Camino Portugalskie Centralne. Z Porto przez Monte Santiaguiño do Santiago de Compostella.

Świętej Teresie od Dzieciątka Jezus i Najświętszego Oblicza, która zawsze towarzyszy mi w drodze

4

Pierwsza wersja Camino Portugués. Portugalska droga św. Jakuba. Przewodnik 2013

Porto  Monte Santiaguiño  Santiago De Compostela (234,7 km)

Autorzy pierwszej wersji Agnieszka Laskowska-Zgaślik Jolanta Grabowska-Markowska Korekta Agnieszka Ćwieląg-Pieculewicz Korekta języka hiszpańskiego Małgorzata Marszałek Opracowanie wersji drugiej Małgorzata Janicka Masha Kucherova Roksana Poloczek Zdjęcia Jolanta Grabowska-Markowska Agnieszka Laskowska-Zgaślik Magdalena Mędrek Grafika na okładce oraz mapy Tomasz Dybała Jakub Sontag Projekt graficzny Artur Falkowski Redakcja techniczna i przygotowanie do druku Artur Falkowski

Imprimi potest ks. Piotr Filas SDS, prowincjał

© 2017 Wydawnictwo SALWATOR © by Jolanta Grabowska-Markowska & Agnieszka Laskowska ISBN 978-83-7580-562-8

Wydawnictwo SALWATOR ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. 12 260-60-80 e-mail: wydawnictwo@salwator.com www.salwator.com

ZAPROSZENIE DO DROGI Poradnik prowadzi nas drogą Camino Portugalskiego Centralnego z Porto do Santiago de Compostela. Jest to XI etapów drogi – oko­ ło 240 km Camino Portugalskiego Centralnego w wersji zapropo­ nowanej przeze mnie i optymalnej dla dwutygodniowego urlopu.

Droga ta wiedzie przez miejsce szczególne – Santiaguiño do Monte w Padron, o którym opowiem, opisując przedostatni etap drogi.

Drogę tę – w różnych wariantach – przebyłam trzykrotnie (2010 – w Roku Świętym, 2014 – w czasie próby przejścia Camino Torres, 2015 – w trakcie pielgrzymki z Fatimy do Santiago). Za każdym razem było to wyjątkowe przeżycie i zawsze uświadamiałam sobie, że powinnam poprawić przewodnik będący pokłosiem wyprawy Roku Świętego 2010. Czynię to teraz, oddając w ręce pielgrzymów poprawioną i bardziej pełną jego wersję. Inne alternatywy Camino Portugalskiego prezentuję na końcu książki.

Drogi do Santiago de Compostela prowadzą z różnych krajów europejskiego kontynentu, przede wszystkim z Francji, Hiszpanii i Portugalii. Już od średniowiecza pielgrzymi zdążali na spotkanie ze św. Jakubem – pierwszym apostołem, który poniósł śmierć mę­ czeńską w imię Chrystusa. Ruch pielgrzymkowy ożywia się z roku na rok, a motywy pielgrzymowania są bardzo różne: religijne, duchowe, turystyczne, kulturowe, często towarzyskie. W histo­ rycznych przekazach Camino de Santiago było drogą resocjalizacji.

Dla mnie jest zawsze duchową. Santiago de Compostela, gdzie mieści się grób głównego patrona Hiszpanii, jest jednym z trzech najbardziej zakorzenionych w historii chrześcijaństwa miejsc piel­ grzymkowych na świecie obok Jerozolimy i Rzymu.

To, co dane mi było przeżyć i zrozumieć w czasie pielgrzymowa­ nia do Santiago de Compostela, zawiera się w tej książce – po­ radniku i jest doświadczeniem, którym się dzielę. Jest też zapro­ szeniem do wspólnego wędrowania. A zatem… w drogę!

Droga – deptanie kamieni, tych, co czasem trafiają w serce.

