Bachelorproef: Open en robuuste gebouwen

OPEN, ROBUUSTE GEBOUWEN

“Open gebouwen zijn robuust, flexibel en aanpasbaar en daarom duurzaam. Kijkend naar historisch best-cases: hoe zitten ze in elkaar en wat kunnen we ervan leren?”

YVES PAQUAY

Bachelor Toegepaste Architectuur Bachelorproef 2020 – 2021 Interne promotor Externe promotor In samenwerking met

: : :

Hannelore Goens Jasper Ponjee – BULK Architecten Zoé Pieron

INHOUD Voorwoord 4 1.

Definitie open, robuuste gebouwen 5 2.

Ontstaan open, robuuste gebouwen 6 3.

Relevantie open gebouwen 8

3.1 Sociale invloeden – intergenerationeel leven 12

3.2 Duurzaamheid en de gebouwde omgeving 14 4.

Visies deskundigen 16

4.1 John Habraken 16

4.2 Marc Koehler 18

4.3 Frank Duffy 19

4.4 Steward Brand 20

4.5 Stephen Kendall 22 5.

Wat maakt structuur geschikt voor verandering 24 5.1 Waarom flexibel bouwen

25

5.2 Aanpasbaarheid toepassen 26

5.3 Tussentijdse conclusie 30 6.

Analyseren gebouwen 31

6.0 Introductie 32 6.1 Getransformeerd gebouw – Stenen Silo Amsterdam 36

6.1.1 Situering vanuit historisch oogpunt 42 6.1.2 Analyseschema’s 51

6.1.3 Structuuranalyse 64

6.1.4 Functiewijziging/herbestemming 68

6.1.5 Conclusie 76

2

6.2 Nieuw gebouw – Detroit Amsterdam 78

6.2.1 Functie 84

6.2.2 Analyseschema’s 87

6.2.3 Structuuranalyse 96

6.2.4 Conclusie 98

6.3 Oudgebouw - Graanfabriek Weert 100

6.3.1 Analyseschema’s bestaande situatie 109

6.3.2 Structuur analyse bestaande situatie 119

6.3.3 Herbestemmingen 120

6.3.4 Conclusie 150 7.

Vergelijking – oud en nieuw en toekomstig 152 8.

Materialisatie 154 8.1 Overzicht van meterialen en eigenschappen 154

8.1.1 Tabel meterialen en eigenschappen 156 8.2 Conclusie materialisatie bij open en robuuste gebouwen 158 9.

Eindconclusie 160 9.1 Hoe zit een ideale open robuuste structuur in elkaar?

161

9.2 Waar kunnen we die structuur vinden? 161 9.3 Welke voor- nadelen heeft open en robuust bouwen?

161 Nawoord 162 10.

Bibliografie

163

3

VOORWOORD Voor mijn bachelor proef heb ik gekozen voor de onderzoeksvraag omtrent het analyseren van open, robuuste gebouwen. Hoe deze in elkaar zitten en wat we eruit kunnen leren. Deze bachelor proef is geschreven in het kader van het behalen van een Professionele Bachelor in de Toegepaste Architectuur.

Deze analyse zal het architectenbureau BULK Architecten verder helpen in het ontwikkelen van deze gebouwen vooral in Noord-België en Nederland, dit doe ik samen met mijn medestudent Zoe Pieron. Ik zou Jasper Ponjee graag willen bedanken voor de hulp en de nodige documenten.

Ook zou ik graag Hannelore Goens bedanken voor de begeleidingsmomenten.

4

1. DEFINITIE OPEN, ROBUUSTE GEBOUWEN Open en robuuste gebouwen kenmerken zich

Een open en robuust gebouw kan dankzij de

voornamelijk door de draagstructuur ervan. Om

openheid ervan flexibel ingedeeld worden, keer

openheid te creëren is er namelijk een tamelijk

op keer. Dankzij de robuuste constructie biedt

‘magere’ draagstructuur nodig, denk bijvoorbeeld

het

aan een structuur opgebouwd uit kolommen en/of

gebruiksfuncties zoals woningruimte (extensief

korte draagmuren. Om zo veel mogelijk openheid

ballast) of een opslagruimte (intensief ballast).

te voorzien, worden deze idealiter in een grid-

In gunstige gevallen kan er dankzij de robuuste

verband toegepast. Op die manier, wordt er een zo

structuur zelfs nog een of meerdere etages

groot mogelijk open ruimte gecreëerd met zo min

geplaatst worden als optopping op het gebouw in

mogelijk aantal dragende delen/oppervlakte. Dit

de toekomst. Een open en robuust gebouw biedt

maakt het tevens mogelijk ruimtes vrij in te delen

dus voornamelijk flexibiliteit.

gebouw

mogelijkheden

voor

meerdere

tussen het grid door.

Natuurlijk bepalen de architectonische kwaliteiten Als we het over robuust hebben, uit zich dat

en de belevingswaarde, mede dat gebouwen langer

voornamelijk in de draagkracht van de constructie.

meegaan in de tijd. Dit zorgt voor de dierbaarheid

In principe valt elke zware of bovengemiddelde

en geeft het gebouw karakter aan de hand van

draagkrachtige constructie onder robuust, dit kan

bijzondere details en kenmerken.

dus ook een staal, hout of bakstenen bouwwerk betreffen. Robuustheid van een gebouw uit zich ook in de bevorderde stabiliteit en de lange levensduur van de constructie van het gebouw.

5

2. ONTSTAAN OPEN, ROBUUSTE GEBOUWEN Het ontstaan van open gebouwen is te danken aan de

gebouwen vaak uit gietijzer/staal of zelfs zware

industriële revolutie die in 1750 in Groot-Brittannië

stenen schijven. Rondom 1850 werd er voor het eerst

opkwam. Ongeveer 50 jaar later, in 1799, kwam

geëxperimenteerd met gewapende betonbouw.

deze revolutie ook overzee naar België en nogmaals 50 jaar later, rond 1850 naar Nederland. Voor de

Een

industriële revolutie toonden over het algemeen

Joostdevree.nl “De betonskeletbouw ontstond in

handelsgebouwen

meeste

1892 toen de Fransman Hennebique (1842-1921)

overeenkomsten met open en robuuste gebouwen.

voor het eerst bij een appartementengebouw

Desalniettemin waren van deze gebouwen de

gewapend beton toepaste en betonnen kolommen,

gevels vaak dragend en de gebouwen niet zodanig

balken en vloerplaten tot één monoliet geheel

robuust van structuur. De industriële revolutie

werden samengesteld.

en

pakhuizen

de

verwijzing

afkomstig,

van

de

website

veranderde de vraag en daarmee de minimale eisen waaraan een gebouw moest voldoen. In die periode

werd veel machinaliseren toegepast bijvoorbeeld voor de productie, later werd dit opgeschaald tot massaproductie. Zo ontstond de vraag naar open en robuuste gebouwen. Open aangezien er vaak grote machines aan te pas kwamen, ook ter efficiëntie was het beter om een open ruimte te hebben waar werknemers en -gevers nauw in contact met elkaar stonden. Robuust, omdat deze machines, vaak met vele gietijzeren delen, enorm zwaar waren. In deze tijd bestonden de structuren van deze industriële Afbeelding1-AugustPerret,GaragePonthieu–Hennebique-systeem.jpg

6

Bron 1 : https://www.joostdevree.nl/bouwkunde2/betonskelet.htm

Na verbeteringen door ijzeren beugels (1893)

ontwikkelingen net voor, tijdens en na de Tweede

en gebogen wapening aan de bovenkant bij de

Wereldoorlog

steunpunten (1897), ontstond een bouwwijze die,

dusdanig verbeterd dat ze interessant werden

na het verlopen van het patent in 1907, algemeen

voor een breder toepassingsgebied. Open en

gangbaar werd. Vooral industriële gebouwen

robuuste constructies zijn enorm goed op te

werden van een betonskelet voorzien, waarbij

schalen en ritmisch met herhaling van de bestaande

de betonconstructie vaak in het zicht bleef. Voor

constructie uit te breiden. Dit sluit goed aan op de

representatieve

een

systematisering die is ontstaan door de industriële

inwendig betonnen skelet toegepast met dragende

revolutie en vooraf plaatsgevonden oorlogen. Zo

gevels van metselwerk. Pas vanaf ca. 1920 werd

werd deze vorm van bouwen gehanteerd voor veel

ook bij deze gebouwen het betonskelet weer in het

andere, zoals scholen, ziekenhuizen, grootschalige

zicht gebracht, vooral door de architecten van het

instituten en kantoorgebouwen. In Amerika is deze

Functionalisme.”

ontwikkeling in het einde van de 19e, begin van de

gebouwen

werd

echter

zijn

technieken

en

materialen

20e eeuw sneller verlopen dan in Europa en Azië, Rondom deze periode vond ook de Eerste

waar de traditionele vorm van bouwen langer is

Wereldoorlog plaats, niet veel later de Tweede.

gehanteerd.

Deze twee gebeurtenissen hebben geresulteerd tot bespoedigd gebruik van open en robuuste constructies.

Na

de

oorlog

vond

er

de

wederopbouw plaats. In deze nieuwe tijd werd er massaal gebouwd, gemoderniseerd en zijn populaties

binnen

en

buiten

Europa

enorm

gegroeid vanwege de babyboom. Door de talrijke

7

3. RELEVANTIE OPEN GEBOUWEN Hier krijgen we te maken met een probleemstelling;

Verdere actuele veranderingen ontstaan door beter geordende stedenbouwkundige plannen,

veranderde

de zogenaamde kernversterking. Dit is een manier

behoeftes in de loop van de tijd is van cruciaal

waarmee de Vlaamse steden en gemeenten

belang. Om bijvoorbeeld te voldoen aan behoeftes

werken. Kernversterking biedt de mogelijkheid om

van een vergrijzende bevolking of aan veranderende

in de stad te wonen, maar toch aandacht te hebben

opvattingen over wonen. Maar ook juist in deze

voor de beeldkwaliteit van de woningen, duurzame

huidige tijd van de crisis omtrent de pandemie.

mobiliteit en verdichting, zonder open ruimte aan

Door het coronavirus zijn er steeds meer mensen

te snijden.

Het

aspect

van

aanpassing

aan

genoodzaakt hun werk vanuit thuis uit te voeren.

Dat effect zal deels blijvend zijn in de toekomst.

Andere aspecten zijn de eisen rondom de belasting

Mensen hebben ondervonden dat werken van thuis

op het milieu, de energienormen die steeds

uit mogelijk is. Een hierop volgend effect zou kunnen

verstrengen en de oppervlakte van te bouwen

zijn dat er bijvoorbeeld meer kantoorruimte leeg

grond wordt schaarser en de vraag naar ruimte

komt te staan en er binnen de residentiële sector

(voornamelijk in stedelijke gebieden) groeit in

steeds meer behoefte zal zijn aan thuiswerkplekken.

combinatie met een groeiende populatie. Om deze problemen op te kunnen vangen, zijn we in

8

Economische veranderingen hebben ook direct

stedelijke gebieden genoodzaakt, verticaal te gaan

effect op de invulling van bebouwing. Zo werd er

bouwen. Bij grootschalige hoogbouw vindt er

voor corona al steeds meer online gehandeld, en

vrijwel altijd gevarieerde invulling plaats, denk aan

dat neemt alleen nog maar toe. Wat zich vervolgens

commerciële ruimte op het gelijkvloers, kantoren op

uit in steeds meer leegstaande winkelpanden

de verdieping en wonen op de bovenste niveaus.

in voornamelijk kleine dorpen tot middelgrote

Door die manier van bouwen toe te passen, zal men

steden. Aan de andere kant is er een tekort op de

geneigd zijn om een open en robuust gebouw te

woningmarkt voor starters en sociale huurders.

creëren.

Anderzijds, zijn er ook activiteiten die door de tijd

binnenspeeltuin. Voor deze functies is het niet

heen ‘versnipperd’ zijn over stedelijke gebieden

ondenkbaar dat deze buiten stedelijke gebieden

en worden geclusterd. Zo ontstaan er als het ware

gevestigd zijn.

business centers die vanuit het hele gebied goed bereikbaar zijn. Dit soort clusteringen zorgen ervoor dat de door de tijd heen versnipperde kantoor- en industrie bouwwerken, vooral in België, vrijkomen voor nieuwe invullingen. Meestal worden deze getransformeerd naar wooncomplexen. Hoewel een gebouw met open en robuuste casco ook perfect zou kunnen worden ingevuld met andere functies.

Denk aan, scholen, bibliotheken, winkelcentra, zorgcentrums, kinderdagverblijven etc. Er zijn ook minder centraal gelegen open en robuuste gebouwen. Deze zijn wellicht minder goed bereikbaar, maar kunnen nog altijd bijzonder interessant zijn om behouden te worden. Denk bijvoorbeeld aan gebouwen met een hoge architectonische waarde of historische/ monumentale waarde. Om die bouwwerken in te vullen, moet er gezocht worden naar alternatieve functies die er goed op aansluiten.

Zoals functies voor recreatieve doeleinden, recreëren doet men vaak bij voorkeur in een buitengebied.

Andere voorbeelden zijn functies die vallen onder excursie doeleinden, zoals een brouwerij of een 9

Oplossing;

open robuuste bouwstructuur, veel gemakkelijker, goedkoper en sneller, flexibel gewijzigd kan worden

Een

gebrek

aan

aanpassingsvermogen

in

qua invulling. Open en robuuste gebouwen zijn

huisvestiging en de erkenning dat niet alle mensen

misschien duurder maar leveren op langere tijd

hetzelfde leven, moet duidelijk worden volgens de

meer op. Hiervan bestaan geen vergelijkingen,

stichter van de term open bouwen; John Habraken.

omdat de resultaten steeds afhankelijk zijn van de

Open gebouwen komen al voor op de manier waarop

bestemming van het gebouw (woningen, kantoren).

winkelruimtes worden ontworpen (ondersteuning

Door een flexibel, draagkrachtig casco neer te

en invulling) en het werkt als een model om dit te

zetten kan een open en robuust gebouw constant

vertalen in huisvestiging. Zo ontstaan er volgens

geëvalueerd en herzien worden. Door bij aanleg

John Habraken verschillende interventielagen in

van dat soort gebouwen al rekening te houden met

een gebouw: structuur, omhulsel en invulling. Deze

meerdere mogelijke invullingen, kunnen er in de

lagen moeten het mogelijk maken om de invulling

toekomst een hoop kosten bespaard worden. Denk

te vervangen door een andere, die dezelfde taak

bijvoorbeeld aan het plaatsen van breedvloerplaten

uitvoert, zonder aanzienlijke structurele ingrepen.

die sterk genoeg zijn voor een woning, maar ook voor

Vaak worden nog gebouwen ontworpen die niet open

een bibliotheek of archiefruimte. Of uitsparingen

en robuust zijn. Door het ontwerp te centreren rond

voor ventilatie, die volstaat voor woningen én

wat een gebruiker specifiek nodig heeft, worden ze

horecavoorzieningen. Op die manier hoeft een

een beslissingsagent en een onmiskenbare kracht,

gebouw maar één keer gebouwd te worden, waarna

voor het bestaan van de gebouwde omgeving.

er met kleine ingrepen volstaan kan worden aan nieuwe soorten invullingen en dit misschien wel

10

Om dat soort veranderingen op te vangen, met

meerdere eeuwen lang. Dat is goedkoper dan een

bestaande niet open/robuuste bouw, kost enorm

gebouw volledig te slopen en vervolgens een nieuw

veel geld, energie en tijd. Hoewel er met een

gebouw te plaatsen.

bepaalt het

en afgewerkt dient te worden, wordt het termijn

verschil tussen de initiële bouwkosten en de totale

van de bouwwerkzaamheden dusdanig korter. Met

bouwkosten gedurende de gehele levensduur

als gevolg dat er een verbeterd wooncomfort is in

van een gebouw. Meestal worden de sloop- of

de directe omgeving. Voor grote woningen kan je

afbraakkosten niet in rekening gebracht, LCC

bijvoorbeeld een dubbele-voordeur plaatsen om

houdt rekening met deze kosten, gericht op

later op te splitsen, aan een student te verhuren

de ontmanteling van vrijgekomen materialen,

of als Air B&B. Zodat een gebouw kan hergebruikt

waardoor een betere inschatting kan gebeuren. Een

worden, zonder meteen te moeten slopen.

