Dr luud gilissen wur gezondheid dichtbij granen en gezondheid spelt en haver 29 06 2017

Granen en gezondheid spelt en haver in een nieuw perspectief Luud Gilissen Gezondheid Dichtbij, erf Brunninkhuis, 29-06-2017

Inhoud

 Wat is gezondheid?  Gezondheidszorg in Nederland  Voedingsproducten in de laatste 50 jaar  Granen en ziekten  Granen en gezondheid – ruimte voor ziektepreventie ● Spelt ● Haver

 Conclusies

Wat is gezondheid?

 Fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden; niet ziek (WHO 1948) ● statische benadering ● bestrijding infectieziekten ● stimuleert medicalisering

 Veerkracht van het organisme als geheel (Huber et al. 2016) ● dynamische benadering van fysiologische en mentale levensfuncties en welbevinden

● vertrouwen in zelf-herstellend vermogen ● bestrijding chronische ziekten ● ruimte voor preventie

Kosten gezondheidszorg 

Toename kosten gezondheidszorg (6%/jaar) ●





Budget 2015

in NL: ~100 B€

Toename prijzen medicijnen (€/$)

(enkele voorbeelden)

●

Daraprim (antidepressivum): 1,-  13.50  750.- (1 tablet)

●

Parnate (antidepressivum): 110.-  1,500,- (per maand)

●

Lemtrada (leukemie  multiple sclerosis): x 40

●

Cycloserine (tuberculose): 500,-  10,800.-  1,050

Zijn alle medicijnen nodig en gezondmakend? ●

Paroxetine (antidepressivum) is niet effectief maar geeft wel sterke bijwerkingen en is verdacht (600.000 gebruikers in NL sinds 14 jaar)

● Waar begint kwakzalverij?

Rol Farma

 Sterke verstrengeling: Farma

Ziekenhuizen

Verzekeraars Overheid

 Sterke lobby: ● Farma  EU

 Hoe kunnen we de kosten verlagen?

Verlagen kosten gezondheidszorg

 Veel meer aandacht voor ziektepreventie  Promotie gezonde voeding (en life style [bewegen]) als natuurlijk medicijn

● Volkoren voeding (met zemel/vezels) (Fardet 2010; Huang et al 2015; Wu et al 2015; Voedingscentrum 2016)



Vezels, B-vitaminen, Mineralen, Fytonutriënten

Zetmeel, Eiwit (gluten), B-vitaminen

Vetzuren, B- en E-vitaminen, Mineralen, Fytonutriënten

Maar:

Onze huidige voeding: 10 wereldspelers

Bewerkte producten met de illusie van voedselkeuze

Bewerkte voedingsproducten Ontwikkeling in de laatste 50 jaar Productie/product-kenmerken Massaal geproduceerd Goedkoop en lekker; voor iedereen beschikbaar Altijd en overal hetzelfde Samengesteld uit/met specifieke, opgezuiverde, gemodificeerde ingrediënten Zeer lange houdbaarheid Verpakt (in de supermarkt) Voedingseigenschappen Laag vezelgehalte Laag in gezonde vetzuren; nog te veel transvetten Laag in vitaminen en mineralen Veel emulgatoren en bindmiddelen (o.a. gluten*) Veel zout en nitraat Heel veel suiker** – hét kenmerk van ‘processed’ voeding * “Gluten is een goedkoop ingrediënt in honderden bewerkte voedingsproducten” ** Suikers vooral afkomstig uit de zetmeelindustrie

Economie van tarwe (en maïs): zetmeel

zemel [bran] (buitenste laag zaad) vitaal tarwe gluten

Malen, zeven, fractioneren, mixen  kiem; bloem-fracties

zetmeel ‘melk’

‘volkoren’?

natief en gemodificeerd zetmeel

maltodextrins

graanalcohol bioethanol

kristallijne polyolen glucose siroop

vloeibare polyolen

Tarwe, zetmeel en gluten in voeding

Blikgroenten Zuivelproducten Visproducten

Tarwe, tarwezetmeel (en derivaten) en gluten in >50% van voedingsproducten in supermarkt

