’ye, işinize ve hayata yabancılaşmışsanız Karl Marx’a, zengin olmak istiyorsanız Adam Smith’e, hayata dair uslanmaz korkularınız varsa Kierkegaard’a... Ama felsefeden korkmayın,

felsefeden korkuyorsanız da korkmaktan korkmayın, çünkü unutmayın ki ampul de karanlıktan korkan birisi tarafından icat edilmişti. Belki bir gün sizin korkularınız da aydınlığa hakkını teslim edecek bambaşka bir yolla nice karanlıkları aydınlatır, kim bilir? Yine de siz bilirsiniz.

► Dünya psikoloji ve sosyoloji toplumu incelemeye çalıştıkça değişiyor, değiştikçe incelenecek bambaşka bir toplum yaratılıyor.

Felsefeye meraklı olanlar için ya da daha önemlisi hayata ve cosmos’a dair merakı olanlar için küçük bir ipucu: Hayatı sorgularken kendinize sorduğunuz sorulara soruyla karşılık verin ve sorularınızın merkezindeki kavramların kendisini kendi kavramlarınızla önyargısızca, hiçbir sınır tanımadan sorgulayın. Aslında Sokrates zamanında tam da bunu yapmıştı, ve felsefeden bilim, bilimden de şu an bu yazıyı yazdığım bilgisayar ve elinizde tutmakta olduğunuz dergi doğdu.

Sizin sorularınızdan da önce size, sonra da tüm dünyaya ve cosmos’a dair daha nice hazineler doğacaktır. İşte bunu en iyi siz bilirsiniz.

Gaia Dergi • Mart 2016 | 69

Yeşim Özbirinci | yesim@gaiadergi.com | @yejades

ŞEHİRLERİN ABARTILI MAKYAJLARI:

IŞIK KİRLİLİĞİ Güneş battı mı gecenin yüzü ortaya çıkar. Çoğumuz rengârenk, çeşitli ışıklandırmaları görünce ya da yüksek bir noktadan şehrin manzarasına bakınca “Ne kadar güzel parlıyor” deriz.

70 | Gaia Dergi • Mart 2016

Gaia Dergi • Mart 2016 | 71

gibi santrallerin yapımı enerji ihtiyacı için ortaya atılırken, enerji kullanımı hakkında bir dönüşüm gerçekleştirilmezse zaten ne kadar enerji santrali dikersek dikelim her zaman daha fazlasına ihtiyacımız olacak. Şehirlerdeki boşa kullanılan ışıklandırmalar da bu savurganlıktan biridir.

G

erçekten de güzel göründükleri kadar varlar mı yoksa şehre yapılmış abartı makyajlar mı?

Sokak ve cadde lambaları, evler, reklam panoları, ilan, bina süslemeleri gibi şehirde gördüğümüz hemen hemen her şey ışınlandırılmış.

bütün canlılar için çekicidir ve gece-gündüz farklılığının, birçok hayvan ve bitkinin yaşam süreçlerinin önemli bir parçasıdır.

Çevre kirliliğinden biri olan ışık kirliliği; ışığın enerji savurganlığına neden olacak, astronomi gözlemlerini engelleyecek ve doğal hayatı bozucu tehlikeler oluşturacak şekilde, yanlış yerde, yanlış miktarda, yanlış yönde ve yanlış zamanda kullanılmasıdır.1

Deniz kaplumbağaları yumurtadan çıktıklarında denizin üzerindeki ay yansımasını takip ederek denize ulaşır. Eğer bulundukları bölgede fazlaca ışık aydınlatması varsa deniz kaplumbağaları ayın yansımasını ayırt edemez ve denize değil karaya yönelerek açlıktan ya da avlanmaktan ölür. Aynı zamanda kuşlar da uçarken aya göre yön bulur ve eğer hangisinin ay olduğunu bilemezlerse göç edemeyip ölürler. Uzun süren yapay

Işık kirliliği sadece gökyüzünün o güzel yıldızlarını görmemizi mi engelliyor? Ekosistemdeki canlı yaşamına düşündüğümüzden çok daha fazla zarar veriyor çünkü ışık

Işık kirliliği canlılara sandığımızdan çok daha fazla etki ediyor

Işığın göğe yönlenmesini engelleyerek doğru yeri aydınlatması sağlanmalı ve ışığın her yere saçılmaması gerekir. Işık kaynağı uzaktan doğrudan görülmemelidir.