De Life-cycle-cost systeem of LCC

gebouw dat zijn waarde behoudt en aanpasbaar is, is hierdoor voor een potentiële belegger misschien aantrekkelijker.

Een gebouw waarin je minder moet slopen zorgt ook voor voordelen op lange termijn. De vervuiler wordt in ons belastingstelsel steeds meer beboet.

Door hergebruik van bestaande constructies, worden de sterkst vervuilende bouwprocessen met de grootste impact op het milieu, enorm beperkt. Dit levert financiële voordelen op, ook op het gebied van belastingen. Het bouwproces zal minder invloed uitoefenen op de omliggende omgeving. De fundering en constructie staan, er al waardoor er minder bouwverkeer zal plaatsvinden en ook minder geluidsoverlast door trillingen.

Aangezien de constructie enkel opnieuw ingevuld 11

3.1 SOCIALE INVLOEDEN – INTERGENERATIONEEL LEVEN Mensen zoeken naar ideeën om een omgeving te

Bijvoorbeeld als een gezin oma wil opnemen in

creëren waarin zowel de jonge als oude generaties

het huishouden (afbeelding 2), kan zij het ideaal

samenleven.

vinden, om een aparte ruimte te krijgen, alleen voor haar. Een typisch appartement dat men zou vinden, is niet noodzakelijk bevorderlijk voor deze

Dit zorgt voor meer voordelen namelijk: overbruggen

woonsituatie. Op het vlak van het gebouw, zouden

van generatiekloof tussen ouderen en jongeren. Zo

de gebruikers de mogelijkheid hebben om het

blijven ouderen een onderdeel van de samenleving

niveau van interactie/scheiding tussen generaties

en worden ze niet weggestuurd naar verpleeghuizen.

in een huishouden te definiëren. In dit voorbeeld

Jongere generaties kunnen hierdoor een gezondere

worden alle natte functies opgesplitst voor twee

houding verkrijgen. Dit is collectiviteit, een thema

huishouden, waardoor oma zich geïntegreerd kan

waar Vlaams bouwmeesterschap, zich verder op

voelen in het gezin zonder altijd dezelfde ruimtes te

toespitst. In 1998 werd Bob Van Reeth als eerste

gebruiken. Deze indeling maakt eveneens mogelijk

aangesteld als bouwmeester, waardoor in Vlaanderen

om een derde slaapkamer te creëren wanneer

een kwaliteitscultuur is ontstaan. Ze ondersteunen

gasten komen logeren.

publieke bouwheren en stimuleren ontwerpend onderzoek

12

naar

nieuwe

maatschappelijke

Open Bouwen biedt dus de mogelijkheid om op een

uitdagingen, waarvan open bouwen er een is. De

gelokaliseerde, individuele schaal van eenheden

woonkwaliteit kan volgens, Erik Wieërs, Vlaams

bijna elke intergenerationele woonsituatie mogelijk

bouwmeester, door het collectief bouwen verbeterd

te maken. Zonder vooraf een indeling te maken,

worden. Het gaat verder dan enkel de invulling van

zoals ontwerpers dat vaak doen, kan de gebruiker

één enkel uniek persoon. Iedereen heeft nood aan

een ruimte creëren die ideaal is voor zijn eigen

gedeelde ruimtes. Elk persoon zal een direct contact

persoonlijke woonsituatie en kan zo voor een andere

met buren als een goeie woonkwaliteit ervaren.

woonsituatie, eenvoudiger aangepast worden.

Afbeelding 2 - Intergenerationeel leven.png

13

3.2 DUURZAAMHEID EN DE GEBOUWDE OMGEVING De oppervlakte van de aarde, die nodig is om de

dat het gebouw voldoet aan de verwachtingen

leefwijze van een persoon, een stad of een land te

van de gebruiker. Door dynamische veranderingen

bieden, wordt de ecologische voetafdruk genoemd.

wordt deze functionele levensduur steeds korter.

Een maatstaf voor de belasting van de aarde, die

Door de toegenomen kennis en het gebruik van

door de mens wordt bepaald, de consumptie,

hoogwaardige materialen, blijft de technische

productie en afval wordt veroorzaakt. Door onze

levensduur echter gelijk of langer. Het verschil

internationale economie vormt het geen gevaar

tussen de functionele en technische levensduur,

voor onze levensstandaard maar het toont echter

wordt steeds belangrijker en groter. Dit verhoogt

de bovenmatige hinder aan, die onze levensstijl

het risico dat gebouwen steeds minder bruikbaar

heeft op de wereld.

zijn en dus sneller gesloopt moeten worden, terwijl ze voor andere functies nog bruikbaar zijn. Er moet

Gebouwen zijn op een gecompliceerde manier

dus een oplossing gevonden worden, om gebouwen

samengesteld, het is niet zoals het vervangen van

dynamischer te maken.

meubels of aparte toestellen. Er worden steeds statische oplossingen gezocht voor dynamische

Niet enkel de levensduur is belangrijk, maar ook de

problemen. Sociaal demografische verwachtingen

compositie van bouwmaterialen heeft een invloed

en gerelateerde verwachtingen, hebben hierdoor

op de duurzaamheid. De samenstelling van beton

een ernstige impact op de levensduur van gebouwen.

bijvoorbeeld waar niet enkel de sterkte, maar ook

De technische levensduur is de tijd waarin een

de dichtheid, de inertie meebepalend zijn voor de

gebouw zijn oorspronkelijke functie kan uitoefenen.

kwaliteit.

Daarnaast is de functionele levensduur, de periode

14

Bron 2 :https://www.ovam.be/sites/default/files/atoms/files/TWOL%20Dynamisch%20Bouwen_%20EINDRAPPORT_finale%20versie_OVAM1_LR.pdf

Afbeelding 3 - THE FUTURE OF THE EUROPEAN BUILT ENVIRONMENT.png

Bron 3 : https://www.eurima.org/uploads/The-Future-of-The-European-Build-Environment-2019.pdf

15

4. VISIES DESKUNDIGEN

|

4.1 JOHN HABRAKEN

Het definiëren van deze open gebouwen is een

zelf, die hun omgeving creëren. De veranderingen in

gedocumenteerde benadering, uitgevonden door

inrichting en gebruik in de loop van de tijd, worden

John Habraken, om de kwaliteit van ruimtes te

gekenmerkt als de drager. Door snelle veranderingen

optimaliseren. De methode is cruciaal omdat de

van economische onzekerheid, zijn architecten

bewoner steeds een emotionele band heeft met de

gedwongen naar methodes te zoeken, waarin de

omgeving en dus gebouwen. Men kan niet blijvend

factor tijd de grootste rol speelt. De drager is dan het

een bepaald schema op ieder gebouw toepassen,

gemeenschappelijk beheer, zoals de trappenhal en

men moet rekening houden met de behoeftes en

leidingenstructuur. Het veld waarin de gebruiker zich

benodigdheden van bepaalde leefgroepen. In de

goed kan voelen, wordt de flexibele of aanpasbare

gezondheidszorg, zorgen de levensomstandigheden

invulling, genoemd. Hier een voorbeeld: de drager

ervoor, dat de ruimtes nog niet vrij indeelbaar zijn.

zorgt voor polyvalent gebruik, daarentegen leidt de

Door het ontstaan van open gebouwen, komt men

inbouw tot aanpasbaar gebruik.

hier los van en kan de consument zijn eigen ruimtes gemakkelijker indelen en wijzigen. Deze vorm van flexibiliteit was essentieel, vanwege de massa woningbouw, die na de Tweede Wereldoorlog fors opdook. Er werden woningen gebouwd, waar mensen totaal geen invloed op hadden en dus ook niet naar eigen wensen konden voorzien.

Ook het onderscheid tussen drager en invulling wordt belangrijker. Het boek ‘De dragers en de mensen, het einde van de massawoningbouw’ werd gepubliceerd in 1961, waarin een nieuw woonconcept gerealiseerd werd. Het zijn de mensen 16

Afbeelding 4 - Drager/inbouw principe.png

In 1964 richtte John Habraken met één van de

Hij vertrekt van een raster van afwisselend 20 en 10cm

grootste

de

in beide richtingen. De dragende delen worden in

Stichting Architecten Research (SAR) op. Ze

de 20cm strook voorzien, de niet-dragende delen in

onderzochten de mogelijkheden van dit alternatief

de 10cm strook en de elektriciteitsvoorzieningen en

voor de massawoningbouw. Drager en inbouw

andere technieken in de 20cm strook, waardoor ze

kunnen zo gecombineerd worden door een maat-

elkaar nooit kunnen kruisen.

Nederlandse

Architectenbureaus,

en vormsysteem genaamd, SAR ’65.

Afbeelding 6 - SAR ’65 – John Habraken.png

17

4.2 MARC KOEHLER Marc Koehler, de voortzetter van het begrip van John Habraken, vulde deze bedenkingen aan door de stichting van de organisatie ‘openbuilding. co’. De organisatie maakt het mogelijk, om Open Building strategieën te definiëren, voor elke schaal van het gebouw of project. Door casco (dragende constructie) en inbouwsysteem, van elkaar te onderscheiden, wordt de levensduur van de structuur, met zo’n 100 jaar verlengd, omdat enkel de inpandige indeling aangepast moet worden.

De indeling kan eenvoudig en zonder veel kosten aangepast worden aan nieuw gebruik.

Het casco, in deze visualisaties, bestaat uit een betonskeletstructuur van kolommen, waarbinnen de invulling bestaat uit houten vloeren en invulwanden, die demonteerbaar zijn en zo flexibel aan te passen zijn aan iedere gebruikssituatie. Hieruit blijkt dat de robuustheid niet altijd te maken heeft met de ruwheid van een materiaal zoals beton, maar evengoed hout of staal kan betrekken.

18

Afbeelding 7 - Onderscheid casco/invulling.jpg

4.3 FRANK DUFFY Frank

Duffy

was

de

eerste

die

gebouwen

analyseerde in de gelaagdheid naar functie met zijn schematische analyse, het ‘lagenmodel’. In zijn theorie deelt hij een gebouw op in lagen. Ze worden onderverdeeld in site, structuur, technieken en invulling. Door deze opdeling kunnen de meest veranderlijke bouwcomponenten, de invulling, onafhankelijk worden geplaatst van de structuur en zo gemakkelijker vervangen worden.

Afbeelding 8 - Lagenmodel - Frank Duffy.png

19

4.4 STEWARD BRAND Duurzaam beheer van het milieu, heeft voor Brand

meer aandacht eraan besteed moet worden, want

een belangrijke rol op het bouwen. Hij publiceerde

deze moet de langste levensduur hebben. De lagen

in 1994 het boek ‘How Buildings Learn: What

bepalen hoe een bovenliggende of onderliggende

happens after they’re built?’. Brand stelt dat er een

laag gewijzigd moet worden wanneer er andere

grotere link moet bestaan tussen de stadsplanner,

verwachtingen zijn van het gebouw. Eenvoudige

de architect en de ingenieur. Hij werkt verder op

aanpassingen kunnen aan het gebouw gebracht

de bedenkingen van Frank Duffy, het zogenaamde

worden, door een goede interactie tussen de

lagenmodel, en werkte dit uit tot Shearing Layers. Ze

lagen. De levensduur van deze lagen (afbeelding

worden onderverdeeld in 6 lagen met verschillende

8) kunnen in de praktijk langer meegaan. Dit heeft

levensduur: Site, Structure, Skin, Services, Space plan

alles te maken met de kwaliteit van de materialen

en Stuff. Hoe dikker een laag is weergegeven, hoe

en systemen.

Afbeelding 9 - Shearing Layers.png

20

Ook maakt Brand een verschil tussen twee soorten

nieuwe behoeftes toelaat, ze zijn erg aanpasbaar.

gebouwen, ‘The Low Road’ en ‘The High Road.

Zijn visie toont aan hoe gebouwen veranderen en

The High Road kenmerkt zich door gebouwen,

welke aspecten kunnen worden gebruikt zodat ze

waar er moeilijk wijzigingen toegestaan worden.

langer bruikbaar zijn. We kunnen besluiten dat open

Dit zijn monumentale panden, overheidsgebouwen

en robuuste gebouwen, zich concentreren op de

waarbij veel mensen betrokken worden en een

aanpasbaarheid van de Low Road en de levensduur

belangrijke plaats in de samenleving nemen. Ze

van de High Road.

zijn duur, erg ontworpen, maar ze hebben een lange levensduur. De Low Road daarentegen, is een gebouw dat evolueert en dat veranderingen en

Afbeelding 10 - Shearing Layers.png

21

4.5 STEPHEN KENDALLL Stephen Kendall breidde het werk van Steward Brand uit. Het idee is dat elk niveau onafhankelijk wordt binnen een groter geheel en het niveau als structuur, een levensduur van 150 jaar kan hebben, terwijl de levensduur van de ruimte misschien maar 20 jaar is. Door controleniveaus te creëren, kunnen de ontwerper en latere huurders van de ruimte deze niveaus met een kortere levensduur aanpassen, zonder andere delen van het gebouw te storen.

22

Afbeelding 11 - Controleniveaus .png

23

5. WAT MAAKT STRUCTUUR GESCHIKT VOOR VERANDERING Gebruiksflexibiliteit: het vermogen van gebouw

FunctioneleFlexibiliteit: maatregelen voor

om tijdens de gebruiksfase, ruimtelijke en/of

veranderingen aan de gebruiksfunctie van een

functionele veranderingen te ondergaan, afgestemd

ruimte.

op specifieke gebruikerseisen.

Polyvalentie: de functie van een ruimte kan RuimtelijkeFlexibiliteit:

maatregelen

voor

veranderen. Er is geen sprake van een andere

veranderingen in en aan de ruimte.

gebruiker, de hoofdfunctie blijft hetzelfde en er

Inrichtingsflexibiliteit: de inrichting en afwerking van

worden geen aanpassingen van bouwkundige aard

een ruimte kan worden veranderd, zonder de vorm

gedaan.

en afmetingen van de ruimte te wijzigen. tot

Opwaarderingsflexibiliteit: de functionaliteit van een

wijzigingen in ruimte-indelingen, waarbij de vorm

ruimte is met een beperkte aanpassingsinspanning

en afmetingen van ruimten veranderbaar zijn binnen

te verbeteren. Er kan sprake zijn van een andere

de gebruiksruimte van één gebruiker.

gebruiker, maar de hoofdfunctie blijft hetzelfde.

Indelingsflexibiliteit:

Verkavelingsflexibiliteit:

de

de

mogelijkheid

mogelijkheid

tot

wijzigingen in de verkaveling van de plattegrond.

Functieneutraliteit: de capaciteit van een gebouw

Het gaat hierbij om de ruimteverdeling tussen alle

of gebouwdeel, om een andere functie te

afzonderlijke gebouwgebruikers.

huisvesten, zonder of met beperkte bouwkundige

Volumeflexibiliteit: de mogelijkheid tot het vergroten

aanpassingen.

of verkleinen van het gebouwvolume en het aantal vierkante meters gebruiksoppervlak, door het toevoegen of verwijderen van aan- en uitbouwen.

