18
sneek TEKST EN BEELD HENK VAN DER VEER
PETER BAK, BIOGRAAF WILLEM SANTEMA:
‘Hij is een van de grootste verzetsme In oktober 1933 sprak Willem Santema de volgende woorden: ‘Halfheid en slapheid zetten de poort open voor het fascisme.’ Met dit citaat van een van Nederlands grootste verzetsstrijders begint auteur en historicus Peter Bak (1963) zijn toespraak tijdens de boekpresentatie ‘Door de tralies schijnt de zon’, de biografie van Willem Santema (1902-1944). Na afloop van deze indrukwekkende boekpresentatie, die in verband met de coronamaatregelen door een klein gezelschap werd bijgewoond, hebben wij een interview met Peter Bak over Willem Santema en de biografie van de verzetsman.
V
VOLDOENING EN OPLUCHTING NA HET VERSCHIJNEN VAN HET BOEK “Het voelt als een grote voldoening dat het boek er nu is, maar ook als een grote opluchting”, is het eerste wat Peter Bak zegt nadat hij burgemeester Jannewietske de Vries van de gemeente Súdwest-Fryslân het eerste exemplaar heeft overhandigd. “Voldoening omdat ik het voorrecht heb gehad om een boek te schrijven over een heel belangrijk persoon. Willem Santema is veel ‘groter’ dan veel mensen weten; het heeft mij altijd verbaasd dat er nooit iemand is geweest die aan de biografie van Santema begonnen is. Hij werd al genoemd in het werk van Loe de Jong, als zowel werkzaam voor Trouw als voor de Raad van Verzet. Die combinatie is echt uniek en ook ongewoon. Trouw was protestants, met een duidelijke gereformeerde ondertoon. De Raad van Verzet was ‘links’ en stond mijlenver af van ‘kerk en kansel’. Er waren wel meer verzetsmensen die voor zowel Trouw als de Raad van Verzet werkten. Maar weinigen waren in de top van beide organisaties actief, vermoedelijk maar één: Willem Santema”, vertelt Peter Bak. “Nu het boek er ligt, kijk ik met veel voldoening terug op het schrijven. Ik heb het met heel veel plezier gedaan omdat er ook een hele goede samenwerking met de familie Santema was. Je begeeft je als ‘biografie auteur’ altijd een beetje op
glad ijs, want er kunnen dingen boven water komen die minder positief zijn. Dat is niet gebeurd en dat geeft een grote voldoening maar ook wel wat dubbele gevoelens. Je bent blij dat je het tot een goed einde hebt gebracht, maar je moet ook weer een beetje afscheid nemen van het onderwerp”, weet de auteur.
ONDERZOEK Peter Bak schreef voor de biografie van Willem Santema een boek over ‘de 23 van Trouw’, de verspreiders van de verzetskrant, die in Kamp Vught zijn gefusilleerd. Daar is Santema er
een van geweest. Zo kwam Bak ook in contact met Pier Abe en Hendrik Jan Santema en begint eigenlijk letterlijk het verhaal over de oom van hun vader, Willem Oepke Santema (1939-2018). “Ik werd benaderd door Pier Abe, die mijn naam kende via zijn vader. Pier Abe mailde mij, omdat hij had gelezen dat ik een boek over de 23 van Trouw wilde schrijven. Hij moest helaas melden dat zijn vader was overleden en dat zijn broer Hendrik Jan en hij het archief over Willem Santema hadden geërfd. Als ik daaruit iets nodig had voor mijn nieuwe boek, kon ik bij hen terecht. We zijn toen vorig jaar april, op Goede Vrijdag, naar Tresoar in Leeuwarden gegaan om al het materiaal te bekijken. Het bleek een box, een schooltas en nog meer dingen, die ik heb kunnen gebruiken voor het boek over de 23 van Trouw. Toen kreeg ik al het idee dat er een biografie van Willem Santema in zat. Dat was Pier Abe met mij eens, zodat ik daarna een synopsis heb geschreven, een voorstel voor een boek over Willem Santema. Daarna zijn we met de fondswerving begonnen. Dat liep vrij aardig en ik ben in september
2019 voltijds aan het werk gegaan. Eerst naar Tresoar, waar het CHU-weekblad Land en Volk wordt bewaard. Voor dat blad schreef Willem Santema jarenlang columns. Vervolgens ben ik naar de gemeente Súdwest-Fryslân gegaan, waar ik de notulen van de gemeenteraad van Wymbritseradeel en Sneek heb ‘doorgespit’. Zo heb ik het hele traject doorlopen.”
INLEVINGSVERMOGEN Het blijft voor Bak niet alleen bij archiefwerk, de schrijver gaat ook naar de plaatsen die in het leven van Willem Santema van belang zijn geweest. Zoals de winkel van de verzetsman aan het Oud Kerkhof 6 in Sneek. “Dat ik in het huis aan het Oud Kerkhof ben geweest was heel bijzonder. Ik heb een sterk inlevingsvermogen. Als ik dan door zo’n woning loop en ik sta daar op de eerste verdieping in de erker van de toenmalige woonkamer, dan besef ik dat Willem daar ook heeft gestaan. In diezelfde kamer heeft Wim Speelman gezeten, de grote verspreider van Vrij Nederland en Trouw. Henk Hos heeft