‘Processed foods’ sinds 50 jaar een wereldwijd experiment 

(R. Lustig, 2017)

Resultaten:

● Voedselconsumptie: afname voedingsvezels, toename in suiker ● Gezondheid: toename obesitas, T2D, HVZ, leverziekten, coeliakie ● Milieu: suiker producerende gewassen leiden tot extra bodemerosie ● Geldstromen (USA): Bedrijven: winst 657 B$/jaar

Consumenten: goedkoopste en gemakkelijkste keuze Maatschappij: kosten gezondheidszorg door slechte voeding 1,800 B$/jaar



Conclusie:

● ‘Processed foods’ zijn niet duurzaam  experiment mislukt ● Terug naar onbewerkt voedsel

Granen en ziekten

 Intolerantie  Allergie  Gevoeligheid

Intolerantie (Coeliakie) 

Auto-immuun (T-cellen)

Chronische ontsteking dunne darm

● Toename 4x in afgelopen 50 jaar (nu: 0.5-2%)

● Erfelijk (HLA DQ2/8) ● Gluten (opslageiwitten in

graankorrels van tarwe, gerst, rogge)

Belangrijkste symptomen bij kinderen: Chronische buikklachten en diarree Groeiachterstand

Belangrijkste symptomen bij volwassenen Chronische vermoeidheid, hoofdpijn, darmklachten Verlaagde vruchtbaarheid; abortus Dermatitis herpetiformis Botontkalking Doofheid Neuropathie Darmkanker (lymphoma)

Allergie Allergie (IgE)

 Tarwe allergie (wereldwijd; 0.25%)  Maïs allergie (Zuid-EU, Mexico, USA; <<)  Rijst allergie (Azië; <<) Graan-allergie is zeldzaam

Gevoeligheid Non-celiac wheat/gluten sensitivity (NCGS)



Nieuwe bedreiging volksgezondheid?



Is de grote toename in de vraag naar glutenvrije

producten een aanwijzing?



Wat is de rol van populaire voedingsboeken en ‘social media’?

NCGS Relatie met erfelijkheid/ immuun onbekend

Welke inhoudsstoffen als mogelijke oorzaak?  Gluten? ATIs? FODMaPs? Combi? Geen?  Functionele buikklachten

NCGS Relatie met erfelijkheid/ immuun onbekend

gluten

● Snelle toename, zelf-diagnose (~5-10% in USA en UK), vooral bij vrouwen (30-55 jaar)

● Erfelijkheid onduidelijk/afwezig ● Geen bio-merkers ● Mogelijke relatie met ‘Prikkelbaar Darm Syndroom’ (PDS) ●

‘Zich beter voelen’ bij glutenvrij dieet amylase trypsine inhibitors

 Health Grain Forum: interventie studie (WoW)

Well on Wheat?  Vergelijking samenstelling inhoudsstoffen van broodtarwe (B), spelttarwe (S) en emmertarwe (E)

 Relatie samenstelling inhoudsstoffen en teeltwijze (gangbaar versus biologisch; effecten omgevingsfactoren)

 Interventiestudie bij mensen met PDS met broodproducten

van B, S, E, na gist- versus zuurdesemfermentatie (placebo en nocebo gecontroleerd; fysiologie, microbioom, welbevinden)

● Deelnemende onderzoeksinstituten: Universiteit Maastricht; Wageningen UR; Nederlands Bakkerijcentrum; Rothamsted Research (UK)

● Financiering: Internationaal voedingsbedrijfsleven; Ministerie Economische Zaken

Granen en gezondheid Tarwe

(broodtarwe en spelt gelijkwaardig: Voedingscentrum)

 Als volkoren product, belangrijke bron van ● vezels (zemelfractie) en fytonutriënten ● koolhydraten (zetmeel) ● eiwitten (waaronder gluten) ● vitaminen en mineralen ● essentiële vetzuren

