Serüstad metem adem gökmen tevfik bilge

AYN-I VAHİD TEVFİK EFENDİ

HAZIRLAYAN ADI:ADEM SOYADI:GÖKMEN OKUL:SERÜSTAD METEM

1

ÖNSÖZ Sevgili okuyucular bu araştırma yazımı yazmamdaki amaç size suyu sert insanı mert olan güzel Bozkır’ımızın genç kuşaklar tarafından unutulmaya yüz tutan ama bilinen en önemli âlimini tanıtmaktır. Bu âlimimiz Âyn-ı Vahid lakaplı 1, bilgisiyle tüm âlimleri ve profesörleri etkileyen kendi deyişiyle “oturduğumuz yer ahır sekisi, söylediğimiz İstanbul türküsü ” sözüyle latife yaparak verdiği derslerin önemini belirten, Kuran-ı Kerim’in bir cüzünü bir saatte ezberleyebilen Tevfik BİLGE Efendi’dir. Bu âlimimizin hayatını, yaşadığı dönemin özelliklerini ve talebelerinin hayatını gençlerimize ve değerli büyüklerimize anlatmaktır.

Bu yarışmayı düzenleyen BİMDER yönetim kuruluna, röportaj yaparak bana Tevfik Efendi hakkında bilgi veren; Osman GÜLEÇ, Abdulkadir TAŞAN hocalarımıza. Ayrıca bu yazımı yazmama olanak sağlayan ve destek veren okul müdürümüz Nevzat GÖZET, okul müdür yardımcılarımız olan Yetiş LEYLEK ve Müjdat DEDEOĞLU’na TEŞEKKÜR EDERİM.

1 Bir gözünün ama olması nedeniyle bu lakap verilmiştir.

2

TEVFİK (BİLGE) EFENDİ’NİN HAYATI(1873-11.8.1956)

Tevfik Bilge Efendi 1873 yılında o zamanlar Bozkır’a bağlı olan Ahırlı Köyü’nde2 dünyaya gelmiştir. Babası Müderris Mehmet Emin Efendi’dir. Tevfik Efendi’ye Ayn-ı Vahid denmesinin nedeni ise küçükken geçirdiği çiçek hastalığı yüzünden bir gözünün ama olmasıdır. Tevfik Efendi, babasının yanında belli bir eğitim aldıktan sonra Konya’da İrfaniye Medresesi’ne başlamıştır. Burada devrin önemli âlimlerinden olan Konya Müftüsü Yalvaçlı Ömer Vehbi Efendi, Tavaslı Osman Efendi’den Usul-i fıkıh dersleri aldı ve Seydişehir’de metfun Hacı Abdullah Efendi’nin yetiştirdiği Sivaslı Ali Kemali Efendi’den Arapça ve Farsça dersleri okuyarak icazet aldı. 1901 yılında Tevfik Efendi medreseden birincilikle mezun oldu.

Tevfik Efendi’nin medresede beraber okuduğu arkadaşlarından bazıları Hacıveyiszade Mustafa Efendi ve Ladiklili Hacı Ahmet Efendi’dir. Tevfik Efendi Bozkır’a dönerken devrin gazetesinde şu haber yayınlanmıştır ”Âyn-ı Vahid Tevfik Efendi Konya’nın tüm ilmini Bozkır’a götürdü” diyerek Tevfik Efendi’den övgüyle bahsetmişlerdir. Tevfik Hoca ayrıca hukuk mektebi okumuş ve burada davalarla ilgili dersler almıştır.

Tevfik Hoca’nın bilinen ailesinin ismi ve meslekleri şöyledir; Ayşe Bilge: Tevfik Efendi’nin hanımıdır. Talebeleri ona genellikle Ayşe teyze derlermiş.

Emin BİLGE: Hukuk fakültesini bitirdi avukatlık ve hâkimlik yaptı.

Galip BİLGE: Hukuk fakültesini bitirdi avukatlık ve hâkimlik yaptı. İsmet BİLGE: Postane müdürlüğü yapmıştır.

Ali BİLGE: Hukuk fakültesini bitirdi avukatlık ve hâkimlik yaptı. Konya’nın en ünlü avukatlarındandır.

Diyanet İşleri Başkanlığındaki dosyasına göre Tevfik Bilge memuriyete 13.12.1909 tarihinde memuriyete başlamıştır. Tevfik Efendi’nin 14 sene 6 ay 27 gün hizmet ettiği saptanmıştır. 6 sene 4 ay 29 gününü Bozkır Müftülüğünde çalışmıştır.

2 Ahırlı Kasabası 1990 yılında ilçe olmuştur

3

Tevfik Hoca’nın müftülük yaptığı dönemlerde Mareşal Fevzi ÇAKMAK Bozkır’a gelmiş. Fevzi Paşa ve Tevfik Efendi ara sıra sohbet ederlermiş ve ilerleyen zamanlarda birbirleri ile çok iyi arkadaş olmuşlar. Fevzi Paşa sürekli Tevfik Efendi ile mektuplaşırlarmış.

Bu sürekli mektuplaşmadan devlet adamları şüphelenmiş ve mektupları incelemeye koyulmuşlar. O yıllarda yeni bir siyasi parti kurulmuş ve Tevfik Efendi Fevzi Paşa’ya yine bir mektup yollamış ve mektupta şu kelimeler yazıyormuş “Fevzi Paşam ben yeni kurulan siyasi partiyi desteklemek istiyorum sizin bu konuda kanatınız nedir?” diye sormuş. Bu mektubu inceleyen devlet adamları hocayı bir parti tutmak ve birinin lehine diğerinin aleyhine konuştuğunu fark etmişlerdir. Bundan haberi olan aleyhte fırkanın yetkilisi tarafından o zamanın Diyanet İşleri Başkanı Rıfat BÖREKÇİ’ye mektupla şikâyette bulunması üzerine görevine son verilir. Bunun ardından Tevfik Hoca Bozkır Mahkeme Azalığına başlamıştır.

