Eucharystia komunią z Chrystusem i między nami

Ks. Bogusław Nadolski TChr

EUCHARYSTIA komunią z Chrystusem i między nami 50. Jubileuszowy Międzynarodowy Kongres Eucharystyczny w Dublinie 10–17 czerwca 2012 roku

Wydawnictwo SALWATOR Kraków

Redakcja Zofia Smęda Korekta Anna Śledzikowska Redakcja techniczna i przygotowanie do druku Anna Olek

Projekt okładki Artur Falkowski

Imprimi potest ks. Piotr Filas SDS, prowincjał l.dz. 016/P/2012 Kraków, 31 stycznia 2012

© 2012 Wydawnictwo SALWATOR

ISBN 978-83-7580-273-3

Wydawnictwo SALWATOR ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. (12) 260 60 80, faks (12) 269 17 32 e-mail: wydawnictwo@salwator.com www.salwator.com

Wprowadzenie

Każdy Kongres Eucharystyczny, szczególnie o charakterze międzynarodowym, jest przypomnieniem Jezusowej miłości aż „do końca”. Stanowi też wyjątkowe uczczenie miłości Jezusa, który nieprzerwanie jest z nami. Treści te wyraża zwięźle hasło tegorocznego Jubileuszowego Międzynarodowego Kongresu Eucharystycznego w Dublinie: „Eucharystia komunią z Chrystusem i między nami”.

Nietrudno zauważyć związek powyższego hasła z programem duszpasterskim w naszej Ojczyźnie: „Kościół naszym domem”. To właśnie jedność z Chrystusem wyrywa nas z indywidualizmu, otwiera na drugiego człowieka, by dzielić się z nim otrzymanym dobrem. Dlatego bardzo ważne jest rozbudzenie wśród wiernych, duchownych i świeckich, pragnienia tworzenia i pogłębiania więzi międzyludzkich w parafiach i w diecezjach, by komunia z Bogiem pojedynczych osób mogła pełniej oddziaływać na wzajemne relacje ludzi spotykających się w wyjątkowym domu, którym jest Kościół.

Refleksje ks. Bogusława Nadolskiego stanowią pomoc w zrozumieniu tej prawdy. Gorąco życzę –5–

wszystkim, którzy sięgną po niniejszą publikację, by pomnożyła ich pobożność eucharystyczną, otwierając jeszcze szerzej serca na drugiego człowieka. + Stanisław Gądecki Arcybiskup Metropolita Poznański

Słowo wstępne

Niezgłębiona tajemnica wiary zmusza zawsze do podziwu i zachwytu, które wyrażają się w uwielbieniu.

To stwierdzenie Jeana Lacroix wyjątkowo wiąże się z Eucharystią, tym bardziej że uwielbienie oznacza zasadniczą postawę ludzkiego bytu, a nie tylko metodę. Jest przyjęciem, gorącą relacją, stanem dyspozycyjności, ciągle na nowo żywionej wspominaniem dzieł Bożych w liturgii słowa. Podziw i miłość są nierozłączne. „Podziwiać to wychodzić od siebie i służyć innym”1 – służyć Bogu. Jan Paweł II w swojej ostatniej encyklice (kolejnej czternastej) Eucharystia w życiu Kościoła (2003) pisał: „Kościół otrzymał [Eucharystię] od Chrystusa, swojego Pana, nie jako jeden z wielu cennych darów, ale jako dar największy, ponieważ jest to dar z samego siebie, z własnej osoby w jej świętym człowieczeństwie, jak też dar Jego dzieła zbawienia”. Kościół, świadomy tego daru i zauroczony Eucharystią – dziełem zbawienia, wyraża swój podziw w różny sposób i uroczyście dzię1

Jean Lacroix, Force et faiblesse de la famille, Paris 1948, s. 90.

