Wervel sept 16

Kerkblad van de Protestantse Gemeente Deventer

Wervel Jaargang 6 | nummer 7 | september 2016

5. Terug uit Ecuador

7/10 Wie en wat?

Christenen in het Midden Oosten

Ze zijn weer terug van hun enerverende reis naar Ecuador.

Een ervaring die ze niet snel zullen vergeten. In dit nummer een interview met de jongeren uit onze kerk die daar hun handen uit de mouwen hebben gestoken.

Wie vertegenwoordigen ons in de Kerkenraad, het bestuur van onze gemeente? En wie zijn de leden van de vele taakgroepen die de kerkenraad ondersteunen? Een actueel overzicht met alle namen en groepen vindt u in dit kerkblad.

De vervolging van christenen in verschillende landen in het Midden Oosten staat in september op allerlei manieren in de aandacht: in het kerkcafĂŠ, tijdens het Festival de OriĂŤnt, in de vredesweek (blz. 15-18) en bij de collectes (blz. 8).

Colofon

Wervel is een uitgave van de Protestantse Gemeente te Deventer.

Van de redactie

www.pkn-deventer.nl info@pkn-deventer.nl

Is er een manier van kerk zijn te vinden die de twintigers en dertigers in onze stad aanspreekt? Met deze actuele en belangrijke vraag houdt onze PKNpionier Matthias Kaljouw zich bezig. In de rubriek ‘Wat beweegt de mens achter...’ vindt u een interview met Matthias. Hij doet dit werk samen met zijn teamleden Aliejenne Beumer, Karin de Vries en Marjolein Cozijnsen.

Zij hebben hun project ‘Vondst’ genoemd. Volgens het woordenboek: ‘iets waartoe men denkende of onderzoekende komt’. Een mooie naam dus, want de opgave waar dit team voor staat is uitdagend maar ook knap lastig en vraagt om creativiteit. Maar: ‘Zoekt en gij zult vinden’. In dit nummer kunt u lezen hoe het Vondst-team dit project heeft opgepakt. Eerst goed nadenken over wat deze opgave inhoudt; en ook hoe zij daar zelf in staan. Daarna pas aan de slag. Dat heeft inmiddels verrassende resultaten opgeleverd. Onder andere een nacht in de crypte waar singer-songwriters zich lieten inspireren door de stilte en de spiritualiteit van deze ruimte. Een week later brachten zij het resultaat daarvan ten gehore, ook in de crypte, voor een publiek dat daarvan erg onder de indruk was. Zo kreeg onze vroeg-Middeleeuwse crypte betekenis, ook voor mensen die anders nooit in de kerk komen.

Wij vinden dit project dermate belangrijk en boeiend dat er maandelijks een column aan gewijd zal worden. Marjolein Cozijnsen doet in dit nummer verslag van de stand van zaken van het project. Het gaat in dit project niet alleen om de jongeren in Deventer, het begrip ‘PKN-Pioniersplek’ houdt in dat de ervaringen die hier worden opgedaan landelijk doorwerking kunnen krijgen.

Grote of Lebuinuskerk Bezoekadres: Grote Kerkhof 42 Deventer Postadres: Postbus 425, 7400 AK Deventer Koster: Marco Heemskerk tel. (0570) 612 548 koster@pkn-deventer.nl Kerkelijk Bureau Kleine Poot 7 7411 PE Deventer Geopend: maandag, woensdag en vrijdag van 09.00 tot 12.00 uur tel. (0570) 645 962 kerk.bureau@pkn-deventer.nl Diaconie Postbus 587, 7400 AN Deventer diaconie@pkn-deventer.nl Bankrekeningen kerk: NL13 INGB 0000 8727 86 diaconie: NL03 RABO 0377 7129 57 wijkkas: NL23 INGB 0006 7299 51 Predikanten Spreekuren in de Lebuinuskerk tel. 614 986.

Ds. Ingrid de Zwart vrijdag van 10.00-12.00 uur na afspraak.

Ds. Saar Hoogendijk: op afspraak.

Ds. Ingrid de Zwart tel. privé (0570) 618 328 ds.dezwart@pkn-deventer.nl Werkdagen: ma. t/m vr. (behalve ma. na zondagsdienst) tel.: ma. t/m do. 9.00-9.30 uur Ds. Saar Hoogendijk tel. privé (0570) 547 973 ds.hoogendijk@pkn-deventer.nl Werkdagen: ma. t/m vr. (behalve ma. na zondagsdienst) tel.: di. t/m vr. 9.00-9.30 uur Redactie Thilde de Haan Mark Rozema Gerard Sizoo Hannie v.d. Bovenkamp-van Schie Anne Marie van der Kolk ds. Saar Hoogendijk kerkblad@pkn-deventer.nl Ontwerp, foto’s en opmaak Roely Oldenhuis, ROI Deventer wervel@pkn-deventer.nl Drukwerk De Printhut, Deventer Inleverdatum kopij voor het nummer van oktober: uiterlijk zaterdag 11 september per mail: kerkblad@pkn-deventer.nl

‘Vondst...’

Er waren deze zomer heel wat bijzondere vieringen in onze kerk: De Misa Criolla gezongen door een ‘bijeengeraapt’ projectkoor van jong en oud dat een prachtige vertolking van delen uit deze Argentijnse mis gaf, begeleid door een Chileense muziekgroep. Tijdens Deventer op Stelten werd de viering opgeluisterd door een clown die op speelse wijze het thema van de overdenking verbeeldde. En op de ochtend van de Boekenmarkt stond de viering in het teken van de wijsheden uit het boek Prediker, wat in een theater-setting voor het voetlicht werd gebracht. Steeds was de kerk goed gevuld en ook waren er elke keer veel mensen te zien die zelden of nooit in de Lebuinuskerk komen. Ook op deze wijze waren we in de zomermaanden present als Kerk in de stad.

De redactie

Inhoud 3 Uit de praktijk 4 Bij de diensten 4 Jeugd 5 Binnen onze PGD 6 Van de predikanten 6 Van de kerkrentmeesters 7 Taakgroepen en ambtsdragers 8 Van de Diaconie 8 Diaconie 8 ZWO 8 Mikondo 8 Miramundo

10 Gemeente in beweging 10 Jaarprogramma activiteiten 12 Met naam en toenaam 13 Wat beweegt Matthias Kaljouw 14 Colum Vondst 15 Kerk in de stad 15 Kerkcafé 16 Vredesweek en Festival De Oriënt 17 Column Meester Geertshuis 18. St. Leerhuis Diepenveen 20 Activiteiten september 2016 20 Vieringen juni 2016

Bij de foto op de voorpagina: deze zomer werden er veel bijzondere diensten in de Lebuinus gehouden. Een daarvan was de dienst tijdens Deventer op Stelten. ‘Monsieur Bart’ (Durand) leerde ons o.a. dat je pas goed kon jongleren met ballen door durven los te laten.

Zie ook pag. 15 en 16 voor afbeeldingen van bijzondere momenten.

Kaj Munk De maand juni was voor mijn man en mij de vakantiemaand. Dit keer geen trektocht op de fiets door Scandinavië, maar een verbouwing thuis. En daarna moest er veel opgeruimd worden. Een stofsluier bedekte het hele huis. Al onze boeken moesten daarom één voor één uit de kasten op de gang gehaald worden en afgezogen. Een tijdrovend werkje. Ook omdat ik boeken tegenkwam die ik al lange tijd niet in handen had gehad.

En voor ik het wist zat ik steeds weer te lezen.

Zo trof ik een inmiddels stukgelezen boek aan over de Deense predikant Kaj Munk (1898-1944). Voor mij een zeer inspirerend voorganger, symbool voor het radicale ‘nee’ tegen alle rassenhaat. Dat ‘nee’ verwoordde Munk vooral in de preken die hij hield tijdens de tweede wereldoorlog in de kleine dorpskerk van het Deense dorp Vederso. Het waren felle preken.

Zo sprak hij op een zondag in 1943 de volgende woorden: ‘Als er hier in ons land een vervolging in het leven wordt geroepen van een speciale groep van onze landgenoten, alleen om hun afstamming, dan is het de christelijke plicht van de kerk om uit te roepen: “Dit is in strijd met de grondwet van het rijk van Christus, strijdig met het gebod der barmhartigheid...”’.

Tijdens de jaarwisseling van ’43/’44 bereikte hem het bericht dat een aantal mannen uit zijn gemeente in Duitse dienst getreden was. Toen de gemeente die dag de kerk binnen­kwam, stond hij daar in zijn winterjas onder de kansel. Hij vertelde dat hij zijn toga niet aan trok en de kansel niet zou beklimmen, dat de kaarsen niet zouden branden en het orgel niet bespeeld zou worden.

Zo gaf hij uitdrukking aan het verdriet over de keuze van de overgelopen gemeenteleden. Onder aan de kansel hield hij vervolgens zijn preek: ‘Ik sta hier niet om haat te prediken. Dat is mij eenvoudig onmogelijk. Ik kan niemand haten, zelfs Adolf Hitler niet. Ik weet in welke ellende en in welke verschrikking de wereld is geworpen. Ik weet welke smaad mijn land heeft moeten ondergaan.

Ik weet dat ik mij al sedert maanden geen enkele keer te ruste heb begeven zonder tegen mezelf te zeggen: “zullen ze je vannacht komen halen?”

Dat is volstrekt geen vrolijke gedachte voor iemand die het leven liefheeft, die nog veel werk heeft te verrichten en die gelukkig is met zijn vrouw en

kinderen. En toch kan ik niet haten, want ik weet dat de mensen zo verschillend zijn, bezeten door zo verschillende geest, dat de Heer ons dit gebed heeft geleerd: “Vergeef het hun, want zij weten niet wat zij doen...”’.

Op 4 januari 1944 werd hij door Duitse agenten opgehaald en op een landweggetje doodgescho­ten. Zo kwam er een einde aan zijn leven.

uit de praktijk

De columns worden dit jaar geschreven door predikanten en kerkelijk werkers uit Deventer, inclusief Diepenveen en Colmschate-Schalkhaar. Er is gekozen voor het brede thema ‘uit de praktijk’. De kerk is volop in beweging, en daarmee ook het werken in en verbonden met de kerk. Er zijn heel wat functies bijgekomen. Alleen al in onze gemeenten kennen we naast gemeentepredikant en kerkelijk werker ook geestelijk verzorger, studentenpredikant, diaconaal werker, jeugdwerker en sinds kort de pionier. Wat kleurt hun dagen in, waarin schuilt het plezier en wat baart zorgen?

Maar zijn houding en zijn woorden spreken nog steeds veel mensen aan. In onze tijd waar haat het wereldnieuws lijkt te regeren vind ik ze nog steeds actueel. Het thema van onze startzondag dit jaar is ‘Wat is mij heilig?’

Voor mij is dat in elk geval de gedachtenis aan Kaj Munk, mijn bijzondere collega. Het is inspirerend zijn gedachtengoed af en toe af te stoffen.

Hij herinnert ons er aan dat we altijd allereerst in dienst staan van Christus. Dat betekent dat Zijn grondwet ons leven richting geeft.

Daarom zie ook ik het als een opdracht om Zijn liefde en gerechtigheid te verkondigen en soms tegen mijn verstand in om vergeving te bidden voor al die geweldenaars die niet weten wat zij doen.

Ingrid de Zwart, predikant Protestantse Gemeente Deventer

3

Bij de diensten De lange periode die begonnen is na de zondag van de Drie-eenheid (Trinitatis) en duurt tot aan de adventstijd heeft de liturgische kleur groen: de kleur van de natuur in de zomer, van de hoop op de komende grote zomer, ook de kleur van Gods barmhartigheid.

4

We kennen het verhaal van de verloren zoon, waarin je in de vaderfiguur God zelf weerspiegeld kunt zien. De altijd zoekende, wachtende op wie verloren loopt. Vandaag het beeld dat daaraan vooraf gaat: een (huis-) vrouw keert haar huis met bezemen om haar verloren ‘schat’ te vinden.

Een mooie aanvulling van het Godsbeeld. Ook in Exodus krijgt het een bijzondere invulling: God laat zich bekeren tot mildheid en geduld met mensen die de verkeerde weg kozen.

Zondag 4 september Doopdienst.

Deuteronomium 30:15-20 en Lucas 14:25-33. Collectes: Stichting Present en het kerkenwerk.

De lezingen gaan over het thema ‘kiezen’, niet rond ditjes en datjes, maar rond leven of dood, zegen of vloek. ‘Kies dan het leven’, zegt Mozes. De keuze voor een leven met de Eeuwige is ingrijpend, en in dat spoor ook het volgen van Jezus.