Tevfik Hoca’nın talebelerinin sayısı artınca mahkeme azalığını bırakmış ve sadece talebe okutmuştur.

Tevfik Efendi 1919 yılında çıkan Bozkır isyanından dolayı arandığını duyunca Bozkır’ı terk edip Muğla’nın Fethiye ilçesine müftü olan amcasının yanına yaya olarak gider.

Burada amcasından da şimdiki astronomiyle ilgili “Gazimir” adlı eseri okumuştur.

Tevfik Hoca hem dini hem de dünyevi ilimleri öğrenmiştir. Çünkü Cumhuriyet döneminde,

dünyevi

bilgilerden

mahrum

olan

hoca

efendiler,

zamana

ayak

uyduramadıklarılar için aç kalmışlardır. Tevfik hoca Bozkır’da hem avukatlık hem de cuma günleri vaizlik yapmıştır. Zamanımızda da sıkça vurgulanan iki kanatlı olmak lazım, tek kanat uçulmaz olduğunun bilincine varmış, mahdumlarını din dışı okullarda okutup çeşitli devlet kuruluşlarında

görev

almalarını

sağlamıştır.

Yani

okuduklarına

dünyalıklarını

da

kazanabilmişlerdir. Tevfik hoca, hâkimlerin müracaat ettikleri bilirkişilerin başında gelirmiş.

Hoca Efendi Cuma günleri vaaz ederken ezan okunduğu, kendisini haber verilince konuşmayı hemen keser, duayı bile merdivenlerden inerken yaparmış. İnsanların zamanını almazmış. Çünkü Bozkırlının anı tez olduğunu ve insan psikolojisini iyi bilirmiş. Bozkırlılardan biri hoca hakkında ” Bozkır ahalisi, Tevfik Hocanın vaazından mahrum” demiştir. Çünkü hoca efendi konuşmaları, Osmanlıca, Farsça ve edebi olduğundan, sadece devlet görevi yapmaya gelen yüksek düzeyli memurlar yararlanmıştır. Sözlerinde en çok “Ahkâmı şeriye ve ahkâmı cüziye”3 kelimelerini kullanırmış.

3 İslam dininde bir işin yapılması veya yapılmaması gerektiğini bildiren hükümler. Emirler ve yasaklar.

4

Tevfik Hoca okumaya son derece düşkün, şakacı, esprili, bilhassa çocuklara karşı son derece şefkatli ve hoşgörülü biriydi. İyi bir hatipti. Son derece lirik bir konuşması vardı.

Hayatını insanlara nasihate, onları irşada hasretmişti. Vaazlarında daha ziyade ilmi gerçekleri anlatmaya çalışır; kul hakkı, yetim hakkı ile ahrete gidememe konuları üzerinde çok fazla dururdu. Ayrıca Tevfik Efendi yıllarca öğrenci okuttuğu halde hiçbir öğrenciden ücret talep etmemiştir. Çünkü onun amacı para kazanmak değil Allah’ın rızasını kazanmak olmuştur.

Tevfik Hoca’yı yakından tanıyan Fikri GÜZEL onun hakkında şu sözleri söylemiştir; “Rahmetli Tevfik Bilge Namı diğer ‘Kör hoca’ ince yapılı, kısa sakallı, yavaş yürüyen, tek katlı eviyle evinin yakınında bulunan medrese arasında mekik dokuyan ve gününü özellikle gençlere ilim öğretmekle geçiren bir muhteremdi. İlçenin merkezinde bulunan evinin ahşap balkonu üzerinde oturur gelen giden herkes ile sohbet ederdi. Hoca efendiye hizmet etmek isteyen çok sayıda seveni vardı. Herkes ile iyi geçinen, herkes tarafından sevilen ve kendisini ilim öğretmeye adayan bir zat idi. Tevfik Hoca eski Türkçeyi çok iyi bilirdi. Fetva verme bilgisine sahipti. Genç kuşaktan onu dinlemek için gelen birisi bir konu sordukları zaman, filan kitabı getirin, filan sayfasını açın okuyun diyebilecek kadar bilgili idi. Ayrıca Arapça Türkçe dersler verirdi. Eğitim verdiği talebelerin büyük bölümü müftü oldu. Camide çok güzel vaaz verirdi. Hitabeti çok güzeldi. Herkesi tanır, herkes hakkında mutlaka bir takım konuşacak bilgiye sahipti. Ahırlı’nın ileri gelen demirci ustalarından Eyüp Onbaşı, Hacı Hüseyin gibi isimler Tevfik Hoca’nın hastaları idi. Demir işleri biter bitmez hemen onun yanına gider sohbet ederlerdi Tevfik Hoca kendi halinde olan ve çevresine her zaman yardımcı olan birisi idi. Kendisini bir kez daha rahmet ve minnetle anarım” Tevfik Hoca’nın diğer bir özelliği de latife yapmayı çok sevmesidir. Mustafa ÇINAR Hoca yazdığı bir makalede Tevfik Hoca’nın bu özelliği ile ilgili anısını şu şekilde anlatmıştır; ”Bir gün medresenin merdiveninde hocam önde olduğu hâlde merdivenden çıkarken, büyük adımlarla ve süratli çıkışını gördüm. Hocama bu sefer ben takıldım “Hocam merdiveni maşallah çok güzel çıktınız, çok sevindim” deyince, bana bakarak: “Herkesin dostu var, düşmanı var düşmana karşı kendini daima güçlü göstermek lazımdır” dedi”.

Tevfik Hoca’nın bir diğer önemli özelliği de okuttuğu ilimlerin seviyesinin çok yüksek olmasıdır. Mustafa Hoca ”Hocam Merhum Tevfik Bilge Efendi’nin bir özelliği de okuttuğu derslerin seviyesi yükseldikçe ders okutma esnasında Tevfik Hoca“oturduğumuz yer ahır sekisi, çaldığımız İstanbul türküsü” derdi. Bunun ne manaya geldiğini Ankara ve İstanbul’da ders okutan hocaları gördüğümde daha iyi anladım” demiştir. Ayrıca Tevfik Efendi, 5

talebelerine mutlaka Hanefi fıkhından Eşbah ve nezairi akaid kitaplarından da Tenkihül Kelam fi akaidi-i Ehli İslâm’ı ve Hızır Bey’in Nuniyesini okutur, Yine talebelerine Eşbah ve nezairi çok okumalarını tavsiye edermiş. Tevfik Efendi’nin okuttuğu talebelerinin hemen hepsi ya vaiz veya müftülük imtihanlarını kazanarak bu görevlere gelmiştir.

