Luís Seoane no Museo de Belas Artes da Coruña

Page 1


XUNTA DE GALICIA Presidente Alberto Núñez Feijóo Consellería de Cultura e Turismo Conselleiro Román Rodríguez González Secretario xeral técnico Manuel Vila López Director xeral de Políticas Culturais Anxo Lorenzo Suárez Directora do Museo de Belas Artes da Coruña Ángeles Penas Truque

EXPOSICIÓN

CATÁLOGO

AGRADECEMENTOS

Proxecto expositivo Museo de Belas Artes da Coruña

Textos Xavier Seoane Rivas Ángeles Penas Truque

Agradecemento especial á Asociación de Amigos do Museo de Belas Artes da Coruña e aos seus presidentes: Doroteo Arnáiz (1991-1995), Antonio Vasco Pardavila (1995-1999) e Pedro Vasco Conde (1999 á actualidade).

Coordinación xeral Ángeles Penas Truque Coordinación técnica Montserrat Vila Martínez Proxecto museolóxico, documentación e catalogación Ana Vasco del Castillo Manuel Mosquera Cobián Filomena Dorrego Martínez Tomás Fernández Fuertes Patricia Pérez Dorado Concepción Díaz Fernández

Coordinación xeral Ángeles Penas Truque Coordinación técnica Montserrat Vila Martínez Documentación e catalogación Ana Vasco del Castillo Manuel Mosquera Cobián Patricia Pérez Dorado Concepción Díaz Fernández Tomás Fernández Fuertes Filomena Dorrego Martínez

Restauración Laura Carrera Nogueiras

Selección bibliográfica Laura Carrera Nogueiras

Selección bibliográfica Remedios Pedreira Barrós Ubaldo Zaera

Selección bibliográfica Remedios Pedreira Barrós

Deseño do espazo expositivo e dirección da montaxe ES3 Arquitectura (Mihura/Romero/Rey) Montaxe Jega Gráfica Itinere Produccións audiovisuais Javier Besiga Studo 3D.es Deseño gráfico Xosé Salgado

Fotografía Alfonso Rego Xis Imaxe Montaxe Jega Gráfica Itinere Deseño gráfico e maquetación Xosé Salgado Impresión Alvanova D.L.: C 2386-2019

Fundación Seoane Xosé Díaz Manolo Vilariño Rosa Espiñeira Verónica Reboredo Blanco


Luís Seoane

no Museo de Belas Artes da Coruña

O legado de Maruxa Seoane Luis Seoane

en el Museo de Belas Artes da Coruña

El legado de Maruxa Seoane

Novembro 2019 / Marzo 2020



ÍNDICE

8 Texto institucional 11 Presentación Maruxa Seoane, o legado Luís Seoane e o Museo de Belas Artes da Coruña Maruxa Seoane, el legado Luís Seoane y el Museo de Belas Artes da Coruña Ángeles Penas Truque

22 Luís Seoane: un creador total e unha personalidade trascendente Luís Seoane: un creador total y una personalidad trascendente Xavier Seoane

44 80 136 172 176 202 248 292 296 302 311

CATÁLOGO A muller La mujer Figuras e personaxes Figuras y personajes Naturaleza e paisaxe Naturaleza y paisaje Bodegóns Bodegones Guerra e denuncia social Guerra y denuncia social Mitos, tradicións e lendas Mitos, tradiciones y leyendas Series e carpetas de gravados Series y carpetas de grabados Outras obras de Seoane na colección do Museo Otras obras de Seoane en la colección del Museo Libros ilustrados Libros ilustrados Catálogo de todo o legado. 313 pezas en total Catálogo de todo el legado. 313 piezas en total Luís Seoane na biblioteca do Museo de Belas Artes da Coruña. Bibliografía breve Luis Seoane en la biblioteca del Museo de Belas Artes da Coruña. Bibliografía breve





Limiar Ten agora, prezado lector, entre as mans o catálogo da mostra Luís Seoane no Museo de Belas Artes da Coruña. O legado de Maruxa Seoane. Unha obra que testemuña e difunde a magnífica colección que este centro coruñés xestionado pola Xunta de Galicia posúe do que é, por dereito propio, un dos maiores creadores galegos de todos os tempos. Refírome, como xa é evidente, a Luís Seoane López, Luís Seoane ou Seoane a secas. Ante a relevancia desta colección, e co gallo da decisión da Real Academia Galega de Belas Artes de dedicarlle o Día das Artes Galegas 2019 ao devandito artista, desde este museo tomouse a determinación de que era o momento idóneo para programar unha exposición temporal sobre Seoane. Unha mostra ambiciosa, enfocada a dar a coñecer publicamente a totalidade do legado que chega a Belas Artes da man da que foi a súa esposa e compañeira, Mª Elvira Fernández López, Maruxa Seoane. Unha figura cunha gran importancia de seu, que foi ademais a persoa clave na traxectoria de Luis Seoane pola súa completa complicidade e proximidade desde que ambos eran mozos. Isto foi así até tal punto que, sen esa convivencia con Maruxa, sería difícil concibir e explicar a traxectoria creativa e intelectual Luís. É, polo tanto este catálogo, un dobre, mais benigno, axuste de contas. Por un lado, co indiscutible xenio de Luís: creador de dimensión global, pintor polifacético e escritor brillante, e home comprometido a ambas beiras do Atlántico con Galicia e a súa cultura. E, por outro, co labor silandeiro, perseverante e inestimable de Maruxa. Co coidado, agarimo e tesón que sempre prestou á hora de transmitir e divulgar o valiosísimo legado plástico e intelectual creado polo seu marido. Unha gran iniciativa dos profesionais do Museo de Belas Artes da Coruña que agradezo e pola que me congratulo. Oxalá, prezado lector, goce a continuación da súa lectura, para afondar un pouco máis na vida e obra dos Seoane. De Luís, por suposto, pero tamén de Maruxa.

Román Rodríguez González Conselleiro de Cultura e Turismo Xunta de Galicia


Limiar Tiene ahora, preciado lector, entre las manos el catálogo de la exposición Luis Seoane en el Museo de Belas Artes da Coruña. El legado de Maruxa Seoane. Una obra que testimonia y difunde la magnífica colección que este centro coruñés gestionado por la Xunta de Galicia posee del que es, por derecho propio, uno de los mayores creadores gallegos de todos los tiempos. Me refiero, como ya es evidente, a Luis Seoane López, Luis Seoane o Seoane a secas. Ante la relevancia de esta colección, y con motivo de la decisión de la Real Academia Galega de Belas Artes de dedicarle el Día das Artes Galegas 2019 a dicho artista, desde este museo se tomó la determinación de que era el momento idóneo para programar una exposición temporal sobre Seoane. Una muestra ambiciosa, enfocada a dar a conocer públicamente la totalidad del legado que llega a Belas Artes de la mano de la que fue su esposa y compañera, Mª Elvira Fernández López, Maruxa Seoane. Una figura con una gran importancia de por sí, que fue además la persona clave en la trayectoria de Luis Seoane por su completa complicidad y cercanía desde que ambos eran chicos. Esto fue así hasta tal punto que, sin esa convivencia con Maruxa, sería difícil concebir y explicar la trayectoria creativa e intelectual Luis. Es, por lo tanto este catálogo, un doble, mas benigno, ajuste de cuentas. Por un lado, con el indiscutible genio de Luis: creador de dimensión global, pintor polifacético y escritor brillante, y hombre comprometido a ambas orillas del Atlántico con Galicia y su cultura. Y, por otro, con la labor silenciosa, perseverante e inestimable de Maruxa. Con el cuidado, cariño y tesón que siempre prestó a la hora de transmitir y divulgar el valiosísimo legado plástico e intelectual creado por su marido. Una gran iniciativa de los profesionales del Museo de Belas Artes da Coruña que agradezco y por la que me congratulo. Ojalá, preciado lector, disfrute a continuación de su lectura, para ahondar un poco más en la vida y obra de los Seoane. De Luis, por supuesto, pero también de Maruxa.

Román Rodríguez González Conselleiro de Cultura e Turismo Xunta de Galicia


Maruxa Seoane, o legado Luís Seoane e o Museo de Belas Artes da Coruña

Maruxa Seoane, el legado Luis Seoane y el Museo de Belas Artes da Coruña

Ángeles Penas Truque Directora do Museo de Belas Artes da Coruña

Ángeles Penas Truque Directora del Museo de Belas Artes da Coruña

Na historia do Museo de Belas Artes da Coruña desde a súa creación ata a actualidade, sucedéronse diferentes acontecementos que contribuíron a configurar e enriquecer o amplo patrimonio histórico-artístico que hoxe definen os seus contidos.

En la historia del Museo de Belas Artes da Coruña desde su creación hasta la actualidad, se han sucedido diferentes acontecimientos que han contribuido a configurar y enriquecer el amplio patrimonio histórico-artístico que hoy definen sus contenidos.

Se nos propuxésemos estudar a natureza das coleccións que constitúen os seus fondos desde a perspectiva da súa procedencia e titularidade, observaríamos que a análise da documentación acreditativa móstranos que a dualidade existente entre obras procedentes de coleccións públicas e obras procedentes do coleccionismo privado foi unha constante desde os seus inicios. Esta particularidade permitiu que o incremento de obras flúa dunha maneira constante completando coleccións xa existentes no museo e, en ocasións, proporcionando a oportunidade de acceder á inclusión de importantes conxuntos patrimoniais cuxa representación era escasa ou inexistente a pesar do seu interese artístico, histórico ou museístico.

Si nos planteásemos estudiar la naturaleza de las colecciones que constituyen sus fondos desde la perspectiva de su procedencia y titularidad, observaríamos que el análisis de la documentación acreditativa nos muestra que la dualidad existente entre obras procedentes de colecciones públicas y obras procedentes del coleccionismo privado ha sido una constante desde sus inicios. Esta particularidad ha permitido que el incremento de obras fluya de una manera constante completando colecciones ya existentes en el museo y, en ocasiones, proporcionando la oportunidad de acceder a la inclusión de importantes conjuntos patrimoniales cuya representación era escasa o inexistente a pesar de su interés artístico, histórico o museístico.

Podemos afirmar entón, que a presenza da acción cultural cidadá foi habitual desde a creación, nas primeiras décadas do século XX, do Museo de Belas Artes da Coruña e que grazas á súa achega e esforzo conseguiuse non só engrandecer o patrimonio custodiado senón tamén fomentar o interese polo seu coñecemento, a súa conservación e a súa difusión.

Podemos afirmar entonces, que la presencia de la acción cultural ciudadana ha sido habitual desde la creación, en las primeras décadas del siglo XX, del Museo de Belas Artes da Coruña y que gracias a su aportación y esfuerzo se ha conseguido no solo engrandecer el patrimonio custodiado sino también fomentar el interés por su conocimiento, su conservación y su difusión.

Un importante e significativo exemplo atopámolo na colección de obras que este museo posúe do pintor Luís Seoane, un dos máis grandes artistas galegos, representante das vangardas históricas do século XX e figura indiscutible do sentir cultural e

Un importante y significativo ejemplo lo encontramos en la colección de obras que este museo posee del pintor Luis Seoane, uno de los más grandes artistas gallegos, representante de las vanguardias históricas del siglo XX y figura indiscutible del sentir cultural y

11


político do exilio e a emigración galega en Bos Aires e América.

político del exilio y la emigración gallega en Buenos Aires y América.

Este singular conxunto artístico chega ao museo por vontade expresa da súa muller Elvira Fernández, Maruxa Seoane, quen cede á Asociación de Amigos do Museo de Belas Artes un número determinado de obras representativas das distintas facetas artísticas de Luís Seoane, coa finalidade de que permanezan adscritas ao Museo de Belas Artes da Coruña, onde ata entón non existía unha representación formal do artista.

Este singular conjunto artístico llega al museo por voluntad expresa de su mujer Elvira Fernández, Maruxa Seoane, quien cede a la Asociación de Amigos del Museo de Belas Artes un número determinado de obras representativas de las distintas facetas artísticas de Luis Seoane, con la finalidad de que permanezcan adscritas al Museo de Belas Artes da Coruña, donde hasta entonces no existía una representación formal del artista.

Iníciase un lento proceso que, como todo aquilo que suscita interese e valoración, transcorre por distintas etapas, imprevistos e pausas ata a súa culminación. A pesar diso o contacto con Maruxa Seoane será continuo e transformarase nun feito de vital importancia para o desenvolvemento da propia institución museística.

Se inicia un lento proceso que, como todo aquello que suscita interés y valoración, transcurre por distintas etapas, imprevistos y pausas hasta su culminación. A pesar de ello el contacto con Maruxa Seoane será continuo y se transformará en un hecho de vital importancia para el desarrollo de la propia institución museística.

Esta relación comeza a fins da década dos anos oitenta nun contexto moi diferente ao actual. A perspectiva que hoxe apreciamos cun museo visible e presencial, nun edificio de nova planta polo que Manuel Gallego Jorreto recibe o Premio Nacional de Arquitectura 1997, cun contido definido a través das súas coleccións e cunha dinámica propia, era totalmente diferente ao museo que percibiu Maruxa Seoane cando propuxo a súa doazón (era director Félix de la Fuente Andrés e o museo acababa de incorporarse á Rede de Museos do Estado pola súa estreada condición de museo de titularidade estatal).

Esta relación comienza a fines de la década de los años ochenta en un contexto muy diferente al actual. La perspectiva que hoy apreciamos con un museo visible y presencial, en un edificio de nueva planta por el que Manuel Gallego Jorreto recibe el Premio Nacional de Arquitectura 1997, con un contenido definido a través de sus colecciones y con una dinámica propia, era totalmente diferente al museo que percibió Maruxa Seoane cuando planteó su donación (era director Félix de la Fuente Andrés y el museo acababa de incorporarse a la Red de Museos del Estado por su estrenada condición de museo de titularidad estatal).

Ata entón o museo compartía historicamente sede e espazo arquitectónico coa Real Academia Galega de Belas Artes. O actual edificio atopábase en plena construción e tamén, en pleno estudo e definición, os respectivos proxectos museolóxicos e museográficos que o acompañaron.

Hasta entonces el museo compartía históricamente sede y espacio arquitectónico con la Real Academia Galega de Belas Artes. El actual edificio se encontraba en plena construcción y también, en pleno estudio y definición, los respectivos proyectos museológicos y museográficos que lo acompañaron.

Estamos nos últimos anos da década dos oitenta do pasado século XX, un período dinámico de cambio e crecemento xeral tanto no político como no económico e cultural. Período en que o auxe dos museos, os centros de arte e das fundacións públicas e privadas era manifesto e parecía recuperar o grave déficit histórico herdado na valoración e promoción da arte contemporánea en España. É unha etapa ade-

Estamos en los últimos años de la década de los ochenta del pasado siglo XX, un período dinámico de cambio y crecimiento general tanto en lo político como en lo económico y cultural. Período en que el auge de los museos, los centros de arte y de las fundaciones públicas y privadas era manifiesto y parecía recuperar el grave déficit histórico heredado en la valoración y promoción del arte contemporáneo en España. Es una

12


mais en que o coleccionismo privado iniciara unha traxectoria de visibilidade pública e protagonismo ata entón pouco recoñecido e apreciado.

etapa además en que el coleccionismo privado había iniciado una trayectoria de visibilidad pública y protagonismo hasta entonces poco reconocido y apreciado.

O legado de Maruxa Seoane e o seu interese

El legado de Maruxa Seoane y su interés

Neste contexto e nesta particular situación, Maruxa Seoane ofertará, nun primeiro momento, a totalidade da colección artística ao Museo de Belas Artes da Coruña, perseguindo así unha idea que madurara tras o falecemento do seu marido, en abril de 1979 nesta cidade: buscar unha institución que acollese a totalidade da ampla e admirada produción artística de Luís Seoane nas súas variadas facetas.

En este contexto y en esta particular situación, Maruxa Seoane ofertará, en un primer momento, la totalidad de la colección artística al Museo de Belas Artes da Coruña, persiguiendo así una idea que había madurado tras el fallecimiento de su marido, en abril de 1979 en A Coruña: buscar una institución que acogiese la totalidad de la amplia y admirada producción artística de Luis Seoane en sus variadas facetas.

É o 11 de marzo de 1993, cando se concreta en escritura pública a doazón á Asociación de Amigos do Museo (de recente creación e con Doroteo Arnáiz como presidente e Xosé Alfeirán como secretario) de 214 obras a condición de que o devandito conxunto permanecese, por decisión de Maruxa, integramente adscrito ao Museo de Belas Artes respectando permanentemente a súa indivisión e inalienabilidade.

Es el 11 de marzo de 1993, cuando se concreta en escritura pública la donación a la Asociación de Amigos del Museo (recién creada y con Doroteo Arnáiz como presidente y José Alfeirán como secretario) de 214 obras a condición de que dicho conjunto permaneciese, por decisión de Maruxa, íntegramente adscrito al Museo de Belas Artes respetando permanentemente su indivisión e inalienabilidad.

Como resultado diso o 4 de xuño do mesmo ano 1993, formalízase coa Consellería de Cultura da Xunta de Galicia o depósito definitivo dunha primeira entrega de 40 óleos.

Como resultado de ello el 4 de junio del mismo año 1993, se formaliza con la Consellería de Cultura de la Xunta de Galicia el depósito definitivo de una primera entrega de 40 óleos.

Un ano despois, en 1994, o Concello da Coruña anuncia a creación da futura Fundación Luís Seoane e aproba un novo proxecto arquitectónico para acoller a súa sede. Maruxa Seoane manifesta entón a súa vontade de recuperar as 174 obras restantes cuxo depósito estaba en proceso de tramitación administrativa e xurídica, co fin de destinalas á citada Fundación. Como compensación ofrecía á Asociación de Amigos do Museo de Belas Artes a doazón de 128 gravados e 8 libros e propoñía a súa inclusión como membro do Padroado da futura Fundación.

Un año después, en 1994, el Ayuntamiento de A Coruña anuncia la creación de la futura Fundación Luis Seoane y aprueba un nuevo proyecto arquitectónico para acoger su sede. Maruxa Seoane manifiesta entonces su voluntad de recuperar las 174 obras restantes cuyo depósito estaba en proceso de tramitación administrativa y jurídica, con el fin de destinarlas a la citada Fundación. Como compensación ofrecía a la Asociación de Amigos del Museo de Belas Artes la donación de 128 grabados y 8 libros y proponía su inclusión como miembro del Patronato de la futura Fundación.

En resposta a este desexo tanto a Asociación de Amigos do Museo como a Consellería de Cultura da Xunta de Galicia e o Museo de Belas Artes da Coruña (cuxa xestión depende da mesma), buscaron as fórmulas xurídicas e administrativas adecuadas que non expuxesen ningunha dúbida e permitisen

En respuesta a este deseo tanto la Asociación de Amigos del Museo como la Consellería de Cultura de la Xunta de Galicia y el Museo de Belas Artes da Coruña (cuya gestión depende de la misma), buscaron las fórmulas jurídicas y administrativas adecuadas que no planteasen ninguna duda y permitiesen satisfacer la

13


satisfacer a vontade explícita de Maruxa Seoane. Este proceso de negociación culmina en xullo de 1998, sendo presidente da Asociación de Amigos Antonio Vasco Pardavila, e apróbase en escritura publica a retrocesión desas 174 obras en cuestión e, á vez, a doazón dos 128 gravados e 6 libros integrantes da segunda oferta. Un ano máis tarde, o 15 de xullo de1999, materialízase con este Museo de Belas Artes o contrato de depósito definitivo.

voluntad explícita de Maruxa Seoane. Este proceso de negociación culmina en julio de 1998, siendo presidente de la Asociación de Amigos Antonio Vasco Pardavila y se aprueba en escritura pública la retrocesión de esas 174 obras en cuestión y, a la vez, la donación de los 128 grabados y 6 libros integrantes de la segunda oferta. Un año más tarde, el 15 de julio de1999, se materializa con este Museo de Belas Artes el contrato de depósito definitivo.

A doazón concrétase en 42 óleos, 252 gravados e 6 libros ilustrados, seleccionados na súa totalidade pola súa inspiradora, Maruxa Seoane.

La donación se concreta en 42 óleos, 252 grabados y 6 libros ilustrados, seleccionados en su totalidad por su inspiradora, Maruxa Seoane.

A importancia e interese deste legado vai marcar un antes e un despois na historia do Museo de Belas Artes da Coruña. Evidentemente supuxo un enriquecemento patrimonial indubidable, pero, sobre todo, constituíu un acontecemento crucial indiscutible, ata o punto de que a súa integración na colección permanente do museo determinaría a súa propia esencia e dinámica como Institución.

La importancia e interés de este legado va a marcar un antes y un después en la historia del Museo de Belas Artes da Coruña. Evidentemente supuso un enriquecimiento patrimonial indudable, pero, sobre todo, constituyó un acontecimiento crucial indiscutible, hasta el punto de que su integración en la colección permanente del museo, determinará su propia esencia y dinámica como Institución.

A chegada das obras de Luís Seoane vai proporcionar a integración das coleccións do Museo na contemporaneidade propia do século XX e aí radica a súa importancia.

La llegada de las obras de Luis Seoane va a proporcionar la integración de las colecciones del Museo en la contemporaneidad propia del siglo XX y ahí radica su importancia.

Isto supuxo adquirir singularidade e presenza museística xa que permitiu a identificación deste museo cunha modernidade que ata entón carecía. E é que a chegada de Luís Seoane á colección do Museo de Belas Artes non só acolle a un artista polifacético senón a un gran representante das vangardas artísticas que se desenvolveron desde o primeiro cuarto do século XX e que, ata ese momento, practicamente carecían de imaxes entre os seus fondos.

Esto supuso adquirir singularidad y presencia museística ya que permitió la identificación de este museo con una modernidad que hasta entonces carecía. Y es que la llegada de Luis Seoane a la colección del Museo de Belas Artes no solo acoge a un artista polifacético sino a un gran representante de las vanguardias artísticas que se desarrollaron desde el primer cuarto del siglo XX y que, hasta ese momento, prácticamente carecían de imágenes entre sus fondos.

A arte galega pasaría a converterse nun referente dentro das coleccións do museo, cunha ampla presenza no ámbito da colección permanente e cun discurso expositivo propio, sobre todo en pintura galega. Sen dúbida permitiu iniciar un camiño de non retorno que hoxe non cesou de crecer, activando a colección con novas lecturas e formulacións artísticas acordes coas tendencias contemporáneas actuais.

El arte gallego pasaría a convertirse en un referente dentro de las colecciones del museo, con amplia presencia en el ámbito de la colección permanente y con un discurso expositivo propio, sobre todo en pintura gallega. Sin duda permitió iniciar un camino de no retorno que hoy no ha cesado de crecer, activando la colección con nuevas lecturas y planteamientos artísticos acordes con las tendencias contemporáneas actuales.

Contribuíu ademais, a formalizar a presenza da arte contemporánea no Museo de Belas Artes e acceder

Contribuyó además, a formalizar la presencia del arte contemporáneo en el Museo de Belas Artes y acceder

14


a unha perspectiva cada vez máis profesionalizada que facilitou establecer lazos de contextualización histórico-artística con aqueles países onde os nosos artistas galegos foran acollidos no seu exilio ou na emigración establecendo vínculos institucionais, emocionais e patrimoniais. No caso de Luís Seoane con Bos Aires e Arxentina, onde alcanzara relevancia e prestixio, fomentando o intercambio e a comunicación do noso patrimonio e por tanto contribuíndo a normalizar e proxectar socialmente o museo, abrindo fronteiras e tendendo pontes e vínculos institucionais.

a una perspectiva cada vez más profesionalizada que facilitó establecer lazos de contextualización histórico artística con aquellos países donde nuestros artistas gallegos habían sido acogidos en su exilio o en la emigración estableciendo vínculos institucionales, emocionales y patrimoniales. En el caso de Luis Seoane con Buenos Aires y Argentina, donde había alcanzado relevancia y prestigio, fomentando el intercambio y la comunicación de nuestro patrimonio y por tanto contribuyendo a normalizar y proyectar socialmente el museo, abriendo fronteras y tendiendo puentes y vínculos institucionales.

Supón por tanto, unha admirable achega para esta Institución museística e en definitiva un enriquecemento e engrandecemento do patrimonio cultural de Galicia.

Supone por tanto, una admirable aportación para esta Institución museística y en definitiva un enriquecimiento y engrandecimiento del patrimonio cultural de Galicia.

A oportunidade dunha exposición

La oportunidad de una exposición

A dedicación este ano da Real Academia Galega de Belas Artes do Día das Artes 2019 á polifacética figura de Luís Seoane, permitiu que este Museo, consciente da relevancia da súa colección, se sumase a esta celebración realizando unha gran exposición dedicada á vida e obra do artista, mostrando a totalidade do seu legado e poñendo ademais unha especial énfase na persoa de Maruxa Seoane, a súa promotora.