Porto  Monte Santiaguiño  Santiago De Compostela (234,7 km)

5

Porto  Monte Santiaguiño  Santiago De Compostela (234,7 km)

6

ETAPY PORTUGALSKIEJ DROGI ŚW. JAKUBA CAMINO CENTRAL

PORTO  MONTE SANTIAGUIÑO   SANTIAGO DE COMPOSTELA (234,7 km) I. Porto  Vilar do Pinheiro (17,5 km) II. Vilar do Pinheiro  São Pedro de Rates (19,5 km) III. São Pedro de Rates  Tamel (22,3 km) IV. Tamel  Ponte de Lima (24,2 km) V. Ponte de Lima  São Roque (19 km) VI. São Roque  Tui (20,6 km) VII. Tui  Redondela (30 km) VIII. Redondela  Pontevedra (15,5 km) IX. Pontevedra  Barro (11 km) X. Barro  Padrón (31,2 km) XI. Padrón  Santiago de Compostela (23,9 km)

Kiedy przebyłeś ten szlak i odwracasz się, spostrzegasz, jak wiele tam źródeł. Myślisz wtedy, że Camino Portugués jest źródłem… Zaczerpnąłeś i… możesz iść dalej. Te źródła przy drodze są odkryciem. Tak jak odkryciem jest spotkana tam Matka Boża z Pilar. Twoje doświadczenie źródła jest także doświadczeniem czerpania z Boga, który jest Źródłem.

Jestem bezgranicznie wdzięczna Bogu za to, że co roku błogosławi mojemu pielgrzymowaniu do Santiago de Compostela.

Ta wdzięczność rodzi radość tak wielką, że chciałoby się znowu pójść. Oto cała tajemnica pielgrzymowania.

Przemierzanie drogi jest wydarzeniem. A ponieważ Bóg mówi poprzez wydarzenia, to rozpoznaje się Go w czasie drogi w codziennych, banalnych trudach. On ogarnia nas w tym, co małe, w kamyku, który wpada do sandała, ale i w naszej małości przede wszystkim.

W drodze nawet błądzenie staje się drogowskazem – wymaga zaufania drodze, zaufania ludziom, a przede wszystkim zaufania Dobremu Ojcu; i wtedy dopiero zaczyna się Camino de Santiago.

Najczęściej nie przygotowuję się za bardzo pieczołowicie do drogi. Jakaś ogólna mapa, ciuchy do wymiany, brak dobrej znajomości języka i… w drogę.

Serdeczne wyrazy wdzięczności kieruję do Agnieszki Laskowskiej-Zgaślik, z którą napisałyśmy pierwszą wersję przewodnika.

Zanim wyruszę, pragnę podziękować Małgosi, Maszy i Roksanie, bez których nie byłoby tej książki.

Pora wyruszać, aby odnaleźć swoje miejsce, musisz wyruszyć w drogę.

Najtrudniejsza jest droga do drugiego człowieka.

To prawdziwa mistyka pielgrzymowania. ...nie można inaczej Jolanta Grabowska-Markowska

7

Porto  Monte Santiaguiño  Santiago De Compostela (234,7 km)

„Kochać to dawać wszystko wraz z sobą bez miary” św. Teresa od Dzieciątka Jezus

Etap III: São Pedro de Rates  Tamel (22,3 km)

34

Pedra Furada Pierwsza część dzisiejszej wędrówki kończy się w Pe­ dra Furada. Z albergue w Rates idziemy za znaka­ mi prosto, mijając cruceiro po lewej stronie drogi Rua Santo Antonio. Droga ta przechodzi w Rua da Ponte do Burrinho i rozwidla Droga do Pedra Furada się przy zabudowaniach, gdzie skręcamy w prawo, idąc przez pola i las. Wkrótce droga zmienia się w błotnistą dróżkę. Mijamy pojedyncze zabudowania, idziemy prosto około 3 km i przechodzimy przez główną drogę, zostawiając po lewej stronie wieś Courel. Jesteśmy w strefie leś­nej o mało wdzięcznej nazwie Alto da Mulher Morta (Szczyt Zmar­ łej Kobiety), gdzie zaczyna się obszar administracyjny Barcelos.

Idziemy prosto 1 km i skręcamy w prawo na Ferrado. Po poko­ naniu kolejnego kilometra skręcamy w prawo i wychodzimy na główną drogę. Dalej kierujemy się d zisiaj zagłębiacie się w prawo, następnie w lewo, wracając w zieloną krainę pełną la­ sów, przetykaną winnica­ na wiejską dróżkę. Idziemy prosto mi i źródłami, przez około 1 km i skręcamy w lewo koniecznie musicie odwie­ na ruchliwą drogę N306. Idąc dalej dzić bar „U Antonia”. Tutaj możecie kupić przewod­ prosto, mijamy po prawej stronie niki po Camino Portugués.

Igreja Pedra ­Furada. największy i najważniejszy kogut jest w Barcelos!