–7–

kuje Bogu za wielki dar obecności. Czyni to nade wszystko przez sprawowanie i uczestnictwo w każdej Eucharystii, a w uroczystość Bożego Ciała głosi na ulicach miast i wsi, że Pan jest z nami, jest naszym szczęściem. W tę uroczystość przeżywamy „święto w ruchu” – jak określa się niekiedy uroczystość Ciała i Krwi Chrystusa2. Uroczystość ta jest: – publicznym wyznaniem tej obecności Chrystusa, – wyznaniem naszej wiary jako chrześcijan, – świętowaniem sakramentu jedności, – potwierdzeniem, że Jezus Chrystus jest sercem naszej wiary i naszego życia.

Dzień ten za księdzem Januszem Pasierbem trzeba nazwać świętem pozostania, dniem ustanowionym, by upaść na kolana „przed tak wielkim sakramentem”. Może lepiej powiedzieć – świętem obecnością, w którym z Jezusem w sercach wyznajemy z miłością: „Tyś jest cudowny (niezwykły, wspaniały), Panie”. To słowa pieśni w języku francuskim: Tu es merveilleux, Seigneur, którą słyszałem po raz pierwszy w latach siedemdziesiątych. Jest to także święto spotkania.

Benedykt XVI 14 czerwca 2010 roku w rozważaniach przed modlitwą Anioł Pański znamiennie zauważył: „Uroczystość Ciała i Krwi Chrystusa jest dniem obejmującym wymiar kosmiczny: niebo i zie2

Guido Fuchs, Fronleichnam. Ein Fest in Bewegung, Regensburg 2006, s. 101–115.

–8–

mię, a chleb eucharystyczny jest widzialnym znakiem Tego, w którym niebo i ziemia, Bóg i człowiek stali się jednym”.

Papież przypomniał równocześnie o silnym powiązaniu uroczystości Ciała i Krwi Chrystusa z Wielkanocą i Zesłaniem Ducha Świętego. Zwrócił także uwagę na uroczystość Trójcy Przenajświętszej. „Tylko dlatego, że sam Bóg jest relacją, możliwy jest związek z Nim; i tylko dlatego, że jest Miłością, może kochać i być kochanym”. „Tak oto uroczystość Ciała i Krwi Chrystusa jest przejawem Boga, dowodem, że Bóg jest Miłością. W sposób jedyny i wyjątkowy święto to mówi nam o miłości Bożej, o tym, czym jest i co czyni”. „Niosąc w procesji Najświętszy Sakrament, śpiewamy i wysławiamy Boga, który objawił się, ukrywając się w znaku łamania chleba.

Wszyscy potrzebujemy tego Chleba, ponieważ długa i mozolna jest droga ku wolności, sprawiedliwości i pokojowi”.

Zapewne podziw ten wyraża się w słynnej już daleko w Europie procesji w Spycimierzu ze wspaniałymi kwietnymi dywanami przygotowywanymi przez parafian. W tym samym nurcie sytuuje się procesja na torach mieszkańców Kuniowa i Lasowic Małych. Uczestnicy jadą na platformach ciągniętych przez lokomotywę. Po drugim torze suną drezyny, wiozące Najświętszy Sakrament w otoczeniu służby liturgicznej. Może nasuwa się na myśl słowo „udziwnianie”. Czyż jednak miłość nie jest niezwykle pomysłowa? Projekt takiej formy procesji pochodzi od –9–

Rozdział 1

Śpiew afisza kongresu eucharystycznego w Dublinie To nieco zaskakujące sformułowanie tytułu rozdziału wiąże się z galerią plakatu w Muzeum Narodowym w Poznaniu. Tytuł wystawy – „Plakat musi śpiewać” – jest cytatem z Jana Lenicy. Plakat powinien służyć; najważniejszym miernikiem jego wartości nie jest to, co ma do przekazania, lecz to, co sam ma do powiedzenia. „Najważniejsze jest UCHO!” – czytamy w prezentacji wystawy. Afisz nie jest plakatem, niemniej mutatis mutandis można powiedzieć, że i afisz winien śpiewać, przerzucać się z moderato cantabile w allegro vivace, z andante moderato w allegro misterioso. Jakże chciałbym, by patrzący na ten afisz usłyszeli tonację rozmowy Zmartwychwstałego z uczniami, radość płynącą z odkrycia Pana, przyśpieszone tętno ich serca, gdy biegli podzielić się szczęściem z innymi uczniami.