La dedicación este año de la Real Academia Galega de Belas Artes del Día das Artes 2019 a la polifacética figura de Luis Seoane, ha permitido que este Museo, consciente de la relevancia de su colección, se sumase a esta celebración realizando una gran exposición dedicada a la vida y obra del artista, mostrando la totalidad de su legado y poniendo además un especial énfasis en la persona de Maruxa Seoane, su promotora.

O conxunto non se exhibiu integramente ao público desde que se formalizou a súa doazón fai máis de tres décadas, e por iso constitúe unha oportunidade indiscutible para apreciar, contemplar e coñecer a súa totalidade.

El conjunto no se ha exhibido íntegramente al público desde que se formalizó su donación hace más de tres décadas, y por ello constituye una oportunidad indiscutible para apreciar, contemplar y conocer su totalidad.

A exposición, con todo, non pretende afondar na análise da obra de Luís Seoane da que se realizaron e existen unha gran cantidade de estudos e traballos talentosos que nos permiten coñecer e profundar na riqueza da súa traxectoria persoal e artística.

La exposición, sin embargo, no pretende ahondar en el análisis de la obra de Luis Seoane del que se han realizado y existen una gran cantidad de estudios y trabajos talentosos que nos permiten conocer y profundizar en la riqueza de su trayectoria personal y artística.

A exposición sí pretende, en cambio, dar a coñecer a totalidade dos nosos fondos perfectamente inventariados e catalogados, exhibilos e presentalos ao público e ás novas xeracións de forma ordenada cun criterio museolóxico adecuado e cun discurso actualizado baseado en criterios iconográficos, como

La exposición sí pretende, en cambio, dar a conocer la totalidad de nuestros fondos perfectamente inventariados y catalogados, exhibirlos y presentarlos al público y a las nuevas generaciones, de forma ordenada con un criterio museológico adecuado y con un discurso actualizado basado en criterios iconográficos,

15


instrumento adecuado para coñecer, preservar e poñer en valor os seus contidos. É a maneira de evidenciar un legado que entendemos é un referente indiscutible para Galicia e para a súa historia.

como instrumento adecuado para conocer, preservar y poner en valor sus contenidos. Es la manera de evidenciar un legado que entendemos es un referente indiscutible para Galicia y para su historia.

É por iso que, ademais, a propia exposición esixe poñer énfase na figura de Maruxa Seoane que dedicou o seu esforzo á conservación, o fomento, a difusión e o retorno a Galicia da obra artística de Luís Seoane, o seu esposo. Nesa muller de aspecto fráxil e mirada transparente, pero cunha personalidade xenerosa, firme e voluntariosa que desempeñou un admirable papel no enriquecemento e engrandecemento do noso patrimonio cultural.

Es por ello que, además, la propia exposición exige poner énfasis en la figura de Maruxa Seoane que dedicó su esfuerzo a la conservación, el fomento, la difusión y el retorno a Galicia de la obra artística de Luis Seoane, su esposo. En esa mujer de aspecto frágil y mirada transparente, pero con una personalidad generosa, firme y voluntariosa que ha desempeñado un admirable papel en el enriquecimiento y engrandecimiento de nuestro patrimonio cultural.

Poñemos este especial acento, conscientes de que o seu coñecemento e admiración será a mellor proba da súa identificación e recoñecemento social presente e futuro.

Ponemos este especial acento, conscientes de que su conocimiento y admiración será la mejor prueba de su identificación y reconocimiento social presente y futuro.

En definitiva, o proxecto expositivo parte das obras que configuran a mencionada colección. Esta componse de óleos, gravados e ilustracións, mostra un amplo abanico de temas, técnicas e estilos e permite un achegamento á obra de Luís Seoane desde principios dos anos cincuenta ata pouco antes do seu falecemento en 1979, reflectindo ademais a idea de universalidade deste artista e o seu compromiso intelectual con Galicia.

En definitiva, el proyecto expositivo parte de las obras que configuran la mencionada colección. Esta se compone de óleos, grabados e ilustraciones, muestra un amplio abanico de temas, técnicas y estilos y permite un acercamiento a la obra de Luis Seoane desde principios de los años cincuenta hasta poco antes de su fallecimiento en 1979, reflejando además la idea de universalidad de este artista y su compromiso intelectual con Galicia.

A exposición ademais permitiranos coñecer e percibir influencias artísticas que impregnan a súa obra, evidenciadas por estudosos e especialistas, que nos remiten ás formulacións cubistas de Picasso, ao expresionismo alemán de Grotz e Otto Dix, ao influxo das formas prehistóricas, das vangardas, de Fernand Léger ou dos gravadores mexicanos xunto ao coñecemento e o recoñecemento dos seus contemporáneos, como o uruguaio José García Torres ou o británico Henry Moore.

La exposición además nos permitirá conocer y percibir las influencias artísticas que impregnan su obra, evidenciadas por estudiosos y especialistas, que nos remiten a los planteamientos cubistas de Picasso, al expresionismo alemán de Grotz y Otto Dix, al influjo de las formas prehistóricas, de las vanguardias, de Fernand Léger o de los grabadores mexicanos junto al conocimiento y el reconocimiento de sus contemporáneos, como el uruguayo José García Torres o el británico Henry Moore.

Influencias que Seoane transforma nesa forma de compoñer e pintar tan persoal e creativa, que adquire plena madurez e identificación nos anos cincuenta ao dar liberdade á cor e autonomía á liña negra. Na súa evolución artística, xa nos anos sesenta, chega mesmo a prescindir deste trazo tan característico e dá paso á plena integración das figuras co fondo.

Influencias que Seoane transforma en esa forma de componer y pintar tan personal y creativa, que adquiere plena madurez e identificación en los años cincuenta al dar libertad al color y autonomía a la línea negra. En su evolución artística, ya en los años sesenta, llega incluso a prescindir de este rasgo tan característico y da paso a la plena integración de las figuras con el fondo.

16


Seoane nunca chegará a abandonar ese figurativismo esquemático que lle permite plasmar o gran imaxinario creativo que compón a súa obra, como resultado da súa particular interpretación da iconografía galega.

Seoane nunca llegará a abandonar ese figurativismo esquemático que le permite plasmar el gran imaginario creativo que compone su obra, como resultado de su particular interpretación de la iconografía gallega.

Iconografía que utiliza e transforma, á que incorpora substratos prehistóricos e protohistóricos ou motivos medievais, nunha procura de reivindicación dunha arte galega propia recorrendo, mesmo, ás fontes da imaxinaria popular pero rexeitando, iso sí, todo indicio de folclorismo e buscando a dignificación do traballo.

Iconografía que utiliza y transforma, a la que incorpora sustratos prehistóricos y protohistóricos o motivos medievales, en una búsqueda de reivindicación de un arte gallego propio recurriendo, incluso, a las fuentes de la imaginaria popular pero rechazando, eso sí, todo atisbo de folklorismo y buscando la dignificación del trabajo.

Esta formulación iconográfica constitúe o eixo central do proxecto e do discurso expositivo desta mostra. A súa finalidade primordial por tanto, tendo en conta todo o anteriormente exposto, é tratar de achegarnos á obra de Seoane, recorrendo a aqueles bloques temáticos que ocuparon un importante lugar no seu persoal universo iconográfico e que nos permite apreciar o seu rico imaxinario creativo: a muller galega, tanto na súa vertente de traballadora desenvolvendo labores no campo ou na pesca, como a de emblemático símbolo dunha Galicia mítica ou popular. Representa aquelas mulleres que quedaron en Galicia, traballadoras sentadas ou pensativas, inquietantes e robustas, sempre representadas con dignidade. Á nai galega cunha especie de aureola medieval que simboliza a nai terra ou mesmo con todo aquilo que de nostalxia pode significar o termo, aínda que tamén reflicte á muller urbana.

Este planteamiento iconográfico constituye el eje central del proyecto y del discurso expositivo de esta muestra. Su finalidad primordial por tanto, teniendo en cuenta todo lo anteriormente expuesto, es tratar de acercarnos a la obra de Seoane, recurriendo a aquellos bloques temáticos que ocuparon un importante lugar en su personal universo iconográfico y que nos permite apreciar su rico imaginario creativo: la mujer gallega, tanto en su vertiente de trabajadora desarrollando labores en el campo o en la pesca, como la de emblemático símbolo de una Galicia mítica o popular. Representa aquellas mujeres que han quedado en Galicia, trabajadoras sentadas o pensativas, inquietantes y robustas, siempre representadas con dignidad. A la nai galega con una especie de aureola medieval que simboliza la madre tierra o incluso con todo aquello que de nostalgia puede significar el término, aunque también refleja a la mujer urbana.

Natureza e a paisaxe, cunha visión panteísta do campo e o mar de Galicia que tanto estraña desde o exilio mostrando iconas cargadas de simbolismo: o sol, a montaña e o mar que permiten a súa identificación coa nosa terra.

Naturaleza y el paisaje, con una visión panteísta del campo y el mar de Galicia que tanto extraña desde el exilio mostrando iconos cargados de simbolismo: el sol, la montaña y el mar que permiten su identificación con nuestra tierra.

Guerra e denuncia social, sección que aborda os temas da guerra civil e o seu republicanismo. Non só reflicte a sangría ou a dureza da represión e o exilio senón tamén do atraso e do analfabetismo que conleva a ditadura franquista.

Guerra y la denuncia social, sección que aborda los temas de la guerra civil y su republicanismo. No solo refleja la sangría o la dureza de la represión y el exilio sino también del atraso y del analfabetismo que conlleva la dictadura franquista.

Mitos, tradicións e lendas onde recolle a referencia de tradicións populares e o seu imaxinario, resultado da súa interpretación dos temas galegos ancestrais, etnográficos e populares aos que incorpora substratos prehistóricos ou protohistóricos e medievais reivindicando unha arte de Galicia.

Mitos tradiciones y leyendas donde recoge la referencia de tradiciones populares y su imaginario, resultado de su interpretación de los temas gallegos ancestrales, etnográficos y populares a los que incorpora sustratos prehistóricos o protohistóricos y medievales reivindicando un arte de Galicia.

17


A exposición ademais incorpora unha sección introdutoria de carácter pedagóxico, para tratar as distintas facetas desenvoltas ao longo da súa obra (pintor, gravador, ilustrador, cartelista) así como os procedementos e técnicas empregados. Acompáñase de obras orixinais e de soportes técnicos e visuais que nos permiten explicar as diferentes técnicas do gravado en Seoane (xilografía, litografía, serigrafía) e a evolución formal e estilística das súas representacións.

La exposición además incorpora una sección introductoria de carácter pedagógico, para tratar las distintas facetas desarrolladas a lo largo de su obra (pintor, grabador, ilustrador, cartelista) así como los procedimientos y técnicas empleados. Se acompaña de obras originales y de soportes técnicos y visuales que nos permiten explicar las diferentes técnicas del grabado en Seoane (xilografía, litografía, serigrafía) y la evolución formal y estilística de sus representaciones.

Como toda mostra, acompáñase dun catálogo razoado, que recolle o inventario e catalogación non só do propio legado en si, senón do total de obras que configuran a colección de Luís Seoane no Museo de Belas Artes, xa que considerabamos imprescindible recompilar e difundir neste volume a riqueza dos nosos fondos, para facilitar o coñecemento e o estudo da obra do artista. O catálogo acompáñase dun apéndice bibliográfico que recompila os fondos dos que dispón a Biblioteca especializada do Museo, vinculados á traxectoria vital e artística do artista, tanto en publicacións monográficas e específicas como naquelas máis xeneralizadas, fondos que confiamos sigan crecendo.

Como toda muestra, se acompaña de un catálogo razonado, que recoge el inventario y catalogación no solo del propio legado en sí, sino del total de obras que configuran la colección de Luis Seoane en el Museo de Belas Artes, ya que considerábamos imprescindible recopilar y difundir en este volumen la riqueza de nuestros fondos, para facilitar el conocimiento y el estudio de la obra del artista. El catálogo se acompaña de un apéndice bibliográfico que recopila los fondos que dispone la Biblioteca especializada del Museo, vinculados a la trayectoria vital y artística del artista, tanto en publicaciones monográficas y específicas como en aquellas más generalizadas, fondos que confiamos sigan creciendo.

O catálogo conta cun capítulo de imprescindible lectura, escrito por Xavier Seoane co rigor, profundidade e estilo que lle caracteriza, como sabio coñecedor da obra de Luís Seoane. A el queremos agradecer o seu apoio e colaboración con este Museo.

El catálogo cuenta con un capítulo de imprescindible lectura, escrito por Xavier Seoane con el rigor, profundidad y estilo que le caracteriza, como sabio conocedor de la obra de Luis Seoane. A él queremos agradecer su apoyo y colaboración con este Museo.

Esta exposición foi producida polo Museo de Belas Artes da Coruña (en todos os seus compoñentes documentais, museolóxicos e museográficos) e concibida polo propio Equipo Técnico do Museo que constitúe o coñecemento experto do mesmo. O seu resultado é encomiable e digno de recoñecemento público.

Esta exposición ha sido producida por el Museo de Belas Artes da Coruña (en todos sus componentes documentales, museológicos y museográficos) y concebida por el propio Equipo Técnico del Museo que constituye el conocimiento experto del mismo. Su resultado es encomiable y digno de reconocimiento público.

Contamos desde o principio co apoio da Consellería de Cultura e Turismo da Xunta de Galicia e a través da Dirección Xeral de Políticas Culturais e dos seus titulares a quen agradezo o seu respaldo na consecución deste proxecto expositivo co obxectivo de promover e divulgar os contidos deste importante legado, poñendo ao noso alcance os medios para logralo.

Hemos contado desde el principio con el apoyo de la Consellería de Cultura y Turismo de la Xunta de Galicia y a través de la Dirección Xeral de Políticas Culturais y de su titulares a quienes agradecemos su respaldo en la consecución de este proyecto expositivo con el objetivo de promocionar y divulgar los contenidos de este importante legado, poniendo a nuestro alcance los medios para lograrlo.

18


O deseño expositivo, o apoio museográfico e a concepción espacial, sorprendente e nova que permitiu novas miradas e lecturas da colección, é obra do equipo de arquitectos E53 Arquitectura (Mihura, Romero, Rey) sendo José Luis Rey o noso principal interlocutor e promotor. As nosas felicitacións polos resultados.

El diseño expositivo, el apoyo museográfico y la concepción espacial, sorprendente y novedosa que ha permitido nuevas miradas y lecturas de la colección, es obra del equipo de arquitectos E53 Arquitectura (Mihura, Romero, Rey) siendo José Luis Rey nuestro principal interlocutor y promotor. Nuestras felicitaciones por los resultados.

A exposición tamén conta cun importante e atractivo deseño gráfico, tanto nos soportes divulgativos como no propio catálogo expositivo. É obra de Xosé Salgado e os seus resultados suscitaron as mellores críticas.

La exposición también cuenta con un importante y atractivo diseño gráfico, tanto en los soportes divulgativos como en el propio catálogo expositivo. Es obra de Xosé Salgado y sus resultados han suscitado las mejores críticas.

Queremos tamén agradecer á Fundación Luís Seoane polas facilidades dadas así como a Manuel Vilariño e Xosé Díaz polas súas opinións. Aos colaboradores deste Museo que participan coas súas achegas no coñecemento e difusión da obra de Luís Seoane aos distintos sectores da sociedade e nos nosos programas educativos, vaia aquí o noso recoñecemento polo seu compromiso e dedicación.

Queremos también agradecer a la Fundación Luis Seoane por las facilidades dadas así como a Manuel Vilariño y Xosé Diaz por sus opiniones. A los colaboradores de este Museo que participan con sus aportaciones en el conocimiento y difusión de la obra de Luis Seoane a los distintos sectores de la sociedad y en nuestros programas educativos vaya aquí nuestro reconocimiento por su compromiso y dedicación.

Por último, dedicamos a modo de conclusión, unha mención especial para a Asociación de Amigos do Museo de Belas Artes, cuxa creación permanece inevitablemente asociada ao nome de Elvira Fernández, Maruxa Seoane, baixo cuxo amparo hoxe temos o privilexio de gozar da obra de Luís Seoane neste museo.

Por último, dedicamos a modo de conclusión, una mención especial para la Asociación de Amigos do Museo de Belas Artes da Coruña, cuya creación permanece inevitablemente asociada al nombre de Elvira Fernández, Maruxa Seoane, bajo cuyo amparo hoy tenemos el privilegio de disfrutar de la obra de Luis Seoane en este museo.

A todos os seus socios e equipos directivos, especialmente ao actual con Pedro Vasco como presidente, quero recoñecer o seu apoio e lembrar o importante papel que a Asociación representa como vínculo entre esta institución e a sociedade, ademais do importante papel que desenvolve na transmisión e difusión do noso patrimonio cultural.

A todos sus socios y equipos directivos, especialmente al actual con Pedro Vasco como presidente, quiero reconocer su apoyo y recordar el importante papel que la Asociación representa como vínculo entre esta institución y la sociedad, además del importante papel que desarrolla en la transmisión y difusión de nuestro patrimonio cultural.

19




Luís Seoane: Un creador total e unha personalidade transcendente Xavier Seoane

“A cor fai xurdir a forma na miña obra. Sempre tratando, co grafismo que superpoño, de interpretar como sinto a natureza e o home”. Luís Seoane

Para Galicia e a súa cultura, Luís Seoane representa algo máis que un artista, por notable, variada e extensa que sexa a súa obra. Tense loado sempre a súa achega ás artes plásticas: pintura, debuxo, gravado, obra mural, deseño, ilustración... E o seu aporte en diversos campos da creación literaria e do traballo cultural: ensaio, poesía, teatro, narración, guións de radio, colaboracións en prensa... Sen esquecer o seu labor como editor, creador de revistas e iniciativas culturais. Mais Seoane, para alén da súa condición polifacética, adquiriu unha enorme importancia como figura intelectual, como home de fondas preocupacións sociais, políticas, históricas... Aspecto que aínda se ve engrandecido polo seu alento universal, a súa curiosidade inesgotable, o seu pulo humanista e a súa sólida conciencia moral. É indubidable que a súa personalidade reúne todas esas facetas. Por iso, para facer un retrato integral da súa transcendencia para Galicia, cómpre valoralo non só como un artista, senón como unha figura esencial, dada a contribución que realizou, a lucidez da súa ollada, a apertura de foco das súas preocupacións e a transcendencia das súas ideas e dos seus traballos.

22


Luis Seoane: Un creador total y una personalidad transcendente Xavier Seoane

“El color hace surgir la forma en mi obra. Siempre tratando, con el grafismo que superpongo, de interpretar cómo siento la naturaleza y el hombre”. Luís Seoane

Para Galicia y su cultura, Luís Seoane representa algo más que un artista, por notable, variada y extensa que sea su obra. Siempre se ha alabado su aportación a las artes plásticas: pintura, dibujo, grabado, obra mural, diseño, ilustración... Y su contribución en diversos campos de la creación literaria y del trabajo cultural: ensayo, poesía, teatro, narración, guiones de radio, colaboraciones en prensa... Sin olvidar su labor como editor, creador de revistas e iniciativas culturales. Pero Seoane, más allá de su condición polifacética, adquirió una enorme importancia como figura intelectual, como hombre de hondas preocupaciones sociales, políticas, históricas... Aspecto que se ve engrandecido por su aliento universal, su curiosidad inagotable, su impulso humanista y su sólida conciencia moral. Es indudable que su personalidad reúne todas esas facetas. Por eso, para hacer un retrato integral de su transcendencia para Galicia, debe valorarse no sólo como un artista, sino como una figura esencial, dada la contribución que realizó, la lucidez de su mirada, la apertura de foco de sus preocupaciones y la transcendencia de sus ideas y de sus trabajos.

23


Seoane foi, ademais, unha personalidade de elevada capacidade de síntese que soubo fundir tradición e modernidade, autoctonía e universalidade, genius loci e zeit geist. Posuidor dunha ampla cultura en moi diversos apartados, tiña o don de fecundar a erudición coa innovación, a imaxinación e a creatividade, chegando a constituír, el só, unha verdadeira factoría de ideas e proxectos, como se evidenciou cando, en tempos especialmente duros, co seu compañeiro Isaac Díaz Pardo, puxeron o seu talento ao servizo da creación do Laboratorio de Formas de Galicia e doutras fecundas iniciativas que aínda hoxe nos abraian pola súa pertinencia e relevancia. Mais todo ese talento e ese tesón incompatible co desmaio —aínda en condicións de exilio, de longa vivencia como transterrado— soubo harmonizalos cunha vocación altruísta e solidaria no máis nobre sentido, a prol dun proxecto tinxido de civismo, xenerosidade e moralidade. Canto á súa contribución como artista, tentaremos sintetizar o máis posible unha obra tan ampla e diversa.

PRIMEIRA ETAPA. INICIOS COMPOSTELÁNS

Luís Seoane iniciou o fundamental dos seus intereses intelectuais, artísticos e creativos nas tertulias (lémbrese o café “Español”, entre outros...) e nunha temperá procura de información de todo o que chegaba de fóra de Galicia. Desde moi novo amosou unha viva inquietude e un alto grao de curiosidade. Nesas xuntanzas debatíanse ideas, transmitíanse novas e experiencias, dábase conta de novidades... mesmo emerxían proxectos ou facíanse actividades de carácter vangardista como os cadáveres exquisitos ou a práctica da escrita automática. Aínda nun espazo tan finistérrico e máis ben periférico como o galego, Seoane soubo informarse, desde moi novo, do dadaísmo, do cal parecía interesarlle máis a versión berlinesa que a de París ou Zurich, debido á súa maior preocupación histórica, política e social. Tamén lle atraeu axiña o expresionismo nas súas múltiples e ricas variantes. E as experiencias do futurismo italiano, do cubismo e das derivacións poscubistas... Intereses concretos foron, desde moi pronto, George Grosz, Otto Dix, a revista Simplicissimus... e o avanzado e singular labor dos futuristas e vangardistas rusos: Malevich, Moholy-Nagy, El Lissitzky... Tamén, loxicamente, a Bauhaus, con artistas tan relevantes como Kandinsky ou Klee... ou expresionistas como o nórdico Nolde, Kirchner, Pechstein... Ademais das novas realizacións no deseño, no gravado ou no mundo da caricatura, do humor gráfico e da ilustración. En paralelo con esas procuras no panorama internacional, sedimentou a súa formación artística e cultural cos homes do Movemento Renovador ou Vangarda Histórica Galega: Maside (con quen compartiu fonda amizade), Colmeiro, Souto, Eiroa... así como coa mocidade que comezou a tecer novos horizontes estéticos, políticos e literarios naqueles anos.

24


Seoane fue, además, una personalidad de elevada capacidad de síntesis que supo armonizar tradición y modernidad, universalidad y autoctonía, genius loci y zeit geist. Poseedor de una amplia cultura en muy diversos apartados, tenía el don de fecundar la erudición con la innovación, la imaginación y la creatividad, llegando a constituir, él solo, una verdadera factoría de ideas y proyectos, como se evidenció cuando, en tiempos especialmente duros, con su compañero Isaac Díaz Pardo, pusieron su talento al servicio de la creación del Laboratorio de Formas de Galicia y de otras fecundas iniciativas que todavía hoy nos asombran por su pertinencia y relevancia. Pero todo ese talento y ese tesón incompatible con el desaliento —incluso en condiciones de exilio, de larga vivencia como transterrado— supo armonizarlos con una vocación altruista y solidaria en el más noble sentido, a favor de un proyecto impregnado de civismo, generosidad y moralidad. En cuanto a su contribución como artista, intentaremos sintetizar lo más posible una obra tan amplia y diversa.

PRIMERA ETAPA. INICIOS COMPOSTELANOS

Luís Seoane inició lo fundamental de sus intereses intelectuales, artísticos y creativos en las tertulias (recuérdese el café “Español”, entre otros...) y en una temprana búsqueda de información de todo lo que llegaba de fuera de Galicia. Desde muy joven mostró una viva inquietud y un alto grado de curiosidad. En esas reuniones se debatían ideas, se transmitían noticias y experiencias, se daba cuenta de novedades... además de surgir proyectos o realizarse actividades de carácter vanguardista como los cadáveres exquisitos o la práctica de la escritura automática. Incluso en un espacio tan finistérrico y más bien periférico como el gallego, Seoane supo informarse, desde muy joven, del dadaísmo, del cual parecía interesarle más la versión berlinesa que la de París o Zurich, debido a su mayor preocupación histórica, política y social. También le atrajo desde muy pronto el expresionismo europeo en sus múltiples y ricas variantes. Y las experiencias del futurismo italiano, del cubismo y de las derivaciones postcubistas... Intereses concretos fueron, desde sus inicios, George Grosz, Otto Dix, la revista Simplicissimus... y la avanzada y singular labor de los futuristas y vanguardistas rusos: Malevich, Moholy-Nagy, El Lissitzky... También, lógicamente, la Bauhaus, con artistas tan relevantes como Kandinsky o Klee... o expresionistas como el nórdico Nolde, Kirchner, Pechstein... Además de las nuevas realizaciones en el diseño, en el grabado o en el mundo de la caricatura, del humor gráfico y de la ilustración. En paralelo con esas búsquedas en el panorama internacional, sedimentó su formación cultural y artística con los hombres del Movimiento Renovador o Vanguardia Histórica Gallega: Maside (con quien compartió profunda amistad), Colmeiro, Souto, Eiroa... así como con la joven promoción intelectual y literaria que empezó a tejer nuevos horizontes estéticos, políticos y literarios en aquellos años.

