13. İSTANBUL BİENALİ
falke pısano, bozulmuş bedenler çatlamış zihinler, 2012
37 XXI - EKİM 2013
inci eviner, ortak eylem aygıtı: bir etüt, 2013
kullanımında ele aldığımızda, yaşam alanlarını yok edenlerin, yani TOKİ’nin barbar olduğunu söyleyebiliriz. Barbar aslında öte yandan dille ilişkili olduğu için yeni diller, gelmekte olan dünyayı anlamlandırıp anlayabilmemiz için keşfetmemiz gereken yeni diller demek. Barbar sistemin dikiş yerlerini aralayıp sistem dışını, başka bir olasılığı mümkün kılandır. Bu anlamda da serseri, münzevi, haydut, anarşist, devrimci, şair ya da sanatçıdır. Mesela çapulcu özellikle demedim, Gezi’yi PR malzemesi haline getirmemek için. Aslında barbar gerçek anlamda Gezi’de çıktı, yeni bir yaşam formülü getirdi bize. Barbarı kullanırken uygarlığı eleştiriyorum. Uygarlık da bugün daha iyi bir yaşam, uygar bir çevre vaat eden kentsel dönüşüm tarafından kullanılıyor. O nedenle ben uygarlığı eleştirip barbarların yanında yer alıyorum. he: Bienalin grafik tasarımının ardındaki konseptleri açabilir misiniz? fe: Benim için sanatsal bir müdahale gibiydi grafik tasarım çünkü bütün görsel yüzümüzü belirliyordu. İlk başladığımızda sokağın rengi olarak sarıyı dahil ettik ve form açısından baktığınızda ise parçalanmayı, ayrılmayı görüyordunuz. Barbarla yani el yazısıyla klasik fontlar yan yana kullanıldı, resmi olanla gayriresmi olanın birlikteliği. Grafik olarak bütün o mekanların parçalanmasını görüyordunuz, ilk başlangıçta. Çünkü Gezi öncesinde olan buydu benim için. Ve tüm bu ikilemleri sorgulamaya başladık: uygarla barbar, tekil olanla evrensel olan, öznel ile yapısal olan. Tüm o karşıtlıkların aslında sorunsal olduğunu ortaya koyan ve tüm o parçalanmayı gösteren bir grafik yapıyla başladık. Fakat Gezi olduktan sonra epey uzun bir konuşma yaptık Lava Design ile. Şimdi Gezi bize, bir araya gelmeyi ve insanların birlikte hareket edebilmesini öğretti, dedim. Yani o parçalanma yerini birlikteliğe bırakıyordu. O nedenle grafik tasarım da hep o hareketi göstermeye başladı. Lava Design Hollandalı, ve biraz anti-tasarım geleneğinden geliyorlar. Anti-tasarım benim
stephen wıllats, ikiz kuleler, 1977
için önemli çünkü tasarım belli bir formu kullanarak bir düşünceyi aktarır ama sanki kendi yokmuş gibi yaptığı noktada iyi tasarım olarak addedilir. Anti-tasarımın benim için özelliği, varlığını yani artifakt özelliğini ortaya koyarak müdahaleyi de göstermesi, iletişim kurarken kendinin de bir tasarım olduğunu söylemesi. he: Mimarların mevcut kentsel konularda, kentsel dönüşümden kendilerini ayrı tutmaya çalıştıkları ilginç bir pozisyon alışları var. Hito Steyerl’in işinde örneğin ağır bir mimarlık eleştirisi vardı. Güncel sanat perspektifinden bakıldığında mimarların konumu üzerine ne söyleyebilirsiniz? fe: Evet, bir taraftan mimarlara çok önemli bir rol düşüyor. Hito, Antrepo’da görülebilen sunum performansında Frank Gehry’nin yaptığı müzenin Google Earth’ten görüntüsünü alıp doğrudan savaş helikopterlerinin attığı füzelerle birleştiriyor ve bunu da mimarla füze üreticilerinin aynı yazılımı kullandıklarından aynı forma ulaştıklarına bağlıyor. Ve sanattaki uzaydan atılmış gibi etrafıyla ilişkilenmeyen heykeller için kullanılan “drop sculpture“ eleştirisiyle Gehry’nin durumunu karşılaştırıyor. Çevresiyle ilişkili olmayan, sadece dekoratif ve uzaydan düşmüş gibi soyut bir yaklaşım. Bugün mimarlığın öldüğünü söylüyorlar çünkü neredeyse tepeden düşmüş, estetik, güzel objeler var ama bugünün gerçeğiyle uyuşmuyor. Bizim bildiğimiz mimarlık toplumsal bir proje değil miydi? Mimarlık o toplumsal projenin hareket ve yaşam alanını yaratırdı, mimarlığın hedefi buydu. Şimdiyse kentlerdeki belli yerlere güzel turistik objeler atmakmış gibi mimarlığın işi ve o anlamda ne toplumsal dönüşümle ne de eleştiriyle alakası var. Markus Miessen bir makalesinde mimarın ölümünden söz eder, bugün kentlerin toplumsal dönüşümle ilişki kurmadan ticari olarak dönüştüğü dünyada mimarın rolünün kentleri süslemek olduğunu söyler. Mimar toplumsal hareketi şekillendiren, ona form veren, mekanını açan bir yaratıcı olduğu için, bildiğimiz mimar öldü. Hem sanat hem mimarlık ciddi bir kurumsal eleştiriden geçmek durumunda.