Na afiszu umieszczona jest reprodukcja obrazu Michelangela Merisi da Caravaggia namalowanego w latach 1601–1602, który jest wystawiony w National Gallery w Londynie.

– 15 –

Rozdział 2

Znaczeniowe kategorie rozumienia sprawowania Eucharystii: wspomnienie – ofiara – uczta (posiłek) – komunia – obecność Eucharystia jest pierwszym źródłem bogactwa, z którego może czerpać ludzkie serce. Bóg w tym sakramencie daje nam się cały. Dzięki tej duchowej komunii najdoskonalej ubogaca człowieka i odsłania wszystkie bogactwa, jakie Stwórca złożył w głębinach ludzkiego serca8.

Eucharystię wiążemy zwykle z Ostatnią Wieczerzą, i słusznie. Musimy jednak mieć świadomość, że to był początek przyszłych wydarzeń. Eucharystia Kościoła nie jest powtórzeniem Wieczerzy Pańskiej, ale uobecniającym wspomnieniem śmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa, co wyraża aklamacja po przeistoczeniu: „Głosimy śmierć Twoją, Panie Jezu, wyznajemy Twoje zmartwychwstanie i oczekujemy Twego przyjścia w chwale”, czy wypowiadane przez 8

Z homilii bł. Jana Pawła II, wygłoszonej na Kongresie Eucharystycznym w Filadelfii 3 sierpnia 1976 r.

– 19 –

sprawującego Eucharystię słowa: „wspominając (…), składamy Ci w ofierze” (memores offerimus). Sprawowana przez Kościół Eucharystia jest świętowaniem (niem. Feier) osobowej obecności Jezusa Chrystusa, a także sakramentalnie uobecniającym wspomnieniem czynu zbawczego, mającego swoją kulminację w Jego śmierci i zmartwychwstaniu. Eucharystię rozumiemy w całej rozciągłości. Ta niezwykle bogata rzeczywistość kryje kilka kategorii znaczeń, które chcemy krótko przypomnieć, łącząc je z praktycznymi aplikacjami, by uniknąć powtórzenia.

Młody Kościół rozumiał zalecenie Chrystusa: „to czyńcie na moją pamiątkę!” (Łk 22,19), nie tylko jako polecenie powtarzania Ostatniej Wieczerzy, lecz jako specyficzne, eucharystyczne, eulogijne, tj. dziękczynne, uwielbiające działanie, modlitwę uwielbienia (eucharistesas, eulogesas, sacrificium laudis), w której centralne miejsce zajmują słowa ustanowienia: „To jest Ciało moje za was wydane (…).

To jest kielich Krwi mojej”. Lothar Lies wyraził to w stwierdzeniu, że Jezus jako Auto-Eulogia dał siebie w formie starotestamentalnej Pascha-Eulogia i daje siebie jako Pascha-Eulogia Nowego Przymierza. To stanowi, zdaniem tego autora, istotny sens Eucharystii Kościoła9.

9

Por. Lothar Lies, Eulogia – Überlegungen zur formalen Sinngestalt der Eucharistie, „Zeitschrif für Katholische Theologie” 100(1978), s. 69–97, por. tenże, Eucharistie in ökumenische Veranwortung, Graz 1996.

– 20 –

Rozdział 3

Eucharystia komunią z Bogiem Trójjedynym, z Chrystusem Głową i Oblubieńcem Kościoła, i z braćmi Komunia nie może łączyć się w naszej świadomości religijnej z „rzeczą świętą”. Komunia, communion (z łac. con – „z”, unio – „łączność”, „zjednoczenie”, „misterium”, „zjednoczenie, z tym, który jest obecny”), może być rozpatrywana, jak wyżej wspomniano, zarówno od strony strukturalnej, jak i ze skoncentrowaniem się na samym akcie przyjęcia. Pierwsze ujęcie każe sięgnąć do misterium Trójcy Świętej, do obrazu Boga w człowieku, do związku Jezusa Chrystusa z Kościołem, swoją Oblubienicą, Mistycznym Ciałem. Eucharystia stanowi źródło i objawienie tej komunii.

