Beonewithnature 2 2025 by Wereld Natuur Fonds

’Mijn verwondering is nooit gestopt’

Boswachter Alex Plantinga

De comeback van de reuzenpanda

De wilde Noordzee

LAND VAN EXTREMEN

‘I wish the world was twice as big and half of it was still unexplored’

Sir David Attenborough

LAND VAN

Inlandtaipan

© Ken Griffiths / istock

EXTREMEN

De grootste rots, de giftigste dieren en de oudste jungle op aarde. Australië is een land van extremen. Van het knalrode, zinderend hete zand in de outback tot het kraakheldere water van het Great Barrier Reef. Ga mee Down Under.

In beeld

Tekst: Audrey Oey

Midden in de Australische outback ligt de iconische rots Uluru. Deze kolos is 348 meter hoog, 1,9 kilometer breed en heeft een omtrek van 9,4 kilometer. Op een steenworp afstand vind je de Devils Marbles. Deze ‘knikkers van de duivel’ zijn het puntje van grote ondergrondse rotsformaties. Door miljoenen jaren erosie zijn het ronde keien geworden.

Een ander bijzonder natuurverschijnsel is Wave Rock, een enorm granieten blok dat op een versteende oceaangolf lijkt. Aboriginals, het oudste volk op aarde, zeggen dat het een creatie is van de regenboogslang. Deze zou al het water in Australië hebben opgedronken. Toen ze haar opgezwollen lichaam door het landschap sleepte, ontstond Wave Rock.

Devils Marbles

© vdvornyk / istock

Kangoeroe © shellgrit / istock

Termietenheuvels

Tunnelwebspin

Net zoals elders op aarde, vormen dieren ook hier mede het landschap. De kleine kompastermiet is zo’n landschapsarchitect. De nesten van deze insecten zijn tot vier meter hoog. Het woord kompas in hun naam komt van de positie van hun platte, bladvormige bouwsels, waarvan de hoofdas perfect in een noord-zuidelijke richting ligt.

Als je Australië zegt, denk je waarschijnlijk aan gevaarlijke dieren. En terecht. In de outback leeft de inlandtaipan. Gelukkig woont ’s werelds giftigste slang ver weg van mensen, iets wat niet geldt voor ’s werelds giftigste spin. De Australische tunnelwebspin leeft rondom Sydney en kan met zijn grote hoektanden makkelijk door je teennagel bijten.

Koala met jong

Naast de koala en kangoeroe herbergt Australië veel meer unieke dieren, zoals de quokka. Deze kleine wallaby komt alleen voor in de kuststreek van zuidwestelijk Australië en op twee eilandjes voor die kust. Door de vorm van zijn bek lijkt dit buideldiertje altijd te lachen.

Quokka

© phototrip / istock

Boomkangoeroe

© Cormorant / istoc

Een andere vrolijke ﬂiereﬂuiter is de kookaburra. De roep van deze vogel lijkt op de lach van een mens. In tegenstelling tot andere ijsvogels leeft de kookaburra vaak niet in waterrijk gebied. Hij eet landdieren, zoals insecten, reptielen en soms zelfs kleine vogeltjes.

Het grootste koraalrif ter wereld heeft geen introductie nodig. The Great Barrier Reef strekt zich uit over 2600 kilometer langs de Australische kust en is het thuis van ruim 1500 vissoorten. Helaas is aan de noordzijde al 97 procent van het rif verbleekt door onder andere klimaatverandering.

Australië heeft ook weelderige tropische bossen, witte stranden en ecosystemen vol leven. In het noordoosten, in een van de 550 nationale parken, ligt Daintree Rainforest. Dit is het oudste regenwoud ter wereld: 180 miljoen jaar oud.

Ook zijn er meer dan 8000 eilanden. Op het paradijselijke Whitsunday Island vind je Whitehaven Beach. Het hagelwitte zand houdt veel minder hitte vast dan ander zand, waardoor je makkelijk met blote voeten over het strand kunt struinen. Heerlijk.

Kookaburra

© Matteo Zonca

Kijken, lezen, doen

Tekst: Cynthia van Zwol

Op plantensafari in Amsterdam

In juni opent de vernieuwde Klimatenkas van de Hortus Botanicus in Amsterdam. Alles is duurzaam verbouwd, van het energiezuinige dak tot een waterval van oude stoeptegels. En de tropische temperaturen komen niet van gas, maar van slimme, duurzame energie. Binnen komt de eeuwenoude plantencollectie van de Hortus tot leven. Al wandelend door drie klimaatzones zie je hoe planten zich aanpassen aan hun omgeving en hoe belangrijk biodiversiteit is.

Wild van de Noordzee

Het koffietafelboek De Wilde Noordzee hoort bij de gelijknamige Nederlandse natuurdocumentaire. Aan de hand van prachtige foto’s ontdek je vanuit je luie stoel ons grootste natuurgebied – dat overigens ook de drukste scheepvaartroute van Europa is. Van het wilde, blauwe water rond de Schotse eilanden naar de ondiepe delta van de Lage Landen en omhoog langs de dramatische kustlijn van de Noorse fjorden. In het verhaal op pagina 66 van dit magazine krijg je een voorproefje. Bestellen kan via thewildnorthsea.com/nl/boek

Onderwaterliefde

Elk jaar organiseert de Nederlandse

Onderwatersport Bond het Open Nederlands Kampioenschap Onderwaterfotograﬁe. Ook als beginnend fotograaf kun je meedoen én kans maken op prijzen. Inschrijven kan op fotokampioenschap.nl. Het thema van dit jaar, ‘Liefde’, is samen met WWF bedacht. Want de magische onderwaterwereld verdient liefde, vinden we.

Ga toch etsen

Voel de wind door je haren, snuif de frisse lucht op en strijk onderweg neer op een heerlijk terras. Ontdek de Nederlandse natuur deze zomer op de ﬁets. Wat wil je liever: Een struintocht over de hei of een ﬁetstocht door de duinen? Kijk hoe je pet staat en zoek een mooie route uit op inhetlandschap.nl

Goede zeetijden, slechte zeetijden

Ben je benieuwd naar het leven in de diepte van de oceanen? Bekijk dan de documentaire Spy in the Ocean op NPO Start. Robotdieren met spionagecamera’s dalen af en tonen het verborgen bestaan van de bijzondere bewoners die zich daar schuilhouden. Hun levens bevatten veel elementen van een goede soap: relaties, problemen en gevoelens.

Met David de diepte in

‘Als je de oceaan eenmaal écht hebt ontdekt, zul je nooit meer hetzelfde naar de wereld kijken’, schrijft Sir David Attenborough in Oceaan - Onze laatste wildernis. In zijn nieuwe boek neemt hij je mee langs de wonderen van de laatste onontdekte dieptes van de zee. Aan de hand van persoonlijke verhalen deelt Attenborough hoe hij de oceanen heeft zien veranderen, hoe wonderbaarlijk het leven er is en hoe belangrijk ze zijn in het reguleren van het klimaat en voor de lucht die we inademen. We geven 10 exemplaren weg. Wil je kans maken? Ga naar wwf.nl/winactie

Help mee met de Noordzee Clean-up

Alles wat je in het dagelijks leven gebruikt, kun je als zwerfafval tegenkomen op het strand. Van piepschuim tot visnet, van snoepverpakking tot wattenstaafje. Van 1 t/m 15 augustus kun je meehelpen met de Beach Cleanup Tour, waarbij duizenden vrijwilligers in dertig etappes de hele Noordzeekust opruimen. Zo doe je samen met anderen iets goeds voor de natuur en kun je tegelijkertijd genieten van onze prachtige stranden. Aanmelden kan op beachcleanuptour.nl

Hoor je ze roepen?

Vanaf 10 juli draait Call of the Dolphins op het megakoepelscherm van Museon-Omniversum in Den Haag. In deze vrolijke, leerzame familieﬁlm leidt verteller en WWF-ambassadeur Merel Westrik je langs de capriolen van deze zoogdieren. Call of the Dolphins laat zien hoe we als mensen samenleven met deze dieren en wat we van hen kunnen leren. Want ook dolﬁjnen leven in gemeenschappen, brengen graag tijd door met hun familie en werken of spelen samen. En soms lijkt het net of ze ons roepen…

Interview

Jandino Asporaat

Doen wat kan

Cabaretier, ondernemer en tv-maker Jandino Asporaat gelooft niet in doemdenken, maar in verantwoordelijkheid nemen. Zijn missie: onze leefomgeving weer leefbaar maken. ‘De aarde redt zich wel, maar wij moeten aan de bak.’

Tekst: Fleur Baxmeier, beeld: Helmi Smeulders

De eerste keer dat Jandino Asporaat zich echt met de natuur verbonden voelde? Dat was als kind op Curaçao, waar hij opgroeide. ‘We kampeerden elk weekend op het strand, in een geïmproviseerde tent. Sliepen onder de sterren, met de zee op de achtergrond. In de ochtend stond je op, ging je vissen en mijn tante plukte vruchten uit de omgeving. Dat was je ontbijt: vis en fruit. Meer natuurbeleving kun je niet hebben.’

Hij noemt het een enorme rijkdom, al had hij dat als kind niet door. ‘Ook doordeweeks speelde ons leven zich grotendeels buiten af. We hadden een klein huis, maar een grote tuin. Als het regende, rende ik in m’n onderbroek naar buiten om in de regen te dansen.’

Dat fysieke contact met de natuur heeft hij altijd gekoesterd. Pas toen hij op zijn twaalfde naar Nederland verhuisde, merkte hij hoe bijzonder dat is. ‘Flats, metro’s, alles boven op elkaar,’ herinnert Jandino zich zijn eerste kennismaking met Rotterdam, waar ze gingen wonen.

‘Als het regende, rende ik in m’n onderbroek naar buiten’

Opladen en ontladen

Toen Jandino als twintiger in Almelo overnachtte voor een voorstelling, herbeleefde hij het kinderlijke geluk dat hij vroeger in de natuur had. ‘Ik deed de deuren van ons huisje in het bos open en er liepen zomaar een paar eekhoorns naar binnen. Zó mooi. Ik voelde me net Sneeuwwitje en de Zeven Dwergen in het gelijknamige sprookje. Ik weet nog dat ik er niet over uitgepraat raakte. De mensen om me heen keken nauwelijks op of om, maar ik vond het een heel bijzondere ervaring.’

In Nederland woont Jandino met zijn gezin vlak bij een groot park, waar hij een paar keer per week wandelt. ‘Als ik stress heb, ga ik wandelen. Voor mij is dat ontladen en opladen tegelijk. Je ademhaling verandert. Je hoofd komt tot rust.’

Ook probeert hij zijn drie kinderen mee te geven hoe bijzonder de natuur is. ‘We hebben een flinke tuin en mijn zoontje vindt het geweldig om zaadjes te planten. Elke dag checkt hij of er al wat uitkomt.’ Met zijn kinderen praat hij vaak over de wereld en hoe we als mensheid met de aarde omgaan. ‘Niet vanuit angst of verwijt of wat er misgaat, maar

vanuit mogelijkheden. Ik wil ze laten zien dat ze iets kunnen betekenen. Elke dag heb je de keuze: draag je bij of breek je af? Ik geloof niet in doemdenken, wel in verantwoordelijkheid nemen. We slopen onze leefomgeving. Dat kun je omdraaien: geen dingen kapotmaken, maar iets opbouwen.’

Zitten huilen

Dat is precies wat Jandino is gaan doen op Curaçao. Jaren geleden viel er iets op z’n plek toen hij in het natuurgebied

Hòfi Mango kwam, dat onder meer uit een mangobos bestaat. Hij besloot het te kopen en er een park van te maken. Niet als onderdeel van een resort of privéproject, maar als een plek waar hij met lokale bewoners werkt aan natuurherstel en educatie. ‘Ik geloof dat als je ergens terechtkomt in het leven, je verplicht bent om terug te keren naar je oorsprong. En daar iets te brengen in plaats van te halen.’