25


Da súa enriquecedora relación con Carlos Maside, por exemplo, ten contado como acudían todos os xoves a pintar á feira de Santa Susana, na carballeira compostelá, cando a cidade se enchía de sabor labrego, artesanal e feiral. E ten falado do seu interese polo románico compostelán, sobre todo polo Pórtico de Praterías, do que afirmou que o debeu ter debuxado unhas duascentas veces. Nestas experiencias é decisiva a compañía de Maside, quen vai exercer unha importante influencia socrática sobre el. Pódese, neste sentido, imaxinalos como un Sócrates e un Platón da plástica galega daquel tempo, ruando día e noite a vella vila, falando, debatendo, conversando... mentres soaba a Berenguela ou escintilaba, no alto, a Vía Láctea. Desde os seus comezos, interesoulle moito a caricatura, que el practicaba sempre que podía. E fixo deseños de carteis tanto para o mundo estudantil universitario como para o plebiscito de 1936. Como ilustrador, iluminou, con líricas e entrañables imaxes, libros de Cunqueiro, de Feliciano Rolán, de Iglesia Alvariño... Ademais de colaborar en revistas con diversos, modestos traballos cos que ía despexando os horizontes do seu mundo plástico e temático. O lamentable é que poucas desas obras de antes da guerra sobreviviron ao naufraxio do golpe de estado: algún cartel, debuxos, algunha augada... Tense falado de que a súa pintura daquel tempo discorría nunha liña expresionista e neo-dadá, e sinálase a existencia de estampas coloreadas, acuarelas, series de cartóns con modelos de sombreirería e escenas de circo, de debuxos... mais non se conservan.

EXILIO A PARTIR DE 1936. PRIMEIROS TRABALLOS

Unha vez no exilio, en Buenos Aires —a onde chega, para salvar a vida, vía Portugal— comeza unha serie de actividades diversas, antes de que a vocación se poida converter en profesión. Mais a chamada da cultura e das artes fai que acabe por abandonar a

26


De su enriquecedora relación con Carlos Maside, por ejemplo, Seoane ha contado cómo acudían todos los jueves a pintar a la feria de Santa Susana, en el robledal compostelano, cuando la ciudad se llenaba de sabor campesino, artesanal y ferial. Y ha hablado de su interés por el románico compostelano, sobre todo por el Pórtico de Platerías, del que afirmó haberlo dibujado unas doscientas veces. En estas experiencias es decisiva la compañía de Maside, quien va a ejercer una importante influencia socrática sobre él. Se puede, en este sentido, imaginarlos como un Sócrates y un Platón de la plástica galega de aquel tiempo, callejeando día y noche la parte antigua de la ciudad, hablando, debatiendo, conversando... mientras daba las horas la campana Berenguela o resplandecía, en lo alto, la Vía Láctea. Desde sus comienzos, le interesó mucho la caricatura, que él practicaba siempre que podía. E hizo diseños de carteles tanto para el mundo estudiantil universitario como para el Plebiscito de Autonomía de 1936. Como ilustrador, iluminó, con líricas y entrañables imágenes, libros de Cunqueiro, de Feliciano Rolán, de Iglesia Alvariño... Además de colaborar en revistas con diversos, modestos trabajos con los que iba despejando los horizontes de su mundo plástico y temático. Lo lamentable es que pocas de esas obras de antes de la guerra sobrevivieron al naufragio del golpe de estado: algún cartel, dibujos, alguna aguada... Se ha dicho que su pintura de aquel tiempo se expresaba en una línea expresionista y neo-dadaísta, y se señala la existencia de estampas coloreadas, acuarelas, series de cartones con modelos de sombrerería y escenas de circo, dibujos... pero no se conservan.

EXILIO A PARTIR DE 1936. PRIMEROS TRABAJOS

Una vez en el exilio, en Buenos Aires —a donde llega, para salvar la vida, vía Portugal— comienza una serie de actividades diversas, antes de que la vocación se pueda convertir en profesión. Pero la llamada de la cultura y de las artes hace que se decante por

27


avogacía para dedicarse de cheo á súa vocación de artista. Que tería pasado de ter permanecido aquí, en Galicia, onde xa estaba instalado en certo modo como avogado? Tería sido un artista á maneira do xastre Huici, o seu amigo, é dicir, un profesional que pinta, que fai arte? Ou tería sido o creador total que acabou por ser, para fortuna de Galicia e do seu acervo cultural? En Buenos Aires comeza a súa actividade como debuxante e ilustrador en xornais, libros e publicacións diversas. Tamén grava. Todas estas actividades van constituír para el unha importante escola, pois en Seoane houbo sempre unha sostida e fecunda relación de enriquecemento mutuo entre todos os xéneros artísticos e creativos que tocou. Entre as creacións dese tempo abundaron os traballos de tipo satírico, nos que prevalece a denuncia política do golpe de estado e da ditadura franquista, sen esquecer a situación política internacional. Mais será a partir de mediados da década dos corenta cando retome a pintura ao óleo. Neste retorno, iníciase nunha estética en conexión cos artistas antes mencionados do Movemento Renovador ou Vangarda Histórica galega, da que el, co tempo, acabará por configurarse como un membro decisivo, ademais do seu principal teórico: estética do granito, temática galega, figuras avolumadas, pintura rica en terras, grises, ocres... materia espesa, con preocupación pola textura e o trazo. Cun certo expresionismo matizado, contido. Preséntase, en certo xeito, esta obra da súa primeira etapa americana, como unha pintura da lembranza, nacida dun certo pathos da lonxanía. Que, de usarse unha expresión súa, se podería cualificar como Figurando recuerdos. De tal modo que se pode dicir que se Dieste retorna, coa lembranza, a través da palabra, Seoane voltará cos pinceis, como sinalou con pertinencia o estudioso Juan Manuel Bonet. Trátase, en certa maneira, como no caso do seu amigo Rafael Alberti, de “retornos de lo vivo lejano”, pois Seoane vai vivir sempre, en certo modo, debullando, recreando lembranzas. Luís Seoane, nesta época, é influído polo contexto arxentino, mais é unha impregnación que quizais aínda estea por aquilatarse con maior precisión e certeza. O que si será evidente, en certas pezas, é o coñecemento da obra do uruguaio Torres García. Á vez, segue a asimilar as correntes artísticas internacionais. A temática é, maiormente, galega. Mulleres fronte ao mar. Actitudes de ensimesmamento, sensación de lonxanía, saudade. E unha evidente quietude intemporal, que algún día acabará por derivar nun certo hieratismo frontalizante, con dimensión mítica e arquetípica. Algunhas pezas, tanto dese momento como de épocas futuras, semellan Mater gallaeciae. Outros cadros amosan expresionistas paisaxes arxentinas do interior, ou da costa, ou urbanas, ou xentes e labores do campo, feiras e oficios do mundo rural e social galego: “Imaxes etnocéntricas que poboaron a súa primeira xuventude”, segundo Jorge Glusberg. Ás veces xorde o tema puntual da guerrilla, como mostra do elemento histórico e social, sempre presente en Seoane.

28


abandonar la abogacía para dedicarse de lleno a su vocación de artista. ¿Qué habría pasado de haber permanecido aquí, en Galicia, donde ya estaba instalado en cierto modo como abogado? ¿Habría sido un artista a la manera del sastre Huici, su amigo, es decir, un profesional que pinta, que hace arte? ¿O se convertiría en el creador total que acabó por ser, para fortuna de Galicia y de su acervo cultural? En Buenos Aires comienza su actividad como dibujante e ilustrador en periódicos, libros y publicaciones diversas. También graba. Todas estas actividades van a constituir para él una importante escuela, porque en Seoane siempre hubo una sostenida y fecunda relación de enriquecimiento mutuo entre todos los géneros artísticos y creativos que abordó. Entre las creaciones de ese tiempo fueron abundantes los trabajos de tipo satírico, en los que prevalece la denuncia política del golpe de estado y de la dictadura franquista, sin olvidar la situación política internacional. Pero será a partir de mediados de la década de los cuarenta cuando retome la pintura al óleo. En este retorno, se inicia con una estética en conexión con los artistas antes mencionados del Movimiento Renovador o Vanguardia Histórica gallega, de la que él, con el tiempo, acabará por configurarse como un miembro decisivo, además de su principal teórico: estética del granito, temática gallega, figuras volumétricas, pintura rica en tierras, grises, ocres... materia espesa, con preocupación por la textura y el trazo. Con un cierto expresionismo matizado, contenido. Se presenta, en cierto modo, esta obra de su primera etapa americana, como una pintura del recuerdo, nacida de un cierto pathos de la lejanía. Que, de usarse una expresión suya, se podría calificar como Figurando recuerdos. De tal modo que se podría decir que si Dieste retorna, con el recuerdo, a través de la palabra, Seoane recordará con los pinceles, como señaló con plena pertinencia el crítico Juan Manuel Bonet. Se trata, en cierto modo, como en el caso de su amigo Rafael Alberti, de “retornos de lo vivo lejano”, pues Seoane va a vivir siempre, de alguna forma, evocando, recreando recuerdos. Luís Seoane, en esta época, es influido por el contexto argentino, pero es una impregnación que quizás aún esté por aquilatarse con mayor precisión y certeza. Lo que sí será evidente, en ciertas piezas, es el conocimiento de la obra del uruguayo Torres García. A la vez, sigue asimilando las corrientes artísticas internacionales. La temática es, fundamentalmente, gallega. Mujeres frente al mar. Actitudes de ensimismamiento, sensación de lejanía, saudade. Y una evidente quietud intemporal, que acabará por derivar en un cierto hieratismo frontalizante, con dimensión mítica y arquetípica. Algunas piezas, tanto de ese momento como de épocas futuras, semejan Mater gallaeciae. Otros cuadros muestran expresionistas paisajes argentinos del interior, o de la costa, o urbanos, o gentes y labores del campo, ferias y oficios del mundo rural y social gallego: “Imágenes etnocéntricas que poblaron su primera juventud”, según Jorge Glusberg. A veces surge el tema puntual de la guerrilla, como muestra de la preocupación histórica y social, siempre presente en Seoane.

29


EVOLUCIÓN CARA O ESTILO DEFINITIVO

Se a temática vai ser máis ou menos recorrente sempre en Seoane, non así o estilo, o xeito de facer. Hai, neste sentido, unha data que parece clave: a viaxe, en 1949, a París e Londres. E a asimilación dos horizontes artísticos desas cidades, nas que mesmo coñece a Picasso, a quen visita, con Miguel Ángeles Ortiz e Colmeiro. En París trata a pintores españois asentados alí. E en Londres preséntanlle a Henry Moore e outros importantes artistas e intelectuais: Herbert Read, Lucien Freud... Esta fecunda experiencia amplía os seus horizontes, de modo que Seoane, ao retornar a Buenos Aires, evolucionará fondamente a súa representación plástica. Por outra parte, a súa forma anterior de pintar ía ficando un tanto esgotada. Desde 1949 até 1953 prodúcese unha dinámica de evolución pautada, con idas e retornos, mais sen volta atrás. A partir de aí decántase o que se pode entender como a súa poética, a súa gramática formal e expresiva. Seoane tenderá a realizar unha radical síntese de todo o que asimilou. Nesta síntese, é clave o coñecemento das vangardas en xeral, do que viña gozando desde xove e que foi ampliando, en base ao seu instinto analítico e á súa voraz curiosidade. A Seoane interésalle a grande achega innovadora, a nivel representativo, do cubismo e do poscubismo. Mais tamén o neoplasticismo. E, sen dúbida, Picasso: polo seu multifacetismo, a súa rebeldía, a súa capacidade metamórfica, o seu talento como debuxante, o seu exemplo moral, a súa condición de artista total; e, moito, os logros do seu período cubista e da súa etapa “clásica”. Mais tamén lle interesa Leger: as súas cores planas, o seu sentido social, a súa teoría mural. E Matisse: os seus portentosos e rotundos mundos de cor; a súa condición vital, afirmativa, alegre; os

30


EVOLUCIÓN HACIA EL ESTILO DEFINITIVO

Si la temática va a ser más o menos recurrente siempre en Seoane, no así el estilo, el modo de pintar y de representar. Hay, en este sentido, una fecha que parece clave: el viaje, en 1949, a París y Londres. Y la asimilación de los horizontes artísticos de esas ciudades, en las que incluso conoce a Picasso, a quien visita, con Manuel Ángeles Ortiz y Manuel Colmeiro. En París trata a pintores españoles asentados en la ciudad del Sena. Y en Londres le presentan a Henry Moore y otros importantes artistas e intelectuales: Herbert Read, Lucien Freud... Esta fecunda experiencia amplía sus horizontes, de modo que Seoane, al retornar a Buenos Aires, evolucionará rotundamente su representación plástica. Por otra parte, su forma anterior de pintar iba quedando un tanto agotada. Desde 1949 a 1953 se produce una dinámica de evolución pautada, con idas y retornos, pero sin vuelta atrás. A partir de ese momento se decanta lo que se puede entender como su poética, su gramática formal y expresiva. Seoane se dedicará a realizar una radical síntesis de todo lo que asimiló. En esta síntesis, es clave el conocimiento de las vanguardias en general, del que venía gozando desde joven y que fue ampliando, en base a su instinto analítico y su voraz curiosidad. A Seoane le interesa la gran aportación innovadora, a nivel representativo, del cubismo y del postcubismo. Pero también el neoplasticismo. Y, sin duda, Picasso: por su condición multifacética, su rebeldía, su capacidad metamórfica, su talento como dibujante, su ejemplo moral, su condición de artista total; y, de modo preferente, los logros de su período cubista y de su etapa “clásica”. Pero también le interesa Leger: sus colores planos, su sentido social, su teoría mural. Y Matisse: sus portentosos y rotundos mundos de color; su condición vital, afirmativa, alegre; sus papeles

31


seus papeis recortados; o tremor, o nervio vital da súa liña. E Klee: a súa imaxinación, lirismo e fantasía; sen esquecer o seu rigor analítico e o seu alento poético. E Malevich. E o pulso construtivo e a disciplina de Torres García. E, de Chagall, a evocación dunha Ítaca na distancia, dunhas vivencias do pasado fondamente arraigadas: un denso mundo antropolóxico, social, popular mítico e rural que actúa como omphalos temático e que acaba por decantar unha iconografía persoal con numerosas variacións mais presenzas constantes. Pódese dicir, en certa maneira, que o que a Chagall lle supuxeron Rusia e a aldea de Vitebsk, a Seoane llo proporcionaron Galicia, Compostela, Arca... Mais Seoane, ademais do interese polas vangardas históricas do noso século e as súas fértiles derivacións, vai sentirse tamén fondamente atraído pola súa propia tradición. Por exemplo, polo románico galego. Nel procurou o que outros membros das vangardas históricas acharon nas artes primitivas non europeas, africanas, oceánicas, orientais... Tamén se sentiu interesado polo mundo das insculturas, dos petróglifos. E polas artes populares e a tradición artesanal e popular: o labor dos miniadores medievais, as estampas e os carteis dos circos, os debuxos da baralla, os gravados de xugos, as figuras de Santo Andrés de Teixido... Cómpre relembrar, nesa síntese, a xa sinalada circulación de ideas e o transvase de modos de facer e traballar entre xéneros: o impresor, deseñador, ilustrador, gravador, muralista, pintor... porque hai unhas fértiles sinerxías comunicantes entre todos eses labores. Como o propio artista sinalou ao analizar a súa obra mural: “Mi apego al grafismo se origina con certeza en mis hallazgos personales en el dibujo de ilustración, o en el grabado, así como en mis cuadros la experiencia que produjo en mí la pintura plana, sin matices, que extendí en muchos metros cuadrados de pared como lo hicieron los muralistas románicos”.

ALGUNHAS CONSTANTES DA SÚA POÉTICA

É indubidable que se poden recoñecer de modo doado algunhas características esenciais da súa pintura, pois Seoane logrou crear unha obra cun selo perfectamente recoñecible. A súa é unha pintura que equilibra razón e paixón, intuición e análise, sinxeleza e complexidade. Trátase dunha pintura de síntese, con cores planas, estendidas en grandes masas de intensa expresividade. Constrúe, debuxa o esqueleto da obra, a súa estrutura, con cores. Pódese falar de forma-cor. Sobre esa estrutura básica, superpón unha grafía liberada dos campos de cor, que crea unha nova estrutura de-

32


recortados; el temblor, el nervio vivo de su línea. Y Klee: su imaginación, lirismo y fantasía; sin olvidar su rigor analítico y su aliento poético. Y Malevich. Y el pulso constructivo y la disciplina de Torres García. Y, de Chagall, la evocación de una Ítaca en la distancia, de unas vivencias del pasado hondamente arraigadas: un denso mundo antropológico, social, popular, mítico y rural que actúa como omphalos temático y que acaba por decantar una iconografía personal con numerosas variaciones pero presencias constantes. Se puede decir, en cierta manera, que lo que a Chagall le supusieron Rusia y la aldea de Vitebsk, a Seoane se lo proporcionaron Galicia, Compostela, Arca... Pero Seoane, además del interés por las vanguardias históricas de nuestro siglo y sus fértiles derivaciones, va a sentirse también hondamente atraído por su propia tradición. Por ejemplo, por el románico gallego. En él buscó lo que otros miembros de las vanguardias históricas encontraron en las artes primitivas no europeas, africanas, oceánicas, orientales... También se sintió interesado por el mundo de las insculturas, de los petroglifos. Y por las artes populares y la tradición artesanal y popular: la labor de los iluminadores medievales, las estampas y los carteles de los circos, los dibujos de la baraja, los grabados de los yugos, las figuras de San Andrés de Teixido... Es preciso recordar, en esa síntesis, la ya señalada circulación de ideas y el transvase de modos de hacer y de trabajar entre géneros: el impresor, diseñador, ilustrador, grabador, muralista, pintor... porque hay unas fértiles sinergias comunicantes entre todas esas disciplinas. Como él mismo señaló al analizar su obra mural: “Mi apego al grafismo se origina con certeza en mis hallazgos personales en el dibujo de ilustración, o en el grabado, así como en mis cuadros la experiencia que produjo en mí la pintura plana, sin matices, que extendí en muchos metros cuadrados de pared como lo hicieron los muralistas románicos”.

ALGUNAS CONSTANTES DE SU POÉTICA

Es indudable que se pueden reconocer fácilmente algunas características esenciales de su pintura, pues Seoane logró crear una obra con un sello perfectamente reconocible. Su pintura equilibra razón y pasión, intuición y análisis, sencillez y complejidad. Se trata de una pintura de síntesis, con colores planos, extendidos en grandes masas de intensa expresividad. Construye, dibuja el esqueleto de la obra, su estructura, con colores. Se puede hablar de forma-color. Sobre esa estructura básica, superpone una grafía liberada de los campos de color, que crea una nueva

33


buxística, fresca, con tremor, libre, á procura da espontaneidade. Este trazo, que acostuma non chegar ao expresionismo en sentido estrito, é moi relevante na configuración definitiva das obras e na expresividade resultante. Seoane explora, pois, as posibilidades estruturais da linguaxe pictórica, en base ao xogo de xustaposición da forma-cor e do debuxo. Libera o plano a respecto do volume. Amosa unha tendencia natural á intensidade cromática, á viveza da cor, aos contrastes, tensións e xogos expresivos entre as cores, o cal contribúe a darlle á súa arte a súa peculiar vivacidade. Aínda que nalgúns momentos plenamente abstracto, é un pintor figurativo que se serviu do abstracto e das súas conquistas. Dentro desa asimilación, ocupan tamén un importante apartado os rexistros procedentes das achegas dos diversos construtivismos. Todo isto desemboca nunha pintura de forte esquematización, sintética, caracterizada pola súa coherencia e esencialidade. Canto á temática, continúa a da época anterior, manténdose, en xeral, constante. Configúrase, sobre todo, como un pintor do ser humano, da figura. Aínda que tamén soubo abordar a paisaxe, ou as naturezas mortas, algunhas delas de grande orixinalidade e eficacia visual e representativa. É, en definitiva, unha pintura cunha marcada rotundidade iconográfica, así como un non desprezable valor decorativo. En certo modo, trátase dunha arte para un pobo, un país. Que decanta unha riquísima iconografía de Galiza, dentro desa síntese peculiar entre a tradición e a modernidade. Sendo moi significativa a representación da muller na súa obra e a atención ao mundo labrego, á época medieval e a aspectos da historia, dos mitos e das lendas... Nesta síntese, Seoane acadou equilibrar principios moi presentes nel: emoción e rigor, tradición e vangarda, sentido popular e aristocrático, alento autóctono con mirada universal.

34


estructura dibujada, fresca, con temblor, libre, a la búsqueda de la espontaneidad. Este trazo, que suele no llegar al expresionismo en sentido estricto, es muy relevante en la configuración definitiva de las obras y en la expresividad resultante. Seoane explora, pues, las posibilidades estructurales del lenguaje pictórico, en base al juego de yuxtaposición de la forma-color y del dibujo. Libera el plano con respecto al volumen. Muestra una tendencia natural a la intensidad cromática, a la viveza del color, a los contrastes, tensiones y juegos expresivos entre los colores, lo cual contribuye a darle a su arte su peculiar vivacidad. Aunque en algunos momentos llega a soluciones plenamente abstractas, es un pintor figurativo que se sirvió de la abstracción y de sus conquistas. Dentro de esa asimilación, ocupan también un importante apartado los registros procedentes de las aportaciones de los diversos constructivismos. Todo esto cristaliza en una pintura de fuerte esquematización, sintética, caracterizada por su coherencia y esencialidad. En cuanto a la temática, continúa la de la época anterior, manteniéndose, en general, constante. Se configura, sobre todo, como un pintor del ser humano, de la figura. Aunque también supo abordar el paisaje, o las naturalezas muertas, algunas de ellas de gran originalidad y eficacia visual y representativa. Es, en definitiva, una pintura con una marcada rotundidad iconográfica, así como un no despreciable valor decorativo. En cierto modo, se trata de un arte para un pueblo, un país. Que decanta una riquísima iconografía de Galicia, dentro de esa síntesis peculiar entre la tradición y la modernidad. Siendo muy significativa la representación de la mujer en su obra y la atención al mundo labriego, a la época medieval y a aspectos de la historia, de los mitos y de las leyendas... En esta síntesis, Seoane logró equilibrar principios muy presentes en él: emoción y rigor, tradición y vanguardia, sentido popular y aristocrático, aliento autóctono y mirada universal.

35


E soubo poñer a súa ollada ao servizo dunha cosmovisión plástica e cultural na que Galicia posuía toda a axialidade. Neste sentido, Celestino Fernández de la Vega afirmou que “o seu obxectivo temático central é expresar unha Galicia total nunha linguaxe de signos plásticos, de carácter emblemático e simbólico”. E Reimundo Patiño puxo de relevo a transcendencia histórica desa ollada á hora de captar para a historia o espírito dun tempo e dun lugar: “Nun momento en que fallóu, nun momento en que desaparece a Galicia labrega, a Galicia mariñeira, e que se cambia unha cultura de carácter secular polo arrabaldo, souperon lanzar uns códigos cifrados que, citando a Duchamp, serán ben claros no futuro. Eles permitiron o saber o que foi a nosa colectividade antes da transformación axial, radical e fonda que estamos sofrindo, unha variación do noso xeito de ser no cal unha historia trócase de maneira total”.