24

(Publicatie: Bouwen met staal 288 augustus 2012 Aanpasbare draagstructuur p.55)

Bron 4 : https://www.bouwenmetstaal.nl/uploads/evenementen/228_flexibele_draagstructuur.pdf

5.1 WAAROM FLEXIBEL BOUWEN Op pagina 10 en 11 onder de titel ‘oplossing’ is er al

open flexibele structuur een stuk interessanter voor

veel besproken wat betreft de voordelen van open

bedrijven, particulieren en investeerders. De markt

en robuust bouwen.

verandert snel waardoor dit voelbaar is binnen en

De flexibiliteit-factor van gebouwen draagt daar

buiten de stedelijke gebieden. In middelgrote steden

in het bijzonder aan bij. Flexibel bouwen levert

zijn bijvoorbeeld een groot aantal winkelpanden

milieutechnisch, economisch en maatschappelijk

en kantoorpanden leeg komen te staan vanwege

veel voordelen op. Milieutechnisch resulteert

de crisissen van de afgelopen jaren en de online-

een hogere aanpasbaarheid van een gebouw, in

shopping hype. Met flexibele structuren kunnen

een kleinere bijdrage op het gebied van milieu

deze sneller, gemakkelijker en goedkoper worden

ballast. Aangezien de negatieve invloeden hiervan

aangepast voor bijvoorbeeld de tekortkoming op

verspreid worden over meer levensjaren dan een

de woningmarkt.

onaantastbare structuur die eerder vervangen zal moeten worden. Concreet voordeel hiervan, is een

Maatschappelijke voordelen zijn op meerdere

lagere intensieve bouw frequentie. Dankzij een

vlakken aanwezig. Een flexibele structuur aanpassen,

lagere frequentie worden zware bouwprocessen

bespaart enorm veel tijd ten opzichte van een

ingeperkt net als bouwverkeer, sloopafval, etc. etc.

nieuwe structuur te bouwen. Het sneller kunnen beantwoorden aan de huidige vraag binnen de

Deze resultaten zorgen niet alleen voor verbeterde

maatschappij, draagt bij aan een betere bezetting

duurzaamheid binnen de bouwsector, ook op

op het gebied van ruimte. Ook zijn kortere en

economisch gebied levert dit positieve resultaten

kleinere ingrepen op een werf erg bevorderend

op. Investeren in een aanpasbaar gebouw, brengt

voor de leefbaarheid en het wooncomfort in de

op meerdere vlakken financiële voordelen met

nabije omgeving.

zich mee. Niet alleen is de investering op langere termijn lager dankzij een verlengde levensduur, ook is de verkoopbaarheid/ verhuurbaarheid van een 25

5.2 AANPASBAARHEID TOEPASSEN Om een structuur door de jaren heen op meerdere

niet herbruikt, het verwijderen is een intensief proces.

momenten en manieren aan te kunnen passen, moet

Het toevoegen van lichte scheidingsvloeren is wel

daarvoor letterlijk rekening worden gehouden bij het

mogelijk. Een structuur bestaande uit staalbouw is

leggen van de fundering. De start van een ontwerp

erg open en flexibel. De afmetingen van kolommen

is bepalend voor hoe aanpasbaar een structuur circa

en balken, zullen over het algemeen slanker zijn dan

50 jaar later is. Niet alleen de materiaalkeuze draagt

die van beton. Ook kunnen hierbij redelijk grote

daaraan bij, ook de keuze van het type structuur, de

overspanningen worden gemaakt. Doordat staal

fundering en het grid.

gedemonteerd, aangepast en opnieuw gemonteerd kan worden, is een stalen structuur super aanpasbaar.

De materiaalkeuze voor de structuur van een gebouw

Vloeren zijn gemakkelijk te wijzigen naar nieuwe

is een veel bepalende factor. Een gewapende beton

niveau’s, toe te voegen of weg te nemen. Staal kan in

structuur, bestaand uit kolommen en vloeren levert

vergelijking meer trek opvangen en minder druk ten

net als andere materialen voor en nadelen op.

opzichte van beton. Een verticale op-topping is dus

Het voordeel van een gewapende betonstructuur

alleen mogelijk als de structuur nog niet maximaal

is, dat deze enorm draagkrachtig is en vaak met

ballast wordt. Verticaal is een stalen structuur wel

grote overspanningen kan worden toegepast. Door

gemakkelijk te wijzigen, denk aan het toevoegen

de grote draagkrachtigheid zal een betonskelet

van bijvoorbeeld balkons of een aanbouw.

structuur in veel gevallen verticaal en (wanneer daar ruimte voor is) ook horizontaal kunnen worden

De meest voorkomende type structuren binnen

uitgebreid. Denk aan een houten of stalen op-

open en robuuste gebouwen zijn een schijven-

topping of een ertegenaan gelegen uitbreiding

structuur en een kolomstructuur. Beide kunnen

waarbij de zelfde structuur kan worden gehanteerd.

ritmisch in een grid-verband worden toegepast. De

Bestaande vloeren bij een betonskelet bouw kunnen

types kunnen ook worden gecombineerd.

in de meeste gevallen enkel verwijderd worden en

26

Dit wordt vaak gedaan bij een gebouw met

daardoor ‘opener’. Beide types kunnen voorzien zijn

kolomstructuur voor het verkrijgen van stabiliteit,

van een gevel, die is opgehangen aan de structuur

denk aan betonnen lift schachten, technisch gezien

of een (deels) dragende gevel. Uiteraard, is een aan

zijn dat verticale schijven. Bij een schijven-structuur

de structuur opgehangen gevel voordelig op het

voldoet de stabiliteit meestal al. In vergelijking

gebied van aanpasbaarheid en openheid.

is een kolomstructuur echter vrijer in te delen en

Afbeelding 12 - vormen van aanpasbaarheid .png

27

Het grid van een gebouw bepaald in grote lijnen

bestaande uit stenen/ houten of stalen structuren,

waar de dragende delen gepositioneerd zullen zijn.

rustend op een gemetselde fundering kan er

Een grid kan hogere of lagere dichtheid omvatten.

onderkapt worden. Dit kan de draagkracht van de

Dit heeft te maken met de hart op hart afstand van

structuur bevorderen. De diepte van draagkrachtige

de stramienen. Door technische ontwikkelingen is

bodemlagen speelt een belangrijke rol. Ligt

het mogelijk steeds minder hoge en zware vloeren

deze te diep, dan moet er waarschijnlijk geheid,

toe te passen voor steeds grotere overspanningen.

geboord of geschroefd worden voor het uitbreiden

Daardoor kan er een steeds grotere hart op hart

van de fundering. Zo’n intensief proces kan voor

afstand worden gehanteerd dat resulteert in meer

problemen zorgen door trillingen, scheurvorming,

openheid in nieuwe structuren. Dat bevordert de

en bodem inklinking. Als de bodem op minder

aanpasbaarheid aanzienlijk. Bij oudere gebouwen

dan 5 meter diepte onder de vloer op volle

zal het grid dan ook een hogere dichtheid bezitten,

grond ligt, kan de fundering makkelijker worden

waardoor deze minder aanpasbaar in te delen is.

gewijzigd of toegevoegd. Door middel een putpoer- fundering of funderen op staal. Dit draagt

De fundering van een gebouw kan beperkt worden

bij aan de aanpasbaarheid, maar meer nog aan de

aangepast. Dat heeft directe invloed op het grid en

uitbreidbaarheid van een gebouw.

de daarop gebouwde structuur. Bij oude gebouwen

28

Afbeelding 13b - Type structuren.jpg

29

5.3 TUSSENTIJDSE CONCLUSIE Open gebouwen kenmerken zich door:

- Een flexibele structuur met open plan - Duurzaamheid dankzij langere levensduur - Herbruikbaarheid en te wijzigen indeling - Vaste constructie delen als schachten hebben belemmerende factor - Grote draagkracht zorgt voor verticale uitbreidbaarheid - Een lichte structuur is flexibel en te wijzigen - Ontwerp en en fundering beïnvloeden open- en aanpasbaarheid

=> Tot nu toe lijkt een open structuur veel voordelen te hebben t.o.v. een gesloten structuur.

30

6. ANALYSEREN GEBOUWEN

GSEducationalVersion

31

gebouw te bieden heeft. Om inzicht te verkrijgen binnen deze gebouwen en structuren, zullen alle

6.0 INTRODUCTIE

drie de gebouwen zo ver als mogelijk worden Om dit onderzoek vorm te geven en inhoudelijk te

gemodelleerd in BIM (Archicad). Elke studie zal een

onderbouwen, zullen er drie case studies gedaan

andere type grid en planologie behandelen. Er zal

worden naar verschillende type open en robuuste

van grote schaal tot steeds kleinere schaal worden

gebouwen. In een studie wordt er onderzoek gedaan

ingezoomd om een uiteindelijk allesomvattende

naar een oud gebouw met een stenen structuur

conclusie te kunnen trekken. Ook ben ik voor dit

dat is getransformeerd, in een andere studie naar

onderzoek alle drie de locaties gaan bezoeken.

een nieuwbouw bestaand uit een betonskelet structuur en in de laatste studie naar een oud

Het uiteindelijke doel van deze studies is, om

gebouw met deels stenen/ deels stalen structuur.

antwoord te kunnen geven op de vraag: Kijkend

Het laatste gebouw functioneert nog als fabriek en

naar historisch best-cases: hoe zitten ze in elkaar

wordt gebruikt voor een analytisch onderzoek naar

en wat kunnen we ervan leren? Zowel positieve als

een mogelijk herbestemming. Daarin zal worden

negatieve resultaten en conclusies zullen hieraan

gekeken welke mogelijkheden en beperkingen het

bijdragen.

STRUCTUUR TYPOLOGIËN

DETROIT 32

STENEN SILO

MEELFABRIEK

HORIZONTALE + VERTICALE STRUCTUUR + AFWERKING

GSEducationalVersion

HORIZONTALE + VERTICALE STRUCTUUR

VERTICALE STRUCTUUR

GSEducationalVersion

BETON GSEducationalVersion

STEEN

STAAL + STEEN 33

DETROIT BETONNEN SILO STENEN SILO

34

AFBEELDING 14 | Building Ages Amsterdam - TU Delft

STENEN SILO

DETROIT

35

6.1 GETRANSFORMEERD GEBOUW – STENEN SILO AMSTERDAM OPDRACHTGEVER : Korthals Altes directeur van de N.V. Maatschappij ARCHITECT 1896 : Jacob Frederik Klinkhamer & Adolf Leondard van Gendt ARCHITECT 2001 : André van Stigt PERIODE : 1896-1898 (aanbouw), 2001 (transformatie afgerond) FUNCTIES : wonen, werken en ateliers PROGRAMMA : Commerciële ruimtes in de plint met erboven gelegen woningen en alteriers.

STENEN SILO 36

Afbeelding 15 | foto voorzijde stenen silo - Yves Paquay

37

De stenen silo in Amsterdam werd in 1898 voor het

silo’s bij elkaar hadden genoeg capaciteit om tot wel

eerst in gebruik genomen voor de opslag van graan.

17 miljoen kilo graan op te slaan. Links van de silo

Het 19e-eeuwse gebouw is in 1996 opgenomen

gelegen, was er een ketelhuis met dienstwoning

als rijksmonument. Het gebouw is ontworpen

voorzien, die net als de silo in eclectische stijl is

door architect Jacob Frederik Klinkhamer in

opgebouwd. Het graan werd via lopende banden

samenwerking met Adolf Leonard van Gendt. In 1888

overgebracht naar aangelegde schepen, of de toen

pleitte de initiatiefnemer en later opdrachtgever

in verbinding staande treinwagons. Later vanaf 1902,

Korthals Altes voor de komst van de stenen silo

was het bedrijf uitgerust met een graanzuiger, die

om de vraag naar graan in Amsterdam te kunnen

het graan rechtstreeks vanuit de laad en los ruimtes

blijven voorzien voor het geval de stad ooit bezet

van transporteurs, de graansilo’s in kon blazen, dit

zou worden. Het gebouw is bijna 105 meter lang en

versnelde het lossen van goederen aanzienlijk.

telt 120 stortschachten met elk de afmetingen +/drie en een half bij drie en een halve meter. Al deze

38

Afbeelding 16 | woningfotografie_topr_silodam_150_amsterdam_04.jpg

Afbeelding 17 | Traphal naar achterzijde en bergingen - Yves Paquay

Door de jaren heen waarbij de stad Amsterdam in

er destijds al plannen waren voor de sloop van beide

sneltempo groeide, kon de silo niet meer voldoen

silo-gebouwen en het plaatsen van een nieuwbouw,

aan de grote vraag naar opslagruimte voor graan.

werd de stenen silo gered doordat het industrieel

Daarom werd er in 1952 een tweede silo-complex

erfgoed in1996 is verklaard tot rijksmonument.

opgetrokken direct gelegen langs de bestaande

De stenen silo kent veel architectuurhistorische

steensilo. Ditmaal werd er door evoluties binnen de

aspecten waaronder de eclectische bouwstijl met

bouwsector gekozen voor een sobere functionele

ambachtelijke

gewapende betonbouw. Door de komst van

is het een uniek silogebouw dat bestaat uit een

een nieuw modern graanopslag-complex aan de

bijzonder zware bakstenen constructie die in een

verderop gelegen Vlothaven werd de betonnen en

daarvoor vroege periode is gebouwd. De locatie

stenen silo overbodig en kwam in de jaren 80 leeg

gelegen langs het IJ, zorgt ook voor architectonische

te staan. Beide gebouwen werden al snel gekraakt

meerwaarde in de omgeving.

baksteenarchitectuur.

Bovendien

en gebruikt voor de nodige dancefeesten. Hoewel

Afbeelding18 | www.biedenenwonen.nl.jpg

Afbeelding 19 | Silodam-StandardStudio-2.jpg

39

Architect André van Stigt is groot voorstander van het hergebruiken van bestaande Architectuur en structuren. Hij volgt unieke projecten die in aanmerking komen om gesloopt te worden nauw en vindt hier zijn uitdaging in. Zo ook voor de stenen en betonnen silo. Hij ontwierp een plan waarbij het bestaande gebouw grotendeels herbruikt kon worden en ingevuld met 92 vrije sector woningen plus zo’n 4,500 m² aan bedrijfsruimte. Dit plan werd in 2001 voltooid en in gebruik genomen.

40

Afbeelding 20 | Stads archief plannen Graansilo - gemeente archief amsterdam

41

6.1.1 SITUERING VANUIT HISTORISCH OOGPUNT

STENEN SILO

DETROIT

42

Afbeelding 21 | Kaart van Amsterdam begin 20e eeuw

Afbeelding 23 | Historische groei van Amsterdam

STENEN SILO

DETROIT

Afbeelding 22 | Kaart van Amsterdam in 1900

43

STENEN SILO DETROIT

44

Afbeelding 24 | Amsterdam_kaart_Brockhaus_Konversations_Lexikon_1901.jpg

STENEN SILO DETROIT

Afbeelding 25 | Kleinschalige basiskaart van Amsterdam 2009

45

STENEN SILO DETROIT

Afbeelding 26 | Kaart Amsterdam - Google maps 2021

BETONNEN SILO STENEN SILO

46

Afbeelding 27 | 3D Kaart Amsterdam - Google maps 2021

Afbeelding 28 | Goud voor hout 1-2-2012 p.14.png

47

SITUERING VANUIT HISTORISCH OOGPUNT De stenen en tevens betonnen silo zijn beide

werd voor opslag en industriële doeleinden. De

gevestigd aan de ernaar vernoemde Silodam,

tijden veranderen echter, en de stad Amsterdam

gelegen in de Oude Houthaven Buurt langs het

groeit snél en breidt enorm uit. Op afbeelding 2

IJ. Deze buurt heeft de afgelopen eeuw enorm

zien we een plan om de groei van Amsterdam in

veel groei evolutie meegemaakt. De buurt zelf

kaart te brengen met betrekking tot de ruimtelijke

is hier ook voelbaar door veranderd. In de buurt

ordening, wellicht geeft afbeelding 14 dat nóg beter

ervaar je verschillende tijdsgeesten op het gebied

weer. Op afbeelding 25 is hetzelfde Amsterdam

van architectuur stijlen. Historische eclectische

nogmaals weergegeven in 2009, totaal veranderd.

bouwstijlen, traditionele Nederlandse bouwstijl uit

Dichtbij het populaire Wester-Park gelegen, is

de 20e eeuw en moderne nieuwbouw komt hier

de Houthaven nu onderdeel van het bruisende

allemaal samen. Er is enorm veel informatie en

woongebied in Amsterdam. Het grenst vrijwel

beeldmateriaal te vinden over de ontwikkelingen

tegen het stadscentrum aan. De grootschalige

die zich de afgelopen >200 jaar hebben afgespeeld.

industrie schuift meer en steeds verder op naar het

Vooral beeldend, zijn dekveranderingen enorm

Noord-Westen. De stenen silo lag ooit midden in

duidelijk zichtbaar. Op afbeelding 21 en 22 zien

een industriële zone, maar tegenwoordig midden

we hoe het gebouw gepositioneerd was in de

in het leefgebied, waar enkel nog kleinschalige

beginjaren van de ingebruikname van het pand.

bedrijvigheid gevestigd zit. Het is niet alleen de

Perfect gepositioneerd aan de rand van de stad,

rijks-monumentale waarde, dat de stenen silo heeft

op de strategische locatie langs het IJ (water) en

gered. Óók de locatie en de ontwikkeling van de

in verbinding met de spoorweg. In die tijd een

stad speelt een belangrijke rol in de waarde van het

logische keuze als we kijken naar afbeelding 28 en

gebouw.

zien dat het havengebied in die tijd veelal gebruikt

48

Dit soort ontwikkeling komt niet alleen in de stad Amsterdam voor. Die ontwikkeling speelt zich wereldwijd af, vooral in gebieden

STENEN SILO

met een toenemende groei op economisch en maatschappelijk vlak komt dit veel voor.