Hòfi Mango groeide uit tot een betekenisvolle plek. Dammen werden hersteld om water vast te houden, bomen geplant om erosie tegen te gaan en er kwamen educatieve programma’s voor jongeren. Lokale boeren en ondernemers raakten betrokken, toeristen vonden de weg naar het park en Jandino stond op het punt om twintig nieuwe medewerkers aan te nemen. ‘We hadden iets opgebouwd waar we trots op waren.’

Hòfi Mango was hét bewijs dat je met de natuur kunt bouwen en er tegelijk iets mee kunt teruggeven. Maar vorig jaar kwam er groot noodweer en in een paar uur tijd veranderde het park in een modderstroom. ‘Ik heb echt zitten huilen’, blikt Jandino terug. ‘Alles wat we hadden opgebouwd, was weg. Daarna ben ik opgestaan. Wat moet je anders? De schade was groot, maar de kennis eveneens. We wisten wat werkte en wat niet. Binnen zes maanden was het park weer helemaal opgebouwd.’

Geen heilig boontje

Jandino vliegt eens per maand naar Curaçao voor besprekingen en afspraken rondom het natuurpark. ‘Soms zeggen mensen: als jij zo vaak vliegt, dan kun je toch niet met duurzaamheid bezig zijn? Maar als ik niet vlieg, was er ook geen park geweest, geen landbouwproject, niks.’ Voor hem draait duurzaamheid niet om symbolische gebaren, maar om wat je daadwerkelijk voor elkaar krijgt. ‘Je kunt wel perfect willen leven, maar dan doe je uiteindelijk niks.’

Doen wat kan

Vanuit diezelfde gedachtegang vindt hij het niet vreemd dat hij naast een natuurpark ook een fastfoodrestaurant runt. ‘Ik heb vanochtend vergaderd over het herstel van dammen op Curaçao en daarna had ik een meeting met mijn marketingteam van FC Kip. Het loopt allemaal door elkaar. Voor mij is dat geen tegenstelling. Het is het leven, en daarin probeer ik elke dag iets te bouwen. Is ons restaurant 100 procent duurzaam? Nee, maar we bieden wel vegetarische opties aan.’

Je kunt nooit alles goed doen – en dat hoeft volgens Jandino ook niet. ‘Ik geloof niet dat de wereld vergaat. De aarde redt zich wel, die is er al miljarden jaren. Wij zijn alleen bezig onze eigen leefomgeving onleefbaar te maken en dat is iets wat we zelf kunnen veranderen. Daarom doe ik wat ik kan. Met mijn kennis, mijn netwerk, mijn energie. Iedereen kan nu al beginnen: in je straat, in je tuin, met je kinderen. De natuur heeft geen marketing nodig. Ze is er al. Het enige wat ze vraagt is: doe je mee?’

Bio

1981 Geboren in Willemstad, Curaçao 2002 Eerste tv-optredens bij The Comedy Factory 2011 Presentatie De Dino Show 2015 Eerste Bon Bini Holland-ﬁlm in de bioscoop 2020 Start van natuurpark Hòﬁ Mango op Curaçao 2023 Opening van fastfoodketen FC Kip 2024 Park wordt getroffen door noodweer, heropbouw in zes maanden

DE COMEBACK VAN DE REUZENPANDA

In China’s onherbergzame bamboebossen leven de laatste groepen wilde reuzenpanda’s. Ooit bijna uitgestorven, nu op de weg terug. Hoe tientallen jaren natuurbescherming ons wit-zwarte icoon een toekomst gaf.

© Staffan Widstrand / Wild Wonders of China / WWF

Tekst: Jaap Backx, beeld: WWF, Christiaan van der Hoeven

Een reis naar pandagebied begint in Xi’an. Nadat de verstikkende smog van de miljoenenstad achter je is blijven hangen, volgt een rit langs monotone vlaktes en eindeloze zonnepaneelweides. Uiteindelijk verschijnen in de verte de eerste bergtoppen, met een tunnel als portaal naar een ander China. ‘Na die tunnel is de lucht fris en de wereld groen’, zegt Christiaan van der Hoeven, pandaexpert van WWF. ‘In diepe valleien kachelen rivieren en op de steile hellingen gaan loofbossen over in naaldbossen.

Het voelt bijna Europees, maar dan met overal bamboe –het enige voedsel van de reuzenpanda. Er leven kleurrijke fazanten, sneeuwluipaarden, apen en een bizarre kruising tussen een geit en een koe. Een uniek landschap.’

Toch is er amper natuurtoerisme in de gebieden.

‘Chinezen uit de steden komen er wel, maar blijven in dorpen of hotels bij de ingang van een park. Ze lopen het pad op, maken een selﬁe bij een tempel en keren weer om. Diep de natuur ingaan is ongebruikelijk. Voor de panda is dat trouwens prima, die houdt niet zo van mensen.’

Bijna onzichtbaar

Een reuzenpanda in het wild spotten is bijna onmogelijk.

‘Ik ben pas één keer iemand tegengekomen die er ook eentje heeft gezien’, zegt Van der Hoeven. ‘Maar het wordt je ook niet makkelijk gemaakt. Na lang aandringen mocht ik tijdens het paarseizoen drie dagen de natuur in. Op een bergkam, met links en rechts afgronden, hoorde ik vreemde geluiden die door het bos echoden. Daarna zag ik ze: pandamannetjes die onder de bomen vochten om een vrouwtje.’

Ook de mensen die in de natuurparken leven en werken, zien ze bijna nooit. Li Xinrui groeide op in Pingwu, waar de grootste populatie wilde reuzenpanda’s leeft. Als jongen wist hij nauwelijks iets van de dieren, totdat een professor op school kwam vertellen over het pandabeschermingsprogramma. ‘Toen pas besefte ik dat ze in de bergen achter mijn dorp leefden. Die ervaring plantte een zaadje in mijn hart.’ Xinrui werd boswachter in het leefgebied van de reuzenpanda. Toch duurde het jaren voordat hij er eentje in het wild zou zien. ‘Tijdens een patrouille zag ik iets tussen de bomen bewegen. Een groot dier kwam van de berg af, liep even langs de weg en verdween aan de andere kant. Pas na een paar minuten drong het tot me door: dit was écht een panda.’

Li Xinrui

Versnipperd leefgebied

Ooit kwamen reuzenpanda’s voor in grote delen van Zuid-China, Noord-Vietnam en Noord-Myanmar, maar door de oprukkende mens versplinterde hun leefgebied. Tegenwoordig vind je ze alleen in de ontoegankelijke bamboebossen van de provincies Shaanxi, Sichuan en Gansu.

Op het dieptepunt, eind jaren 80, werden er iets meer dan duizend reuzenpanda’s in het wild geteld en was de diersoort officieel bedreigd. Maar tientallen jaren bescherming vanuit WWF en de Chinese overheid had succes: met 1864 wilde exemplaren (telling 2013) stelde de International Union for the Conservation of Nature (IUCN) de status bij van ‘bedreigd’ naar ‘kwetsbaar’. Een belangrijk element van het pandareddingsplan is het samenvoegen van versnipperde natuur. ‘Vroeger had elke gemeente z’n eigen mini-reservaat’, legt Christiaan van der Hoeven uit. ‘Daartussen werden vaak wegen, mijnen en spoorlijnen gebouwd. Het gevolg: geïsoleerde panda’s die dreigden uit te sterven door gebrek aan voedsel en partners.’ Op advies van WWF werden corridors met bamboe geplant. ‘Door losse natuurstukken te verbinden, kunnen dieren veilig heen en weer tussen de gebieden en meer voedsel en partners vinden. Ook zijn er ecoducten gebouwd zodat panda’s veilig een weg of spoorlijn kunnen oversteken.’

Checken van de wildcamera

Panda vastgelegd door een wildcamera

Blauwschaap

Minder boskap

In 2021 werd het Giant Panda National Park in Sichuan geopend, dat het aaneengesloten pandaleefgebied bijna verdubbelde naar een oppervlakte van ongeveer de helft van Nederland. Tweehonderd kilometer verderop ligt nog een kleiner beschermd gebied. Ondanks de voordelen van het Giant Panda National Park was Van der Hoeven aanvankelijk wat huiverig. ‘Bij grote projecten kan de Chinese overheid nogal rigoureus te werk gaan. Wat zou er gebeuren met de mensen uit de Yi-gemeenschap, die in die gebieden wonen? Zouden zij eruit worden gezet? Gelukkig vroeg de regering WWF om advies over hoe je beleid ontwikkelt dat werkt voor natuur en mensen.’ Veel mensen binnen de Yi-gemeenschap leven van kleinschalige landbouw. Dat gaat prima samen met natuurbehoud, alleen kappen ze bossen voor hout om te koken en hun huizen te verwarmen. ‘Om dat tegen te gaan, hebben we vanuit WWF geïnvesteerd in energiezuinige fornuizen en biogasinstallaties voor de bevolking, waardoor er veel minder hout nodig is. Ook voorkomt het de uitstoot van bijna een miljoen ton CO2.’ Dat laatste is positief voor een andere bedreiging voor de panda: de klimaatcrisis. ‘Bamboe groeit alleen onder

Gouden stompneusaap

bepaalde weersomstandigheden, en die veranderen door klimaatverandering. Door de opwarming van de aarde verschuift de boomgrens en kan vee hoger de bergen in grazen. Daardoor verdwijnt de bamboe en dat is funest voor panda’s. WWF werkt daarom met de Chinese overheid aan verduurzaming. Met de toenemende gevolgen van klimaatverandering is dat hard nodig.’

Succesverhaal

Ondanks de klimaatdreiging is de reuzenpanda niet meer acuut in gevaar. Naast de ruim 1800 wilde dieren is er een fokprogramma met 700 panda’s in gevangenschap. ‘Als er iets misgaat, zijn die er nog’, zegt Van der Hoeven. ‘In China is de panda een nationale schat en ze gaan het echt niet laten gebeuren dat hij uitsterft.’

Is het dan nog nodig dat WWF bijdraagt aan de bescherming van het dier dat sinds de jaren 60 het symbool is van de organisatie? De komende jaren wel, denkt Van der Hoeven. ‘De rol van WWF verschuift wel nog meer van uitvoerder naar adviseur. Onze kracht is dat we onze internationale kennis delen met een gesloten land als China. Bijvoorbeeld over hoe je wetenschappelijk goed telt hoeveel panda’s er zijn. En hoe je een beschermd

natuurgebied opzet en onderhoudt. Daardoor hoeft China het wiel niet zelf uit te vinden.’ Als alles goed blijft gaan, denkt Van der Hoeven dat WWF zich over vijf tot tien jaar kan terugtrekken uit het pandaprogramma. ‘Dan worden we op afroep beschikbaar voor advies. Zo’n succes is zeldzaam in natuurbescherming. Het symboliseert dat je met een lange adem veel kunt bereiken.’

Ook als het WWF minder actief wordt in China, dan zullen boswachters als Li Xinrui de panda’s en hun leefgebied blijven beschermen. ‘Het is de basis van ons bestaan’, zegt hij. ‘Mensen willen naar Mars en de diepe ruimte. Maar we leven hier, op aarde. Onze planeet is de basis van ons leven. Het beschermen van de natuur is van levensbelang.’

‘Soms moeten we de natuur een handje helpen’

Column Elke editie schrijft een natuurliefhebber over wat hem of haar bezighoudt op het gebied van natuur en milieu. Deze keer: Floris Göbel, natuur- en dierenexpert, schrijver en presentator.