Dochodzimy do małego mia­ czeka nas nocleg w nowo­ steczka Pedra Furada liczącego za­ czesnym albergue w Ta­ mel (dużo miejsca na ledwie 450 mieszkańców. Jeśli ktoś sprzęt rowerowy). nie czuje się na siłach, może prze­

35

Etap III: São Pedro de Rates  Tamel (22,3 km)

ETAP III: SÃO PEDRO DE RATES  TAMEL (22,3 km) Dzisiejsza trasa jest jedną z przyjemniejszych na całym camino.

Przez kilkanaście kilometrów towarzyszyć nam będą eukaliptusowo-sosnowe lasy, a od czasu do czasu pojawią się źródełka z orzeźwiającą wodą. W drodze mijać nas będą liczni rowerzyści zdążający podobnie jak my do Tamel lub do naszego jutrzejszego miejsca przeznaczenia – Ponte de Lima.

Etap III: São Pedro de Rates  Tamel (22,3 km)

36

nocować w wiejskiej cha­ cie (casa rural) Quinta de Sta. Leodia. Naprzeciwko niej znajduje się kościół z przebitym głazem, od którego miasteczko wzięło swoją nazwę (z port. ped­ ra – kamień, głaz, furada – przebity). Jednak dopie­ Głaz obok kościoła w Pedra Furada ro kilometr dalej zaczyna się właściwe centrum wsi – bar, sklep, restauracja oraz małe albergue w jed­ nym miejscu! To popular­ ny przydrożny bar, gdzie właściciel Antonio serwuje napitki wszelkiego rodza­ ju, ciepłe posiłki, a także sprzedaje pamiątki oraz najbardziej pożądane prze­ wodniki po Camino Portugués autorstwa J. Brier­ ley’a. Chętnie rozdaje też autografy z dedykacją na W barze u Antonio zakupionych publikacjach, pozuje do zdjęć, a także sam robi zdjęcia do prywatnej kroni­ ki pielgrzymiej. Od 2008 r. właściciel udostępnia apartamenty z toaletami i prysznicami. António, telefon: +351 917 838 144.

Dzięki Antonio mamy również muszle na drogę, które możemy zawiesić na szyi.

W przydrożnej tawernie spotykamy Antonia dumnego z dorobku swojego życia pokazuje nam restaurację i ogród U niego kupujemy małe muszle na sznurku do zawieszania na szyi Są małe i lekkie trochę jak ta droga

37

Etap III: São Pedro de Rates  Tamel (22,3 km)

Pereira i Carvalhal – druga część dzisiejszego etapu Kierujemy się prosto do skrzyżowania ze znakiem: „W lewo do Monteda Franqueira, w prawo do Góios” – idziemy prosto w dół drogi, mijając Capela de S. De Guia (kaplicę Matki Bożej Drogi) i źródełko (fuente). Po około 1 km kierujemy się w lewo i idziemy brukowaną drogą do Pereira. Na skrzyżowaniu z krzy­ żem (cruceiro) idziemy w kierunku Pedrêgo, dalej do Ponté Gâos, przechodząc pod autostradą. Przechodzimy przez Pereiro – małą wioskę z kawiarnią i sklepem (churrasquería), gdzie sprze­ dawane są churros – tradycyjne ciasteczka hiszpańskie smażone na głębokim oleju. Przy znaku wskazującym Barcelos skręcamy w prawo, a przy znaku na Igreja Carvalhal (Carvalhal to nie­ wielkie miasteczko – 1000 mieszkańców i nowoczesny kościół parafialny) skręcamy w lewo, a po chwili w prawo. Przez Porto Carreiro idziemy za żółtymi strzałkami, aż zobaczymy kaplicę Capella da Santa Cruz, którą zostawiamy po lewej stronie.

0,5 km dalej skręcamy w prawo w kierunku ronda. Idziemy prosto, mijając po prawej stronie salony samochodowe. Za nimi skręcamy w prawo i idziemy wzdłuż trasy równoległej do auto­ strady po lewej stronie. Wkrótce skręcamy w lewo pod autostra­ dę, jeszcze raz w lewo, a następnie idziemy prosto, aż dojdziemy do cmentarza, gdzie skręcamy w prawo. Powoli zbliżamy się do Barcelos, jednak wcześniej czeka nas wizyta w „przedsionku” tegoż miasta. To Barcelinos – małe urocze miasteczko z kilko­ ma zabytkami. Warto zobaczyć kilka obiektów – kaplica z VI w.

