ŚPIEWNIK KOŚCIELNY KATOLICKI - PIEŚNI NA WP

N A J W I Ę K S Z Y ZBIÓR PIEŚNI NABOŻNYCH Z NUTAMI DO ŚPIEWU NA 2 GLOSY

CZĘŚĆ PIERWSZA PIEŚNI ADWENTOWE, KOLĘDY, PIEŚNI POSTNE, WIELKANOCNE I O WNIEBOWSTĄPIENIU PAŃSKIM

PIEŚNI NA WIELKI POST Wybór i opracowanie TOMASZ FLASZA Nota historyczna ks. TADEUSZ PRZYBYLSKI SDB

WYDAWNICTWO KARMELITÓW BOSYCH KRAKÓW 2002

Redaktor serii WANDA GŁADYSZ

Skład komputerowy BOGUSŁAWA MACHETA

Przejrzałem Śpiewnik kościelny katolicki o p r a c o w a n y przez p. T o m a s z a Flaszę i nie znalazłem nic niewłaściwego, w o b e c czego m o ż e być drukowany.

K s . Kazimierz P r a ż m o w s k i — cenzor Za zezwoleniem

władzy

Z Książęco-Metropolitalnej

duchownej

Kurii iv

Krakowie

L. 10173/30 Kraków, 7 listopada 1930 © Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 2002. All rights reserved

P R O S I M Y NIE K O P I O W A Ć Każda nielegalna odbitka to strata dla wydawnictwa i dla muzyki — mniejsza ilość drukowanych egzemplarzy oznacza mniejszą ilość nowych drukowanych utworów polskiej muzyki religijnej.

PLEASE D O N O T MAKE COPIES! All unlawful duplications are a loss to the publisher and to music itself — a lesser amount of sales of these releases will mean a reduced amount of future releases of Polish religious music.

WYDAWNICTWO KARMELITÓW BOSYCH 31-222 Kraków, ul. Z. Glogera 5 tel. (012) 415-22-45, 415-46-19 fax: (012) 415-29-88 e-mail: wydawnictwo@karmel.pl http://www.karmel.pl I S B N 83-7305-049-3

N O T A HISTORYCZNA Okres Wielkiego Postu ukształtował się formalnie w Kościele już w IV wieku po narodzeniu Chrystusa. Rozpoczyna się o n — j a k wiadomo — liturgią Środy Popielcowej przez poświęcenie popiołu i posypanie nim głów wiernych. Obrzęd ten uświadamia nam, iż przez pokutę mamy się duchowo przygotować na spotkanie ze Zmartwychwstałym Chrystusem. Śpiewane w tym okresie pieśni wielkopostne uprzytamniają nam sens i potrzebę pokuty, a głęboka treść w nich zawarta pobudza do refleksji. Odprawiane przez cały Wielki Post nabożeństwo Drogi Krzyżowej oraz nabożeństwo pasyjne Gorzkich Zali poprzez wspólny śpiew i modlitwę jednoczy wiernych wzmacniając wiarę, potęgując uczucia religijne.

Gorzkie Z ale, to rdzenie polskie nabożeństwo. Swe powstanie zawdzięcza ono Księżom Misjonarzom działającym od połowy XVII wieku w Warszawie przy kościele św. Krzyża. Założyli oni Bractwo św. Rocha, którego celem było oddawanie czci Panu Bogu poprzez wspólne modlitwy, procesje oraz niesienie pomocy chorym bez różnicy wyznania. „Bractwo to odznaczało się wzorowym przykładem w służbie Bożej przez obszerne urządzenie względem odbywania pasyjnego nabożeństwa w czasie Wielkiego Postu, przez biczowników na to się ofiarujących, w stosowne kapy ubranych. Temu bractwu należy się wdzięczność za to, że w kościele Bożym z rozpamiętywania Męki Pańskiej przy odśpiewaniu w języku naszym tak zivanych Gorzkich Zali, mnogie pożytki duchoime wypływają" (ZKsięgi ProtokołówBractwaMiłosierdzia).