In de oceaan tussen Bali, de Filipijnen en de Salomonseilanden bevindt zich een wonderlijke onderwaterwereld boordevol zeedieren. De biodiversiteit in dit gebied is ongekend. Ik heb al veel gezien en beleefd, maar de Koraaldriehoek heeft me echt verbluft en diep in mijn hart geraakt. Tijdens een expeditie voor WWF ben ik – soms letterlijk – in de oceaan gedoken. Het is zo bijzonder om naast een joekel van een zeeschildpad te zwemmen. Een prehistorisch uitziend, groot en log dier op het strand, maar in het water sierlijk bewegend. Met doordringende, zwarte ogen die je raken tot in je ziel. Het werd nog specialer toen ik ’s avonds een vrouwtjesschildpad zag die zich met moeite het strand optrok om met die grote zwemﬂippers een kuil te graven. Daarin legde ze meer dan honderd eieren. Wat een werk en wat een prachtbeest.

Dolﬁjnen sprongen speels voor onze boot tijdens het varen en bij zonsondergang zagen we ze via dronebeelden paren. Ongelooﬂijk! Deze oceaan is heel belangrijk voor zeedieren om te paren, te baren en op te groeien. Het is een grote kraamkamer waar jonge zeedieren een veilig plekje en eten vinden. Ook was ik getuige van de eerste stapjes van superschattige babyschildpadjes op weg naar de grote zee vol uitdagingen en gevaren.

Natuurlijk had WWF me niet uitgenodigd om aandacht voor de Koraaldriehoek te vragen als er niets aan de hand was. Dit gebied en de dieren die er leven worden ernstig bedreigd. Ik wist dat al. maar het was heftig om het met eigen ogen te zien. Ik zag koraalriffen die ooit vol jong leven in alle kleuren van de regenboog zaten. Ze zijn veranderd in een koraalkerkhof waar alles kapot is en niets leeft. Ook de mangrovebossen, waar jonge zeedieren een veilige plek vinden, zijn op sommige plekken gekapt waardoor het een grote, dode blubberbende is geworden. Verschrikkelijk om te zien.

Gelukkig is de natuur veerkrachtig, veel meer dan we voorheen dachten. Als we een beschadigd gebied beschermen, kunnen koralen en mangroves weer aangroeien en zie je zeedieren terugkeren. Soms moeten we de natuur een handje helpen. Ik zag bijvoorbeeld rifherstel met rotsen. Door stapels rotsen op de kale, zanderige zeebodem te plaatsen, krijgen koralen en zeedieren de kans om zich weer te vestigen.

Ook hielp ik bij koraalherstel door koraalstekjes op frames op de zeebodem te plaatsen, waar ze kunnen uitgroeien tot volwaardige riffen. De nieuwsgierige visjes zwommen er alweer rond, hun nieuwe thuis voorzichtig inspecterend. En de mangroves? Die kunnen we boom voor boom herplanten. Zo’n stukje koraal of één boompje lijkt niet veel, maar met duizend ervan vorm je een heel rif of mangrovebos. Elk beetje helpt. Ik ben verliefd geworden op het leven in de oceanen en ga alles doen om het te behouden, beschermen en herstellen waar dat nodig is. Want het kan en mag niet verloren gaan. Niet voor onszelf en niet voor volgende generaties. We hebben de zee nodig. Voor zuurstof, voor voedsel, voor een prettig klimaat én om van te genieten en een beetje verliefd op te worden.

Hoe doen zij het

Elke druppel telt

Terwijl schoon drinkwater wereldwijd onder druk staat, spoelen we het in Nederland massaal door het toilet. Deze vier mensen vertellen hoe het anders kan. Van slimme regenwatersystemen en minder douchen tot hergebruik van condens uit de wasdroger. Elke druppel telt.

Tekst: Ernest Marx, beeld: Sicco van Grieken

‘Ik douche maximaal 5 minuten’

Petra van Kleef (42) is oprichter van het platform Groene Helden Academie, waarmee ze anderen inspireert om duurzaam te leven. Ook als het gaat om slim en zuinig met drinkwater omgaan.

‘Hoe we omgaan met de aarde, maakt me verdrietig. We putten haar uit. Vooral mensen op andere plekken in de wereld lijden eronder en dieren plantsoorten sterven uit. Nu we als gezin al een tijd duurzaam leven, weet ik dat groene stappen je niet ongelukkiger maken. Integendeel. In 2018 ben ik begonnen met bloggen en inspireer ik via mijn platform anderen om duurzame keuzes te maken. Dat kan stapje voor stapje. Ik heb ook niet in één keer het roer omgegooid. Het begon met vegetariër worden en later realiseerde ik me hoeveel meer mogelijk was.’

Welke aanpassingen heb je gedaan om water te besparen?

‘Een goed voorbeeld is dat ik tegenwoordig om de dag douche, en dan maximaal vijf minuten. Daarmee besparen we water en gas. Onze kinderen van negen en twaalf douchen twee keer per week. Bij het douchen vangen we het koude opstartwater op in een emmer. Daarmee spoelen we het toilet door. Verder poetsen we onze tanden zonder lopende kraan en wassen we kleding pas als iets echt vies is. Iedereen gebruikt in ons huis één drinkglas per dag, zodat de vaatwasser minder snel vol raakt. We letten ook op verborgen waterverbruik: dus geen vlees eten en tweedehands kleding kopen.

Zulke gewoontes zijn binnen ons gezin heel normaal. Daarnaast kiezen we duurzame oplossingen. In de tuin staat een tank van 1000 liter voor regenwater om de planten water te geven. Al deze aanpassingen werpen hun vruchten af. We verbruiken als gezin jaarlijks slechts 75 kuub water, terwijl volgens mij het gemiddelde in Nederland zo’n 52 kuub per persoon is.’

Aram Verwoest (44) woont met zijn gezin in Mandora in Houten. Bijna tien jaar geleden ontwikkelde hij deze ecowijk met andere bewoners. Dankzij maatregelen van toen gaat hij nu zuiniger met water om.

‘Onze wijk bestaat uit 36 huizen. Die zijn ontwikkeld door de bewoners, dus zonder projectontwikkelaar. We deden alles zelf, inclusief het nadenken over duurzame woonoplossingen. Ik ben hierin gestapt omdat ik mijn ecologische voetafdruk wil beperken. Dat houdt ook in: zuiniger met drinkwater omgaan. Bij de bouw hebben we dubbele waterleidingen en een apart regenwatersysteem voor toiletten en wasmachines laten aanleggen. We hadden toen nog niet de technieken om dat werkend te krijgen, maar wilden voorbereid zijn. Sinds vijf jaar gebruiken veertien huishoudens het systeem.’

Hoe werkt dat precies?

‘Het is verrassend eenvoudig. Regenwater van het dak stroomt via een buis naar een ton waar het wordt gefilterd. Daarna komt het in een grote plastic zak van 4500 liter terecht in onze kruipruimte. Een pomp brengt het water via de grijswaterleiding naar de wc’s en wasmachine. Als het weinig heeft geregend en de zak leeg is, vult een vlotter ‘m met een klein beetje kraanwater. We zitten dus nooit zonder. Het is een ideaal systeem en onze was wordt net zo schoon. Met minder wasmiddel zelfs, omdat regenwater minder hard is. Al met al besparen we ontzettend veel water. We zijn met twee volwassenen en drie kinderen. Vroeger verbruikten we 130 kuub drinkwater per jaar, nu nog maar 80 kuub. Water is vrij goedkoop in Nederland en de installatie van zo’n regenwatersysteem is prijzig, dus verdien je zo’n investering niet snel terug. Maar daar gaat het mij niet om. Ik doe dit uit idealisme. Ik vind het zonde om met zuiver drinkwater de wc door te spoelen.’

Renovatieontwerper Ariane Lelieveld (58) transformeerde haar jarendertigwoning tot ‘het duurzaamste huis van Nederland’. Sindsdien bespaarde ze al 50.000 liter water.

‘Ik heb in mijn appartement een hydraloop geïnstalleerd: een systeem dat douchewater opvangt en hergebruikt. Eigenlijk heb ik een soort inpandige regenton. Het douchewater loopt niet naar het riool, maar naar een twee meter hoog reservoir dat achter een keukenkast is weggewerkt. Daar wordt het gefilterd en opgeslagen. Zodra ik een toilet doorspoel of de wasmachine gebruik, wordt dat water ingezet. Het is geen drinkwater, maar schoon genoeg voor deze toepassingen. Ik heb een app waarmee ik zie hoeveel liter water ik bespaar en tot nu toe is dat al zo’n 50.000 liter. Ik vind het bizar dat we in Nederland drinkwater wegspoelen. Water verdient meer respect. Ik giet zelfs het condenswater uit de wasdroger terug in het doucheputje, zodat het opnieuw gefilterd en hergebruikt wordt. En op mijn balkon heb ik een regenton, zodat ik in de zomer mijn planten regenwater kan geven.’

De hydraloop is onderdeel van een ﬂinke verbouwing. Hoe kwam je daartoe?

‘Sinds 1999 woon ik in een jarendertigappartement in RotterdamBlijdorp. Het was vochtig en slecht geïsoleerd. Toen ik kinderen kreeg en meer wooncomfort wilde, schoot mijn energierekening omhoog. Ik diende verschillende duurzaamheidsplannen bij onze VVE in, bijvoorbeeld voor zonnepanelen en extra isolatie. Maar die stuitten steeds op weerstand. Uiteindelijk ben ik in 2021 zelf begonnen met renoveren. Ik verving mijn cv-ketel door een warmtepomp, vernieuwde de meterkast en verbeterde de isolatie tegen tocht en warmteverlies. Ook bracht ik een ventilatiesysteem en de hydraloop aan. Uiteindelijk ging ik van energielabel G naar label A en is mijn appartement vorig jaar verkozen tot het duurzaamste huis van Nederland.’

‘We proberen elke regendruppel vast te houden’

Geert-Jan Nieboer (59) is van huis uit bedrijfseconoom. In 2021 startte hij met zijn dochter de natuurinclusieve boerderij Lubosch Land in Zuid-Limburg. Voor hem is slim omgaan met en vasthouden van regenwater cruciaal.

‘Ik heb veel gereisd voor mijn werk. Na dertig jaar in het internationale bedrijfsleven werd mij steeds duidelijker dat hoe de mens met de aarde omgaat niet houdbaar is. Vaak blijken tropische paradijzen halve vuilnisbelten zodra je verder kijkt dan een resort. Ook in Nederland zag ik de achteruitgang: veel groene velden, maar nauwelijks biodiversiteit door ons grensoverschrijdende landbouwsysteem. In Limburg pompen ‘s zomers in het boerenland dieselpompen overal grondwater omhoog. Als de lucht strakblauw is, droogt het land uit. Tijdens de coronapandemie besefte ik: het roer moet om. Zonder agrarische achtergrond besloot ik een familiebedrijf te starten en zelf voedsel te verbouwen op een manier die de natuur versterkt.’

Hoe gaan jullie slim met water om?

‘In Limburg hebben we de voorgaande jaren veel wateroverlast gehad, maar ik vind droogte nog enger. Dan groeit er niks meer. We proberen elke regendruppel vast te houden. We zijn gevestigd op een voormalige melkveehouderij en onder de oude stal zat een grote mestkelder. Die hebben we omgebouwd tot waterbuffer. Daar past 550 kuub in, meer dan een half miljoen liter. We vangen het regenwater op van het dak van de stal en door een slimme constructie loopt het ook van het verharde erf naar die kelder. Het regenwater gebruiken we voor onze tuinderij. Bij overschot pompen we het met zonne-energie naar ons voedselbos om daar in de bodem te infiltreren. We hebben 12.000 bomen en struiken geplant en er is veel meer ruimte voor water en leven. Die aanpak vormt de basis voor de groei van voedsel, biodiversiteit en veerkracht van het landschap.’