Denk er goed over na, zegt hij. Het zet zelfs relaties met familie op een tweede plan. Toch kunnen ouders er juist voor kiezen om hun kinderen mee te nemen op zijn weg ten leven, ingaand op het aanbod van liefde van de Eeuwige als de grond van ons bestaan. Een mooie dag voor de doop van Menno, broertje van Eline en zoontje van Elske van der Mik, die de doopnamen Mattias Hendrik Arnoldus zal ontvangen.

Zondag 18 september Startzondag, agapèviering, m.m.v. de Lebuinuscantorij. Collectes: Noodfonds Meester Geertshuis en het jeugdwerk binnen de PGD. Thema: wat is mij heilig?

We beginnen het nieuwe seizoen op veler verzoek weer met een bijzondere viering: aan tafels gezeten, delend van brood, met aanleiding voor gesprek.

Agapè betekent liefde. In vroegchristelijke kringen was het ook een aanduiding voor een liefdemaal.

Broeders en zusters van alle leeftijden, rangen en standen konden elkaar ontmoeten rond zelf gebakken brood, zelf geperste wijn en vruchten van het veld. Zo deelde men, begeleid door zang en gebed, van wat men had. En men gaf uiting aan het gebod van Jezus, om de naaste lief te hebben.

Graag zelf (onbelegd) brood meebrengen, voor (fairtrade) beleg, koffie, thee en sap wordt gezorgd!

Zondag 11 september Exodus 32: 7-14 en Lucas 15: 1-10.

Collectes: Speelgoedbank Deventer en het kerkenwerk.

Wat is mij heilig… er staan tijdelijk nieuwe heiligenbeelden buiten in de nissen van Lebuinuskerk. Gemaakt door verschillende kunstenaars, o.a.

Jeugd Hartverwarmende bouwvakantie in Ecuador Emotioneel om zonder je familie drie weken in een ver land te bivakkeren; een warm gevoel van eenheid in de groep en dankbare inwoners van Compuerta die het nieuwe cacaocentrum voor hun ogen zagen verrijzen.

Dat zijn in een paar zinnen de indrukken die bij Chikondi (16) zijn blijven hangen. Zij is samen met andere jongeren uit de gemeente net terug van de Ecuadorreis.

Met Lotte, Matthias, Jasmijn en Pleun bracht Chikondi een deel van haar zomervakantie door in een klein dorp

Karoly Szekeres uit Deventer, op uitnodiging van het Kunstenlab en Vondst, onze pioniersplek. De beelden nodigen uit tot gesprek: wat is mij heilig, waar sta ik voor? Dat weet je niet zomaar. Maar al luisterend, pratend en zingend komen we er met elkaar misschien achter.

Zondag 25 september Vredeszondag. m.m.v. Nader Issa, saxofoon.

Genesis 28: 10-22 en 1 Tim. 6: 11b-19.

Collectes: Kerk in Actie: MiddenOosten en het kerkenwerk.

Op de afsluitende zondag van de vredesweek komt Jakob als vluchteling in beeld: hij zoekt een veilig heenkomen. Hij verlaat het beloofde land als balling, ontheemd. Jakob vlucht voor de wraak van zijn broeder, hij ontvlucht de blinde ogen van zijn vader die hij bedrogen heeft. Hij bereikt de grens, waar hij in een diepgaande droom toch weer hoop krijgt. Daarin laat God zich kennen.

In de brief aan Timoteüs een oproep om de goéde strijd van het geloof te strijden – dat brengt krachten in het spel waar de wereld beter van wordt.

In aansluiting op het festival De Oriënt komt de Palestijnse saxofonist Nader Issa (afkomstig uit Damascus) spelen in en na de dienst.

Zondag 2 oktober Genesis 29: 1-30.

Het verhaal van Jacob, zijn oom Laban en diens twee dochters staat vandaag centraal. In het oktobernummer meer daar over.

Zondag 9 oktober Doopdienst. m.m.v. Liedboekcantorij.

Dopelingen kunnen worden aangemeld bij ds. Saar Hoogendijk.

in het zuiden van Ecuador. De groep telde verder een aantal jongeren uit andere gemeenten in Nederland en de zevenkoppige leiding in handen van de christelijke organisatie World Servants.

De arme cacaoboeren van het Ecuadoraanse dorp wilden dolgraag een gebouw waarin hun cacaobonen goed kunnen drogen zodat ze er meer dollars voor ontvangen.

Dankzij de inspanningen van de jongeren en organisatie en geld van World Servants was dit mogelijk. Iedereen, tot en met de tolken, hielp mee aan de bouw, vertelt Chikondi, net terug, nog moe van de jetlag. ‘Ik vond het geweldig om de dankbaarheid van de mensen te zien. Ze deden alles voor ons, ze waren zo lief. We hebben met ze

com). Zoals altijd geldt dat je ook vrienden/vriendinnen mee mag nemen.

We vertrekken op vrijdag 9 september om 18 uur vanaf het Open Hof. Met auto’s rijden we richting Neede. We komen zondag 11 september rond 15 uur weer aan bij het Open Hof. Het kamp kost 25 euro. Zijn de kosten een probleem, neem dan contact met de jeugddiaken Wilma Nijland-Lambers, via wnijland-lambers@outlook.com. We zouden het leuk vinden als iedereen die wil, ook mee kan gaan. Jongeren vanaf 14 jaar vragen we mee te helpen bij de organisatie van het kamp en eventueel mee te gaan als leiding. Dat betekent dat je samen met de taakgroep jeugd leuke activiteiten bedenkt voor de kinderen die deelnemen aan het kamp. Hiervoor kun je mailen naar mongijs@gmail.com.

gedanst, gezongen, we hebben de kinderen op school spelletjes geleerd, we zijn op huisbezoek geweest. Ik heb echt een band met de bevolking ervaren.’

Uitnodiging High tea tijdens kampweekend: voor alle betrokken bij het jeugdwerk in de Lebuinus Tijdens het kampweekend willen we graag de mensen die zich inzetten voor het jeugdwerk in het zonnetje zetten. Wij nodigen de oppassers, de kindernevendienstleiding en de voormalige leiding van de jeugdkerk van harte uit om op bezoek te komen op de kampeerboerderij.

De kinderen die deelnemen aan het kamp zullen voor jullie een heuse high tea organiseren, om jullie te bedanken voor alles wat jullie gedaan hebben en doen voor het de kinderen en jongeren in de gemeente.

Op zaterdag 10 september zijn jullie om 15.30 uur welkom op camping D’n Eversman in Noordijk Neede (Blikweg 1). We eindigen rond 17.00 uur.

We ontvangen graag bericht als je van plan bent om te komen, via jeugd@pkn-deventer.nl.

De eerste dagen waren trouwens best heftig, vervolgt ze, omdat veel mensen heimwee hadden naar huis of lichamelijk onwel werden als gevolg van het hete klimaat. De groep bouwde dagelijks van 8 tot 17 uur aan het centrum – petjes en zonnebrand verplicht, Deet tegen de muggen – en een speciale corveeploeg zorgde voor water en lunch. Elke ochtend waren er goedemorgen-gesprekken waarin de relatie met God, jezelf en elkaar aan bod kwamen. Chikondi: ‘Dan merk je dat iedereen wel iets met zich meedraagt dat ie nog niet helemaal heeft verwerkt.

Ik vond het mooi om te zien dat we elkaar konden troosten en goed werden opgevangen. Dat zal ik wel missen: de mensen om me heen, die gesprekken. Dit is echt een ervaring voor mijn hele leven geweest.’ Na afloop van de reis kreeg iedere deelnemer een persoonlijk complimentenboekje uitgereikt dat tijdens de vakantie was ontstaan door elkaar schriftelijk positieve feedback te geven. ‘Wauw! Deden we dat hier in Nederland ook maar, heerlijk is dat, zoveel fijne dingen over jezelf te lezen!’

De weekends waren vrij en dan ondernam de groep tochten het Andesgebergte in om te klimmen en te zwemmen bij watervallen. Of de jongeren bezochten een kerkdienst, ook een hele ervaring. Chikondi: ‘Wat een passie voelde je tijdens die dienst. Hoe ze zóngen, iedereen kende alle liedjes uit het hoofd en de dominee straalde zoveel energie uit. Ik kreeg er kippenvel van.’ Ook een bezoek van de burgermeesters uit de omgeving kon niet uitblijven: de jongeren werden door hen als VIP’s behandeld.

Binnenkort is er alweer een reünie van de groep, vertelt Chikondi enthousiast. ‘En die ga ik zeker niet missen.’

Anne Marie van der Kolk

Jeugdkamp 9-11 september 2016 laatste kans om je op te geven!

Het is al bijna zover! Op 9 september vertrekken we naar Noordijk-Neede, voor het jaarlijkse jeugdkamp.

Kinderen en jongeren van acht t/m veertien jaar kunnen zich aanmelden bij Gijsbert Karens (mongijs@gmail.

Terugblik uitje door Thomas en Jelte Op zondag 10 juli hebben wij afgesproken bij het Open Hof. Toen kwam de bus. Iedereen stapte in.

We waren met best een grote groep. Toen reed de bus naar de Heilig Land Stichting/Orientalis. Daar is een openluchtmuseum over de bijbel. Het is ongeveer een uur rijden. Bij het museum was een mevrouw die ons vertelde over Jezus en over hoe de mensen in zijn tijd leefden. Ze vertelde bijvoorbeeld ook over de Romeinen.

Er was ook een meneer verkleed als Romein die ons vertelde over zijn harnas en schild. Dat was mooi.

We hebben ook gezien hoe mensen vroeger in tenten leefden en thee gedronken bij een vuurtje. In de synagoge hebben we veel dingen gezien, zoals Thorarollen, een ramshoorn en menora. De rondleiding duurde ongeveer twee uur. Bij de uitgang was er een grasveld waar we nog wat gingen eten en drinken. Daarna gingen we weer met de bus terug. Toen ging iedereen weer naar huis. Ik vond het een leuke dag! Thomas van den Belt Op zondag 10 juli hadden wij een uitje met de kindernevendienst naar het openluchtmuseum Orientalis. We gingen eerst naar het Open Hof. Daar kwam de bus ons ophalen. Het leek wel of we op schoolreisje gingen. We zaten een uur in de bus. Toen we bij Orientalis kwamen wachtte er een mevrouw op ons. Ze leidde ons rond. We kwamen langs drie dorpjes. Het eerste dorp een was een joods dorpje. We zagen een oven en de mevrouw legde

Binnen onze PGD

V.l.n.r. Matthias, Pleun, Chikondi, Jasmijn en Lotte .

(Foto via Lotte)

5

Binnen onze PGD

(Foto via Heidi Schröder)

De ‘kindergroep en catechese’ start op donderdag 15 september 18.45 uur. Deze is bedoeld voor kinderen van tien t/m twaalf jaar oud. Er worden eenstemmige en meerstemmige liederen, canon’s geleerd en geoefend om klanken van akkoorden te onderscheiden. Ook hier gaan we lichtvoetig, met spellen die het instuderen van de liederen ondersteunen, te werk.

Schrijf alvast in je agenda: Sirkelslag kids (voor kinderen uit groep 7 en 8) vindt plaats op vrijdagavond 18 november 2016.

Heidi Schröder Van de predikanten

ons uit hoe de oven werd gebruikt. we gingen ook naar de synagoge. In de synagoge vertelde de mevrouw ons dat de jongens meer naar de synagoge gingen dan de meisjes. De mevrouw liet ook een ramshoren zien. Bij de karavanserai aten we een broodje en kregen we thee van een vuurtje. En het laatste dorp was een Arabisch dorp.

In het Arabische dorp kregen we weer thee en we kregen in de moskee een brief met Arabische letters. Daarna liepen we verder en kwamen we bij de Romeinse straat. We hadden geluk want er stond een Romeinse soldaat. Hij ging vertellen hoe zwaar het schild was. Toen namen we afscheid van de mevrouw die ons rond leidde. Daarna gingen we wat eten op het gras en liepen we naar de bus.

We waren aan het eind van de middag weer thuis. Ik vond het een leuke dag! Jelte van den Belt

Catechese 2016/2017 6

In oktober starten er weer drie catechesegroepen.

O.l.v. ds. Ingrid de Zwart start op donderdag 13 oktober de snuffelcatechese, voor kinderen van acht t/m tien jaar.

O.l.v. Heidi Schröder start op woensdag 12 oktober de tienercatechese, voor jongeren van elf t/m veertien jaar.

