MUSIC STAGES
IJ-Salon
Zaterdag 29 september 2018, 14.15 u Muziekgebouw, Amsterdam
KoniginTania Yu Lu, dirigent Tania Kross, mezzosopraan Olga Zuiderhoek, spreker LUDWIG
musicstages.nl
Welkom bij de eenenzestigste IJ-Salon! Vandaag een primeur: voor het eerst sinds het begin van onze serie hebben we een heel ensemble uitgenodigd. Het zijn niet de minsten ook: Ensemble Ludwig heeft in de afgelopen jaren hoge ogen gegooid en werd dit jaar nog bekroond met een Grammy, de Oscar van de muziek. Zij worden vergezeld door een van de meest talentvolle jonge dirigenten uit China (ik schat dat ze er rond 100.000 hebben) en hét uithangboord van de klassieke muziek uit Curaçao, Tania Kross. Tenslotte ben ik weer erg benieuwd wat Carel Alphenaar en Olga Zuiderhoek uit hun poëtische koker gaan toveren. Kortom: er valt weer veel te beleven. Veel kijk- en luisterplezier, Michael Gieler, Artistiek leider IJ-Salon
Dankwoord aan het publiek Wie had toen gedacht dat de IJ-Salon ook in het dertiende seizoen springlevend en verrassend zou kunnen zijn? Uiteraard heeft dit veel te maken met de spannende interactie tussen onze bevlogen musici, onze gasten en Carel Alphenaar, onze regisseur en inspirator.
MUSIC STAGES
Maar wij zijn ook u, ons publiek, veel dank verschuldigd. U waardering door de jaren heen geeft ons vleugels en stuurt ons steeds opnieuw op avontuurlijke paden in de wondere wereld van de muziek, het mooiste wat er bestaat. Daarvoor onze oprechte dank! Met hartelijke groeten, De musici en makers van de IJ-Salon
IJ-SALON 29 SEPTEMBER 2018 | PROGRAMMA
Zaterdag 29 september 2018 Muziekgebouw, Amsterdam
John Luther Adams Sky with four suns
uit Canticles of the Sky voor strijkkwartet Yu Lu, dirigent Olga Zuiderhoek, spreker
Sergej Rachmaninov
LUDWIG
bewerking Thomas Beijer
Tania Kross, mezzosopraan
Het Dodeneiland
Nadia Wijzenbeek, 1e viool Pieter van Loenen, 2e viool Laura van der Stoep, altviool Nuala McKenna, cello Wilmar de Visser, contrabas Ingrid Geerlings, fluit Aisling Casey, hobo Arjan Woudenberg, klarinet Hajime Konoye, fagot Laurens Otto, hoorn
Hector Berlioz
La Mort de ClÊopâtre bewerking Thomas Beijer
Arnold Schoenberg
Notturno voor strijkkwintet en harp
Astrid Haring, harp Erica Roozendaal, accordeon Jan Roel Hamersma, slagwerk
Olga Zuiderhoek leest gedichten van Herman de Coninck
Carel Alphenaar, regie Carmen Schabracq, decor Tom Verheyen, lichtontwerp Michael Gieler, presentatie
Pauze In de pauze van het concert bent u van harte uitgenodigd voor zelfgebakken koekjes en een drankje. Na de pauze volgt een verrassingsprogramma in de Grote Zaal.