BREVE MENCIÓN DOUTROS ÁMBITOS ARTISTICOS

Seoane foi un artista moi completo, moi plural, mais vai utilizar unha temática bastante semellante á da súa obra pictórica, e mesmo un estilo, cando aborde outros xéneros, facendo, loxicamente, as adaptacións expresivas, estilísticas e estéticas que cada xénero demanda. Cómpre resaltar a transcendencia do seu labor como debuxante. É inmenso. En múltiples publicacións: xornais, revistas, libros, carteis... E cun importante apartado no ámbito do debuxo satírico. Como un fotógrafo sempre en actitude de disparar, Seoane, ás veces, dada a cantidade de debuxos que realizou, déixanos a sensación dun debuxante hiperactivo, sempre en acción. E ese labor de debuxo e de ilustración é inxente e variado. Con só botar unha ollada puntual aos seus dous libros de tapas para a editorial “Botella al mar”, e ver a fecundidade e o selo persoal das ilustracións para esa ou outras editoriais, compréndese a transcendencia dun labor ao que se entregou con paixón ao longo de toda a súa vida. Centos de libros ilustrados, centos de debuxos de temática diversa, retratos, caricaturas, apuntes rápidos… É tamén decisivo o seu traballo como muralista, sobre todo na Arxentina, destacando a súa monumental obra “Nacimiento del teatro argentino”, no Teatro San Martín de Buenos Aires. Sendo tamén notoria —ademais das súas innovacións técnicas— a súa achega como investigador e teórico da obra mural. Mágoa é que algúns deses murais teñan desaparecido. Por outra parte, é evidente que a natureza da obra mural encaixaba de marabilla coas súas ideas sobre o artista como un observador privilexiado do devir e da cultura dunha colectividade, e neste sentido o impacto, no seu día, do muralismo mexicano, foi un feito especialmente relevante. Ademais, o mural cumpría os requisitos, tan valorados por Seoane,

36


Y supo poner su visión al servicio de una cosmovisión plástica y cultural en la que Galicia poseía toda la axialidad. En este sentido, Celestino Fernández de la Vega afirmó que “su objetivo temático central es expresar una Galicia total en un lenguaje de signos plásticos, de carácter emblemático y simbólico”. Y Reimundo Patiño puso de relieve la transcendencia histórica de esa mirada a la hora de captar para la historia el espíritu de un tiempo y de un lugar: “En un momento en que falló, en un momento en que desaparece la Galicia labradora, la Galicia marinera, y que se cambia una cultura de carácter secular por el arrabal, supieron lanzar unos códigos cifrados que, citando a Duchamp, serán bien claros en el futuro. Ellos permitieron saber lo que fue nuestra colectividad antes de la transformación axial, radical y honda que estamos sufriendo, una variación de nuestro modo de ser en el cual una historia se transforma de manera total”.

BREVE MENCIÓN DE OTROS ÁMBITOS ARTISTICOS

Seoane fue un artista muy completo, muy plural, pero va a utilizar una temática bastante semejante a la de su obra pictórica, e incluso un estilo, cuando aborde otros géneros, haciendo, lógicamente, las adaptaciones expresivas, estilísticas y estéticas que cada género demanda. Es preciso también resaltar la transcendencia de su labor como dibujante. Es inmensa. En múltiples publicaciones: periódicos, revistas, libros, carteles... Y con un importante apartado en el ámbito del dibujo satírico. Como un fotógrafo siempre en actitud de disparar, Seoane, a veces, dada la cantidad de dibujos que realizó, nos deja la sensación de un dibujante hiperactivo, siempre en acción. Y esa creatividad en el ámbito del dibujo y de la ilustración es ingente y variada. Con sólo realizar una cata puntual en sus dos libros de tapas para la editorial “Botella al mar”, y ver la fecundidad y el sello personal de las ilustraciones para esa u otras editoriales, se comprende la transcendencia de una labor a la que se entregó con pasión a lo largo de toda su vida. Cientos de libros ilustrados, cientos de dibujos de temática diversa, retratos, caricaturas, apuntes rápidos… Es también decisivo su trabajo como muralista, sobre todo en la Argentina, destacando su monumental obra “Nacimiento del teatro argentino”, en el Teatro San Martín de Buenos Aires. Siendo también notoria –además de sus innovaciones técnicas- su aportación como investigador y teórico de la obra mural. Lamentable es que algunos de esos murales hayan desaparecido. Por otra parte, es evidente que la naturaleza de la obra mural encajaba de maravilla con sus ideas sobre el artista como un observador privilegiado del devenir y de la cultura de una colectividad, y en este sentido el impacto, en su día, del muralismo mexicano, fue un hecho especialmente relevante. Además, el mural cumplía los requisitos,

37


da integración das artes e da difusión democrática e popular da creación artística. O seu labor no ámbito do gravado é moi persoal e orixinal, cun uso e combinación de técnicas certamente amplo e unha notable exploración de procedementos inéditos. Ademais de varias decenas de obras con tema específico, realizou series temáticas de gravados con variado estilo e expresividade. Desde o labor case pop de certas serigrafías até o facer intencionadamente rústico, matizado e case artesanal das xilografías, onde as vetas da madeira teñen un protagonismo estético e expresivo excepcional, Seoane deixou un moi sedutor e amplo repertorio no apartado da estampa, onde o seu foco temático se amplía e diversifica pois, ademais de seguir explorando toda a súa rica iconografía xenuinamente galega, histórica e lendaria, e o mundo medieval que tanto o fascinaba, recrea tamén temas do mundo taurino, ou do circo… ademais de bestiarios, imaxes da lúa, desnudos, imaxes celtas, temas arxentinos (Martín Fierro, Marina Céspedes, gauchos…), obras de crítica política e social ou series de gravados para obras de autores amigos ou que lle atraían, como Alberti, Unamuno, Neruda, Ramón Gómez de la Serna, Lorenzo Varela… ademais de retratos de diversas personalidades: Kafka, Paul Klee, Miguel Hernández, Cortázar… Desde a súa época compostelá na imprenta de Ánxel Casal, Seoane —que posuía un amplo e directo coñecemento das artes tipográficas— despregou tamén un intenso traballo, altamente persoal e creativo, como deseñador gráfico. No ámbito do cartel. Na arte publicitaria, con pezas abstractas como as magníficas realizadas para Cinzano e Otard Dupuy. Deseñou para cerámica. Para tapices. Para rótulos luminosos. Para cubertas de discos. Mais sobre todo deseñou, ademais de ilustrar, amplas coleccións de libros para diversas editoriais, feito que o converte nun home claramente gutenberiano. Ao que cómpre sumar a condición nada desdeñable de bibliófilo. Tan importante é o seu labor, que, con Atilio Rossi e Jacobo Harmelín, se converteu no gran trío renovador do deseño do libro no cono sur americano. Canto a Galicia, constitúe a súa gran figura histórica do deseño gráfico, tanto a nivel de ideas como estritamente creativo.

38


tan valorados por Seoane, de la integración de las artes y de la difusión democrática y popular de la creación artística. Su trabajo en el ámbito del grabado es muy personal y original, con un uso y combinación de técnicas ciertamente amplio y una notable exploración de procedimientos inéditos. Además de varias decenas de obras con tema específico, realizó series temáticas de grabados con variado estilo y expresividad. Desde la labor casi pop de ciertas serigrafías hasta la factura intencionadamente rústica, matizada y casi artesanal de las xilografías, donde las vetas de la madera tienen un protagonismo estético y expresivo excepcional, Seoane dejó un muy seductor y amplio repertorio en el apartado de la estampa, donde su foco temático se amplía y diversifica, porque, además de seguir explorando toda su rica iconografía genuinamente gallega, histórica y legendaria, y el mundo medieval que tanto le fascinaba, recrea también temas del mundo taurino, o del circo… además de bestiarios, imágenes de la luna, desnudos, imágenes celtas, temas argentinos (Martín Fierro, Martina Céspedes, gauchos…), obras de crítica política y social o series de grabados para obras de autores amigos o que le atraían, como Alberti, Unamuno, Neruda, Ramón Gómez de la Serna, Lorenzo Varela… además de retratos de diversas personalidades: Kafka, Paul Klee, Miguel Hernández, Cortázar… Desde su época compostelana en la imprenta de Ánxel Casal, Seoane —que poseía un amplio y directo conocimiento de las artes tipográficas— desenvolvió también un intenso trabajo, altamente personal y creativo, como diseñador gráfico. En el ámbito del cartel. En el arte publicitario, con piezas abstractas como las magníficas realizadas para Cinzano y Otard Dupuy. Diseñó para cerámica. Para tapices. Para rótulos luminosos. Para carátulas de discos. Pero sobre todo diseñó, además de ilustrar, amplias colecciones de libros para diversas editoriales, hecho que lo convierte en un hombre claramente gutenberiano. A lo que se debe sumar la condición nada desdeñable de bibliófilo. Tan importante es su labor, que, con Atilio Rossi y Jacobo Harmelín, acabaron por convertirse en el gran trío renovador del diseño del libro en el cono sur americano. En cuanto a Galicia, constituye su gran figura histórica del diseño gráfico, tanto a nivel de ideas como estrictamente creativo.

39


Un labor puntual como deseñador foi o da creación de escenografías para teatro. Como, por exemplo, para Ricard Salvat, do que fixo a escenografía, os figurinos e as caretas para a obra Castelao e a súa época, cuxa representación foi prohibida pola Ditadura en Portugal, en 1969. Ou El trébol florido, de Alberti, ou As laranxas máis laranxas de tódalas laranxas, de Carlos Casares. A este labor poderíase engadir un apartado que complementa a súa herdanza creadora e que dá idea cabal da súa dimensión intelectual e artística: o de teórico da arte. Porque Seoane deixou escritas centos e centos de páxinas sobre os máis diversos temas relacionados co mundo da arte, ademais de monografías e outras relevantes achegas. Até el, non existiu en Galicia un labor semellante canto á teoría e á análise das artes. Por outra parte, os seus escritos amosan (como non podía ser doutra maneira nun home tan culto e preocupado pola natureza, función e logros das artes) un moi fecundo abano de intereses temáticos, tanto galegos como arxentinos ou do contexto internacional.

CODA

Luís Seoane é un exemplo de creador total, cunha cultura ampla e variada e unha actitude cívica e un compromiso que o converten nun home, en certo modo, sartreano. Fiel ao seu tempo, cun sentido civilizado da idea de progreso e unha aposta valente e decidida pola mellora da condición humana. Era un artista moi consciente, consecuente e lúcido. Coas ideas moi firmes e moi claras. Un verdadeiro ilustrado e humanista. É unha sorte que a cidade da Coruña posúa importantes coleccións, tanto no Museo de Belas Artes como na Fundación que leva o seu nome. Deste modo, péchase con fortuna unha viaxe odiseica que, arrebolándoo ao exilio, acabou por devolver á terra orixinaria un valioso e singular legado que testemuña todo o que el soñou e creou coa súa mente e as súas mans. É bo que o Museo de Belas Artes, que custodia un importante apartado dese labor, doado no seu día pola súa admirable compañeira Maruxa Seoane, honre a súa memoria, difunda o seu exemplo e estude a súa inmensa achega creadora. Como referente intelectual e moral, Seoane é un verdadeiro faro ou guieiro nunha cidade que en certo modo xurdiu arredor dun antiquísimo faro, fronte aos largacíos horizontes dun mar que sempre simbolizou universalismo e liberdade, dúas constantes moi seoanianas.

40


Una labor puntual como diseñador fue la creación de escenografías para teatro. Como, por ejemplo, para Ricard Salvat, del que hizo la escenografía, los figurines y las caretas para la obra Castelao e a súa época, cuya representación fue prohibida por la Dictadura en Portugal, en 1969. O El trébol florido, de Alberti. O , de Carlos Casares. A esta labor se podría añadir un apartado que complementa su herencia creadora y que da idea cabal de su dimensión intelectual y artística: la reflexión y teoría del arte. Porque Seoane dejó escritas cientos y cientos de páginas sobre los más diversos temas relacionados con el mundo del arte, además de monografías y otros relevantes aportes. Hasta él, no existió en Galicia una labor semejante en cuanto a la teoría y el análisis de las artes. Por otra parte, sus escritos muestran (como no podía ser de otra manera en un hombre tan culto y preocupado por la naturaleza, función y logros de las artes) un muy fecundo abanico de intereses temáticos, tanto gallegos como argentinos o del contexto internacional.

CODA

Luís Seoane es un ejemplo de creador total, con una cultura amplia y variada y una actitud cívica y un compromiso que lo convierten en un hombre, en cierto modo, sartreano. Fiel a su tiempo, con un sentido civilizado de la idea de progreso y una apuesta valiente y decidida por la mejora de la condición humana. Era un artista muy consciente, consecuente y lúcido. Con las ideas muy firmes y muy claras. Un verdadero ilustrado y humanista. Es una suerte que la ciudad de A Coruña posea importantes colecciones, tanto en el Museo de Belas Artes como en la Fundación que lleva su nombre. De este modo, se cierra con fortuna un viaje odiseico que, arrojándolo al exilio, acabó por devolver a la tierra originaria un valioso y singular legado que testimonia todo lo que él soñó y creó con su mente y sus manos. Es de loar que el Museo de Belas Artes da Coruña, que custodia un importante apartado de esa obra, donado en su día por su admirable compañera Maruxa Seoane, honre su memoria, difunda su ejemplo y estudie su inmensa aportación creadora. Como referente intelectual y moral, Seoane es un verdadero faro o guía en una ciudad que en cierto modo surgió alrededor de un antiquísimo faro, frente a los inmensos horizontes de un mar que siempre simbolizó universalismo y libertad, dos constantes muy seoanianas.

41



Catรกlogo


A muller La mujer Boa parte da obra de Luís Seoane xira ao redor de Galicia e a súa representación a través da figura feminina. Aínda que conta cun amplo repertorio iconográfico: sacerdotisa, celestina, acróbata, heroína, urbana.., os prototipos máis reiterados son a muller-emblema e a muller-traballadora, campesiña ou mariñeira presentadas en grupo ou en solitario, descansando, dialogantes ou esperando. O grupo dos Renovadores que precedían a Seoane xa inmortalizaron na súa obra á muller galega no seu ámbito rural. Partían dun costumismo anecdótico que, reformulan, cara a unha procura de sinais identificadoras externas pero dignificadoras dos costumes galegos. Seoane, o máis novo do devandito grupo, parte desas premisas pero pronto abandonaría os arquetipos costumistas. E as súas mulleres imprégnanse de matices picassianos e mesmo dunha liberdade construtiva que rompe a disciplina convencional liña-cor, desposuíndoas da rotunda volumetria dos seus antecesores no favor dunha progresiva simplificación e esquematismo das formas. Posteriormente terminaría elevando a imaxe feminina a verdadeiras iconas que adquiren un valor simbólico sintetizador do seu sentir ideolóxico-cultural sobre Galicia. Buena parte de la obra de Luis Seoane gira en torno a Galicia y su representación a través de la figura femenina. Aunque cuenta con un amplio repertorio iconográfico: sacerdotisa, celestina, acróbata, heroína, urbana.., los prototipos más reiterados son la mujer-emblema y la mujer trabajadora, campesina o marinera presentadas en grupo o en solitario, descansando, dialogantes o esperando. El grupo de los Renovadores que precedían a Seoane ya inmortalizaron en su obra a la mujer gallega en su ámbito rural. Partían de un costumbrismo anecdótico que, reformulan, hacia una búsqueda de señas identitarias externas pero dignificadoras de las costumbres gallegas. Seoane, el más joven de dicho grupo, parte de esas premisas pero pronto abandonaría los arquetipos costumbristas. Y sus mujeres se impregnan de matices picassianos y mismo de una libertad constructiva que rompe la disciplina convencional línea-color, despojándolas de la rotunda volumetria de sus antecesores en aras de una progresiva simplificación y esencialización de las formas. Posteriormente terminaría elevando la imagen femenina a verdaderos iconos que adquieren un valor simbólico sintetizador de su sentir ideológico-cultural sobre Galicia.

44


Muchacha en el parque. 1942. Inv. 5075

45


Tres mujeres. c. 1954. Inv. 5073

46


Figura. 1956. Inv. 3955

47


Campesina en la huerta. c. 1957. Inv. 2936

48


La lechera. c. 1957. Inv. 2934

49


Sen título. c. 1957. Inv. 2935

50


Figura campesina herrumbrada. 1958. Inv. 5062

51


La victoria. 1958. Inv. 5061

52


Figura en rojos, sin nombre. 1958. Inv. 5058

53


Danzarina folklórica. 1958. Inv. 5055

54


Figura popular. 1958.Inv. 5059

55


La gran comerciante. 1958. Inv. 5050

La bella época. 1958. Inv. 5054

56


Sentada como en un trono. 1959. Inv. 5072

57


Mujer con rodete. 1959. Inv. 4797

58


Mujer violeta con fondo ocre. 1959. Inv. 4798

59


Mater Gallaeciae Mater Gallaeciae Desde finais da década dos cincuenta, a muller como símbolo é un motivo sobre o que Seoane volve con frecuencia e do que esta obra supón o cume. Cunha linguaxe moi depurada eleva a figura a unha imaxe-emblema que aporta fisionomía identificadora a unha colectividade e mesmo soporta o conceptualismo de “nai galega”, que identifica con Galicia. A solemne monumentalidade e frontalidade que emana da figura ademais de enaltecer a idea de Tierra Madre, evoca a tradición medieval das Virxes en Maxestade pero interpretadas desde unha plástica contemporánea e persoal de Seoane.

Desde finales de la década de los cincuenta, la mujer como símbolo es un motivo sobre el que Seoane vuelve con frecuencia y del que esta obra supone la cima. Con un lenguaje muy depurado eleva la figura a una imagen-emblema que aporta fisonomía identitaria a una colectividad y mismo soporta la conceptualización de “madre gallega”, que identifica con Galicia. La solemne monumentalidad y frontalidad que emana de la figura además de enaltecer la idea de Tierra Madre, evoca la tradición medieval de las Vírgenes en Majestad pero interpretadas desde una plástica contemporánea y personal de Seoane.

60


Mater Gallaeciae. 1961. Inv. 4816

61


Gran campesina. 1961. Inv. 4806

62


Figura en rojo y tierras. 1961. Inv. 4804

63


Trenzas rojas. 1961. Inv. 4810

64


Figura con fondo blanco. 1961. Inv. 4803

65


Figura con fondo rosa. 1961. Inv. 4805

66


La gran comerciante. 1962. Inv. 4812

67


La Celestina. 1962. Inv. 5016

68


Las inquisidoras. 1964. Inv. 5012

69


Equívoco diplomático. 1965. Inv. 5018

70


Bailarina aspirando a ángel. 1965/1966. Inv. 4990

71


Sen título. 1967. Inv. 5133

72


Sen título. 1967. Inv. 5131

73


Ofreciente campesina. 1966. Inv. 5017

74


Gran dama Art Nouveau. 1967. Inv. 4824

75


Lo que queda. 1968. Inv. 5029

76


Alborozo polo que virá. 1968. Inv. 5030

77


As mariscadoras Las mariscadoras Seoane representa un grupo de mulleres que realizan o labor cotián do marisqueo seguindo a liña dos Renovadores de dignificar a muller e o seu traballo. Pero dá un paso máis nas súas reflexións culturais, facendo fincapé só na esencia mesma do traballo, no acto en sí, depurándoo de calquera elemento referencial a trazos figurativos ou da paisaxe. Seoane sempre combina o interese por avanzar nas buscas identitarias co afán pola renovación desde criterios formais. Aquí a liña debuxa siluetas esenciais e a cor, sen seguir as contornas ou límites, chega a alcanzar por estas datas unha gran luminosidade e saturación.

Seoane representa un grupo de mujeres que realizan la labor cotidiana del marisqueo siguiendo la línea de los Renovadores de dignificar la mujer y su trabajo. Pero da un paso más en sus reflexiones culturales, haciendo hincapié solo en la esencia misma del trabajo, en el acto en sí, depurándolo de cualquier elemento referencial a rasgos figurativos o de paisaje. Seoane siempre combina el interés por avanzar en las búsquedas identitarias con el afán por la renovación desde criterios formales. Aquí la línea dibuja siluetas esenciales y el color, sin seguir los contornos o límites, llega a alcanzar por estas fechas una gran luminosidad y saturación.

78


Las mariscadoras. 1969. Inv. 3956

79


Figuras e personaxes Figuras y personajes A presenza humana, case sempre feminina, foi unha constante na obra de Luís Seoane. Aínda que moitas destas figuras procedían do universo histórico e cultural de Galicia, a maioría eran imaxes anónimas, arquetipos populares (campesiños, pescadores, mariscadores, etc.) aos que imprimiu un carácter emblemático. Pero mentres nos primeiros anos buscaba certos trazos identitarios e unha intencionalidade narrativa para representalas, desde finais dos 50, a icona transcendeu a anécdota do costumismo e, aos poucos, foise desposuíndo de todo elemento accesorio, nunha evolución gradual cara á abstracción, que nunca chegaría a ser pura. Os rostros foron perdendo os seus referentes empíricos, así como o xesto e a caracterización psicolóxica, mentres os corpos convertéronse en grandes campos de cor, manchas descontinuas, ocos e tramas de debuxo que rompían coa composición tradicional. Pero non todas as súas representacións humanas experimentaron esa mesma evolución, exemplo delo son as súas cabezas, parte da anatomía que sempre lle causou un especial interese, e nalgunhas das cales sí buscou unhas formas plásticas que as describisen e singularizaran, converténdoas en auténticos retratos. La presencia humana, casi siempre femenina, fue una constante en la obra de Luis Seoane. Aunque muchas de estas figuras procedían del universo histórico y cultural de Galicia, la mayoría eran imágenes anónimas, arquetipos populares (campesinos, pescadores, mariscadores, etc.) a los que imprimía un carácter emblemático. Pero mientras en los primeros años buscaba ciertos rasgos identitarios y una intencionalidad narrativa para representarlas, desde finales de los 50, el icono transcendió la anécdota del costumbrismo y, poco a poco, se fue despojando de todo elemento accesorio, en una evolución gradual hacia la abstracción, que nunca llegaría a ser pura. Los rostros fueron perdiendo sus referentes empíricos, así como el gesto y la caracterización psicológica, mientras los cuerpos se convirtieron en grandes campos de color, manchas discontinuas, oquedades y tramas de dibujo que rompían con la composición tradicional. Pero no todas sus representaciones humanas experimentaron esa misma evolución, ejemplo de ello son sus cabezas, parte de la anatomía que siempre le causó un especial interés, y en algunas de las cuales sí buscó unas formas plásticas que las describieran y singularizaran, convirtiéndolas en auténticos retratos.

80


Os noivos. 1940. Inv. 5074

81


Incierta temiendo. 1958. Inv. 5060

82


Hombre errante, libre. 1958. Inv. 5063

83


Haciendo el actor. 1958. Inv. 5051

84


Ciego violinista zurdo. 1958. Inv. 5053

85


Cada cabeza un color. 1958. Inv. 4981

86


Figura. 1959. Inv. 4799

87


Sen título. 1959. Inv. 4796

88


Actitud decisiva. c. 1960. Inv. 5068

89


Rostro guerrero y números. Inv. 5026

90


El olvidado (I). 1960 Inv. 5008

El olvidado (II). 1960. Inv. 5007

91


Diálogo con signos, andando. 1960. Inv. 4983

92


Soldado, después de las cavernas. 1961. Inv. 4982

93


Actor de personaje clásico. 1961. Inv. 4808

94


Homenaje de Occidente a la Grecia antigua. 1961. Inv. 4807

95


Señor de los desterrados. 1961. Inv. 4991

96


Imagen que se premoniza. c. 1961. Inv. 4985

97


Sen título. 1961. Inv. 4811

98


Figura amarilla y roja. 1961. Inv. 4809

99


Un preclaro mendigo. 1961. Inv. 4987

100


Bienvenida al pájaro de las brumas. 1962. Inv. 4989

101


Actor representando a un Inca. 1962. Inv. 4973

102


Así, nada más. 1962. Inv. 4980

103


No nuestra sombra. 1962. Inv. 5070

104


Sen título. 1963. Inv. 4814

105


Personaje decididamente furtivo. 1964. Inv. 5002

106


Personaje con un bulto al brazo. 1964. Inv. 4817

107


Jinete en noche de luna. 1965. Inv. 5031

108


Declamador sorprendido. 1965. Inv. 5032

109


Desnudo esgrimista con basto. 1965. Inv. 5033

110


Guerrero antiguo. 1965. Inv. 5052

111


Integrándose en signos. 1965. Inv. 5006

112


Actor en olvidado papel. Inv. 5064

113


El gran magistrado. 1966. Inv. 5019

114


Cabeza II. 1965. Inv. 4818

115


Turbio orador divagando. 1966. Inv. 5014

116


Cada uno con sus trapos. 1966. Inv. 5015

117


Cabeza. Inv. 5069

118


Figuras esperando. 1967. Inv. 4823

119


Sen título. 1967. Inv. 5130

120


Sen título. 1967. Inv. 5132

121


León Felipe. 1967. Inv. 5042

Gran viejo poeta trashumante, justo. 1967. Inv. 5043

122


García Márquez. 1967. Inv. 5065

García Márquez. 1967. Inv. 5066

123


Kafka. 1967. Inv. 5044

124


Julio Cortázar. 1967. Inv. 5046

125


Miguel Hernández 1938. 1967. Inv. 5047

126


Paul Klee. 1967. Inv. 5071

127


Homenaje (Tania la guerrillera). 1967/1968. Inv. 5067

128


Antonio Machado. 1968. Inv. 5049

129


Alberto Durero en su quinto centenario. 1971. Inv. 5048

130


Henry Miller. 1968. Inv. 5045

131


Figura en azul y negro con fondo amarillo. 1968. Inv. 4826

132


Unha testa nunca é unha. 1969. Inv. 4827

133


Con paso decidido. 1972. Inv. 5036

134


Cabeza. 1974. Inv. 4830

135


Natureza e paisaxe Naturaleza y paisaje A paisaxe foi un tema importante na obra de Luís Seoane aínda que descontinuo ao longo da súa produción artística. Con todo serviulle como campo para experimentar o seu estilo pictórico evolucionando cara ao sintetismo e o cromatismo ata a definición do seu estilo nos anos 60. A súa viaxe en 1951 a Chos Malal ( Neuquén), aos pés dos Andes, marcou un cambio na súa pintura e a partir de entón interesouse por captar o sentido cósmico da natureza no canto da paisaxe transformada polo home. Desde o exilio comezou a ‘figurar recordos’ da súa Galicia natal nos que a terra adquire un valor especial tanto en paisaxes rurais como urbanas e será un motivo recorrente na súa traxectoria artística xunto co mar, ao cal lle unía un vínculo singular que reflectiu en múltiples obras: o mar do Orzán, de Ártabros ou de Fisterra, aos que conferiu matices especiais e dotou de gran vivacidade, ou mares sobrevoadas por aves mariñas como as gaivotas ou os fascinantes albatros, enigmática ave de gran envergadura cuxa vida atravesando os océanos rememoraríalle a súa terra máis aló do Atlántico. Os astros protagonizaron tamén os seus óleos e gravados: a lúa e o sol aluden ao significado do círculo como símbolo da vida eterna, en relación cos símbolos primitivos e o seu carácter esencial, sen esquecer as súas reminiscencias celtas. El paisaje fue un tema importante en la obra de Luis Seoane aunque discontinuo a lo largo de su producción artística. No obstante le sirvió como campo para experimentar su estilo pictórico evolucionando hacia el sintetismo y el cromatismo hasta la definición de su estilo en los años 60. Su viaje en 1951 a Chos Malal (Neuquén), a los pies de los Andes, marcó un cambio en su pintura y a partir de entonces se interesó por captar el sentido cósmico de la naturaleza en vez del paisaje transformado por el hombre. Desde el exilio comenzó a ‘figurar recuerdos’ de su Galicia natal en los que la tierra adquiere un valor especial tanto en paisajes rurales como urbanos y será un motivo recurrente en su trayectoria artística junto con el mar, al cual le unía un vínculo singular que reflejó en múltiples obras: el mar del Orzán, de Ártabros o de Finisterre, a los que confirió matices especiales y dotó de gran vivacidad, o mares sobrevolados por aves marinas como las gaviotas o los fascinantes albatros, enigmática ave de gran envergadura cuya vida atravesando los océanos le rememoraría su tierra más allá del Atlántico. Los astros protagonizaron también sus óleos y grabados: la luna y el sol aluden al significado del círculo como símbolo de la vida eterna, en relación con los símbolos primitivos y su carácter esencial, sin olvidar sus reminiscencias celtas.