Ook o.l.v. Heidi start er een jongerenkring voor vijftient/m achttienjarigen. Eens per maand op zondag komt deze bij elkaar rondom de serie ‘the story of God’ (BBC, met Morgan Freeman), die enkele belangrijke thema’s binnen religies aan de orde brengt. Deze groep start op zondagavond 9 oktober.

In de Wervel van oktober meer info over de inhoud en data van de verschillende catechesegroepen. Ook zal er een flyer verschijnen met een overzicht van alle activiteiten binnen het jeugdwerk in dit nieuwe seizoen.

Koren 2016/2017 O.l.v. Kirstin Gramlich starten er in september verschillende koren voor kinderen.

Het kleuterkoor trapt af op vrijdag 16 september om 16.30 uur. Dit koor is bedoeld voor kinderen van drie t/m vijf jaar oud. Er zullen liederen in voornamelijk Nederlandse taal gezongen worden. Hierbij gaan we met de seizoenen, zowel binnen als buiten de kerk mee. We doen spelletjes om kennis met muziek en het samen zingen te maken.

Het kinderkoor, voor kinderen van zes t/m negen jaar oud, start op vrijdag 16 september 17 uur. Hier worden liederen in verschillende talen geleerd, canon’s geoefend en leren we luisteren naar klanken op de piano. We leren bewegen op ritmes door klap- en loopspelletjes.

Als predikanten zijn we druk bezig met de voorbereiding van de startzondag. ‘Wat is mij heilig?’ is het thema dit jaar. Heilig in de Bijbel betekent letterlijk ‘apart gezet voor God’. De vraag ‘Wat is heilig voor jou?’ zouden we ook zo kunnen stellen daarom: ‘Wat neemt in jouw leven een heel bijzondere, aparte plaats in omdat je daarin iets van God denkt te ontmoeten?’ Als ik zelf een antwoord op die vraag moet geven kijk ik graag naar activiteiten die er in onze gemeente plaats vinden. Daarin zie ik soms iets van Gods aanwezigheid oplichten. Dat maakt ze heilig en kostbaar voor mij.

Zo zijn we blij met een heleboel nieuwe vrijwilligers die de wekenlange wervingsactie opleverde die Saar met Pinksteren inluidde. We vonden zo o.a. een nieuwe jeugd- ouderling in spe: Herma v.d Beld-Wiersma. Op 4 augustus was er een prachtige avond met Matthias Kaljouw en vele twintigers en dertigers, in de crypte. Daar schoven ook de jongeren van Aktion Sühnezeichen Friedendienste aan. Zij hadden die week de kerk schoongemaakt en ook de ruimte rond het oorlogsmonument buiten.

Een heilige missie! Er gebeuren veel nare dingen in de wereld om ons heen, maar er zijn gelukkig ook mensen van goede wil, die God present stellen. Dat bleek ook, op een andere wijze, uit de ‘muur vol levenswijsheden’ van bekenden en onbekenden, die na de boekenmarktdienst groeide en groeide. En geheel onverwacht was er ook nog die ‘lezing’ van vlootpredikant Fred Omvlee over Elvis Presley op de sterfdag van Elvis. Jan Willem Achterkamp bespeelde het carillon met liederen van Elvis.

Het is wonderlijk om te ervaren hoe bepaalde muziek bij mensen herinneringen oproept aan kostbare momenten uit hun leven, vooral momenten met geliefden die niet meer leven. Hoopvol hoe daarin ook God gezocht wordt.

Ik beleefde het als een heilig moment, dat zo’n 150 mensen weer gezegend de kerk verlieten. Is het geen voorrecht dat we zo bij kunnen dragen aan de hoop, het geloof en de liefde van elkaar en anderen? Maar misschien denkt u bij wat heilig voor u is aan iets heel anders. We zijn benieuwd! Op startzondag is er gelegenheid ons en anderen daarvan deelgenoot te maken! Kunstenaars zijn ons op uitnodiging van pioniersplek Vondst en het Kunstenlab daarin al voorgegaan. Zij maakten beelden van heiligen, die tijdelijk rondom de kerk zijn opgesteld. Tijdens startzondag spelen ook zij een rol!

Elders in deze Wervel leest u er meer over!

Een hartelijke groet, ook van mijn collega Saar, Ingrid de Zwart

Johan Tolkamp Marianne Alberts Dewes van Lohuizen Ilse Kaljouw

Zoals elk jaar in september ontvangt u hierbij weer een overzicht van namen van de ambtsdragers en andere vertegenwoordigers in de groepen binnen de PGD. Deze keer met de mailadressen van de contactpersonen.

• Kerkbeheer (CvK) cvk@pkn-deventer.nl Kleis Oenema Jan van Barneveld Dick Beekman Henk van Koeveringe Bernard van Leeuwen Jan Visser

• Taakgroep Eredienst eredienst@pkn-deventer.nl Ingrid de Zwart Saar Hoogendijk Hanny Jansen Kirstin Gramlich Ineke Magdelijns Hans Stevels Gijs Boon

• Kerkenraad kerkenraad@pkn-deventer.nl (vergadert vier keer per jaar) Alle ambtsdragers

• Diaconie diaconie@pkn-deventer.nl Heero Meerveld Joke Kappert Wilma Nijland Anneke Smits Simone Pieters Eric de Ridder Martin v/d Velden

Taakgroepen en ambtsdragers bij de PGD

• Moderamen Kerkenraad (vergadert maandelijks) kerkenraad@pkn-deventer.nl Tiemen v/d Kolk Kleis Oenema Heero Meerveld Bernd IJspeert Saar Hoogendijk Aliejenne Beumer • Kleine Kerkenraad (leden moderamen + vertegenwoordigers taakgroepen + predikanten) (vergadert zes keer per jaar) kerkenraad@pkn-deventer.nl Tiemen v/d Kolk Kleis Oenema Heero Meerveld Bernd IJspeert Ingrid de Zwart

• Taakgroep Communicatie communicatie@pkn-deventer.nl Kleis Oenema Bernd IJspeert Saar Hoogendijk Gerard Sizoo Marco Heemskerk Roely Oldenhuis • Taakgroep Pastoraat pastoraat@pkn-deventer.nl Aliejenne Beumer Saar Hoogendijk Ankie Bakker Betty Broekhuis Ronald v/d Kuilen

Pioniersplek VONDST organiseerde voor singer-songwriters Bob Guldemond, Evelien Schotpoort, Lisa Marijn (LUNE) Lise Low en Maarten van Veen op 22 juli een

Binnen onze PGD

Saar Hoogendijk Wilma Nijland Jan van Barneveld Aliejenne Beumer

Van de kerkenraad

• Taakgroep Jeugd jeugd@pkn-deventer.nl Wilma Nijland (jeugddiaken) Malene Commijs (jeugdouderling) Ingrid de Zwart Clary Scheres Monique Gorissen Heidi Schröder Suzanne Truin • Taakgroep Kerk in de Stad kerkindestad@pkn-deventer.nl Jan van Barneveld Saar Hoogendijk Ingrid de Zwart Nelleke Boonstra Henk-Jan Gosseling Matthias Kaljouw

zwart = ambtsdrager blauw = geen ambtsdrager

nacht met kaarslicht in de Lebuinuskerk. Wat zij in de nacht schreven en beleefden lieten ze op 4 augustus horen in de crypte.

7

Binnen onze PGD 8

Van de kerkrentmeesters Herinrichting Grote of Lebuinuskerk De herinrichting van de kerkzaal van ons kerkgebouw, gestart in 2012, is in december 2015 afgesloten. Wel zijn er nog werkzaamheden in het kader van het BRIM, de rijkssubsidie voor instandhouding van monumenten.

Deze lopen door tot 2017. Hierover zullen wij te zijner tijd afzonderlijk rapporteren. Er zijn nog twee deelprojecten: het opknappen van de predikantenkamer en het kerkelijk bureau en het restaureren van het orgel.

In de periode 2012-2015 zijn, zoals u hebt kunnen constateren, diverse functionele verbeteringen en verfraaiingen gerealiseerd, waaronder nieuwe stoelen, een nieuwe geluidsinstallatie, een opgeknapte consistoriekamer, een nieuwe toilettengroep en een nieuwe keuken. Ook de Magistraatskapel, de ingang in het Westportaal en het middenschip werden grondig aangepakt.

Deze verbeteringen waren zeker geen overbodige luxe in een tijd dat het gebouw ook voor de verhuur breder inzetbaar moet zijn.

De kosten die daarmee gemoeid waren bedragen 859.346 euro. Een fors bedrag dat als volgt is gefinancierd: Vrijval voorzieningen onderhoud Grote Kerk 103.000 Gift Prins Bernhard Cultuurfonds 18.000 Gift Bredius Stichting

4.000 Gift SNS Bank/Fonds 21

20.000 Gift Gemeente Deventer, Breder Gebruik 16.500 Gift Gemeente Deventer, Samenwerking 17.496 Gift Rabobank Salland

7.500 Stichting Vrienden, bijdrage Klokkenstoel 7.393 Kerstmarkt 2012 14.500 Kerstmarkt 2013 12.500 Kerstmarkt 2014 12.340

Totaal in euro’s 233.229 Een groot bedrag waarvoor we de gevers zeer erkente-

Diaconie

Van de Diaconie Bij de collectes Zondag 4 september: Stichting Present en het kerkenwerk.

Zondag 11 september: Speelgoedbank Deventer en het kerkenwerk.

Zondag 18 september: Noodfonds Meester Geertshuis en het Jeugdwerk binnen de PGD. Zondag 25 september: Kerk in Actie: Midden-Oosten en het kerkenwerk.

Samen zijn we de kerk in actie. Om daaraan uiting te geven hopen we deze zondag geld in te zamelen voor de kerken in Syrië, Libanon en Jordanië. Kerk in Actie luidt nu de noodklok voor de kerk in het Midden-Oosten. Kerken in en rond Syrië hebben het moeilijk. Na vijf jaar uitzichtloze burgeroorlog zijn meer dan twaalf miljoen mensen op drift. De kerk in Syrië krimpt snel. Meer dan zeventig procent van de kerkleden is gevlucht, weg van geweld, armoede en ellende. Libanon, Irak en Jordanië

lijk zijn. Het verschil ad 5 626.117 kon betaald worden uit de legaten die wij in die jaren mochten ontvangen, met name uit het legaat dat wij ontvingen van mevrouw C.G. Schmal-Fransen. Na deze afboeking is het saldo van de legaten nog steeds positief. Dit alles is verrekend via het vermogen. Indien u nog nadere vragen hierover hebt, wil ik die graag beantwoorden.

Legaten In juni ontvingen wij een legaat van mevr. Van LeusenHarder van 32.814 euro. Mevr. F. van Leusen heeft gewoond aan Singel 5a . De laatste jaren bracht zij door in een verzorgingshuis in Nunspeet. Daarnaast ontvingen wij de afgelopen vijf jaar ook nog een bedrag van 3 6.250 per jaar als gift. Wij zijn hier erg blij mee.

Voorts ontvingen wij in juli nog een nabetaling op het legaat van mevr. T.J. Brummel-Willems van 3 2.290.

Verjaardagfonds In 2015 heeft het fonds aan giften 3 118 ontvangen en er is 3 345 betaald aan attenties .

Mevr. Kruissink zorgde weer voor een goed beheer van dit fonds. Hartelijk dank.

Solidariteitscollecte De opbrengst van de Solidariteitscollecte tot op heden is 3 4.200. Wij bevelen deze collecte bij u aan als u nog niet betaald hebt.

St. Jurrien Tijdens deze bijeenkomsten wordt er gecollecteerd voor de Wilde Ganzen. De opbrengst is dit jaar tot op heden 3 65,60 Collectes in de maanden juni en juli In deze maanden in 2016 was de collecteopbrengst 3 2.211. De gemiddelde opbrengst per zondag was in 2016 hoger dan in 2015. Een bemoedigend teken.

Bernard van Leeuwen, administrerend kerkrentmeester

zijn overstroomd met vluchtelingen. De kerk in het Midden-Oosten houdt haar deuren open en biedt mensen hulp d.m.v. voedselpakketten en onderdak. Ze delen wat ze hebben. Maar de rek lijkt er uit. Veel meer vluchtelingen kunnen ze niet bergen. Toch houdt de kerk stand, soms tegen beter weten in.

ZWO Zendingserfgoedkalender 2016: ‘Gaat dan heen en maak alle volken tot mijn discipelen’.