Music Stages 3
PROGRAMMA | IJ-SALON 29 SEPTEMBER 2018
De emoties worden prachtig verklankt door Berlioz in de bewerking van Thomas Beyer, en Tania Kross stort zich volgaarne in dit ongeluk. 4 Music Stages
IJ-SALON 29 SEPTEMBER 2018 | PROGRAMMA
La Mort de Cléopâtre In La Mort de Cléopâtre horen we de slotmonoloog van wereldvrouw Cleopatra. Ze is wanhopig. Na een spannend leven als koningin van Egypte met Antonius en Cesar, voelt deze van oorsprong Griekse prinses zich vernederd en tekort gedaan door haar laatste man Octavianus. Voor ze zich door een gifslang laat bijten, spuwt zij haar gal. Een vertaling van de tekst is opgenomen in het programma. Berlioz gebruikt in zijn bewerking van de tekst veel herhalingen en varianten. Daarom zal het moeilijk zijn de tekst op de voet te volgen. Maar wie globaal op de hoogte is van de inhoud, weet genoeg na een snelle lezing vooraf. Daarom geen tekstbalk. De emoties worden prachtig verklankt door Berlioz in de bewerking van Thomas Beyer, en Tania Kross stort zich volgaarne in dit ongeluk. Op zoek naar een theatraal contrapunt bladerde ik in het werk van de Vlaamse meesterdichter Herman de Coninck (1944-1997). Mijn oog viel op Te voet over de Lethe. Een cyclus van zeven sonnetten. Thematisch zat ik goed. In de klassieke oudheid scheidt de Lethe ons van de dood. Maar het was ook het totale contrabeeld van de Cleopatra-scène waarin een onstuitbare emotionele stormwind naar het fatale einde voert. De Coninck noemt zijn sonnettenreeks: gedichten bij Under the Vulcano (Malcolm Lowry). Dat doet al vermoeden dat de alcohol in een milde streling van het pijnlijke zal voorzien. Een kolfje naar de hand van Olga Zuiderhoek. Carel Alphenaar
Music Stages 5
PROGRAMMA | IJ-SALON 29 SEPTEMBER 2018
La Mort de Cléopâtre Pierre-Ange Vieillard | vertaling: Carel Alphenaar
Nu staat het vast, mijn schande is definitief: weduwe van Antonius en weduwe van Cesar, uitgeleverd aan de grillen van Octavianus. Ik kon zijn woeste blikken niet meer ontlopen. Ik was verslagen en ben onteerd. Vergeefs heb ik mijn charmes ingezet, ontwijdde ik de rouw om een noodlottig weduwschap, vergeefs heb ik de geheimen der kunst uitgebuit, de ketens van mijn slavernij bedekt met bloemen: niets vermocht de orders van de triomfator te matigen. Voor zijn voeten sleepte ik mijn gekwetste trots, mijn tranen stroomden over zijn uitgestrekte handen zelfs en der Ptolemeeën dochter onderging de smalende afwijzing. Ach! Hoe lang geleden al, de dagen van mijn martelende heugenis waarin ik in de branding, als een Venus, de glorie van Antonius en Cesar weerkaatste, zoals ik triomferend opdook aan de oevers van de Cydnus. Actium, daar uitgeleverd aan de man die mij overwon. Mijn scepter, mijn schatten, alles viel hem in handen, mijn schoonheid had ik nog - maar Octavianus’ minachtende dwang raakte me dieper dan de ijzeren tucht der Romeinen.
6 Music Stages
IJ-SALON 29 SEPTEMBER 2018 | PROGRAMMA
Wat had ik nog te vrezen op het dieptepunt van mijn ongeluk? ‘Schuldige koningin,’ wie zegt dat? Mag ik me beklagen over het lot dat me verplettert? Mag ik een beroep doen op het recht der deugd? Waar moet ik toevlucht zoeken? Zonder familie, zonder vaderland? Voor mij rest er niets anders dan de eeuwige nacht! Grote Farao’s, edele Lagiden, ziet hoe u zonder gramschap binnengaat om te rusten in uw pyramides. Is een koningin u onwaardig? Nee, de grootsheid van uw funeraire behuizing vecht ik niet aan. Koningen, reeds half in ’t duister, met afschuw ontvlucht u mij. Mag ik mij beklagen om het lot dat mij verplettert? Een koningin die u onwaardig is? Van één echtgenoot heb ik het leven te schande gemaakt. Zijn as kleeft onder mijn ogen, zijn schaduw achtervolgt me. Door mij kwam Egypte onder Romeins bestuur. Door mij zijn onze goden de muren van Alexandrië ontvlucht en is de cultus van Isis vernietigd. Osiris bewerkte mijn kroning. In Typhon sleet ik mijn dagen. Met deze verschrikkingen om mij heen neem ik mijn toevlucht tot een giftige slang. Goden van de Nijl jullie hebben me in de steek gelaten. Octavianus wacht mij op in zijn strijdwagen: Cleopatra die uit het leven stapt wordt nooit meer een Cesar waardig.