Doğru aydınlatma gözlerimizi kamaştırmaz ve gözü alan bir parlaklık oluşmaz.

Düşük basınçlı sodyum

Öncelikle uluslararası standartlar ve öneriler takip edilerek aydınlatılacak yere uygun aydınlatma kriterleri belirlenmeli. Mümkün olduğunda aydınlatma yukarıdan aşağıya doğru yönlendirilerek yapılmalıdır.

Elektrik gücünü en verimli şekilde ışık gücüne çevirebilen

günler ve kısa süren yapay geceler çok sayıda kuşta üreme döneminin erken başlamasına neden olur.

Tropikal bölgelerdeki bazı mercan türleri de üzerlerine düşen aşırı ışık yüzünden kendilerine renklerini veren mikroskopik bitkileri reddeder, beyazlaşır ve strese girer. Çok fazla aydınlanma yeryüzündeki teleskopların göz cisimlerinin gözlemlenmesini engeler.

Ayrıca kullanılmayan alanların ya da kullanılan alanların gereğinden fazla aydınlatılması enerji savurganlığını doğurur.

Bu da karbon ayak izinin büyümesi demektir.

Günümüzde geleceğimizin sürdürülebilirliği için temiz enerjiden söz ederken, nükleer ve fosil

Doğru aydınlatma nasıl sağlanır?

1 Zeki Aslan, Sermin Onaygil, Işık Kirliliği ve Enerji Tasarrufu, Enerji Tasarrufu Haftası Ulusal Enerji Verimliliği Kongresi, 3-5 Şubat, Ankara, s. 54-60 (1999) http://www.iku.edu.tr/userfiles/file/tike/Is%CC%A7%C4%B1k_kir-SO.pdf

Doğru ayındınlatma yaparsak daha az enerji harcamış oluruz, görüş koşullarımız daha iyi olur, emniyet ve konfor açısından tehlikeler de aza iner ve gökyüzü

Ayrıca bakınız: http://www.tug.tubitak.gov.tr/dokumanlar/isik_kirliligi/yonetmelik1.html

2- http://isikkirliligi.nedir.com/#ixzz3znpHnnVP

72 | Gaia Dergi • Mart 2016

sadece karanlık olmaz.

lambalar ışığı tam kesmez veya çok düşük profilli bir muhafaza değildirler.

Yüksek basınçlı sodyum lambalar ise gökyüzüne paralel ışık miktarını çok azalttığından daha fazla kabul görmektedir.2

lambalar aydınlatma için tercih edilmeli. Bu da düşük basınçlı sodyum lambasıdır. Bu lambalar, gözün en duyarlı olduğu ve görmemizde en etkili olan kendine özgü sarımsı bir renktedirler. Renk farkının önemli olmadığı yerlerde bu Gaia Dergi • Mart 2016 | 73

tarz lambalar tercih edilebilir.

Civa ve akkor lambaları verimli ışıklandırma tercihi olmasalar da evlerin önünü aydınlatmak gibi, iyi perdelemek koşuluyla, düşük wattlı uygulamalarda kullanılabilir.

Park ve bahçelerde dekoratif kullanılan küre tipi armatürler yerine, bulundukları yatay düzlemin üst tarafına ışık saçmayan perdeli lambalar kullanılabilir. Gece belirli bir saatten sonra otomatik kapanan, zaman ayarı yapılabilen lambalar vitrin aydınlatmalarında tercih edilebilir. Güvenlik amaçlı aydınlatmalarda harekete duyarlı, otomatik sistemler 74 | Gaia Dergi • Mart 2016

kullanılabilir.