Vorig jaar verscheen de eerste Zendingserfgoedkalender. In de traditie van de vertrouwde Missie Zendingskalender (MZK) die in 2013 voor het laatst werd uitgegeven. De Zendingserfgoedkalender 2016 wordt gesierd door platen uit de Jezus Mafa serie uit Kameroen. Mensen uit de Mafa gemeenschap in het noorden van Kameroen tegen de grens van Nigeria speelden verhalen uit het leven van Jezus na en van deze uitbeeldingen werden schilderingen gemaakt. Prachtige kleurrijke platen waarin Jezus, de discipelen, Maria, en vele anderen die we in

Steun de kerk in het Midden-Oosten, actieweek 17 t/m 25 september Zie ook de rubriek ‘Bij de collectes’ Gebed voor het Midden-Oosten Heer, onze Vader, wij treuren over het geweld en het lijden in het Midden-Oosten.

We huilen met hen wier land verwoest is door oorlog.

We huilen met hen die hun huizen door geweld en vernieling zijn kwijtgeraakt. We huilen met hen die alles achter hebben gelaten op zoek naar een beter leven voor hun kinderen en families.

We huilen om de duizenden kinderen, vrouwen en mannen die hun leven op zee verloren zijn, op zoek naar veiligheid en vrede. We huilen ook omdat we onszelf medeplichtig maken wanneer we onze ogen sluiten voor het lijden en de toestand van onze broeders en zusters.

Of wanneer we geloven dat we vrede tot stand kunnen brengen door extremisme met meer geweld te bestrijden.

We huilen omdat we ons machteloos en hulpeloos voelen omdat we niet in staat om conflicten te beëindigen. Conflicten waar vooral mensen onder lijden die slechts in vrede willen leven.

We huilen omdat we weten dat dit niet de manier is waarop God wil dat wij elkaar behandelen als mensen.

We huilen omdat we weten dat dit niet de droom van God is voor deze wereld. We huilen omdat we niet weten wat we anders moeten doen...

God, wees met de ontelbare miljoenen die dagelijks moeten vechten om te overleven.

Met hen die hun moeders, vaders, zussen en broers verloren hebben door zinloos geweld, aangezwengeld door menselijke haat, hebzucht en verwaarlozing.

God, troost hen, heb genade, heel hen en red hen.

God, vergeef ons, wij hebben Uw genade nodig.

Geef ons de kracht om los te komen van onze medeplichtigheid, om Uw mededogen, Uw liefde en Uw vrijgevigheid te omarmen, om water aan de dorstigen te geven, voedsel aan de hongerigen, een schuilplaats voor de daklozen en een plek waar vluchtelingen zich welkom voelen.

God, wees met ons als wij Uw vrede zoeken en naar Uw gerechtigheid willen leven. God, wees met ons allen. In de naam van Jezus Christus.

Amen.

Dit gebed is een deel van een gebed dat is uitgesproken tijdens een bijeenkomst van het Middle East Council Churches (MECC) in juni. De Raad van Kerken in het Midden-Oosten is partner van Kerk in Actie.

Mikondo De resultaten van de examens zijn binnen. Alle kandidaten zijn geslaagd: 34 Lager Onderwijs, twintig Middelbaar Onderwijs. De spanning is eraf en het is weer een uitzonderlijk goed resultaat.

Bij de rapportuitreiking werd de feestelijke gebeurtenis verstoord doordat een traangasgranaat op de binnenplaats werd gegooid. Tijdens de paniek die ontstond werden vernielingen aangericht door een groep buitenstaanders. Ook dat is realiteit in DRCongo.

Om onder andere deze schade te herstellen en nog wat extra te hebben voor leermiddelen houden we weer onze jaarlijkse bloembollenactie. Wilt u ook een bloembollenfolder stuur dan een mail naar VriendenvanMikondo@ gmail.com of bel Dewes van Lohuizen (0570-621390).

Miramundo Beste gemeenteleden, te midden van alle negatieve berichten over terroristische aanslagen, vluchtelingen, politieke en economische instabiliteit, werden wij verblijd met een heel mooi bericht uit Honduras. Een blij bericht dat we met u allen willen delen, omdat het mede dankzij u tot stand gekomen is.

In juni studeerde de eerste groep studenten af aan het Tourism Training Centre in Villa Verde, Honduras. Misschien kan u zich de veertig dagen tijd actie uit 2011 nog wel herinneren , toen Bert en ik u namens Stichting Miramundo vroegen bij te dragen aan de bouw van dit opleidingscentrum voor de vakopleiding toerisme?

Villa Verde is een arm dorp in het bergachtige Noord Westen van Honduras.

Stichting Miramundo steunt sinds 2005 de oprichting en bouw van een scholengemeenschap, met als kernwaarden kwalitatief hoogstaand tweetalig onderwijs voor zowel de rijke als de arme kinderen in de regio, met bijzondere aandacht voor een duurzaam leefmilieu. Na de realisatie van de basisschool en de middelbare school ontstond de noodzaak om ook een vakopleiding te realiseren, zodat met name de armere kinderen na het voltooien van hun opleiding meteen aan het werk zouden kunnen.

Mede dankzij uw steun, sprokkelden we de ruim tachtigduizend euro bij elkaar die nodig was voor de bouw van het Tourism Training Centre. In Honduras ging men aan de slag om in traditionele bouwstijl een ecologisch en duurzaam gastenverblijf en opleidingscentrum te bouwen. In 2013 ging de driejarige opleiding van start, die de leerlingen in de laatste drie jaren van hun middelbare schooltijd naast de reguliere vakken volgden. De opleiding werd professioneel vormgegeven, met als resultaat een diploma ‘Hospitality and Tourism Management’, erkend door de American Hotel and Lodging Association.

Een prachtig resultaat, waardoor de kansarme jongeren van Honduras een kansrijke toekomst wacht.

Voor ons is Villa Verde en wat we daar met Miramundo en onze partnerorganisatie ALCS bereiken een glimp op Gods Koninkrijk. Een hoopvolle boodschap die we in deze tijd vol treurigheid graag met u delen.

Hartelijk bedankt voor uw steun!

Bert en Katrien de Jong

Diaconie

de Evangeliën tegenkomen letterlijk en figuurlijk in Afrikaans gewaad worden voorgesteld. De kalender geeft informatie over het land dat de laatste jaren roerige tijden kent. Zo vallen onder de Mafa tot op vandaag slachtoffers van het geweld door Boko Haram. Verder gaat de kalender in op de kerken die in de samenleving present zijn. In september kunt u voor negen euro deze kalender kopen. Van harte aanbevolen door de ZWO.

9

Gemeente in beweging

Jaarprogramma activiteiten en groepen 2016-2017 Er is volop gelegenheid tot Bezinning en Ontmoeting in het komende seizoen. Maar… anders dan anders krijgt u geen uitgewerkt jaarprogramma voorgeschoteld. We gaan met de tijd mee en dat vraagt flexibiliteit. Neem nu 16 augustus: een week daarvoor kwam de vraag of we een Elvis Memorial in de kerk konden houden. Via de moderne media werd het gecommuniceerd en ja hoor: de kerk zat vol, ook met mensen die anders niet gauw een kerk van binnen zien. Voor bezinning en ontmoeting in de gemeente zijn er veel kansen, ook gelegen in kringen en gespreksgroepen die hun bestaansrecht ruimschoots hebben bewezen. U vindt ze onder de noemer van ‘doorlopende activiteiten’ en ze staan allemaal open voor nieuwe deelnemers.

Steeds meer samenwerking is er met de andere kerken in de binnenstad. Een gezamenlijk programma zal in de loop van dit najaar het licht zien, in de vorm van een activiteitenladder. Nu al wijzen we graag op aanbod van naburige gemeenten. Zo gaat het gerenommeerde leerhuis in de dorpskerk van Diepenveen ook weer van start, zie pag.18. Het kerkcafé blijft een bron van inspiratie en ontmoeting.

We nodigen u van harte uit om de agenda van de Wervel, de zondagsbrieven, de website en facebook goed in de gaten te houden!

Namens de taakgroep Kerk in de Stad/bezinning en ontmoeting, ds. Saar Hoogendijk

Rond de Reformatie 10

Er ligt een bijzonder jaar voor ons: in 2017 wordt 500 jaar Reformatie herdacht, en daar is ook in Deventer van alles om te doen. Het programma is nog volop in ontwikkeling. Een terugkerend thema zal zijn: ‘Hier sta ik’, ontleend aan de uitspraak van Luther: ‘Hier sta ik en ik kan niet anders’.

Zaterdagmiddag 7 januari: start van de Overijssel-maand met het thema: Hoe goed moet je zijn? Een programma met lezingen, theater, workshops rond Lebuinus, Geert Groote, Etty Hillesum e.a.

Dit is onderdeel van de landelijke campagne van de PKN, zie www.500jaarprotestant.nl.

In de campagne ‘2017: 500 jaar protestant’ staan de vele kanten van het protestantisme centraal. Tijdens de estafette ‘Als een lopend vuur’ komt elke maand een ander thema aan bod, uitgewerkt door een van de provincies.

Leeskring: ‘Semper reformanda’ (dit betekent: de kerk moet altijd opnieuw hervormd worden). Concreet: welke theologen van nu maken het verschil? Visies op de kerk van de toekomst, toegelicht en bediscussieerd. Deze kring o.l.v. ds. Saar Hoogendijk gaat in januari van start. Ook andere theologen worden hierbij betrokken. Nadere informatie volgt in het decembernummer van de Wervel.

Zaterdag 1 april: Verhalenbus op het Grote Kerkhof De Europese ‘Stationenweg’ van de Evangelische Kirche

Deutschland houdt een ‘reis’ in langs Duitse en (67) Europese Reformatiesteden, van november 2016 tot mei 2017. In elke deelnemende stad komt een ‘Verhalenbus’ langs. Elke stad zorgt voor een verhalenprogramma over Protestantisme. Die verhalen worden verzameld en gaan mee met de bus naar de volgende stad. Alle verhalen maken onderdeel uit van de Wereld Reformatie Tentoonstelling die in 2017 in Wittenberg door de EKD wordt geopend. In Nederland doen Deventer en Dordrecht mee.

Mystieke teksten lezen Twee emerituspredikanten, Bart Thijs en Martin van der Velden, willen graag met gemeenteleden mystieke teksten lezen, van verschillende auteurs door de tijd heen.

Zij beginnen hiermee in november, de data maken zij later bekend.

Groothuisbezoeken Deze zullen plaatsvinden tussen eind februari en half maart. U krijgt tijdig een persoonlijke uitnodiging om mee te doen.

DOORLOPENDE ACTIVITEITEN

Bijbelkringen Bijbelkring Rivierenbuurt Een keer per maand wordt de Bijbelkring gehouden o.l.v. ds. Ingrid de Zwart. Een bont gezelschap van twaalf tot veertien deelnemers buigt zich dan over een tekst naar keuze van een van de deelnemers of over de tekst van de daaropvolgende zondag. Welkom op de derde vrijdag van de maand van 10.00-11.30 uur, bij een van de deelnemers thuis Contactpersoon: Joke Horstman, tel. 627768 of jokehorstman@planet.nl.

Bijbelkring Beeckenstein Al heel wat jaren bestaat er een Bijbelkring in Beeckenstein. Elke tweede dinsdag van de maanden september tot en met mei. Van 19.30-21.00 uur. Het komend seizoen zal in het teken van Openbaring staan.

Begeleiding: ds. Jelle van Nijen, 618168.

Zoeken en Delen De gespreksgroep Zoeken en Delen bestaat uit gemeenteleden die met elkaar open gesprekken voeren rond de Bijbel, een verrijkende activiteit. Momenteel bespreken we de eerste brief aan Korinte aan de hand van het boekje ‘Gelovend in de marge’ van Stefan Paas, Gert-Jan Roest en Siebrand Wierda. We komen bijeen op de tweede en vierde donderdagmorgen van de maand in de consistorie van de Lebuinuskerk van 09.30-11.00 uur.

Contactpersoon: Hans de Jong, tel. 620562.7

Gespreksgroepen Gespreksgroep Bloemendal Elke vierde donderdag van de maand komen gemeente-

Gespreksgroep Open Hof Deze groep ontstond in de huiskamer van Ankie Bakker, met oudere gemeenteleden die rond het Open Hof wonen (o.a. in Ludgerus). Totdat het niet meer in de huiskamer paste! Nu komt de groep o.l.v. ds. Saar Hoogendijk eenmaal per maand op een dinsdagmiddag bij elkaar, rond geloofs- of levensthema’s (in principe dezelfde als in de Bloemendal). Wie wil aanhaken is van harte welkom. De data dit najaar zijn 29 september (i.p.v. 4 oktober) en 1 november, terwijl we in december aansluiten bij de Kerstmiddag in de Van Vlotenhof. De tijd is van 15.0016.15 uur (dit is een uur later dan tot dusver!).