Music Stages 7
PROGRAMMA | IJ-SALON 29 SEPTEMBER 2018
8 Music Stages
IJ-SALON 29 SEPTEMBER 2018 | PROGRAMMA
John Luther Adams (*1953) behoort tot de meest originele Amerikaanse componisten van onze tijd. Zijn eerste muzikale voetstappen zette hij als drummer in rockbands. Via zijn idool Frank Zappa kwam hij in aanraking met de muziek van de avantgarde, vooral John Cage en Morton Feldman. Hun invloed is ook duidelijk te horen in het stuk Sky with four suns uit zijn Canticles of the Sky voor strijkkwartet. De geheel eigen taal van Adams heeft hij voor een belangrijk deel te danken aan zijn andere grote inspiratiebron: de overweldigende schoonheid van de natuur in Alaska. In dit deel beschrijft hij ijskristallen in de lucht ervoor zorgen dat men soms meerdere zonnen tegelijk lijkt te zien. Wie van pianomuziek houdt heeft doorgaans ook een zwak voor Sergej Rachmaninov (1873-1943). Hij was een van de meest beroemde pianisten aller tijden. Zijn composities combineren adembenemende virtuositeit met broeierige romantiek. Ik persoonlijk ben vooral erg gesteld op zijn liederen. Daarin legt hij echt zijn Russische ziel bloot. Zijn symfonisch gedicht Het Dodeneiland is oorspronkelijk geschreven voor groot orkest. Rachmaninov raakte geïntrigeerd door een zwart-wit reproductie van een schilderij van Arnold Böcklin. Toen hij het later in het origineel zag reageerde hij teleurgesteld. Hij twijfelde zelfs of hij het stuk ooit had geschreven als hij de gekleurde versie eerst had gezien. Een mooi voorbeeld hoe beperkingen ons soms tot nog grotere hoogte kunnen brengen. Thomas Beijer (*1988) is een van de meest begaafde mensen die ik ken. Hij is pianist, componist en schrijver in een, een zeldzaamheid in het tijdperk van doorgeschoten specialisering. Hij draagt vandaag voor het eerst bij aan een IJ-Salon, maar u kunt al zeer binnenkort - in de IJ-Salon op 30 november persoonlijk kennis met hem maken. Hij heeft prijzen gewonnen als pianist, vindt veel herkenning als componist en heeft ook al zijn eerste boek uitgegeven: Geen jalapeños. Ontzettend handig dat hij ook nog goed kan arrangeren.
Het leven van de Franse componist Hector Berlioz (1803-1869) is absoluut filmwaardig. Hij is het prototype van een gepassioneerd artiest die alle pieken en dalen van het bestaan heeft ondergaan. Heel typerend is een incident waar hij ziedend van woede uit Rome vertrok, gewapend met twee pistolen en een flesje gif. Hij was voornemens om zijn verloofde, haar moeder en zich zelf om het leven te brengen omdat de jonge dame stiekem met een ander was getrouwd. Hij kwam niet verder dan Nice, zijn woede bekoelde en hij beleefde naar eigen zeggen de twintig mooiste dagen uit zijn leven. Het kan verkeren. Wie er meer over wil lezen: zijn Mémoires zijn zeer de moeite waard. Zijn Symphonie Fantastique behoort vandaag tot de meest gespeelde en meest geliefde werken uit de orkestliteratuur. La Mort de Cléopâtre is een cantate uit 1829 die de componist schreef en die – typerend voor hem – pas in de twintigste eeuw waardering vond. Ik vind het schitterende muziek. Arnold Schönberg (1874-1951) wordt door collegacomponisten gerespecteerd en door sommigen zelfs als een afgod vereerd. Het grote publiek vindt het maar niks, misschien op het sextet Die verklärte Nacht na. Mijn sympathie neigt toch eerder richting de componisten. Ja, zijn muziek is stroef en soms ondoorgrondelijk. Veel stukken moet je een aantal keren beluisteren of spelen om er iets van te begrijpen. Maar wat je dan terug krijgt is toch vaak zeer de moeite waard, zoals zijn Pierrot Lunaire, of het Notturno voor strijkkwintet en harp. En hij heeft het pad verlicht voor componisten als Alban Berg, Anton Webern en Pierre Boulez. Zijn orkestratie van het pianokwartet in g kl.t. van Brahms vind ik trouwens ook niks.
Music Stages 9
PROGRAMMA | IJ-SALON 29 SEPTEMBER 2018
Tania Kross Wij zien Tania Kross (mezzosopraan) zo vaak op tv dat je bijna zou vergeten dat ze ook gewoon een steengoede zangeres is met een indrukwekkende carrière. Met hetzelfde gemak als ze aanschuift bij DWDD of streng jureert in Maestro zingt ze grote operarollen met veel allure. Toen ik de Cleopatre van Berlioz voor het eerst hoorde moest ik direct aan haar denken. Tania voldoet aan geen een cliché een creëert het liefst haar eigen niche, met eigen producties. Dat maakt deze charmante powerhouse ook een van de meest boeiende muzikale persoonlijkheden van ons land.