Prawie z pamięci powtarzamy za nauczaniem Kościoła, że Eucharystia jest szczytem, ku któremu zmierza cała działalność Kościoła, a równocześnie źródłem, z którego wypływa cała jego moc (Konstytucja o liturgii 10; Konstytucja dogmatyczna o Kościele 11). Stwierdzenia te są odzwierciedleniem wielu podobnych określeń, które wyrażały wielkość – 45 –

Rozdział 4

„Stół dla mnie zastawiasz” (Ps 23,5).

Stół słowa Bożego i Ciała Pańskiego W sprawowaniu Mszy Świętej dokonuje się communio nie tylko w swym bogactwie strukturalnym, lecz przede wszystkim jako akt (actio) Jezusa Chrystusa, który włącza nas w siebie, karmi sobą. Dokonuje się to przy stole słowa Bożego (A) i Ciała Pańskiego (B). Akt ten posiada ontogenetyczne konsekwencje, to znaczy rodzi życie wieczne, potęguje je. Dokonuje się to, o co prosimy w epiklezie komunijnej – modlitwie odmawianej po dokonaniu się przemiany chleba i wina w Ciało i Krew Pańską: „Spraw, abyśmy posileni Ciałem i Krwią Twojego Syna i napełnieni Duchem Świętym, stali się jednym ciałem i jedną duszą w Chrystusie”. Pan obficie zastawia dla nas stół.

– 55 –

Rozdział 5

Adoracja istotnym elementem kultury bycia człowiekiem Pierwsza odpowiedź wierzącego chrześcijanina na obecność uwielbionego Jezusa, obecność boskiego misterium, to adoracja, która jest innym sposobem wchodzenia w związek zgodnie z wezwaniem Pana, wzajemnej miłości, tworzenia wspólnoty.

W sercu adoracji jest misterium paschalne, ono nadaje sens i formy. Adoracja stanowi przedłużenie Mszy Świętej. Wypływa naturalnie z liturgii słowa Bożego, które dąży do zgłębienia spotkania. Jest sprawą wręcz oczywistą, że adoracja nie zastępuje Eucharystii, szczególnie Komunii Świętej.

Adorujemy Chrystusa rozumianego w pełni, nierozdzielnie od Kościoła – Jego Ciała. Eucharystyczne Ciało Chrystusa jest źródłem wzrostu ciała Kościoła. W początkach chrześcijaństwa wyrażenie „Ciało Chrystusa” odnoszono nie tylko do konsekrowanego Chleba, ale także do Kościoła Jezusa Chrystusa, który dynamicznie się rozszerzał. Aby uniknąć niejasności Lud Boży – Kościół określano mianem „prawdziwego Ciała Chrystusa”, a Hostię – „Cia– 91 –

Spis treści Wprowadzenie ................................................................ 5 Słowo wstępne ................................................................ 7 Rozdział 1 Śpiew afisza kongresu eucharystycznego w Dublinie .................................... 15 Rozdział 2 Znaczeniowe kategorie rozumienia sprawowania Eucharystii: wspomnienie – ofiara – uczta (posiłek) – komunia – obecność ................................................... 19 Rozdział 3 Eucharystia komunią z Bogiem Trójjedynym, z Chrystusem Głową i Oblubieńcem Kościoła, i z braćmi.......................... 45 Rozdział 4 „Stół dla mnie zastawiasz” (Ps 23,5).

Stół słowa Bożego i Ciała Pańskiego ........................ 55 A. Komunia z Chrystusem przy stole słowa Bożego, które jest pokarmem i partyturą życia do wykonywania boskiej melodii .......... 56 – 117 –

B. Najświętszy służy jako pokarm i napój pielgrzymom nadziei. Komunia sakramentalna przy stole Ciała Pańskiego ..... 70 Rozdział 5 Adoracja istotnym elementem kultury bycia człowiekiem ........................................................ 91 Rozdział 6 Świadectwo miłości („Mój brat jest moim życiem”) realizacją komunii ....................................... 99 Zakończenie ................................................................109 Dodatek ........................................................................111