Contactpersoon: Ankie Bakker , tel. 629623, ankie.bakker48@gmail.com.

‘Rondom religie’ groep Deze groep bestaat uit een aantal mensen voor wie geloven betekenis heeft. Voor iedereen is dit anders, vanuit de eigen beleving en achtergrond. Wij komen één keer per maand op donderdagavond bij elkaar van 20.0022.00 uur bij een van de mensen thuis. Hij of zij bereidt ook de avond voor en zorgt voor een onderwerp.

Contactpersoon: Betty Neutel, tel. 616983.

Gespreksgroep Ubi Caritas voor mensen met een verstandelijke beperking.

Op verzoek van Philadelphia is er een gespreksgroep, waar iedereen van harte welkom is.

We lezen uit de Bijbel, zingen, bidden en praten over het gehoorde verhaal. En natuurlijk drinken we een kopje koffie. Heb je ook zin om te komen? Of weet u iemand die zou willen komen? Om 19.30 uur in de Titus Brandsmakerk, Titus Brandsmaplein 2,naast station Colmschate.

Op maandag 12 september, 17 oktober, 28 november komen we weer bij elkaar (en verdere data worden later bekend gemaakt).

Wil je ook komen of meer informatie neem dan contact op met: Johanny v/d Wal, tel. 650127 of Anneke de Jong, tel. 653460 jmadejong53@gmail.com.

Spraakwerk Spraakwerk is een groep jonge mensen (30+) die het belangrijk vinden elkaar te ontmoeten rond geloof-en levensvragen. Dat gebeurt door maandelijks bij elkaar te komen (bij iemand thuis). We bespreken een onderwerp dat door iemand van de groep is voorbereid. Dit kan een maatschappelijk onderwerp zijn of een bijbelverhaal, maar ook een songtekst of film. Een dominee maakt deel uit van deze groep. In principe komen we de eerste donderdag van de maand bij elkaar, eerstvolgende bijeenkomst 6 oktober. Contactpersonen: Ilse Pontzen-Dijkstra, tel. 634220 of im.dijkstra@telfort.nl en Henriëtte Post, tel. 615451 of postfoto@hotmail.com.

Eeuwig gesprek De Eeuwig Gesprekskring bestaat uit plm. twaalf ‘vijfentwintigplussers’ en we komen afgezien van de zomermaanden één keer per maand bijeen, steeds bij een andere deelnemer thuis of in de kerk. We laten ons voeden door een lekkere maaltijd, maar daarnaast ook door de onderlinge ontmoeting, gesprekken, bijbelverhalen, spirituele film en actuele maatschappelijke onderwerpen.

Veel afwisseling, dat is waar de deelnemers naar uit kijken. Want verandering van spijs doet eten. Onderwerpen worden door de deelnemers in tweetallen voorbereid, ds. De Zwart begeleidt de bijeenkomsten. Nieuwe deelnemers die nu trek krijgen om mee te doen zijn van harte welkom!

Geef je op bij Saskia Brouwer sr.brouwer@home.nl of bij ds. Ingrid de Zwart, ds.dezwart@pkn-deventer.nl .

Gemeente in beweging Gemeente in beweging

leden die in en rond de Bloemendal wonen bij elkaar van 15.00-16.15 uur voor ontmoeting en gesprek rond een geloofs- of levensthema, o.l.v. ds. Saar Hoogendijk. De bijeenkomsten zijn in de kerkzaal (De Ontmoeting). De data in het najaar zijn 29 september, 27 oktober en 24 november. In december is iedereen welkom bij de Kerstmiddag in de Van Vlotenhof.

Contactpersoon: ds. Saar Hoogendijk, tel. 547973.

Andere groepen en activiteiten VONDST: pioniersplek voor twintigers en dertigers In VONDST willen we een nieuwe vorm van kerkzijn vinden. Wij vinden dat geloof het leven betekenisvol en mooi maakt. Het gaat ons om gemeenschapszin, kwetsbaarheid; om in ontmoeting met anderen en vanuit een open blik keuzes in het leven te maken.

We geloven dat dit actueler is dan ooit. Maar we vinden ook dat er in Deventer geen plek of vorm van spiritualiteit is die eigentijds is, die aansluit bij de leefwijze van onze generatie.

Wij gaan daarom op zoek naar een nieuwe vorm van kerkzijn. We experimenteren en dagen uit. Zonder de beperkingen van bestaande denkbeelden en met oog voor ieders ideeën. We nemen het goede mee uit het verleden maar richten ons op niets anders dan de toekomst.

Check onze facebookpagina: facebook.com/vondstdeventer. Of neem contact op met Matthias Kaljouw: pioniersplek@pkn-deventer.nl of 06-19564085.

Club BZW Wij zijn een activiteiten- en praatgroep voor volwassenen met een lichte verstandelijke beperking, die begeleid zelfstandig wonen. Ongeveer eenmaal per zes weken komen we bij elkaar op de woensdagavond bij een van de leden thuis voor een activiteit, bijvoorbeeld een spel, jeu de boules, of uitwisseling van onze vakantiebelevenissen.

De leiding bestaat uit Mies en Piet Roos, tel. 630362, Phia Boon, tel. 631695 en Jolanda de Haan, tel. 593326.

Coventry-gebed voor vrede en verzoening Na de tweede wereldoorlog startte in Coventry rond de verwoeste kathedraal een kerkelijke gemeenschap die zich tot op de dag van vandaag wereldwijd inzet voor vrede en verzoening. Op meer dan 175 plaatsen in de wereld wordt op vrijdagmiddag rond 12.00 uur in verbondenheid met ‘Coventry’ gebeden om vrede en verzoening.

Ook in Deventer is een actieve oecumenische Coventrygroep die elke vrijdag van 12.15-12.30 een middaggebed houdt in de Magistraatskapel van de Lebuinuskerk. Iedereen is daarbij welkom!

11

Gemeente in beweging

Gebedsgroep Elke dinsdagochtend van 09.30 tot 10.30 uur komt de groep bijeen in het Open Hof. Alles wat ons, zowel binnen als buiten de kerk, bezig houdt leggen we aan de Heer voor. Ook willen we de Heer prijzen en danken.

Wanneer nodig laten we anderen weten dat we meeleven en voorbede doen. Gebedsintenties van buiten de groep zijn zeer welkom.

Contactpersoon: Hans de Jong, tel. 620562 De inloopmorgens Elke eerste en derde donderdagmorgen van de maand kent het Open Hof een inloopmorgen voor buurtbewoners, van 9.30-11.00 uur; iedereen is welkom. Per keer komen er ongeveer vijftien mensen, voornamelijk ouderen. Wij zorgen voor koffie en een traktatie plus een activiteit. We besteden aandacht aan de christelijke feestdagen, maar ook Sinterklaas vergeten we niet. Wanneer nodig zien we extra naar elkaar om d.m.v. een kleine attentie.

Contactpersoon: Dinie van Lohuizen, tel. 628572 of 0611597286.

12

Verjaarmiddag 80+ In onze gemeente vieren we de 80+ verjaardagen samen.

Dit houdt in dat degenen die 80 jaar of ouder zijn geworden of hopen te worden in het eerste halfjaar, een uitnodiging krijgen voor een middag in april. Degenen die die in het tweede halfjaar jarig zijn worden uitgenodigd voor oktober. Zij kunnen alvast woensdag 12 oktober in hun agenda schrijven, van 14-16.30 uur. Een persoonlijke uitnodiging volgt nog.

Met naam en toenaam

Met naam en toenaam

Huwelijk Op 19 augustus traden Rhodé Trip en Rutger van Kampen in het huwelijk. De viering waarin zij een zegen ontvingen vond plaats in de Lebuinuskerk. Verschillende tradities kwamen hier samen. Bijzonder was dat zij als trouwbijbel een kinderbijbel kregen, want in verwachting van hun eerste kindje. Dubbel feest! We wensen het bruidspaar een mooie toekomst toe.

Ds. Saar Hoogendijk

Wij gedenken Pieter Johann Zwaaij IJmuiden 17 mei 1931 - Deventer 12 juli 2016 Er ging een golf van ontroering door de kerk, toen daar het bericht van Piets overlijden werd afgekondigd. Piet was een mens, die in het hart van velen een bijzondere plaats innam. Hij had iets wat respect opriep. Velen herinneren zich hem als betrokken en secure kerkvoogd.

Maar ook in niet-kerkelijke verbanden was hij lange tijd actief als vrijwilliger, zoals in de PCOB. Hij was een mens op wie je kon bouwen. De laatste jaren verloor zijn geest meer en meer de grip op de werkelijkheid. Liefdevol stond zijn vrouw Diny hem bij, gesteund door de kinderen. Wat was het fijn dat hij thuis kon blijven wonen. Vol dankbaarheid en geheel in zijn geest namen we afscheid van hem op 18 juli met woorden van geloof in de

Overwinteren en Overzomeren Naast Overzomeren is er nu voor het derde jaar ook weer gelegenheid om de donkere tijd van het jaar te overbruggen met Overwinteren. De taakgroep pastoraat heeft een afwisselend programma samengesteld van leuke, creatieve, gezellige en interessante dingen. Ook een Kerstmiddag en een excursie horen erbij. Het precieze programma leest u in de Wervel en in de zondagsbrieven, maar de data kunt u al reserveren: do 10 november (10-12.30 uur), ma 12 óf di 13 december (14-16.30 uur), wo 18 januari (14-16.30 uur), do 16 februari (10-12.30 uur), di 21 maart (dagje uit). De bijeenkomsten zijn in het Open Hof of in de Van Vlotenhof.

Contactpersoon: Ankie Bakker , tel. 629623, ankie.bakker48@gmail.com.

Overzomeren Voor velen duurt de zomer in de stad lang. Daarom is er van juli tot september elke veertiendagen op dinsdag of donderdag wat te doen in of rond de Lebuinuskerk; een lezing, iets creatiefs, een excursie. Een actieve overzomercommissie bedenkt steeds weer iets anders. De kosten voor de meeste activiteiten worden gedekt door de opbrengst van de zgn. Overzomertafel; een tafel in de kerk met tweedehandsspullen, eigen gemaakte cadeauartikelen, boeken enz. Ook in de zomer van 2017 zullen er weer activiteiten worden aangeboden! Deze worden tijdig aangekondigd in zondagsbrief en Wervel. Iedereen, kerkelijk en niet-kerkelijk is welkom!

Contactpersoon: Tini van Nijen, tel. 618168 of Johan Tolkamp, tel. 618593.

Lebuinuskerk. Aansluitend vond de begrafenis plaats op de Begraafplaats aan de Raalterweg. We weten hem geborgen bij de Eeuwige. We hopen dat de woorden van Christus ‘Ik ben met jullie, alle dagen’ Diny, de kinderen en kleinkinderen nu ook dragen om verder te gaan zonder Piet.

Ds. Ingrid de Zwart Dora Cornelia de Kleijn-van der Wal Enschede 14 juni 1932 - Deventer 16 augustus 2016 Het was een tragische gebeurtenis, toen Dora in 2014, terwijl ze zelf zo ziek was, geconfronteerd werd met de ziekte van haar man Kees. Toen hij overleed in 2014 dachten velen: Hoe zal Dora dit redden? Maar wonder boven wonder wist zij zich staande te houden en zelfs het ziekteproces bleef een tijd rustig. Ze kon zo zelfs weer even van het leven genieten. Van de bloemen om haar heen, de bezoekjes van bekenden, de kerk diensten op zondag via de tv. Toen de ziekte weer de kop opstak afgelopen winter vocht zij om staande te blijven. En dat bleef zij doen tot het einde. Liefdevol werd zij bijgestaan door familie, buren, vriendinnen en de zorg. Daar was zij dankbaar om. Zo kon ze thuis sterven. Op 19 augustus vond de crematie plaats in Steenbrugge. Dat zij mag rusten in vrede nu, bij die Ene op wie zij haar vertrouwen stelde.

Ds. Ingrid de Zwart

Van mens tot mens

passie. Deze club organiseert binnenkort een dag over: religie, rem of remedie?

Matthias: ‘inmiddels ben ik niet meer actief bij de Linker Wang. Ik noemde het vooral als voorbeeld: net als generatiegenoten kan ik me maar voor korte tijd ergens aan binden; na verloop van tijd verlies ik mijn belangstelling’.

Zijn studie theologie deed hij in Leuven, waar hij kennis maakte met de filosofie van Paul Ricoeur. Zijn eindscriptie ging over: Paul Ricoeur, religie in de politiek. ‘Omdat ik merkte hoe geseculariseerd de samenleving was, er is in deze tijd weinig kans voor het christendom waar ik zelf veel wijsheid vond.’

