toplayıcısı ve telefoncu olarak. Erkekler, hamallık, araba yıkama, kunduracılık veya canlı reklam panoluğu gibi işler yapıyor. Ancak kayıt dışı sektörde tartışmasız çoğunluğu kadınlar oluşturuyor. Güney Afrika Çalışma Bakanlığı’nın (1996 yılı) verilerine göre Afrikalı kadınların yarısı (“Asyalılar” ve “beyazlar” hariç), kayıt dışı sektörde çalışıyor. Buna karşın erkeklerde oran %17. Kayıt dışındaki kadınların ortak yanı, hiçbir zaman kayıtlı sektörde iş bulmalarını sağlayacak bir eğitim görme fırsatı bulamamış olmaları.
SAYI
8
Tıpkı Jabulisiswe Manqele gibi. Henüz genç bir kadınken kocası hasta düşünce, onu ve üç çocuğunu geride bırakarak, memleketi Kwa Zulu’daki Mampumula’dan, daha iyi bir yaşam elde etmek umuduyla kente gelmişti. Ama bunu nasıl sağlayabilecekti? “Malavili bir sevgili bulmayı denedim.” diyor ve kıkırdıyor, “Yabancı ülke erkeklerinin çocuk yapmadıkları söylenirdi.”. Şimdi bütün yaşadıklarına gülüyor, oysa o zamanlar çok acı vermiş. Tabii ki Malavili liman işçisinden çocukları olmuş. “İlk üçten başka, tam sekiz tane! Biz kadınlar için çekecek çok dert var!” diye yakınıyor. 13 yıl sonra ikinci kocası Gogo’yu terk edince, çocuklarını tek başına yetiştirmek zorunda kalmış. Aileyi, ekmekle ve hizmetçilik yaptığı beyaz evin artıklarıyla beslemiş. 48 yaşına geldiğinde, eviyle işi arasındaki uzun otobüs yolculuklarında yün başlıklar örmeye başlamış Gogo. Bir işportacı ördüklerini sahilde satıyormuş. Böylece gelirini biraz artırmayı başarmış.
kötüsüydü; hala da öyle. Hiç para biriktirip biriktiremediğini öğrenmek istediğimde, Gogo’nun cıvıl cıvıl gözleri gözlük camlarının ardından şaşkınlıkla bakıyor: “Ben sadece tuvalet için biriktiriyor gibiyim. Para, sifonu çeker çekmez anında görünmez oluyor” diyerek gülüyor. Elinde bir geceden daha fazla para tutamadığını, zaruri ihtiyaçlar için harcadığını anlatıyor: “İşte bu yüzden daima, tuvalet benim bankamdır, derim. Çocuklarım her zaman sifonu çeker.” diye ekliyor. Diğer kadınların durumu da bundan farklı değil. Çaresizlik yüzünden, dünyanın her yerinde yoksulların başvurduğu bir tasarruf yöntemi bulmuşlar. Durbanlı işportacı kadınlar, dönüşümlü olarak kullandıkları ortak fona “piyango” adını veriyor. Her kadın fona günde 1 Rand yatırıyor ve sırayla her üye on günde bir bu parayı topluca alıyor. “Böylece elimize en azından on günde bir daha fazla para geçmiş oluyor” diyor Gogo. Karşılıklı yardımlaşma kayıt dışı sektörde ayakta kalma stratejilerinin bir parçası. Bu nedenle de işportacı kadınlar “hayatta kalmayı başaranlar” olarak adlandırılıyor. Tıpkı bir şekilde sokakta hayatını kazanan diğerleri gibi; berber, sebze veya sandviç satıcısı, atık kağıt
1970’te ise bu sefer kendisi sahil yolunu mekan tutmuş. Zaman zaman hapse düştüğü olmuş, çünkü beyazların cenneti, 80’li yılların ortalarına kadar siyahlar için yasak bölgeydi. Yine de, hayatta kalmanın bu yürekli ustası, bütün çocuklarını okutmayı başarmış. Buradaki birçok kadın gibi, o da en çok bundan dolayı gurur duyuyor. Kadınlar çocukları sorulduğunda, otomatik olarak sadece yaşlarını değil, aynı zamanda öğrenim derecelerini de sayıyor. Çünkü buralarda kendilerini paralamalarının, eziyet çekmelerinin tek hedefi, çocuklarına daha iyi bir hayat sağlamak. Ve “Gogolar”ın birçoğu artık torun sahibi olduğundan, bu kez de onlar için her gün sahile gelmeye devam ediyor. Kırsal kesimde yaşayan kadınların işi kentlerdekilerden daha zor. Bu kadınların üçte ikisinin hiçbir geliri yok. Durban’dan 60 km uzaktaki İnanda’da yaşayan Henrietta Myeza, toplumun el uzatmadığı bu kadınlarla ilgileniyor: “Çalacak bir kapımız yok. Oysa buna çok ihtiyacımız var!”. Sonra fısıltıyla devam ediyor: “Parmaklarımızın ucunda yürüyoruz, çünkü korkuyoruz! Kormuş birine kim yardım edebilir? Eğer içeri girebileceğin bir kapı, ‘Gel, otur ve anlat’ diyen birisi yoksa, sana kim yardım eder?” 60 yaşlarında, şişmanca bir kadın olan Henrietta Myeza, evde, döşemenin üzerinde oturuyor. Biraz önce eski, mekanik dikiş makinesinde “sihirli” elleriyle yarattığı her şeyi etrafına yaymış: Okul önlükleri, eski elbiselerden diktiği kazaklar, patchwork yatak örtüleri. Bana kullanılmış naylon torbalardan yaptığı paspası gururla gösteriyor.
27