Procesje pokutnicze odbywające się w czasie Wielkiego Postu łączyły się z tradycją biczowania. Przy kościele oo. Franciszkanów w Krakowie od 1594 roku istniało nawet oddzielne bractwo biczowników, zwane również kapnikami, ponieważ w czasie przedstawiania misterium Męki Pańskiej członkowie bractwa okryci byli wT czarne kapy z kapturami. Zwyczaj biczowania utrzymywał się w Polsce przez cały wiek XVII, a nawet w wieku XVIII. Z biegiem lat jednak nabożeństwa pasyjne z biczownikami zostały zastąpione przez nową postać nabożeństwa wzorowaną na jutrzni brewiarzowej, pozbawionej tego elementu teatralnego.

Warszawskie Bractwo św, Rocha organizowało w okresie Wielkiego Postu dość rozbudowane nabożeństwa pasyjne składające się z trzech części, z których każda, początkowo poprzedzona

46

PIEŚNI NA WIELKI POST

była biczowaniem, a śpiew hymnów w języku łacińskim prze* platany był pieśniami wielkopostnymi w języku polskim. W 1698 roku proboszcz kościoła św. Krzyża ks. Michał Bartłomiej Tarło, chcąc przybliżyć wiernym treść rozważań o Męce Pańskiej zalecił posługiwanie się podczas nabożeństwa polskim tłumaczeniem łacińskiej pasji Fasciculus myrrhae, która ukazała się drukiem w 1687 roku. Wiele ówczesnych druków z tym nabożeństwem nosiło również tytuł polski: Snopek Miry. Jednakże i te teksty, wykonywane na wzór średniowiecznych misteriów, „przechodziły możność i zasoby bractwa" —jak podają ówczesne protokoły.* Księża Misjonarze postanowili więc przygotować i rozpowszechnić takie nabożeństwo, które można byłoby odprawiać w języku polskim w każdym kościele i które byłoby zrozumiałe dla każdego biorącego w nim udział. W protokołach bractwa znajduje się informacja, iż 2 stycznia 1707 roku ustalono, „aby złożyć książeczkę polską o Męce Pańskiej, aby sami ludzie alias bractwo mogło śpiewać Zadania przygotowania tekstu polskiego i układu całego nabożeństwa podjął się na polecenie proboszcza promotor Bractwa św. Rocha ks. Wawrzyniec Stanisław Benik. Jego to staraniem, oraz członków bractwa, już w lutym tego roku książeczka ukazała się drukiem, a w okresie Wielkiego Postu nabożeństwo zostało wprowadzone do kościoła św. Krzyża. Na okładce pierwodruku umieszczono tytuł: Snopek Miry z Ogroda Gethsemańskiego, albo Żałosne Gorzkiej Męki Syna Bożego, Co Piątek, a mianowicie pod czas Passyey w Niedziele Postu wielkiego po południu, około godzin Nieszpomnych Rospamiętywanie z Przydatkiem Krociuchnego Nabożeństwa do Najświętszego Sakramentu, Za staraniem y kosztem Ich Mościów PP Braci y Sióstr Konfraterniy Rocha S. przy Kościele Parnym S. Krzyża w Warszawie założoney zebrany y do druku Podany: Roku Pańskiego 1707. Miesiąca Lutego. Za dozwoleniem Starszych. W Warszawie, w Drukarni OO. SchoL Piarum.

Wkrótce nabożeństwo to uzyskało aprobatę polskich władz kościelnych oraz Stolicy Apostolskiej, która za udział w Gorzkich Żalach udzieliła szereg odpustów. Kiedy biskupem poznańskim * Cyt. wg artykułu Danuty Idaszak Gorzkie żale, czyli Snopek Miry z Ogroda Gethsemańskiego, „Karmel" Kraków, marzec 1987, na którym to tekście oparto powyższe rozważania.

46 PIEŚNI NA WIELKI POST w latach 1710-1715 zosta! ks. M.B. Tarło polecił, aby Gorzkie Żale wykonywane były we wszystkich parafiach diecezji. Wraz z Misjonarzami trafiły one nie tylko do kościołów w Polsce, ale i do środowisk polonijnych Brazylii i Stanów Zjednoczonych, krzepiąc ducha Polaków emigrantów. Do połowy XVIII wieku ukazało się 15 wydań Gorzkich Zaliy szybko też tekst nabożeństwa został przetłumaczony na język litewski (1750), a w X X wieku również na język niemiecki i angielski (193 5).