In die tijd ging hij samen met vrouw Ilse naar de Anglicaanse studentenkerk. Na zijn afstuderen hadden ze geen kerk en geen huis en trokken in bij zijn ouders in Nijverdal waar zijn vader predikant is . ‘Ik vond een baan bij Achmea en werkte ook in deeltijd bij ’t Dominicaans studiecentrum in Amsterdam. Waar ik een onderzoek deed over de toekomst van religie in Nederland en religieuze diversiteit. Het gaat over zoeken naar zingeving waarbij tradities en grenzen van religies er voor veel mensen niet meer zo toe doen’.

Wat beweegt de mens

Pionier Matthias Kaljouw van VONDST Naar buiten treden en samenwerken, een netwerk is belangrijk Ik heb met Matthias Kaljouw afgesproken bij ‘Glas in Lood’ op de Brink. Dat is een nieuw café op een oude plaats waar lang geleden een drogisterij was met mooie glas in lood ramen. Hij komt er graag en ziet het als een ontmoetingsplek voor veel mensen die hij kent. Misschien gebeurt het nog eens dat hij daar op een vaste tijd zit en mensen weten dan: daar zit de dominee in de kroeg. Ik ga met hem praten over zijn pioniersplek vanuit onze Grote Kerk.

Ik zeg dat ik dat vertaal met: meer jongeren met de kerk bekend maken of zelfs naar de kerk toe brengen. Nou dat spreekt Matthias gelijk tegen! ‘Dat is niet mijn taak, de pioniersplek is om contact te maken met mensen die niets met de kerk hebben. Wat kan een kerk betekenen voor hen, wat kan van waarde zijn. Het gaat om twintigers en dertigers, een generatie die zich niet wil binden.

Je zou kunnen zeggen: kerk naar buiten toe’.

Over de groep twintigers en dertigers zegt Matthias: ‘hoe creëer je betrokkenheid. Je moet voor iets zorgen waar ze tijd voor over hebben en niet verwachten dat ze terug komen. Volgende week kan de belangstelling anders zijn. Wij leven in het nu’. Hij herkent zichzelf in deze mensen.

En hij wilde zelf iets doen dat van maatschappelijk belang is. Daarom volgde hij de opleiding journalistiek, werd lid van de Linker Wang bij GroenLinks en ging later theologie studeren. Die Linker Wang wil inspireren met thema’s als duurzaamheid, vrede, gerechtigheid en com-

Matthias is gefascineerd door de secularisatie van de samenleving. Het daagt hem uit om te zoeken hoe de bronnen van christelijk geloof nog wél van betekenis kunnen zijn, voor een maatschappij die van zijn christelijke geschiedenis los is komen te staan; voor mensen die zonder christendom zijn opgegroeid. ‘Ik wil daar graag meer van weten – van onze diepste bronnen. Er is in onze wereld een grote vraag naar spiritualiteit, maar ik denk dat het een verkoopproduct is geworden. Wees grondiger dan Happinez. Ga niet zomaar snijden in wat je niet bevalt, maar laat jezelf ook bekritiseren.’ Matthias spreekt over neiging en driften die destructief zijn en de wijsheid van het christendom waar hij zelf zoveel uit kon halen.

Hoe ben je in Deventer terechtgekomen? Ze kenden Deventer via Ilse’s zus, vonden het een mooie stad en zochten er een woning. En stapten naar de Lebuinuskerk. ‘Ik zag daar een grote openheid, maar merkte ook dat het een vergrijsde gemeente was. En ik dacht: er moet hier meer mogelijk zijn. Ingrid vroeg mij mee te doen bij ‘kerk in de stad’. In die tijd ontdekte ik dat de PKN een fonds beschikbaar had voor pioniersplekken. Voor kerken die willen zoeken naar nieuwe vormen van kerk zijn die aansluiten bij de veranderde cultuur. Voor mensen die niet zoveel met de kerk hebben. Er zijn nu zestig van die plekken in ons land, de PKN wil doorgroeien naar honderd. Ik heb nu een aanstelling voor bijna twee dagen per week.

Ons inkomen is krapjes, daarom probeer ik bij te verdienen als hovenier.’

Hoe besteed je je tijd voor die pioniers plek? ‘Veel netwerken en veel denkwerk. Maar ik doe dat niet alleen, het is belangrijk dat we met een team zijn: Aliejenne Beumer, Karin de Vries en Marjolein Cozijnsen. De pioniersplek heet VONDST: het gaat om vinden van betekenis, ontmoeting, inspiratie. De eerste maanden zijn we

13

Van mens tot mens

vooral bij onszelf nagegaan: wat vinden we belangrijk, waarom en hoe willen we dat doen en wie willen we bereiken. Mensen zijn op zoek naar inzicht en wijsheid en zoeken inspiratie.

De kerk heeft niet zoveel aan nieuwe hypothesen, maar aan mensen die buiten de deur willen stappen Wij gaan alle vier op zoek naar inspiratie voor alledag, die dicht bij ons zelf ligt. Over deze tijd, over relaties, prestatie-maatschappij, angst en twijfel. We willen leuke en nieuwe dingen bedenken. Daarvoor moeten we naar buiten treden en samenwerken.

Het gaat erom hoe dingen zijn georganiseerd, soms kosten ze meer tijd dan ze opbrengen en vrijwilligers willen zich niet voor langere tijd binden. Tegenwoordig is alles meer flexibel. Maar dingen moeten wel gedragen worden.

We zijn de Meet&Lunch begonnen omdat we merkten dat ook twintigers en dertigers binnen de kerk soms onderling contact missen, terwijl ook zij op zoek zijn naar wat ze eigenlijk willen met de kerk. We kunnen buiten de

kerk werken maar binnen de kerk zijn ook mensen die iets missen, niet in de dienst komen en hun plek niet kunnen vinden. Daarom proberen we elkaar te treffen bij een lunch en zoeken naar een onderwerp dat verdieping kan geven.’

Zijn interesse gaat vooral uit naar de kunstsector. Matthias is gefascineerd door de creativiteit en de vrijheid van kunstenaars, die onze tijd goed kunnen aanvoelen.

Zijn idee is contact te zoeken op wat hen persoonlijk aanspreekt.

Mensen zijn geïnspireerd door oude verhalen en enthousiast over de pioniersplek.

Een voorbeeld daarvan is de stilte nacht met singersongwriters in de crypte. Daarover hebben zij een lied en muziek gemaakt. Matthias vertelt hoe hij die nacht werd geraakt door tonen die klonken uit verschillende hoeken van de kerk en samensmolten. Hij is benieuwd als donderdag 4 augustus de vijf muzikanten laten horen wat de stilte hun gebracht heeft.

Een ander project is voor de Open Monumentendag in

VONDST Vanaf deze maand doen we iedere maand verslag van de ontwikkelingen omtrent VONDST, de pioniersplek die we in januari gestart zijn vanuit de PGD. Onze opdracht is om een manier van kerk-zijn te vinden in deze stad, die twintigers en dertigers aanspreekt.

14

Identiteit VONDST Zoals mede-teamlid Karin de Vries in juni schreef, is het pioniersproject een zoektocht. Wat voor behoefte is er?

Wat willen we bieden? Om daar achter te komen is luisteren een belangrijk onderdeel van de zoektocht. Dat blijkt echter nog niet zo makkelijk te zijn. Om te ‘luisteren’ willen we mensen uit onze doelgroep ontmoeten.

Om hen te ontmoeten organiseren we activiteiten.

Daarvoor blijkt het echter wel nodig te weten hoe je jezelf presenteert, wie je bent. Dat weten we nog niet zo goed, want we willen eerst luisteren…

Om onze identiteit te helpen bepalen en hoe deze op een aansprekende manier naar buiten te brengen hebben we Buro Bolder uit Deventer ingeschakeld. Met twee enthousiaste communicatie- en marketingdeskundigen hebben we in augustus twee sessies gehad over het waarom en hoe van VONDST. Zij boden ons een kritische spiegel van buiten, en wisten door scherpe vragen ons tot de kern te brengen. Met de resultaten gaan we de komende weken aan de slag.

Verder heeft gemeentelid Theo Oppewal voor ons een logo ontworpen. Ook is er inmiddels een facebookpagina van VONDST. Songs uit de Crypte Afgelopen voorjaar ontstond samen met de leden van het Deventer Songwritersgilde het idee voor een nachtwake in de Lebuinuskerk. Vijf singer-songwriters ver-

bleven van middernacht 30 juli tot zonsopgang in de kerk. In de stilte van die nacht werkten zij aan nieuwe muziek. Het was een experiment waarin we op zoek gingen naar de betekenis van stilte en afzondering.

Op 4 augustus vond in de crypte een concert plaats waarbij zij de resultaten van deze nacht deelden met publiek. Een heel bijzondere avond met veel bezoekers. De singersongwriters deelden, open en kwetswaar, wat de stilte bij hen teweeg had gebracht. De liederen waren een ruwe eerste versie en misschien juist daarom heel puur en mooi. Zelf werd ik het meeste geraakt door een lied van de Reisgenoot (Maarten van Veen) over dankbaarheid.

De nachtwake en het concert hebben ons op een heel mooie manier in contact gebracht met mensen uit onze doelgroep.

Open Monumentendag Een tweede event is komende Open Monumentenweekend. Vijf kunstenaars hebben de opdracht gekregen om drie beelden te ontwerpen voor de nissen aan de buitenzijde van de Lebuinuskerk. Daarbij laten zij zich inspireren door vondsten van heiligenbeelden uit de bodem van Deventer. De kunstenaars geven deze heiligen nieuwe symbolen of betekenissen mee, of creëren zelfs een nieuwe heilige. De beelden zullen van 9 september tot en met 16 oktober in de nissen staan.

Het project is een samenwerking met Archeologie Deventer, Kunstenlab en Deventer Verhaal.

Rondom dit evenement willen we vanuit de pioniersplek ontmoetingen creëren. Daarnaast zal er ook vanuit de protestantse gemeente nog een programma ontstaan.

Namens het VONDST team, Marjolein Cozijnsen

Bij ons afscheid komt Matthias er nog op terug dat hij van filosofie houdt en over dingen na wil denken. Hij zou nog wel eens een proefschrift willen schrijven over hoe je een stadskerk kunt zijn, wat kan je betekenen voor de stad en wat vraagt dat van de geloofsgemeenschap. Een thema dat steeds actueler wordt.

Ik ontmoette een bezielde jonge man vol nieuwe ideeën voor onze kerk. Hij is sinds dit jaar aangesteld als pionier om buiten de kerkdeur te stappen, om als kerk een plek in de stad te worden die jonge mensen boeit.

Hannie van Schie

Aktion Sühnezeichen Friedensdienste (ASF) in de Lebuinuskerk aan het werk

Kerkcafé op zondag 25 september 2016

Het Etty Hillesum Centrum organiseert al zomers lang een veertiendaags werk- en ontmoetingstreffen voor een internationale groep jongeren. Het centrum sluit hiermee aan bij de organisatie Aktion Sühnezeichen Friedensdienste. Deze organisatie ontstond in 1958 in Duits- land. De oprichters erkenden dat zij als Duitsers schuldig waren aan de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust.

Zij wilden meehelpen met de wederopbouw in de landen die Duitsland bezet had en aan verzoening werken.

In Deventer werkten dit jaar jongeren uit Duitsland, Litouwen en Hongarije aan het onderhoud van de Joodse Begraafplaats aan de Diepenveense weg. Een Turks meisje kreeg helaas geen toestemming haar land te verlaten.

Dit jaar boden de jongeren ook hun diensten aan aan de Lebuinuskerk. Zij werkten o.l.v. Lex Rutgers van het Etty Hillesum Centrum en ds. Ingrid de Zwart op 1 augustus in en rond de kerk, maakten de crypte schoon, verwijderden onkruid rond het oorlogsmonument etc.

Dit alles na ontvangst met koffie, een rondleiding door de kerk en een bezoek aan de toren met Henk Berendsen. Op 4 augustus waren ze aanwezig bij het Vondstconcert in de crypte en zondags zaten ze allemaal in de kerk. Daar volgden ze aan de hand van een vertaling de boekenzondagdienst. Fijn om zulke jongeren in ons midden te hebben!

Ingrid de Zwart

Veel animo voor de ‘Wall of wisdom’ bij de Deventer Boekenmarkt waar kerkgangers hun eigen spreuk op een ‘tegeltje’ mochten schrijven.