Tevfik Hoca’nın talebelerinden olan Seyit Hoca ve Mustafa ÇINAR Hoca bir konuşmalarında Seyit Hoca Mustafa Hoca’ya hocalarının zekâsı hakkında şu hatırasını paylaşmıştır Tevfik Hocam ile bir konuşmamda hocam bana “Oğlum Seyit, ben Kuran’dan bir cüzü yani yirmi sayfayı bir saatte ezberlerim ”dediğini nakletmiştir. Buradan da anlaşılacağı gibi merhum hocamız hafıza bakımından çok üstün kabiliyete sahiptir.

Tevfik Hoca’nın ilimi hakkında bir örnekte şu hatırasıdır. Tevfik Efendi, Bozkır eşrafından Manifaturacı Hacı Hafız Mehmet SERİN’le birlikte İstanbul’a giderler. Hoca Efendi, Hacı Hafız’a “Gel seninle Kuran müfessiri Küçük Hamdi’yi 4 bir ziyaret edelim” der.

Hamdi Efendi’nin evine vardıklarında kapıda görülen zâta hitaben de Ayn-ı Vahid Konyalı Tevfik BİLGE olduğunu Hamdi Efendi’yle görüşmek istediğini söyler. Bunun üzerine Hamdi Efendi, hızlıca yukarı kat merdivenlerinden iner ve misafirlerinin ellerinden tutar. Yukarı kata çıkarlar. Hoşbeşten sonra Hamdi Efendi, Tevfik Efendi’ye hitaben, duydum ki Konya’da “Ayn-ı Vahid” diye bir âlim varmış. Kayseri ulemasının çözemedikleri bazı meseleleri Tevfik Hoca’ya sorarlarmış. O da çözüverirmiş, işte onun zâtı âliniz olduğu anlaşılıyor, demiş Tevfik Efendi de: “Estağfurullah efendim” demiş. Daha sonra konuşurken iş ilmî bir münazaraya dönüşmüş. Bu münazaraya şahit olan Hacı Hafız Mehmet SERİN: “Sanki kavga edecekler sandım” demiştir. Münazaranın sonunda Hamdi Efendi, Tevfik Efendi’ye: “Tevfik Efendi!

Senin beden kalır bir yanın yoktur ”demiş. Tevfik Efendi de Hamdi Efendi için: “Bu çetin cevizdir” demiş. Tefsirde cumhura muhalif olan bazı görüşleri olsa da netice itibari ile Hak Dini Kuran Dili adlı tefsir çok güzel bir tefsirdir; hatta hayli zamandır böyle bir tefsir yazılmamıştır” demiştir.

Tevfik Hoca’nın ilimi hakkında bir örnekte Tevfik Efendi’nin talebeleri olan Mustafa SAĞLAM Hoca ve Mustafa Hoca’nın bir konuşmasıdır. Mustafa SAĞLAM Hoca, Mustafa Hoca’ya Tevfik Efendi’nin bir hatıratından şöyle bahseder; ”Günlerden bir gün, o zamanki Diyanet İşleri Başkanı Eyüp Sabri HAYIRLIOĞLU yanında başkanlık müşaviri ve dinî eserler inceleme kurulu azalarından Hasan Fehmi BAŞOĞLU olduğu hâlde Tevfik Efendi‘yi ziyaret maksadıyla Ahırlı’ya gelmişler. Sohbetten sonra her ikisi de Tevfik Efendi’ye şu 4Hamdi Efendi’nin hocasının adı da Hamdi olduğundan hocasına “Büyük Hamdi”, kendisine “Küçük Hamdi” denilmiştir.

6

teklifte bulunmuşlar: “Hocam sizi Ankara’ya götürmek istiyoruz; maksadımız sizi Diyanet İşleri Başkanlığında fetva makamına oturtmaktır. Sizin başka bir göreviniz de olmayacak, sadece sorulan suallere cevap vereceksiniz” demişler. Merhum hoca efendi de her ikisine teşekkür ettikten sonra artık yaşlandığını ve talebelerinin de öksüz kalacaklarını söyleyerek özür beyan etmiştir.”

Tevfik Hoca’nın Bozkır’da vaizlik yaptığı bir sırada Bozkır’a ziyarete gelen Cemal ÇALIŞKAN, Hocamızın vaazını dinlemiş ve hatıratına şu sözleri yazmıştır; ”…Selçuklu eseri Çarşı camisine gidiyoruz. Tavanları, minber ve mihrabı orijinal ahşaptandır. Bu caminin geçmişinde meşhur hocalar görev yaptı. Bildiğimiz kadar en meşhuru Fen ve Din ilmine hâkim ve öğrenci yetiştirmiş olan “Kör Tevfik" lakaplı Tevfik Efendidir. Konuşmasının bir bölümünde “şart mı önemlidir, yoksa farz mı? Abdest namazın şartıdır. Abdest olmadan namaz kılınmaz. Şayet namaz dinin şartı olsaydı. Dünyada Müslüman kalmazdı. Ahırlı’ya fetva için bir adam gelir. Hanımına kızmış” eşekten inersem benden boş” demiş. Akrabaları fetvasını sorar. Hoca “ Siz eşeği bir ağaç altına çekin. Adam ağaca geçsin, oradan insin” diye cevap verir. Camiden çıkıyoruz, Selçuklu eseri kemerli köprüyü ziyaret ediyoruz…”

Büyük bir din adamı olan Tevfik Bilge 11.08.1956 yılında, doğduğu ve hayatının büyük bir kısmını geçirdiği Ahırlı Köyü’nün her canlı gibi ölümü tattı ve köyünün kara toprağı ile kıyamete kadar hiç ayrılmayacak bir şekilde birleşti.