Tips om zelf water te besparen

Geef tuinplanten bewust water

Zeker in de zomer kan het waterverbruik in de tuin ﬂink oplopen. Vang regenwater op in een regenton en gebruik dit om je planten water te geven. Veel planten vinden regenwater prettiger dan kraanwater. Geef liever één of twee keer per week royaal water dan elke dag een beetje. Zo worden wortels gestimuleerd om dieper te groeien en dat maakt planten weerbaarder tegen droogte. Ga je sproeien met kraanwater? Doe dat dan bij voorkeur in de vroege ochtend of late avond, zodat het water niet meteen verdampt in de hitte.

Kies slimme oplossingen in huis

Thuis zijn er volop manieren om water te besparen zonder comfortverlies. Overweeg een waterbesparende douchekop en een doorstroombegrenzer op je kranen. Daarmee verbruik je tot wel 50 procent minder water zonder dat je het merkt. Een andere optie is een spaartoilet of een toilet met dubbele spoelknop, zodat je kunt kiezen tussen een grote of kleine spoeling. Is je vaatwasser of wasmachine verouderd? Investeer in een zuinig A-label apparaat. Moderne machines verbruiken vaak half zoveel water of minder vergeleken met oude modellen.

Andere tips om water te besparen

Eet minder vlees

Vleesproductie kost enorm veel water, rundvlees in het bijzonder. Dat komt door het veevoer dat verbouwd moet worden en de hoeveelheid water die koeien drinken. Voor één kilo rundvlees is gemiddeld zo’n 15.000 liter water nodig. Dat is bijna net zoveel als een gemiddeld gezin verbruikt in een maand. Door minder vlees te eten, bespaar je dus indirect veel water. Dat maakt een vegetarische maaltijd niet alleen goed voor het klimaat, maar ook voor onze wereldwijde watervoorraden.

Koop minder vaak nieuwe kleding

Je garderobe verduurzamen heeft veel invloed op je waterverbruik. Een spijkerbroek lijkt een onschuldige aankoop, maar voor de productie ervan is gemiddeld zo’n 10.000 liter water nodig. Dat komt vooral door de katoenteelt en processen zoals verven en wassen. Door tweedehands te kopen, kleding te ruilen of minder te kopen, verklein je je waterafdruk ﬂink. En gelukkig kiezen steeds meer merken voor circulaire mode en duurzamere productie.

Groen doen

Vernieuwende ideeën en initiatieven om de wereld beter achter te laten

Tekst: Jaap Backx

Geheim wapen

Van oudsher zie je op Zuid-Limburgse hellingen graften. Deze begroeide mini-terrassen vertragen de waterafvoer en houden vocht vast. Daarmee zijn ze een geheim wapen in de strijd tegen extreme buien. Omdat de kans op overstromingen door klimaatverandering steeds groter wordt, hebben Limburgse boeren bijna drie kilometer nieuwe graften aangelegd. Daarvoor kregen ze geld van het fonds Natuurkracht en Vereniging Nederlands Cultuurlandschap (VNC). ‘Naast een goede waterhuishouding zorgen graften voor schaduw en afwisseling in voedsel’, zegt deelnemer Janine Lardinois van Schaapskooi Mergelland. ‘Daarmee dragen ze bij aan een passende leefomgeving voor onze schapen.’

En verder:

Delen is het nieuwe kopen

Het Peukenmeisje Topsport

Het Peukenmeisje

‘Toen ik zag hoeveel peuken overal lagen, besloot ik: ik ga ze oprapen.’ Wat in 2018 begon als een tijdelijke actie, werd voor Bernadette Hakken een levensmissie. Het leverde haar de geuzennaam Peukenmeisje op. Gewapend met een grijper en emmer trekt ze dagelijks de straat op. In totaal raapte ze meer dan 250.000 sigarettenﬁlters op. Belangrijk, want die zitten vol plastic en gifstoffen die via het grondwater in het milieu belanden. Haar werk inspireert, want in het hele land - en daarbuitenzijn nu peukenruimers actief. Mooi hoe één mens een groot verschil kan maken.

Lessen voor de toekomst

Een bezoek aan een voedselbos zette studenten Sacha Brons en Wytze Walstra aan het denken. Waarom leren we deze duurzame landbouwmethode niet op de universiteit?

Ze ontwikkelden een plan voor een nieuw keuzevak en de Universiteit van Amsterdam hapte toe: vorig jaar stond Food Forestry voor het eerst op het lesprogramma. Wytze en Sacha zijn alweer een stap verder: samen met twee vrienden plantten ze 14.000 bomen om kaal grasland in het Gelderse Elst om te toveren tot hun eigen voedselbos.

Chef’s special

Vraag chefs naar hun favoriete ingrediënten en ze noemen meestal verse, lokale, biologische en seizoensgebonden producten. Precies datgene wat goed is voor de natuur. Maar hoe vertaal je de liefde voor deze ingrediënten in je menu? Het project Biodiversiteit op je Bord helpt chefs en cateraars om natuurvriendelijker te koken. Met een netwerk van duurzame leveranciers en een doordacht puntensysteem kunnen ze makkelijk mooie stappen zetten. En als gast zie je op de kaart welke gerechten goed scoren op biodiversiteit. Benieuwd welke restaurants meedoen? Kijk op biodiversiteitopjebord.nl.

TOPSPORT

Jaarlijks belanden miljoenen kilo’s afgedankte sportkleding en -materialen in de verbrandingsoven, terwijl die spullen een tweede leven kunnen krijgen. ClubHub creëert inzamelpunten bij sportverenigingen voor kleding en materialen. De opgehaalde spullen worden duurzaam hergebruikt of gerecycled tot grondstoffen voor nieuwe pionnen, hesjes of shirts. Dit bespaart energie, miljoenen liters water en vermindert de CO₂-uitstoot. Iedereen kan meedoen: clubs, bedrijven en sportmerken.

Delen is het nieuwe kopen

Mooie outﬁts, tiptop gepresenteerd. Een hippe tweedehands modewinkel? Ja, maar wel een bijzondere. Want bij een This is Free Fashion Store is alles gratis. Er zijn pop-upboetieks in binnensteden en mobiele etalages en karren voor events, organisaties, scholen of bij jou voor de deur. Initiatiefnemers

Lot van Os en Dieuwertje Vorstenbosch willen zo tegengas geven aan de vervuilende mode-industrie. ‘We hebben genoeg kleren om de komende zes generaties te voorzien. Laten we stoppen met alles nieuw kopen en meer gaan delen.’ thisisfreefashion.com

Extra vakantiedagen voor treinreizen

Stel je voor: je kiest de trein in plaats van het vliegtuig en krijgt van je werkgever extra vakantiedagen. Klinkt goed, toch? Nederlandse bedrijven experimenteren steeds vaker met ‘groene arbeidsvoorwaarden’. Zo krijgen ANWB-medewerkers een duurzaamheidsbudget, betaalt Achmea mee aan de aanschaf van zonnepanelen en geeft KPN een vergoeding van 40 cent per geﬁetste kilometer. Bij het collectief De Groene Arbeidsovereenkomst kunnen werkgevers terecht voor ideeën, gratis contracten of advies.

Kilometervreters

Wat is het probleem?

Asperges uit Peru, avocado’s uit Mexico. We zijn gewend aan een overvloed aan exotische groenten en fruit die het hele jaar beschikbaar zijn. Hierdoor gaan dagelijks tonnen voedsel de wereld over, wat leidt tot een enorme uitstoot van broeikasgassen. Voedselproductie zorgt voor ongeveer een derde van de wereldwijde emissies en transport speelt hierin een belangrijke rol. Voedselkilometers zorgen voor net zo veel uitstoot als 5 miljard retourvluchten van Schiphol naar Barcelona per jaar!

Groene bril

Tekst: Corné van Dooren en Maarten Spaans

Kilometervreters

Hoe erg is het?

Een product in een gemiddelde maaltijd legt tussen de 2500 en 4000 kilometer af voordat het op ons bord ligt. Het transport gaat per vliegtuig, vrachtwagen of schip en veroorzaakt veel CO2uitstoot, vooral bij vliegen. Een ingevlogen kilo sperziebonen uit Kenia stoot meer dan vijf keer zoveel CO2 uit als in Nederland geteelde boontjes uit het seizoen. Ook voor voedsel dat dichterbij in kassen wordt geteeld, zijn enorme hoeveelheden energie voor verwarming en verlichting nodig. Zeker bij het gebruik van aardgas leidt dat tot een hoge uitstoot van broeikasgassen.

Wat kun je

zelf doen?

Check de seizoenskalender

Wil je weten wat lokaal beschikbaar is?

5 tips

Online zijn gratis seizoenskalenders te vinden, zoals die van het Voedingscentrum. Via wwf.nl/seizoenskalender is de Koken met de Seizoenen-kalender te koop, vol recepten voor de periode waarin de ingrediënten verkrijgbaar zijn.

Kies voor blik of pot

Kies buiten het seizoen voor diepvries-, pot- of blikgroenten. Die kosten minder energie dan geïmporteerde groenten en bevatten net zoveel vitamines. Er is ook een heerlijk aanbod van gefermenteerde of ingemaakte producten, zoals zuurkool, kimchi of chutneys.

Koop bij de boer

Koop direct bij de boer of op de (biologische) markt. Daarmee steun je lokale producenten. Sinds 1 januari moeten marktverkopers de herkomst van hun groente en fruit vermelden, zodat je precies weet waar je voedsel vandaan komt en kunt vragen hoe het is geteeld.

Plan je maaltijden

Geef seizoensgebonden eten een hoofdrol in je boodschappenroutine. Door een weekmenu te plannen, voorkom je impulsaankopen van producten die van ver komen en niet duurzaam zijn. Plannen helpt ook bij het minimaliseren van voedselverspilling.

Experimenteer met vergeten groenten

Vergeten groenten zoals pastinaak, aardpeer en koolraap zijn voedzaam en vaak beter voor de natuur dan geïmporteerde alternatieven. Door deze lang houdbare gewassen vaker te gebruiken, ondersteun je de biodiversiteit en herontdek je heerlijke smaken.

Kilometervreters

Wat doen we eraan?

Er zijn volop manieren om bewuster met ons eten om te gaan, zonder in te boeten op smaak en met genoeg variatie.

Seizoensgebonden producten bieden het hele jaar een natuurlijke afwisseling: in de zomer sappige bessen en tomaten, in de winter stevige knollen en koolsoorten.

Door vaker voor lokaal geteelde en seizoensgebonden groenten, peulvruchten en fruit te kiezen, verkleinen we de afstand die ons voedsel aﬂegt. Korte ketens, waarbij producten direct van boer naar consument gaan via voedselcoöperaties, lokale maaltijdboxen of boerderijwinkels, veroorzaken minder transport.

Ook zorgen korte ketens voor meer transparantie over de herkomst en teeltwijze, helpen ze lokale boeren en stimuleren ze duurzame landbouw. Door bewuste keuzes te maken, creëren we een evenwichtiger voedselsysteem dat goed is voor de natuur, de boer en de consument.

Hoe we met wilde dieren kunnen samenleven

TERRITORIUM

Conﬂicten tussen mensen en wilde dieren nemen toe. Een goede aanpak vraagt meer dan alleen een hek neerzetten. ‘Het is geen probleem van alleen de boeren of alleen de overheid.’

Tekst: Paul Q de Vries

© Steven Schonfeld

Een kudde van meer dan tweehonderd olifanten trok in oktober 2020 het noordoosten van Nigeria binnen en deed zich tegoed aan gewassen op de akkers, vlak voordat die geoogst zouden worden. Daardoor dreigde hongersnood voor 8000 mensen in vluchtelingenkampen in het gebied. In Zuid-Amerika loeren jaguars en poema’s op de koeien van veehouders. Dat kan tot een inkomstenderving van 12 procent leiden, waardoor veel ranches onrendabel worden. Tragische incidenten in verre landen? Met de terugkeer van wolven weten we in Nederland ook weer hoe het kan zijn om bij het ochtendgloren dode schapen in de wei te vinden. Boze boeren hebben kadavers langs de weg gelegd met een bord: ‘Bedankt wolf’. Dit is, in de taal van de internationale natuurbescherming, een human-wildlife conﬂict. Oftewel een mens-dierconﬂict.