Yoğun araç trafiğinin olduğu yerlerde çok sayıda direkli lambalar yerine, daha seyrek sayıda direkli lambalar tercih edilerek, yol kenarlarına araç sürücülerinin dikkatini çekecek kedi gözü veya parlayan maddeler kullanılılabilir.

Uluslararası Karanlık Gökyüzü Birliği (IDA), dış aydınlatma için bazı tavsiyeler öne sürüyor. Yollar, parklar, yürüyüş alanlarında ışıklandırma ile güvenliğin sağlanması gerekir.

Bundan dolayı renk farkının kritik olmadığı yerlerde düşük basınçlı sodyum lambalar kullanılmalı. Spor

alanlarında yine renk farkının kritik olmadığı yerlerde yüksek basınçlı sodyum lambalar kullanılmalı. Renk ayrımının kritik olduğu gösteri ışıklandırması ve renk ayrımının kritik olduğu spor alanlarının ışıklandırılmasında ise metal tuzları kullanılmalı.

Civa buharlı lambalar ise verimli bir ışıklandırma kaynağı değildir; iyi örtülmüş eski lambalar yerine kalabilir. Akkor lambalar da verimli değillerdir. Düşük wattlı uygulamalarda iyi örtülmelidir.

TİKE projesi Türkiye’deki ışık kirliliğin kültürel etkisini ve ekonomik

boyutunu değerlendirebilmek için İstanbul Kültür Üniversitesi tarafından 2010 yılında Türkiye’de Işık Kirliliğini Engelleme (TİKE) projesi başlatıldı.

Bu proje ile Türkiye'de seçilmiş yerleşim yerlerinde gece gökyüzü parlaklığının ölçülerek, bu ölçümler yıldızlı gecelerin doğal gök parkalılığı ile karşılaştırılıyor.

Yerleşim yerlerinin gök parlaklığı verilerinden, ışık kirliliğinin ekonomik, çevresel ve kültürel boyutunun değerlendirilmesi amaçlanıyor. Ölçüm sonuçları Türkiye ışık kirliliği haritasında3 yayınlanıyor.

Işık kirliliği farkındalığının az olmasından dolayı bu soruna yeterince önem ve duyarlılık ne yazık ki gösterilmiyor. Yaşadığımız evrendeki canlıları olumsuz etkilemesi başta olmakla birlikte devlet bütçesine yarattığı gereksiz gider gibi detayları ele aldığımızda aslında küçümsenmeyecek bir sorun.

Birçok ülke ışık kirliliğini azaltmak için yasa ve yönetmenlikler hazırlıyor. Yunanistan ve Macaristan’da ilk ve ortaöğretim öğrencilerine ve öğretmenlerine, ışık kirliliğinin önemine yönelik

çalışmalar yapılıyor.

Her zamanki gibi yine tekrarlıyorum. Yerel yönetimler bu konuya da önem vererek şehir planlarını yapmalılar. Bu noktada yerel yönetimlere büyük görevler düşüyor.

Aydınlatma tasarımları ışık kirliliğine yol açmayacak şekilde yapılarak kentleşme devam ettirilebilir. Bu şekilde hem gökyüzünün sonsuz yıldızlarından mahrum kalmamış hem de enerji tasarrufu sağlamış oluruz.

Aynı zamanda canlıların yaşam döngüsüne de zarar vermemiş oluruz.

3 - http://www.isikkirliligi.org/index.php/harita. Bütün dünyadaki ışık kirliliğini, www.lightpollutionmap.info internet sitesi üzerinden inceleyebilirsiniz.

Gaia Dergi • Mart 2016 | 75

Fotoğraf ve Hikayesi

Çölün içinden...

