ŚPIEWNIK KOŚCIELNY KATOLICKI - PIEŚNI NA WIELKI POST

ZEBRANY STARANIEM TOWARZYSTWA WZAJEMNEJ POMOCY ORGANISTÓW DYECEZYL KRAKOWSKIEJ

UŁOŻONY NA 1 GLOS Z ORGANEM L I NA 4 6Ł0SV MIESZANE ZAWIERAJĄCA PIEŚNI ADWENTOWE, KOLENDY, PIEŚNI POSTNE, WIELKANOCNE IO WNIEBOWSTĄPIENIU PAŃSKIM Wybór, opracowanie i wstęp: TOMASZ FLASZA Nota historyczna: ks. TADEUSZ PRZYBYLSKI SDB

WYDAWNICTWO KARMELITÓW BOSYCH KRAKÓW 2000

Okładka, opracowanie graficzne, skład komputerowy nut Inserts, graphics and musical lay out by PIOTR KWAŚNIEWSKI Redaktor serii / Series edited by WANDA GŁADYSZ

Pozwalamy drukować.

Z Książęco-Biskupiego Konsystorza.

W Krakowie, dnia 20 września 1927 L. S. Adam Stefan Sapieha X. A. Obrubański, kanclerz L. 7023/27 © W y d a w n i c t w o Karmelitów Bosych, Kraków 2000. All rights reserved.

PROSIMY NIE KOPIOWAĆ Każda nielegalna odbitka to strata dla wydawnictwa i dla muzyki — mniejsza ilość drukowanych egzemplarzy oznacza mniejszą ilość nowych drukowanych utworów polskiej muzyki religijnej.

PLEASE DO NOT MAKE COPIES! All unlawful duplications are a loss to the publisher and to music itself — a lesser amount of sales of these releases will mean a reduced amount of future releases of Polish religious music.

WYDAWNICTWO KARMELITÓW BOSYCH 31-222 Kraków, ul. Z Glogera 5 tel.: (012) 415-22-45, 415-46-19 fax: (012) 415-29-88 e-mail: wydawnictwo@karmel.pl http ://www.karmel.pl Wydanie I ISBN 83-87527-73-4

Bogu w Trójcy Święiej Jedynemu cześć i chwała „Towarzystwo wzajemnej pomocy organistów dyecezyi krakowskiej" zastanawiając się nad brakiem najniezbędniejszych podręczników i to takich, któreby stanowiły skończong całość, to jest odznaczających się tak ilościg, jak i doborem pieśni, pięknie i poprawnie zharmonizowanych, w odpowiedni takt i rytm ujętych, postanowiło wydać kompletny polski śpiewnik kościelny, zawierajęcy w trzech częściach wszystkie pieśni kościelne całego roku.

Ten brak niemal zupełny odpowiednich podręczników muzycznych kościelnych polskich, jest w niemałej części powodem upadku muzyki i śpiewu kościelnego, tudzież powodem przekręcania i dowolnego zmieniania prawdziwej melodyi. Organiści nie znajgcy teoryi muzyki, harmonizuję te pieśni nieraz zupełnie błędnie, dodajgc do nich rozmaite trele i naleciałości parafialne. Przez wydanie obecnego śpiewnika i innych podręczników, które wkrótce wydane będg, usunie się chociaż w części to złe, zwłaszcza, jeżeli jak mamy niepłonng nadzieję i Wielebni Księża Proboszczowie dbać będg o to, ażeby mieć zdolnych organistów, melodye do tych pieśni czerpane sg z dawnych śpiewników, jak ITlioduszewskiego, Klonowskiego i z innych i zachowane sg w swojej dawnej formie; melodyę niektórych z powodu swojej trywialności lub braku należytego zakończenia, zaokrgglono w nieznaczny prawie sposób.