Zo worden slechtere, aan de rand van de stad gelegen buurten, opeens populaire aantrekkelijke Urban hotspots. De oude industriële uitstraling van een gebied wordt tegenwoordig enorm gewaardeerd, daar spelen ontwikkelaars op in. Daarbij, komt dat er zich in België en Nederland een toenemend tekort aan woningen is, waardoor centra uitbreiden, buitenbuurten opschuiven en industrie verder buiten de stad geclusterd en herbouwd wordt.

INPLANTINGSPLAN

49

GSEducionalVersion

50-100 j.

20-60 j.

VLOEREN

HOUTEN DAK STUCTUUR

20-80 j.

90 j.

TRAPPEN

ANALYSE SCHEMA NA TRANSFORMATIE 50

6.1.2 ANALYSESCHEMA’S

GEBOUW STENEN SILO AMSTERDAM

FACADE

STRUCTUUR STENEN MUREN OP HOUTEN PALEN FUNDERING

40-300 j. +100 j.

40-350 j. +100 j.

51

GSEducationalVersion GSEducionalVersion

50-10030j. j.

20-6020 j. j.

VLOEREN

HOUTEN DAK STUCTUUR

20-8010 j. j.

90 j.

TRAPPEN

ANALYSE SCHEMA VOOR TRANSFORMATIE 52

GEBOUW STENEN SILO AMSTERDAM

FACADE

STRUCTUUR STENEN MUREN OP HOUTEN PALEN FUNDERING

40-300 40j.j. +100 j.

30-300 j.j.

40-350

+100 j.

53

354

367

70

354

367

284

2.097

936

284

100

306

70

31 70 108 70 31

70

337

350

350

350

350

350

350

350

350

350

350

350

1.118

350

350

350

350

350

350

350

350

350

350

350

337

70

551

284

19

100

70

304

100

284

100

284

100

284

100

284

100

284

100

284

100

284

100

70

31 70 110 70

306

70

70

10.308

|

Nieuwe situatie

8 7

KELDER PLAN -1

70

54

|

350

350

350

1.118

Nieuwe situatie

350

350

350

350

7

12O x 18 11A x 29

5 4 3 2 1

6 5 4 3 2 1

12O x 18 11A x 28

12O x 18 11A x 28

8 7 6

350

12O x 18 11A x 28

9 8

BEGANE GROND PLAN 00

350

12O x 18 11A x 28

12O x 18 11A x 29

8 7 6

350

5 4 3 2 1

8 7

350

23 1

9 8

350

5 4 3 2 1

8 7 6

350

5 4 3 2 1

8 7 6

350

6 5 4 3 2 1

721

7

12O x 18 11A x 28

10 9 8 7 6 5 4

14O x 16 13A x 26

6 5 4 3 2 1

12O x 18 11A x 28

350

350

350

350

350

6 5 4 3 2 1

350

721

100 100

276

100 96 100

284

284

100

100

284

284

284

100

284

100

284

100

284

100

284

100

284

100

284

100

284

100

284

96

284

100

284

304

80

304 40

100

249

100

354

100

249

100

284

100

284

100

284

100

284

100

284

100

284

100

284

100

284

100

284

100

284

100

288

96

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

281

80

327

80 122

274

100

100

288

100

100 96

284

278

100

276

100 96 100

85

KELDER PLAN -1

|

Oude situatie

10.686 304

80

327

80

281

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

105 80

192

80 100 80

207

80 108 57

250

250

110

2 15O x 19 14A x 22

8 7 6 5 4 3

3 2 1

2.066 313 170 110

110

170

313

2.066

706

739

161

15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4

x 19 37O x 22 36A

188

168

1

80

80

304

80

327

80

281

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304 40

104 80

202

80 100 80

197

80 10940

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

281

80

327

80

304

80

238

10.686

BEGANE GROND PLAN 00

|

Oude situatie 55

12 367

401

384

384

384

384

384

384

384

384

384

0 90

204

90

384

90

204

90

384

384

384

384

384

384

384

384

384

401

367

354

367

354

58

238

746

8 7

6 5 4 3 2 1

551 31 70 110 70

31 70 110 70

551

19

12O x 18 11A x 28

2.097

7

6 5 4 3 2 1

19O x 18 18A x 23

19O x 18 18A x 22

14O x 18 13A x 22

14O x 18 13A x 22

7 6 5 4 3 2 1

19

6 5 4 3 2 1

12O x 18 11A x 29

8 7

14 13 12 11 10 10 9 9 14O x 18 13A x 27

2.097

23 1

8 7

6 5 4 3 2 1

9 8

6 5 4 3 2 1

12 11 10 9 8

14O x 16 13A x 26

88 14O 14O xx 18 18 13A 13Axx 23 23

8 7

7 6 5 4 3 2 1

13 12 11 10 9 8 7 6 5 4

70

14

9 8

936

190

10 60

178

31 70 108 70 31

62

354

7 7 6 6 5 5 4 4 3 3 2 2 1 1

337

10.686 70

70

70

354

367

401

384

384

384

384

384

384

384

384

384

0 90

204

90

384

90

204

90 0

10.686

TWEEDE VERDIEPING PLAN +02

|

Nieuwe situatie

DAKENPLAN +08 | Nieuwe situatie 56

384

384

384

384

384

384

384

384

384

401

70

238

16O 11O x 17 19 15A 10A x 22

250

8

7 6 5 4 3 2 1

250

3 2 1

16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4

100

250

TWEEDE VERDIEPING PLAN +02

|

Oude situatie

DAKENPLAN +08

|

Oude situatie

250

2 8 7 6 5 4 3

110

170

313

2.066

739

x 19 37O x 22 36A

188

168

1

2

19 x 2 O x2 37 6A 3

274

304

80

238

57

50

721

350

350

LENGTE DOORSNEDE 58

350

350

|

350

350

350

350

Nieuwe situatie

350

350

1.118

350

350

350

350

35

847

940

503

31 379

282 282 282 723

350

350

721

DWARS DOORSNEDE

432 280

432

289

350 289

350

350 282

282

723

350

236

25 236 282

282

282

1.421

280

50

1.118

|

Nieuwe situatie 59

350

350

LENGTE DOORSNEDE 60

350

350

|

350

350

Oude situatie

350

350

350

1.118

350

350

350

350

35

50

31 350

350

350

350

350

DWARS DOORSNEDE

50

|

339

350

350

350

339

Oude situatie 61

CIRCULATIE | Oude situatie 62

CIRCULATIE | Oude situatie 63

6.1.3 STRUCTUURANALYSE

Het type structuur van de stenen silo is vrijwel

Voorheen waren de gevelwanden voorzien van een

hetzelfde gebleven, ongeacht hoeveel er gewijzigd

grote hoeveelheid ijzeren gevelankers, voor het

is tijdens de transformatie. Doordat de bestaande

opvangen van spankrachten die ontstonden door

constructie is gebruikt, is het soort structuur niet

het gewicht het graan. Deze zijn overbodig in de

gewijzigd. De structuur bestaat uit stenen schijven

huidige situatie en de meeste zijn dus verwijderd.

die in vierkanten schachten vormen. Gepositioneerd

Na de transformatie zijn de wanden minimaal bij-

op een grid met een hart op hart afstand van

geïsoleerd. Er is 8cm isolatie toegevoegd die is

3,84m x 3,84m. De vloeren voor de transformatie,

afgewerkt met 1,25 cm kalkzand platen. Vloeren op

bestonden uit gemetselde bakstenen gewelven en

volle grond zijn vervangen door balken met broodjes

vloeren bestaand uit balklagen met plankenvloeren.

en chape. De vervangende en nieuw geplaatste

De buitenwanden van het gebouw zijn op kelder

vloeren bestaan uit 15 cm gewapend beton, 1cm

niveau 80cm dik en op de punten waar muren elkaar

AUS met aluminiumfolie en een anhydrietvloer incl

kruisen een meter. De buitenwanden verspringen

vloerverwarming met een totale dikte van 5 cm. Het

qua dikte vanaf de eerste verdieping naar

een

middelste gedeelte van het gebouw, bestaat uit een

dikte van 38cm. Op sommige plekken zijn deze

ander soort structuur. In dit gedeelte was vroeger de

door de pilasters dikker, in totaal zo’n 50cm. De

circulatie, kantoorruimte en de reinigingsinstanties

buitenwanden zijn niet voorzien van een spouw en

gevestigd. En in de huidige situatie is hier een

de stenen binnenwanden zijn allemaal dragend.

lift met ruime traphal, 2 appartementen en een

De binnenwanden zijn op kelder niveau 70 cm

doorgang gepositioneerd. Dit gedeelte van de

dik, waar de wanden elkaar kruisen een meter. De

constructie bestaat niet uit schijven, maar uit stalen

stenen binnenwanden verspringen vier keer naar

kolommen met stalen liggers. De stukken gevel die

afnemende diktes, dit verloopt stapsgewijs naar

deze ruimte van buiten scheiden, zijn dan ook de

mate de structuur hoger wordt. De diktes van de

enige die wel zijn voorzien van een spouw.

binnenwanden verlopen als volgt van dik naar dun, van kelder, naar niveau zes: 70-56-44-34-22cm.

64

De reden dat er hiervoor een stalen constructie is gekozen, ligt waarschijnlijk in het feit dat deze ruimte zeer open moest zijn en toch draagkrachtig voor de reinigingsinstallaties.

Een stalen structuur is een stuk ‘slanker’ dan een stenen structuur en draagkrachtiger dan een houten structuur.

De dakconstructie bestond voor de transformatie, uit GSEducationalVersion

een houten geraamte. Bij de stenen silo is deze aangesterkt met staal, maar niet volledig vervangen. Bij de betonnen silo is het dak wel volledig vervangen door een stalen constructie.

3D STRUCTUUR MODEL 65 GSEducationalVersion

66

Bron 5: https://www.ubakus.com/nl/rc-waarde-calculator

Bron 5: https://www.ubakus.com/nl/rc-waarde-calculator

67

6.1.4 FUNCTIEWIJZIGING/HERBESTEMMING

De stenen silo was als silo-gebouw voor de

en de eclectische bouwstijl gerespecteerd en

transformatie totaal niet geschikt voor residentieel

zo goed mogelijk behouden. De twee schema’s

of commerciële doeleinden. Het gebouw bestond

op de rechter pagina geven een duidelijk beeld

uit 120 vierkante schachten van elk +/- 13 m² en

van hoe het gebouw opnieuw is ingedeeld. In

14 meter hoog. De beschikbare 24.000 kubieke

de plint van het gebouw heeft de architect werk

meter had eind 20e eeuw geen waarde meer

ruimtes voorzien, met

aangezien deze enkel gebruikt kon worden voor

gebruikt worden als berging. In de plint zitten

graanopslag, waarvoor het gebouw niet meer nodig

ook de toegangen gevestigd om bij de verticale

was. Architect André van Stigt heeft een voorkeur

circulatie voorzieningen te raken. Boven de plint zijn

voor het analyseren van bestaande structuren en te

residentiële ruimtes voorzien. In de 14 meter hoge

onderzoeken hoe deze wellicht herbruikt kunnen

schachten zijn nieuwe vloeren toegevoegd waardoor

worden. Dit heeft hij zo ook gedaan bij de stenen

er 4 nieuwe bruikbare niveau’s ontstaan. Op niveau

silo. Door niet vast te lopen op de robuustheid van de

6 worden de circulatie zones verbonden door een

constructie maar te zoeken naar oplossingen, heeft

lange, in de kern van het gebouw gepositioneerde,

hij de perfecte manier gevonden om de bestaande

hal. Deze hal geeft toegang tot ateliers gelegen op

constructie van de stenen silo te hergebruiken

niveau 6 en de erboven liggende penthouses.

voor een woon/ werk complex. Hierbij heeft hij tevens de gevels, het ambachtelijke metselwerk,

68

eronder lage ruimtes die

RESIDENTIELE RUIMTES

ATELIERS

BEDRIJFS RUIMTES

CIRCULATIE

FUNCTIES VOOR NA TRANSFORMATIE

GSEducationalVersion

CIRCULATIE & REINIGING SILO'S

TOEVOER RUIMTE SILO'S

AFVOER RUIMTE SILO'S

FUNCTIES VOOR TRANSFORMATIE 69

De manier waarop de architect, de toen nog intacte

Met

deze voor- en nadelen, is Architect André

structuur heeft aangepast, heeft hij doordacht

van Stigt begonnen aan zijn ontwerp. Hij heeft

gedaan. Wat zijn namelijk de probleemstellingen

daarbij gebruik kunnen maken van de enorme

bij dit gebouw voor het verkrijgen van woon- en

draagkrachtigheid,

werkruimtes?

het gebouw. Doordat de constructie is over-

stijfheid

en

stabiliteit

van

gedimensioneerd om de spat-krachten op te kunnen

-

Kleine hokkerige ruimtes

vangen van het gewicht van het graan, is er ruimte

-

Geen daglicht

om de constructie te vermageren, door delen van

-

Geen tussen toegangen

de constructie te verwijderen. Op deze manier

-

Geen verticale circulatie

heeft de architect de hokkerige ruimtes kunnen

-

Absurde hoogte

doorbreken en verbinden. De draagkrachtigheid

-

Geen kokers voor services.

van de constructie, biedt ook de mogelijkheid om vloeren toe te voegen en het balast af te dragen

Voordelen zijn:

naar de bestaande stenen wanden. Daardoor kan er worden geprofiteerd van de overmate aan hoogte

70

-

Veel ruimte

van de silo’s. Die vrije hoogte van de silo’s biedt

-

Enorme draagkrachtigheid

oplossing voor het plaatsen van verticale circulatie,

-

Locatie

liften en trappen, die in enkele silo’s zijn geplaatst

-

Eclectische bouwstijl / industrieel erfgoed

in de kern van het gebouw. Technische kokers zijn

-

Een niet volledig dragende gevel dankzij

gepositioneerd binnen de vrije hoogte van de silo’s

Pilasters

waardoor deze ononderbroken kan doorlopen tot

Een open dakstructuur en plan

bovenin het gebouw voor verluchting en luchtafvoer.

-

10.686 304

80

327

80

281

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304 40

105 80

192

80 100 80

207

110

80

80 108 57

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

15O x 19 14A x 22 3 2 1

110

170

313

2.066

706

161

15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4

80

304

80

327

80

281

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304

80

304 40

104 80

202

80 100 80

197

80 10940

10.686

PLAN +02 VOOR DE TRANSFORMATIE

PLAN +02 VOOR NA TRANSFORMATIE

71

De technische kokers zijn op elk level op dezelfde

Op die manier heeft de architect het gebouw

locaties gepositioneerd om ruimte te besparen.

zo

Daglicht is verkregen door de gevel te doorbreken,

innovatief geweest met de planindeling en heeft

daarbij zijn de in de gevel verwerkte pilasters intakt

de architectonische kenmerken van het gebouw

gebleven. Ook is de architect afgebleven van

gerespecteerd. Een perfect geslaagd voorbeeld

de unieke aspecten van het metselwerk van het

van het gebruik van een niet voor de hand liggende

gebouw, bijvoorbeeld het gegolfde fijne rondboog-

bestaande constructie.

goed

mogelijk benut. Hij is ontzettend

metselwerk bovenin de geplaatste vliesgevels.

Doordat de spankrachten aanzienlijk verminderd zijn en grote delen van de gevel zijn verwijderd, zijn ook de voormalige gevelankers verdwenen die de trekkrachten opvingen. De architect heeft de stijfheid en stabiliteit van het gebouw weten te behouden door vloeren te plaatsen en de vierkante schachten die centraal zijn gelegen in de constructie, zo veel mogelijk intact te houden. In die schachten zijn enkel relatief kleine deuropeningen voorzien, en de liften, waarvan de lift-kooiconstructie kan bijdragen aan de stabiliteit.