Schade aan beide kanten

Het gaat om interacties tussen mensen en wilde dieren met negatieve aﬂoop: van schade aan bezittingen tot dodelijke slachtoffers aan beide kanten. Zo meldt WWF in het rapport A Future for All: The Need for HumanWildlife Coexistence dat in Tanzania jaarlijks 60 mensen door leeuwen en 150 leeuwen door mensen worden gedood. In Sri Lanka doodden Aziatische olifanten in 2019 121 mensen. Omgekeerd verloren 405 olifanten het leven bij mens-dierconﬂicten. Het zijn droge cijfers die staan voor verhalen vol drama, verdriet en angst. Ze herinneren ons eraan dat samenleven met wilde dieren niet altijd probleemloos, leuk of gemakkelijk is.

Jopha Kakanyi, lid van een Maasai-gemeenschap in Tanzania, bouwt een omheining om zijn geiten te beschermen tegen roofdieren.

Apen op de akkers

Mens-dierconﬂicten worden beïnvloed door ecologische en menselijke factoren. Ecologische factoren zijn bijvoorbeeld seizoensgebonden migraties van diersoorten of toenemende populaties van wilde dieren, bijvoorbeeld door effectieve natuurbescherming. ‘Menselijke factoren wegen over het algemeen veel zwaarder’, zegt Femke Hilderink, wildlife expert bij WWF. Nu wereldwijd meer bos en ander natuurlijk leefgebied worden getransformeerd voor landbouw, bebouwing en infrastructuur, neemt het potentieel voor mens-dierconﬂicten toe. ‘Het leefgebied van dieren raakt versnipperd en tijdens hun zoektocht naar voedsel, soortgenoten en beschutting moeten ze steeds vaker door gebieden trekken waar mensen wonen.’

Vaak is het ook aanlokkelijk voor dieren om naar bewoonde gebieden te komen. ‘Onbeschermd vee is een gemakkelijke prooi voor grote katachtigen en wolven, open vuilnisbelten trekken beren aan en onbeschermde akkers zijn een tafeltjedek-je voor olifanten, nijlpaarden en apen.’

Zo blijken bepaalde groepen berggorilla’s in het Bwindi Impenetrable National Park in Uganda hun voedsel meer buiten dan binnen het park te zoeken – op de landbouwgrond van de boeren.

Ook klimaatverandering draagt bij aan mens-dierconﬂicten. ‘Doordat er in het Noordpoolgebied minder zee-ijs is, en ook nog een kortere periode in het jaar, brengen ijsberen meer tijd aan land door. Dat vergroot de kans op confrontaties met mensen. Zeker als de beren hongerig zijn, wat soms voorkomt als ze minder goed vanaf het ijs op zeehonden kunnen jagen.’

Ook verdrogen sommige gebieden door veranderende neerslagpatronen. ‘Olifanten hebben bijvoorbeeld veel water nodig en komen dat zoeken in door mensen bewoonde gebieden.’

Workshop in Uganda over oplossingen voor conflictsituaties met berggorilla's.

© Ramon Sanchez Orense

© Scott Masciarelli

Een tijger in India heeft een koe te pakken.

Belichaming van de duivel

De tolerantie voor wilde dieren varieert per gebied, gemeenschap en individu. Hilderink: ‘In Mongolië accepteren sommige herders dat ze een bepaald percentage van hun vee kwijtraken aan sneeuwluipaarden, maar hun buren kunnen daar heel anders over denken.’

De tolerantie hangt onder andere af van hoe goed je de schade kunt opvangen, van culturele en religieuze opvattingen en van het imago van het dier. Het WWFrapport noemt het voorbeeld van de lammergier, die in de Europese Alpen was uitgeroeid omdat men dacht dat hij lammeren en zelfs kinderen zou roven. Hilderink was betrokken bij een project rond de Filipijnse krokodil. ‘Die werd altijd vereerd, maar na de Spaanse kolonisatie veranderde het beeld en werd de krokodil gezien als een ondier of de belichaming van de duivel.’ Door veranderende

opvattingen en toenemende schade en overlast neemt het draagvlak voor natuurbehoud en soortbescherming in conflictsituaties vaak af. WWF werkt in meerdere gebieden aan het verminderen van mens-dierconflicten. ‘We hebben een strategie ontwikkeld waarin alle aspecten van human-wildlife conflicts samenkomen’, zegt Femke Hilderink. ‘Van preventie tot praktische oplossingen en schadevergoeding. Het gaat nooit om alleen dat ene dier en het behelst meer dan alleen een hek neerzetten. We werken samen met andere ngo’s, overheden en met lokale gemeenschappen die het hardst getroffen worden. De achterliggende gedachte is dat mens-dierconflicten niet alleen een kwestie van natuurbescherming zijn. Het gaat ook over bestaansmiddelen, duurzaamheid en sociale ontwikkeling.’

© Shutterstock / Sourabh Bharti / WWF

Conﬂictarm samenleven

WWF onderzoekt de interacties tussen mensen en wilde dieren en treft samen met de verschillende partners maatregelen om conflicten te voorkomen. ‘Bijvoorbeeld door het gebruik van omheiningen die leeuwen weghouden van vee. Ook zijn er speciale teams om ijsberen of olifanten uit dorpen te jagen. Daarnaast wordt ingezet op compensatie voor schade en wordt gezocht naar alternatieve inkomstenbronnen en manieren om het leefgebied van wilde dieren te verbeteren en te beschermen. Kunnen we daar in Nederland nog iets van leren als het gaat om wolven? Volgens Femke Hilderink zijn de botsingen tussen mensen en wilde dieren niet naar nul te brengen, maar kunnen we wel streven naar conflictarm samenleven. ‘Het belangrijkste inzicht is dat het geen probleem is van alleen de boeren of alleen de overheid. Conflictarm samenleven is een gedeelde verantwoordelijkheid. De kwestie rond wolven laat zien dat conflictarm samenleven met

wilde dieren moeilijk is. Het draait om schade en geld, maar ook om emotie. Dat is heel begrijpelijk.’

In het streven naar conﬂictarm samenleven worden we als samenleving voor pittige vragen gesteld: kunnen we van mensen in India verlangen dat ze tijgers en olifanten in hun nabijheid accepteren? Kunnen we zelf samenleven met wolven in dichtbevolkt gebied? Het is ook een kwestie van dulden. Samenleven met wilde dieren moet je kunnen, maar ook willen.

‘Het draait om schade en geld, maar ook om emotie’

Samen met boeren heeft WWF in Brazilië geïnvesteerd in technieken om conflicten met jaguars te voorkomen.

© Silas Ismael / WWF-Brazil

De stelling

Tekst: Paul Q de Vries

‘Fast fashion moet veel zwaarder belast worden’

De productie van goedkope fast fashion zorgt voor milieuvervuiling, uitbuiting en een gigantisch verbruik van water en grondstoffen. Moeten overheden ingrijpen met extra belastingen?

Niki de Schryver

Oprichter en CEO van COSH!, platform voor duurzame mode en verantwoord winkelen in België, Nederland, Spanje en Duitsland.

‘Als een keten meer dan vier keer per jaar een nieuwe kledingcollectie aanbiedt, spreek je van fast fashion. Je hebt ook ultrafast fashion, bijvoorbeeld van een online retailer als Shein. Kledingmerken concurreren niet meer op de mooiste collectie, maar op de laagste prijs. Een race naar de bodem, ten koste van arbeidsomstandigheden, het milieu en de kwaliteit. Vorig jaar wilde Frankrijk een heffing van vijf euro per verkocht fastfashion-kledingstuk invoeren. Dat plan gaat niet door, en het is ook geen goed idee. Voor 5 euro zouden aanbieders als Shein hun schadelijke productiewijze kunnen afkopen. Als we een duurzame wereld willen, moeten we de productie en consumptie veranderen. Een invoerverbod in de EU van niet-duurzaam of onethisch geproduceerde kleding zou helpen. Met handhaving natuurlijk. Ook moeten we consumenten weer bewust maken van prijzen, kosten en waarde. Cijfers tonen dat mensen slechts 12 procent van hun garderobe geregeld dragen en elk kledingstuk maar zeven keer. Dat kan beter: kleding vaker dragen en dus minder nieuw kopen. Met COSH! hebben we een ‘digital wardrobeapp’ ontwikkeld. De app inspireert je om je eigen kleding te combineren tot nieuwe outfits en rekent de cost per wear uit. Die toont aan dat je beter af bent met kwaliteitskleding die je vaker draagt dan met spotgoedkope kleding die na twee keer dragen stuk is.’

‘We dragen slechts 12 procent van onze garderobe’

‘Het is waanzin dat we de gevolgen van onze koopziekte accepteren’

James Veenhoff

Partner bij Fronteer, initiatiefnemer van House of Denim Foundation, en medeoprichter van de Amsterdam Fashion Week.

‘Fast fashion veroorzaakt aan het begin van de keten problemen met chemicaliën en schaarse grondstoffen, maar het echte schandaal zit aan het eind: stranden en valleien in Afrika zijn overspoeld met bergen afgedankte kleding met smeulende vuurtjes en rondhangende mensen. Daar komt die troep terecht die je naar het inzamelpunt hebt gebracht. Ik ben absoluut voor een belastingheffing, omdat een hogere prijs mensen laat nadenken over dat goedkope topje. Het gaat uiteindelijk om ons koopgedrag. Kijk naar ons taalgebruik: “shop till you drop” en “retail therapy”. We vinden het lekker om te winkelen en veel te kunnen kopen. Zeker als het om mode gaat. Dat heeft te maken met onze identiteit en met er goed uit willen zien.

Van dat menselijke instinct maken de fastfashionproducenten cynisch gebruik. We moeten ons realiseren dat deze bedrijven ons bespelen. Het is waanzin dat we de gevolgen van onze koopziekte accepteren. Gelukkig zijn er ook merken die het milieu willen ontzien en goede banen willen creëren. Met onze stichting House of Denim promoten we kwaliteitskleding, circulariteit, transparante ketens en ethische productie.’

Sara Dubbeldam

Duurzame mode-activist, schrijver en oprichter van modeplatform When Sara Smiles.

‘Ik snap de gedachte van extra belasten, want fast fashion is te goedkoop. Door de spotprijzen zien consumenten kleding als wegwerpartikelen en gaan duurzame producenten failliet omdat ze niet kunnen concurreren. De prijskloof zou met belastingen iets gedicht kunnen worden. Maar dan moet je goed definiëren wat fast fashion is, want geen merk noemt zichzelf zo. En het is de vraag of het de milieuschade en uitbuiting oplost. De modewereld is zo’n verknipt systeem. Fastfashionproducenten zullen de belasting waarschijnlijk doorberekenen aan zwakkere partijen in de keten, zoals de arbeiders in ontwikkelingslanden. De modesector heeft heel lange, ondoorzichtige ketens met weinig toezicht. Katoen wordt op de ene plek geteeld en op de andere gesponnen. Belastingheffing zou onderdeel moeten zijn van een grotere aanpak. Zo werken meerdere gemeenten al aan een verbod op buitenreclame van fastfashion-merken. Ook zou je tweedehandskledingzaken een belastingvoordeel kunnen geven. Via mijn modeplatform When Sara Smiles probeer ik consumenten te helpen, bijvoorbeeld met de Grote Eerlijke Merkenindex. Daarnaast heb ik bij de Reclame Code Commissie zaken aangespannen – en gewonnen – tegen Primark en Zalando vanwege greenwashing. Uiteindelijk wil je dat consumenten veel kritischer worden. Een arbeider die voor Shein produceert, krijgt vier cent per kledingstuk. Daar kijken we nog te gemakkelijk van weg.’

