KONIN dziś, wczoraj i przedwczoraj

Jerzy Sznajder

KONIN dziĹ› wczoraj i przedwczoraj

Szanowni Państwo.

Trzymacie właśnie w dłoniach wyjątkowy album. Swoistą wędrówkę po Koninie od lat przedwojennych do teraźniejszych. W podróż w czasie, z aparatem w dłoni, zabiera Państwa znakomity artysta – Jerzy Sznajder. Jak wyglądał Konin przedwczoraj, wczoraj, a jak wygląda dziś? Dajcie się oczarować niezwykłej atmosferze zdjęć i przemawiającej z nich bogatej historii miasta. Zajrzyjcie na chwilę na nadwarciańską kładkę, która stała się stylowym mostem, rzućcie okiem na cerkiew, synagogę, zmieniający się Plac Wolności, uliczki i kamienice w starej części miasta.

Pięknie? Tak – bo to Konin właśnie.

Ladies and Gentlemen, You are holding in your hands a unique album; a kind of journey through Konin since prewar times to the present day. A brilliant artist, Jerzy Sznajder is taking you on this journey through time, with a camera in hand. How did Konin look like yesterday, the day before yesterday and how does it look today?

Let yourself be enchanted by the extraordinary atmosphere of these photos and the rich history of the city portrayed on them. Have a peek for a moment at the Warta footbridge, which became a stylish bridge, take a look at the Orthodox church, the Synagogue, the changing Plac Wolności (Liberty Square) and the streets and buildings in the old part of the city.

Beautiful? Yes - because it is Konin indeed.

Józef Nowicki Prezydent Miasta Konin / President of the City of Konin

Jerzy Sznajder

KONIN dziĹ› wczoraj i przedwczoraj

Wydawca: Urząd Miejski w Koninie Wydział Promocji i Współpracy z Zagranicą pl. Wolności 1 62-500 Konin www.konin.pl Opracowanie graficzne, tekst i fotografie: Jerzy Sznajder Tłumaczenie: Matthew Pye Archiwalne fotografie Konina pochodzą z prywatnych zbiorów pocztówek Druk: TRANS-DRUK Szeflińscy i Rosińscy Spółka Jawna ISBN: 978-83-62888-28-3 Rok wydania: luty 2013

Książka, która właśnie trafiła do Państwa rąk jest swoistym przewodnikiem w niedawnej historii konińskiej starówki.

Zdjęcia użyte w niej ułożone są w formie wędrówki po Koninie. Wycieczkę zaczynamy od strony Przedmieścia Kolskiego (obecnie ulicy Kolskiej), dalej ulicą Długą (teraz ul. 3 Maja) do ulicy Nowej (ul. Staszica), ulicy Zielonej (ul. Wiosny Ludów), Rynku (Plac Wolności) i jego okolicach, a kończąc na Bulwarze i Przedmieściu Słupeckim (dziś ulicy Wojska Polskiego).

Zapraszam Państwa na spacer z „zapisem przemijania”. Podczas wycieczki z pewnością znajdziecie kolejne zmiany w nieustannie odnawiającej się konińskiej starówce.

The book, which just came to your hands, is a kind of a guide to the recent history of the Konin’s old town. The photos used in it are arranged as if you were to wander through Konin. The trip starts at the Kolskie Przedmieście (now Kolska street), along Długa street (now 3Maja street) to Nowa street (Staszica street), Zielona street (Wiosny Ludów street), the Market Square and its surroundings (Plac Wolności) and finishes by the Boulevard and Przedmieście Słupeckie (nowadays Wojska Polskiego street). I invite you for a walk with „the time passing record”. During the trip you will certainly discover further changes to the constantly renewing face of the old town of Konin.

ulica KOLSKA dawniej PRZEDMIEŚCIE KOLSKIE

ok. 1910 r.

KOLSKA Street former KOLSKIE PRZEDMIEŚCIE Street

1997 r.

2012 r.

- 6 -

ulica KOLSKA dawniej PRZEDMIEŚCIE KOLSKIE

ok. 1915 r.

KOLSKA Street former KOLSKIE PRZEDMIEŚCIE Street

1998 r.

2012 r.

- 7 -

ulica KOLSKA dawniej PRZEDMIEŚCIE KOLSKIE

ok. 1910 r.

1997 r.

KOLSKA Street former KOLSKIE PRZEDMIEŚCIE Street

2012 r.

- 8 -

2006 r.

ulica KOLSKA dawniej PRZEDMIEŚCIE KOLSKIE

ok. 1910 r.

