WATERBEHEERDERS EN BOUWWERELD VERSTERKEN SAMENWERKING
Op 30 oktober 2015 ontmoetten waterbeheerders en bouwers elkaar tijdens de bestuurlijke werkconferentie ‘Blauw zoekt bouw en andersom’. Deze ontmoeting werd georganiseerd door de Unie van Waterschappen, Bouwend Nederland en Rijkswaterstaat. Aanleiding voor de werkconferentie was het Jaar van de Ruimte, waar de Unie van Waterschappen en Bouwend Nederland beiden hoofdsponsor van zijn. ‘Klimaatbestendig bouwen: hoe doe je dat?’ was het centrale thema geïnspireerd door de deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie.
KLIMAATBESTENDIG BOUWEN Peter Glas (Unie van Waterschappen), Maxime Verhagen (Bouwend Nederland) en Cees Brandsen (Rijkswaterstaat) verzorgden de aftrap. Zij benadrukten dat door de klimaatverandering veel nieuwe opdrachten op de 3 partijen afkomen en dat daar op moeten worden ingespeeld. De wens tot klimaatbestendig bouwen werd uitgesproken. Door middel van een aantal groepsdiscussies werd door de aanwezige bestuurders ingegaan op onderwerpen als klimaatadapatie, leefbaarheid in de stad, integrale opgaven en samenwerking.
AANJAGEN VERDERE SAMENWERKING Stefan Kuks (Unie van Waterschappen), Fries Heinis (Bouwend Nederland) en Cees Brandsen (Rijkswaterstaat) gaven hun reflectie op de ideeën die voort kwamen uit de discussies en wierpen zich op als aanjagers van verdere uitwerking.
Verslag Werkconferentie ‘Blauw zoekt bouw en andersom’ 30 oktober 2015, LEF Future Centre, Rijkswaterstaat (Utrecht)
Bouwend Nederland, Rijkswaterstaat en de Unie van Waterschappen ontvingen de deelnemers van de dag in het LEF Future Centre in Utrecht.
Openingsgesprek in de LEF-kuil De dag werd geopend met een korte inventarisatie van de aanwezige partijen, een toelichting op de bijeenkomst en de aanmoediging elkaar echt te leren kennen. Immers, uit je gebruikelijke patronen stappen vergt lef maar brengt je uiteindelijk dichter bij elkaar, zo lichtte LEF-facilitator Pepijn Nicolas toe. Als je in elkaar wilt investeren, zul je moeten snappen wat de ander bedoelt. Op die manier kan je met elkaar komen tot een gezamenlijke ontwikkelagenda – het streven van de dag. De drie gastheren, Maxime Verhagen (Bouwend NL), Peter Glas (Unie van Waterschappen) en Cees Brandsen (Rijkswaterstaat), onderstreepten dit streven door hun gezamenlijke belangen te benoemen. Door de klimaatverandering komen er nieuwe opdrachten op de drie partijen af waar zij graag op inspelen. Daar komen meerdere belangen bij kijken die allen gewogen moeten worden. En er vinden demografische verschuivingen plaats waarbij de steden drukker worden. Ook hier moet op in worden gespeeld. De wens tot klimaatbestendig bouwen werd door alle aanwezigen geuit. Dit regelen we niet alleen top-down, maar vooral ook bottum-up: vanuit het perspectief van de mensen in de stad bedenken waar nu daadwerkelijk behoefte aan is. Voor deze verbinding is het bedrijfsleven hard nodig. En, niet te vergeten, de belangrijke rol van groen naast blauw. Hoe gaan we dit alles tot uiting brengen? Hoe bouwen we samen aan een veilige, leefbare, klimaatbestendige omgeving?
Groepsdiscussies Allereerst start dit bij het goed in beeld krijgen van de belangrijkste issues die er liggen. De opbrengst van een aantal groepsdiscussies hierover was als volgt: 1. Hoe maak je de individuele behoefte klimaatadaptief maken? Hoe trigger je de inwoners van ons land? 2. Leefbaarheid in de stad: wie stelt de vraag? 3. Hoe bereiken we integrale opgaven? 4. Hoe gaan we om met kennis? 5. Hoe verankeren we de watervraag aan de voorkant van het bouwproces? 6. Hoe bereiken we de samenwerking, om de krachten echt te bundelen? 7. Wie gaat betalen, wie heeft de regie? 8. Waar wil je naar toe: wat is onze visie? Voor de eerste vijf issues van deze lijst werden verschillende maatregelen gepresenteerd tijdens de middag.