Gorzkie Żale, Nabożeństwo Pasyjne czyli Rozpamiętywanie Męki Pańskiej rozpoczyna pieśń-Pobudka Gorzkie żale przybywajcie. Odpowiada ona Invitatorium z Liturgii Godzin brewiarzowych. Każda z trzech części Jutrzni poprzedzona jest Lekcją, tutaj zaś — tekstem Intencji. Hymny i psalmy mają swoją analogię w trzech nokturnach jutrzni. Kończy się ona hymnem Te Deum, a na zakończenie Gorzkich Żali śpiewana jest pieśń Wisi na krzyżu.

Melodie pieśni wzorowane są na melodyce chorału gregoriańskiego. Wyraźne analogie widoczne są w pieśni-Pobudce Gorzkie Żale przybywajcie, której melodia wypływa z sekwencji Dies irae, w pieśni Rozmowa duszy z Matką Bolesną — z sekwencji Stabat Materf a Któryś cierpiał za nas rany jest wersją drugiej części antyfony łacińskiej Adoremus te Christe.

Od samego początku nabożeństwo cieszyło się ogromnym uznaniem wiernych i duchowieństwa i przetrwało właściwie do dzisiaj w swej oryginalnej formie. Próby zmian czy to melodii czy tekstu, jakie usiłowano wprowadzić w XIX wieku nie powiodły się.

Achilles Ratti (1857-1939), późniejszy papież Pius XI, szereg razy brał udział w nabożeństwie w kościele św. Krzyża w Warszawie, kiedy pełnił obowiązki nuncjusza apostolskiego w Polsce w latach 1918-21.

Gorzkie żale umieszczali w swoich śpiewnikach ks. M.M. Mioduszewski, J.Nachbar, ks. J.Siedlecki i in., a T. Klonowski w Szczeblach do Nieba uzupełnił je jeszcze dodatkową informacją o Macieju Głosko wskim de Sowina, herbu Prze wora, który „dał początek rozlicznym pieśniom nabożnym, ułożywszy [1714] Zegarek czyli pamiątkę o Męce Pańskiej

46

PIEŚNI NA WIELKI POST

Polskie pieśni wielkopostne mają również swą wielowiekową tradycję. Do najstarszych zaliczyć należy Z ołtarz [psałterz] Jezusów czyli piętnaście rozmyślań o Bożym Umęczeniu (1488) bł. Ładysława z Gielniowa (ok. 1440-1504), autora szeregu pieśni nabożnych.

W XVI wieku do Zołtarza Jezusowego, w tekście pieśni Rozmyślajmy dziś wierni chrześcijanie, nawiązał jezuita ks. Jakub Wujek (1540-1597). Z tego wieku pochodzą ponadto pieśni, m.in. Krzyżu święty, którego trzy pierwsze zwrotki są tłumaczeniem łacińskiego hymnu z VI wieku Cno: fidelis V. Fortunata, O duszo wszelka nabożna, Ojcze Boże wszechmogący, Stała Matka boleściwa (XVI-XVII w.). Z 1610 roku pochodzi pieśń z tekstem Abrahama Rożniatowskiego Jezu Chryste, Panie miły, również z wieku XVII, m.in. Już Cię żegnam, Ogrodzie Oliwny, Ty, któryś gorzko (XVII-XVIII), Zawitaj Ukrzyżowany (XVI1-XVIII). W wieku XVIII powstały m.in. pieśni Płaczcie Anieli, Wisi na krzyżu.

Wiele dawnych pieśni wielkopostnych wywodzi się z chorału gregoriańskiego. Mnóstwo pieśni wielkopostnych, a także eucharystycznych i maryjnych powstało w okresie baroku.

Nowe melodie pieśni wielkopostnych, spopularyzowane przez śpiewniki T. Klonowskiego, J. Nachbara (Ludu mój, ludu, Wisi na krzyżu) pojawiają się w XIX wieku. Wiek X X przynosi szereg nowych pieśni autorstwa m.in. ks. Z. Piaseckiego, F. Rączkowskiego.