136


En el parque. 1954. Inv. 4794

137


A horta La huerta Neste lenzo pintado no exilio en 1952 rememora o valor da terra, do campo, sempre presente na súa obra. Apréciase xa un cambio no seu estilo pictórico cara a un expresionismo figurativo e a potenciación do uso da cor. Aínda que é unha composición realista coa árbore nun primeiro plano, a paisaxe adquire un cariz simbólico e subxectivo cuxa forza baséase na exultante cor e na expresividade do trazo, claro indicio da súa evolución posterior cara a un marcado sintetismo, como se aprecia en “A árbore” que pintou en 1958, de influencia construtivista.

En este lienzo pintado en el exilio en 1952 rememora el valor de la tierra, del campo, siempre presente en su obra. Se aprecia ya un cambio en su estilo pictórico hacia un expresionismo figurativo y la potenciación del uso del color. Aun siendo una composición realista con el árbol en primer plano, el paisaje adquiere un cariz simbólico y subjetivo cuya fuerza se basa en el exultante color y en la expresividad del trazo, claro indicio de su evolución posterior hacia un marcado sintetismo, como se aprecia en “El árbol” que pintó en 1958, de influencia constructivista.

138


La huerta. 1952. Inv. 4793

139


El árbol. 1958. Inv. 4795

140


Paisaje con árboles. 1960. Inv. 4802

141


Cipreses de pájaros escondidos, silenciosos. c. 1960. Inv. 5005

142


El crepúsculo. 1961. Inv. 4977

143


No tan negra la noche. 1961/1963. Inv. 4978

144


Gran nube y desnudo. 1965. Inv. 5034

145


Paisaje. 1966. Inv. 4821

146


Pájaros en la ría de Sada. 1959. Inv. 5027

147


Cielo, luna y mar borrascoso. 1965. Inv. 5035

148


Albatros en un mar cualquiera. 1962. Inv. 4813

149


Gaviotas en el mar de los à rtabros. 1961. Inv. 4974

150


Albatros en un mar cualquiera. 1962. Inv. 4832

151


Secadoiro de polbos II Secadero de pulpos II Unha estampa habitual da paisaxe costeira galega eran os secadoiros de congros e de polbos situados en espazos abertos. Seoane rememora esa imaxe nesta obra achegando os polbos a un primeirísimo plano, dispostos case coma se fose unha natureza morta, aínda que formando parte dunha paisaxe mariña coa alusión ao mar no fondo. Con todo iso consegue crear o efecto dunha paisaxe conxelada no tempo.

Una estampa habitual del paisaje costero gallego eran los secaderos de congrios y de pulpos situados en espacios abiertos. Seoane rememora esa imagen en esta obra acercando los pulpos a un primerísimo plano, dispuestos casi como si se tratara de una naturaleza muerta, aunque formando parte de un paisaje marino con la alusión al mar en el fondo. Con todo ello consigue crear el efecto de un paisaje congelado en el tiempo.

152


Secadero de pulpos II. 1965. Inv. 4820

153


Secadero de pulpos I. 1965. Inv. 4819

154


El pulpo. 1967. Inv. 5086

El pulpo. 1967. Inv. 5087


El pulpo. 1967. Inv. 5082

El pulpo. 1967. Inv. 5083


El pulpo. 1967. Inv. 5084

El pulpo. 1967. Inv. 5085


El pulpo. 1967. Inv. 4964

158


El pulpo II. 1967. Inv. 4965

159


Finisterre. 1968. Inv. 5004

160


Paisaje de ría. 1966. Inv. 4996

161


Mar e rocas Mar y rocas Ademais de mostrar a nostalxia da súa terra, coas súas mariñas Seoane busca crear efectos emocionais que denoten a poderosa forza do mar e que transmitan á vez a fascinación do silencio. Esa forza do mar está representada aquí grazas á densidade do cromatismo, ás formas ondulatorias da ondada bordeadas por liñas negras que crean unha vibración melódica da luz, nunha composición sintética e á vez rítmica, de gran vigor expresivo, que culmina cunha marcada liña do horizonte que convida a ver máis aló.

Además de mostrar la añoranza de su tierra, con sus marinas Seoane busca crear efectos emocionales que denoten la poderosa fuerza del mar y que transmitan a la vez la fascinación del silencio. Esa fuerza del mar está representada aquí gracias a la densidad del cromatismo, a las formas ondulantes del oleaje bordeadas por líneas negras que crean una vibración melódica de la luz, en una composición sintética y a la vez rítmica, de gran vigor expresivo, que culmina con una marcada línea del horizonte que invita a ver más allá.

162


Mar y rocas. 1976. Inv. 4831

163


El sol I. 1967. Inv. 5037

164


El sol III. 1967. Inv. 5038

165


El sol IV. 1967. Inv. 5039

166


El sol V. 1967. Inv. 5040

El sol VI. 1967. Inv. 5041


Tres soles en Galicia Tres soles en Galicia Nesta obra Seoane inspírase en mitos e lendas galegas apocalípticas, como el mesmo relata nunha carta: “os tres soles que na Idade Media divisaron no ceo galego os campesiños con natural sorpresa e espanto. Pensaron nun anuncio do Fin do Mundo”. Esquematiza os soles en grandes manchas planas de vivas cores, co seu círculo central negro, que destacan sobre un brillante fondo amarelo.

En esta obra Seoane se inspira en mitos y leyendas gallegas apocalípticas, como él mismo relata en una carta: “los tres soles que en la Edad Media divisaron en el cielo gallego los campesinos con natural sorpresa y espanto. Pensaron en un anuncio del Fin del Mundo”. Esquematiza los soles en grandes manchas planas de vivos colores, con su círculo central negro, que destacan sobre un brillante fondo amarillo.

168


Tres soles en Galicia. 1967. Inv. 4825

169


La otra cara de la Luna I. 1967. Inv. 4970

170


La otra cara de la Luna II. 1967. Inv. 4971

171


Bodegóns Bodegones Aínda que non se trate dun dos seus temas máis habituais, Luís Seoane cultivou o bodegón ao longo das súas diferentes etapas. Desde os seus primeiros exemplos máis expresionistas dos anos 40 ata alcanzar a síntese formal dos últimos, experimentou a mesma evolución estilística que o resto da súa pintura. E é que as súas naturezas mortas constituíron un magnifico campo de ensaio para a construción do seu estilo. As súas obras de madurez foron a mellor expresión do cubismo sintético. Tratábase de composicións integradas por non máis dun ou dous obxectos cotiáns que se situaban sobre unha mesa nunha disposición moi equilibrada, onde as superficies xeométricas de cromatismo puro e intenso actuaban como esqueleto da obra, chegando a adquirir autonomía propia ata desvinculares dos límites impostos pola liña, e ordenar o espazo nun xogo de horizontais e verticais. Pero esta tendencia ao esquematismo e á depuración das formas non foi algo casual, senón que puxo de manifesto a influencia dunha linguaxe plástica vinculada ás vangardas, e aprendido na contorna da Escola de París, da man de artistas como Léger, Picasso ou Matisse, cuxa influencia nunca lle importou recoñecer. Aunque no se trate de uno de sus temas más habituales, Luis Seoane cultivó el bodegón a lo largo de sus diferentes etapas. Desde sus primeros ejemplos más expresionistas de los años 40 hasta alcanzar la síntesis formal de los últimos, experimentó la misma evolución estilística que el resto de su pintura. Y es que sus naturalezas muertas constituyeron un magnifico campo de ensayo para la construcción de su estilo. Sus obras de madurez fueron la mejor expresión del cubismo sintético. Se trataba de composiciones integradas por no más de uno o dos objetos cotidianos que se situaban sobre una mesa en una disposición muy equilibrada, donde las superficies geométricas de cromatismo puro e intenso actuaban como esqueleto de la obra, llegando a adquirir autonomía propia hasta desvinculares de los límites impuestos por la línea, y ordenar el espacio en un juego de horizontales y verticales. Pero esta tendencia al esquematismo y a la depuración de las formas no fue algo casual, sino que puso de manifiesto la influencia de un lenguaje plástico vinculado a las vanguardias, y aprendido en el entorno de la Escuela de París, de la mano de artistas como Léger, Picasso o Matisse, cuya influencia nunca le importó reconocer.

172


Bodegón de la calabaza. 1959. Inv. 4800

173


174


Bodegón. Jarra y aguacate. 1960. Inv. 4801

175


Guerra e denuncia social Guerra y denuncia social Movido polo seu forte compromiso político e cultural, Luís Seoane puxo un acento especial en denunciar os abusos inflixidos ao pobo, as desigualdades sociais e a precariedade laboral. Neste sentido, o tema da emigración e do exilio destacou especialmente, ofrecendo unha lectura progresista sobre unha realidade dolorosa que lle afectaría tan directamente. Por outra banda, a atroz experiencia da Guerra Civil e as súas consecuencias estaban na base dunha parte importante da súa produción, onde ofreceu unha intensa crónica dunha España política e socialmente convulsa. Así, ao seu primeiro álbum sobre a represión franquista, Trece estampas de la traición, sucederíanlle moitas outras series que aludían a unha situación de inxustiza, despotismo e violencia, xa fose dunha maneira metafórica como en O Meco, lenda que relata o levantamento dos veciños de O Grove, ou dunha forma máis directa e realista como as xilografías de El caído, sobre a execución de Julián Grimau, o cartafol Intentando golpear ideas, que recrea as loitas universitarias dos anos 60, ou a serie La represión, xurdida ante a forte impresión que lle causaron as folgas mineiras de Asturias, os atentados de Madrid e o axustizamento a garrote vil dos anarquistas a mediados desa mesma década. Movido por su fuerte compromiso político y cultural, Luis Seoane puso un acento especial en denunciar los abusos infligidos al pueblo, las desigualdades sociales y la precariedad laboral. En este sentido, el tema de la emigración y el exilio destacó especialmente, ofreciendo una lectura progresista sobre una realidad dolorosa que le afectaría tan directamente. Por otro lado, la atroz experiencia de la Guerra Civil y sus consecuencias estaban en la base de una parte importante de su producción, donde ofreció una intensa crónica de una España política y socialmente convulsa. Así, a su primer álbum sobre la represión franquista, Trece estampas de la traición, le sucederían muchas otras series que aludían a una situación de injusticia, despotismo y violencia, ya fuera de manera metafórica como en O Meco, leyenda que relata el levantamiento de los vecinos de O Grove, o de una forma más directa y realista como las xilografías de El caído, sobre la ejecución de Julián Grimau, la carpeta Intentando golpear ideas, que recrea las luchas universitarias de los años 60, o la serie La represión, surgida ante la fuerte impresión que le causaron las huelgas mineras de Asturias, los atentados de Madrid y el ajusticiamiento a garrote vil de los anarquistas a mediados de esa misma década.

176


Inestable mendigo. 1962. Inv. 4984

177


Álbum O Meco. Edicións do Castro. Osedo, A Coruña, 1963. Inv. 5081 Sen título. Do álbum O Meco. Edición de 1963. Inv. 5081 (1) Sen título. Do álbum O Meco. Edición de 1963. Inv. 5081 (2)

178


Sen título. Do álbum O Meco. Edición de 1963. Inv. 5081 (3)

179


Sen título. Do álbum O Meco. Edición de 1963. Inv. 5081 (4) Sen título. Do álbum O Meco. Edición de 1963. Inv. 5081 (5)

Sen título. Do álbum O Meco. Edición de 1963. Inv. 5081 (6) Sen título. Do álbum O Meco. Edición de 1963. Inv. 5081 (7)

180


Sen título. Do álbum O Meco. Edición de 1963. Inv. 5081 (8) Sen título. Do álbum O Meco. Edición de 1963. Inv. 5081 (9)

Sen título. Do álbum O Meco. Edición de 1963. Inv. 5081 (10) Sen título. Do álbum O Meco. Edición de 1963. Inv. 5081 (11)

181


Mendigos cautelosos, burlones. 1963. Inv. 4979

182


La calle. 1964. Inv. 4993

183


El caído (1). 1964. Inv. 5011

184


El caído (2). 1964. Inv. 5010

185


El caído (3). 1964. Inv. 5009

186


Sombrío sueño premonitorio. 1964. Inv. 5025

187


La represión I. 1965. Inv. 5020

La represión II. 1965. Inv. 5021


La represión III. 1965. Inv. 5022

La represión IV. 1965. Inv. 5023


Solos con jubilación y recuerdos. 1965. Inv. 5024

190


Duro verdugo siniestro. 1966. Inv. 4992

191


Emigrante Emigrante Un dos grandes temas de contido social cultivados por Seoane foi o da emigración, drama sufrido por tantos galegos que, como el, estiveron marcados pola nostalxia da súa terra. Para este óleo inspirouse nun feito real ocorrido na cidade de Xenebra. O cartel que a muller leva colgado “Ela chámase Manuela Rodríguez, ela é analfabeta, axúdena Xenebra 1963” evoca unha referencia publicada na prensa que lle conmoveu ata o punto de querer inmortalizala e convertela no símbolo da miseria e o desarraigamento vividos por tantos seres anónimos desprazados lonxe do seu país.

Uno de los grandes temas de contenido social cultivados por Seoane fue el de la emigración, drama sufrido por tantos gallegos que, como él, estuvieron marcados por la nostalgia de su tierra. Para este óleo se inspiró en un hecho real ocurrido en la ciudad de Ginebra. El cartel que la mujer lleva colgado “Ella se llama Manuela Rodríguez, ella es analfabeta, ayúdenla Ginebra 1963” evoca una referencia publicada en la prensa que le conmovió hasta el punto de querer inmortalizarla y convertirla en el símbolo de la miseria y el desarraigo vividos por tantos seres anónimos desplazados lejos de su país.

192


Emigrante. 1967. Inv. 4822

193


Álbum Intentando golpear ideas. Ediciones Cuco-Rei. Buenos Aires-La Coruña, 1972. Inv. 6181 Sen título. Do álbum Intentando golpear ideas. Edición de 1972. Inv. 6182 Sen título. Do álbum Intentando golpear ideas. Edición de 1972. Inv. 6183 Sen título. Do álbum Intentando golpear ideas. Edición de 1972. Inv. 6184


Sen título. Do álbum Intentando golpear ideas. Edición de 1972. Inv. 6185

195


Sen título. Do álbum Intentando golpear ideas. Edición de 1972. Inv. 6186 Sen título. Do álbum Intentando golpear ideas. Edición de 1972. Inv. 6187 Sen título. Do álbum Intentando golpear ideas. Edición de 1972. Inv. 6188


Sen título. Do álbum Intentando golpear ideas. Edición de 1972. Inv. 6189 Sen título. Do álbum Intentando golpear ideas. Edición de 1972. Inv. 6190


Álbum El matadero. Ediciones La Garza. Buenos Aires, 1974. Inv. 5788 Sen título. Do álbum El matadero. Edición de 1974. Inv. 5789 Sen título. Do álbum El matadero. Edición de 1974. Inv. 5790


Sen título. Do álbum El matadero. Edición de 1974. Inv. 5791

199


Sen título. Do álbum El matadero. Edición de 1974. Inv. 5792 Sen título. Do álbum El matadero. Edición de 1974. Inv. 5793

Sen título. Do álbum El matadero. Edición de 1974. Inv. 5794 Sen título. Do álbum El matadero. Edición de 1974. Inv. 5795


Sen título. Do álbum El matadero. Edición de 1974. Inv. 5796 Sen título. Do álbum El matadero. Edición de 1974. Inv. 5797

Sen título. Do álbum El matadero. Edición de 1974. Inv. 5798 Sen título. Do álbum El matadero. Edición de 1974. Inv. 5799


Mitos, tradicións e lendas Mitos, tradiciones y leyendas As lendas, mitos e tradicións de Galicia foron un tema recorrente na obra de Luís Seoane. Coa súa visión mítica quixo axudar a definir Galicia como un país cunha identidade diferenciada. O seu obxectivo era crear un pasado intemporal prestixiando determinados feitos para crear na colectividade un sentimento de orgullo e de pertenza. Nas súas creacións destacou a reinterpretación de varios temas entre os que sobresaíron a estética céltica e o mundo medieval. As súas obras inspiradas na estética celta caracterizáronse por unha mirada persoal cargada dunha linguaxe simbólica de formas arcaicas a través de espirais, círculos e liñas entrelazadas que nos remiten á prehistoria galega tanto ás inscricións dos petróglifos, como aos trisqueis da cultura castrexa. Todas estas imaxes son un claro reflexo da relación entre o primitivismo e a linguaxe vangardista. O mundo medieval abordouno coa recuperación de personaxes silenciados ou esquecidos. As súas imaxes foron o resultado da relectura da escultura románica, das vidreiras góticas ou dos libros miniados creando un novo imaxinario gráfico e simbólico de Galicia. Na súa obra tamén abordou o pasado arxentino cun achegamento ás culturas precolombinas nos huacos, personaxes inspirados en pezas cerámicas das culturas andinas. Ademais reivindicou este pasado arxentino por medio de personaxes como Martina Céspedes. Las leyendas, mitos y tradiciones de Galicia fueron un tema recurrente en la obra de Luis Seoane. Con su visión mítica quiso ayudar a definir Galicia como un país con una identidad diferenciada. Su objetivo era crear un pasado intemporal prestigiando determinados hechos para crear en la colectividad un sentimiento de orgullo y de pertenencia. En sus creaciones destacó la reinterpretación de varios temas entre los que sobresalieron la estética céltica y el mundo medieval. Sus obras inspiradas en la estética celta se caracterizaron por una mirada personal cargada de un lenguaje simbólico de formas arcaicas a través de espirales, círculos y líneas entrelazadas que nos remiten a la prehistoria gallega tanto a las inscripciones de los petroglifos, como a los trisqueles de la cultura castrexa. Todas estas imágenes son un claro reflejo de la relación entre el primitivismo y el lenguaje vanguardista. El mundo medieval lo abordó con la recuperación de personajes silenciados u olvidados. Sus imágenes fueron el resultado de la relectura de la escultura románica, de las vidrieras góticas o de los libros miniados creando un nuevo imaginario gráfico y simbólico de Galicia. En su obra también abordó el pasado argentino con un acercamiento a las culturas precolombinas en los huacos, personajes inspirados en piezas cerámicas de las culturas andinas. Además reivindicó este pasado argentino por medio de personajes como Martina Céspedes.

202


Maria Pita. Do รกlbum Catro poemas galegos. Ediciรณn de 1951. Inv. 5134 (1)

203


Ilustracións para o álbum Imaxens celtas Ilustraciones para el álbum Imaxens celtas O álbum Imaxens celtas (1977) está composto por vinte xilografías a unha única cor; supón un regreso á prehistoria desde unha perspectiva persoal. Nos motivos representados predomina a espiral, os círculos e as liñas entrelazadas, todos eles relacionados coa estética celta. Destaca nesta obra a síntese expresiva e esquemática que tende á abstracción.

Álbum Catro poemas galegos.. Editorial Argentina de Música, Buenos Aires, 1951. Inv. 5134

El álbum Imaxens celtas (1977) está compuesto por veinte xilografías a un único color; supone un regreso a la prehistoria desde una perspectiva personal. En los motivos representados predomina la espiral, los círculos y las líneas entrelazadas, todos ellos relacionados con la estética celta. Destaca en esta obra la síntesis expresiva y esquemática que tiende a la abstracción.

Maria Balteria. Do álbum Catro poemas galegos. Edición de 1951. Inv. 5134 (2)


Ruy Xordo. Do รกlbum Catro poemas galegos. Ediciรณn de 1951. Inv. 5134 (3)

O Bispo Adaulfo. Do รกlbum Catro poemas galegos. Ediciรณn de 1951. Inv. 5134 (4)

205


Bárbaro obediente antiguo. 1958. Inv. 5056

206


Hechicero batallador. 1958. Inv. 5057

207


Antiguo guerrero cantábrico. 1958. Inv. 5028

208


Gaucho dormido con viento sur. 1959. Inv. 4975

209


Ana Manana (1). 1960. Inv. 4997

210


Ana Manana (2). 1960. Inv. 4998

211


Ofelia en Elsinor. 1960. Inv. 4988

212


Guerrero celta al acecho, olvidado. 1961. Inv. 4976

213


El peregrino. 1962. Inv. 5003

214


Rey de origen divino. 1962. Inv. 4994

215


Es la loca del bosque. 1962. Inv. 4995

216


Ángel, oro y azul. 1962. Inv. 4972

217


Juana de los trapos. 1963. Inv. 5013

218


Guerrero. 1964. Inv. 4815

219


La profecía. 1964. Inv. 5000

220


El caballero de El Paso Honroso. 1964. Inv. 4986

221


Sacerdotisa de oscuros presagios. 1965. Inv. 4999

222


Sacerdotisa de oscuros presagios (2). 1965. Inv. 5001

223


Cabeza de huaco Cabeza de huaco Nesta estampa Seoane rememora as culturas prehispánicas peruanas dos Andes Centrais e da costa deste país. Un huaco é unha peza cerámica na que se reproducía, entre outros motivos, os rostros humanos. O rostro do personaxe, cuns claros trazos indíxenas, volve relacionar a obra de Seoane coas culturas primitivas. A técnica de gravado potencia este gusto polo ancestral.

En esta estampa Seoane rememora las culturas prehispánicas peruanas de los Andes centrales y de la costa de este país. Un huaco es una pieza cerámica en la que se reproducía, entre otros motivos, los rostros humanos. El rostro del personaje con unos claros rasgos indígenas vuelve a relacionar la obra de Seoane con las culturas primitivas. La técnica de grabado potencia este gusto por lo ancestral.