Afbeelding 29 | stenen silo begane grond studio - FUNDA

72

Afbeelding 29 | Oude beelden verbouwing stenen silo Amsterdan - Van Stigt Architecten

BEELDEN VAN DE VERBOUWING 73

RECHTER ZIJGEVEL VOORGEVEL

LINKER ZIJGEVEL

ACHTERGEVEL

GSEducationalVersion

VERGELIJKENDE STUDIE NAAR GEVEL-WIJZIGINGEN 74

RECHTER ZIJGEVEL VOORGEVEL

LINKER ZIJGEVEL

ACHTERGEVEL

GSEducationalVersion

VERGELIJKENDE STUDIE NAAR GEVEL-WIJZIGINGEN 75

6.1.5 CONCLUSIE

Dit project is een erg mooi voorbeeld van een

betonnen dekken toegevoegd zijn kunnen worden,

robuuste constructie en de aspecten die daarbij

is uniek en daarmee wordt veel ruimte gewonnen, in

horen. Hoewel de constructie volledig gesloten was

dit geval 6.240 m². Doordat de constructie voorheen

voor de transformatie, is deze zo ver als kan geopend

verticaal erg open was, was er veel vrijheid voor

en benut. Toch kun je concluderen dat zware massieve

het plaatsen van nieuwe circulatievoorzieningen,

baksteenbouw over het algemeen niet flexibel is.

technieken en kokers. Maar nu de nieuwe betonnen

De ingrepen die bij de stenen silo zijn uitgevoerd

dekken gestort zijn, is die vrijheid ook weer

zijn enorm intensief. Om zoveel oppervlakte

verloren gegaan. Baksteenbouw op zichzelf is wel

massieve stenen wanden te slopen is een zwaar

redelijk goed aanpasbaar, makkelijker aanpasbaar

en ingrijpend proces. Qua herbestembaarheid, is

dan gewapende beton bouw bijvoorbeeld. Het

het gebouw op dit moment redelijk beperkt. De

sloopproces vergeleken daarmee is veel sneller

vrije ruimtes zijn klein qua afmetingen, waardoor

en minder ingrijpend. Je zult voor baksteenbouw

het gebouw geschikt is voor woningen, kleine

wél meer dragende massa nodig hebben voor een

kantoren en kleine bedrijvigheden. Maar een

grote structuur dan gewapende betonbouw. En

school, museum, ziekenhuis of kinderdagverblijf

dat gaat zoals bij de stenen silo ten koste van de

zou hier niet in passen. Om dat te doen slagen

aanpasbaarheid.

zullen er wederom enorm intensieve aanpassingen uitgevoerd moeten worden. Wat wel een enorme

“De stenen silo is een zeer robuust draagkrachtig

positieve eigenschap is van de robuustheid van

gebouw, maar geen open flexibel gebouw”

de constructie, is de draagkrachtigheid. Dat er vier

76

Afbeelding 30 | Detroit Amsterdan - FUNDA

77

6.2 NIEUW GEBOUW – DETROIT AMSTERDAM

OPDRACHTGEVER : OCNA Ontwikkelingscombininatie, Vesteda Nieuw-Amerika PROJECTARCHITECT : (AWG Architectens) bOb Van Reeth, Christine de Ruijter PERIODE : 1999-2003 (ontwerp), 2003-2005 (uitvoering) FUNCTIES : wonen, werken PROGRAMMA : Commerciële ruimtes in de plint, 100 loftappartementen en ondergrondse parkeergarage.

DETROIT 78

Afbeelding 31 | Detroit Amsterdam - Yves Paquay

79

De Oostelijke Handelskade maakt deel uit van een

York van de jaren ’30, waarbij zo een maximale

omvangrijk IJ-oeverproject. In januari ’97 werd

gebouwenveloppe werd vastgelegd, die voldoende

Christian Rapp gevraagd om voor het zogenaamde

garantie moest bieden voor de daglichttoetreding

compartiment E, waar Nieuw Amerika deel van

van ieder gebouw afzonderlijk. Het te verwijderen

uitmaakt, een gedetailleerd stedenbouwkundig

percentage bouwmassa, is op een zodanige manier

plan te ontwikkelen. Een aantal stedenbouwkundige

opgegeven dat een aantal stedenbouwkundige

randvoorwaarden en architectonische spelregels

uitgangspunten, zoals de continuïteit van de

werden opgesteld, die de globale opzet van het

havenkarakteristiek, gewaarborgd blijven.

gebouw in grote mate hebben bepaald.

De voorgeschreven bebouwingsgrenzen dienden maximaal benut te worden om het aanzienlijke programma van eisen te kunnen realiseren. Voor de hoogteontwikkeling werd een beroep gedaan op de ‘zoning-law’ systematiek. Naast de maximaal toelaatbare bouwhoogte werd ook een minimaal te verwijderen percentage bouwmassa aangegeven.

Een principe dat werd toegepast in het New

80

Bron 6 : http://www.awg.be/nl/project/detroit

DETROIT

INPLANTINGSPLAN DETROIT AMSTERDAM

81

Het plan beoogt een wand: een aaneengesloten wand aan de IJ-zijde, als een nieuw havenfront; een object: aan de zuidzijde heeft het gebouw meer het karakter van een object; en een plint: de bebouwing wordt per compartiment op een verhoogde plint geplaatst.

Al bij aanvang, was er een duidelijke vraag naar een duurzaam gebouw. Duurzaamheid in de zin van lange duur. Een ecologisch bewustzijn, zichtbaar bescheiden op een discrete manier, als integraal concept in praktijk gebracht. De ontwikkelingscombinatie formuleerde reeds in haar plan van aanpak “Loft Living on the Urban Edge”, de ambitie voor de ontwikkeling van een gemengd woon-, werk- en verblijfsmilieu voor een breed spectrum van gebruikers.

Afbeelding 32 | Detroit Amsterdam - FUNDA

82

Bron 6 : http://www.awg.be/nl/project/detroit

De bestemde ruimten werden daarom voorzien van overmaat, zowel in oppervlakte als met betrekking tot de verdiepingshoogte. De ontsluiting is een gemeenschappelijke ruimte van het geheel, met een hoge kwaliteitsambitie. Het atrium, hart van het gebouw, werd volledig beglaasd. Zowel kunstlicht, een notie van daglicht als indirect licht vanuit de ruimten die via het atrium worden ontsloten, zullen het specifieke karakter versterken.

Afbeelding 33 | Detroit Amsterdam - Yves Paquay

Bron 6 : http://www.awg.be/nl/project/detroit

83

6.2.1 FUNCTIE

Detroit huisvest appartementen en biedt 2.300 m²

die het mogelijk maakt. In het dak boven het atrium

aan commerciële ruimte. In totaal bevinden er 82

is een grote lichtstraat voorzien die daglicht binnen

appartementen in het complex die variëren van 106

laat dringen tot op het gelijkvloerse level.

tot 238 m². De kelder telt twee etages en maakt het voor 107 auto’s mogelijk om er te parkeren.

Het vierkante volume bezet het volledige perceel, waardoor de eerste twee woonlagen de ruimte

In totaal bestaat het gebouw uit twaalf niveau’s,

100% benutten. Hierna verandert het volume

boven de kelder bevinden zich twee etages die

en springt het in. De voetafdruk van het volume

gebruikt worden voor commerciële doeleinden.

verander van vierkant naar trapeziumvormig. Dit

Aan de waterzijde bevindt zich een lunchroom van

zorgt ervoor dat er veel ruimte vrij komt voor de

‘bagels & beans’, er zit een badkamer en keukenzaak

buitenruimte, die aansluit bij appartementen op de

gevestigd, kantoren en een schoonheidssalon.

tweede verdieping. Hierdoor hebben sommige van

De bovenste 8 niveau’s zijn allemaal ingevuld als

deze appartementen enorm grote dakterrassen.

woonruimtes. Bijkomende voorzieningen voor de

De erop volgende 4 verdiepingen lopen in een

bewoners zijn: een zwembad, een sportclub, een

soort volume door. Hierdoor hebben de bovenste

wasruimte en gastenruimte. Centraal in het gebouw

3 lagen daarvan geen balkon of dakterras. Op

bevindt zich een groot atrium dat open doorloopt

niveau 6 verspringt het volume nog een laatste

van niveau 1 tot 10. Het atrium is voorzien van een

keer, de trapeziumvorm verkleint zich, waardoor

minimalistische inrichting met enkel twee banken

er weer ruimte ontstaat voor een etage waarbij de

en een paar planten. Rondom het atrium vinden

appartementen zijn uitgerust met dakterrassen. Op

zich galarijen die de appartementen verbindt met

niveau 6 bevindt zich aan de waterzijde, tevens een

de aangrenzende liften en trappenhuizen. De

gemeenschappelijk dakterras.

voornaamste functie van het atrium is de circulatie

84

RESIDENTIËLE RUIMTE

CIRCULATIE COMMERCIËLE RUIMTE

PRIVATE PARKEERGARAGE

GSEducationalVersion

FUNCTIE SCHEMA DETROIT 85

ANALYSE SCHEMA STRUCTUUR DETROIT 86

6.2.2 ANALYSESCHEMA’S

87

30 520 45 515 45 340

45

735

45

735

45

735

45

735

45

735

45

340

30

45

8 7

515

30

17O x 18 16A x 27

6 5 4 3 2 1

30

520

45

515

45

515

45

515

45

710

45

515

17O x 18 16A x 27

8 7

6 5 4 3 2 1

Verdieping -2 en -1

1:200

535

45

-1.

1.135

25

1.145

25

1.145

25

1.135

45

19O x 16 18A x 26

9 8 19O x 16 18A x 26

7 6 5 4 3 2 1

25

535

25

535

25

535

25

730

25

7 6 5 4 3 2 1

9 8

535

25

535

25

535

25

45

45

535

PLAN ANALYSES DETROIT 88 2.

Verdieping 2 t/m 5

1:200

25

25

535

535

25

25

535

535

25

25

730

730

25

25

19O x 16 18A x 26

535

7 6 5 4 3 2 1 19O x 16 18A x 26

25

535

535

45

45

23O x 19 22A x 28

45

515

735 45

Verdieping 6 t/m 8 735

Gelijkvloers

7 6 5 4 3 2 1

45 735 45 340

535

9 8

25

0.

535

535

515

45

25

25

45

735

535

535

520

45

45

45

50 735

45

515

45

715

35

8 7 6 5 4 3 2 1

23O x 19 22A x 22

520

23O x 19 22A x 22

19O x 18 18A x 26

8 7 6 5 4 3 2 1

1:200

1:200 1.

9.

19O x 18 18A x 26

7 6 5 4 3 2 1 7 6 5 4 3 2 1

9 8

45

9 8

6.

340 10 9

50 8 7 6 5 4 3 2 1 23O x 19 22A x 28

50

8 7 6 5 4 3 2 1

1e verdieping 1:200

Verdieping 9 1:200

89

9 8

10 9

45

515

45

515

45

520

50

DWARS SNEDE ANALYSES DETROIT

90 235

250

385

306

267

267

267

267

267

267

267

297

297 267 267 267 267 535

260

1.005

124

958

267

515

535

535

250

385

306

267

267

535

235

45

LENGTE SNEDE ANALYSES DETROIT 91

PLANINDELING NIVEAU +04 92

kone lift 13 personen

93

VOORGEVEL

LINKER ZIJGEVEL

GEVELPLANNEN DETROIT AMSTERDAM 94

RECHTER ZIJGEVEL

ACHTERGEVEL

CIRCULATIE SNEDE ANALYSE 95

6.2.3 STRUCTUURANALYSE

gaan. Door de relatief grote overspanningen, en de open structuur die uit gewapend beton bestaat. Is dit gebouw zeer open, draagkrachtig en robuust.

96

De structuur van Detroit bestaat uit een afwisseling

De enige manier waarop dit gebouw nog opener

tussen kolommen en schijven, opgebouwd uit

zou kunnen zijn is door niet te hebben gekozen

gewapend beton.

Het grid dat gehanteerd is,

voor het afwisselen tussen schijven en kolommen,

bedraagt de tussenafstanden 5,15m x 7,35m en

maar te kiezen voor een structuur die volledig uit

maakt deze structuur daardoor enorm open. De

kolommen zou bestaan. De meest gehanteerde

betonnen kolommen zijn vierkant met de afmetingen

verdiepingshoogte in het gebouw is 267cm, gemeten

45cm x 45cm. De traphallen en liftschachten zijn

van bovenkant vloer tot onderkant vloer. AWG

volledig opgebouwd uit beton en deze bezorgen

zelf noemt deze hoogte over-gedimensioneerd

de stabiliteit en stijfheid die de constructie nodig

om flexibiliteit te faciliteren voor het plaatsen en

heeft. De gevel is aan de structuur opgehangen

wijzigen van technieken. Zo is er meer vrijheid voor

waardoor deze ook gemakellijk te wijzigen is. De

het wijzigen en herpositioneren van ruimtes. Echter

gevel van Detroit hanteert uiterste regelmaat en

is deze hoogte bijvoorbeeld niet interessant voor het

herhaling. Wanneer deze gewijzigd wordt heeft dat

plaatsen voor extra verdiepingen. Of het huisvesten

grote impact voor de esthetiek van het gebouw, dat

van afwijkende functies waar een hoger dan

zou nadelig (beperkend) kunnen zijn. Verder zijn de

standaard verdiepingshoogte voor nodig is. Toch

technische kokers, badkamers en toiletten de enige

heeft deze hoogte voor- en nadelen: Er is inderdaad

vaste elementen binnen het gebouw. De rest kan

enige vrijheid voor het herinvullen van ruimte, ook

vrij ingedeeld worden en aangepast. Zo was er bij

al is deze beperkt. Als de verdiepingshoogte veel

de verkoop van de appartementen keuze tussen vijf

hoger was geweest, had er wellicht een extra etage

verschillende indelingen. AWG architecten wilden

tussen gepast, maar de vraag is dan. Of dat daar

door flexibel te bouwen de levensduur van het pand

ook overal van gebruik zou worden gemaakt. Als er

verlengen en zo duurzamer op te treden. AWG doelt

niet overal gebruik van wordt gemaakt, worden er

zelfs op een termijn van 400 jaar dat de structuur en

ook minder m³ ‘gebruikt’, dat kan een hoop verloren

het omhulsel (de gevel) mee zou moeten kunnen

ruimte zijn.

AWG heeft er voor gekozen zich wellicht te beperken in bruikbaarheid, maar heeft zich gefocust op een bepaalde doelgroep waardoor het gehele pand functioneler zal worden benut en gebruikt.

STRUCTUUR SCHEMA DETROIT 97

6.2.4 CONCLUSIE

De structuur van Detroit is met tien woon en

er via circulatie veel mogelijkheden zijn om het

werk lagen, zeker een massieve structuur. Dankzij

gebouw verder te scheiden of op grotere schaal

een open grid met grote hart op hart afstand,

te herindelen. Die mogelijkheid is bij de steensilo

is het gebouw ook enorm open en aanpasbaar.

beperkter aangezien daar de circulatie (‘definitief’)

Er zouden in dit

gebouw gemakkelijk andere

beperkter gepositioneerd is. AWG heeft ervoor

gebruikersfuncties gevestigd kunnen worden. De

gekozen, de de rooilijn enkel volledig te bebouwen,

enige manier waarop een betonskelet structuur

op de eerste twee lagen. Daarna slankt het volume

nog opener had kunnen zijn, is door volledig over

naar hoogte stapsgewijs af. Dit geeft mogelijkheid

te gaan naar een kolomstructuur, met enkel de

tot uitbreiding. De constructie in de gebieden waar

circulatie als dichte stabiele kern. De enigszins

zich maar twee bouwlagen bevinden, is identiek

beperkte verdiepingshoogte zorgt ervoor dat niet

aan de constructie in de rest van het gebouw. Deze

alle functies in dit gebouw gehuisvest kunnen

kent de zelfde dimensies. Daardoor zou er verticaal

worden. Een ziekenhuis zal bijvoorbeeld een hogere

uitgebreid kunnen worden tot de constructie een

verdiepingshoogte vereisen, vanwege de in het

volgebouw ‘blok’ is.

plafond te verwerken technieken. Toch zijn er tal van functies die hier wel prima zouden passen. Denk aan

“Detroit is een open en robuuste constructie van

een school, kinderdagverblijf, verzorgingstehuis,

deze tijd, met relatief veel mogelijkheden en

bibliotheek

weinig beperkingen. De constructie is aanpasbaar,

of voor andere toepassingen. Het

atrium binnen het gebouw is zeer groot, waardoor

98

uitbreidbaar en herbruikbaar”

Afbeelding 34 | Detroit Amsterdam - FUNDA

99

6.3 OUDGEBOUW - GRAANFABRIEK WEERT OPDRACHTGEVER : Gebroeders Van de Venne PROJECTARCHITECT : Postma en onbekend PERIODE : 1906 - 1930 FUNCTIES : Meelfabriek PROGRAMMA : Meelfabriek, molen, reiniging, magazijn en silo’s

MEELFABRIEK 100

Afbeelding 35 | www.weertinkaart.nl/#industriekade-38

101

als rijksmonument. Esthetisch gezien hebben deze C - D - E | reiniging/ molen/ magazijn

gebouwen absoluut de meeste waarde vergeleken met de omliggende gebouwen. De structuur van deze gebouwen bestaat, bij alle drie uit stalen

Om de tot nu toe opgedane kennis te toetsen en dit

geraamtes, met daarop houten balken lagen en

onderzoek verder aan te vullen, is er een bestaand,

dekken. De stalen geraamtes rusten op pilasters

nog operationeel, meel fabriekspand onderzocht.

die verwerkt zijn in de buitenwanden. Een stalen

Na een zeer uitgebreide rondleiding door het

constructie sluit perfect aan bij het idee van open

gehele pand heen, en het verkrijgen van plannen

bouwen, aangezien het skelet lichter en slanker is

uit het gemeente archief, is dit onderzoeksdeel

dan dat van beton, en veel eenvoudiger is aan te

gestart. Het betreft het oudste deel van de

passen.