Olga Zuiderhoek Yu Lu Dirigent Yu Lu (*1989) behoort tot de grootste muzikale talenten van zijn generatie. Anders dan bij veel collega’s was zijn blik eigenlijk vanaf het begin van zijn opleiding en ontwikkeling sterk op de Westerse traditie gericht. Zo assisteerde hij bij befaamde dirigenten zoals Iván Fischer, Roger Norrington en Seiji Ozawa. Dit leidde ondertussen tot succesvolle optredens in veel Westerse landen, zowel in Europa als ook in de VS. Uiteraard is dat ook in China niet onopgemerkt gebleven. Het belangrijkste wapenfeit wat ons betreft is dat hij ooit een galaconcert in aanwezigheid van de Chinese president heeft afgezegd om een concert in de IJ-Salon te mogen dirigeren. Hij weet tenminste wat belangrijk is.
10 Music Stages
Olga Zuiderhoek studeerde in 1970 af aan de Amsterdamse Toneelschool. Ze speelde bij het legendarische Werktheater en later onder meer bij de Mexikaanse Hond en Orkater. Speelde ze een bijrol dan werd die bekroond tot ‘beste vrouwelijke bijrol’. Haar prijzenkast is gewoon propvol. Ze was 28 jaar samen met jazzmusicus, componist en orkestleider Willem Breuker. Olga heeft een filmografie van een kilometer.
IJ-SALON 29 SEPTEMBER 2018 | PROGRAMMA
LUDWIG LUDWIG is orkest, ensemble, solist, dirigent, producent, programmeur, talentscout, en conceptontwikkelaar. Hij is in de stad, in het land en in de wereld. Sinds zijn oprichting heeft LUDWIG zich met zeer beperkte middelen op de kaart gezet en wordt hij herkend en erkend door publiek en vakgenoten. In zijn korte bestaan heeft LUDWIG veel teweeg
gebracht. Hij heeft grenzen verlegd, hokjes doorbroken, structuren bevraagd en is door de hele muziekgeschiedenis gereisd. LUDWIG ontwikkelt eigen projecten en werkt samen met verschillende partners als het Concertgebouw, Cappella Amsterdam of het Olympisch Stadion. In 2018 ontving hij de Grammy in de categorie Best Classical Solo Vocal Album voor de cd Crazy Girl Crazy! met Barbara Hannigan.
Carel Alphenaar Carel Alphenaar combineert al zijn hele leven zijn liefde voor theater met muziek. Dit resulteerde in talrijke libretto’s voor (kinder)opera’s en balletten. Zijn vertalingen van bekende theaterstukken worden nog regelmatig gebruikt bij uitvoeringen van Toneelgroep Amsterdam en andere gezelschappen. Als regisseur vaste voorziet hij de IJ-Salon telkens van verfrissende dramaturgische impulsen. In zijn vrije tijd tuiniert hij graag en speelt verdienstelijk cello in een strijkkwartet.
Music Stages 11
PROGRAMMA | IJ-SALON 29 SEPTEMBER 2018
Tom Verheyen Tom Verheyen studeerde aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. Hij is een veelzijdig lichtontwerper en ook ontwerper pur sang. Ik leerde hem kennen bij Conny Janssen Danst. Tom is goed in minimalistische moderne producties, maar hij loopt ook niet weg voor grote musicals. Voor de IJsalon ontwierp hij al eens het beeld voor een stuk van Glanert Geheimer Raum waarin de grote zaal waarin wij de IJ-salon beluisteren, omgetoverd werd in een rokerig, luguber hol.
Carmen Schabracq Carmen Schabracq ontwierp al menigmaal een setting voor de IJ-Salon. Wie herinnert zich niet de macabere gebreide poppen, hangend aan een lijntje uit de kap? Of het klapdecor met het gestyleerde hoofd van Beckett? Of het grote bed voor kleine Purcellopera met Martijn Cornet, Nora Fischer en Teun Luijkx? Nu is ze diep binnengedrongen in theaterland en ze maakt er opzienbarende performances.
Michael Gieler Hier ziet u onze presentator op grote hoogte (bijna 2.500 m) op het eiland La Palma. Als u goed kijkt, ziet u op de achtergrond een aantal sterrenwachten. De astronomie was een stiekeme liefde van de puber Michael Gieler. Ik was dan ook erg blij om 37 jaar later rond te dwalen in dit karige rotsenlandschap, dromend van een heldere sterrenhemel en een grote telescoop tot mijn beschikking.