ALLAH RAHMET EYLESİN Yandaki resim Tevfik Efendi’nin mezar taşıdır. Mezar taşının üst kısmında şu yazılar yazılıdır; ”Rahmetli Tevfik Bilge. Yurtta ilim nurunu yayma ve herkese aşılamayı, halk ve hakka hizmetin en başında görürdü. Ömrünü de bu yolda harcadı. Kabri nur olsun.”

Alt tarafında ise şu dört beyit vardır 1-Şu küçük köyümüzden 3-Tarih-i vefatı da Bir allame uçtu bu gün.

2-Muharrem’in altısı Ağustos on üçtü bu gün.

Son mısraa düştü bu gün.

4-Bu siyah topraklara Hoca Tevfik göçtü bu gün.

7

TEVFİK EFENDİ’NİN YAŞADIĞI DÖNEMLER ve ÖZELLİKLERİ Bu bölümde size Tevfik Efendi’nin yaşadığı dönemin özelliklerini, zorluklarını ve önemli olaylardan birkaçından bahsedeceğim.

Tevfik Hoca doğduğu zamanlar Osmanlı Devleti henüz yıkılmış değildi. Tevfik Hoca’nın gençlik yıllarına denk gelen yıllarda Osmanlı Devleti birçok borç içindeydi ve ekonomik yönden çok zor durumdaydı. Halk fakirdi ve maddi yönden çok zorluklar çekiliyordu. Halk yokluk içinde olsa bile ellerinden tek bir şeylerini bırakmamışlardı. Bu ellerinden bırakmadıkları şey dinimiz olan İslam’dı. Belki de tüm bu acılara katlanmalarını sağlayan güç de ellerinden hiç bırakmadıkları maneviyatlarıydı. O yokluk yıllarında bile halk ellerinden geldikçe evlatlarını okutmaya çalışıyorlardı. Gerek dini gerek fen ilimlerinde ilerlemeleri için ellerinden geleni yapıyor ve Kuran’ın ilk emrine itaat ediyorlar okuyorlar okutuyorlardı. Yanlış bilindiği gibi Osmanlı Devletinde okuma-yazma oranı düşük değildi lakin devletin son zamanlarında geçirdiği zor durumlar her şeyi kötü yönünde etkilediği gibi ilmi ilerlemeyi de yavaşlatmıştı. Karanlık bir gecede tıpkı bir kandil gibi önümüzü aydınlatan din büyüklerimizden olan Cennet Mekân Ayn-ı Vahid Tevfik Efendi gibi âlimler tüm bu zorluklara rağmen Allah’ın yardımı ile kendilerini yetişiyorlardı.

Tevfik Hoca kırklı yaşlarına geldiği zamanlarda Birinci Dünya Savaşı çıkmıştı. Genci yaşlısı bu dönemde cephelere katılmıştı. Bilinen kayıtlara göre sadece Bozkır’dan 400 şehit verilmişti. Osmanlı Devleti savaşı kaybetti ve yurdun birçok yeri işgal altındaydı. Ülkenin birçok yerinde işgaller protesto ediliyordu. Ayrıca halk kendi bölgelerini savunmak için Kuvayı Milliye birliklerini kurdular ve bölgesel direniş başlattılar. İlerleyen yıllarda Anadolu’ya gelen subaylar Milli Mücadele’yi başlattılar ve tüm Anadolu’daki Kuvayı Milliye birliklerini toplayıp bir düzen halinde savaştılar. Bu dönemlerde TBMM kuruldu ve birçok yerlerden TBMM’ye karşı isyanlar çıktı. Bu isyanlardan biride Bozkır İsyanı’dır. Bu isyanı başlatan kişi Delibaş Mehmet’tir. Delibaş Mehmet’ in zannedildiği gibi Bozkırlı olmadığı Konya’nın İçeri Çumra nahiyesine bağlı Alibeyhüyüğü Köyü’nde Muhtar olmuş bir kişi olup, buraya da sonradan gelerek yerleşen Arnavut asıllı bir ailenin oğludur. Hoca Tevfik Efendi’de bu isyandan aranınca Muğla’nın Fethiye ilçesine gitmiştir ve orada amcasının yanında kalmıştır. Bozkır isyanı bastırılıp suçlular idam edilince Tevfik Hoca geri dönmüştür. Türk orduları düşmanı denize dökmüş ve ülkeyi düşmanlardan temizlemişlerdir.

Tevfik Efendi elli yaşlarına geldiği vakitlerde Milli Mücadele bitmiş ve antlaşmalar imzalanmıştır. Artık Osmanlı Devleti yoktur onun yerine daha yeni kurulmuş olan Türkiye 8

vardır. Cumhuriyet’in ilk yılları çok zor geçmiştir. Çünkü ülke elinde ne var yoksa savaşa vermişti. Halk fakirdir ama ülke kalınmaya çalışmaktaydı. Tüm halk elinden geldiği kadar ülkeyi kalkındırmaya çalışıyorlardı. Bu yüzden bazı inkılâplar yeni kanunlar çıkarılıyordu.

Bunlardan en önemlilerinden biride 1924 yılında çıkarılan Tevhidi Tedrisat Kanunu’dur. Bu kanun ile tüm okullar Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlandı ve medreseler kapatıldı buna gerekçe olarak da bazı kişilerin askerden kaçmak için medrese okumalarıydı çünkü Osmanlı Devleti’nde medrese talebeleri askere gitmezlerdi. O devirlerde medreselerin kapatıldığı gibi Din adına konuşmak, Kuran-ı Kerim okumak da yasaklanmıştı. Medreseler kapatılınca din adamlarının sayısı da azaldı. Din adamlarının sayısının azaldığı dönemlerde Tevfik Bilge Efendi gibi kişiler devreye girdi ve talebe yetiştirmeye başladı. Tevfik Bilge Hoca o dönemlerde hiç zorluk çekmemiştir çünkü onun devlet katında bir saygınlığı vardı.