W przebogatej twórczości religijnej Andrzeja Nikodemowicza znajdują się dzieła wokalno-instrumentalne i chóralne związane z polską pieśnią i tradycją wielkopostną. 19 marca 1981 roku w bazylice oo. Franciszkanów odbyło się prawykonanie skomponowanego w 1965 roku utworu na baryton i małą orkiestrę (lub kameralny zespół smyczkowy) Z Gorzkich Żalów (Płacz u Grobu Chrystusa Pana). Również na kanwie tych tekstów kompozytor skomponował w 1976 roku utwór Rozmowa duszy z Matką Bolesną na mezzosopran i 3-głosowy chór chłopięcy lub żeński (wersja I); na mezzosopran, 3-głosowy chór żeński i 3-głosowy chór chłopięcy (wersja II). W latach 1972-79 powstał cykl 50 Staropolskich pieśni i chorałów na chór mieszany a cappella wśród których znaleźć można i pieśni wielkopostne.

Ks. dr hab. Tadeusz Przybylski SDB

PIEŚNI NA WIELKI POST NABOŻEŃSTWO PASYJNE CZYLI R O Z P A M I Ę T Y W A N I E MĘKI P A Ń S K I E J POBUDKA DO ROZMYŚLANIA MĘKI PAŃSKIEJ

1. Gorzkie żale

frW

r ' f ^ r 1 ' r ' V f1 ^

Gorz - kie

i

Ser - ca

i

i1

Ser - ca

ża -

- le

i M na

na -

-

sze

przy -

11

prze - ni

r1 'r

- sze

- by - waj - cie

J|l

prze -

-

0

kaj - cie,

r I ^

r1 11

- ni - kaj - cie.

Rozpłyńcie się me źrenice, toczcie smutnych łez krynice.

Słońce, gwiazdy omdlewają, żałobą się pokrywają.

Płaczą rzewnie Aniołowie, a któż żałość ich wypowie?

Opoki się twarde krają, z grobów umarli powstają.

Co jest, pytam, co się dzieje, wszystko stworzenie truchleje.

Boleść męki Chrystusowej, żal przeplata bez wymowy.

Uderz, Jezu, bez odwłoki w twarde serc naszych opoki.

Jezu mój, we Krwi Ran Twoich obmyj duszę z grzechów moich.

Upał serca mego chłodzę, gdy w przepaść męki Twej wchodzę.

46

PIEŚNI NA WIELKI POST

29. Lament serdeczny

I'll1

l'

La - ment ser-decz-ny w mem I - le - kroć wspomnę na

it

m

w

Na I

trwa bez od - mia - ny. mo - je - go Ra - ny.

ser - cu zaw - sze Zba - wi - cie - la

mf

Je - go śmierć smu-tną, mę - kę o - krut - ną,

u,

I

r y f

ach,

ach,

ach!

,

I V I

i1

l l l

Któ - rą

i'

l l

z pie-kła od - ku-pu-jąc

f

po

i' z mnie sal - wu - jąc*

T*r r

«e

1

niósł.

Ach, jak tyrańsko Jezus najmilszy był biczowany, Potem koroną z ciernia ostrego koronowany.

Trzcinę w rękę dano, ach, ach, ach!

Królem przez śmiech zwano, ach, ach, ach!

Zbity, zekrwawiony, policzkiem zelżony, ciężkim.

On dla zbawienia mego na krzyżu był rozciągniony, Cichy Baranek gorszym nad łotry był ogłoszony.

Ręce przykowano, ach, ach, ach!

W bok ranę zadano, ach, ach ach!

Za okupno moje dawał ciało swoje męczyć.

Czymże tę dobroć Pana Jezusa ja odwdzięczyłem, Czem się w nadgrodzie Bogu mojemu ja przysłużyłem.

Jego znieważałem, ach, ach, ach!

Co dzień obrażałem, ach, ach ach!

Strach wspominać tego, jakem łaską Jego gardził. :

zachowując

46 PIEŚNI NA WIELKI POST Bo już do Ciebie, Jezu najmilszy, j a się udaję, Serce Ci moje na wieczną służbę w ręce oddaję.

O Panie jedyny, ach, ach, ach!