224


Cabeza de huaco. 1966. Inv. 4966

Cabeza de huaco II. 1966. Inv. 4967

225


Homúnculo de lengua viperina. 1966. Inv. 4968

226


Homúnculo de lengua viperina II. 1966. Inv. 4969

227


Diálogo y alborozo. 1970. Inv. 4828

228


Retablo. 1973-1977. Inv. 4829

229


Álbum Martina Céspedes Álbum Martina Céspedes Martina Céspedes foi unha porteña que defendeu ao Río da Prata da invasión inglesa en 1807. Coa súa intervención no conflito converteuse nunha mítica heroína criolla da resistencia popular no imaxinario porteño. Polos seus actos foi nomeada Sarxento Maior do Exército con dereito a soldo e ao uso de uniforme. En anos posteriores aos feitos desfilou en actos patrióticos. Outro exemplo de achegamento á historia de Arxentina será o álbum sobre o gaucho Martín Fierro.

Martina Céspedes fue una porteña que defendió al Río de la Plata de la invasión inglesa en 1807. Con su intervención en el conflicto se convirtió en una mítica heroína criolla de la resistencia popular en el imaginario porteño. Por sus actos fue nombrada Sargento Mayor del Ejército con derecho a sueldo y a uso de uniforme. En años posteriores a los hechos desfiló en actos patrióticos. Otro ejemplo de acercamiento a la historia de Argentina será el álbum sobre el gaucho Martín Fierro.

230


Álbum Martina Céspedes. Ediciones Martina Céspedes, Buenos Aires. Inv. 6145

231


Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972. Inv. 6146 Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972. Inv. 6147 Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972. Inv. 6148

232


Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972. Inv. 6149 Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972. Inv. 6150 Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972. Inv. 6151

233


Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972. Inv. 6152 Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972. Inv. 6153 Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972.Inv. 6154

234


Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972. Inv. 6155 Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972. Inv. 6156 Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972. Inv. 6157

235


Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972. Inv. 6158 Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972. Inv. 6159 Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972. Inv. 6160

236


Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972. Inv. 6161 Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972. Inv. 6162 Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972. Inv. 6163

237


Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972. Inv. 6164 Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972. Inv. 6165 Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972. Inv. 6166

238


Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972. Inv. 6167 Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972. Inv. 6168 Sen título. Do álbum Martina Céspedes. 1972. Inv. 6169

239


Ilustracións para o álbum Imaxens celtas Ilustraciones para el álbum Imaxens celtas O álbum Imaxens celtas (1977) está composto por vinte xilografías a unha única cor; supón un regreso á prehistoria desde unha perspectiva persoal. Nos motivos representados predomina a espiral, os círculos e as liñas entrelazadas, todos eles relacionados coa estética celta. Destaca nesta obra a síntese expresiva e esquemática que tende á abstracción.

El álbum Imaxens celtas (1977) está compuesto por veinte xilografías a un único color; supone un regreso a la prehistoria desde una perspectiva personal. En los motivos representados predomina la espiral, los círculos y las líneas entrelazadas, todos ellos relacionados con la estética celta. Destaca en esta obra la síntesis expresiva y esquemática que tiende a la abstracción.

240


Sen título. Do álbum Imaxens celtas. 1977. Inv. 5106 Sen título. Do álbum Imaxens celtas. 1977. Inv. 5107

241


Sen título. Do álbum Imaxens celtas. 1977. Inv. 5108 Sen título. Do álbum Imaxens celtas. 1977. Inv. 5109

242


Sen título. Do álbum Imaxens celtas. 1977. Inv. 5110

Sen título. Do álbum Imaxens celtas. 1977. Inv. 5112

Sen título. Do álbum Imaxens celtas. 1977. Inv. 5111

Sen título. Do álbum Imaxens celtas. 1977. Inv. 5114

243


Sen título. Do álbum Imaxens celtas. 1977. Inv. 5113 Sen título. Do álbum Imaxens celtas. 1977. Inv. 5115

244


Sen título. Do álbum Imaxens celtas. 1977. Inv. 5116

Sen título. Do álbum Imaxens celtas. 1977. Inv. 5117

Sen título. Do álbum Imaxens celtas. 1977. Inv. 5118

Sen título. Do álbum Imaxens celtas. 1977. Inv. 5119

245


Sen título. Do álbum Imaxens celtas. 1977. Inv. 5120 Sen título. Do álbum Imaxens celtas. 1977. Inv. 5122

246


Sen título. Do álbum Imaxens celtas. 1977. Inv. 5121

Sen título. Do álbum Imaxens celtas. 1977. Inv. 5124

Sen título. Do álbum Imaxens celtas. 1977. Inv. 5123

Sen título. Do álbum Imaxens celtas. 1977. Inv. 5125

247


Series e carpetas de gravados Series y carpetas de grabados Os primeiros contactos de Luís Seoane co gravado producíronse na década dos 30, utilizando as técnicas do linóleo e do estarcido, pero foi en Arxentina onde experimentou cos medios e materiais máis diferentes, creando estampas tanto para tapas de libros, cartafoles ou tiradas soltas. O procedemento do gravado adquiriu un grande interese para el, tanto pola súa condición innata de multiplicidade que se adecuaba á súa visión democratizadora da arte, como por constituír un magnífico banco de probas onde investigar e resolver variacións que posteriormente deixaría reflectidas noutras das súas expresións artísticas. Ao longo da súa vida publicou máis de sesenta carpetas de gravado como artista e editor, pero sempre cunha visión que transcende a do mero ilustrador. Cada edición producíase en tiradas curtas, numeradas e asinadas polo autor, e algunhas delas enriqueceronse con escritos ou prólogos de destacados críticos e colaboradores. En ocasións, moitas das primeiras galeradas dos seus libros incorporaban gravados orixinais impresos por separado, ás veces coloreados, asinados e marcados con números ou letras que os convertía en exemplares únicos para o coleccionista. Los primeros contactos de Luis Seoane con el grabado se produjeron en la década de los 30, utilizando las técnicas del linóleo y del estarcido. Pero fue en Argentina donde experimentó con los medios y materiales más diferentes, creando estampas para tapas de libros, carpetas o tiradas sueltas. El procedimiento del grabado adquirió un gran interés para él, tanto por su condición innata de multiplicidad que se adecuaba a su visión democratizadora del arte, como por constituir un magnífico banco de pruebas donde investigar y resolver variaciones que posteriormente dejaría reflejadas en otras de sus expresiones artísticas. A lo largo de su vida publicó más de sesenta carpetas de grabado como artista y editor, pero siempre con una visión que trasciende la del mero ilustrador. Cada edición se producía en tiradas cortas, numeradas y firmadas por el autor, y algunas de ellas se enriquecían con escritos o prólogos de destacados críticos y colaboradores. En ocasiones, muchas de las primeras galeradas de sus libros incorporaban grabados originales impresos por separado, a veces coloreados, firmados y marcados con números o letras que los convertía en ejemplares únicos para el coleccionista.

248


Álbum Diez xilografías originales. Bestiario. Ediciones Ellena. Rosario. S. Fe, Argentina, 1965. Inv. 6170

249


Monstruos celestes. Do álbum Diez xilografías originales. Edición de 1965. Inv. 6171

250


Cabeza de macho cabrío. Do álbum Diez xilografías originales. Edición de 1965. Inv. 6172

251


El hombre-lobo, bestia floklórica. Do álbum Diez xilografías originales. Edición de 1965. Inv. 6173

252


Sirena, bestia mítica. Do álbum Diez xilografías originales. Edición de 1965. Inv. 6174

253


La serpiente alada. Do álbum Diez xilografías originales. Edición de 1965. Inv. 6175

254


El monstruo de los emblemas. Do álbum Diez xilografías originales. Edición de 1965. Inv. 6176

255


Una bestia as. Do álbum Diez xilografías originales. Edición de 1965. Inv. 6177

256


Reptil-ave de los alquimistas. Do álbum Diez xilografías originales. Edición de 1965. Inv. 6178

257


Bulto de éxito. Do álbum Diez xilografías originales. Edición de 1965. Inv. 6179

258


Rostro de la bestia de mando. Do álbum Diez xilografías originales. Edición de 1965. Inv. 6180

259


à lbum Insectario. Editorial Tres, Catorce, Diecisiete, Madrid, 1975. Inv. 5080

260


Sen título. Do álbum Insectario. Edición de 1975. Inv. 5080 (1)

261


Sen título. Do álbum Insectario. Edición de 1975. Inv. 5080 (2)

262


Sen título. Do álbum Insectario. Edición de 1975. Inv. 5080 (3)

263


Sen título. Do álbum Insectario. Edición de 1975. Inv. 5080 (4)

264


Sen título. Do álbum Insectario. Edición de 1975. Inv. 5080 (5)

265


Sen título. Do álbum Insectario. Edición de 1975. Inv. 5080 (6)

266


Sen título. Do álbum Insectario. Edición de 1975. Inv. 5080 (7)

267


Sen título. Do álbum Insectario. Edición de 1975. Inv. 5080 (8)

268


Sen título. Do álbum Insectario. Edición de 1975. Inv. 5080 (9)

269


Sen título. Do álbum Insectario. Edición de 1975. Inv. 5080 (10)

270


Sen título. Do álbum Insectario. Edición de 1975. Inv. 5080 (11)

271


Sen título. Do álbum Insectario. Edición de 1975. Inv. 5080 (12)

272


Sen título. Do álbum Insectario. Edición de 1975. Inv. 5080 (13)

273


Sen título. Do álbum Insectario. Edición de 1975. Inv. 5080 (14)

274


Sen título. Do álbum Insectario. Edición de 1975. Inv. 5080 (15)

275


Pájaro y sol. Inv. 5126

276


Pájaro y luna. Inv. 5127

277


Pájaro. Inv. 5128

278


Pájaro. Inv. 5129

279


Peixe. Do รกlbum Soma de craridades. 1977. Inv. 5101

280


Peixe. Do รกlbum Soma de craridades. 1977. Inv. 5102

281


Peixe. Do รกlbum Soma de craridades. 1977. Inv. 5103

Peixe. Do รกlbum Soma de craridades. 1977. Inv. 5104

282


Paxaro. Do รกlbum Soma de craridades. 1977. Inv. 5105

283


Álbum 7 Estampas de circo. Ediciones La Garza, Buenos Aires, 1979. Inv. 6123

284


Sen título. Do álbum 7 Estampas de circo. Edición de 1979. Inv. 6124

285


Sen título. Do álbum 7 Estampas de circo. Edición de 1979. Inv. 6125

286


Sen título. Do álbum 7 Estampas de circo. Edición de 1979. Inv. 6126

287


Sen título. Do álbum 7 Estampas de circo. Edición de 1979. Inv. 6127

288


Sen título. Do álbum 7 Estampas de circo. Edición de 1979. Inv. 6128

289


Sen título. Do álbum 7 Estampas de circo. Edición de 1979. Inv. 6129

290


Sen título. Do álbum 7 Estampas de circo. Edición de 1979. Inv. 6130

291


Outras obras de Luís Seoane na colección do Museo Otras obras de Luis Seoane en la colección del Museo

292


Figura rosa. 1973. Inv. 5230

293


Álbum 9 Argentine Xilographers = 9 Xilógrafos Argentinos. The Ellena Editions. Rosario, Argentine, 1965. Inv. 5488

Tormenta y pájaros. Del álbum 9 Xilógrafos argentinos. 1965. Inv. 5498

294


Paisaje. 1965. Inv. 5231

295


Libros ilustrados Libros ilustrados Nos seus anos universitarios espertouse a afección de Luís Seoane pola arte gráfica e, tomando conciencia da realidade cultural e política de Galicia, comprendeu a importancia do libro como factor aglutinante dun pobo. Por iso, no seu exilio bonaerense, comezou un labor editorial en colaboración con outros escritores e artistas (Lorenzo Varela, Arturo Cuadrado, Rafael Dieste...), que non abandonaría ata a súa morte. Con eles nacerían as editoriais galegas na emigración e o libro galego moderno. Desde entón, realizou centenares de ilustracións para libros e todo tipo de publicacións, tanto de debuxo como en gravado, facendo uso dunha gran economía de medios, que levaríalle a prescindir de complexas composicións e custosas cuatricromías. En sus años universitarios se despertó la afición de Luis Seoane por el arte gráfico y, tomando conciencia de la realidad cultural y política de Galicia, comprendió la importancia del libro como factor aglutinante de un pueblo. Por eso, en su exilio bonaerense, comenzó una labor editorial en colaboración con otros escritores y artistas (Lorenzo Varela, Arturo Cuadrado, Rafael Dieste...), que no abandonaría hasta su muerte. Con ellos nacerían las editoriales gallegas en la emigración y el libro gallego moderno. Desde entonces, realizó centenares de ilustraciones para libros y todo tipo de publicaciones, tanto en dibujo como en grabado, haciendo uso de una gran economía de medios, que le llevaría a prescindir de complejas composiciones y costosas cuatricromías.

296


Paradojas de la Torre de marfil. Dibujos por Luis Seoane, Buenos Aires: Ed. Botella al mar, 1952.

Lonxe por Lorenzo Varela. Grabados en madeira por Luís Seoane, Bos Aires: Ed. Botella al mar, 1954. Ejemplar N.º 002.

297


Llanto por Ignacio Sánchez Mejías, por Federico García Lorca. Grabados en madera por Luis Seoane, Buenos Aires: Ed. Losada, 1961. Ejemplar N.º 267.

La insepulta de Paita por Pablo Neruda. Grabados en madera por Luis Seoane, Buenos Aires: Ed. Losada, 1962. Fuera de comercio. Ejemplar V.

298


Sobre los ángeles por Rafael Alberti. Grabados en madera por Luis Seoane, Buenos Aires: Ed. Losada, 1962. Ejemplar N.º 280.

El buitre de Franz Kafka. Grabados en madera de Luis Seoane, Buenos Aires: Ed. Esquema XX, 1968. Ejemplar N.º 87/100.

299


Una confusión cotidiana por Franz Kafka. Grabados en madera de Luis Seoane, Buenos Aires: Ed. Esquema XX, 1968. Ejemplar N.º 84/100. El asesino por Juan José Arreola. Grabados en madera de Luis Seoane, Buenos Aires: Ed. Esquema XX, 1969. Ejemplar N.º 63/100

300


Autos de Gil Vicente. Debuxos de Luís Seoane, A Coruña: Ediciós do Castro, 1991. Exemplar N.º 205.

301


Catalogaciรณn de todo o legado 313 pezas en total Catalogaciรณn de todo el legado 313 piezas en total


A MULLER / LA MUJER Rapariga no parque Muchacha en el parque 1942 260 x 204 mm. Xilografía/papel Nº 7/100 Inv. 5075 Tres mulleres Tres mujeres c. 1954 269 x 335 mm. Xilografía/papel Nº 4/15 Inv. 5073 Figura Figura 1956 92 x 65 cm. Óleo/lenzo Inv. 3955 Campesiña na horta Campesina en la huerta c. 1957 480 x 630 mm. Litografía/papel Nº 6/12 Inv. 2936 A leiteira La lechera c. 1957 629 x 480 mm. Litografía/papel Nº 6/12 Inv. 2934 Sen título Sin título c. 1957 479 x 631 mm. Litografía/papel Nº 6/12 Inv. 2935 Figura campesiña ferruxenta Figura campesina herrumbrada 1958 475 x 348 mm. Xilografía/papel Nº 30/35 Inv. 5062 A vitoria La victoria 1958 466 x 339 mm. Xilografía/papel Nº 35/35 Inv. 5061 Figura en vermellos, sen nome Figura en rojos, sin nombre 1958 498 x 349 mm. Xilografía/papel Nº 26/35 Inv. 5058 Danzarina folclórica Danzarina folklórica 1958 442 x 334 mm. Xilografía/papel Nº 5/35 Inv. 5055

Figura popular Figura popular 1958 467 x 339 mm. Xilografía/papel Nº 11/35 Inv. 5059 A gran comerciante La gran comerciante 1958 487 x 338 mm. Xilografía/papel Nº 19/35 Inv. 5050 A bela época La bella época 1958 496 x 325 mm. Xilografía/papel Nº 13/35 Inv. 5054 Sentada como nun trono Sentada como en un trono 1959 458 x 358 mm. Xilografía/papel Nº 10/16 Inv. 5072 Muller con rodete Mujer con rodete 1959 129 x 81 cm. Óleo/lenzo Inv. 4797 Muller violeta con fondo ocre Mujer violeta con fondo ocre 1959 129 x 81 cm. Óleo/lenzo Inv. 4798 Mater Gallaeciae Mater Gallaeciae 1961 162 x 97 cm. Óleo/lenzo Inv. 4816 Gran campesiña Gran campesina 1961 146 x 89 cm. Óleo/lenzo Inv. 4806 Figura en vermello e terras Figura en rojo y tierras 1961 100 x 65 cm. Óleo/lenzo Inv. 4804 Trenzas vermellas Trenzas rojas 1961 100 x 65 cm. Óleo/lenzo Inv. 4810 Figura con fondo branco Figura con fondo blanco 1961 92 x 60 cm. Óleo/lenzo Inv. 4803

Figura con fondo rosa Figura con fondo rosa 1961 100 x 81 cm. Óleo/lenzo Inv. 4805 A gran comerciante La gran comerciante 1962 116 x 89 cm. Óleo/lenzo Inv. 4812 A Celestina La Celestina 1962 620 x 462 mm. Xilografía/papel Nº 10/35 Inv. 5016 As inquisidoras Las inquisidoras 1964 617 x 400 mm. Xilografía/papel Nº 19/35 Inv. 5012 Equívoco diplomático Equívoco diplomático 1965 619 x 461 mm. Xilografía/papel Nº 1/35 Inv. 5018 Bailarina aspirando a anxo Bailarina aspirando a ángel 1965/1966 618 x 460 mm. Xilografía/papel Nº 6/25 Inv. 4990 Sen título Sin título 1967 364 x 282 mm. Xilografía/papel Nº 25/25 Inv. 5133 Sen título Sin título 1967 364 x 282 mm. Xilografía/papel Nº 29/30 Inv. 5131 Ofreciente campesiña Ofreciente campesina 1966 612 x 478 mm. Xilografía/papel Nº 6/30 Inv. 5017 Gran dama Art Nouveau Gran dama Art Nouveau 1967 100 x 81 cm. Óleo/lenzo Inv. 4824

O que queda Lo que queda 1968 600 x 462 mm. Xilografía/papel Nº 1/15 Inv. 5029 Alborozo polo que virá Alborozo por lo que vendrá 1968 599 x 460 mm. Xilografía/papel Nº 15/15 Inv. 5030 As mariscadoras Las mariscadoras 1969 114 x 146 cm. Óleo/lenzo Inv. 3956

FIGURAS E PERSONAXES / FGURAS Y PERSONAJES Os noivos Los novios 1940 331 x 246 mm. Xilografía/papel P. de A. Inv. 5074 Incerta temendo Incierta temiendo 1958 502 x 340 mm. Xilografía/papel Nº 26/30 Inv. 5060 Home errante, libre Hombre errante, libre 1958 484 x 337 mm. Xilografía/papel Nº 29/35 Inv. 5063 Facendo o actor Haciendo el actor 1958 480 x 339 mm. Xilografía/papel Nº 2/35 Inv. 5051 Cego violinista zurdo Ciego violinista zurdo 1958 567 x 347 mm. Xilografía/papel N.º 18/35 Inv. 5053 Cada cabeza unha cor Cada cabeza un color 1958 620 x 458 mm. Xilografía/papel Nº 5/31 Inv. 4981 Figura Figura 1959 80 x 60 cm. Óleo/lenzo Inv. 4799

303


Sen título Sin título 1959 116 x 89 cm. Óleo/lenzo Inv. 4796 Actitude decisiva Actitud decisiva c. 1960 353 x 237 mm. Xilografía/papel P. de A. Inv. 5068

Imaxe que se premoniza Imagen que se premoniza c. 1961 610 x 477 mm. Xilografía/papel Nº 29/30 Inv. 4985

Xinete en noite de lúa Jinete en noche de luna 1965 614 x 441 mm. Xilografía/papel P. de A. Inv. 5031

Sen título Sin título 1961 100 x 65 cm. Óleo/lenzo Inv. 4811

Declamador sorprendido Declamador sorprendido 1965 620 x 444 mm. Xilografía/papel P. de A. Inv. 5032

Rostro guerreiro e números Rostro guerrero y números 618 x 460 mm. Xilografía/papel Nº 4/25 Inv. 5026

Figura amarela e vermella Figura amarilla y roja 1961 100 x 65 cm. Óleo/lenzo Inv. 4809

O esquecido (I) El olvidado (I) 1960 452 x 620 mm. Xilografía/papel Nº 3/30 Inv. 5008

Un preclaro esmoleiro Un preclaro mendigo 1961 617 x 452 mm. Xilografía/papel Nº 6/20 Inv. 4987

O esquecido (II) El olvidado (II) 1960 452 x 618 mm. Xilografía/papel Nº 6/20 Inv. 5007

Benvida ao paxaro das brumas Bienvenida al pájaro de las brumas 1962 611 x 474 mm. Xilografía/papel Nº 4/30 Inv. 4989

Diálogo con signos, andando Diálogo con signos, andando 1960 620 x 459 mm. Xilografía/papel Nº 19/33 Inv. 4983

Actor representando a un Inca Actor representando a un Inca 1962 768 x 560 mm. Xilografía/papel Nº 36/100 Inv. 4973

Soldado, despois das cavernas Soldado, después de las cavernas 1961 620 x 458 mm. Xilografía/papel Nº 3/30 Inv. 4982

Así, nada máis Así, nada más 1962 620 x 450 mm. Xilografía/papel Nº 14/20 Inv. 4980

Actor de personaxe clásico Actor de personaje clásico 1961 100 x 81 cm. Óleo/lenzo Inv. 4808

Non a nosa sombra No nuestra sombra 1962 619 x 452 mm. Xilografía/papel Nº 19/20 Inv. 5070

Homenaxe de Occidente á Grecia antiga Homenaje de Occidente a la Grecia antigua 1961 100 x 81 cm. Óleo/lenzo Inv. 4807 Señor dos desterrados Señor de los desterrados 1961 620 x 453 mm. Xilografía/papel Nº 12/30 Inv. 4991

Sen título Sin título 1963 66 x 54 cm. Óleo/lenzo Inv. 4814 Personaxe decididamente furtivo Personaje decididamente furtivo 1964 612 x 476 mm. Xilografía/papel Nº 8/30 Inv. 5002 Personaxe cun vulto ao brazo Personaje con un bulto al brazo 1964 41 x 33 cm. Óleo/lenzo Inv. 4817

Espido esgrimista con basto Desnudo esgrimista con basto 1965 614 x 441 mm. Xilografía/papel P. de A. Inv. 5033 Guerreiro antigo Guerrero antiguo 1965 495 x 335 mm. Xilografía/papel Nº 10/26 Inv. 5052 Integrándose en signos Integrándose en signos 1965 612 x 475 mm. Xilografía/papel Nº 23/35 Inv. 5006 Actor en esquecido papel Actor en olvidado papel 488 x 339 mm. Xilografía/papel Nº 10/25 Inv. 5064 O gran maxistrado El gran magistrado 1966 610 x 475 mm. Xilografía/papel Nº 2/35 Inv. 5019 Cabeza II Cabeza II 1965 41 x 33 cm. Óleo/lenzo Inv. 4818 Turbio orador divagando Turbio orador divagando 1966 618 x 460 mm. Xilografía/papel Nº 12/25 Inv. 5014 Cada un cos seus trapos Cada uno con sus trapos 1966 618 x 463 mm. Xilografía/papel Nº 10/35 Inv. 5015 Cabeza Cabeza 320 x 260 mm. Xilografía/papel Nº 8/17 Inv. 5069

304

Figuras esperando Figuras esperando 1967 81 x 100 cm. Óleo/lenzo Inv. 4823 Sen título Sin título 1967 364 x 282 mm. Xilografía/papel Nº 28/30 Inv. 5130 Sen título Sin título 1967 364 x 282 mm. Xilografía/papel Nº 25/25 Inv. 5132 León Felipe León Felipe 1967 574 x 432 mm. Xilografía/papel Ejemplar J/Z Inv. 5042 Gran vello poeta transhumante, xusto Gran viejo poeta trashumante, justo 1967 600 x 452 mm. Xilografía/papel Nº 13/20 Inv. 5043 García Márquez García Márquez 1967 345 x 254 mm. Xilografía/papel Nº 18/25 Inv. 5065 García Márquez García Márquez 1967 351 x 255 mm. Xilografía coloreada a man/papel Nº 22/25 Inv. 5066 Kafka Kafka 1967 550 x 431 mm. Xilografía/papel Nº 19/20 Inv. 5044 Julio Cortázar Julio Cortázar 1967 550 x 431 mm. Xilografía/papel Nº 6/12 Inv. 5046 Miguel Hernández 1938 Miguel Hernández 1938 1967 550 x 431 mm. Xilografía/papel P. de A. Inv. 5047