Capela de S. Brás, kaplica św. Antoniego Capela de Santo António de Vessadas, kaplica św. Jana Baptysty Capela de Săo Joăo Baptista de Medros, a także źródełko Fonte de Ninăes. Zwróćcie uwagę na kaplicę Matki Bożej Mostu Capela da Nossa Senhora da Ponte.

Nazwa pochodzi od śre­ dniowiecznego mostu łą­ czącego Barcelinos z Bar­ Średniowieczny most łączący Barcelinos z Barcelos celos i podkreśla fakt

Etap VI: São Roque  Tui (20,6 km)

62

Dzień dobry, Hiszpanio!

Wychodzimy dość wcześnie. Na dziś przekraczamy granicę dworze lekki chłód i mgła, zapo­ portugalsko-hiszpańską! w barze przy moście gra­ wiedź mżawki, która towarzyszy nicznym można zjeść po­ nam w godzinach porannych. Po siłek (w portugalskich lo­ kalach gastronomicznych wyjściu z rezydencji São Roque proście o włączenie mu­ skręcamy w lewo na drogę N201, zyki narodowej Portugalii – fado!), która będzie nam dziś towarzyszy­ a lbergue znajduje się bli­ ła. Dochodzimy nią do Rubiăes. Po sko katedry, prawej stronie nieco powyżej Fonto polecamy kąpiel w rzece Rio Minho oraz zachęca­ ura Fuente droga prowadzi nas do my do spacerów po Tui XII-wiecznego romańskiego kościo­ w godzinach wieczornych. ła św. Piotra Igreja de Săo Pedro de Rubiăes. Obok kościoła znajduje się autentyczny kamień milo­ wy z czasów starożytnych Rzymian.

Przekraczamy most nad Rio Coura. Idziemy na przemian le­ śnym traktem oraz drogą krajową, którą co jakiś czas przecinamy, aż do Săo Bento da Porta Aberta. Miasteczko leży w najwyż­ szym punkcie dzisiejszego etapu (270 m n.p.m.), dlatego następ­ ne kilometry pokonujemy, idąc już tylko „z górki”. Krajobraz jest dość charakterystyczny – sosnowe, eukaliptusowe i dębowe lasy

W drodze do Tui

Szlak do Tui

63

Etap VI: São Roque  Tui (20,6 km)

ETAP VI: SÃO ROQUE  TUI (20,6 km) Dzisiejszy dzień jest przełomowy – przekraczamy granicę portugalsko-hiszpańską, żegnamy kraj porto, witamy kraj flamenco i corridy.

I choć oba na pierwszy rzut oka są do siebie podobne, to jednak różni je bardzo wiele. Każdy z nich chce być lepszy, bardziej gościnny, po prostu inny.

Etap VI: São Roque  Tui (20,6 km)

64

(szypułkowe i korkowe!), coraz mniej winnic. Droga wiedzie bitymi ścieżkami. Na tym od­ cinku zaskakujące były ogrom­ ne połacie lasów wypalone przez pożary (2010 r.). Docho­ dzimy do kolejnej miejscowości – Fontoura, gdzie znajduje się Valença – stare miasto w obrębie kościół św. Michała Igreja de murów obronnych Săo Miguel i dwie kawiarnie.

Kierujemy się do Bairro. Na rozwidleniu dróg idziemy wą­ ską ścieżką prosto przez pola.

Po 1,5 km znów przetniemy drogę N201, kierując się pro­ sto w kierunku Paços. Na tej drodze skręcamy w prawo i po chwili schodzimy w lewo na Widok na most graniczny dróżkę przez pola w kierunku widocznego budynku, dalej przekraczamy średniowieczny most Ponte Romana da Pedreira na rzece Pedreira, mijając miejscowość o tej samej nazwie.

Po prawej stronie widzimy dro­ gę, wychodzimy na nią i idzie­ my prosto, aż droga się skończy.

Panorama Tui z murów obronnych Tak dochodzimy do lokalnej Valença drogi Avenida Dr. Francisco Sanches, która doprowadza nas do szosy krajowej N13. Idziemy 150 m, skręcamy w prawo, mijając sklepy i restauracje, a na­ stępnie skręcamy w pierwszą ulicę w lewo równoległą do szosy.