 Als bloem (witbrood) ● koolhydraten (zetmeel) ● eiwit (vooral gluten)

Vezels, B-vitaminen, Mineralen, Fytonutriënten

Zetmeel, Eiwit (gluten), B-vitaminen

Vetzuren, B- en E-vitaminen, Mineralen, Fytonutriënten

Crop / com pound (%/ 100g)

Quinoa

Buckwheat

Millet

Teff

Sorghum

Oat

Einkorn

Wheat

Starch

60%

60%

75%

70%

75%

55%

60%

65%

Protein

13%

14%

11%

13%

11%

17%

18%

11%

Oil/fat

5%

3%

4%

2%

3%

7-14%

3%

2%

Fibre

6%

10%

8%

8%

6%

10%

1%

4%

Water

16%

9%

9%

9%

9%

10%

10%

13%

Vitamins

Medium in B High in folate Tocopherol (Vit E)

High in B

High in B

High in B

Low in B

Low in B High in folate

Low in B

Low in B

Minerals

Calcium 40 mg Iron 4 Magnesium 170 Phosphorus 390 Potassium 480 Zinc 3

Calcium 15 mg Iron 2 Magnesium 200 Phosphorus 320 Potassium 360 Zinc 2

Calcium 30 mg Iron 3 Magnesium 110 Phosphorus 290 Potassium 200 Manganese 2

Calcium 175mg Iron 7 Magnesium 180 Phosphorus 415 Potassium 410 Manganese 9

Calcium 25 mg Iron 4 Magnesium ?

Phosphorus 275 Potassium 330

Calcium 48 mg Iron 5 Magnesium 270 Phosphorus 440 Potassium 360 Zinc 3 Manganese 4 Selenium 35 ug

Calcium 42 mg Iron 4 Magnesium 160 Phosphorus 520 Potassium 420 Zinc 7 Manganese 5

Calcium 29 mg Iron 3 Magnesium 130 Phosphorus 290 Potassium 360 Zinc 3 Manganese 4

High

High

?

Moderate (?)

?

Low

Title

High in essential AA

High in essential AA

Moderate High Antiinflamm -High atoryAlternative grains

85% Globulin; High in essential AA

High beta glucan

Gluten

Gluten

Low beta glucan

Side

Speelveld voor ziektepreventie

Help!

Spelt (Dinkel)

Miedaner T, Longin F (2012) Agrimedia GmbH ISBN 978-3-86263-079-0

Spelt: Naamsverwarring

Speltz (Middeleeuwen) = tarwe met kaf, ‘bearded wheat’

Spelt

verspreiding vaak samen met broodtarwe en emmertarwe; kruisingen; grote diversiteit (landrassen)

Spelt

sehr viel

Groep 1: Goede bakkwaliteit

Authenticatie: Wat is zuivere spelt?

(America (WUR) en Van Straaten (NBC), 2015)

Twee vormen van ‘verontreiniging’:

 Genetische vermenging ● Kruisen van tarwe met spelt ● Selectie en terugkruisen naar spelt

 Fysieke vermenging ● Bijmengen van graan, meel of eiwit

+

Classificering van monsters (proteomics)

spelt

tarwe

Bloem, meel, broodmix en brood

Bl

Vk

Mx

Vk

Bl

Vk

Vk

Vk

Br

Vk

Bl

Vk

Br

Vk

Bl

Vk

Br

Br

Vk

Br

H

Vk

Mx

Spelt t.o.v. broodtarwe (perspectief) 

Voordelen

● Robuust, vorstresistent, past in biologische landbouw, ziektegevoeligheid gelijk

● Vergroting agrobiodiversiteit ● Alternatief voor broodtarwe; andere smaak, textuur; ook als ontbijtpap (en andere gerechten)

● Nutritioneel (als volkoren product) gelijkwaardig ● Vaak zuurdesem i.p.v. gist (betere verteerbaarheid) ● Stevig brood (goed kauwen)