Op zondag 25 september start het Deventer Kerkcafé met aandacht voor de vredesweek. Hierin werken wij samen met de organisatoren van het Festival de Oriënt.

Doelstelling van dit festival is een brug te slaan tussen het Midden Oosten en West Europa. Dit jaar is er vooral aandacht voor de christelijke minderheden in het Midden Oosten. Het is zorgwekkend hoeveel christenen uit het Midden Oosten zijn gevlucht, met verlies van huis en goed. Als christenen in West Europa hebben wij daar nauwelijks enig idee van. Het wordt tijd dat onze ogen hiervoor open gaan.

Daarom hebben wij als gast dr. Gerrit Steunebrink uitgenodigd. Hij zal ons inleiden in de geschiedenis van de christenen in het Ottomaanse Rijk en de vijandigheid waarmee deze christenen dagelijks hebben te maken.

Gerrit Steunebrink is oud-docent godsdienst en cultuurfilosofie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. In dit verband heeft hij zich veel bezig gehouden met thema’s als de verhouding tussen moderniteit en godsdienst, tussen Europese cultuur en christendom, tussen de cultuur van het Midden-Oosten en de Islam en tussen Islam en Christendom. Hij heeft zich daarbij speciaal geconcentreerd op Turkije, omdat Turkije zich altijd opgesteld heeft als een land dat zijn eigen cultuur en godsdienst wilde verbinden met de westerse moderniteit. Hij heeft conferenties georganiseerd samen met Turkse collega’s, een studieverlof doorgebracht aan de University of the Middle-East in Ankara (2004) en na zijn pensionering in 2014 een cursus ‘Godsdienst en Politiek’ gegeven aan de Bahçesehir universiteit in Istanboel. Hij houdt zich in Nederland veel bezig met de problemen van de multiculturele samenleving. Hij is geassocieerd onderzoeker aan het Titus Brandsma Instituut, een onderwijs- en onderzoeksinstituut op het gebied van spiritualiteit, van de Radboud Universiteit te Nijmegen U bent vanaf 16.00 uur van harte welkom en kunt dan de andere aanwezigen ontmoeten met koffie of thee. Het interview begint om 16.30 uur, gevolgd door een discussie tussen gast en aanwezigen die om 17.00 begint.

Plaats is normaal de Magistraatskapel van de Grote of Lebuinuskerk, ingang onder de toren. Echter deze maal komen wij bijeen in de Mariakerk. De ingang is naast restaurant Arsenaal. Het Kerkcafé sluit om 17.30 uur.

Namens de werkgroep Deventer Kerkcafé, Hans van Olst

Kerk in de stad

September, het onderwerp is dit jaar iconen en symbolen. In samenwerking met het Kunstenlab, Archeologie Deventer, en Deventer Verhaal hebben ze vijf kunstenaars aangezocht om een symbool te bedenken en ieder drie beelden te maken die geplaatst kunnen worden in de lege nissen aan de buitenkant van de kerk.

‘Ik zoek een netwerk binnen de kunstenaars, maar kan me soms verliezen in wat ik zelf interessant vind, de anderen moeten wel eens zorgen dat ik met mijn benen op de grond blijf’.

15

Kerk in de stad

het brute geweld in en rond Syrië tot uitdrukking te brengen. Daarnaast treden in de Vredesweek tijdens diverse kerkdiensten musici op die gevlucht zijn uit de Oriënt. De muzikanten verblijven in het asielzoekerscentrum of wonen al langer in Deventer en omgeving.

Van 17 t/m 25 september is de landelijke vredesweek met als thema ‘Vrede verbindt’.

De Vredesweek is een jaarlijkse week van bezinning en actie die door de landelijke vredesorganisatie PAX wordt georganiseerd. Plaatselijk geven de PAX ambassades van Vrede vorm aan de Vredesweek.

Zo ook in Deventer. In de kerken liggen folders met het programma van de Vredesweek.

Zondag 18 september Start Vredesweek Zondag 18 september start de Vredesweek in Deventer met twee vieringen: in de stad in Het Penninckshuis (Doopsgezind- en Remonstrantse kerk in Deventer) Brink 89 én in de Dorpskerk van de Protestantse Gemeente in Bathmen, Kerkplein 3. De vieringen beginnen beide om 10.00 uur. In Bathmen met Mehdi Golshanzadeh uit Iran op de traditioneel Perzische instrumenten Tanboor en Daf. In het Penninckhuis spelen Muhammed Shekh Sleem (Saz) en Rami Mershed (Ud). Zij komen beide uit Syrië.

Dinsdag 20 september 18.30 uur Stille tocht Broederenplein Stille tocht door het centrum om aandacht te vragen voor de verschrikkelijke gebeurtenissen in Syrië en haar buurlanden. De tocht begint om 18.30 op het Broederenplein.

19.00 uur Stiltekring Brink Op de Brink ter hoogte van de Wilhelminafontein worden rond een brandende Amnestykaars de vele slachtoffers herdacht van het geweld dat in het Midden-Oosten al jaren plaatsvindt. Koffie en thee in Etty Hllesumcentrum, Roggestraat 3.

20.00 uur Etty Hillesum Centrum: Bagdad Calling! Een avond Irak. Met Rada Sukkar (1961), opgegroeid in de Iraakse hoofdstad Bagdad. Ze volgde een opleiding tot civiel ingenieur in Bagdad en Delft en was tot 1990 als projectleider in Bagdad verantwoordelijk voor het begeleiden van projecten op het gebied van onder meer drinkwater- en afvalwaterinstallaties. Sinds 1990 woont ze met haar man in Deventer. Vanaf 2014 werkt Rada voor de christelijke hulporganisatie Dorcas. In 2006 publiceerde uitgeverij De Geus het boek ‘De schatkamer van Babylonië’ waarin Sukkar, geïnspireerd door de geschiedenis van haar familie en de ontwikkelingen in Irak, het dagelijks leven daar van binnenuit vertelt.

Rada vertelt over de geschiedenis van Irak, over de situatie van onvrijheid en over de enorme hoeveelheden vluchtelingen in het noorden van het land.

Aansluitend aan de lezing wordt de documentaire ‘Long Road Ahead’ getoond. Documentairemaker Paul Voors (22) uit Deventer (zoon van Rada Sukkar) besloot met drie medestudenten in 2015 in samenwerking met de hulporganisatie Dorcas naar Irak te gaan. De film toont vier portretten van vluchtelingen en is ook vertoond in het Europees parlement. Aangrijpend is het verhaal van een yezidi-meisje van vijftien jaar oud dat werd ontvoerd, geslagen en verkracht door IS.

De Ambassade van Vrede Deventer participeert voor de derde keer op rij in het Festival De Oriënt.

De ambassade verrijkt dit festival met de jaarlijkse Vredesweeklezing Deventer 2016, de Stille Tocht en Stiltekring om onze verbondenheid met alle slachtoffers van

Donderdag 22 september 16.00 uur Vredesweeklezing in Hogeschool Saxion, Handelskade 75.

De Vredesweeklezing 2016 ‘Immigratie is van alle tijden’ wordt verzorgd door prof. Leo Lucassen, hoogleraar Sociale Geschiedenis aan de Universiteit Leiden. Hij is

16

Theatermaker en theoloog Ferdinand Borger ging voor met ds. Ingrid de Zwart in de oecumenische viering op de zondag van de boekenmarkt. Centraal stond de Wijsheidsliteratuur van Prediker. Zoals gebruikelijk werd er ook aandacht besteed aan de kleinste kerkgangers.

Vredesweek en Festival De Oriënt

&Om het Meester Geertshuis

God in Deventer Afgelopen voorjaar verscheen het rapport ‘God in Nederland’. Wat daarin stond bevestigde wat we al wisten: steeds minder mensen zijn betrokken bij de kerk. De doorsnee landgenoot heeft weinig op met waar de kerk voor staat. Het lijkt er op dat de kerk bezig is met een achterhoedegevecht. Een dominee schreef in haar kerkblad dat ‘het geloof zich terugtrekt op reformatorische eilandjes’.

Hoe zit het met God in Deventer? Ook hier kerksluiting en -verlating alom. Maar hier en daar ook kerken die tegen de trend in groeien. Neem de Emmanuelgemeente in de Julianastraat, die haar gebouw onlangs heeft uitgebreid en waar het aantal diensten is verdubbeld. Ik kom daar wel eens, ken er wat mensen, en dan tref ik er een multiculturele kerk met veel jonge mensen. Als ik daar naar toe ga ben ik een van de oudsten! Of 3GK kerk, de Samenwerkingsgemeente van drie gereformeerde kerken, die ruim 1100 leden telt, waaronder veel gezinnen met jonge kinderen. Zij hebben onlangs De Maria-Koningin-Kerk gekocht om alle leden te kunnen herbergen. Toch kan dit niet verbloemen dat de kerk een marginaal verschijnsel wordt. Is dat erg? Welnee. Jezus is ook klein begonnen, met een clubje van twaalf leden. En klein of niet, de kerk zal nooit ophouden te bestaan. Het is immers de kerk van

Christus. Hij houdt de kerk in stand. Misschien wel in een heel ander jasje. Huiskerken ontstaan. En pioniersplekken. Waar Christus wordt beleden, en de Geest kan waaien, daar is de kerk.

Klein zijn biedt ook kansen voor duidelijkheid. Kleur bekennen. Met de stroom meehobbelen is geen optie meer.

Als je nu nog gelooft dan doet het ertoe. Een niet-kerkelijke kennis zei laatst tegen me: ‘jullie mogen je best wat meer profileren als kerk hoor!’ Soms krijgt de kerk bijval uit onverwachte hoek. Tijdens een discussie over vluchtelingenbeleid riep de Duitse bondskanselier Angela Merkel haar gehoor op om wat meer in de bijbel te lezen en wat meer naar de kerk te gaan. Opmerkelijke uitspraak van de kanselier van een welvarend en geseculariseerd land. Goede kans dat haar advies navolging krijgt, want velen zien Merkel als het morele kompas van Europa.

Juist rond vluchtelingen, maar ook rondom de zorgzame samenleving doet de kerk weer van zich spreken. Die kleine kerk. Weinig zout geeft het eten al smaak. Al zou je het niet zeggen, de kerk is de gemeenschap van de toekomst.

Want de toekomst is van Christus. Hoezo achterhoedegevecht?

Reageren? henk-jan@meestergeertshuis.nl Henk-Jan Gosseling

gespecialiseerd in internationale migratiestromen en arbeidsverdeling.

De komende jaren zal het aantal Aziaten en Afrikanen dat naar Europa vlucht hoogstwaarschijnlijk toenemen.

Onder hen veel jonge mensen. Ze vluchten vanwege oorlogen in het Midden-Oosten. Of ze trekken weg vanwege werkloosheid, armoede, corruptie, uitzichtloosheid. Hoe reageert Europa hierop of hoe zou ze moeten reageren?

Nu al is duidelijk dat het bouwen van hekken en het sluiten van grenzen geen oplossing is.

Europa, en dus ook Nederland, dient kleur te bekennen en een beleid te voeren dat haalbaar is en reëel voor de duizenden mensen die op de vlucht zijn of die om economische motieven op de deur van Europa bonzen. Immigratie is van alle tijden, maar hoe wij gaan wij ermee om in onze tijd?

Rodaan Al Galidi De tweede gast is Iraakse schrijver Rodaan Al Galidi.

Zijn laatste boek ‘Hoe ik talent voor het leven kreeg’ beschrijft de negen jaren die hij doorbracht in asielzoekerscentra. Het werd een bestseller. Rodaan zal vertellen over zijn leven als asielzoeker en hij zal voorlezen uit eigen werk.

pogingen om de heilsleer van IS te begrijpen, ontdek ik ook sporen ervan in de christelijke Europese ziel. Er heeft altijd een nauwe band tussen monotheïsme en geweld bestaan. Waarom is het ons moderne mensen gelukt om die grotendeels te overwinnen, waarom steekt ze bij islamisten in extreme mate weer de kop op? Dit soort vragen lijken mij onontkoombaar om het nieuwe fenomeen van het moslimterrorisme beter te begrijpen en te bestrijden’.

Aanbevolen voor wie zich wil verdiepen in het onderwerp geweld en religie. Het is een thema dat het komend seizoen in veel kerken op de agenda zal staan van gesprekskringen of in programma’s voor Vorming Toerusting.

20.00 uur Bibliotheek, Brink 70 in Deventer. Entree: leden van de bieb: 5 euro, niet-leden: 7,50 euro.