Obecny śpiewnik (a właściwie partytura organowa) ułożony jest na jeden głos z organem, harmonium albo fortepianem lub na 4 głosy mieszane z organem albo bez tegoż (a cappella). Rozpisujgc którgkolwiek z tych pieśni na głosy, trzeba na to uważać, ażeby np. zamiast całej nuty w alcie, tenorze lub basie, dać tyle odpowiednich nut, ile ich ma melodya, a to celem dobrego zastosowania tekstu; następnie partya tenorowa pisana tutaj w kluczu basowym (nuty wyższe), przy rozpisywaniu ma być wypisang w kluczu wiolinowym o całg oktawę wyżej z nutami również odpowiednio do melodyi rozdrobnionemi.

Partytura ta, jak widzimy, posiada iylko jedng zwrotkę tekstu, gdyż dla uzupełnienia tej partytury koniecznym jest śpiewnik z całym tekstem, który również wydanym zostaje. Pieśni tu w części pierwszej zamieszczone harmonizowali: Walenty Dec, prof. Konserwatorium (W. D.), michał Świerzyński, Tomasz Flasza, Wincenty Richling (W. R.), Stanisław Ochmański (5. 0.) i Stanisław Iliepielski (S. IL).

Oddajgc tę część pierwszg śpiewnika kościelnego do użytku Organistów, „Towarzystwo wzajemnej pomocy organistów" ma na celu nie zysk materyalny, ale moralne podniesienie chociaż w części stanu organistowskiego, także podniesienie muzyki kościelnej i śpiewu, uratowanie wielu melodyi od zguby, a przede wszysikim pomnożenie chwały Bożej.

NOTA HISTORYCZNA Opracowania harmoniczne do jednogłosowych ludowych śpiewów religijnych na organy mają swoją odległą tradycję. Znajdujemy je bowiem już pod koniec: XVIII wieku w rękopiśmiennych kancjonałach sióstr Benedyktynek w Staniątkach czy sióstr Klarysek w Krakowie. W kancjonałach tych wzorem ówczesnej praktyki europejskiej (Niemcy) zapisana jest tylko partia basu cyfrowanego.

Pierwsze drukowane zbiory pieśni kościelnych wraz z pełnym harmonicznie akompaniamentem organowym pojawiły7 się w Polsce z początkiem XIX wieku. Pierw szy taki zbiór zatytułowany Pienia nabożne wydał w Warszawie w 1825 roku Karol Kurpiński. Do końca wieku XIX pojawiło się ponad 20 tego rodzaju opracowań, o różnym poziomie technicznym i artystycznym. Trzeba też wiedzieć, że proces właściwego krystalizowania się akompaniamentu do pieśni religijnej, zgodnego z wymogami muzyki kościelnej przebiegał prawie przez cały wiek XIX. Droga ta biegła od układu czysto fortepianowego, poprzez organowo-fortepianowy oraz organowo-chóralny, aż do trzeciego, ostatniego stadium zdecydowanie organowego.

Ostateczna krystalizacja artystycznej jakości pieśni religijnej z towarzyszeniem organowym oraz pełnej zgodności zarówno ze stylem jak i wytycznymi dla muzyki liturgicznej Kościoła dokonała się z początkiem XX wieku. Trzeba zarazem sobie uświadomić iż powstające w XIX wieku i w początkach XX wieku towarzyszenia organowe do pieśni religijnych stawały się często dla szerokiego grona muzyków kościelnych o niejednokrotnie nikłym przygotowaniu muzycznym wręcz szkołą organistowską, uczącą umiejętności czytania nut i prostej, poprawnej harmonii. Wpływało to korzystnie na podniesienie kultury muzycznej nie tylko kościelnej, ale i ogólnonarodowej.

Porządkowaniem spraw dotyczących towarzyszenia organowego do pieśni kościelnej zajęto się przede wszystkim w czterech regionach Polski: wrarszawTskim, śląskim, poznańsko-pomorskim i krakowskim. Na terenie południowej Polski zbiory pieśni religijnych były niewielkich rozmiarów i nie uwzględniały ogółu pieśni roku kościelnego. Autorami najczęściej byli amatorzy gorzej niż w innych regionach kraju przygotowani do pełnienia funkcji muzyka kościelnego, jedynym tu wyjątkiem jest odznaczające się poprawnością harmoniczną opracowanie: Śpiewy chóralne... używane w harmonii na organy dla kościołów parafialnych (Kraków 1847) znakomitego, wieloletniego organisty Katedry wawelskiej Wincentego Gorączkiewicza (1789-1858). W zbiorach tego regionu dominuje typ niekościeinej melodyki, prostej, a bywało, że także i niepoprawnej harmonii. Wszystko to odzwierciedla bez wątpienia niski poziom praktyki organistowskiej.