Na trzecim skrzyżowaniu skręcamy w lewo w Rua do Tuido do Cima. Tuido to nasz ostatni przystanek przed granicą portu­ galsko-hiszpańską. W tej miejscowości można zobaczyć kaplicę Chrystusa ukrzyżowanego Kapela do Senhor de Bonfim oraz typową kamienną pralnię miejską, a także uzupełnić zapasy wody w źródełku. Po krótkim odpoczynku znów ruszamy w drogę

Albergue de São Teotónio w Valença Adres: Avenida Dos Bombeiros Voluntários Telefon: +351 251 809 506 Cena: 5 € 85 miejsc Otwarte: całoroczne Godzina otwarcia: 16.00 Cisza nocna: 22.00 Obowiązkowa godzina opuszczenia: 10.00 Posiłki: nie

W rytmie fado i aromatycznej nuty porto Przed przekroczeniem granicy pozwalamy sobie godnie uczcić pożegnanie kraju odkrywców. Przy samej granicy pewien Por­ tugalczyk prowadzi bar, gdzie zamawiamy tosty oraz porto.

Jeszcze w Portugalii…

Most na Rio Minho

65

Etap VI: São Roque  Tui (20,6 km)

i kierujemy się w stronę miasta Valença. Na rozwidleniu dróg skręcamy w prawo i dochodzimy na Rua do Regueiro. Teraz jesteśmy w Vilar de Lamas. Na następnym rozwidleniu dróg skręcamy w prawo, przecinając lokalną szosę M510 do Favias.

Na kolejnym rozwidleniu kierujemy się w prawo na skos i prze­ chodzimy przez tory kolejowe, skręcając w prawo. Idąc dalej, mijamy po lewej stronie dworzec autobusowy i dochodzimy do ronda z fontanną. Jesteśmy w Valença. Skręcając w lewo, docho­ dzimy do głównej ulicy Avenida Dos Bombeiros Voluntários, przy której jest albergue. Uwaga! Brak strzałek wskazujących albergue. Strzałki kierują nas do granicy z Hiszpanią, my jednak wcześniej zwiedzamy stare miasto oraz twierdzę z murami obron­ nymi (fortaleza).

Etap XI: Padrón  Santiago de Compostela (23,9 km)

126

Albergue Seminario Menor Adres: Av. Quiroga Palacios 2 Telefon: +34 881 03 17 68; +34 981 56 85 21 Kontakt: Manuel Oreiro Cena: 10–12 € 199 miejsc Otwarte: marzec–październik Godzina otwarcia: 8.30 Cisza nocna: 24.00 Residencia de peregrinos San Lázaro Adres: C. San Lázaro Telefon: +34 981 571 488; +34 618 266 894 Kontakt: Miguel Martínez Cena: 7–10 € 80 miejsc Otwarte: całoroczne Godzina otwarcia: 9.00 Albergue Jaime García Rodríguez Adres: Rúa de Moscova Telefon: +34 981 587 324 Cena: 8 € 150 miejsc Otwarte: całoroczne Godzina otwarcia: 11.30 Cisza nocna: 24.00 Albergue Acuario de Santiago de Compostela Adres: Rúa de Estocolmo 2, Bajo Telefon: +34 981 575 438 Kontakt: Augusto, Ara i Irina www.acuariosantiago.com Cena: 10–12 € 60 miejsc Otwarte: kwiecień–październik Godzina otwarcia: 9.00 Cisza nocna: 24.00

Albergue Azabache Adres: Rúa da Acibechería Telefon: +34 981 071 254 www.azabache-santiago.com Cena: 14–18 € 22 miejsca Otwarte: całoroczne Godziny otwarcia: 10.00–16.00

Czy wiecie, że: Santos dos Croques jest świętym od guzów (w drodze może się zdarzyć wypadek, w czasie którego można nabić sobie guza).

Kadzielnica Botafumeiro w katedrze Santiago waży 80 kg i ma wysokość 1,60 m.

Katedra św. Jakuba, godz. 12.00 Na nowo przeżywamy wzruszenie podczas Bota Fumeiro To uczucie pozostanie w nas na zawsze zgodnie z białym napisem na kupionej przed chwilą granatowej koszulce

SANTIAGO JEST MOIM PRZEZNACZENIEM Orientacyjna mapa przewyższeń: etap XI m 250

50

5

10

15

20

km

Etap XI: Padrón  Santiago de Compostela (23,9 km)

127