1 het gouden tijdperk terse kunst : het centrale narratief van de fallocratische westerse cultuurgeschiedenis. Een nieuwe lezing, revisie, van deze getheoretiseerde mythe ontstaat binnen de ontwikkeling van de psychoanalyse als denk systeem in het werk van Jacques Lacan (1901–1981). Vanuit een combinatie van structuralistische en linguïstische invalshoeken beklemtoont hij de onmogelijkheid dat het kind, de zoon, quali tate qua in staat zou zijn de positie van de vader in te nemen. De reden die hij hiervoor geeft is voornamelijk filosofisch en sluit niet direct aan bij psychoanalyse als therapie: hij ontkracht Freuds impliciete jegens het burgerlijk bewustzijn onthullende suggestie dat seksuele verleiding denkbaar is binnen de oedipale driehoek : het is onmogelijk dat de zoon de plaats van de vader zou innemen omdat dit gegeven de betrekkingen met de moeder seksualiseert. Deze theorie van het oedipuscomplex, in Lacans herlezing, ver werpt de onverbiddelijke vanzelfsprekendheid waarop zij aanvan kelijk werd gebaseerd. Er vindt een accentverschuiving plaats van vadermoord en incest naar abstrahering en naar het concept van de symbolische orde : de wet van de vader, de taal. In deze revisie van de theorie valt de oedipale verleiding terug in de wereld van duisternis en verblinding, waartoe zij zich echter in de klinische freudse praktijk niet meer zal kunnen laten redresseren. De betref fende controverse over Oedipus als ‘koning van een complex’ heeft hoe dan ook interessant discussiemateriaal opgeleverd. Een feit is dat de mythe een beweeglijkheid bezit die in principe variaties mogelijk maakt, ook zonder dat dit voor de toepassing in de realiteit van direct nut hoeft te zijn. Koning Edipus, zoals hij in 1660 door Vondel ten tonele werd gevoerd en al eerder als per soonlijkheidscomponent te vinden was in Shakespeares King Lear en ook in Hamlet, blijft de theaterpodia in velerlei karakterologi sche varianten obsederen. Tot in de laatste decennia van de twin tigste eeuw is hij aanwezig, in Stravinsky’s oratorium Oedipus Rex, op tekst van Cocteau tot in het cinematografische meester werk Edipo Re van de Italiaanse cineast Pier Paolo Pasolini. Als hermeneutisch object doet zijn dochter Antigone niet voor haar vader onder. Zij is bekend uit een eerdere tragedie van Sopho cles (442 v. Chr. ). Ook Antigone personifieert een onuitwisbaar beeld van ethos van de westerse beschaving. Haar volstrekte auto nomie zet psychoanalytici aan het denken. Lacan interpreteert Antigone in zijn ethiek van de psychoanalyse op grond van haar absolute individualiteit. Freud, die zich intens identificeerde met
9