Zadania zmiany tego stanu rzeczy podjął się jeszcze przed I wojną światową krakowski muzyk, nauczyciel śpiewu szkół średnich, organista i prężny działacz na niwie muzyki kościelnej Tomasz Flasza, wydając w latach 1903-1909 trzyczęściowy Śpiewnik kościelny katolicki czyli największy podręcznik dla organistów w kościołach katolickich ułożony na 1 głos z organem lub na 4 głosy mieszane. Nieco wcześniej, bo w roku 1891 ukazał się wt Tarnowie Śpiewnik kościelny dla organistów Stefana Surzyńskiego, w którym partia organowa spełniała również rolę partytury dla chóru mieszanego Tomasz Flasza urodził się w Krakowie w 1865 roku. Naukę muzyki rozpoczął pod kierunkiem swojego ojca, który był organistą przy kościele oo. Pijarów w Krakowie, Starannie przygotowany przez ojca do zawodu organistowskiego objął w 15 roku życia funkcję organisty przy kościele szpitalnym św. Łazarza. Następnie podjął dalszą naukę w Szkole muzycznej istniejącej przy Towarzystwie Muzycznym w Krakowie przekształconej w roku 1888 w Konserwatorium. Kształcił się w grze organowej i w zakresie teorii muzyki pod kierunkiem Wincentego Richlinga, następnie u Władysława Żeleńskiego. Po ukończeniu studiów w roku 1901 rozpoczął intensywną działalność muzyczno-organizacyjną w środowisku organistowskim jako dv-

rygent szeregu zespołów kościelnych. Równocześnie podjął działalność twórczą, pisząc i opracowując na chóry pieśni religijne. Pisywał też przed 1 wojną światową jak i w okresie międzywojennym artykuły do różnych czasopism (Muzyka i Śpiew, Przewodnik Ce ty Hański, Dwutygodnik Organistowski) dotyczące muzyki kościelnej i problematyki organistowskiej Od roku 1885 brał aktywny udział we wszystkich zjazdach Galicyjskiego Komitetu dla Spraw Polepszenia Bytu Organistów. Przez 25 lat uczył młodzież śpiewu w krakowskich szkołach średnich. Na pierwszym po I wojnie światowej zjeździe ogólnopolskim organistów w Warszawie był jego przewodniczącym. W 1927 roku na zaproszenie prymasa Kardynała Augusta Hlonda brał udział w Poznaniu wraz z innymi (ks. Wacławem Gieburowskim, Feliksem Nowowiejskim) w obradach nad ujednoliceniem melodii pieśni kościelnych. Obdarzony pięknym głosem był przed I wojną światową członkiem zespołu „Rorantystów", męskiego kwartetu wokalnego, który zastąpił skasowaną przez rząd austriacki w roku 1872, a istniejącą przez 350 lat w Katedrze wawelskiej „Kapelę Rorąntystów".