Uitdagingen

● Grote variatie in eigenschappen tussen verschillende speltrassen (wat is ‘oer’spelt? Belgische spelt is ‘tarwespelt’; Duitse spelt is ‘speltspelt’)

● Lagere opbrengst ● Bewerkelijk (kaf) ● Duur

Haver

Haver: voedzaam en gezond

 Handhaving gezonde status  Verbetering bij chronische ziekten  Vezels (beta-glucanen; zemel): verlaging bloed cholesterol  Zetmeel: lage glycemische index; helpt bij diabetes, obesitas  Vetten: onverzadigd; verlaging risico hart- en vaatziekten  Vezels + Vetten + Zetmeel  langdurige verzadiging  Eiwitten: passen in behoefte mens (WHO); veilig bij coeliakie  Phenolen (avenanthramides; fytonutriënten): ontstekingsremmend  Goede samenstelling mineralen

Officiële ‘EFSA health claims’ voor haver  Beta-glucanen [3g/dag] dragen bij aan de handhaving van normale bloed cholesterol waarden

(EU 432/2012)

 Consumptie van beta-glucanen uit haver en gerst als deel van

een maaltijd [4g/30g koolhydraten] draagt bij aan de vermindering van de bloed glucose stijging na die maaltijd (EU 432/2012)

 Havervezels vergroten de fecale bulk (EU 432/2012)  Verminderde consumptie van verzadigd vet draagt bij aan de handhaving van normale bloed cholesterol waarden

(EU 432/2012)

 Haver beta-glucanen [3g/dag] hebben een aantoonbaar actief

verlagende/verminderende werking op bloed cholesterol. Hoog cholesterol is een risicofactor bij ontwikkeling van coronaire hartziekten (EU 1160/2011).

Haver in de schijf van vijf

Haver (perspectief)  Robuust, compleet, veelzijdig, gezond

 Past goed in een glutenvrij dieet

 Kan bijdragen aan de

verlaging van de zorgkosten

 Uitdaging voor innovaties

in (glutenvrije) producten en recepten 

 Goedkoop



Haver voor ieder (glutenvrij) eetmoment

Conclusies  Gezondheid = Veerkracht  Gezonde voeding en beweging = Betrouwbaar medicijn  Bewerkt voedsel/drank = Ongezond consumptiepatroon ● Mede oorzaak chronische ziekten

 Granen en ziekte ● Intolerantie (coeliakie): 0.5 – 2% ● Allergie: zeldzaam ● Gevoeligheid: ? (in onderzoek WoW project)

 Volkoren = Veel gezonde voedingsvezels, nutriënten ● Spelt gelijkwaardig aan broodtarwe

● Haver ●

Vijf officiële gezondheidsclaims (EFSA); rol beta-glucanen

●

Glutenvrij

Dank 

Celiac Disease Consortium (2004-2013)

●



PRI – Wageningen UR

●



Hetty van den Broeck Jan Cordewener Twan America Ingrid van der Meer Jan Schaart Elma Salentijn Diana Londono Aurelie Jouanin Ed Hendrix René Smulders

Refs:



Gilissen LJWJ, Van der Meer IM, Smulders MJM (2014) Reducing the incidence of allergy and intolerance to cereals. Journal of Cereal Science 59: 337-353



Londono DM (2014) Laying the foundations for dough-based oat bread.

Thesis, Wageningen



Gilissen LJWJ, Van der Meer IM, Smulders MJM (2016) Why oats are safe and healthy for celiac disease patients. Med Sci 4 (4), 21; doi:10.3390/medsci4040021



Jouanin A, Gilissen LJWJ, Boyd LA, et al (2017) Food processing and breeding strategies for coeliac-safe and healthy wheat products. Food Research International (in press) doi.org/10.1016/j.foodres.2017.04.025

EU-TraFooN

●



Frits Koning

Susanne Braun; Javier Casado

WoW

●

Fred Brouns