Odpuść moje winy, ach, ach, ach!

Wszakżeś miłosierny, w dobroci niezmierny, wieczny.

Już chcę żałować za grzechy moje, chcę płakać za nie, Choćbym miał w oczach ocean cały, łez mi nie stanie.

Bom nieskończonego, ach, ach, ach!

Boga, Stwórcę swego, ach, ach, ach!

Obrażał szkaradnie, niech przebłagam snadnie Jego.

30. Ludu mój, ludu

L u - d u m ó j , lu - - d u , W czemem za - smu — cił,

Jam cię wy - zwo- -lił

A

cóżem ci u - czy nił? al-bo w czem za-wi - - nił?

z mo-cy Fa - ra - o -

- na,

tyś przy-rzą — dził krzyż na me ra - mio — na.

Ludu mój, ludu, cóżem ci uczynił?

W czemem zasmucił, albo w czem zawinił?

Jam cię wprowadził w kraj miodem płynący, Tyś mi zgotował śmierci znak hańbiący.

Ludu mój, ludu, cóżem ci uczynił?

W czemem zasmucił, albo w czem zawinił?

J a m ciebie szczepił, winnico wybrana, A tyś mnie octem poił, swego Pana.

46

PIEŚNI NA WIELKI POST Stoi związany Pan Jezus w piwnicy, Nawiedź, usłuż Mu, pociesz Go w ciemnicy; Zapłacz Mu gorzko, zalewaj się łzami nad boleściami.

Pójdź i ty, grzeszna duszo do swojego Pana i Stwórcy, Jezusa mojego; Oto przy słupie od boleści mdleje, wszystek krew leje.

Pójdź, obacz Mistrza, jak jest skatowany, Pod nogi Jego głaz kamienny dany; Do biczowania powrozy drutowe, stryczki surowe.

Pójdźże, nawróć się do Jezusa swego, Obacz w piwnicy niewczas, nocleg Jego; Uważ, jak termin odprawił straszliwy, Bóg sprawiedliwy.

Skrusz się tu serce z opoczystej skały, By twoje oczy hojne łzy wylały; Żałuj serdecznie Jego zelżywości, z szczerej miłości.

63. W krzyżu cierpienie

W krzy-żu cier - pie -

W krzy-żu mi - ło -

f u , ) Kto Cie-bie

- nie, w krzyżu zba - wie -

- ści

na - u -

raz po-jać

FHiy hii Ten nic nie

- ka.

r' I,' t t M ) Bo - że,

pra - gnie,

ni

- nie,

mo -

szu - ka.

p - że,

46 PIEŚNI NA WIELKI POST W krzyżu osłoda, w krzyżu ochłoda, Dla duszy smutkiem zmroczonej, Kto krzyż odgadnie, ten nie upadnie w boleści sercu zadanej.

Kiedy cierpienie, kiedy zwątpienie, Serce ci nawskróś przepali, Gdy grom się zbliża, pospiesz do Krzyża, on ciebie wesprze, ocali.

Gdy wśród żywota, biedna sierota Stoi od ludzi wzgardzona, Krzyż będzie światem, ojcem i bratem, gdy go przytulisz do łona.

W srogiej niewoli, choć serce boli Rozpaczą jednak nie grzesz, nie, Bo za cierpienie daje zbawienie, wszystkim cierpiącym Boski krzyż. Że krzyża ramię, potęgę złamie, Temu statecznie mocno wierz I w ojców chwale znowu wspaniale, wszystkim zajaśni Boski krzyż.

64- Wisi na krzyżu

MtMłHIthew Wi - si na Pła - kać za

krzy - żu Pan, Stwórca nie - - ba. grze - chy czło — wiecze trze - - ba.

¿ t l'l J J 'J ,J i J ł J p h h <3 r r r h r r y 'r r r ¿1,1' , J J J 1 1 T 7 r r t ir rJ Jr 1ii^ - H rC

Ach,

ach,

na krzy-żu u - mie -

j

- ra,

— — — i - i

Je -

- zus

o - czy Swe za - wie -

- ra.