Tevfik Efendi yetmişli yaşlarında iken Ankara İlahiyat Fakültesi devrin Başbakanı Şemsettin GÜNALTAY tarafından açıldı. 1950’den sonra İmam-Hatip Okulları, daha sonra Yüksek İslam Enstitüleri açıldı ve böylece ihtiyaçlar giderilmeye çalışılırken diğer taraftan da Diyanet İşleri Başkanlığı, vaiz ve müftülük imtihanları açarak imtihanı kazananlar vaiz ve müftü olarak atamaları yapılıyordu.

9

TEVFİK BİLGE EFENDİ’NİN HOCALARI Eğer ki bir kişi çok yüksek mertebelere geliyorsa onu sadece o kişinin başarısına bağlamamak lazım çünkü çok zeki bir öğrenciye kötü bir eğitim verirseniz o öğrenci öteki öğrencilerden farksızdır. Bu yüzden öğrencilerin yetişip çok yüksek yerlere gelebilmesi için iyi hocalara gerek vardır. Tevfik Efendi çok yüksek bir âlim olsada bir zamanlar talebe olduğunu unutmamak lazım. Bu bölümde Tevfik Efendi’yi bu kadar iyi yetiştiren hocalarının kimler olduğunu, onların hayatlarını inceleyeceğiz.

1)Yalvaçlı Ömer Vehbi Efendi(1870-1927) 1870 yılında Yalvaç’da dünyaya geldi. Babası Çolak Hafızzade Mustafa Efendi’dir. Ömer Vehbi Efendi, 1901 tarihinden itibaren dört yıl 250 kuruş maaşla Konya Bidayet Mahkemesi Hukuk bölümü üyeliği ile 1904 yılından itibaren de

dört yıl 400 kuruş maaşla istinaf mahkemesi üyeliğinde bulundu.

Konya’da Hukuk Mektebi’nin açılmasından sonra 600 kuruş maaşla Mecelle müderrisliği ve bir süre sonra maaşı 1200 kuruşa çıkartılarak aynı anda Usul-i Hukuk Müderrisliği de yaptı.

1920 yılında yeniden milletvekili seçilen Ömer Vehbi Efendi, İstanbul’un işgali

üzerine Büyük Millet Meclisi’ne katıldı. Halkın arzusu üzerine milletvekilliğinden ayrılarak 1922 yılında Konya Müftülüğü ’nü kabul etti. Milli Mücadele’de aktif görevler yüklenen Yalvaçlı Ömer Vehbi Efendi, bir ara Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Heyetinde geçici hükümet reisi olarak bulundu. Milli Mücadele’de geçen hizmetleri sebebiyle kendisi İstiklal Madalyası ile taltif edildi. Ender yetişen bu değerli müftümüz 13 Mayıs 1927 tarihinde müftü iken vefat etti. Cumhuriyetin ilk müftüsüdür. Musalla Kabristanı’nda metfundur.

2)Sivaslı Ali Kemali Efendi(1853/1920) 1853 yılında Sivas’ın Gemerek bucağında doğan Ali Kemali Efendi, Bostancı oğullarından Müderris Ömer Efendi’nin oğludur. Dedesi Ali Efendi de babası gibi ulemadandır. Annesi ise, Bünyan’ın Çiftlik köyünden Hanedan Oğullarına mensuptur. Kemali Efendi, babalığının bir hakaretine gücenerek memleketinden ayrıldı. Yıllarca Kayseri, İçel, Gaziantep, Kilis, İstanbul, Halep, Şam ve Mısır’da dolaştı. Buralarda çeşitli medreselerde okudu. Mükemmel şekilde Arapça, Kıbrıs’ta Magosa Metropolitinden Rumca ve Latince öğrendi. İcazetini ise mantık ve felsefe hocası olan Deli Şükrü Efendi’den aldı. Ali Kemali Efendi, otuz üç yaşlarında genç bir müderris iken Konya’ya gelip yerleşti. Konya ulemasının hayranlığını

10

kazanan Ali Kemali Efendi önce İplikçi Medresesi Müderrisliği ’ne getirildi. Bu görevde iken, 1890 yılında Konyalı Yakup DEDELER’ den İbrahim Efendi’nin kızı Emine Hanımla evlendi.

1912 yılında İttihat ve Terakki Partisi’nden milletvekili seçilen A. Kemali Efendi, kısa bir süre Osmanlı Meclisi’nde Konya’yı temsil etti. Sosyal yönü son derece güçlü olan merhum, gerek Cihan Harbi ve gerekse Milli Mücadele yıllarında büyük görevler üstlendi, Konya’da Türk Ocağı’nın şubesini açtırdı. Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Konya Heyeti Merkezîyesi Reisliği’ni deruhte etti, milli ordunun ihtiyaçlarının karşılanması için Yalvaçlı Ömer Vehbi Efendi ile birlikte büyük gayret sarf etti.

O günlerde Konya’ya büyük bir başıbozukluk hâkimdir, isyancılar da bile bir kararsızlık vardır. 4 Ekim 1920 günü kuşluğunda bir kısım mahkûm, bu sefer Aslanlı Kışla ’ya doğru yola çıkarlar. 67 yaşlarındaki bu muhterem insan, kendisine reva görülen muameleye dayanamaz ve yolda vefat eder. Vefatından önce, Postane memurlarından yakın dostu İsa Ruhi Bey’e: “Ben bunları afettim! Müsebbip cehalettir. Aileme söyleyiniz, davacı olmasınlar.” vasiyetinde bulunur. Cenazesi bir araba içerisinde hükümet meydanına getirilir. Cenazeye Kıbrıslı Faik Bey, Belediye Reisi Muhlis KONER, Mehmet Ragıp ATADEMİR ve diğer bazı dostları sahip çıkar. O gün cenaze namazı kılınarak Üçler Kabristanı’nda toprağa verilir.