12 Music Stages
IJ-SALON 29 SEPTEMBER 2018 | PROGRAMMA
Music Stages 13
PROGRAMMA | IJ-SALON 29 SEPTEMBER 2018
14 Music Stages
IJ-SALON 29 SEPTEMBER 2018 | PROGRAMMA
IJ-Nieuws
Bezoekers die ons kennen weten al dat de IJ-Salon een muzikale speeltuin is voor musici van het Koninklijk Concertgebouworkest en hun vrienden. Hier laten we onze fantasie vrije loop en ontwikkelen we nieuwe ideeën. Die verspreiden we dan via Music Stages: in de Amsterdamse Bijlmer, elders in Nederland en sinds kort ook in een spannend Europees project: Festivallinks.
Festivallinks | Bach Bridges
Spreek ons aan...
Het eerste project van Festivallinks is het festival in Bach Bridges, van 3 tot oktober in Boedapest. Volgende week dus. Het is niet waarschijnlijk, maar als u spontaan zin krijgt in een stedentrip zien we u graag daar, in het Budapest Music Center.
Met enige regelmaat komen goede ideeën ook van onze bezoekers. Is er een componist of een stuk dat we nog niet op onze radar hebben? Bent u dol op een bepaald instrument dat u een keer in een solistische rol wilt horen? Spreek ons aan in de pauze of na afloop of neem contact met ons op. Als het maar geen saxofoon is.
Logeerplekken gezocht! Heeft iemand van onze gewaardeerde bezoekers misschien een logeerkamer beschikbaar van 15 tot 24 maart 2019? Wij krijgen weer bezoek van de Canaries, of te wel: leuke jonge Canarische musici en zangers? U zou ons enorm helpen als we deze groep zo veel mogelijk privé zouden kunnen onderbrengen in Amsterdam of omgeving. Geen zorgen: de beestjes zijn nagenoeg onderhoudsvrij. ;-) We horen het graag via info@musicstages.nl.
Oostenwind | 17 november Mocht u nog geen kaartjes hebben: noteer alvast de datum van de volgende IJ-Salon op 17 november. Thomas Beijer als pianist en dichter en musici van het KCO en van Club Classique.
Wilt u bijdragen aan de totstandkoming van bijzondere concerten? Uw donaties zijn welkom! NL96 ABNA 0424 4381 43 op naam van Stichting Music Stages. Online doneren met IDeal kan ook: www.musicstages.nl/donaties ANBI, uw giften zijn tot 125% fiscaal aftrekbaar
colofon: illustratie cover: Romy Schäfer | fotografie: Emelie Schäfer | ontwerp: Hans van de Woerd Dit programma is CO2 neutraal geproduceerd. Ter compensatie voor het CO2 gebruik worden bomen geplant via TreesForAll. Music Stages 15
MUSIC STAGES
IJ-Salon
Oostenwind
Stichting Music Stages Noordeinde 93, 1121 AC Landsmeer, 020 427 39 39 info@musicstages.nl, www.musicstages.nl
Zaterdag 17 november 2018, 14.15 u
Club Classique | Thomas Beijer piano en voordracht De Zevende van Dvořák in een intieme kamermuziekbezetting en een kennismaking met de grootste Poolse componist van onze tijd.
Mysterie van de tango
Zaterdag 26 januari 2019, 14.15 u
Esther Alfonso da Costa zang | Santiago Cimadevilla bandoneon Met een Spaanse topzangeres en een bandoneonspeler uit Argentinië storten onze musici zich in de wereld van Astor Piazzolla.
Een jonge Passie
Zaterdag 23 maart 2019, 14.15 u
Maartje Rammeloo sopraan | Rosina Fabius mezzosopraan | Jan-Willem Schaafsma tenor Nationaal Gemengd Jeugdkoor | IBF Orchestra | en anderen De Johannes-Passion in een nieuwe productie van regisseur-choreograaf Peter Leung, met jonge zangers en het Nationaal Gemengd Jeugdkoor.
Klezmer & Co
Zaterdag 11 mei 2019, 14.15 u
Lucie Horsch blokfluit | Olivier Patey klarinet Woeste ritmes en schrijnende melodieën in de handen van goede componisten en bijzondere interpreten.