‘De modewereld is een verknipt systeem’

Babette Porcelijn

‘Consumenten zijn onvoorstelbaar machtig’

Industrieel ontwerper en oprichter van Think Big Act Now (kennispartner voor positieve impact en duurzaamheid).

‘Meer dan voor extra belasting ben ik voor true pricing. Bij de true price zijn alle kosten inbegrepen van het op de markt brengen van een product. Dus ook de kosten van watergebruik voor katoenproductie en de vervuiling van het ecosysteem met bestrijdingsmiddelen en chemicaliën die bij fast fashion komen kijken. Plus de kosten van sociale schade, zoals onderbetaalde naaisters en andere medewerkers. Zulke kosten negeren we nu, terwijl die schade voelbaar is voor mensen aan de andere kant van de wereld, toekomstige generaties of andere levensvormen. True price moet je door de hele economie doorvoeren, niet alleen in de modesector. Bedrijven willen bezuinigen. Dus als duurzaam een bezuiniging is, dan gaan ze daarvoor. Dat is de basislogica van de economie. Duurzame alternatieven zijn nu vaak een stuk duurder. Maar als producenten true costs moeten meenemen, worden niet-duurzame producten juist duurder en kopen consumenten wél duurzaam. En 60 procent van de finale bestedingen in de economie komt van consumenten. We denken dat we machteloos zijn, maar samen zijn we onvoorstelbaar machtig.’

Geef ook je mening op wwf.nl/stelling

Reportage

Tekstbewerking: Tessel in ‘t Veld

Het succesverhaal van de zeeschildpad in Maleisië

OP DE WEG TERUG

Het leek een gewone werkdag op zee voor het team van WWF-Maleisië. Maar toen ze op weg naar het eiland Pandanan met een drone de kust fotografeerden, gebeurde er iets onverwachts...

Groene zeeschildpad

© Jürgen Freund / WWF

Baby zeeschildpad op weg naar zee

© Sabine Bos

‘Vanuit de drone zagen we zwarte stippen in het ondiepe water’, vertelt Gavin Jolis van WWF-Maleisië. ‘We dachten dat het rotsen waren, maar het bleken zeeschildpadden op zoek naar voedsel.’ Toen de drone lager over de ondiepe zee vloog, kwamen er meer in beeld. En nog meer. Bij elkaar waren het meer dan honderd zeeschildpadden in verschillende groottes en van verschillende soorten. Samen met lokale gemeenschappen strijdt Gavins team al jarenlang om een van de meest iconische dieren van de Koraaldriehoek te redden. ‘Ik had eerder vrouwtjesschildpadden ‘s nachts eieren zien leggen en heb er een paar onderzocht, maar nooit zag ik honderden dieren samen foerageren. Dit was een hoogtepunt in meer dan tien jaar zeeschildpadbescherming.’

Grasmaaiers

In Maleisië zijn vier van de zeven zeeschildpadsoorten ter wereld te vinden: de groene zeeschildpad, de karetschildpad, de warana en de lederschildpad. Tijdens hun trektocht door de Koraaldriehoek – de oceaan tussen Indonesië, Maleisië, de Filipijnen en de Salomonseilanden – gebruiken ze verschillende stranden als legplaats voor eieren. In de koraalriffen en zeegrasvelden voor de kust vinden ze voedsel. Zeeschildpadden spelen een belangrijke rol in het gebied. Door te grazen bevorderen groene zeeschildpadden bijvoorbeeld de groei van zeegras, dat de zanderige bodem bij elkaar houdt. Dit beschermt kustlijnen tegen erosie, stormen en getijden. Karetschildpadden eten sponzen en algen en lederschildpadden houden de kwallenpopulatie onder controle. Zo voorkomen ze dat kwallen te veel viseieren en -larven opeten en blijft de zee in balans.

Bedreigingen

Helaas zijn de aantallen zeeschildpadden wereldwijd ernstig achteruitgegaan, ook in de Koraaldriehoek. De kusten van de deelstaat Terengganu in Maleisië waren ooit een belangrijke thuisbasis voor lederschildpadden om eieren te leggen. In de jaren 50 van de vorige eeuw waren er nog 10.000 nestplaatsen, in 2017 vond het Ministerie van Visserij er nog twee. Grote bedreigingen zijn het verlies van leefgebied, het stropen van eieren en er wordt nog steeds op hen gejaagd voor hun vlees. Daar komt bij dat klimaatverandering en de stijgende zeespiegel legstranden beschadigen. Gemiddeld bereikt nog maar 1 op de 1000 jongen de volwassen leeftijd.

Mooie successen

WWF werkt al vijftien jaar aan bescherming van zeeschildpadden in de Koraaldriehoek. Daarbij worden mooie successen behaald. Zo heeft op aandringen van WWF het ministerie van Visserij van Terengganu een totaalverbod op de verkoop van alle soorten zeeschildpadeieren ingesteld. En door beschermingsmaatregelen begint het aantal stroperijgevallen in de staat Sabah na jarenlange stijging af te nemen. Tijdens het legseizoen van 2021 werden in de kustplaats Melaka 995 beschermde nesten van karetschildpadden geregistreerd, een record voor Maleisië. Zoals Gavin en zijn team met de drone ontdekten: na tientallen jaren van achteruitgang maken zeeschildpadden een comeback in Maleisië.

Vrouwen voor schildpadden Lokale gemeenschappen zijn cruciaal voor de bescherming van zeeschildpadden. WWF-Maleisië traint groepen mensen en biedt ze financiële steun. Een van die groepen is de Women’s Association of Omadal Island (WAPO), die volledig uit vrouwen bestaat. Zij patrouilleren op stranden, redden gestrande schildpadden en rapporteren illegale activiteiten. Tussen 2013 en 2019 redde WAPO twintig zeeschildpadnesten van stroperij. Roziah Jalalid is voorzitter van de groep: ‘Ik hoop dat meer gemeenschappen actief kunnen helpen om schildpadden te beschermen. Niet alleen in Maleisië, maar wereldwijd.’

© WWF-Maleisië

De voetafdruk van...

Hoe scoren Nederlanders op de vier thema’s die samen onze ecologische voetafdruk bepalen?

Tekst: Ernest Marx

Monique Creutzburg (61) werkt in de zorg. Ze woont met haar man 33 jaar in hetzelfde hoekappartement dat ze in de loop der jaren hebben verduurzaamd. Hun twee volwassen kinderen zijn het huis uit.

Wonen

‘We hebben sinds vijf jaar zonnepanelen. Ons huis is officieel een appartement en we zijn lid van een VVE. Via Vereniging Eigen Huis lieten we ons goed informeren, maar uiteindelijk besloten wij als enige om ze te laten plaatsen. We hoopten dat de buren mee zouden doen, maar het kwam voor hen nog wat te vroeg. Gelukkig konden we ze wel enthousiast krijgen voor zonwerend HR++-glas. Vooral fijn bij onze ramen op het zuiden en oosten, want het kon soms behoorlijk warm worden binnen. En het is ook geluidwerend. Drie jaar geleden lieten we de kruipruimte isoleren en de vloer voelt sindsdien veel aangenamer aan in de winter. Mensen raadden ons vloerverwarming aan, maar deze oplossing is ook veel beter voor onze energierekening.’

Voeding

Lifestyle

‘Ik geef meer om een gezellige sfeer in huis met leuke planten dan om mooie, dure spullen. Ik heb een mooie palm en hou erg van orchideeën. We geven nauwelijks geld uit aan nieuwe meubels. Ons bankstel is al een tijdje toe aan vervanging, maar er zijn steeds andere prioriteiten. Mijn man zegt dan: “Die kan nog wel even mee.” Voor kleding kijk ik altijd eerst bij de kringloop. Pas als ik daar niets leuks kan vinden, koop ik iets nieuws. Ach, ik ben 61 en heb niet dezelfde behoefte als een jonge meid die met de nieuwste mode wil meegaan. Ik wil er zeker netjes bijlopen, maar ik weet hoe vervuilend de kledingindustrie is.’

‘Beter voor onze energierekening’

‘Volgens de test kon ik bij dit onderdeel de meeste winst behalen. Mijn man en ik houden erg van tropisch fruit, zoals bananen en mango’s. Dat moet natuurlijk allemaal geïmporteerd worden, maar we maken wel stappen in de goede richting. We eten nog maar drie keer per week vlees, vaak van een lokale boer. Je proeft gewoon: dit dier heeft een goed leven gehad. Die producten zijn duurder, maar omdat de kinderen op zichzelf wonen, hebben wij wat meer te besteden. Voorheen was dit geen optie. Ik denk dat veel mensen best duurzamer en biologisch zouden willen eten, maar dat de portemonnee het niet altijd toelaat.’

Vervoer & vakantie

‘Doordeweeks doe ik bijna alles op de fiets. Ik werk in de zorg, vlakbij huis. Onze zoon woont op 25 minuten fietsen en onze dochter bezoek ik met het openbaar vervoer. We hebben een auto, die we eens per week gebruiken voor familiebezoek en twee keer per jaar voor vakantie binnen Europa. Voor verdere reizen vliegen we gemiddeld eens per jaar. We hebben familie in Amerika. Als er een trouwerij of een andere bijzondere gelegenheid is, willen we daarheen. Ik ben me heel bewust van de impact en vliegschaamte is mij zeker niet vreemd. We proberen goede afwegingen te maken, maar als mijn hart zegt: ik wil bij onze familie zijn, dan gaan we.’

2,3 aardbollen

Moniques testuitslag is 3,91 hectare. Als iedereen zoals zij leefde, zouden we 2,3 aardbollen nodig hebben. Vergeleken met de gemiddelde Nederlander een goede score. Monique: ‘Ik had de test een paar jaar geleden gedaan en de score was deze keer duidelijk beter. Mijn man en ik maken altijd duurzamere keuzes en dan kom je beter uit zo’n test. Maar er is nog genoeg ruimte voor verbetering.’ De gemiddelde Nederlander heeft een voetafdruk die neerkomt op 3,3 aardbollen. De gemiddelde Amerikaan scoort 4,8 aardbollen. De gemiddelde Keniaan 0,6 aardbol.

Benieuwd naar jouw voetafdruk? Doe de test op wwf.nl/voetafdruk

Al van jongs af aan verwondert de geboren Rotterdammer Alex Plantinga (33) zich over de schoonheid van de natuur. ‘Mijn ouders stonden elke week op de camping in Ermelo. Met mijn opa en vader zocht ik mestkevers en zandhagedissen. Rond mijn zestiende trok ik er zelf op uit, soms om half zes ’s ochtends. Op zoek naar groot wild. Fotografie verbreedde mijn blik en ook de kleine plantjes en beestjes begonnen me op te vallen. Op een gegeven moment lag ik zo’n beetje elk weekend plat op mijn buik, op zoek naar beestjes. Zelfs in een klein stukje natuur is zoveel te zien.’

Unieke kans

Het was de bedoeling dat Alex, net als zijn vader en opa, bij Shell Pernis zou gaan werken, maar hij meldde zich aan voor de opleiding Bos- en Natuurbeheer in Velp. ‘Daar leer je alles over planten, dieren, bodemsoorten en hoe je bomen op specifieke plekken moet beheren. Maar ook over de geschiedenis van Nederland en hoe mens en natuur zijn verbonden. Na mijn opleiding had ik geluk. Toen ik klaar was, kwam er een plek vrij als boswachter op de Veluwe. Precies in het gebied waar ik als kind kwam. Boswachters blijven lang op dezelfde plek en er is weinig doorstroom, dus dit was een unieke kans.’