Limagrain graanfabriek in Weert. Het oudste deel dateert uit 1906 en is uitgebreid met een aanbouw

Het gebouw kent veel dierbaarheid vanwege de

in 1915. Het gebouw bestaat uit twee los van elkaar

industriële historische architectonische waarde.

staande volumes die beide zijn voorzien van een

De gevels zijn opgebouwd uit traveeën welke

extra bouwlaag in 1949

worden geleed door lisenen. Het pand is voorzien van een opstand van baksteen met metselwerk in

C-D-E Dit zijn de drie gebouwen die het

kruisverband, onder het voormalig dak bevindt zich

interessantste zouden zijn om te onderzoeken en

het nog oorspronkelijke muizentand siermetselwerk.

analyseren naar hergebruik met andere functies.

De kozijnen zijn deels van hout en deels van staal.

Deze gebouwen trekken zijn het aantrekkelijkst

De gevelopeningen zijn segmentboogvormig en

vanwege hun klassieke industriële uitstraling.

hebben roedenverdeling. Er zijn door het gehele

Gebouwen D en E zijn gerealiseerd in het jaar 1906

gebouw verschillende openingen dicht gemetseld.

en gebouw C in 1915. Gebouw C dient(de) voor

De openingen in het souterrain zijn alle dichtgezet.

het reinigingsproces, gebouw D als molen en E als

De gevel is verder voorzien sierlijke muurankers en

magazijn. Van alle drie de gebouwen is het originele

een aanhangend stalen balkon. De volumes zijn

dak verwijderd, voor het plaatsen van een extra

duidelijk vanuit functionaliteit opgetrokken.

etage. De drie gebouwen zijn allemaal opgenomen 102

Afbeelding 36 | Plan Gemeente archief Weert

Afbeelding 37 | http://www.erfgoedhuisweert.nl/Weert-600-Jaar-Stad/365-Verhalen-Index

103

MEELFABRIEK

104

Afbeelding 38 | https://zuytwillemsvaert.nl/historie/

Afbeelding 39 | Weert is veranderd 1916 – Meelfabriek gebroeders Van de Venne

Gedeelte D en E zijn als eerst gerealiseerd in het

1916: Kort daarop is gedeelte C bijgebouwd aan

jaar 1906.

de linker zijde op de foto, om de capaciteit te vergroten. Hier op de foto nog met originele dak.

Afbeelding 40 | Pinterest

Afbeelding | 41 www.erfgoedhuisweert.nl/Weert-600-Jaar-Stad/365Verhalen-Index

Links op deze afbeelding kun je gebouw B zien, dat

Deze foto is genomen op 1958, hier zien we dat het

in 1931 al gerealiseerd was.

originele dak is vervangen door een extra etage.

105

De panden liggen gelegen aan de industriekade langs het kanaal de Zuid-Willemsvaart. Mede dankzij de gunstige strategische ligging en verbinding met België, heeft het gebouw en de fabriek de afgelopen eeuw veel uitbreidingen en groei meegemaakt.

Hoewel dit oude stukje industrie van Weert vroeger duidelijk buiten het centrum gepositioneerd was.

Is dat doorlopende de jaren heen sterk veranderd.

Woongebieden breiden zich steeds dichter uit richting het complex. Vooral in de laatste jaren wordt er veel en snel gebouwd langs de Zuid-Willemsvaart af richting het fabrieksterrein. Die ontwikkelingen samen met de wetenschap, dat de ligging van het perceel dicht bij het station gelegen is, en binnen de ringbaan. Laat een mogelijke voorspelling toe dat deze gebouwen, net als de stenen silo, vroeger of later in aanmerking zullen komen voor een herbestemming. Aangezien de gebouwen zijn aangewezen als Rijksmonument, is dat vrijwel zeker.

Echter is het fabrieksterrein voorlopig nog perfect bruikbaar voor het huidig gevestigde Limagrain.

Deze analyse geld dan ook alleen ter onderzoek.

106

Bron 7: plan Gemeente archief Weert

107

30 j.

30-300 j.

VLOEREN

20 j.

STRUCTUUR STAAL EN STEEN

TRAPPEN

ANALYSESCHEMA STRUCTUUR MEELFABRIEK 108

40 j.

6.3.1 STRUCTUUR ANALYSE BESTAANDE SITUATIE

GEBOUW MEEL FABRIEK WEERT

FACADE

109

322 322

328

328

328

328

328

18O x 18 17A x 22

7 6 5 4 3 2 1

39

362

362

Begane grond plan 110

362

362

362

0.

39

900

39

39 75 736

Houten Silo 1600mm Hoog

167

897

328

8 7 6 5 4 3 2 1

322

328

328

22O x 18 21A x 24

39

450

450

39

39

1.824

111

18O x 18 17A x 22

Kelder plan 112

-1.

7 6 5 4 3 2 1

113

15O x 19 14A x 22

8 7 6 5 4 3 2 1

30 350 20 312 20 340 20 270 20 315 20 290 20 362

0

114

362

1

Lengte doorsnede

362

2

362

3

401

4

298

5

152

6

152

298

7

8

1.902 450

9 450

10 11

115

20

230

20

373

20

255

20

281

20

272

20

310

30

Molen

Reiniging

Magazijn Houten silo

GSEducationalVersion

FUNCTIE SCHEMA MEELFABIEK 116

RECHTER ZIJGEVEL

VOORGEVEL

LINKER ZIJGEVEL

ACHTERGEVEL

GSEducationalVersion

GEVEL STUDIE MEELFABIEK 117

Beelden genomen binnen DE meelfabriek - Yves Paquay

3D SNEDE VOOR HERBESTEMMING 118

6.3.2 STRUCTUURANALYSE BESTAANDE SITUATIE Beide

gebouwen

hebben

een

willekeurig

de onderliggende buitenwanden verbind. In het

gevarieerde

verdiepingshoogte.

relatief

rechter gebouw (gebouw E) zijn achterin vanaf de

kleinschalig

gebruikte grid heeft een hart op

eerste etage de vloeren en liggers verwijderd, om

hart afstand

van 450cm op 328cm. Door de

plaats te maken voor een houten silo. Door de

jaren heen zijn er verschillende aanpassingen

extra zware lading zijn er daaronder extra liggers

uitgevoerd.

planken

en kolommen geplaatst, daar verspringt de hart op

vloeren zijn vernieuwd, evenals enkel stalen/

hart afstand naar 147cm. Die liggers rusten op twee

gietijzeren kolommen zijn vervangen voor meer

gelijk verdeelde kolommen in tegenstelling tot de

recentere exemplaren. De optopping geplaatst

rest van de liggers die elk op een enkele kolom rust.

in 1949 is opgebouwd uit gewapend beton. De

De circulatie verloopt open in de ruimtes via smalle

kelderwanden van de gebouwen zijn 60cm breed,

stijle stalen trappen. Er zijn verder geen scheidende

en vanaf de begane grond wordt dat 39cm. In

wanden aanwezig in de gebouwen. Enkel de oude

Nederland werden spouwen pas toegepast vanaf

buitenmuur van gebouw D, die gebouw D van C

het jaar 1920. Op de originele plannen staan die

afscheid. Het entree van de gebouwen bevindt zich

ook niet ingetekend. De wanden zijn dus massief.

van beide in de tussenruimte tussen de gebouwen.

De lasten worden afgedragen via stalen liggers

Gebouw C en D hebben zijn ook voorzien van

dubbele I-liggers van 32x32cm.Tussen boven deze

toegangen aan de kanaalzijde, deze zijn echter niet

liggers rust een houten balkenlaag van 7x5 cm, met

gepositioneerd op toegankelijke hoogte. Gebouw

houten planken van 3cm dikte als afwerking. De

C is voorzien van een stalen balkon. De structuur is

stalen rusten centraal op gietijzeren kolommen en

zeer open, de gevels zeer robuust, de structuur zelf

aan de uiteindes zijn deze bevestigd in de pilasters

is eerder slank. De gevel is deels dragen vanwege

van de gevels. De onderliggende fundering bestaat

de geïntrigeerde pilasters.

Houten

balkenlagen

Het

en

uit baksteen. Onder de betonnen optopping bevinden zich betonnen ringbalken die deze met

119

6.3.3 HERBESTEMMING Voor een mogelijke herbestemming is er gekeken naar het gebouw door de afgelopen jaren heen.

Daarbij is geprobeerd de structuur, gevels en esthetische waarde zo goed mogelijk te behouden en te respecten. Er zijn elementen terug gebracht naar de oorspronkelijk staat, of in net een andere vorm.

Zo is de vroegere loopbrug tussen de gebouwen in, terug gebracht in eigentijdse stijl. Niet op de eerste maar op de vierde etage. Deze loopbrug maakt ook deel uit van het restaurant en dakterras.

Ook zijn meerdere dicht gemetselde ramen weer heropend, en meerdere openingen toegevoegd in het bestaande verband. De stijl van het bestaande stalen balkon is gebruikt voor de vormgeving van nieuwe balkons. Het toegevoegde niveau uit 1949, is deels verwijderd, waarbij de structuur behouden is gebleven, het ‘geopende’ dak kan nu gebruikt worden als dakterras en daktuin. In gebouw C en D zijn er 5 twee slaapkamer appartementen voorzien, 9 bedrijfsruimtes/ kantoorruimtes, een restaurant, dakterras en bergruimte. Gebouw E is getransformeerd tot een hotel met 14 hotelkamers waaronder een suite, en een invalide toegankelijke hotelkamer. Verder is het hotel voorzien van een botanic atrium, fitness ruimte, ontbijt bistro, skybar en dakterras met toegang gebouw D. 120

tot het restaurant in

121

HOTEL

122

123

RESTAURANT

124

BEDRIJFS-KANTOORUIMTE

125

APPARTEMENTEN

126

INDUSTRIEKADE

127

VLOEREN

CIRCULATIE & TECH. KOKERS TIE & TECH. KOKERS

10-60 j.

20-150 j.

10-60 j.

20-150 j.

ANALYSE SCHEMA STRUCTUUR MEELFABRIEK HERBESTEMD 128

GEBOUW MEEL FABRIEK WEERT

MEEL FABRIEK WEERT

FACADE

UR STAAL EN STEEN STRUCTUUR STAAL EN STEEN

115 j.

50-300 j.

115 j.

40-300 j.

115 j.

50-300 j.

115 j.

40-300 j.

129

+01

00

-01

130

+04

+03

+02

131

ANALYSESCHEMA MET BETREKKING TOT ISOLATIE EN CONSTRUCTIE 132

133

Vrije sector woning Restaurant /Dakterras Circulatie Kantoren/ Bedrijfsruimte Bergruimte Hotel

FUNCTIE SCHEMA 134

RECHTER ZIJGEVEL

VOORGEVEL

LINKER ZIJGEVEL

ACHTERGEVEL

GSEducationalVersion

GEVELS 135

41 338 20 312 20 340 20 270 20 315 20 290 25 362

0

362

1

Lengte doorsnede A-A 136

362

2

362

3

401

4

298

5

152

6

152

298

7

1.902

8

B 42

B

298 272

298

20

42

C

C NEER9 8 7 6 5 4 3 2 OP 1

45 2 13 OP

20

C 18 17 O x A x 2 181 51

NEER

20

vrije hoogte voor horizontale technieken 32cm Onbeperkte vrije hoogte voor horizontale technieken 30cm

20

25

230

373

20

373

20

Beperkte vrije hoogte voor horizontale technieken 32cm Onbeperkte vrije hoogte voor Beperkte horizontale technieken 30cm

9O x 178 8A x 294

B

9O x 178 8A x 294

NEER 9 8 7 6 5 4 3 2 OP1

9O x 178 8A x 294

B

255

9O x 178 8A x 294

NEER 9 8 7 6 5 4 3 2 OP1

20

A

NEER 9 8 7 6 5 4 3 2 1 OP 9O x 178 8A x 294

9O x 178 8A x 294

18O x 181 17A x 235

A

7 6 5 4 3 2 1 OP

NEER 9 8 7 6 5 4 3 2 1 OP

450

25

230

450

18O x 181 17A x 235

281 20 255

NEER 9 8 7 6 5 4 3 2 1OP

1.902

7 6 5 4 3 2 1 OP

NEER

A

NEER 9 8 7 6 5 4 3 2 1OP

NEER

281

20

20

87 6

272

9O x 178 8A x 294

9

10

11

450

9

450

10

11

137

362

362

0

362

1

362

2

401

3

4

298

5

152

152

6

7

Lengte doorsnede A-A

A

B

C

Dwars doorsnede B-B

138

D

E

F

F1

G

298

H

1.902

8

450

450

9

10

11

11

10

9

8

7

6

5

4

Lengre doorsnede C-C

139

Sanitaire voorzieningen Technieken Circulatie Kantoren/ Bedrijfsruimte Bergruimte Personeelsruimte Gym

2 34 1

9 8 7 6 5 4 3 2 1

14O x 13A 18 x 29

9O x 18 8A x 29

15O x 18 14A x 22 4 3 2 1

140

9 8 7 6 5 4 3 2 1

9O x 18 8A x 29

9O x 18 8A x 29

Appartementen/ Bedrijven/ Restaurant

9O x 18 8A x 29

18O x 18 17A x 24

VW

cationalVersion

|

7 6 5 4 3 2 1

9 8 7 6 5 4 3 2 1

Niveau -01

9 8 7 6 5 4 3 2 1

Niveau -01

|

Hotel

60

Sanitaire voorzieningen Technieken Circulatie Kantoren/ Bedrijfsruimte Keuken Lobby Ontbijtruimte

2 3 45 1

328

957

328

322

VW

9O x 18 8A x 29

18 17 O x A x 2 18 5

8 76

328

328

9 8 7 6 5 4 3 2 1

VW

301

328

9O x 18 8A x 29

328

7 6 5 4 3 2 1

9 8 7 6 5 4 3 2 1

322

18O x 18 17A x 24

328

328

VW

341

362

362

362

362

39

939

1.824

60

429

429

60

|

9 8 7 6 5 4 3 2 1

Niveau 00

9 8 7 6 5 4 3 2 1

60

60

9O x 18 8A x 29

9O x 18 8A x 29

Appartementen/ Bedrijven/ Restaurant

Niveau 00

|

Hotel

cationalVersion

141

Sanitaire voorzieningen Technieken Circulatie Kantoorruimte Keuken Leefruimte Slaapkamer VW

ATRIUM

22 3 3 4 1

1 123 110 15O1 14A x 18 x2 9

89 8 7 76 65 54

15 14

188 xx1 9 OO 29 1716 A Ax x2 1615

VW

19O x 18 18A x 22

VW

Niveau +01/02

cationalVersion

142

|

7 6 5 4 3 2 1

Appartementen/ Bedrijven/ Restaurant

Niveau +01/02

|

Hotel

Sanitaire voorzieningen Technieken Circulatie Kantoorruimte Keuken Leefruimte Slaapkamer Restaurant

4

3

1

2 33 1

4O x 9 3A x 48

16 154 1

8 7 6 5 4

2

ATRIUM

18O x 18 17A x 23

1213 11 109

18 x 9 19O x O18 x 2 6 A 18A 1x 29 15

Niveau +03

|

7 6 5 4 3 2 1

Appartementen/ Bedrijven/ Restaurant

Niveau +03

|

Hotel

cationalVersion

143

Sanitaire voorzieningen Technieken Circulatie Kantoorruimte Keuken Leefruimte Slaapkamer Dakterras