1997 r.

KOLSKA Street former KOLSKIE PRZEDMIEŚCIE Street

2012 r.

- 9 -

KOŚCIÓŁ i KLASZTOR o.o. Franciszkanów - Reformatów

ok. 1910 r.

CHURCH and MONASTERY of Reformed - Franciscan Fathers

2012 r.

- 10 -

KOŚCIÓŁ i KLASZTOR o.o. Franciszkanów - Reformatów

ok. 1915 r.

CHURCH and MONASTERY of Reformed - Franciscan Fathers

1997 r.

2012 r.

- 11 -

KOŚCIÓŁ i KLASZTOR o.o. Franciszkanów - Reformatów

ok. 1930 r.

2009 r.

CHURCH and MONASTERY of Reformed - Franciscan Fathers

2011 r.

- 12 -

RONDO św. DUCHA

dawniej wjazd do miasta z KOLSKIEGO PRZEDMIEŚCIA

ok. 1910 r.

1997 r.

Rondo of the Holy Spirit

former entrance to the town from KOLSKIE PRZEDMIEŚCIE

2011 r.

- 13 -

Skrzyżowanie Kaliskiej i Dąbrowskiego dawniej Skrzyżowanie Kaliskiej i Zagórowskiej

ok. 1910 r.

1997 r.

Crossing Kaliska Street and Dąbrowskiego Street

former Crossing of Kaliska Street and Zagórowska Street

2011 r.

- 14 -

ulica KALISKA

ok. 1940 r.

KALISKA Street

2011 r.

- 15 -

ulica 3 MAJA dawniej DŁUGA

ok. 1915 r.

3 MAJA former DŁUGA Street

1997 r.

- 16 -

ulica 3 MAJA dawniej DŁUGA

ok. 1910 r.

3 MAJA former DŁUGA Street

1997 r.

2011 r.

- 17 -

ulica 3 MAJA dawniej DŁUGA

ok. 1910 r.

3 MAJA former DŁUGA Street

ok. 1915 r.

- 18 -

1998 r.

2012 r.

ulica 3 MAJA dawniej DŁUGA

ok. 1940 r.

3 MAJA former DŁUGA Street

2012 r.

KOŚCIÓŁ FARNY p.w. św. BARTŁOMIEJA

ok. 1910 r.

PARISH CHURCH of St. BARTHOLOMEW

- 20 -

1998 r.

KOŚCIÓŁ FARNY p.w. św. BARTŁOMIEJA

ok. 1910 r.

PARISH CHURCH of St. BARTHOLOMEW

2006 r.

1998 r.

KOŚCIÓŁ FARNY p.w. św. BARTŁOMIEJA

ok. 1930 r.

PARISH CHURCH of St. BARTHOLOMEW

- 22 -

1998 r.

KOŚCIÓŁ FARNY p.w. św. BARTŁOMIEJA

ok. 1930 r.

PARISH CHURCH of St. BARTHOLOMEW

2005 r.

1998 r.

ulica KRZYWA

1987 r.

KRZYWA Street

- 24 -

2009 r.

2009 r.

ulica KRZYWA

1988 r.

KRZYWA Street

1988 r.

1988 r.

2012 r.

ulica STASZICA dawniej NOWA

ok 1910 r.

STASZICA Street former NOWA

2011 r.

2001 r.

2012 r.

ulica STASZICA dawniej NOWA

DOM ESSOWEJ

2011 r.

STASZICA Street former NOWA

2011 r.

ESSOWA’S HOUSE

2009 r.

2011 r.

DOM ESSOWEJ

1988 r.

ESSOWA’S HOUSE

- 28 -

1988 r.

1988 r.

DOM ESSOWEJ

1988 r.

ESSOWA’S HOUSE

1988 r.

1988 r.

- 29 -

ulica 3 MAJA dawniej DŁUGA

ok. 1940 r.

3 MAJA former DŁUGA Street

1998 r.

2009 r.

- 30 -

ulica KOŚCIELNA

ok. 1910 r.

KOŚCIELNA Street

1997 r.

2012 r.

- 31 -

ulica 3 MAJA dawniej DŁUGA

- 32 -

ok. 1910 r.

3 MAJA former DŁUGA Street

1997 r.

1998 r.

2012 r.

RATUSZ

ok. 1910 r.

CITY HALL

2008 r.

1997 r.

2009 r.

- 33 -

RATUSZ

2012 r.

ok. 1930 r.

CITY HALL 1998 r.

- 34 -

RATUSZ i dachy star贸wki

1987 r.