Het stukje Veluwe uit Alex’ jeugd is het Speulderbos in het noordwesten van de Veluwe. ‘Een prachtig natuurgebied, heel anders dan de rest van de Veluwe. Hier vind je dansende beuken, kleine akkertjes en een bijzondere bodem. Er zit veel meer leem in de grond waardoor er grotere bomen groeien. Hier heeft altijd bos gestaan, dus de bomen zijn tot wel 250 jaar oud. Die oude bomen trekken zeldzame dieren aan als de zwarte specht. Mijn liefde voor dit stukje natuur zal nooit overgaan.’

Grimmige eiken

Naast het Speulderbos horen het Zandenbos, Belvédèrebos, Nieuw Soerel, Vierhouterbos en Zwolse bos bij Alex’ werkterrein. ‘Ik ben dol op de grote eiken hier. Niet van die kaarsrechte, maar met een grimmige vorm. Die al honderden jaren alleen op de open heide staan en aan de onderkant door herten zijn kaal gegeten. Zo’n reus van een boom is een prachtig gezicht in de winter. Ooit zag ik in dit gebied een wit zwijnenbiggetje en als zwijnenfanaat was ik dolgelukkig. Ik volg de moeder al een paar jaar, omdat

ik weet dat ze eerder witte biggetjes had. Op een dag liepen ze op nog geen meter bij me vandaan: een moeder met een groepje biggetjes waarvan één hagelwitte.’

Alex heeft een afwisselende baan als Senior Boswachter Publiek. ‘Soms betekent dat interviews geven, persberichten schrijven en overleggen. Op andere dagen ben ik de hele dag op pad. Dan ga ik door het bos om routes te controleren of om te kijken of er iets aangepast moet worden voor recreanten. Wanneer planten of bomen weggehaald moeten worden, leg ik dat uit aan het publiek.’

Het kappen van bomen of afsluiten van paden kan tot heftige reacties leiden. ‘Soms moet je kwetsbare natuur of broedende vogels of andere dieren rust te geven. Goed voor de natuur, maar beperkend voor de mens. Dat is een eeuwige strijd. Mensen eigenen zich gebieden toe omdat ze daar altijd hun hond uitlaten of zijn opgegroeid. Als ze een pad een paar maanden niet mogen gebruiken, worden ze boos. Steeds vaker wordt de expertise van natuurorganisaties in twijfel getrokken. Bij houtkap speelt dit elk jaar opnieuw. Soms moeten we een boom weghalen om andere bomen een kans te geven en zo voor meer biodiversiteit te zorgen. Daar is niet altijd begrip voor.’

Zwijnenbiggetjes

Reekalfje

Gevoelig onderwerp

Gelukkig heeft zijn baan vooral leuke kanten, zoals de wildexcursies die Alex begeleidt. ‘Eens was ik met een klein groepje vier uur op pad, op zoek naar wilde dieren. We waren op alle plekken geweest, maar zonder resultaat. Ik wilde nog één veldje proberen. De helft had er geen zin meer in en ging terug. De andere helft stond een verrassing te wachten, want midden in het veldje stonden zwijnen. Terwijl we naar de dieren keken, kwam er plots een wolf het veld oplopen. We waren precies op het juiste moment op de juiste plaats.’

De wolf wordt een gevoeliger onderwerp in onze samenleving, merkt ook Alex. Zelfs op verjaardagsfeestjes gaat het bijna nergens anders meer over. ‘Vooral hondeneigenaren of kampeerders maken zich druk, en dat begrijp ik. Zelf zie ik ook veranderingen. Herten laten zich minder zien op open plekken, waardoor we zijn gestopt met bepaalde excursies. Persoonlijk vind ik de terugkeer van de wolf een toevoeging. Het geeft een extra dimensie aan mijn werk en het is goed voor het ecosysteem. Planten en andere dieren hebben er echt iets aan. Nu breidt de wolf zijn gebied nog uit, maar dat zal op natuurlijke wijze stoppen. Zo lang hij binnen onze natuurgebieden blijft, zie ik geen probleem.’ Alex maakt zich drukker om de staat van de natuur. Hij ziet bijvoorbeeld veel minder insecten vergeleken met twintig jaar geleden. ‘Tien jaar geleden vond je op een klein stukje

heide genoeg beestjes. Nu is het echt zoeken naar een zandhagedis. Dat baart me zorgen, want als het niet goed gaat met insecten en reptielen, gaat het ook niet goed met de vogels en zoogdieren die ervan afhankelijk zijn. Toch houd ik hoop. Met specifiek beheer lukt het ons om de juiste omstandigheden voor zeldzame soorten te creëren. Denk aan de liggende vleugeltjesbloem of het vliegend hert. Deze grote kever heeft bepaalde omstandigheden nodig en die hebben we op de Veluwe. Hier leeft de enige grote populatie van ons land.’

Eeuwige verwondering

Hij hoopt dat de volgende generatie zijn werk zal voortzetten. Alex heeft een dochtertje van anderhalf dat hij elke dag liefde voor de natuur bijbrengt. ‘Mijn vrouw heeft minder met de natuur. Die wil liever in Apeldoorn op het terras van een drankje genieten, haha. Maar mijn dochtertje bestook ik de hele dag. Samen gaan we het bos in, we lezen kinderboeken over vogels en bomen en in onze tuin speelt ze tussen de planten en het vijvertje vol kikkers en libellen. Stiekem ben ik beretrots dat haar eerste woordje vogel was. Later mag ze worden wat ze wil, maar ik vind het belangrijk dat ze weet wat haar impact op de natuur is en dat het een plek is waar je in elk seizoen kunt ontspannen. Want over elk klein stukje kan je je blijven verwonderen. Dat is de kracht van de natuur.’

Ringslang

Vliegend hert

Groeien zonder knoeien

De lekkerste kiemgroenten kweek je gewoon in eigen keuken. De slimme siliconen deksels van Sprout Huggers Kiemset passen over standaard glazen potten en voorkomen troep of water rond de potjes. Zo blijft je aanrecht schoon en droog, en geef je je lege glazen potten

Shopping

Tekst: Lisanne Onderwater

Wereld in 3D

Met deze set bouwen kleine knutselaars een wereldbol, zónder schaar of lijm. De onderdelen klikken als een 3D-puzzel in elkaar. Daarna begint het leukste deel: alle vissen, vogels, bomen en bloemen inkleuren. Ideaal voor op vakantie.

€ 22,90 wwf.nl/wereldbol

Ponchopret

Dagje strand of zwembad? Je kind speelt lekker warm en droog in deze poncho van gerecycled plastic. Je kunt hem ook gebruiken als strandlaken of handdoek, want de stof droogt snel en er blijft weinig zand aan plakken. Handig toch?

€ 35,95 wwf.nl/poncho

Zon in je zak

Met de WakaWaka Power+ heb je altijd gratis zonne-energie bij de hand. Bijvoorbeeld om je telefoon op te laden of je weg in het donker te vinden op een festival of camping. Extra ﬁjn: met jouw aankoop geef je iemand zonder elektriciteitsaansluiting toegang tot schone energie. Zo geef je het licht door.

€ 69,95 waka-waka.com

Kauw van jou

Wist je dat gewone kauwgom plastic bevat? Die van True Gum niet. Deze plantaardige kauwgom is gemaakt van natuurlijke gom uit bomen. Volledig vegan en plastic- en suikervrij. Dat kauwt nóg lekkerder. True Company heeft trouwens ook plasticvrije pepermuntjes en ander natuurvriendelijk snoepgoed.

Vanaf € 2,- bij diverse drogisterijen of bij truecompany.com

Oceaanvriendelijk smeren

Met deze plasticvrije zonnebrand bescherm je jezelf én de vissen en het koraal in de oceaan. Hij bevat namelijk geen schadelijke stoffen. En je hebt er maar weinig van nodig –ook bij een gevoelige huid – dus het compacte blikje gaat lang mee.

€ 21,95 wwf.nl/zonnebrand

DRAAG DE ZEE MEE

Toon je inzet voor een plasticvrij strand met een awarenesshanger van stichting Juttersgeluk. Hij is gemaakt van zwerfplastic van de Noordzeekust. Kies je favoriete kleur en zeedier: een zeehond, bruinvis of rog.

€ 12,50 juttersgeluk.nl

Rietje van riet

Plastic rietjes? Echt niet! Dit rietje groeit gewoon in de natuur en kan dus bij het gft-afval. Of hergebruik hem, volgens Straw by Straw blijft hij robuust. Dat maakt je limonade extra vrolijk, want daarmee is ieder slokje er óók een voor de oceaan.

vanaf € 4,78 strawbystraw.com

De wilde

Van de wilde Schotse kusten en de Noorse fjorden tot de ondiepe delta van de lage landen. Met adembenemende beelden neemt fotograaf en duiker Joost van Uffelen je mee op ontdekkingsreis langs de natuur van de Noordzee.

Noordzee

Onder het oppervlak van het ogenschijnlijk grijze water ligt een wereld aan schatten verborgen. Op de bodem van de Noordzee zijn stenenvelden en scheepswrakken vaak begroeid met prachtige, kleurrijke organismen zoals anemonen. Ook bieden ze onderdak aan vissen, krabben, kreeften, zeesterren en mosselen.

Kelpwouden en algenbedden maken de Noordzee tot een van de rijkste Europese ecosystemen. Zeegrasvelden dienen als kraamkamers en voedselbronnen voor diverse zeedieren en zijn belangrijk voor het verbeteren van de waterkwaliteit. ‘Nieuwsgierige zeehonden volgden tijdens het duiken onze vinnen en handbewegingen met hun overgevoelige snorharen’, zegt Joost van Uffelen. ‘Het was een bijna menselijke nieuwsgierigheid.’

Roggen en haaien hebben goed ontwikkelde zintuigen om hun prooi te vinden. Ze hebben een sterk reukvermogen en tastzintuigen.

Tijdens het fotograferen leerde Joost van Uffelen veel over de verschillende dieren in de Noordzee. ‘Van de duiken in het zuiden van het Kanaal, waar we onverwacht duizenden jonge zeepaardjes tegenkwamen, tot de koude wateren van Schotland waar ik de enorme reuzenhaai kon vastleggen.’

Reuzenhaai

Voor bruinvissen, zeehonden, dolﬁjnen, dwergvinvissen, bultruggen, orka’s en reuzenhaaien is de Noordzee een snelweg tijdens hun migratie van en naar plekken om zich voort te planten.

Haringen, kabeljauwen en makrelen trekken in grote scholen tussen open zee en kustgebieden en spelen een cruciale rol in het voedselweb. Ze trekken zeevogels, zeezoogdieren en grotere vissen naar de Noordzee.

Zeewolven hebben krachtige kaken om zeeappels te kraken, maar eten ook andere dieren zoals schelp- en schaaldieren.

Op de steile kliffen en afgelegen rotsen langs de noordelijke Noordzeekust ontmoeten zeevogels elkaar om te nestelen en hun jongen groot te brengen. Elke zomer komen broedeilanden tot leven met het geluid van duizenden zeekoeten, alken, jan-van-genten en papegaaiduikers. De kliffen bieden beschutting tegen roofdieren en de rotsen zijn een ideale uitkijkpost voor het speuren naar voedsel in de rijke wateren.

De schoonheid van de Noordzee is fascinerend, maar het unieke ecosysteem verandert. Stijgende zeewatertemperaturen en veranderende zeestromingen beïnvloeden de leefomstandigheden en routes van veel migrerende dieren. En met intensieve scheepvaart en de bouw van windmolenparken groeit de impact van de mens. Gelukkig groeit ook het bewustzijn dat dit unieke natuurgebied gekoesterd en beschermd moet worden.