Hoe kun je de individuele behoefte klimaatadaptief maken? Hoe trigger je de inwoners van ons land? Over 5 jaar moet elk project over klimaatadaptiviteit starten met de ‘open mind’ methode: verbinden van opgaven. Door triggers ontstaat commitment. Bijvoorbeeld: burger betaalt minder belasting wanneer hij maatregelen treft. Minder regels, meer innovatie. Wat kan je als burger zelf doen? Neem de burger actief mee bij een project, laat hem eigen verantwoordelijkheid nemen.
Leefbaarheid in de stad: wie stelt de vraag? Nationale thema’s met regionale initiatieven verbinden. Wie stelt de vraag? Die wordt wel gesteld, maar meer verbinden met klimaatadaptatie. Wij kunnen deze verbinding zijn (aanwezigen)! Achterban in beweging krijgen. Etaleer goede voorbeelden. Geen eenmalige bijeenkomst, maar laat dit regelmatig plaatsvinden! Steeds met dit in ons achterhoofd, ons werk doen.
Hoe bereiken we integrale opgaven? Er is geen regisseur! Het betreft een samenwerkingsverband met als resultaat: betaalbare, terugverdienbare klimaatadaptatie. Hiervoor is veel innovatie nodig. Gun de mensen wat. Andere verdienmodellen met veel koppeling. Hiervoor is nodig: andere kennis, bijvoorbeeld een ‘kennisprogramma integratie’.
Hoe benaderen we integraliteit? Gedachtenexperiment.: wat nu als gemeente alles zouden moeten betalen voor schade door klimaatverandering? Dan zal dit e.e.a. versnellen. Interessant! Integraal ontwerpen. Zet nu alle kennis van verschillende deelvlakken bij elkaar, in één ontwerp. Buurt, wijk, stadniveau. Ontwerpeisen, visie. Sturen via financiële prikkels.
Hoe gaan we om met kennis? De vraag is eigenlijk: hoe organiseren en mobiliseren we de kennis? Er is namelijk al heel veel! Nodig voor mobilisatie: urgentiebesef, organisatie regie, uitdagende doelen, verdienmodellen (ook andere waarden dan geld). Nodig nu: vragen beantwoorden waar we nog geen antwoorden voor hebben, welke sectoren
verbinden en hoe, wie regisseert dit, focus op toepassing van kennis, helpt het om direct te combineren met andere maatschappelijke doelen en vraagstukken. Klein beginnen! Kijk naar goede voorbeelden.
Hoe verankeren we de watervraag aan de voorkant van het bouwproces? Het gaat om een systeem, op verschillende niveaus. Sterk draagvlak creëren, bewustwording is hard nodig. Deze tijd vraagt hier om. Brede maatschappelijke discussie organiseren. Urgentie niet als startpunt, maar als eindpunt! Burgers en experts komen samen in dit systeem aan de slag: hoe? Jammer dat er vandaag geen gemeenten bij zijn, maar begin met breed maatschappelijk debat. Laat men de urgentie zelf ontdekken! Niet als experts zeggen waar de urgentie ligt.
De vaart erin… De issues en oplossingsrichtingen waren hiermee geformuleerd. Maar hoe krijg je er de vaart nu in? De deelnemers werden uitgedaagd in teams dit vraagstuk te tackelen. Uitdaging aan elk team was om in een korte pitch de beste manier te presenteren om morgen met klimaatbestendig bouwen te kunnen beginnen. Mooie ideeen passeerden de revue, zoals minecraft, dag van de bouw, community of practice, Blauwwijk en Man on the Moon. Het beste idee was de klimaat-coöperatie, een manier om burgers te stimuleren op hun eigen perceel klimaatadaptief te laten zijn. Het winnende team werd beloond met een ballonvaart en een diner.
Bestuurlijke aanmoediging Peter Glas en Maxime Verhagen hadden het stokje voor het vervolg van de dag over gedragen aan respectievelijk Stefan Kuks en Fries Heinis. In de tijd dat de deelnemers in teams aan de slag waren, gingen Stefan Kuks , Fries Heinis en Cees Brandsen onderling het gesprek aan hoe de genoemde oplossingsrichtingen een stap verder te kunnen brengen. De drie gaven vervolgens een terugkoppeling op wat zij hadden besproken. Alledrie konden zij zich in de genoemde thema’s vinden. Het viel hen op dat alle presentaties (oplossingsrichtingen) waren geënt op integraliteit. De rode draad was wat hen betreft niet alleen de verbinding tussen bouw en blauw, maar zelfs breder dan dat. Elke bestuurder gaf aan zich aan twee van de zes oplossingsrichtingen te willen binden. Dat wil zeggen, zij wierpen zich op als aanjager (niet als eigenaar) en deden de uitvraag aan de aanwezigen zich aan één (of meer) van de oplossingen te binden. De oproep luidde vooral nu met elkaar aan de slag te gaan. Voor het einde van het jaar 2015 zien de bestuurders graag dat er concreet is gemaakt waar wij over vijf jaar met z’n allen willen staan.