CITY HALL and the roofs of the old town

1988 r.

1988 r.

1988 r.

ulica GWOŹDZIARSKA

2001 r.

GWOŹDZIARSKA Street

- 36 -

2006 r.

2012 r.

ulica WIOSNY LUDÓW dawniej ZIELONA

1988 r.

WIOSNY LUDÓW Street former ZIELONA Street

1988 r.

1998 r.

- 37 -

PLAC WOLNOŚCI dawniej RYNEK

ok 1917 r.

PLAC WOLNOŚCI (Liberty Square) former RYNEK

- 38 -

1998 r.

2012 r.

PLAC WOLNOŚCI dawniej RYNEK

1997 r.

ok 1910 r.

PLAC WOLNOŚCI (Liberty Square) former RYNEK

1998 r.

2003 r.

1997 r.

PLAC WOLNOŚCI dawniej RYNEK

ok. 1940 r.

PLAC WOLNOŚCI (Liberty Square) former RYNEK

- 40 -

2012 r.

PLAC WOLNOŚCI dawniej RYNEK

ok. 1915 r.

PLAC WOLNOŚCI (Liberty Square) former RYNEK

1998 r.

2011 r.

PLAC WOLNOŚCI dawniej RYNEK

ok. 1915 r.

PLAC WOLNOŚCI (Liberty Square) former RYNEK

- 42 -

1997 r.

PLAC WOLNOŚCI dawniej RYNEK

ok. 1940 r.

PLAC WOLNOŚCI (Liberty Square) former RYNEK

2012 r.

ulica WODNA budynek dawnego więzienia

1996 r.

WODNA Street former prison building

2012 r.

- 44 -

1996 r.

1996 r.

2012 r.

ulica WODNA budynek dawnego więzienia

2012 r.

1996 r.

WODNA Street former prison building

2012 r.

1996 r.

1996 r.

1996 r.

2012 r.

ulica 3 MAJA dawniej DŁUGA

ok. 1910 r.

3 MAJA former DŁUGA Street

- 46 -

2011 r.

2012 r.

PLAC ZAMKOWY dawniej RYNEK GARNCARSKI

ok. 1915 r.

PLAC ZAMKOWY (Castle Square) former RYNEK GARNCARSKI (Pottery Square)

2006 r.

1997 r.

2011 r.

PLAC ZAMKOWY dawniej RYNEK GARNCARSKI

ok. 1988 r.

PLAC ZAMKOWY (Castle Square) former RYNEK GARNCARSKI (Pottery Square) - 48 -

ok. 2012 r.

ulica J. SŁOWACKIEGO

2005 r.

2011 r.

J. SŁOWACKIEGO Street

2005 r.

ulica J. SŁOWACKIEGO

1995 r.

J. SŁOWACKIEGO Street

- 50 -

2012 r.

ok. 2011 r.

ulica J. SŁOWACKIEGO

1995 r.

J. SŁOWACKIEGO Street

2011 r.

1995 r.

ok. 2012 r.

ulica Z. URBANOWSKIEJ dawniej BROWARNA

1996 r.

1996 r.

Z. URBANOWSKIEJ dawniej BROWARNA Street

2012 r.

2012 r.

- 52 -

ulica Z. URBANOWSKIEJ dawniej BROWARNA

ok 1940 r. ok 1940 r.

Z. URBANOWSKIEJ dawniej BROWARNA Street

ok. 2012 r.

ok. 2012 r.

ulica Z. URBANOWSKIEJ dawniej BROWARNA

1997 r.

ok 1910 r.

Z. URBANOWSKIEJ dawniej BROWARNA Street 1998 r.

- 54 -

2012 r.

2010 r.

DWOREK ZOFII URBANOWSKIEJ

ok 1930 r.

Zofia Urbanowska’s Manor House

2006 r.

ulica A. MICKIEWICZA dawniej BOŻNICZA

ok 1910 r.

A. MICKIEWICZA Street former BOŻNICZA Street

- 56 -

2006 r.

1997 r.

2012 r.

ulica A. MICKIEWICZA dawniej BOŻNICZA

ok 1940 r.

A. MICKIEWICZA Street former BOŻNICZA Street

2012 r.

NABRZEŻE WARTY I MOST

ok 1940 r.

WARTA RIVER QUAY and A BRIDGE

- 58 -

2012 r.

MOST NA WARCIE I FRAGMENT MIASTA

ok 1940 r.

BRIDGE ON WARTA RIVER AND PART OF THE CITY

2009 r.

