zamanda teamwork’de gruplar üretimin örgütlenmesinde bilgi sahibi oluyorlar. İş yerindeki üretim bilgisinin bir bölümünü edinerek emek yeni bir nitelik kazanmaktadır. Hem bilgi işçisi olarak hem de yeni üretim biçimi olan teamwork ile üretimin örgütlenme bilgisini edinen emek, Fordizm döneminde yitirdiklerini farklı bir yönden yeniden kazanmaktadır. Bu durum sermaye ile ücretli emek arasındaki ilişkiye yeni bir özellik katmaktadır. Sermaye ücretli emek ilişkisinde günümüzde en çok konuşulan konu insan makina ilişkisinin yeni bir özellik kazanmasına odaklanmıştır. Burada söz konusu olan “robotlar geliyor” telaşıdır. Robotları gerçek boyutunda konuşabilmek için yapay zekanın da aynı kapsamda olduğunu dikkate alarak değerlendirmek gerekir. Gelişimin gösterdiği gibi robotlar ve informatlar (birbiri ile haberleşen robotlar) sadece “rutin ve öngörülebilir” işlerin yerini almakla kalmıyorlar “bilgi ve yaratıcı işçilerin” de rolünü alıyorlar. Böylece: -bürokrasi ve hiyerarşi kısmen yok olacaktır, -yönetimin rolü değişecek, grup (team) oluşturma ve projeleri en optimal yürütmeye odaklanılacaktır, -orta sınıfın erozyonu yaşanacaktır, -gelirler arasındaki eşitsizlik artacaktır. (6) Yukarıdaki tespitlerin odak noktası iş yeri bürokrasisini etkilemesi ve toplumsal olarak da orta sınıfın erozyona uğramasıdır. Yapay zeka ve robotlar artık sadece mavi yakalıların işlerine değil, önemli ölçüde beyaz yakalıların da işlerine göz dikmiştir. Dünya robot üretiminde lider ülke Japonya’dır. Dünyada üretimdeki 1,4 milyon robotun 310 bini Japonya’dadır. Dünya robot satışlarının %70’ini Japonya, Çin, ABD, Güney Kore ve Almanya tüketmektedir. Üretimde ise Japonya, Güney Kore ve Almanya liderdir. Pentagon
17 SANAYİ DEVRİMİ 4.0
patlayıcı madde taşımaktadır. “Big data”ya her gün yeni bilgiler katılmaktadır. Ancak bu bilgiler patent çitleriyle sürekli olarak çevrelenmektedir. Bilgi ekonomisinin gelişimi önceki dönemlerle karşılaştırıldığında nicelik ve nitelik olarak önemli farklılıklar taşımaktadır. Teknik yenilenmenin hızı kesinlikle artmıştır. Nitelik olarak ise günümüz kapitalizminde insan ile makinalar arasındaki ilişki yeni özellikler kazanmaktadır. Bu değişimlerin kaçınılmaz sonucu meta üretiminden meta yaratımına geçiştir. Metadaki canlı emeğin artık önemli bölümünü bilgi oluşturmakta, öte yandan cansız emeğin payı canlı emeğin aleyhine sürekli artmaktadır. İnsan makina ilişkisinde 20. yüzyıl kapitalizmindeki bant sisteminde insan adeta makinanın uzantısı haline gelmiştir. Bugün bilgisayar tekniğinde daha çok makina insanın uzantısı haline gelmektedir. Üretim sürecinde diğer önemli farklılık emeğin yeniden nitelik kazanmasıdır. Fordizm’in zirvesinde emek niteliksizleşti. Makina kırıcılar döneminde başlayan bu süreç Fordizm yıllarında en tepe noktasına tırmandı. Emek nitelik yitirdi, makinaların basit uzantısı haline geldi. Günümüzde ise emek belli alanlarda yeniden nitelik kazanmaktadır. Bunun bilgi alanında yaşanan yanı yeterince açıktır. Elbette bilgi sektöründe tüm çalışanların emeklerinin nitelikli olduğunu düşünmek hatalı olur. Bu sektörde de sadece bilgi ileten bilgi sektörünün bant işçileri vardır ve oldukça fazla sayıdadır. Öte yandan, bilgi üreten veya bilgiyi kısmen işleyen nitelikli bilgi işçileri de gittikçe artmaktadır. Emeğin nitelik kazanması farklı bir yönden de gerçekleşmektedir. Bant sistemi verimlilik artışının sınırına dayanınca üretimde teamwork’e geçildi. Bu çalışma tarzında işçiden kaslarından öteye kafa emeği de talep ediliyor, gündelik çalışma belli ölçüde yaratıcı nitelik kazanıyor, aynı