S

ina Çütresi (Carpodacus synoicus) adını Sina yarımadasından almış ve çölün içinde beklenmedik bir şekilde sizi karşılayan kuş türlerinden biri. Ürdün'de Petra Vadisi, İsrail'in güneyinde Eilat ve Sina yarımadasının herhangi bir yerine gitmişseniz bu çöl dağlarının pembeturuncu renkleri dikkatinizi çekmiştir. Oldukça kurak görünen bu dağlar içinde hiç yaşam barındırmıyor gibi görünse de bu renklere adapte olmuş birçok canlı türü karşınıza çıkabiliyor.

Sina Çütresi, açık pembe renkleri ile buna en güzel örneklerden... Serçe boyundaki bu kuş, özellikle turistik bölgelerde insanlara iyice alışmış durumda ve tabiri caizse ayaklarınızın altında dolaşıyor. Erkeği pembenin muhteşem tonları ile kendini belli etse bile dişisi boz rengi ile oldukça gösterişsiz.

Fotoğraf, İsrail'in Eilat bölgesindeki bir tabiatı koruma sahasında çekildi. Fonda kalan renk, kuşun bulunduğu alanın renkleri ile alakalı ipucu verebilir.

Yazı ve Fotoğraf: Emin Yoğurtçuoğlu

76 | Gaia Dergi • Mart 2016

Gaia Dergi • Mart 2016 | 77

Kendin Yap

PLASTİĞİ ATMA, DÖNÜŞTÜR

K

ullandığımız birçok şey plastikten yapılıyor.

Plastik ucuz bir şey.

Uzun süreli kullanımlar bir kenara tek sefer için kullandığınız ürünlerin plastikten olması doğa için gerçekten kötü sonuçlar doğuruyor.

Dünyanın başı plastikle

78 | Gaia Dergi • Mart 2016

gerçekten belada! Her yıl ortalama 300 milyon plastik materyal üretiliyor ve bunun yüzde 85’i geri dönüştürülmüyor. Aynı zamanda kara kökenli atıkların yüzde 80’i okyanuslarımıza, sularımıza gidiyor; bunların yüzde 90’ını plastik atık oluşturuyor.

İşte, en çok kullanılan plastik şişelerden neler yapabileceğinizin örnekleri:

Bizler de plastikleri atmak yerine onları çeşitli şekillerde dönüştürebiliriz. Şunu da hatırlatmak da fayda var sadece geri dönüşüm doğanın korunması için bir çözüm değildir; aynı zamanda plastiği de hayatımızda azaltmamız gerekir.

Gaia Dergi • Mart 2016 | 79

Yeşil Mutfak

YULAF EZMELİ MİNİK TOPLAR Malzemeler • 1 bardak yulaf ezmesi • Yarım su bardağı su • 1-2 bardak su • 2 çorba kaşığı şeker

U

zun bir uyku sonrası sokağa çıktı Türkiye'de insanlar.

Gezi Direnişi'nin sebepleri, sonuçları anıları anlatmakla bitmez. Ama biri var ki, içimizi yakıyor her defasında hem de her defasında biraz daha fazla. Kimi zaman ekmek alıp eve dönerken gelir akla Berkin... Berkin, annesine “Sen koşamazsın, ben koşar gelirim,” diyerek çıktı, kahvaltı için ekmek alıp gelecekti. Koşarak gelecekti, yetişecekti. İçimizi kıydı geçti. Berkin Elvan, 15'inde bir fidan. Büyümeyecek çocuklara, artık yaş alamayacak abi ve ablalarına gitti. 14 yaşındaydı, 16 Haziran 2013'te polisin attığı gaz fişeğiyle vurulduğunda.

80 | Gaia Dergi • Mart 2016

45 kilo gittiği hastanede 269 gün komada kaldı.

Berkin 11 Mart 2014 günü 14 kilo kalmış o minicik, tertemiz vücuduyla bize veda etti. Dayanamadı çocuk.

