band met de pijplijn gedurende de looptijd van veertig jaar te bevriezen. Die clausule stelt BP vrij van de nationale milieu- en sociale wetgeving en vermijdt dat toekomstige regeringen in de drie landen kunnen eisen dat het project strengere wetten moet naleven of hogere belastingen moet betalen – in wezen wordt de BTC-lijn op die manier geografisch geïsoleerd, weggehaald uit de plaatselijke rechtsbevoegdheid en onder de controle van multinationale bedrijven geplaatst. Elk geschil met getroffen personen wordt doorverwezen naar een driekoppig bedrijfspanel in Genève. Dat doet verdacht veel denken aan Leopold en zijn juridisch advies uit Oxford.10 Met welke middelen de aanvankelijke financiering ook zal worden bijeengebracht, de kaart toont duidelijk dat Grand Inga vooral rendabel zal moeten worden door de energie te exporteren. Een deel ervan zou naar andere delen van de DRC gaan om de mijnen in het zuiden aan te drijven, maar het grootste deel zou worden uitgevoerd naar rijkere markten. Een van die exportlijnen zou via Angola, Namibië en eventueel Botswana naar Zuid-Afrika lopen, een land met een constante energiehonger. Een andere lijn zou een lus maken door Zambia en Zimbabwe, die net als de andere landen belust zijn op de Congolese energie voor hun mijnen en hun zware industrie en een derde lijn zou naar Nigeria lopen. Maar zoals blijkt uit alle onderzoek, is de belangrijkste exportroute om Grand Inga rendabel te maken een hoogspanningslijn door het evenaarswoud van Congo-Brazzaville en de Centraal-Afrikaanse Republiek, via Darfur, Soedan en de Sahara naar Egypte, en dan onder de Middellandse Zee door naar Europa, in totaal ongeveer 5800 km lang. Het klinkt precies als het een of ander dwaze idee dat mijnheer Kurtz (de corrupte Europeaan die voor Conrad – veel meer dan Afrika – het echte hart van de duisternis vormde) in zijn notitieboekjes zou kunnen hebben gekrabbeld (in zijn visionaire humanitaire fase, kort voor “Uitroeien die beesten!”) Via een draad stroom transporteren van onder de evenaar, door oerwoud en woestijn en zee, helemaal naar Europa! En toch is dat precies wat er staat, in het hart van de projectdocumenten van de Wereldbank en de WEC.11 Stel je eens even de duizelingwekkende kosten en de technische complexiteit van zo’n lijn voor. Volgens ingenieurs is zoiets nooit eerder uitgeprobeerd. Waterkracht wordt opgewekt en overgebracht in wisselstroom; de standaard voor een hoogspanningslijn voor wisselstroom bedraagt 1000 KV (één miljoen Volt). Bij die spanning treden fysieke belemmeringen op, het zogenaamde 10 Baku-Ceyhan Campaign, http://www.bakuceyhan.org.uk/ 11 “Uit een haalbaarheidsstudie van het Franse nutsbedrijf Electricité de France en de Afrikaanse Ontwikkelingsbank (AfDB) blijkt dat zowel het Grand Inga-project als een plan om van daaruit stroom te leveren aan Noord-Afrika levensvatbaar zijn.” MIGA, Grand Inga Project-Democratic Republic of Congo, 1 mei 2007. Het verslag van de WEC vermeldt niet minder dan drie haalbaarheidsstudies voor de noordelijke exportroute, waarvan de meest recente is betaald met een lening van 15 miljoen dollar van de AfDB. De documenten laten beleefd na om de laatste fase van het proces te vermelden, namelijk het vervoer van de stroom van Egypte naar Europa, maar er zijn wel interviews die dit bevestigen.
11
Conrads nachtmerrie
Inleiding Hart der duisternis
Ferranti-effect, waardoor de lijn maximaal 2000 km lang kan zijn. Een langere lijn betekent een onmogelijk groot verlies aan stroom. Daarom zal de lijn dus waarschijnlijk op gelijkstroom werken, maar het langste voorbeeld daarvan is slecht een derde zo lang als de geplande Inga-Europalijn: het is de steeds verder aftakelende Inga-Kolwezilijn, die stroom vervoert naar de mijnen in Katanga en waarvan de kosten zoals we zullen zien intussen al zijn verviervoudigd. Gelijkstroomlijnen kunnen de stroom op efficiëntere wijze over lange afstanden vervoeren. Zij garanderen feitelijk ook dat de plaatselijke bevolking wordt uitgesloten van de nieuwe energievoorziening. De transportlijnen zullen immers vermoedelijk een spanning hebben van 500 KV, terwijl de meeste distributielijnen van de dorpen een spanning van 11 of 33 KV hebben. Telkens wanneer de lijn een bevolkingsgroep passeert die aansluiting wil, is er dus een nieuw substation nodig om de stroom om te zetten in wisselstroom en de spanning te verlagen. Dat betekent hoge uitgaven voor bijna geen return – iets wat de projectontwikkelaars kost wat kost zullen proberen te vermijden. We mogen ook niet vergeten dat het vrijhakken van ruimte voor de hoogspanningslijn door het oerwoud een enorme ecologische schade zou veroorzaken. Greenpeace beschrijft het “uitzonderlijke ecologische belang” van het Congolese regenwoud: “in het woud wonen 270 soorten zoogdieren, waarvan er 39 uniek zijn voor de regio. In het Congolese regenwoud leven dieren als de okapi, de Congopauw, de bosbuffel, de zeldzame bongoantilope en de bosolifant. In het Congolese regenwoud vinden we ook ongeveer 10.000 soorten planten, waarvan er 3300 uniek zijn voor de regio.” Greenpeace stelt ook dat veertig miljoen mensen in de DRC, onder wie de Bantoes en de Twa-pygmeeën, afhankelijk zijn van het woud voor hun overleven: zal er werkelijk een overlegproces of een milieu-impactprocedure komen die ook maar enigszins hun rechten of de impact van zo’n project op hun leven zou erkennen? Er zijn overvloedige bewijzen dat het openleggen van een maagdelijk stuk woud voor de buitenwereld, daadwerkelijk het bestaan van inheemse volken ontwricht door illegale houtkap, jacht, ziekten en het gebruik van hun traditionele gronden voor commerciële doeleinden.12 En dan moeten we ten slotte ook beseffen wat zo’n project eigenlijk in essentie betekent: Europeanen knippen een schakelaar aan en energie uit de Congostroom verlicht hun woning en de mensen die naast de Congostroom wonen, hebben niets anders dan duisternis. Want dat is het onvermijdelijke gevolg wanneer Grand Inga een exportgericht project wordt: de Congolese bevolking zal niets krijgen. De elektrificering die de Congolezen zo hard nodig hebben om hun huizen te verlichten en kleine bedrijfjes op te starten, de stroomvoorziening die zou kunnen vermijden dat het tweede grootste tropische woud op aarde verloren gaat, zal er nooit komen. Daarvoor is er geen geld voorzien op de begroting en zijn er geen tijd of middelen uitgetrokken om het noodzakelijke uit12 http://www.greenpeace.org/international/campaigns/forests/ africa