Jego pomnikowym dokonaniem jest wydanie trzyczęściowego Wielkiego Śpiewnika Kościelnego w postaci towarzyszenia organowego do pieśni religijnej wraz z tekstem. Pierwsze wydanie powstało w latach 1903-1909. Zbiór ten zawierał 784 pieśni kościelne, które w znacznej mierze przez tę publikację ocalił Tomasz Flasza od zagłady. Ostatnie III wydanie śpiewnika miało miejsce w 1927 roku co świadczyło o jego stałej aktualności, zapotrzebowaniu i popularności jaką cieszył się wśród muzyków kościelnych i wiernych. Ostatnim miejscem jego działalności organistowskiej był kościół ss. Wizytek w Krakowie. Tomasz Flasza zmarł w roku 1940. Śpiewnik kościelny katolicki czyli największy podręcznik dla organistów w kościołach katolickich został zebrany staraniem istniejącego w tym czasie „Towarzystwa wzajemnej pomocy organistów diecezji krakowskiej". Część pierwsza zawiera pieśni adwentowe, kolędy, pieśni postne, Wielkanocne i o Wniebowstąpieniu Pańskim. Całość licząca 264 pieśni jest obecnie wydana w 4 zeszytach. W drugiej części znajdą się pieśni o Duchu Św., Trójcy Przenajświętszej, do Pana Jezusa, na uroczystosć Bożego Ciała, Hymn i Sacri, o Najświętszym Sercu Pana Jezusa, o Najświętszej Marii Pannie, Godzinki, Litanie i Koronki, Trzecia część obejmuje pieśni przygodne, pieśni mszalne, żałobne, o Świętych Pańskich, nieszpory i hymny. Śpiewnik ten przeznaczony na głos i organy lub 4 głosy mieszane zawiera tylko jedną zwrotkę tekstu. Pozostałe umieścił Tomasz Flasza w wydanym nieco później opracowaniu na 2 głosy Ostatnie III wydanie tej wersji śpiewnika pochodzi z 1930 roku.

Zdecydowana większość pieśni zawarta w śpiewniku została opracowana przez Tomasza Flaszę, Opracowanie to charakteryzuje niezwykła prostota i wybitnie wokalny typ harmonizacji, uwypuklające i ukazujące całe bogactwo i piękno pieśni religijnej.

Tylko nieliczne zostały o p r a c o w a n e przez pięciu muzyków kościelnych zrzeszonych w e wspomnianym Towarzystwie. Byli to: W a l e n t y D e c ( 1 8 5 2 - 1 9 3 8 ) studiował w Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w Krakowie u Wincentego Richlinga i Władysława Żeleńskiego. Początkowo był organistą w kościele św, Anny, a od roku 1890 wr Katedrze na Wawelu. W latach 1895-1928 uczył gry organowej w Konserwatorium. Ponadto był nauczycielem śpiewu w gimnazjach krakowskich.

S t a n i s ł a w Niepielski (1865-1927) kształci! się w^ grze organowej w latach 1886-1892 u Wincentego Richlinga, a następnie u Władysława Żeleńskiego w Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w Krakowie. W latach 1906-1927 był dyrygentem chóralnym i organistą przy kościele Mariackim. Uczvrł też śpiewu w krakowskich gimnazjach ogólnokształcących.

S t a n i s ł a w O c h m a ń s k i (1856-1906) w grze organowej uczeń Wincentego Richlinga.

Organista i dyrektor chóru przy kościele Mariackim i św. Barbary.

W i n c e n t y R i c h l i n g (1841-1896) Czech z pochodzenia. W grze organowej i teorii muzyki był uczniem Józefa Krejćiego w Pradze. Od 1869 roku był organistą przy katedrze na Wawelu, W latach 1888-1895 uczył teorii muzyki i gry organowej w Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w Krakowie. Był kompozytorem szeregu utworów religijnych.

M i c h a ł Z w i e r z y ń s k i (1868-1957) kompozytor, uczeń Władysława Żeleńskiego. Od 19091930 uczył w Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w Krakowie, a następnie w Poznaniu, Łodzi, Warszawie. Zmarł wr Warszawie.

Ks. dr hab. Tadeusz Przybylski SDB

PIEŚNI NA WIELKI POST 1. Gorzkie żale i i i ÉÉ FhR1

Gorz

- kie

ża -

r

J. i r y ^ n r

r\

przy

- le,

i

J j

r

- f

kaj

-

¥

4

é

T

cie,

ser -

i

ü

•r

ca

j

na -

waj

-

cie,

ser

1

a prze

- sze

i j p

by

i

m

t -

^zzzzzfp:

-

ca

na

£

f - ni

Brnij:

* - kaj

sze

prze - ni

f

JSC

UWAGA: Po skończeniu tej pieśni odmawia się głośno rozmyślanie z części 1, 2 łub 3, po czym śpiewa się następujący hymn:

cie.

i i i J21

2. Zal duszę ściska Hymn Żal du -szę ści - ska, Gdy słod -ki Je - zus

stfp

n

— •CC

m

ser-ce bo-leść czu na śmierć się go - t u -

li i

M T

-a-

- je, -je;

Klęcząc w O -groj-

-cu,

gdy krwawypot le - je,

i J• f

á -e-

J

r

ser - ce me

u

mdle - -je.