Kabri, Üçler ’in Mevlâna Dergâhı karşısındaki kapısının hemen girişinde bekçi kulübesinin yanındadır.

3) Tavaslı Osman Efendi(1832-1916) 1832 yılında Denizli’nin Tavas ilçesine bağlı Nikfer köyünde dünyaya gelmiştir.

Mehmet Efendi adında bir zatın oğludur. İlk tahsilini Tavas’ta yaptıktan sonra, on beş yaşlarında iken Türkiye’den ayrılmış olup; Kahire, Şam ve Bağdat’ta çeşitli medreselerde okuyarak icazet aldı. Elli yaşlarında iken, 1882 yıllarında Konya’ya geldi ve Konya’da Obruklu Cemil Ağa’nın kızı ile evlenerek buraya yerleşti. 1883 yılında Süleymaniye Medresesi’nin müderrisi Osman Efendi’dir. Uzun yıllar bu medresede müderrislik yaptı ve burada pek çok talebe yetiştirdi. Sonradan bu medrese, onun adına izafetle Tavaslı Medresesi olarak da anıldı. Osmanlı Döneminin son ilim adamlarının yetişmesinde büyük hizmeti geçti.

Bilhassa fıkıh dalında ihtisas sahibi idi. İstanbul’da zamanın âlimleri tarafından çözülemeyen pek çok fıkhî meselenin, Tavaslı Osman Efendi’ye sorularak çözüme ulaştırıldığı anlatılır.

Osman Efendi bir keresinde fikri alınmak için İstanbul’a çağrılmış, ilmî kudretine hayran kalınmış ve kendisine maaş bağlanarak Konya’ya gönderilmiştir. Tavaslı Osman Efendi, 1332/1916

yılında Konya’da vefat etti ve Şems Kabristanı’nda toprağa verildi.

Maalesef kabir

taşı diğer kabir taşları ile birlikte kayboldu.

11

12

TEVFİK BİLGE EFENDİ’NİN TALEBELERİ Peygamberimiz (sav) bir hadisinde “Âlimin kula üstünlüğü, benim sizden en basitinize olan üstünlüğü gibidir ” buyurdu. Bu hadiste belirtildiği gibi Tevfik Hoca’nın talebeleri normal kullardan hem Allah katında hem bu dünyada üstün olmak için Tevfik Hoca’nın ilmine başvurmuşlardır bu bölümde onlardan birkaçı hakkında bilgiler vereceğiz.

1)Hayatta olanlar: Tevfik Efendi’nin hayatta olan bazı talebeleri şu kişilerdir; a)Mustafa ÇINAR(1933-...): 15 Mayıs 1933 yılında Bozkır’a bağlı Dere Mahallesinde doğar. Babası mollalar sülalesinden Çanakkale gazisi İsa Bey, annesi ise Mustafa ALTINKAYNAK’IN kızıdır. Üç kız ve iki erkek kardeşi vardır. İlkokulu Dere’de bitirdi.

Ortaokulu Ankara Namık Kemal mezunudur. İlk dini eğitimlerini babasından, Aşağı hoca Ali Efendi’den aldı. Ecevit’in Osman ağa, hem babasının hem de Ahırlı’lı Tevfik Hocanın ahbabı olması nedeniyle hocanın babasını ikna ederek Tevfik Hocanın öğrencisi oldu. ÇINAR hoca, 1954’te askerliğini Ankara Muhâbere’de ve Tuzla’da yaptı. Asker sonrası Müftülük sınavları için, Karadenizli Ahmet KIRAL’ ve İsmail TURAN’DAN evlerinde üç yıl kadar ders aldı. Ankara’da yapılan Müftülük sınavını kazanarak, Ankara Müftü yardımcılığına 1958’de atandı. Bir buçuk yıl sonra 1959 yılında Dereli Hacı Ali KILINÇEL’İN kızı ile evlendi, hem de Ankara Beypazarı müftülüğüne atandı. Seydişehirli Meşhur Hasan Fehmi Başoğlu ile Ankara’da tanışma fırsatı bulur. Nevşehir Kozaklıda 4,5 ay çalıştıktan sonra Ankara- Elmadağ müftülüğüne atanır. Burada on bir yıl çalıştı.1977-84 yıllarında Konya- Kulu’ ya atanır. Daha sonra Konya merkez vaizliğine gelir. Burada 19841993 arasında görev yapar. 1993 Ağustos ayında emekliye ayrılır. İki kız bir oğlu bulunan hocamız vaktini ilimle iştigal etmeye devam ediyor. Bu arada gelen misafirlerini de Gülbahçe’de ağırlamaktadır. b)Abdulkadir TAŞAN: 1934 yılında doğdu. 7 yaşında ilkokula başladı. Çok zeki ve herkes ile iyi diyalog kurarmış. Dedesi Molla Mehmet Efendi’dir. İlkokula giderken babası Kuran-ı Kerim okutmuştur. Abdulkadir Hoca’nın annesi Tevfik Efendi’yi çok severmiş ve bizzat Tevfik Efendi’ye kendi eliyle götürmüştür. Çünkü Abdulkadir Hoca’nın annesi oğlunun âlim olmasını istiyordu. Bir sene boyunca Tevfik Efendi’nin öğrencisi olan Seyit Hoca’dan ders almıştır. Seyit Hoca askere gidince bizzat Tevfik Hoca kendisi okutmuştur. Tevfik Hoca’nın vefatına yakın Tevfik Efendi 13

Abdulkadir Hoca’ya icazet vermiş ama Abdulkadir Hoca kendini ilk geldiğinde okutan Seyit Efendi daha icazet almadığı için kabul etmemiştir. 1 Ağustos 1950 yılında askere gitmiştir.