Verbinding met Jaar van de Ruimte Aan het einde van de bijeenkomst reflecteerde Hans Leeflang, initiator van het Jaar van de Ruimte op de dag en op de oogst. Het is belangrijk om elkaar op deze manier te ontmoeten. Dit jaar zien we veel van dit soort ontmoetingen en dwarsverbindingen gemaakt worden. Dat zullen we ook terugzien in het manifest2040: verbindingen maken en opgaven vanuit integraliteit aanvliegen.
Bijlage: Acties n.a.v. Blauw zoekt Bouw 30 oktober
Presentatie 1: Burger betrekken (gesteund door: Stefan Kuks (UvW)) Belangrijk onderdeel van het klimaatbestendig maken van Nederland is het verbeteren van individueel klimaat adaptief gedrag. Hierbij kan ook de eigen verantwoordelijkheid van de burger zelf benut worden. Dit vraagt wel een open mind bij alle partijen – markt, overheid en burger – om bijvoorbeeld bij integrale uitwerking van plannen voor gebiedsontwikkeling, rekening te houden met de suggesties vanuit verschillende partijen. Presentatie 2: Leefbaarheid als stimulerend concept (gesteund door: Cees Brandsen (RWS)) Leefbaarheid in de stad: wie stelt de vraag? Leefbaarheid is voor velen een belangrijk, maar er is eigenlijk geen integrale visie en beleid op. En daarnaast is er geen centrale probleemhouder. Ook speelt op wijk- en buurt niveau vaak slechts een deel van de problematiek en daarmee de bereidheid om maatregelen te nemen voor alleen dat beperkte deel. Een integrale leefbaarheidsaanpak, met als onderdeel klimaatbestendigheid, zou helpen het onderwerp overal op de kaart te krijgen (en zo het probleem niet van de ene naar de andere wijk/gebied te verschuiven). Presentatie 3: Verdienmodellen verkennen (gesteund door: Fries Heinis (Bouwend NL)) Belangrijk is dat de businesscase rond Klimaatbestendig bouwen helder wordt. Waar en voor wie zitten de belangrijke kosten van ‘niets doen’? Waar en door wie kunnen effectief en efficiënt maatregelen genomen worden? En hoe kunnen we daar een integrale businesscase van maken? Want de totale opgave moet betaalbaar en terugverdienbaar gemaakt worden. Presentatie 4: Living labs & voorbeelden (gesteund door: Fries Heinis (Bouwend NL)) Hoe mobiliseren we de juiste kennis? Begin ‘klein’ te experimenteren (living labs) en werk van daar naar ‘groot’ met gebruikmaking van aantrekkelijke voorbeelden. En op deze wijze, met het faciliteren van beschikbaar maken van bestaande kennis en ervaring, werk met werk gaan maken. Daarnaast moet gewerkt worden aan ‘urgentiebesef’ en ‘uitdagende doelen’. Presentatie 5: Financieel preventie denken (gesteund door: Cees Brandsen (RWS)) Gedachte-experiment: wat als de gemeente alle klimaatschade zou moeten betalen? Daar begint het urgentiebesef. Via financiële prikkels – bonus en malus – op buurt- of wijkniveau sturen in het integrale ontwerp. Presentatie 6: Gemeenten en burgers betrekken (gesteund door: Stefan Kuks (UvW)) Tijd van topdown oplossingen is voorbij. Maar hoe krijg je klimaatbestendig bouwen dan aan de voorkant op de agenda? De gemeenten worden nu nog gemist in dit debat; eigenlijk zouden de gemeenten het debat moeten organiseren of ons als blauw en bouw bij het debat moeten betrekken. Daarnaast is draagvlak bij de burger van belang; ‘water’ is nu iets dat voor hen geregeld wordt. We moeten een brede discussie organiseren waarbij door gemeenten en burgers de urgentie van de opgave ontdekt wordt. Eindpunt van discussie: hoe kunnen we samen met burgers aan de slag