P

SPIS PIEŚNI 1. Gorzkie żale.

5

21. Jezu, mądrość i prawda

16

2. Żal duszę ściska

5

22. Już Cię żegnam, najmilszy Synu

17

3. Lament duszy nad cierpiącym Jezusem

6

23. Już Chrystus życie zakończył

18

4. Bądź pozdrowiony

6

24. Już ma być zamorodowany

18

5. Rozmowa duszy z Matką Bolesną .......

7

25. Kochana Matko

19

6. Któryś cierpiał

7

26. Krzyżu Chrystusa..

8

27. Krzyżu święty

20

8. Ach, mój Jezu (mel. 2)

8

28. Kto jest sługą Matki świętej

21

9. Ach, mój Jezu (mel 3)

9

29. Lament serdeczny

22

10. A któż Cię to mój Jezu.

10

30. Ludu mój, ludu

22

10

31. Ludu mój, ludu (mel. 2)

.......23

12. Będąc przestraszony

11

32. Niech wszystkich wiernych oczy

.

13. Boska dobroci

12

33. O duszo wszelka

24

14. Boska dobroci (mel. 2)

12

34. Ofiara krzyża

25

15. Chorągiew króla wiecznego

13

35. Ogrodzie Oliwny

26

16. Chorągiew króla wiecznego (mel. 2)

13

36. O Grobie chwalebny

26

17 Daj nam Chryste wspomożenie

14

37. O, jak srodze jest rozpięty

27

14

38. Ojciec, oto nasz Ojciec....

.28

19. Dobranoc, Głowo święta (mel. 2)

15

39. Ojcze Boże wszechmogący

28

20. Jezu Chryste, Panie miły

16

40. O Jezu, pełen boleści

29

7. Ach, mój Jezu

11. Bądź mi litościw.....

.

.

18. Dobranoc, Głowo święta

...

.....20

24

41. O Jezu, jakoś ciężko skatowany

30

42. O święty Jezu

30

43. Oto Jezus umiera

-

31

44. Panie, Ty widzisz

.......32

45. Patrz na krwawe synu rany.....

32

46. Płaczcie Anieli

33

47. Płaczcie Anieli (mel. 2)

34

48. Płacz, płacz kto żyw

34

49. Płaczmy wszyscy

.35

50. Płaczże dzisiaj 51. Przystąpcie bliżej.

52. Pozwól mi Twe męki śpiewać

.

36 36

.............37

53. Pozwól mi Twe męki śpiewać (mel. 2)

37

54. Rozmyślajmy dziś

38

55. Smutny czas niniejszy...

.....38

56. Spłyńcie dziś, spłyńcie

.....39

57 Stała Matka Boleściwa 58. Stała Matka Boleściwa (mel. 2).

40 ...........40

59. Syn Bóg na krzyżu

......41

60. Ty któryś gorzko

.......42

61. Ty, któryś gorzko (mel. 2) 62. Uważ, pobożny człowiecze

....42 .......

43

63. W krzyżu cierpienie.....

44

64. Wisi na krzyżu...

44

65. Wisi na krzyżu (mel. 2)

....45

66. Wiatr w przelocie

.......46

67. Wiatr w przelocie (mel. 2).....

47

68. Witaj, Matko uwielbiona

48

69. Witaj, ręko Chrysta prawa ,....

..............

48

70. Wspominajmy Boże słowa

49

71. Wszechmogący nasz Panie

50

72. Wszyscy przytomni słuchajcie 73. Wysłuchaj, Stwórco ł a s k a w y — 74. Zawitaj Ukrzyżowany 75. Zbliżam się k'Tobie 76. Z nieba zesłany

...50 .....51 ...52 ...............52 ..53