4

3

1

23 1

19 18 17 16 154 1

1213 11 109

4O x 9 3A x 48

8 7 6 5 4

2

ATRIUM

19O x 18 18A x 29

Niveau +04

cationalVersion

144

|

Appartementen/ Bedrijven/ Restaurant

Niveau +04

|

Hotel

Technieken Circulatie Bar Dakterras

ATRIUM

Niveau Dak

|

Appartementen/ Bedrijven/ Restaurant

Niveau +05

|

Hotel

cationalVersion

145

146

Bron: www.ubakus.com

MOGELIJKE OPBOUW VOOR NIEUWE VLOERCONSTRUCTIES Bron 8: www.bouwenmetstaal.nl

147

centraal gedistribueerd worden en gescheiden. In

KEUZES EN AANDACHTSPUNTEN

de kelder is er een overgrote technische ruimte voorzien. Hier zouden alle technieken van het hele gebouw op het gebied van verwarmen, en een

Bij het herinrichten van de meelfabriek is geprobeerd

ventilatie systeem type D, moeten kunnen geplaatst

net als architect van Stigt zo efficiënt en innovatief

worden. In gebouw C en D is er onder de stalen

mogelijk te werk te gaan. Het ontwerp is door de

liggers overal nog een minimale vrije hoogte van

construcitie te volgen ingevuld, voor een zo goed

30 cm beschikbaar. Deze ruimte kan gebruikt wordt

mogelijk resultaat. Dat is gedaan op de volgende

voor deze technieken te verdelen over de woon-/

manieren. De technische kokers zijn gepositioneerd

commerciële- units. Voor ventilatie systeem type D

rondom de bestaande kolommen. De kolommen

is een schacht nodig van 16cm. Hiervoor wordt een

vormen als het ware al een belemmering van

ruimte geadviseerd van 25cm. Met 30cm is er dus

oppervlakte in de ruimtes, er zouden schachten

genoeg ruimte voor schachten en elektra. Bij gebouw

kunnen worden toevoegd die op nog meer plekken

type E, is de lift gepositioneerd in de bestaande

voor belemmering zorgen. Of ze kunnen worden

open ruimte van de houten silo. Wellicht zou daar de

gebundeld zodat de bestaande belemmering

bestaande over-gedimensioneerde fundering, ook

wellicht wel groter wordt, maar het aantal niet

nog krachtig genoeg voor zijn. Bovendien hoeven

veranderd. Dat is bijvoorbeeld gedaan door

er geen vloeren of liggers verwijderd te worden

toiletten te positioneren langs de kolommen en

dankzij de vrije hoogte. Net als bij gebouw C en

liggers. Voor de liften is er bij gebouw C en D

D is er gekozen voor een gebundelde technische

besloten deze zo centraal mogelijk te plaatsen in

koker, met enkel nog aparte kokers voor toiletten. In

de hoek van het L-vormige gebouw, rondom zijn de

gebouw E is er enkel een groot nadeel: in de kelder

trappen georganiseerd. Achter de trap bevindt zich

is nauwelijks nog ruimte vrij onder de stalen liggers,

een over-gedimensioneerde koker. Deze technische

gemeten met een vrije hoogte van 2 meter.

koker loopt vanaf de kelder tot aan het dak. Het idee ervoor is dat alle technieken zoveel mogelijk

148

Hier zal het dus lastiger zijn technieken horizontaal

deze af te werken met 2 gipsvezelplaten van 12,5mm

in het plafond

te organiseren. Daarvoor zal

dikte, dat staat tevens gelijk aan een brandwerende

nader onderzoek moeten volgen. Om de muren

werking van 60min. Waar ook rekening mee dient

te isoleren is het bij dit gebouw noodzakelijk om

gehouden te worden is condensvorming. Vooral

dat van binnenuit te doen. Aangezien het een

op de plekken waar de stalen constructie de

rijksmonument is vallen de gevels onder beschermd

gevelmuur ontmoet, vormen risicovolle bruggen.

stadsgezicht. Dat is onderzocht via Ubakus. Het is

Een optie om problemen te voorkomen is, om niet

prima mogelijk met 2 lagen gescheiden isolatie

te isoleren direct rondom het punt waar de liggers en

van 120 mm en 60 mm, met een dampremmende

buitenwanden elkaar raken. Op die manier verloopt

folie ertussen, afgewerkt met twee gipsvezelplaten

de temperatuur zich geleidelijker door de stalen

van 12,5mm. Voor de brandveiligheid van de

ligger, waardoor condensatie vorming voorkomen

constructie zal de constructie ‘ingepakt’ moeten

kan worden. Een andere manier is juist om de liggers

worden of behandeld. In de meeste gevallen is

verder naar binnen ‘te verpakken’ met isolatie zodat

dat een combinatie van beide. Op plekken waar

de uiteindes van de profielen volledig ‘warm’ zijn.

het staal bij voorkeur zichtbaar is, kan men deze

Aan de buiten zijde ter plaatsen isoleren is ook een

behandelen met een uitzettende brandwerende

optie, echter niet in dit geval.

verf. Dit is een prijzig maar effectief product dat een brandvertragende werking van 60min. kan opleveren. De optie inpakken zal vooral gebeuren op plekken waar de constructie niet zichtbaar hoeft of zal zijn. Bijvoorbeeld wanneer deze zich in de vloerplaat bevindt. Er zal dat rondom de constructie een brandwerende bekisting moeten voorzien worden. Deze kan volledig separaat bekist worden, maar dit kan ook via de omliggende wand of vloeropbouw. De meest gebruikelijke manier is om

149

6.3.4 CONCLUSIE

Het is goed gelukt de meelfabriek te transformeren.

zekerheid verondersteld worden hoe draagkrachtig

Er zijn meerdere mogelijkheden qua het plaatsen

profielen, kolommen en een fundering uit het jaar

van functies en circulatie ruimtes. De meelfabriek is

1906 zijn. Daarvoor is een heel ander onderzoek

wel beperkt, de gevel is deels dragend, de hart op

nodig, iets waar ze bij de stenen silo vast ook

hart afstand van het grid is vrij klein. De structuur is

zeker mee te maken hebben gehad. Uiteindelijk is

niet draagkrachtig om nog verder verticaal uit te

er niks vastgelopen met het herinrichten van het

bouwen, de verdiepingshoogte zijn af en toe laag,

gebouw. De lage verdiepingshoogte in de kelder

en het is een monumentaal pand. Toch is dit type

van gebouw E zou zeker een probleem kunnen

open bouwen ontzettend interessant. Een stalen

veroorzaken. Maar aangezien de structuur zo weinig

structuur is namelijk zeer flexibel, en het snelste af

volume inneemt was er ook erg veel vrijheid bij

te breken of te herbouwen ten opzichte van een

het ontwerpen, als er een deel van de constructie

robuuste baksteenbouw of gewapende betonbouw.

moest worden verwijderd of juist worden versterkt.

Bovendien brengt de monumentale waarde van het

Dan was dat mogelijk geweest. Ten opzichte van

pand ook charmes met zich mee die zich duidelijk

de stenen silo en Detroit is dit het meest flexibele

uiten in het eindresultaat. Constructief zijn er

gebouw als er wordt gekeken naar de constructie

niet veel wijzigingen aangebracht, juist omdat er

en de aanpasbaarheid ervan. Tegelijkertijd is het

de voorkeur is om de bestaande constructie te

ook het minst robuuste gebouw.

herbruiken. Maar dat wil niet zeggen dat het niet mogelijk was geweest. Als er wordt teruggeblikt,

“De meelfabriek biedt veel mogelijkheden en

zijn bijna alle vloeren in het achterste gedeelte

enkele beperkingen. De structuur kan snel en

van gebouw E verwijderd in het jaar 1935. Dat is

eenvoudig worden aangepast. Bovendien uit de

waarschijnlijk niet zo’n grote ingreep geweest en

monumentale industriële waarde zich echt in het

heeft snel kunnen gebeuren. Een ander nadeel

eindresultaat op het esthetische vlak”.

is dat de structuur erg oud is, er kan niet met

150

151

7. VERGELIJKING – OUD EN NIEUW EN TOEKOMSTIG

152

ANALYSESCHEMA’S BAP VAN ZOE PIERON

153

8. MATERIALISATIE

Een van de waardevollen aspecten van dit onderzoek,

in de constructie. Het relatief lichte gewicht en

zijn de analysis van open en robuuste structuren

de eenvoudige constructie zorgen voor minder

bestaand uit verschillende materialen. Binnen het

benodigde werkers op de werf in vergelijking met

onderzoek is steen-, gewapende beton- en staalbouw

een vergelijkbare constructie op betonbasis die

aanbod gekomen. Doorheen het onderzoek is

wordt gebouwd. Staalconstructies hebben ook

er steeds geconstateerd dat de verschillende

een uitstekende duurzaamheid, vanwege de bijna

materiaalkeuzes een sterke invloed hebben op de

onuitputtelijke herbruikbare eigenschap van het

eigenschappen van een gebouw. Die invloeden

materiaal. Staalconstructies zijn slank en daardoor

resulteren tot de herbruikbaarheid, aanpasbaarheid,

enorm open. Deze worden tegenwoordig vooral veel

ecologische

ingezet op industrieterreinen voor opslagloodsen

voetprint,

economische

gevolgen

en nog vele andere technische aspecten van een

en distributiecentra.

gebouw. In dit hoofdstuk worden deze specifieke materiaaleigenschappen bondig omschreven en

Beton is extreem sterk in compressie en heeft

vergeleken met betrekking tot open en robuuste

daarom een hoge druksterkte van ongeveer 17

structuren.

MPa tot 28 MPa. Met hogere sterktes tot of met meer 70 MPa. Beton maakt het mogelijk om zeer

8.1. Overzicht van meterialen en

eigenschappen:

robuuste en duurzame gebouwen te ontwerpen, en profiteren van de thermische massa door het binnen de gebouwschil te bouwen, kan helpen bij

154

Staal is zeer sterk in zowel trek als druk en heeft

het reguleren van de binnentemperatuur. Ook in de

daarom hoge druk- en treksterkte. Staal heeft een

bouwsector wordt steeds meer gebruik gemaakt

ultieme sterkte van ongeveer 400 naar 500 MPa

van prefabbeton, wat voordelen biedt in termen van

(58 - 72.5 KSI). Het is ook een vormvrij materiaal

milieu-impact, kosten en bouwsnelheid. Houtbouw

dat meegeeft of afbuigt voordat het faalt. Staal

is de afgelopen decennia al enorm veel toegepast

onderscheidt zich door zijn snelheid en efficiëntie

voor grootschalige bouwwerken.

Bron 8 : https://skyciv.com/nl/technical/commonely-used-materials-in-structural-engineering/

kantoorgebouwen,

de belangrijkste redenen om voor hout als

wooncomplexen, scholen etc. Hierdoor is behoren

bouwmateriaal te kiezen; zijn opmerkelijk sterke

de meeste open en robuuste structuren hedendaags

eigenschappen maken het de perfecte keuze voor

tot gewapende betonskelet bouw.

zware bouwmaterialen zoals structurele balken.

Vaak

voor

ziekenhuizen,

Hout is veel lichter in volume dan zowel beton als Steen steenbouw wordt tegenwoordig steeds

staal, het is gemakkelijk om mee te werken en zeer

minder gebruikt op grote schaal. Toch is steenbouw

aanpasbaar op locatie. Het is duurzaam, resulteert

nog steeds een goede uitkomst voor kleinschalige/

in minder koudebruggen dan zijn tegenhangers

unieke

en

bouwprojecten.

Steenbouw

blijft

zich

integreert

gemakkelijk

geprefabriceerde

evalueren en biedt steeds meer mogelijkheden,

elementen. De structurele prestaties zijn zeer hoog

op het gebied van positieve warmteafscheiding en

en de druksterkte is vergelijkbaar met die van beton.

draagkrachtigheid. Voor kleinschalige projecten is

Ondanks dit alles, hout wordt op grotere schaal

het een redelijk makkelijk aan te passen product,

gebruikt voor woningen en laagbouw. Het werd

waarbij niet perse zware mechanische attributen voor

zelden gebruikt als het belangrijkste materiaal voor

nodig zijn. Steen kan bestaan uit lokale grondstoffen

hoogbouwconstructies. Toch zal dit in de toekomst

of gerecyclede, wat deze optie duurzamer kan

wél steeds vaker gedaan worden. Vanwege het

maken. Op grotere schaal, zoals voor industrie,

zwaarwegende milieutechnische belang, wordt

wordt steenbouw nauwelijks meer gebruikt. Hiervoor

hout

is het een te arbeidsintensief en duur bouwproces.

bouw. Houtbouw in de vorm van open en robuuste

Daardoor zullen open en robuuste structuren vrijwel

structuren kom je nu vooral nog tegen in maneges

nooit meer uit steen opgetrokken worden.

en openbare zwembaden. Maar zoals de toekomst

steeds

interessanter

voor

grootschalige

ernaar uit ziet zal houtbouw ook toegepast gaan Hout is bestand tegen elektrische stromen,

worden voor hoogbouw en andere grootschalige

waardoor het een optimaal materiaal is voor

bouw.

elektrische isolatie. Treksterkte is ook een van Bron 8 : https://skyciv.com/nl/technical/commonely-used-materials-in-structural-engineering/

155

Eigenschappen van bouwmethodes en materialen; ten opzichte van open en robuust bouwen binnen dit onderzoek: Waarbij: + -

156

staat voor positief, voordelig of goede eigenschap. staat voor negatieve, onvoordelig of slechte eigenschap.

MATERIAAL CONSTRUCTIE

STAAL

BETON

STEEN

HOUT

Aanpasbaarheid constructie

++

--

-/+

+

Uitbreidbaarheid constructie (toe voegen constructieve delen)

++

-

-

+

Afbreekbaarheid constructie (wegenen constructieve delen)

++

-/+

+

++

Mogelijkheid toevoegen van ‘optopping’

-/+

++

+

-/+

Flexibiliteit toevoegen/ wegnemen vloeren

++

--

-

+

Flexibiliteit voor het wijzigen/ toevoegen van technieken

+

-/+

-

+

Herbruikbaarheid constructie materiaal

++

-

-/+

+

Snelheid van bouw constructie

+

-

-/+

++

Uithardingstijd nodig

++

--

-

++

Bron 9: https://sites.google.com/site/a4lighttruckassembly/overall-design-criteria

MATERIAAL CONSTRUCTIE

STAAL

BETON

STEEN

HOUT

Thermische opslag constructie

-

++

+

-/+

Thermische scheiding constructie

--

-

-

++

Akoestische scheiding constructie

--

-

-

+

Draagkrachtig in druk (robuustheid)

-/+

++

+

-/+

Het kunnen opvangen van ‘trek’ kracht

++

-

--

+

Benodigde in te nemen massa voor constructie (openheid)

++

-

--

-/+

Duurzaamheid bouwmateriaal

+

--

-

++

Gebruik van fossiele materialen

-

+

+

++

Afbreekbaarheid bouwafval

-

-

-

++

Bouwkosten constructie

+

+

-/+

-

Energie kosten bouw

-/+

-

-/+

+

Personeelskosten bouw

+

-/+

--

+

Brandweerbaarheid

-

+/-

+

+

Hittebestendigheid

--

-

-/+

+

Stijfheid constructie

++

+

+

-

Toe te passen met pre-fab

++

+

-

+

Bron 9: https://sites.google.com/site/a4lighttruckassembly/overall-design-criteria

157

8.2. conclusie materialisatie bij open en robuuste gebouwen.

De keuze van materiaal legt als ware het fundament,

te demonteren/ monteren en uit te breiden. Hierbij

van de eigenschappen van een structuur voor een

kan staal de meeste strek opvangen, en is het

groot deel vast. De materie waar een constructie

slankst in massa-volume binnen een constructie.

uit is opgebouwd, resulteert in voor- en nadelen,

Beide zorgen voor de mogelijkheid van een zeer

die afhankelijk zijn van het soort toepassing van een

open en aanpasbare structuur, die goed in grid-

gebouw. Er is geen ultiem positieve of negatieve

verband

keuze als het neer komt tot het kiezen van een

betonbouw is het meest draagkrachtige van de

constructie type/ materiaal. De bijbehorende

4 materialen als het neerkomt op open robuuste

eigenschappen kunnen enkel afgewogen worden,

constructies. Dit materiaal neemt na steenbouw de

en vervolgens vergeleken. Om zo de keuze te

meeste massavolume in om een open en robuuste

maken welk materiaal het meest efficiënt is voor

constructie te verkrijgen. gewapende betonbouw

de toepassing van een gebouw en het programma

kan dankzij de draagkrachtige eigenschap vaak

daarbij horend.

worden uitgebreid, zowel horizontaal als verticaal.

kan

worden

toegepast.