Dayanamadı. Berkin Elvan bir inat uğruna öldürüldü.

O günlerin Başbakanı, bugünün Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan emri ben verdim dediğinde, polisleri destan yazarken içimiz kan ağladı iyice. İnsanlar ne kadar kötü, insanlar ne kadar merhametsiz. İnsanlar ne kadar katil ruhluymuş dedik. Berkin öldürüldü ve bu gerçeği hiç kimse değiştiremedi, Berkin'i kimse geri getiremedi. Şimdi Berkin'i elindeki

ekmeği bulutların üzerinde kuşlara ufalarken görüyoruz karikatürlerde. Şimdi berkin'i Latuff'un çizimlerinde öfke ve üzüntü ile anıyoruz.

Güzel gözlü Berkinimizin annesi babası olarak tanıdığımız, artık bizim de annemiz babamız saydığımız Gülsüm-Sami Elvan'a tekrar baş sağlığı diliyor, Berkin'in aziz hatırasının önünde saygı ile eğiliyoruz.

Seni asla unutmayacağız Berkin. Seni asla unutturmayacağız.

Katillerinin hesap vereceği gün için durmadan yorulmadan çalışacağız. Çocukların öldürülmediği, katillerin sokakta gezmediği günlere, umutla...

T

üm kuru malzemeleri büyük bir kasede karıştırın. Üzerine su ekleyip karıştırmaya devam edin. Şekil alacak ıslak bir hamur elde edene kadar su ekleyerek karıştırmaya devam edin. Elde ettiğiniz ıslak, yumuşak ve minik toplar haline gelebilecek hamurunuzu 10 dakika kadar dinlenmeye bırakın.

Daha sonra hamurunuzdan küçük parçalar alarak minik toplar oluşturun. Tatlımız hazır!

Dilerseniz oluşturduğunuz topları ceviz, fındık, çikolata veya hindistan cevizine bulayabilirsiniz.

Afiyet olsun!

Gaia Dergi • Mart 2016 | 81

Yeşil Mutfak

BEZELYELİ KIRMIZI MERCİMEK KÖFTESİ Malzemeler • Yarım su bardağı bezelye • 1 su bardağı kırmızı mercimek • 2 kuru soğan • 3 kırmızı biber • 3 diş sarımsak • Bir tutam maydanoz • Tuz, karabiber, kırmızı biber • 1 çay kaşığı kimyon • 1 çay kaşığı kuru nane • Zeytinyağı • 1 su bardağını galeta unu veya ufalanmış bayat ekmek

Doğanın ve yaşamın renklerini Gaia Dergi’nin gözünden takip edin!

Hazırlanışı

K

ırmızı mercimekleri üzerlerini geçecek kadar su koyduğunuz tencerede iyice haşlayın.

Yumuşadıkları zaman tencereden alıp süzün. Bir tavaya, biraz zeytinyağı koyup ısıtın. Daha sonra tavaya ince doğranmış soğan ve sarımsağı, ardından biber ve bezelyeleri ekleyin.

82 | Gaia Dergi • Mart 2016

Hepsini birlikte güzelce soteleyin.

Daha sonra tavadaki karışımınızı ve haşlanmış mercimekleri bir kaba koyup baharatlarını ekleyin. Köfte şekli verebileceğiniz kıvama gelene kadar da galeta unu veya ufalanmış ekmeklerinizi ekleyin.

Köfte şekli verdikten sonra azıcık yağ döktüğünüz tavanızda köftelerinizi kızartın.

Afiyet olsun!

İnternet sayfamızı ziyaret ederek abonelik sayfası üzerinden dergimize abone olabilirsiniz. 

Gaia Dergi’yi sosyal medya ßzerinden takip edebilirsiniz! /dergigaia

@gaiadergi

@gaiadergi

www.gaiadergi.com

/gaiadergi