Vrijdag 23 september lezing ‘Religie en Geweld’ Hans Achterhuis In de Volkskrant (18-11-2015) schrijft filosoof Achterhuis: ‘Natuurlijk heeft premier Rutte gelijk wanneer hij ‘onze manier van leven’ bedreigd acht door de terreurdaden in Parijs en natuurlijk horen terrasjes en poppodia hierbij.

Maar er wordt meer bedreigd: het vrije denken om de wereld te begrijpen. Even verderop schrijft hij: ‘In mijn

Zondag 25 september 11.00 uur Universele Eredienst.

Soeficentrum Deventer Rijkmanstraat 10 Thema ‘Inleiding over Universeel Soefisme’. De dienst wordt verzorgd door Willem Sikander van der Vliet (coach en musicus). Muzikale omlijsting van de dienst met muziek van ‘Concerto Alankara’. Michaela Shakti Hollmannová (viool) en Diana Saraswati de Vries (harp).

Zondag 25 september 10.00 uur Viering met als thema ‘Vrede verbindt’.

Voorganger in de viering is Ds. S. Hoogendijk. Tijdens de viering wordt er aandacht geschonken aan de Vredesweek 2016 met als thema ‘Vrede verbindt’. In deze viering zal Nader Issa op zijn saxofoon spelen. Hij is Palestijn en afkomstig uit Damascus.

Kerk in de stad

In

17

Kerk in de stad

Aandacht voor positie christenen op festival De Oriënt Behalve het gesprek van Hans Magdelijns met dr. Gerrit Steunebrink tijdens het Kerkcafé op 25 september (zie tekst hierboven) over de Oosterse kerk in Turkije besteedt het Festival De Oriënt nog meer aandacht aan de positie van de Christenen in de Oriënt. Zo geeft de Duitse fotograaf Andy Spyra voorafgaand aan het Kerkcafé in TAMTAM Objektentheater (Havenkwartier) van 15.30 tot 16.15 uur een lezing in het Engels over het religieus samenleven in het Midden-Oosten. Spyra (Hagen, 1984) is een in Dortmund gevestigde Duitse fotograaf en fotojournalist. Hij verwierf de afgelopen jaren bekendheid met zijn zwart-witfotografie in crisisgebieden.

Rond en tijdens Festival De Oriënt worden twee fotoseries van Spyra geëxposeerd. In de Lebuinuskerk is van 12 sept. t/m 2 okt. ‘Irak, de Christelijke exodus’.

In het Etty Hillesum Centrum van 3 t/m 30 sept. de fotoserie ‘Syrische vluchtelingen in Irak’. Toegangstijden: dinsdag t/m zondag van 13.00 tot 16.00 uur.

Entree: 3 3,00.

Ambassade van Vrede: contactpersoon: Herman Evers, 0570-547850, ambassadevanvrededeventer@gmail.com https://www.facebook.com/FestivalDeOrient/ www.heiligelebuinus.nl/zorg/ambassadevanvrede Onze ambassadeur is: dhr. Jan Bugter (oud-wethouder van Deventer).

Stichting Leerhuis Diepenveen De Stichting Leerhuis Diepenveen heeft voor het najaar 2016 onderstaand programma samengesteld met als thema: Ontstaansaspecten van jodendom en christendom 26 september 2016 Prof. Dr. Cees. J. den Heijer: Jezus in nazi-Duitsland, De Endjudung van het Christendom 10 oktober 2016 en 24 oktober 2016 Dr. Alex van Heusden, Wording van het christendom.

7 november 2016 Dra. Dodo van Uden, Begin van het volk Israël: ‘Het lied bij de zee’ (Ex. 15).

21 november 2016 Chazan Bert Oude Engberink, Ontstaan van het rabbijnse jodendom.

De bijeenkomsten worden steeds gehouden op maandagavonden van 19.30 tot 21.30 uur in ‘De Notenhof’ Dorpsstraat 55a te Diepenveen.

Opgave voor deelname aan alle vijf bijeenkomsten in de najaarsreeks 2016 is mogelijk door 3 50 p.p. over te maken op bankrekening NL84 INGB 0000 7373 57 van de Stichting Leerhuis Diepenveen te Holten.

Oók per avond kunt u deelnemen; u betaalt dan twaalf euro ter plekke.

Voor nadere informatie kunt u terecht bij: mevr. C. Noordhoek-de Putter, tel. 0570-623416 ds. H. de Bie, tel. 0575553115.

Met kennis en respect

18

de duurzame totaalinstallateur • Klimaatbeheersing

• Railinfra, Liften

• Elektrotechniek

• Energieconcepten

• Technisch beheer

• Medische gasinstallaties

• Brandbeveiliging

• Grootkeukentechniek

• Gebouwautomatisering

• ICT, Telecom, Agro

• Beveiliging en telematica

• Zwembaden en wellnesscenter techniek

www.vdi.nl

Bel voor advies

Een dierbare verliezen is vreselijk moeilijk.

Mogen wij u helpen bij het nadenken over het afscheid?

0570 50 30 90

strafrecht arbeidsrecht personen- en familierecht en mediation

www.ijsseladvocaten.nl

Uitvaartverzorging Roelofs info@uitvaartverzorgingroelofs.nl www.uitvaartverzorgingroelofs.nl Werkzaam in de gehele regio.

Wij zijn 24/7 bereikbaar op

(0570) 62 25 35

Ook als u elders verzekerd bent!

Onderdeel van

Maagdenburgstraat 20a, 7421 ZC Deventer tel. 0570-634455 info@phbdeventer.nl WWW.PHBDEVENTER.NL

Lachend naar de tandarts!

De praktijk is op werkdagen geopend van 8:00 tot 17:00. Voor het maken van afspraken zijn wij bereikbaar van 8:00 tot 12:30. Wij beschikken over ruim voldoende HAGENBEEK gratis parkeergelegenheid. tandartsen

Holterweg 108/c 7429 AH Colmschate | (0570)799055 info@hagenbeektandartsen.nl | www.hagenbeektandartsen.nl

19

Duurstedeweg 10 • 7418 CK Deventer • 0570-630031 info@rensinkbv.nl • www.rensinkbv.nl

Totaalonderhoud in kleur

Bas

Hanneke

0570 - 60 66 44

Alexander

(dag en nacht bereikbaar)

Kantoor: Hoge Rij 103 - 7413 WX DEVENTER - info@hermanbakker.nl - www.hermanbakker.nl

Twelloseweg 8 7419 BJ Deventer telefoon 0570 - 612273 fax 0570 - 618025 www.tenkate-deventer.nl info@tenkate-deventer.nl

Vieringen September 2016

ZONDAG 4 SEPTEMBER Grote of Lebuinuskerk 10.00 uur ds. Ingrid de Zwart Colmschate Ichtuskerk 10.00 uur ds. Walter Meijles Diepenveen Dorpskerk 10.00 uur ds. G.A. Cnossen St. Jozef Verpleeghuis 10.30 uur ds. Anna van der Maas Groote & Voorster 10.00 uur mw. Eugénie Tulleken PW Janssen 10.00 uur pastor Jos Egberts Elisabethskapel (Brinkgreven) 10.00 uur pastor Toon Cents VRIJDAG 9 SEPTEMBER Woonzorgcentrum Bloemendal 10.30 uur ds. Saar Hoogendijk Woonzorgcentrum St. Jurrien 19.00 uur ds. Saar Hoogendijk

20 20

ZONDAG 11 SEPTEMBER Grote of Lebuinuskerk 10.00 uur ds. Saar Hoogendijk Colmschate Ichtuskerk 10.45 uur ds. Trijnie Plattje Diepenveen Dorpskerk 10.00 uur ds. Henk Spit St. Jozef Verpleeghuis 10.30 uur mw. H. Heling Groote & Voorster 11.15 uur mw. Judith Lodewijk PW Janssen 10.00 uur mw. Eugénie Tulleken Elisabethskapel (Brinkgreven) 10.00 uur pastor Jos Egberts

VRIJDAG 16 SEPTEMBER Woonzorgcentrum Bloemendal 10.30 uur ds. Cees de Gooijer Woonzorgcentrum St. Jurrien 19.00 uur dhr. H. Smit ZONDAG 18 SEPTEMBER Grote of Lebuinuskerk 10.00 uur ds. Ingrid de Zwart en ds.

Saar Hoogendijk m.m.v. Lebuinuscantorij Colmschate Ichtuskerk 10.00 uur ds. E. Fokkema Diepenveen Dorpskerk 10.00 uur ds. Henk Spit St. Jozef Verpleeghuis 10.30 uur ds. H.J. van der Steeg Groote & Voorster 11.15 uur mw. Ada van Herwaarden PW Janssen 10.00 uur pastor Jos Egberts Elisabethskapel (Brinkgreven) 10.00 uur mw. Marike Tuin VRIJDAG 23 SEPTEMBER Woonzorgcentrum Bloemendal 10.30 uur ds. Ingrid de Zwart Woonzorgcentrum St. Jurrien 19.00 uur ds. Ingrid de Zwart Heilig Avondmaal ZONDAG 25 SEPTEMBER Grote of Lebuinuskerk 10.00 uur ds. Saar Hoogendijk Colmschate Ichtuskerk 10.00 uur ds. Trijnie Plattje

Diepenveen Dorpskerk 10.00 uur ds. Henk Spit St. Jozef Verpleeghuis 10.30 uur pastoor H.G.F. Brummelhuis Groote & Voorster 10.00 uur Judith Lodewijk PW Janssen 10.00 uur mw. Eugénie Tulleken Elisabethskapel (Brinkgreven) 10.00 uur pastor Toon Cents VRIJDAG 30 SEPTEMBER Woonzorgcentrum Bloemendal 10.30 uur ds. J. Groeneveld Woonzorgcentrum St. Jurrien 19.00 uur ds. J. Groeneveld ZONDAG 2 OKTOBER Grote of Lebuinuskerk 10.00 uur ds. Ingrid de Zwart Colmschate Ichtuskerk 10.00 uur Diepenveen Dorpskerk 10.00 uur ds. J.H. Weijenberg St. Jozef Verpleeghuis 10.30 uur ds. Anna van der Maas Groote & Voorster 11.15 uur mw. Eugénie Tulleken PW Janssen 10.00 uur pastor Jos Egberts Elisabethskapel (Brinkgreven) 10.00 uur pastor Therese Kortstee Zie ook: www.pkn-deventer.nl www.facebook.com/PGDeventer

Activiteiten september 2016 Wekelijkse activiteiten U bent dagelijks welkom in de stilte van de crypte.

Elke dinsdag 9.30-10.30 uur: Gebedsgroep, Het Open Hof. Zie p. 12.

Elke woensdagavond om 19.00 uur Broederenkerk: oecumenisch avondgebed Taizé.

Iedere vrijdagmiddag: Coventrygebed, oecumenisch middaggebed in de Lebuinuskerk van 12.15-12.30 uur. Zie p. 11.

Agenda Per dag

1 sept. 9.30-11.00 uur: Inloop Open Hof zie p. 12.

3 sept. Vrijetijdsmarkt in de Lebuinuskerk.

8 sept. 9.30-11.00 uur: ‘Zoeken en delen’ in Het Open Hof. Zie p. 10.

10/11 sept. Open Monumentendagen. Zie p. 14.

12 sept. Gespreksgroep Ubi Caritas.

Zie p. 11.

12 sept. - 2 okt. Foto-expositie Irak.

Zie p.12.

13 sept. 19.30-21.00 uur : Bijbelkring Beeckenstein. Zie p.10.

15 sept. 9.30-11.00 uur: Inloop Open Hof zie p. 12.

16 sept. 10.00-11.30 uur: Bijbelkring Rivierenwijk. Zie p. 10.

20 sept. Stille tocht centrum.

Zie p. 16.

20 sept. vanaf 20.00 uur: Lezing Radar Sukkar. Zie p. 16.

20 sept. Na lezing Radar Sukkar: documentaire Paul Voors Zie p.16.

22 sept. 9.30-11.00 uur: Bijbelgespreksgroep ‘Zoeken en delen’.

Zie p. 10.

2 sept. 15.00-16.15 uur: Gespreksgroep Bloemendal. Zie p. 10.

22 sept. 16.00 uur: Vredesweeklezing 2016 door prof. Leo Lucassen.

Zie p. 17.

23 sept. 20.00 uur: Lezing over het thema ‘Religie en Geweld’ door Hans Achterhuis. Zie pag. 17.

25 sept. 10.00 uur: Kerkcafé. Zie p.

15.

26 sept. Lezing St. Leerhuis Diepenveen. Zie p. 18.

29 sept. 15.00-16.50 uur: Gespreksgroep Open Hof. Zie p. 11.