Paul Klee Paul Klee 1967 550 x 432 mm. Xilografía/papel P. de A. Inv. 5071 Homenaxe (Tania a guerrilleira) Homenaje (Tania la guerrillera) 1967/1968 314 x 249 mm. Xilografía/papel Nº 4/25 Inv. 5067 Antonio Machado Antonio Machado 1968 505 x 341 mm. Xilografía/papel Nº 13/25 Inv. 5049 Henry Miller Henry Miller 1968 551 x 431 mm. Xilografía/papel P. de A. Inv. 5045 Alberto Durero no seu quinto centenario Alberto Durero en su quinto centenario 1971 541 x 362 mm. Xilografía/papel Nº 16/25 Inv. 5048 Figura en azul e negro con fondo amarelo Figura en azul y negro con fondo amarillo 1968 76 x 60 cm. Óleo/lenzo Inv. 4826 Unha testa nunca é unha Una cabeza nunca es una 1969 61 x 50 cm. Óleo/lenzo Inv. 4827 Con paso decidido Con paso decidido 1972 415 x 558 mm. Xilografía/papel Nº 15/25 Inv. 5036 Cabeza Cabeza 1974 41 x 33 cm. Óleo/lenzo Inv. 4830

NATUREZA E PAISAXE / NATURALEZA Y PAISAJE No parque En el parque 1954 89 x 116 cm. Óleo/lenzo Inv. 4794

A horta La huerta 1952 61 x 50 cm. Óleo/lenzo Inv. 4793 A árbore El árbol 1958 46 x 38 cm. Óleo/lenzo Inv. 4795 Paisaxe con árbores Paisaje con árboles 1960 130 x 81 cm. Óleo/lenzo Inv. 4802 Cipreses de paxaros escondidos, silenciosos Cipreses de pájaros escondidos, silenciosos c. 1960 618 x 452 mm. Xilografía/papel Nº 14/20 Inv. 5005 O crepúsculo El crepúsculo 1961 620 x 459 mm. Xilografía/papel Nº 10/30 Inv. 4977 Non tan negra a noite No tan negra la noche 1961/1963 477 x 612 mm. Xilografía/papel Nº 1/28 Inv. 4978 Gran nube e espido Gran nube y desnudo 1965 614 x 441 mm. Xilografía/papel Proba do artista Inv. 5034 Paisaxe Paisaje 1966 60 x 73 cm. Óleo/lenzo Inv. 4821 Paxaros na ría de Sada Pájaros en la ría de Sada 1959 610 x 403 mm. Xilografía e témpera/ papel Nº 3/9 Inv. 5027 Ceo, lúa e mar borrascoso Cielo, luna y mar borrascoso 1965 592 x 422 mm. Xilografía/papel Proba do artista Inv. 5035 Albatros nun mar calquera Albatros en un mar cualquiera 1962 146 x 114 cm. Óleo/lenzo Inv. 4813

Gaivotas no mar dos Ártabros Gaviotas en el mar de los Ártabros 1961 618 x 450 mm. Xilografía/papel Nº 2/20 Inv. 4974

O polbo II El pulpo II 1967 597 x 793 mm. Xilografía/papel Nº 1/20 Inv. 4965

Albatros nun mar calquera Albatros en un mar cualquiera 1962 146 x 114 cm. Óleo/lenzo Inv. 4832

Finisterre Finisterre 1968 618 x 452 mm. Xilografía/papel Nº 1/30 Inv. 5004

Secadoiro de polbos II Secadero de pulpos II 1965 100 x 81 cm. Óleo/lenzo Inv. 4820 Secadoiro de polbos I Secadero de pulpos I 1965 100 x 81 cm. Óleo/lenzo Inv. 4819 O polbo El pulpo 1967 338 x 444 mm. Xilografía/papel P. do A. Inv. 5086 O polbo El pulpo 1967 338 x 444 mm. Xilografía/papel P. do A. Inv. 5087 O polbo El pulpo 1967 339 x 442 mm. Xilografía/papel P. do A. Inv. 5082 O polbo El pulpo 1967 337 x 443 mm. Xilografía/papel P. do A. Inv. 5083 O polbo El pulpo 1967 337 x 443 mm. Xilografía/papel P. do A. Inv. 5084 O polbo El pulpo 1967 338 x 444 mm. Xilografía/papel P. do A. Inv. 5085 O polbo El pulpo 1967 603 x 804 mm. Xilografía/papel Nº 1/20 Inv. 4964

305

Paisaxe de ría Paisaje de ría 1966 622 x 452 mm. Xilografía/papel Nº 8/15 Inv. 4996 Mar e rochas Mar y rocas 1976 50 x 61 cm. Óleo/lenzo Inv. 4831 O sol I El sol I 1967 468 x 430 mm. Xilografía/papel Nº 4/20 Inv. 5037 O sol III El sol III 1967 471 x 427 mm. Xilografía/papel Nº 3/20 Inv. 5038 O sol IV El sol IV 1967 478 x 448 mm. Xilografía/papel Nº 18/20 Inv. 5039 O sol V El sol V 1967 481 x 452 mm. Xilografía/papel Nº 5/20 Inv. 5040 O sol VI El sol VI 1967 475 x 448 mm. Xilografía/papel P. de A. Inv. 5041 Tres soles en Galicia Tres soles en Galicia 1967 73 x 92 cm. Óleo/lenzo Inv. 4825 A outra cara da Lúa I La otra cara de la Luna I 1967 798 x 632 mm. Xilografía/papel Nº 1/20 Inv. 4970


A outra cara da Lúa II La otra cara de la Luna II 1967 798 x 600 mm. Xilografía/papel Nº 4/20 Inv. 4971

BODEGÓNS / BODEGONES Bodegón da cabaza Bodegón de la calabaza 1959 81 x 100 cm. Óleo/lenzo Inv. 4800 Bodegón. Xerra e aguacate Bodegón. Jarra y aguacate 1960 81 x 60 cm. Óleo/lenzo Inv. 4801

GUERRA E DENUNCIA SOCIAL / GUERRA Y DENUNCIA SOCIAL Inestable esmoleiro Inestable mendigo 1962 611 x 458 mm. Xilografía/papel Nº 6/35 Inv. 4984 Álbum O Meco Álbum El Meco Edicións do Castro. Osedo, A Coruña, 1963. 347 x 248 mm. Xilografías Exemplar nº 97 Inv. 5081 Sen título. Do álbum O Meco Sin título. Del álbum El Meco Edición de 1963 345 x 247 mm. Xilografía/papel Inv. 5081 (1) Sen título. Do álbum O Meco Sin título. Del álbum El Meco Edición de 1963 345 x 247 mm. Xilografía/papel Inv. 5081 (2) Sen título. Do álbum O Meco Sin título. Del álbum El Meco Edición de 1963 345 x 247 mm. Xilografía/papel Inv. 5081 (3) Sen título. Do álbum O Meco Sin título. Del álbum El Meco Edición de 1963 345 x 247 mm. Xilografía/papel Inv. 5081 (4) Sen título. Do álbum O Meco Sin título. Del álbum El Meco Edición de 1963 345 x 247 mm. Xilografía/papel Inv. 5081 (5)

Sen título. Do álbum O Meco Sin título. Del álbum El Meco Edición de 1963 345 x 247 mm. Xilografía/papel Inv. 5081 (6) Sen título. Do álbum O Meco Sin título. Del álbum El Meco Edición de 1963 345 x 247 mm. Xilografía/papel Inv. 5081 (7) Sen título. Do álbum O Meco Sin título. Del álbum El Meco Edición de 1963 345 x 247 mm. Xilografía/papel Inv. 5081 (8) Sen título. Do álbum O Meco Sin título. Del álbum El Meco Edición de 1963 345 x 247 mm. Xilografía/papel Inv. 5081 (9) Sen título. Do álbum O Meco Sin título. Del álbum El Meco Edición de 1963 345 x 247 mm. Xilografía/papel Inv. 5081 (10) Sen título. Do álbum O Meco Sin título. Del álbum El Meco Edición de 1963 345 x 247 mm. Xilografía/papel Inv. 5081 (11) Esmoleiros cautelosos, burlóns Mendigos cautelosos, burlones 1963 615 x 461 mm. Xilografía/papel Nº 2/35 Inv. 4979 A rúa La calle 1964 615 x 460 mm. Xilografía/papel Nº 30/35 Inv. 4993 O caído (1) El caído (1) 1964 463 x 618 mm. Xilografía/papel Nº 9/35 Inv. 5011 O caído (2) El caído (2) 1964 460 x 616 mm. Xilografía/papel Nº 21/35 Inv. 5010 O caído (3) El caído (3) 1964 460 x 619 mm. Xilografía/papel Nº 3/35 Inv. 5009

Sombrío soño premonitorio Sombrío sueño premonitorio 1964 462 x 618 mm. Xilografía/papel Nº 6/30 Inv. 5025 A represión I La represión I 1965 468 x 595 mm. Xilografía/papel Nº 9/30 Inv. 5020 A represión II La represión II 1965 468 x 604 mm. Xilografía/papel Nº 9/30 Inv. 5021 A represión III La represión III 1965 467 x 606 mm. Xilografía/papel Nº 9/30 Inv. 5022 A represión IV La represión IV 1965 470 x 600 mm. Xilografía/papel Nº 9/30 Inv. 5023 Sós con xubilación e recordos Solos con jubilación y recuerdos 1965 472 x 607 mm. Xilografía/papel Nº 17/30 Inv. 5024 Duro verdugo sinistro Duro verdugo siniestro 1966 612 x 460 mm. Xilografía/papel Nº 22/25 Inv. 4992 Emigrante Emigrante 1967 100 x 81 cm. Óleo/lenzo Inv. 4822 Álbum Tentando golpear ideas Álbum Intentando golpear ideas Ediciones Cuco-Rei. Buenos Aires-La Coruña, 1972. 455 x 365 mm. Xilografías Inv. 6181 Sen título. Do álbum Tentando golpear ideas Sin título. Del álbum Intentando golpear ideas Edición de 1972 455 x 360 mm. Xilografía/papel Inv. 6182

306

Sen título. Do álbum Tentando golpear ideas Sin título. Del álbum Intentando golpear ideas Edición de 1972 455 x 360 mm. Xilografía/papel Inv. 6183 Sen título. Do álbum Tentando golpear ideas Sin título. Del álbum Intentando golpear ideas Edición de 1972 455 x 360 mm. Xilografía/papel Inv. 6184 Sen título. Do álbum Tentando golpear ideas Sin título. Del álbum Intentando golpear ideas Edición de 1972 455 x 360 mm. Xilografía/papel Inv. 6185 Sen título. Do álbum Tentando golpear ideas Sin título. Del álbum Intentando golpear ideas Edición de 1972 455 x 360 mm. Xilografía/papel Inv. 6186 Sen título. Do álbum Tentando golpear ideas Sin título. Del álbum Intentando golpear ideas Edición de 1972 455 x 360 mm. Xilografía/papel Inv. 6187 Sen título. Do álbum Tentando golpear ideas Sin título. Del álbum Intentando golpear ideas Edición de 1972 455 x 360 mm. Xilografía/papel Inv. 6188 Sen título. Do álbum Tentando golpear ideas Sin título. Del álbum Intentando golpear ideas Edición de 1972 455 x 360 mm. Xilografía/papel Inv. 6189 Sen título. Do álbum Tentando golpear ideas Sin título. Del álbum Intentando golpear ideas Edición de 1972 455 x 360 mm. Xilografía/papel Inv. 6190 Álbum O matadoiro Álbum El matadero Ediciones La Garza. Buenos Aires, 1974. 360 x 230 mm. Xilografías F. de C. Exemplar J Inv. 5788


Sen título. Do álbum O matadoiro Sin título. Del álbum El matadero Edición de 1974 357 x 230 mm. Xilografía/papel Inv. 5789 Sen título. Do álbum O matadoiro Sin título. Del álbum El matadero Edición de 1974 357 x 230 mm. Xilografía/papel Inv. 5790 Sen título. Do álbum O matadoiro Sin título. Del álbum El matadero Edición de 1974 357 x 230 mm. Xilografía/papel Inv. 5791 Sen título. Do álbum O matadoiro Sin título. Del álbum El matadero Edición de 1974 357 x 230 mm. Xilografía/papel Inv. 5792 Sen título. Do álbum O matadoiro Sin título. Del álbum El matadero Edición de 1974 357 x 230 mm. Xilografía/papel Inv. 5793 Sen título. Do álbum O matadoiro Sin título. Del álbum El matadero Edición de 1974 357 x 230 mm. Xilografía/papel Inv. 5794 Sen título. Do álbum O matadoiro Sin título. Del álbum El matadero Edición de 1974 357 x 230 mm. Xilografía/papel Inv. 5795 Sen título. Do álbum O matadoiro Sin título. Del álbum El matadero Edición de 1974 357 x 230 mm. Xilografía/papel Inv. 5796 Sen título. Do álbum O matadoiro Sin título. Del álbum El matadero Edición de 1974 357 x 230 mm. Xilografía/papel Inv. 5797 Sen título. Do álbum O matadoiro Sin título. Del álbum El matadero Edición de 1974 357 x 230 mm. Xilografía/papel Inv. 5798 Sen título. Do álbum O matadoiro Sin título. Del álbum El matadero Edición de 1974 357 x 230 mm. Xilografía/papel Inv. 5799

MITOS, TRADICIÓNS E LENDAS / MITOS, TRADICIONES Y LEYENDAS Álbum Catro poemas galegos. Álbum Cuatro poemas gallegos Editorial Argentina de Música, Buenos Aires, 1951. 367 x 282 mm. Xilografía/papel Inv. 5134

Maria Pita Do álbum Catro poemas galegos Del álbum Cuatro poemas gallegos Edición de 1951 359 x 275 mm. Xilografía/papel Inv. 5134 (1)

Ofelia en Elsinor Ofelia en Elsinor 1960 620 x 453 mm. Xilografía/papel Nº 20/30 Inv. 4988

Sacerdotisa de escuros presaxios Sacerdotisa de oscuros presagios 1965 620 x 464 mm. Xilografía/papel Nº 16/35 Inv. 4999

Maria Balteria Do álbum Catro poemas galegos Del álbum Cuatro poemas gallegos Edición de 1951 359 x 275 mm. Xilografía/papel Inv. 5134 (2)

Guerreiro celta á espreita, esquecido Guerrero celta al acecho, olvidado 1961 620 x 458 mm. Xilografía/papel Nº 29/33 Inv. 4976

Sacerdotisa de escuros presaxios (2) Sacerdotisa de oscuros presagios (2) 1965 612 x 475 mm. Xilografía/papel Nº 22/30 Inv. 5001

Ruy Xordo Do álbum Catro poemas galegos Del álbum Cuatro poemas gallegos Edición de 1951 359 x 275 mm. Xilografía/papel Inv. 5134 (3)

O peregrino El peregrino 1962 613 x 400 mm. Xilografía/papel Nº 8/35 Inv. 5003

Cabeza de huaco Cabeza de huaco 1966 797 x 602 mm. Xilografía/papel Nº 9/20 Inv. 4966

O Bispo Adaulfo Do álbum Catro poemas galegos Del álbum Cuatro poemas gallegos Edición de 1951 359 x 275 mm. Xilografía/papel Inv. 5134 (4)

Rei de orixe divina Rey de origen divino 1962 618 x 464 mm. Xilografía/papel Nº 30/35 Inv. 4994

Cabeza de huaco II Cabeza de huaco II 1966 800 x 601 mm. Xilografía/papel Nº 3/20 Inv. 4967

Bárbaro obediente antigo Bárbaro obediente antiguo 1958 444 x 334 mm. Xilografía/papel Nº 19/35 Inv. 5056

É a tola do bosque Es la loca del bosque 1962 619 x 452 mm. Xilografía/papel Nº 11/20 Inv. 4995

Homúnculo de lingua viperina Homúnculo de lengua viperina 1966 796 x 602 mm. Xilografía/papel Nº 2/20 Inv. 4968

Feiticeiro batallador Hechicero batallador 1958 443 x 339 mm. Xilografía/papel Nº 12/30 Inv. 5057

Anxo, ouro e azul Ángel, oro y azul 1962 555 x 772 mm. Xilografía/papel Nº 21/100 Inv. 4972

Homúnculo de lingua viperina II Homúnculo de lengua viperina II 1966 796 x 602 mm. Xilografía/papel Nº 13/20 Inv. 4969

Antigo guerreiro cantábrico Antiguo guerrero cantábrico 1958 640 x 393 mm. Xilografía e témpera/papel Nº 6/11 Inv. 5028

Xoana dos trapos Juana de los trapos 1963 616 x 463 mm. Xilografía/papel Nº 27/35 Inv. 5013

Diálogo e alborozo Diálogo y alborozo 1970 146 x 114 cm. Óleo/lenzo Inv. 4828

Gaucho durmido con vento sur Gaucho dormido con viento sur 1959 542 x 619 mm. Xilografía/papel Nº 19/20 Inv. 4975 Ana Manana (1) Ana Manana (1) 1960 618 x 458 mm. Xilografía/papel Nº 22/33 Inv. 4997 Ana Manana (2) Ana Manana (2) 1960 620 x 458 mm. Xilografía/papel Nº 11/33 Inv. 4998

Guerreiro Guerrero 1964 22 x 16 cm. Óleo/lenzo Inv. 4815 A profecía La profecía 1964 618 x 461 mm. Xilografía/papel Nº 2/35 Inv. 5000 O cabaleiro do Paso Honroso El caballero de El Paso Honroso 1964 618 x 462 mm. Xilografía/papel Nº 10/30 Inv. 4986

Retablo Retablo 1973-1977 89 x 116 cm. Óleo/lenzo Inv. 4829 Álbum Martina Céspedes Álbum Martina Céspedes Ediciones Martina Céspedes, Buenos Aires. 300 x 245 mm. Xilografías F. de C. Inv. 6145 Sen título. Do álbum Martina Céspedes Sin título. Del álbum Martina Céspedes 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel F. de C. Inv. 6146 Sen título. Do álbum Martina Céspedes Sin título. Del álbum Martina Céspedess 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel Proba de cor. F. de C. Inv. 6147

307


Sen título. Do álbum Martina Céspedes Sin título. Del álbum Martina Céspedes 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel Proba de cor. F. de C. Inv. 6148

Sen título. Do álbum Martina Céspedes Sin título. Del álbum Martina Céspedes 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel Proba de cor. F. de C. Inv. 6159

Sen título. Do álbum Martina Céspedes Sin título. Del álbum Martina Céspedes 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel Proba de cor. F. de C. Inv. 6169

Sen título. Do álbum Martina Céspedes Sin título. Del álbum Martina Céspedes 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel F. de C. Inv. 6149

Sen título. Do álbum Martina Céspedes Sin título. Del álbum Martina Céspedes 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel Proba de cor. F. de C. Inv. 6160

Sen título. Do álbum Imaxens celtas Sin título. Del álbum Imágenes celtas 1977 256 x 236 mm. Xilografía/papel Inv. 5106

Sen título. Do álbum Martina Céspedes Sin título. Del álbum Martina Céspedes 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel Proba de cor. F. de C. Inv. 6150

Sen título. Do álbum Martina Céspedes Sin título. Del álbum Martina Céspedes 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel F. de C. Inv. 6161

Sen título. Do álbum Martina Céspedes Sin título. Del álbum Martina Céspedes 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel Proba de cor. F. de C. Inv. 6151

Sen título. Do álbum Martina Céspedes Sin título. Del álbum Martina Céspedes 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel Proba de cor. F. de C. Inv. 6162

Sen título. Do álbum Martina Céspedes Sin título. Del álbum Martina Céspedes 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel F. de C. Inv. 6152

Sen título. Do álbum Martina Céspedes Sin título. Del álbum Martina Céspedes 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel Proba de cor. F. de C. Inv. 6163

Sen título. Do Álbum Martina Céspedes Sin título. Del Álbum Martina Céspedes 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel Proba de cor. F. de C. Inv. 6153

Sen título. Do álbum Martina Céspedes Sin título. Del álbum Martina Céspedes 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel F. de C. Inv. 6164

Sen título. Do álbum Martina Céspedes Sin título. Del álbum Martina Céspedes 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel Proba de cor. F. de C. Inv. 6154

Sen título. Do álbum Martina Céspedes Sin título. Del álbum Martina Céspedes 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel Proba de cor. F. de C. Inv. 6165

Sen título. Do álbum Martina Céspedes Sin título. Del álbum Martina Céspedes 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel F. de C. Inv. 6155

Sen título. Do álbum Martina Céspedes Sin título. Del álbum Martina Céspedes 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel Proba de cor. F. de C. Inv. 6166

Sen título. Do álbum Martina Céspedes Sin título. Del álbum Martina Céspedes 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel Proba de cor. F. de C. Inv. 6156

Sen título. Do álbum Martina Céspedes Sin título. Del álbum Martina Céspedes 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel F. de C. Inv. 6167

Sen título. Do álbum Martina Céspedes Sin título. Del álbum Martina Céspedes 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel Proba de cor. F. de C. Inv. 6157

Sen título. Do álbum Martina Céspedes Sin título. Del álbum Martina Céspedes 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel Proba de cor. F. de C. Inv. 6168

Sen título. Do álbum Martina Céspedes Sin título. Del álbum Martina Céspedes 1972 299 x 240 mm. Xilografía/papel F. de C. Inv. 6158

Sen título. Do álbum Imaxens celtas Sin título. Del álbum Imágenes celtas 1977 256 x 236 mm. Xilografía/papel Inv. 5107 Sen título. Do álbum Imaxens celtas Sin título. Del álbum Imágenes celtas 1977 256 x 236 mm. Xilografía/papel Inv. 5108 Sen título. Do álbum Imaxens celtas Sin título. Del álbum Imágenes celtas 1977 256 x 236 mm. Xilografía/papel Inv. 5109 Sen título. Do álbum Imaxens celtas Sin título. Del álbum Imágenes celtas 1977 256 x 236 mm. Xilografía/papel Inv. 5110 Sen título. Do álbum Imaxens celtas Sin título. Del álbum Imágenes celtas 1977 256 x 236 mm. Xilografía/papel Inv. 5111 Sen título. Do álbum Imaxens celtas Sin título. Del álbum Imágenes celtas 1977 256 x 236 mm. Xilografía/papel Inv. 5112 Sen título. Do álbum Imaxens celtas Sin título. Del álbum Imágenes celtas 1977 256 x 236 mm. Xilografía/papel Inv. 5113 Sen título. Do álbum Imaxens celtas Sin título. Del álbum Imágenes celtas 1977 256 x 236 mm. Xilografía/papel Inv. 5114 Sen título. Do álbum Imaxens celtas Sin título. Del álbum Imágenes celtas 1977 256 x 236 mm. Xilografía/papel Inv. 5115 Sen título. Do álbum Imaxens celtas Sin título. Del álbum Imágenes celtas 1977 256 x 236 mm. Xilografía/papel Inv. 5116

308

Sen título. Do álbum Imaxens celtas Sin título. Del álbum Imágenes celtas 1977 256 x 236 mm. Xilografía/papel Inv. 5117 Sen título. Do álbum Imaxens celtas Sin título. Del álbum Imágenes celtas 1977 256 x 236 mm. Xilografía/papel Inv. 5118 Sen título. Do álbum Imaxens celtas Sin título. Del álbum Imágenes celtas 1977 256 x 236 mm. Xilografía/papel Inv. 5119 Sen título. Do álbum Imaxens celtas Sin título. Del álbum Imágenes celtas 1977 256 x 236 mm. Xilografía/papel Inv. 5120 Sen título. Do álbum Imaxens celtas Sin título. Del álbum Imágenes celtas 1977 256 x 236 mm. Xilografía/papel Inv. 5121 Sen título. Do álbum Imaxens celtas Sin título. Del álbum Imágenes celtas 1977 256 x 236 mm. Xilografía/papel Inv. 5122 Sen título. Do álbum Imaxens celtas Sin título. Del álbum Imágenes celtas 1977 256 x 236 mm. Xilografía/papel Inv. 5123 Sen título. Do álbum Imaxens celtas Sin título. Del álbum Imágenes celtas 1977 256 x 236 mm. Xilografía/papel Inv. 5124 Sen título. Do álbum Imaxens celtas Sin título. Del álbum Imágenes celtas 1977 256 x 236 mm. Xilografía/papel Inv. 5125

SERIES E CARPETAS DE GRAVADO / SERIES Y CARPETAS DE GRABADO Álbum Dez xilografías orixinais–Bestiario Álbum Diez xilografías originales–Bestiario Ediciones Ellena. Rosario. S. Fe, Argentina, 1965. 490 x 335 mm. Xilografías Exemplar nº 24. Inv. 6170 Monstros celestes. Do álbum Dez xilografías orixinais Monstruos celestes Del álbum Diez xilografías originales Edición de 1965 482 x 330 mm. Xilografía/papel Nº 24/50 Inv. 6171


Cabeza de macho castrón Do álbum Dez xilografías orixinais Cabeza de macho cabrío Del álbum Diez xilografías originales Edición de 1965 482 x 330 mm. Xilografía/papel Nº 24/50 Inv. 6172