Askerden gelince müftülük sınavlarına başvurmuş ve İzmir Çeşme’ye atanmıştır. Çeşme’nin kültürel ortamından hoşlanmadığı için Manisa Gördes’e tayin istemiştir. 1965 yılında Aydın Bozdoğan’a gitmiş ve orada 1-2 sene kalmıştır. Oradan Seydişehir Müftülüğüne gelir burada 20 sene kalır. O sıralar da çıkan bir kanuna göre bir yerde 7 yıldan fazla görev yapılamazmış o yüzden 1985 yılında Ilgın’a gitmiştir. Daha sonra tekrar Seydişehir’e tayinini istemiş ve emekli olana kadar burada kalmıştır. 1999 yılında emekli 65 yaşında emekli olmuştur. Şu anda misafirlerini Seydişehir’de ağırlamaktadır. c)Osman GÜLEÇ: Bozkır’ın Dere Köyü’nde 1949 yılında doğdu. İlkokulunu köyünde bitirdi. Okul bittikten sonra köyünde imam olan Hafız Mehmet Efendi’den Kuran-ı Kerim ve Tecvit okudu. Ondan sonra Tevfik Efendi’nin talebesi oldu orada Tevfik Efendi vefat edince Kütahya’da bulunan Ali Efendi’nin yanına gitti. Askerliği gelince askere gitti. Askere gitmeden önce müftü ve vaazlık sınavına girdi askerde olduğu sıralarda Ali Efendi sınavı kazandığını bildirdi askerlik bitince Bozkır’a görev yerine geldi. Emekli oluncaya kadar burada kaldı.

2)Hakkı rahmetine kavuşmuş olanlar: Müftülük ve vaizlik yapıp da Hakk’ın rahmetine kavuşmuş olan talebeleri şunlardır; a)Ali GÜZELDÜLGER(1932-1981) 1981 yılında Bozkır’ın Dere Mahallesi’nde doğmuştur. Babası Hafız Mehmet Efendi’dir. İlk eğitimini de babası Mehmet Efendi’den almıştır. Belli bir yaşa geldiğinde babası Ali Efendi’yi Bozkır’ın en büyük âlimlerinden Tevfik BİLGE Efendi’ye dini dersler alması için yollamıştır. Ali Efendi üstün zekâsıyla hocasının tüm ilimlerini kendinde toplamayı başarmıştır. Ali Efendi âlim seviyesine geldiği vakit hocası ona icazet vermiş ve Ankara’da yapılacak olan müftü yardımcılığı sınavına girmiştir. Ali Efendi ilk resmi görevine 1957 yılında Kütahya’da başlamıştır sonra sırasıyla, Bozkır, Adana-Bahçe, Doğanhisar ve Hadim’de görev yapmıştır.

Buralarda görev yaparken birçok talebe eğitmiştir. 1981 yılında Medine’de hac görevini yaparken vefat etmiştir kabri Medine’de Baki Kabristanı’ndadır. ALLAH RAHMET EYLESİN.

14

b) Muhittin CANDAN:1929 yılında Bozkır’ın Hisarlık kasabasında doğmuştur. Hisarlıklı Mustafa Efendi’nin torunlarındandır. Eğitiminin bir kısmını kasabasında yaptıktan sonra, babasının isteği üzerine Konya’ya gider. Hacıveyiszade’den Kuran dersleri aldı. Daha sonra askerliğini 2,5 yıl Muş ve Urfa’da yaptı. Tekrar babasının ısrarı üzerine Ahırlı’lı Tevfik Efendi’den üç yıla yakın, nahiv, mantık, felsefe, belagat dersleri aldı. Tevfik Efendi, kendisine Ahırlı imamlığını teklif etti. Tevfik Efendi o dönemde avukatlık yapıyordu. İyi bir eğitim alması için hocasının önerisiyle 1954’te İstanbul’a giden Muhittin CANDAN, orada üç yıla yakın Kemal KACAR ile Süleyman Hilmi TUNAHAN’dan baydürer ve akaid dersi aldı.

Muhittin hoca 1957’de Konya’ya gelerek kurs açar. Burada bir yıl Arapça öğretmenliği yapar.

1959 da Süleyman Hilmi Efendinin önerisiyle Antalya merkez vaizliğine atanır.18 ay kadar çalışan Muhittin Hoca ihtilal olunca istifa ederek ayrılır. Seydişehir ileri gelenleri hocayı önerirler. Böyle Muhittin hoca gayri resmi olarak burada çalışır. Bir yıl sonra da Seydişehir Müftülüğü ’ne atanır. Daha sonra 1965 yılında Cihanbeyli müftülüğüne atanır. Burada 4 yıl çalışır. Bozkırlı hemşerilerinin isteğini kıramaz ve 1969 yılında Bozkır müftülüğüne tayin ister. 15 yıl Bozkır müftülüğü yapar. 1977’de Hollanda da bir ay kalır ve sonra Hacca gider.

1983’te Almanya’da bir ay görev yapar. 1984’te tekrar Almanya’ya dönerek burada altı ay daha çalışır ve kendi isteğiyle geri döner. 1984‘de emekli olur. 1994‘de belediye başkanı olur.

Bozkır’da vefat etmiştir. c) Mustafa Uysal(1931-2008) 1931 yılında Konya’nın Çumra kazası İnli köyünde doğdu. Babası Halil Efendi, annesi Emine Hanım’dır. Köyünde köy imamı Mustafa Öksüz ile Kerim Hoca’dan Kuran, Diyanet İşleri başkan yardımcılarından Halit Güler Bey’in babası Mustafa Efendi’den de yazı öğrendi. 1955 yılında ilkokulu, 1964 yılında da İmam Hatip Okulunu dışarıdan imtihan vererek diploma aldı. Konya’da Akcami İmamı Cemil Efendi’den; Emsile, Bina, Maksut, Akselli Hüseyin Efendi’den; sarf, nahiv, fıkıh, akaid, kelam dersleri, Nakıboğlu Camii İmam ve hatibi Mehmet Yümni Efendi’den de kıraat dersleri aldı. Ayrıca Akşehirli Hoca namıyla maruf Hacı Ahmet Efendi’den de Nahiv, mantık şerhleri, kelam, akaid, fıkıhdan Kuduri ve Mülteka okudu. 1955 yılında Diyanet’in açmış olduğu vaizlik ve müftülük imtihanlarını kazandı ve fahri vaizlik belgesi aldı. Bundan sonra da okumaya devam etti. Tapucu namıyla maruf Ahmet Ünsel merhumdan iki sefer Siraciye metnini okudu. 1956 yılında görevinden istifa ederek Bozkır’a gitti, Ahırlı’da Konya avukatlarından Galip Bilge’nin babası meşhur âlimlerden Tevfik Bilge 15