MOST I PRZEDWOJENNY BULWAR NAD WARTĄ

1997 r.

ok 1915 r.

BRIDGE AND PRE WAR BOULEVARD ON WARTA RIVER

2009 r.

- 60 -

2012 r.

PRZYSTAŃ WIOŚLARSKA NAD WARTĄ

ok 1908 r.

1997 r.

ROWING DOCK ON WARTA RIVER

2012 r.

MOST NA WARCIE (widok w kierunku północnym)

ok 1940 r.

1998 r.

BRIDGE ON WARTA RIVER (view to the north)

- 62 -

2011 r.

MOST NA WARCIE (widok w kierunku północnym)

ok 1920 r.

BRIDGE ON WARTA RIVER (view to the north)

1997 r.

MOST TORUŃSKI (widok w kierunku północnym)

- 64 -

2012 r.

Toruń Bridge (view to the north)

2005 r.

- 65 -

MOST NA WARCIE (widok w kierunku południowym)

ok 1910 r.

BRIDGE ON WARTA RIVER (view to the south)

- 66 -

1997 r.

2012 r.

MOST NA WARCIE (widok w kierunku południowym)

ok 1920 r.

BRIDGE ON WARTA RIVER (view to the south)

2009 r.

2012 r.

MOST NA WARCIE (widok w kierunku północnym)

ok 1910 r.

BRIDGE ON WARTA RIVER (view to the north)

- 68 -

1997 r.

ulica WOJSKA POLSKIEGO dawniej PRZEDMIEŚCIE SŁUPECKIE

ok 1910 r.

WOJSKA POLSKIEGO Street former PRZEDMIEŚCIE SŁUPECKIE Street

1997 r.

2012 r.

Historia tej książki sięga końca lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Późną wiosną lub wczesnym latem 1997 roku kolega skierował mnie do Marka Dudziaka, mówiąc coś o serii zdjęć Starówki. W tym czasie miałem już sporo zdjęć starego Konina, jednak nie takie były potrzebne.

Dudziakowie przyjęli mnie serdecznie. Opowiedzieli o pomyśle wydania albumu zawierającego stare i nowe fotografie tych samych miejsc w Koninie. Wyposażony przez Marka w zestaw przedwojennych widokówek wielokrotnie wyruszałem w miasto szukać miejsc, które kiedyś zatrzymały fotografów. Odwiedziłem wiele domów w Koninie poznając mnóstwo osób i zupełnie na „wiarę” korzystałem z życzliwości ludzi np. wchodząc do mieszkań, żeby zrobić zdjęcie z ich okna. Zwykle wtedy poznawałem ciekawe historie o starych koniniakach i konińskich zakamarkach.

Zdarzały się też chwile z dreszczykiem: zdjęcia na dwóch konińskich, przedwojennych widokówkach przedstawiających ulicę Długą wykonane zostały z wieży kościoła ewangelickiego (obecnie przy Rondzie Św. Ducha). Postanowiłem i ja zrobić takie fotografie. Syn pastora, któremu opowiedziałem co i w jakim celu chcę zrobić zaprowadził mnie do wieży i wskazał schody na górę ostrzegając, że on raczej by się tam nie pchał. Byłem wtedy młodszy o parę kilogramów, a wola wykonania tych zdjęć tak silna, że pominąłem ostrzeżenia i powoli ruszyłem w górę po bardzo stromych stopniach. Każdy krok powodował, że ze starych desek wysypywały się spore ilości urobku korników. Na górze poczułem się bezpieczniej i już spokojnie mogłem robić zdjęcia, okazało się jednak, że fotografia na drugiej kartce wykonana została z wyższego piętra wieży. Wyżej można było wejść po bardzo długiej wspartej w połowie tyczkami drabinie wykonanej z żerdzi sosnowych. Oparłem się o nią raz i straciłem ochotę dotykania jej ponownie – ta droga w górę była już prawie całkiem zjedzona przez korniki. Z duszą na ramieniu, stąpając ostrożnie znaną już trasą zszedłem na dół.

W końcu lat dziewięćdziesiątych i w pierwszych latach XXI wieku, wykonałem sporo zdjęć do projektowanego albumu.

W tym samym czasie, ciężka i długotrwała choroba Joli, żony Marka spowodowała odsunięcie albumu na dalszy plan, a po śmierci Joli, Marek scedował na mnie dalsze losy projektu.

- 70 -

ulica WOJSKA POLSKIEGO dawniej PRZEDMIEŚCIE SŁUPECKIE

ok 1970 r.