Gewapende

Ook dit materiaal kan goed in grid verband worden Tot slot de toepassing van een materiaal met

toegepast. Door de technische ontwikkelingen

een grid-planologie. In dit onderzoek komt sterk

die plaatsvinden wordt de sterkteklasse van beton

naar voren dat het in gebruik nemen van een grid

steeds hoogwaardiger. Door die ontwikkeling zullen

ideaal is voor het verkrijgen van open en robuuste

betonstructuren in de toekomst steeds opener en

structuren. Daar speelt materiaal een grote rol bij.

slanker worden.

Bouwen in grid structuur wordt het minst toegepast in de steenbouw. Aangezien grid-planologie vaak resulteert in veel puntlasten, is steenbouw met een relatief lage druksterkte weerstand, het minst efficiënt. Houtbouw en staalbouw zijn beiden flexibel toe te passe. Deze materialen zijn makkelijk 158

De afmetingen van een ideaal grid zijn niet vast te

Lichter zijn, daardoor goedkoper zijn en makkelijker

leggen. Dat heeft te maken met de toepassing/

te assembleren. Het kan er voor zorgen dat er

het programma van een gebouw. Als er puur

minder materiaal nodig is, minder droogtijd,

gekeken wordt naar voordelig gebruik van open

een kleinere ecologische voetafdruk is en de

en robuuste structuren, kan er wel gesteld worden

aanpasbaarheid verhogen. Het invullen van een

dat de hart op hart afstand van een grid zo groot

nauwere grindstructuur verloopt echter minder

mogelijk moet zijn. Qua hoogte hoeft dat echter

efficiënt, doordat er meerdere kolommen aanwezig

niet zo te zijn. Overmate in hoogte zorgt voor

zullen zijn die voor meer obstakels zorgen.

het voordeel dat er ruimtes/ vloeren verticaal kunnen worden toegevoegd = flexibiliteit. Maar wat levert meer op? Een verdieping hoogte van 7m waarbij vloeren kúnnen worden toegevoegd.

Of verdiepingshoogten van 3m waarbij meer m² vrijkomt en minder ongebruikte m³ wordt verspilt.

Daarbij kan een grid met een hogere densiteit toch voordelen opleveren ten opzicht van een zeer open grid structuur. Een compactere hart op hart afstand van een grid kan, afhankelijk van het materiaal.

159

9. EINDCONCLUSIE

Open

en

robuuste

meer

ruimte in maar levert veel ruimte op. Robuust is

fragiele

opbouwbaar, uitbreidbaar, over-gedimensioneerd

structuren. Door de flexibiliteit die resulteert

en draagkrachtig genoeg. De meeste open en

in herbruikbaarheid. Is het tevens een betere

robuuste constructies zijn gebouwd op een grid of

manier van bouwen op het vlak van duurzaamheid

met een soort gelijke herhaling. Open en robuuste

en

structuur

gebouwen zijn overal te vinden, maar vooral op

hergebruiken is goedkoper, sneller en levert

plekken waar processen zich op een grote schaal

minder zware bouwprocessen op, die negatief zijn

afspelen. Industrietreinen en bedrijventerreinen zijn

voor de directe omgeving en het milieu. Open

daar goede voorbeelden van. Een open en robuust

en robuuste structuren gaan met de tijd mee en

gebouw kent geen vaste leeftijd. Deze kan meer

zijn in vergelijking tot andere structuren goed

dan 100 jaar oud zijn of volgende week worden

te moderniseren. Open en robuuste structuren

opgeleverd. Open en robuust zijn wellicht elkaars

kunnen

Staalbouw,

tegenpolen, maar samen leveren ze het meeste op.

betonskelet bouw, traditionele metselbouw en zelfs

Gebouwen die open en robuust zijn, zijn efficiënt,

hout bouw is mogelijk om open en robuust toe te

kunnen uiterst worden benut en en geven een

passen. Elke manier kent eigen voor- en nadelen

antwoord op woningnood en ruimtegebrek. Open

op het gebied van aanpasbaarheid en draagkracht.

en robuust bouwen biedt altijd mogelijkheden en is

Openheid is flexibel, vrij in te delen, neemt weinig

nooit overbodig.

mogelijkheden

160

dan

maatschappelijk

variëren

van

structuren

bieden

gesloten

belang.

of

Een

bouwvorm.

9.1 HOE ZIT EEN IDEALE OPEN ROBUUSTE STRUCTUUR IN ELKAAR?

De ideale open robuuste structuur staat uitgelijnd op een grid, met een zo groot mogelijke hart op hart afstand, en maakt gebruik van puntlasten. De gevels van de ideale structuur zijn niet dragend en worden volledig opgehangen aan de constructie, en zijn daarmee aanpasbaar. Het ideale gebouw is over-gedimensioneerd op gebied van draagkracht, verdiepingshoogte en spankracht. De ideale structuur is voorzien van genoeg technische kokers die zorgvuldig zijn gepositioneerd. Het ideale gebouw biedt mogelijkheden tot uitbreiding, zowel verticaal als horizontaal. De kwaliteit van het materiaal van de constructie is dusdanig levens bestendig dat deze minimaal 200 jaar gebruikt kan worden.

9.2 WAAR KUNNEN WE DIE STRUCTUUR VINDEN? Open en robuuste gebouwen zijn overal te vinden, vooral op plekken waar grootschalige wordt gedistribueerd, opgeslagen of waar grootschalige processen plaatsvinden. Ook plekken waar grootschalige groepen mensen worden gehuisvest of bijeenkomen. Je vindt deze gebouwen zowel binnen als buiten het stedelijk gebied.

Maar met name net binnen en langs stadscentra’s, bij industrieterreinen en businesscentra.

9.3 WELKE VOOR- NADELEN HEEFT OPEN EN ROBUUST BOUWEN? Voordelen zijn

: aanpasbaarheid, uitbreidbaarheid, efficiëntie,de mogelijkheid van hergebruik,

snelheid, financieel voordeel, compactheid en duurzaamheid

Nadelen (kunnen) zijn

: Systematische manier van bouwen, minder divers, weinig culturele

karakterkenmerken (nieuwbouw), grootschaligheid.

161

NAWOORD Graag wil ik Jasper Ponjee van Bulk Architecten, in het bijzonder bedanken voor al zijn inzet en hulp als externe promoter van onze bachelor proef. Daarbij wil ik graag Hannelore Goens bedanken voor het begeleiden en adviseren omtrent deze bachelor proef. Mijn mede studenten Zoë Pieron waarmee ik deze bachelor proef ben gestart wil ik bedanken voor haar hulp, inzet en motivatie. En de heer Ruud klomp wil ik graag dan ken voor de interessante rondleiding bij Limagrain in Weert.

162

10. BIBLIOGRAFIE

Afbeeldingen 1 - Hennebique systeem (z.d.). Geraadpleegd op 6 maart 2021 via https://mariusguillemot.wordpress.com/2011/09/23/auguste-perretlarchitecture-et-lautomobile/ Afbeelding 2 – Intergenerationeel leven (z.d.). Geraadpleegd op 6 maart 2021 via http://sieplcoatesstudio.weebly.com/uploads/2/3/3/0/23301256/kilpatrick_ book_portion.pdf Afbeelding 3 - The-Future-of-The-European-Build-Environment (z.d.). Geraadpleegd op 6 maart 2021 via https://www.eurima.org/uploads/The-Future-of-TheEuropean-Build-Environment-2019.pdf Afbeelding 4 – Drager/inbouw principe (z.d.). Geraadpleegd op 6 maart 2021 via https://www.febelcem.be/fileadmin/user_upload/autres-publications/nl/ Bouwen_met_Prefab_Beton_-_Ontwerpgids.pdf Afbeelding 5 - SAR’65 - John Habraken (z.d.). Geraadpleegd op 6 maart 2021 via https://www.researchgate.net/figure/Open-building-John-Habraken-1961_ fig1_278849415 Afbeelding 7 – Casco/invulling (z.d.). Geraadpleegd op 6 maart 2021 via https://www.architectuur.nl/kennis/marc-koehler-deelt-zijn-visie-op-open-bouwen/ Afbeelding 8 – Shearing layers (z.d.). Geraadpleegd op 6 maart 2021 via https://genehughson.wordpress.com/tag/shearing-layers/ Afbeelding 9 – Shearing layers (z.d.). Geraadpleegd op 6 maart 2021 via https://genehughson.wordpress.com/tag/shearing-layers/ Afbeelding 10 – Shearing layers (z.d.). Geraadpleegd op 6 maart 2021 via https://genehughson.wordpress.com/tag/shearing-layers/ Afbeelding 11 – Controleniveaus (z.d.). Geraadpleegd op 6 maart 2021 via http://sieplcoatesstudio.weebly.com/uploads/2/3/3/0/23301256/kilpatrick_book_ portion.pdf Afbeelding 12 – Vormen van aanpasbaadheid (z.d.). Geraadpleegd op 6 maart 2021 via https://www.bouwenmetstaal.nl/uploads/evenementen/228_flexibele_ draagstructuur.pdf Afbeelding 13 – Type structuren (z.d.). Geraadpleegd op 6 maart 2021 via https://slideplayer.nl/slide/2053354/ Afbeelding 14 – Building ages Amsterdam (z.d.). Geraadpleegd op 6 maart 2021 via https://www.reddit.com/r/MapPorn/comments/csf3dw/map_with_the_age_ of_the_buildings_of_amsterdam/ Afbeelding 16 – woningfotografie silodam (z.d.). Geraadpleegd op 20 april 2021 via https://www.hbhousing.nl/aanbod/koop/amsterdam/stadsdeel-west/ silodam/ Afbeelding 18 - Bieden en wonen (z.d.). Geraadpleegd op 20 april 2021 via https://www.biedenenwonen.nl/woning/amsterdam-silodam-229/ Afbeelding 19 - Silodam Standard studios (z.d.). Geraadpleegd op 20 april 2021 via https://www.google.com/search?q=kolomstructuren+h outen+kolomskelet&client=safari&rls=en&sxsrf=ALeKk02g1YpuZ0M0-048bse86Blw35Llbw:1623673933471&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwitj6TgkJfxAhWRkxQKHZqmDUUQ_AUoAnoECAEQBA&biw=1627&bih=964#imgrc=yVssXGwaTwDHHM Afbeelding 19 - Kaart van Wmsterdam 20e eeuw (z.d.). Geraadpleegd op 20 april 2021 via https://cf.uba.uva.nl/nl/collecties/kaarten/image/img0050.gif

163

Boek Klaske, H. (2017). Definiëren en loslaten / interview met John Habraken.

De Caigny, S. (2016). Architectuur op maat: architectuurboek Vlaanderen n°12. Graphius Group, Gent.

Bijdendijk,F. (2006). Met andere ogen. Mart Spruijt, Amsterdam.

Brand, S. (z.d.) How buildings learn: what happens after they’re built. Pengiun books, UK. Documentatie Producer, A. A. (Producer), & Director, B. B. (Director). (2013). De drager een film over architect John Habraken. [Motion picture]. NAi. Essay Vanden Abeele, P. (2020). Stadsessay 2.0. Stad Gent. https://stad.gent/nl/wonenverbouwen/ stadsbouwmeester/stadsessays/stadsessay-04-stadsgebouw-20

164

Webpagina’s Open buildings. (2020). Open buildings research. Geraadpleegd op 14 februari 2021 via https://www.openbuilding.co Vai. (2019). Bob Van Reeth op Open Monumentendag Vlaams Architectuurinstituut. Geraadpleegd op 11 januari via https://www.vai.be/nieuws/bob-van-reethop-open-monumentendag Lovell, M. (2019). The evolution of Office Design. Geraadpleegd op 14 februari 2021 via https://www.morganlovell.co.uk/theevolutionof-office-design Briqs. (2018). Open gebouwen Sustainble Societal Systems. Geraadpleegd op 14 februari 2021 via https://www.briqs.org/nl/open-ontwerpen-engebouwen/ Kendall, S. Open building: An Approach to Sustainable Architecture. G Geraadpleegd op 21 februari 2021 via https://www.researchgate.net/publication/233248230_ Open_Building_An_Approach_to_Sustainable_Architecture Klipatrick, I. (2015). Redefining open buildings. Coatesstudio. Geraadpleegd op 21 februari 2021 via http://sieplcoatesstudio.weebly.com/uploads/2/3/3/0/23301256/kilpatrick_book_portion.pdf Archdaily. (2017). FNG Group Headquarters/Stéphane Beel Architects. Geraadpleegd op 21 februari 2021 via https://www.archdaily.com/883317/fng-groupheadquarters-stephane-beel-architects?ad_source=search&ad_medium=search_result_projects Wallagh, G. (2013). De onbekende toekomst huisvesten. Platform 31. Geraadpleegd op 4 maart 2021 via https://docplayer.nl/12703531-Deonbekende-toekomsthuisvesten-evaluatie-solids.html Time-based design. (2010). Over de aanpasbaarheid en het ontwerpen van gebouwen. Geraadpleegd op 4 maart via https://lib.ugent.be/nl/catalog/ rug01:001805402 Architectural Comparative analysis report. (2014). Bridgepoint Active Healthcare. Geraadpleegd op 6 maart 2021 via https://www.bridgepointhealth.ca/en/whatwe-do/resources/research/Architectural_Comparative_Analysis_Report.pdf Archdaily. (2017). FNG Group Headquarters/Stéphane Beel Architects. Geraadpleegd op 21 februari 2021 via https://www.archdaily.com/883317/fng-groupheadquarters-stephane-beel-architects?ad_source=search&ad_medium=search_result_projects Wallagh, G. (2013). De onbekende toekomst huisvesten. Platform 31. Geraadpleegd op 4 maart 2021 via https://docplayer.nl/12703531-Deonbekende-toekomsthuisvesten-evaluatie-solids.html Time-based design. (2010). Over de aanpasbaarheid en het ontwerpen van gebouwen. Geraadpleegd op 4 maart via https://lib.ugent.be/nl/catalog/ rug01:001805402 Architectural Comparative analysis report. (2014). Bridgepoint Active Healthcare. Geraadpleegd op 6 maart 2021 via https://www.bridgepointhealth.ca/en/whatwe-do/resources/research/Architectural_Comparative_Analysis_Report.pdf A. (2019, 9 december). Geraadpleegd op 18 mei 2021 via Amsterdam in prachtkaarten. Amsterdam.nl. https://www.amsterdam.nl/nieuws/achtergrond/ prachtkaarten/ awg.be | detroit. (2018). Geraadpleegd op 10 mei 2021 AWG.be. http://www.awg.be/nl/project/detroit B. (2020, 1 april). 1916 - Geraadpleegd op 12 mei 2021 via Meelfabriek gebroeders Van de Venne. Weert is Veranderd. https://weertisveranderd.nl/2020/04/01/1916meelfabriek-gebroeders-van-de-venne/

165

Geraadpleegd op 18 mei 2021 via https://www.eurima.org/uploads/The-Future-of-The-European-Build-Environment-2019.pdf Geraadpleegd op 18 mei 2021 via https://www.nhbcfoundation.org/wp-content/uploads/2017/06/NF77-WEB.pdf Geraadpleegd op 19 mei 2021 via http://sieplcoatesstudio.weebly.com/uploads/2/3/3/0/23301256/kilpatrick_book_portion.pdf Geraadpleegd op 19 mei 2021 via https://www.febelcem.be/fileadmin/user_upload/autres-publications/nl/Bouwen_met_Prefab_Beton_-_Ontwerpgids.pdf Geraadpleegd op 19 mei 2021 via https://www.bouwenmetstaal.nl/uploads/evenementen/228_flexibele_draagstructuur.pdf Geraadpleegd op 20 mei 2021 via https://slideplayer.nl/slide/2053354/ Geraadpleegd op 20 mei 2021 via https://trendstop.knack.be/articles/11920/6.5/documents/bestanden/Detroit_NL.pdf Geraadpleegd op 24 juli 2021 via https://skyciv.com/nl/technical/commonely-used-materials-in-structural-engineering/ Geraadpleegd op 24 juli 2021 via https://sites.google.com/site/a4lighttruckassembly/overall-design-criteria

166

167