merhumdan da, fıkıhdan “Dürer”, akaidden “Celal”, Meani Şerhi ve usul-u fıkıhdan “Mirâtü’l Usul” isimli eserleri okuyarak tahsiline devam etti. 1954 yılında Namık Paşa Camii İmamhatipliğine getirilen Mustafa Efendi, 1959 yılından itibaren de Merkez Vaizi olarak görev yaptı. 30 yıl hizmetten sonra Merkez Vaizliği’nden emekli oldu. Hocası Akşehir’li Ahmet Efendi’nin “Hiçbir siyasî ve dinî fırkaya katılma, katılırsan belki dünyalık elde edersin ama ilim ve ulema düşmanı olursun” vasiyetine uymuş, hayatında politika ile hiç ilgilenmediği gibi, hiçbir dini cemaate de katılmadı. Gerek eserleriyle ve gerekse vaazlarıyla bitat ve hurafelere, bazı dini cemaatlerin aşırı tutumlarına şiddetle karşı çıktı. Mustafa Efendi, 25 Şubat 2008 tarihinde vefat etti. Üçler Kabristanı’nda metfundur . ALLAH RAHMET EYLESİN.

16

TEVFİK EFENDİ’NİN ESERLERİ Eser, Türk Dil Kurumu sözlüğündeki tanımına göre “emek sonucu ortaya konan yapıt, ürün” demektir. Her âlim bu yeryüzüne bir eser bırakmak ister bu kimilerine nasip olur kimilerine olmaz. İşte Tevfik Efendi de bu yeryüzüne eser bırakamayan kişilerdendir. Aslında Tevfik Efendi’nin Tarikatı Muhammediye Şerhi Beriga adlı esere bir tercüme çalışması vardır.

Bu kitabı Konyalı Muhammed Mevlana Ebu Sait Hadimi yazmıştır. Kitabın konusu kısaca İslam’ı anlama ve yaşama biçimini ortaya koyan bir eserdir. İstenilen yorumu aldığı halde bir türlü basıma geçirememiştir. Bu yüzden yazılı hiçbir eseri yoktur. Tevfik Hoca’nın en büyük eseri, en büyük eser olan insanı yetiştirmektir. Çünkü tanımda da bahsedildiği gibi eser emek sonucu ortaya çıkar. Bunu Tevfik Hoca çok iyi bir şekilde yapmıştır. Tevfik Hoca talebelerine uzun yıllar boyunca eğitim vermiş emek harcamıştır. Her biri iyi bir âlim olmuşlardır ve devlet işlerinde çalışmışlardır. Bence en iyi eser budur.

17

SONUÇ Güzel Bozkır’ımızın unutulmaya yüz tutmuş en önemli âlimi olan Cennet Mekân Tevfik BİLGE Efendi hakkında sizi bilgilendirmek amaçlı bu araştırma yazısını yazdım. Size bu araştırma yazımda Tevfik Efendi’nin hayatını, hangi zor devirlerde yaşadığını, bu âlime bu yüksek bilgileri öğreten ve bu seviyeye çıkaran hocaları ve onların hayatlarını, bu âlimin eserlerini ve Tevfik Hoca’mızın yüksek ilminden dersler verdiği talebelerinin hayatlarını inceledik. Gönül isterdi ki daha uzun yazılar yazalım daha çok bilgi verelim ama Tevfik Efendi ile ilgili bilgiler çok fazla değildi bilgileri eledikten sonra bu yazıyı yazdım okuduğunuz için TEŞEKKÜR EDERİM.

18

BİBLİYOĞRAFYA Eseri yazarken yararlandığım internet siteleri ve kişiler; İnternet Siteleri 1) Ahırlı’nın ilim adamı Tevfik Bilge unutulmadı. Site Adresi: www.merhabahaber.com 2) Ahırlılı Tevfk (Bilge) Efendi (1873-11.8.1956) Site Adresi:www.bimderbozkir.org.tr 3)Ahırlılı Tevfk (Bilge) Efendi Site Adresi:konyaninalimvehocalari.konyacami.com 4) M.ÇINAR- Merhum Müderris Tevfik Bilge Hocam (Merhaba Akademik Sayfalar Dergisi 171-175) Site Adresi:www.merhabahaber.com 5) Dereli, Ankara Müftüsü Mustafa Çınar (1933-…)

Site Adresi:bozkirhaberleri.blogspot.com.

6)Yaşayan Değerlerimiz Ahırlılı Tefik Hoca Efendi Hayatı Site Adresi: www.alicerci.org 7) C. ÇALIŞKAN - Geçmişteki Bozkıra Bir Ziyaret Site Adresi: www.mchaberajansı.com 8) Bozkır Müftüsü Muhittin Candan-Site Adresi: www.bozkirhaberleri.blogspot.com.tr 9) Yalvaçlı Ömer Vehbi Efendi- Site Adresi:konyaninalimvehocalari.konyacami.com 10) Sivaslı Ali Kemâlî Efendi- Site Adresi: konyaninalimvehocalari.konyacami.com 11) Tavaslı Hacı Osman Efendi- Site Adresi: konyaninalimvehocalari.konyacami.com 12) Bozkır İsyanı- Site Adresi: www.turkcebilgi.com 13) Bozkır Dergisi 2015 Sayı:10 Röportaj Yapılan Kişiler 1)Mustafa ÇINAR (Tevfik Hoca’nın Talebesi) 2)Osman GÜLEÇ (Tevfik Hoca’nın Talebesi) 3)Abdülkadir TAŞAN (Tevfik Hoca’nın Talebesi)

19