Rostro da besta de mando Do álbum Dez xilografías orixinais Rostro de la bestia de mando Del álbum Diez xilografías originales Edición de 1965 482 x 330 mm. Xilografía/papel Nº 24/50 Inv. 6180

O home-lobo, besta folclórica Do álbum Dez xilografías orixinais El hombre-lobo, bestia floklórica Del álbum Diez xilografías originales Edición de 1965 482 x 330 mm. Xilografía/papel Nº 24/50 Inv. 6173

Álbum Insectario Álbum Insectario Editorial Tres, Catorce, Diecisiete, Madrid, 1975. 470 x 325 mm. Xilografías Exemplar nº 2/170 Inv. 5080

Serea, besta mítica Do álbum Dez xilografías orixinais Sirena, bestia mítica Del álbum Diez xilografías originales Edición de 1965 482 x 330 mm. Xilografía/papel Nº 24/50 Inv. 6174 A serpe alada Do álbum Dez xilografías orixinais La serpiente alada Del álbum Diez xilografías originales Edición de 1965 482 x 330 mm. Xilografía/papel Nº 24/50 Inv. 6175 O monstro dos emblemas Do álbum Dez xilografías orixinais El monstruo de los emblemas Del álbum Diez xilografías originales Edición de 1965 482 x 330 mm. Xilografía/papel Tirada, 24/50 Inv. 6176 Unha besta as Do álbum Dez xilografías orixinais Una bestia as Del álbum Diez xilografías originales Edición de 1965 482 x 330 mm. Xilografía/papel Nº 24/50 Inv. 6177 Réptil-ave dos alquimistas Do álbum Dez xilografías orixinais Reptil-ave de los alquimistas Del álbum Diez xilografías originales Edición de 1965 482 x 330 mm. Xilografía/papel Nº 24/50 Inv. 6178 Vulto de éxito Do álbum Dez xilografías orixinais Bulto de éxito Del álbum Diez xilografías originales Edición de 1965 482 x 330 mm. Xilografía/papel Nº 24/50 Inv. 6179

Sen título. Do álbum Insectario Sin título. Del álbum Insectario Edición de 1975 470 x 325 mm. Xilografía/papel Inv. 5080 (1) Sen título. Do álbum Insectario Sin título. Del álbum Insectario Edición de 1975 470 x 325 mm. Xilografía/papel Inv. 5080 (2) Sen título. Do álbum Insectario Sin título. Del álbum Insectario Edición de 1975 470 x 325 mm. Xilografía/papel Inv. 5080 (3) Sen título. Do álbum Insectario Sin título. Del álbum Insectario Edición de 1975 470 x 325 mm. Xilografía/papel Inv. 5080 (4) Sen título. Do álbum Insectario Sin título. Del álbum Insectario Edición de 1975 470 x 325 mm. Xilografía/papel Inv. 5080 (5) Sen título. Do álbum Insectario Sin título. Del álbum Insectario Edición de 1975 470 x 325 mm. Xilografía/papel Inv. 5080 (6) Sen título. Do álbum Insectario Sin título. Del álbum Insectario Edición de 1975 470 x 325 mm. Xilografía/papel Inv. 5080 (7) Sen título. Do álbum Insectario Sin título. Del álbum Insectario Edición de 1975 470 x 325 mm. Xilografía/papel Inv. 5080 (8) Sen título. Do álbum Insectario Sin título. Del álbum Insectario Edición de 1975 470 x 325 mm. Xilografía/papel Inv. 5080 (9)

Sen título. Do álbum Insectario Sin título. Del álbum Insectario Edición de 1975 470 x 325 mm. Xilografía/papel Inv. 5080 (10) Sen título. Do álbum Insectario Sin título. Del álbum Insectario Edición de 1975 470 x 325 mm. Xilografía/papel Inv. 5080 (11) Sen título. Do álbum Insectario Sin título. Del álbum Insectario Edición de 1975 470 x 325 mm. Xilografía/papel Inv. 5080 (12) Sen título. Do álbum Insectario Sin título. Del álbum Insectario Edición de 1975 470 x 325 mm. Xilografía/papel Inv. 5080 (13) Sen título. Do álbum Insectario Sin título. Del álbum Insectario Edición de 1975 470 x 325 mm. Xilografía/papel Inv. 5080 (14) Sen título. Do álbum Insectario Sin título. Del álbum Insectario Edición de 1975 470 x 325 mm. Xilografía/papel Inv. 5080 (15) Paxaro e sol Pájaro y sol 364 x 282 mm. Xilografía/papel Nº 25/25 Inv. 5126 Paxaro e lúa Pájaro y luna 364 x 282 mm. Xilografía/papel Nº 25/25 Inv. 5127 Paxaro Pájaro 364 x 282 mm. Xilografía/papel Nº 25/25 Inv. 5128 Paxaro Pájaro 364 x 282 mm. Xilografía/papel Nº 25/25 Inv. 5129 Peixe Do álbum Soma de craridades Pez Del álbum Cuerpo de claridades 1977 365 x 281 mm. Xilografía/papel Nº 25/25 Inv. 5101

309

Peixe Do álbum Soma de craridades Pez Del álbum Cuerpo de claridades 1977 365 x 281 mm. Xilografía/papel Nº 25/25 Inv. 5102 Peixe Do álbum Soma de craridades Pez Del álbum Cuerpo de claridades 1977 365 x 281 mm. Xilografía/papel Nº 24/25 Inv. 5103 Peixe Do álbum Soma de craridades Pez Del álbum Cuerpo de claridades 1977 365 x 281 mm. Xilografía/papel Nº 24/25 Inv. 5104 Paxaro Do álbum Soma de craridades Pájaro Del álbum Cuerpo de claridades 1977 365 x 281 mm. Xilografía/papel Nº 24/25 Inv. 5105 Álbum 7 Estampas de circo Álbum 7 Estampas de circo Ediciones La Garza, Buenos Aires, 1979. 525 x 410 mm. Serigrafías Ejemplar Nº 3/50 Inv. 6123 Sen título Do álbum 7 Estampas de circo Sin título Del álbum 7 Estampas de circo Edición de 1979 520 x 400 mm. Serigrafía/papel Nº 3/50 Inv. 6124 Sen título Do álbum 7 Estampas de circo Sin título Del álbum 7 Estampas de circo Edición de 1979 520 x 400 mm. Serigrafía/papel Nº 3/50 Inv. 6125 Sen título Do álbum 7 Estampas de circo Sin título Del álbum 7 Estampas de circo Edición de 1979 520 x 400 mm. Serigrafía/papel Nº 3/50 Inv. 6126


Sen título Do álbum 7 Estampas de circo Sin título Del álbum 7 Estampas de circo Edición de 1979 520 x 400 mm. Serigrafía/papel Nº 3/50 Inv. 6127

Mar borrascoso Do álbum 9 Xilógrafos arxentinos Mar borrascoso Del álbum 9 Xilógrafos argentinos 1965 650 x 475 mm. Xilografía/papel Nº 30/80 Inv. 5497

Sen título Do álbum 7 Estampas de circo Sin título Del álbum 7 Estampas de circo 520 x 400 mm. Serigrafía/papel Nº 3/50 Inv. 6128

Tormenta e paxaros Do álbum 9 Xilógrafos arxentinos Tormenta y pájaros Del álbum 9 Xilógrafos argentinos 1965 650 x 475 mm. Xilografía/papel Nº 30/80 Inv. 5498

Sen título Do álbum 7 Estampas de circo Sin título Del álbum 7 Estampas de circo Edición de 1979 520 x 400 mm. Serigrafía/papel Nº 3/50 Inv. 6129 Sen título Do álbum 7 Estampas de circo Sin título Del álbum 7 Estampas de circo Edición de 1979 520 x 400 mm. Serigrafía/papel Nº 3/50 Inv. 6130

OUTRAS OBRAS DE SEOANE NA COLECCIÓN DO MUSEO / OTRAS OBRAS DE SEOANE EN LA COLECCIÓN DEL MUSEO Figura rosa Figura rosa 1973 100 X 81 cm. Óleo/lenzo Inv. 5230 Álbum 9 Argentine Xilographers = 9 Xilógrafos Argentinos. The Ellena Editions. Rosario, Argentine, 1965. 685 x 485 mm. Xilografías Ejemplar N.º 30 Inv. 5488 Xinete Do álbum 9 Xilógrafos arxentinos Jinete Del álbum 9 Xilógrafos argentinos 1965 650 x 475 mm. Xilografía/papel Nº 30/80 Inv. 5495 Espido esgrimista con basto Do álbum 9 Xilógrafos arxentinos Desnudo esgrimista con basto Del álbum 9 Xilógrafos argentinos 1965 650 x 475 mm. Xilografía/papel Nº 30/80 Inv. 5496

Gran nube e espido Do álbum 9 Xilógrafos arxentinos Gran nube y desnudo Del álbum 9 Xilógrafos argentinos 1965 650 x 475 mm. Xilografía/papel Nº 30/80 Inv. 5499 Declamador sorprendido Do álbum 9 Xilógrafos arxentinos Declamador sorprendido Del álbum 9 Xilógrafos argentinos 1965 650 x 475 mm. Xilografía/papel Nº 30/80 Inv. 5500 Paisaxe Paisaje 1965 478 x 458 mm. Xilografía/papel Nº 11/17 Inv. 5231

LIBROS ILUSTRADOS / LIBROS ILUSTRADOS

Paradoxos da Torre de Marfil. Debuxos por Luís Seoane, Bos Aires: Ed. Botella al mar, 1952. Paradojas de la Torre de marfil. Dibujos por Luis Seoane, Buenos Aires: Ed. Botella al mar, 1952. Lonxe por Lorenzo Varela. Grabados en madeira por Luís Seoane, Bos Aires: Ed. Botella al mar, 1954. Exemplar N.º 002. Lejos por Lorenzo Varela. Grabados en madera por Luis Seoane, Buenos Aires: Ed. Botella al mar, 1954. Ejemplar N.º 002. Pranto por Ignacio Sánchez Mejías, por Federico García Lorca. Gravados en madeira por Luís Seoane, Bos Aires: Ed. Losada, 1961. Exemplar N.º 267. Llanto por Ignacio Sánchez Mejías, por Federico García Lorca. Grabados en madera por Luis Seoane, Buenos Aires: Ed. Losada, 1961. Ejemplar N.º 267. A insepulta de Paita por Pablo Neruda. Gravados en madeira por Luís Seoane, Ed. Losada, Bos Aires, 1962. Fóra de comercio. Exemplar V. La insepulta de Paita por Pablo Neruda. Grabados en madera por Luis Seoane, Buenos Aires: Ed. Losada, 1962. Fuera de comercio. Ejemplar V. Sobre os anxos por Rafael Alberti. Gravados en madeira por Luís Seoane, Bos Aires: Ed. Losada, 1962. Exemplar N.º 280. Sobre los ángeles por Rafael Alberti. Grabados en madera por Luis Seoane, Buenos Aires: Ed. Losada, 1962. Ejemplar N.º 280. O voitre de Franz Kafka. Gravados en madeira de Luís Seoane, Bos Aires: Ed. Esquema XX, 1968. Exemplar N.º 87/100. El buitre de Franz Kafka. Grabados en madera de Luis Seoane, Buenos Aires: Ed. Esquema XX, 1968. Ejemplar N.º 87/100. Unha confusión cotiá por Franz Kafka. Gravados en madeira de Luís Seoane, Bos Aires: Ed. Esquema XX, 1968. Exemplar N.º 84/100. Una confusión cotidiana por Franz Kafka. Grabados en madera de Luis Seoane, Buenos Aires: Ed. Esquema XX, 1968. Ejemplar N.º 84/100.

310

O asasino por Juan José Arreola. Gravados en madeira de Luís Seoane, Bos Aires: Ed. Esquema XX, 1969. Exemplar N.º 63/100. El asesino por Juan José Arreola. Grabados en madera de Luis Seoane, Buenos Aires: Ed. Esquema XX, 1969. Ejemplar N.º 63/100. Autos de Gil Vicente. Debuxos de Luís Seoane, A Coruña: Ediciós do Castro, 1991. Exemplar N.º 205. Autos de Gil Vicente. Dibujos de Luis Seoane, A Coruña: Ediciós do Castro, 1991. Ejemplar N.º 205.


Luís Seoane na biblioteca do Museo de Belas Artes da Coruña Bibliografía breve Luís Seoane en la biblioteca del Museo de Belas Artes da Coruña Bibliografía breve


SEOANE, Luís (2018). Certezas alumeadas. A Coruña : figurandorecuerdo(s). BARRO, David (2018). Luis Seoane : Deseño e diferenza. Santiago de Compostela : Dardo. Cómo se imprime un libro : grafistas e impresores en Buenos Aires, 1936-1950 (cat.exp.) (2017). Comisarios, David Carballal, Silvia Longueira. A Coruña : Fundación Luís Seoane. BERNÁRDEZ, Carlos L. (2016). Un pintor que sabia o que facía : achegas á obra pictórica de Luís Seoane. Santiago de Compostela : Laiovento. SEOANE, Luís (2012). Acerca da integración das artes : arte mural, arte-industria. A Coruña : Figurandorecuerdo(s).

MOURIÑO, José Manuel (dir.) (2010). Luís Seoane : visualidade, recordo e síntese [DVD] . [Madrid] : Ministerio de Cultura ; A Coruña : Fundación Luís Seoane. NEIRA VILAS, Xosé (2010). Cartas a Lelo. Luís Seoane (il.). Vigo : Galaxia. PORTELA YÁÑEZ, Charo (2010). Luís Seoane e a Galicia Medieval. Santiago de Compostela : Universidade de Santiago de Compostela, Servizo de Publicacións e Intercambio Científico. SEOANE, Luís (2010). Poemas alumeados. A Coruña : Figurandorecuerdo(s). Seoane, razón e compromiso (cat. exp.) (2010). [Vigo] : Fundación Caixanova.

BERNÁRDEZ, Carlos L. (2011). Do idilio á diáspora : modernidade e compromiso na pintura galega de Castelao a Seoane. Vigo : NigraTrea.

RODRÍGUEZ LOSADA, M.ª Esther (2008). Lembranza de Carlos Maside no seu 50 cabodano. Textos, Esther Rodríguez Losada, Isaac Díaz Pardo, e Luís Seoane. Sada (A Coruña) : Ediciós do Castro.

Homenaxes a cidades e outros lugares de Luís Seoane (cat. exp.) (2011). Comisario, Alberto Ruiz de Samaniego. A Coruña : Fundación Luís Seoane.

Sargadelos recuperado : o Laboratorio de Formas 40 anos despois (cat. exp.) (2008). A Coruña : Fundación Luis Seoane.

PÉREZ RODRÍGUEZ, María Antonia (2011). “Unha análise de contido da plástica de Luís Seoane” . En : Terra e tempo, n.º 155-158, pp. 53-73.

Buenos Aires : escenarios de Luís Seoane (cat. exp.) (2007). A Coruña : Fundación Luís Seoane.

VILLARES, Ramón (dir.) (2011). Emigrante dun país soñado, Luís Seoane entre Galicia e Arxentina : actas do Congreso Internacional Luís Seoane, Galicia-Arxentina : unha dobre cidadanía . Santiago de Compostela : Consello da Cultura Galega. Ao pé do prelo : Luís Seoane, editor e artista gráfico (cat. exp.) (2010). Comisariado, Gloria López, Xosé Ramón Fandiño. Pontevedra : Museo de Pontevedra. Cen por cen Seoane : 100 anos>100 lugares (cat. exp.) (2010). Comisariado, Xosé Díaz. A Coruña , Fundación Caixa Galicia. Dicionario Seoane : Luís Seoane, a configuración do posible (cat. exp.) (2010). Comisario, Alberto Ruiz de Samaniego, textos Luís Axeitos…et.al. A Coruña : Fundación Luís Seoane.

Da Costa de Circe á Costa da Morte : óleos da colección Alcalde Varela (cat. exp.) (2007). Santiago de Compostela : Auditorio de Galicia. Itinerario do trazo : debuxo e ilustración de Luís Seoane = Itinerario del trazo : dibujo e ilustración de Luís Seoane (cat. exp.) (2007). A Coruña : Fundación Luís Seoane. Do primitivo na arte galega ata Luis Seoane : procesos de creación artística e de identidade nacional (cat. exp.) (2006). A Coruña : Fundación Luís Seoane. Diáspora : 10 artistas galegos no exilio latinoamericano 1930-1970 = 10 artistas gallegos en el exilio latinoamericano 1930-1970 (cat. exp.) (2005). A Coruña : Fundación Luis Seoane ; Vigo : Fundación MARCO. Homenaje a la Torre de Hércules : 49 dibujos por Luís Seoane : [1944-2004], sesenta anos da súa publicación (cat. exp.) (2005). A Coruña : Fundación Luís Seoane.

312


AXEITOS, Xosé Luís (2004). A Academia no discurso exílico de Luís Seoane : discurso lido o día 30 de outubro de 2004, no acto da súa recepción polo ilustrísimo señor Don Xosé Luis Axeitos Agrelo e resposta do excelentísimo señor Don Xesús Alonso Montero. A Coruña : Real Academia Galega. Canogar, Antoni Clavé, Luis Feito, Amadeo Gabino, Jesús Núñez, Luís Seoane : Colección Centro Internacional de la Estampa Contemporánea (cat. exp.) (2004). Salamanca : Caja Duero.

Luís Seoane (cat. exp.) (1994). Textos, Xosé Luís Axeitos… [et al.] Coruña : Fundación Caixa Galicia. Luís Seoane : vida e obra literaria (1994). Marino Dónega [limiar e escolma de textos]. A Coruña : Publicacións da Real Academia Galega. Luís Seoane e o libro galego na Arxentina : [1937-1978], (1994). X.L. Axeitos e X. Seoane (coord.). A Coruña : Deputación Provincial de A Coruña.

SEOANE, Luís (2004). Retratos furtivos. Valencia : Media Vaca.

SEOANE, Xavier (1994). A voz dun tempo : Luís Seoane, o criador total. Sada : Ediciós do Castro.

Luís Seoane : acuarelas (cat. exp.) (2003). A Coruña : Fundación Luis Seoane.

Luís Seoane : 1910-1979 (cat. exp.) (1993). Madrid : Pilar Parra Galería de Arte.

SEOANE, Luís (2003). Figurando recuerdos. A Coruña : Fundación Luis Seoane.

Luís Seoane : oleos (cat. exp.) (1992). A Coruña : Pardo Bazán Galería de Arte.

Seoane e a vangarda : os seus mestres, os seus amigos (cat. exp.) (2003). A Coruña : Fundación Luís Seoane.

CUADRADO, Arturo (1991). Soledad imposible. Luis Seoane (dib.). Sada (A Coruña) : Ediciós do Castro.

SEOANE, Luís. Trece estampas de la traición (cat. exp.) (2002). Santiago de Compostela : Fundación 10 de marzo.

LANZA ALVAREZ, F. (1991). Ribadeo antiguo : (noticias y documentos). Luís Seoane (cub.). A Coruña : Edicións do Castro.

Escritura gravada : xilografías de Luís Seoane (cat. exp.) (2000). A Coruña: Fundación Luís Seoane. SEOANE, Luís (2000). Luís Seoane. Buenos Aires : Museo de Arte Moderno de Buenos Aires. Fardel de dissidências (cat.exp.) (1999). A Coruña : Fundación Luís Seoane. Luis Seoane, grafista (cat. exp.) (1999). Santiago de Compostela : Centro Galego de Arte Contemporánea ; [Valencia] : IVAM Centre Julio González. Luís Seoane : pinturas, debuxos e gravados, 1932-1979 (cat. exp.) (1999). Santiago de Compostela : Centro Galego de Arte Contemporánea. Luís Seoane : obra cartelística (cat. exp.) (1998). A Coruña : Fundación Luís Seoane.

Luís Seoane (1910-1979), (1991). Félix de la Fuente Andrés (coord.). Madrid : Dirección General de Cooperación Cultural. OTERO VÁZQUEZ, C. (1991). Luís Seoane. A Coruña : Deputación Provincial. SEOANE, Luís (1991). Textos inéditos. Manuel Núñez Rodrígez (ed. lit.). Santiago de Compostela : Universidade de Santiago de Compostela, Servicio de Publicacións e Intercambio Científico. VICENTE, Gil (1991). Autos. Luís Seoane (dib). Sada (A Coruña) : Ediciós do Castro. Luís Seoane (cat. exp.) (1990). La Coruña : Pardo Bazán Galería de Arte.

CUBA, Xulio (1994). Luís Seoane : a forma da patria. A Coruña : Espiral Maior.

Luís Seoane : mostra antolóxica (cat. exp.) (1989). Santiago : Consellería de Cultura e Deportes ; A Coruña : Concello da Coruña.

DÍAZ, Xosé (1994). Luís Seoane : a forxa da modernidade. Oleiros (A Coruña) : Vía Láctea Editorial.

SEOANE, Luís (1989). Homenaje a la Torre de Hércules : 49 dibujos. Sada (A Coruña) : Ediciós do Castro.

313


“Luis Seoane, o L.F. e os emprendimentos do Castro de Samoedo e Sargadelos” (1987). En : Tradición e futuro. Sada : Ediciós do Castro. “Luís Seoane : compromiso e paixón creadora” (1985). En : A nosa Terra. Extra 4. Vigo : Promocións Culturais Galegas. SEOANE, Luís (1984). Castelao artista : cun ordeamento diacrónico feito polo Seminario de Sargadelos. Sada (A Coruña) : Ediciós do Castro. GARCÍA-SABELL, Domingo (1983). Carta ao pintor Luís Seoane. A Coruña : Ediciós do Castro. ALVA NEGRI, Tomás (1981). Luís Seoane. Buenos Aires : Academia Nacional de Bellas Artes. SÁNCHEZ, Marta A. (1981). Seoane. Buenos Aires : Centro Editor de América Latina. 8 artistas do movemento renovador da arte galega : Castelao, Colmeiro, Eiroa, Fdez. Mazas, Laxeiro, Maside, Seoane, Souto : II Mostra Antolóxica da Arte Galega (cat. exp.) (1980). Lugo : Círculo das Artes de Lugo.

ARREOLA, Juan José (1969). El asesino. Luís Seoane (grab.). Buenos Aires : Ediciones Esquema XX. SEOANE, Luís (1969). Castelao artista. Buenos Aires : Alborada. KAFKA, Franz (1968). El Buitre. Luís Seoane (grab.) . Buenos Aires : Ediciones Esquema XX. KAFKA, Franz (1968). Una Confusión cotidiana. Luís Seoane (grab.). Buenos Aires : Ediciones Esquema XX. SEOANE, Luís (1966). 32 refranes criollos : 32 grabados en madera. Buenos Aires : Editorial Universitaria de Buenos Aires. CASTRO DE ARINES, José (1963). Luís Seoane. Madrid : Dirección General de Bellas Artes. ALBERTI, Rafael (1962). Sobre los ángeles. Luís Seoane (grab.). Buenos Aires : Losada. GARCÍA LORCA, Federico (1961). Llanto por Ignacio Sánchez Mejías. Luís Seoane (grab.). Buenos Aires : Losada.

SEOANE, Luís (1980). Noventa e seis dibuxos subitáneos. Sada (A Coruña) : Ediciós do Castro.

SEOANE, Luís (1961). Ciclo de pintura gallega. Buenos Aires : Centro Lucense de Buenos Aires.

Seoane (cat. exp.) (1977). Madrid : Dirección General del Patrimonio Artístico, Archivos y Museos, Patronato Nacional de Museos.

SEOANE, Luís (1959). Figurando recuerdos. Buenos Aires : Citania.

SUCARRAT BOUTET, Francine (1977). Luis Seoane : su obra poética y su importancia en la literatura gallega actual. Sada (A Coruña) : Ediciones del Castro. SQUIRRU, Rafael (1976). Luís Seoane : (estudio crítico-biográfico). Buenos Aires : Dead Weight. LEDO, Xoán (1975). Luís Seoane. La Coruña : Galería Ceibe. Luís Seoane (cat. exp.) (1975). Madrid : Galería Aele. SEOANE, Luís (1974). Arte mural : la ilustración. Buenos Aires : Sudamericana. SEOANE, Luís (1973). Comunicacións mesturadas. Vigo : Galaxia.

SEOANE, Luís (1954). J. Pérez Villaamil. Buenos Aires : Galicia. VARELA, Lorenzo (1954). Lonxe. Luís Seoane (grab.). Buenos Aires : Botella al mar. SEOANE, Luís (1952). Paradojas de la Torre de Marfil. Buenos Aires : Botella al Mar. SEOANE, Luís (1952). Testimonio de vista : 33 retratos en dibujo. Buenos Aires : Botella al mar. Catro poemas galegos = Four galician poems (1951). Música por = music by Julian Bautista ; poemas por = poems by Lorenzo Varela ; grabados por = engravings by Luis Seoane ; english version by William Shand. Buenos Aires : Editorial Argentina de Musica (E.A.M).

314






Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.