SPIS PIEŚNI NABOŻEŃSTWO PASYJNE

Pobudka do rozmyślania Męki Pańskiej 1. Gorzkie żale

7

2. Żal duszę ściska Hymn 3. Lament duszy nad cierpiącym Jezusem

8 9

CZĘŚĆ PIERWSZA

4. Bądź pozdrowiony 5. Rozmowa duszy z Matką Bolesną

10 11

CZĘŚĆ DRUGA

Przypatrz się duszo Hymn Lament duszy nad cierpiącym Jezusem Bądź pozdrowiony Rozmowa duszy z Matką Bolesną CZĘŚĆ TRZECIA Duszo oziębła Hymn ..

Lament duszy nad cierpiącym Jezusem Bądź pozdrowiony Rozmowa duszy z Matką Bolesną

12 13 14 14 16

17 18 18

6. Któryś za nas cierpiał rany 7. Ach, mój Jezu, jak Ty klęczysz

19 20

8. Ach, mój Jezu, jak Ty klęczysz (mel 2)

21

9. Ach, mój Jezu, jak Ty klęczysz (mel. 3) 10. A któż Cię to mój Jezu 11. Bądź mi litościw 12. Będąc przestraszony 13. Boska dobroci

22 22 24 25 ....27

14. Boska dobroci (mel. 2)

27

15. Chorągiew Króla wiecznego

32

16. Chorągiew Króla wiecznego (mel 2)

33

17.

18.

19.

20.

21.

22.

33 34 35 36 36 38

Daj nam Chryste wspomożenie Dobranoc, Głowo święta Dobra noc, Głowo święta (mel. 2) Jezu Chryste, Panie miły Jezus mądrość i prawda Już Cię żegnam, najmilszy Synu

23. Już Chrystus życie zakończył

39

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

Już ma być zamordowany Kochana Matko, smutna nowina Krzyżu Chrystusów (Chrystusa) Krzyżu święty Kto jest sługą Matki świętej Lament serdeczny Ludu mój, ludu Ludu mój, ludu (mel. 2) Niech wszystkich wiernych oczy O duszo wszelka

40 41 42 43 45 46 47 49 49 50

34.

35.

36.

37.

38.

39.

40.

41.

Ofiara krzyża spełniona Ogrodzie Oliwny O Grobie chwalebny O, jak srodze jest rozpięty Ojciec, oto nasz Ojciec Ojcze Boże Wszechmogący O Jezu, pełen boleści O Jezu, jakoś ciężko skatowany

51 52 55 56 56 57 61 62

42. O święty Jezu 43. Oto Jezus umiera

63 64

44.

45.

46.

47.

48.

49.

65 66 67 69 70 71

Panie, Ty widzisz Patrz na krwawe synu rany Płaczcie Anieli Płaczcie Anieli (mel. 2) Płacz, płacz kto żyw Płaczmy wszyscy najmilejsi

50. Płaczże dzisiaj duszo wszelka

72

51. Przystąpcie bliżej grzesznicy 52. Pozwól mi Twe męki śpiewać

73 74

53. Pozwól mi Twe męki śpiewać (mel. 2)

75

54.

55.

56.

57.

76 78 79 80

Rozmyślajmy dziś Smutny czas niniejszy Spłyńcie dziś, spłyńcie Stała Matka boleściwa

58. Stała Matka boleściwa (mel 2)

82

59.

60.

61.

62.

63.

Syn Bóg na krzyżu Ty, któryś gorzko na krzyżu umierał Ty, któryś gorzko na krzyżu umierał (mel. 2) Uważ, pobożny człowiecze W krzyżu cierpienie

82 83 84 85 86

64.

65.

66.

67.

68.

Wisi na krzyżu Wisi na krzyżu (mel. 2) Wiatr w przelocie Wiatr w przelocie (mel. 2) Witaj Matko uwielbiona

87 88 89 90 91

69.

70.

71.

72.

73.

Witaj, ręko Chrysta prawa Wspominajmy Boże słowa Wszechmogący nasz Panie Wszyscy przytomni słuchajcie Wysłuchaj, Stwórco łaskawy

74. Zawitaj Ukrzyżowany 75. Zbliżam się kTobie 76. Z nieba zesłany

92 93 94 95 96 97 96 99