Impact

Wat hebben we bereikt? En welke ontwikkelingen verdienen onze serieuze aandacht?

Tekst: Audrey Oey

De comeback van de saiga

De saiga maakt een indrukwekkende comeback. Deze antilopesoort was grotendeels verdwenen uit de Mongoolse steppen na een geitenpest-uitbraak in 2018. Er waren nog slechts 3400 dieren over. Dankzij WWF-Mongolië, overheidsinstanties en lokale gemeenschappen lopen nu weer ruim 23.000 saiga’s in een gebied van ruim 40.000 vierkante kilometer. Dat is een groei van bijna 50 procent ten opzichte van een jaar geleden.

200.000 hectare hoop

Prachtig nieuws uit de Indonesische provincie Papoea. Daar is een stuk regenwoud bijna zo groot als Limburg toegekend aan oorspronkelijke bewoners. Dat is goed voor de natuur, want in bossen die lokale gemeenschappen beheren, is vaak minder ontbossing dan in gebieden van de landelijke overheid. Dat zij het nu voor het zeggen hebben in het gebied van ruim 200.000 hectare, is ook belangrijk in de strijd tegen de klimaatcrisis. Papoea herbergt meer dan de helft van Indonesië’s oerbos. Deze jungle neemt enorme hoeveelheden CO2 op en helpt het klimaat te reguleren.

Schildpaddensucces

Prachtig nieuws uit de Maleisische regio Terengganu. Vorig jaar zijn daar in het broedseizoen van de groene zeeschildpad helemaal geen eieren gestroopt op de drie stranden waar WWF patrouilleert met lokale beschermers en agenten. Daardoor zijn ruim 550 nesten en bijna 50.000 eieren behouden. Stroperij vormt in deze regio een grote bedreiging voor groene zeeschildpadden. De succesvolle bescherming van belangrijke neststranden is dus een grote overwinning.

© Roger Hooper / WWF

Laat dat maar aan bevers over

Zeven jaar lang probeerden Tsjechische autoriteiten een dam te bouwen in het bergachtige natuurgebied Brdy, maar ze liepen vast in de regionale papiermolen. Een groepje bevers trok zich niets aan van die bureaucratie en binnen de kortste keren bouwden ze een beverdam precies op de gewenste plek in de omleidingsgeul. Volgens het hoofd van de lokale natuurbeschermingsdienst bespaart de overheid 1,2 miljoen euro dankzij de bevers. Bovendien creëerden ze met hun dam perfecte leefomstandigheden voor een zeldzame soort rivierkreeft, kikkers en andere dieren.

Golfbrekers van wilgen

De natuur rond de Paraguay-rivier in ZuidAmerika staat onder druk door toenemende scheepvaart. Golven slaan stukje bij beetje de oevers weg en dat is slecht voor de biodiversiteit. WWF en innovatiebureaus Stroming en HKV denken een oplossing te hebben. Speciale matten van onder meer wilgentakken moeten de golven opvangen, waardoor de oevernatuur kan herstellen. Het doel is om rivieroevers wereldwijd zo te gaan beschermen.

Win-win langs de rivier

Door land langs rivieren te herstellen en af en toe te laten overstromen, kan het meer broeikasgassen opnemen. Dat blijkt uit onderzoek van Europese WWFkantoren. In Hongarije zijn uiterwaarden langs de Tisza hersteld. Nu de rivier overtollig regenwater weer kwijt kan, zagen onderzoekers de dorre vlaktes veranderden in weelderige gras- en weilanden, boomgaarden en kleinschalige akkers met een rijke biodiversiteit. Al die planten en bomen slaan koolstof op, wat uitstoot van broeikasgassen compenseert.

© Michel Gunther / WWF

© Copyright (c) Jonathan Lewis

© WWF-Paraguay / Henry Maillet and Jeff Wong

WALVISWALHALLA

De baai van Samaná in de Dominicaanse Republiek is een walvishotspot. Tijdens een door WWF geﬁnancierde expeditie zagen onderzoekers van de Caribbean Cetacean Society dagelijks meer dan twintig bultruggen. Nooit eerder zagen ze er zoveel bij elkaar. Uit voorlopige onderzoeksresultaten blijkt dat de baai een belangrijk paargebied is en een leerschool voor kalfjes. Het beschermen van de baai is dus essentieel en dankzij de expeditie kan WWF overheden beter adviseren over maatregelen.

Veilige

thuishaven

Bijzondere cijfers uit Kameroen! In de nationale parken Nki en Boumba Bek leven ruim 1.000 bosolifanten en bijna 20.000 gorilla’s en chimpansees, blijkt uit een telling van de overheid en WWF. Dat betekent dat de olifantenpopulatie stabiel is gebleven ten opzichte van de vorige telling 10 jaar geleden. Die telling liet toen nog een dramatische afname van 75 procent zien in 10 jaar tijd door stroperij. Ook het aantal gorilla’s is stabiel en het aantal chimpansees in Nki is verdrievoudigd!

© WWF / Jaap van der Waarde

© TonyWu/ natureplcom/WWF

Thuis in Kazachstan

De Nederlandse tijgers die in september naar het Ili Balkasj-reservaat verhuisden, leven nu in een groter buitenverblijf. Bohdana en Kuma reisden vanuit Stichting Leeuw in Anna Paulowna naar Kazachstan, als onderdeel van een herintroductieprogramma van WWF en de Kazachse overheid. Op camerabeelden is te zien dat ze de strenge winter makkelijk hebben doorstaan dankzij hun dikke vacht. Het doel is dat Bohdana en Kuma zich voortplanten en dat hun welpen de eerste wilde tijgers worden in de Kazachse natuur na zeventig jaar afwezigheid.

Miljoen hectare savanne hersteld

In de Zuid-Amerikaanse Cerrado heeft WWF samen met partners en maar liefst 20.000 lokale mensen een miljoen hectare tropische savanne hersteld. Dit is het resultaat van een vierjarig project in Brazilië en Paraguay. Prachtig nieuws en heel hard nodig aangezien al meer dan de helft van de oorspronkelijke vegetatie is verdwenen in de Cerrado. Dat komt vooral door landbouw. Als onderdeel van het project wordt daarom ook samengewerkt met boeren. Voortaan wordt 100.000 hectare landbouwgrond duurzamer beheerd, dus in balans met de natuur en met ruimte voor de inheemse soorten.

een amoertijger

Voor het eerst in dertig jaar is een amoertijger gezien in het Changbaigebergte in China. Dit duidt op effectieve natuurbescherming en een opmars van deze bedreigde soort. Het Changbaigebergte ligt in het koude noordoosten. Dankzij natuurbeschermingsmaatregelen is het Changbaishan National Nature Reserve een van de meest ongerepte ecosystemen van het land.

Gespot

© Katarina Silva / WWF-Brazil

200

NIJLPAARDEN GERED

Dankzij WWF zijn vorig jaar 200 nijlpaarden gered van een zekere dood. Namibië kampte met de ergste droogte in 100 jaar tijd waardoor de machtige Chobe-rivier in grote delen droog kwam te liggen. Op zoek naar het laatste beetje water waren de dieren met zijn allen op een kluitje beland. Door de toenemende droogte kwamen ze vast te zitten in de modder. Samen met de overheid kwamen we in actie en pompten water in de poel zodat de nijlpaarden konden overleven.

De zee heeft onze liefde nodig

De onderwaterwereld is één om verliefd op te worden. Maar als je hoort dat zes van de zeven zeeschildpadsoorten met uitsterven worden bedreigd, krijgt deze wereld dan wel genoeg liefde? Het Wereld Natuur Fonds werkt op veel plekken om de oceanen en hun bewoners te beschermen tegen schade door menselijke activiteiten en klimaatverandering. Met succes, want er zwemmen op sommige plekken weer meer zeeschildpadden rond dan eerst. Dat lukt alleen samen: dankzij onze deelnemers ontving het Wereld Natuur Fonds de afgelopen vijf jaar een bijdrage van € 72,5 miljoen. Dát is The Power of Postcodes.

Maak 10x kans op een No Waste Army-box

No Waste Army gaat de strijd aan tegen voedselverspilling door groente en fruit te redden dat boeren niet kwijt kunnen aan supermarkten, maar goed genoeg is om te verwerken tot lekkere, houdbare producten. Ieder kwartaal is er een nieuwe box.

Woordzoeker

ATMOSFEER BERK BOOMSCHORS BRON

EB EN VLOED ELFENBANKJE ERTSLAAG

FAUNA

FLORA GEISER GRONDWATER GROT KLIMAAT KORAALRIF LAVA

ONGEREPT PAARDENBLOEM ROODBORSTJE ROTS

SCHELP TEMPERATUUR VEGETATIE WATERVAL WILDERNIS ZONSOPGANG ZUURSTOF ZWAM

De overgebleven letters vormen de oplossing.

Geef de oplossing voor 1 augustus 2025 door op wwf.nl/puzzel

Colofon

Be one with nature Nr. 2 2025

Uitgave van Wereld Natuur Fonds wwf.nl - info@wwf.nl 0800-1962 (gratis)

Wijzigingen in adres of e-mail: wwf.nl/gegevenswijzigen

Concept & Redactie

Wereld Natuur Fonds, Zeist

Redactie: Anita van der Aa (hoofdredacteur), Sabine Bos, Annemiek Heuvelmans, Sanne Messnig, Audrey Oey, Maarten Spaans, Tessel in ‘t Veld

Vormgeving: Alexander Kahrel Met medewerking van: Jaap Backx (eindredactie), Bouwien Jansen (correctie)

Druk

Roularta Printing

Digitaal

Als WWF-donateur dit magazine liever digitaal lezen? wwf.nl/digitaalmagazine

Volg ons op social media wereldnatuurfonds wereldnatuurfonds wereldnatuurfonds WWF-Netherlands wwf_nederland

Zelf geld inzamelen? wwf.nl/start-je-eigen-actie

Gift geven?

NL31RABO0300000030, t.n.v. Wereld Natuur Fonds te Zeist of wwf.nl/gift

Vrijwilliger worden? wwf.nl/vrijwilliger

Artikelen uit Be one with nature mogen uitsluitend na schriftelijke toestemming vooraf van het Wereld Natuur Fonds te Zeist en met bronvermelding worden overgenomen. Het panda-logo is een beschermd beeldmerk.

EXTREMEN

WWF-Rangers:

Donateurs ontvangen het magazine 3x per jaar. wwf.nl/donateur

Heb je het magazine uit? Geef het door en maak er iemand anders blij mee

Ontdek alles over wilde dieren en natuur

Jong geleerd is oud gedaan. WWF-Rangers is hét jeugdprogramma voor kinderen die meer willen weten over natuur en wilde dieren, wwf.nl/aanmeldenranger

7 t/m 12 jaar 3 t/m 6 jaar

WWF YOUTH

Een community voor en door jongeren. Met als doel: jongeren samenbrengen, informeren en uiteindelijk inspireren tot een duurzame lifestyle.

Nieuwsgierig?

Follow / Like / Join us wwf.nl/youth

Australië

De wilde Noordzee

Dit magazine is speciaal voor jou.

Omdat we dankzij jouw steun goed werk kunnen blijven doen!

Het volgende nummer verschijnt in oktober 2025

Daar

Zadelbekooievaar in Tanzania

Witte ooievaar in de Nederlandse polder

BEZORG ZEEENZEEAANLIEFDE

Retouradres: Postbus 7, 3700 AA Zeist

GEEF LIEFDE AAN DE ZEE

DAN DOET DE NATUUR DE REST.

De zee schittert van de schatten. Tussen het koraal bruist het van jong zeeleven: lichtgevende visjes en baby-zeeschildpadjes groeien op in kleurrijke walhalla’s. Maar steeds meer van deze veilige plekken verdwijnen. Help mee en geef jong zeeleven weer een toekomst.