Mijały kolejne lata zmieniając konińską Starówkę i powiększając mój zbiór fotografii. Wreszcie postanowiłem wrócić do zarzuconego pomysłu, modyfikując nieco zamysł początkowy. Przy ogromnych zmianach, które zaszły w Koninie na przestrzeni ostatnich stu lat, wiele miejsc straciło swój poprzedni wygląd i charakter, ale niektóre podwórka starego Konina zachowały jeszcze szczątki przedwojennej atmosfery. Okazało się, że sporo z moich znacznie wcześniejszych zdjęć wykonywanych w latach osiemdziesiątych doskonale nadają się do ilustracji tych zmian. Wśród nich są np. zdjęcia jeszcze zamieszkałej (przez chyba tylko jedną rodzinę) kamienicy przy ul. Staszica „domu Essowej” (przez Z. Pęcherskiego zwanego „konińskim Wawelem”). Są też zdjęcia Bulwaru, który jeszcze niedawno był tylko wałem wzdłuż Warty i zdjęcia nieistniejącego już budynku więzienia przy ulicy Wodnej i rozebranej w ostatnim czasie dziewiętnastowiecznej kamienicy należącej kiedyś do rodziny Bujwidów (na rogu ul. Staszica i ul. Krzywej), a także drewnianych ganków, których coraz mniej w konińskich podwórkach. Do ilustracji zmian użyłem fotografii, w których najwyraźniej widać powstałe różnice.

Jerzy Sznajder

The history of this book dates back to the late nineties of the last century. In late spring or the early summer of 1997 a friend directed me to Marek Dudziak, mentioning something about a series of photos of the Old Town. At the time I had a lot of pictures of old Konin, but different ones were needed.

Mr and Mrs Dudziak received me warmly. They told me about the idea of an album release containing old and new photographs of the same places in Konin. Equipped by Marek, with a set of pre-war postcards, I set off several times into the city, to look for the places which had stopped photographers before. I have visited many homes in Konin, got to know quite a lot of people who took me by my word and allowed me to take advantage of their kindness: such as going into their homes to take a picture from their window. Usually then I got to know many interesting stories about the old habitants of Konin and Konin’s nooks and crannies. There were also thrilling moments: photos on two of Konin’s pre-war postcards portraying Długa Street were taken from the Evangelical church’s tower (now at Rondo Św.

Ducha / Holy Spirit). So I decide to take such photographs. The pastor’s son,

1997 r.

WOJSKA POLSKIEGO Street former PRZEDMIEŚCIE SŁUPECKIE Street

after being told what I was planning to do and why, led me to the tower, pointed the stairs to the top with a warning that he would rather not venture in there. I was younger by a few pounds, and my will to take these photos was so powerful that I ignored the warnings and slowly walked up the steep steps. Each step caused the old wood to shed a considerable amount of bark beetles! At the top, I felt safer and I could easily take pictures, but it turned out that the photograph on the second postcard was taken from the upper floor of the tower. Going higher meant climbing up a very long ladder half supported by poles made of pine rods. I leaned against it once and lost the desire to touch it again - this way up was almost completely eaten by the bark beetles. Stepping carefully I walked the known way down with my heart in my mouth.

At the end of the nineties and the early years of the twenty-first century, I took a lot of pictures for the projected album. At the same time, Jola’s severe and prolonged illness, (Marek’s wife) had held back the work on the album, and after Jola’s death Marek ceded to me the fate of the project.

The years went by, changing Konin Old Town and further increasing my collection of photographs. Finally, I decided to go back to the original idea, modifying slightly the initial plan. With the huge changes that have taken place in Konin in the last hundred years, many places have lost their previous look and feel, but in some of the yards in Stary Konin there remained remnants of the pre-war atmosphere. It turned out that a lot of my much earlier shots, taken in the eighties were well suited to illustrate these changes. Among them, there are, for example, pictures of inhabited dwellings, in those days (by perhaps only one family) a tenement house at Staszica street „Essowa’s House” (by Z. Pęcherski called “Konin’s Wawel „), there are also photos of Boulevard, which until recently was only a shaft along the Warta River and photos of the defunct prison building on Wodna Street and the recently demolished nineteenth-century tenement house once belonging to the Bujwid family (on the corner of Staszica street and Krzywa Street), as well as pictures of wooden porches of which there are less and less in Konin’s backyards. To illustrate the changes I used photographs, in which the resulting difference can be seen most vividly.

Jerzy Sznajder - 71 -

ISBN: 978-83-62888-28-3