Museumtijdschrift 3 - 2022

museumtijdschrift nr 3 • 2022

Etel Adnan

KLEUREN ZONDER GRENZEN Amsterdam, Van Gogh Museum

nr 3 april-mei 2022 • € 10,50 • verschijnt 8x per jaar

1 april – 1 november 2022

Jeanne Bieruma Oosting

Eigenzinnige freule Antwerpen

Virginalen

Kunst en muziek

Bergen, Museum Kranenburgh hand in hand Amstelveen

Marokko

Noord-Afrikaanse blik op moderne kunst

+ de tentoonstellingsagenda 40 pagina’s gratis bijlage www.museumtijd

BP

nationaalglasmuseum.nl

kanonnen, blauwe ballen, fonteinen en fabeldieren

Nederland

l 18 april schrift.n

Het meest complete overzicht

29 mei

INHOUDmuseumtijdschrift.nl

Etel Adnan, zonder titel (detail), 2015, olieverf op doek, 36 x 50 cm, part. coll. © erven kunstenaar, courtesy Galerie Lelong & Co, Parijs

30

nr 3 / april-mei 2022

Jeanne Bieruma Oosting, ‘Magnolia’, ca. 1961, litho, 39,5 x 49,5 cm, Stichting Nobilis Centrum voor Prentkunst, Fochteloo (foto: Sijtze Veldema)

68

64 8

CENT MENTZEL O: VIN FOT

36 HEDENDAAGSE KUNST

24 Etel Adnan

De vorig jaar overleden grande dame zocht een universele beeldtaal door Joke de Wolf MODERNE KUNST

44

Chris tie

13-20

n Meindertsm

30 Jeannes zomer a

MUSEUM - KORT Museumtijdschrifttips: De mooiste tentoonstellingen in binnen- en buitenland

Jeanne Bieruma Oosting geëerd met maar liefst vijf tentoonstellingen door Machteld Leij OUDE KUNST

36 Klavierkunst

Uit klavecimbels en virginalen stijgen verrassende verhalen op door Erik Spaans INTERVIEW

75-81

MUSEUM & MEER het atelier Sam Hersbach een dag uit het leven van Melanie Bonajo boeken recensies en tips de lezerspagina ‘De bezoeker’, aanbiedingen en reacties COLUMNS

42

Pauline Broekema De sporen van weer en wind

63

De museumtuin Rijksmuseum, Amsterdam

35

Museumtijdschriftarrangement Lezing + bezoek ‘Jeanne Bieruma Oosting’

44 Christien Meindertsma

Ontwerper van de toekomst geeft een inkijkje in haar praktijk door Anneke van Wolfswinkel MODERNE EN HEDENDAAGSE KUNST

50 Het andere Marokko

Wat weten we eigenlijk over moderne kunst uit Marokko? Een overzicht door Kees Keijer KUNST EN ERFGOED

56 Depotshop

Website vol museumstukken: een buitenkans voor verzamelaars door Edo Dijksterhuis HEDENDAAGSE KUNST

64 Petrit Halilaj

Kosovaarse vluchteling maakt betoverende installaties door Robert-Jan Muller REDACTIE OP PAD

68 Onverwacht Almere

De Floriade, veel buitenkunst en knotsgekke architectuur: het kan in Almere door de redactie

9

Liefde voor kleur en de wereld om ons heen

24

HEDENDAAGSEKUNST-

Zonder titel, 2010, olieverf op doek, 24 x 30 cm, Musée d’Art Moderne Grand-Duc Jean, Luxemburg © erven kunstenaar (foto: Rémi Villaggi)

Sinds haar doorbraak op 87-jarige leeftijd zijn de geabstraheerde landschappen van Etal Adnan onontkoombaar. Het Van Gogh Museum toont haar zoektocht naar een taal zonder woorden.

DOOR JOKE DE WOLF

as op haar 34ste maakte Etel Adnan (1925-2021) haar eerste schilderij. Ze zette de verf direct vanuit de tube op het doek, zonder te mengen. “Ik was geïnteresseerd in de directe schoonheid van kleur”, vertelde de Libanees-Amerikaanse kunstenaar, kort voor haar overlijden.

Vaak vormde een rood vierkant het centrum van haar kleine doeken, zonder enige aarzeling bouwde ze daar een wereld omheen. Een wereld waar iedereen welkom is, ongeacht taalbarrières.

Het Van Gogh Museum in Amsterdam presenteert met ‘Kleur als taal’ de eerste overzichtstentoonstelling van Etel Adnan in Nederland, met zo’n tachtig werken – naast schilderijen ook leporello’s en tapijten – uit collecties van over de hele wereld.

Ze zijn te zien in combinatie met enkele schilderijen en tekeningen van Vincent van Gogh. Net als ‘The Joy of Nature’, de tentoonstelling over de Britse schilder David Hockney uit 2019, is ook deze tentoonstelling gemaakt in samenwerking met de hedendaagse kunstenaar zelf.

Hoewel ze vanaf haar 34ste altijd is blijven schilde-

25

‘Zelfportret’, 1939, olieverf op karton, 50 x 40,5 cm, Museum Henriette Polak, Zutphen

*

UIT DE VERGETELHEID Haar schilderijen werden óf als typisch vrouwelijk, of als ‘te mannelijk’ gezien. Het grote publiek hield van haar werk, recensenten waren kritisch.

Deze zomer is ze terug, met vijf tentoonstellingen: Jeanne Bieruma Oosting. DOOR MACHTELD LEIJ

30

MODERNEKUNST-

‘Naakt, haar kousen aantrekkend’, uit de serie ‘Chairs’, 1931, litho, 40,5 x 28 cm, Museum Belvédère, Heerenveen

**

Frans Francken II, ‘De doortocht van Mozes en de kinderen van Israël door de Rode Zee’, ca. 1620, olieverf op paneel, 118 x 214,5 cm, The Phoebus Foundation, Antwerpen

Kunst waar muziek in zit

Muziek en beeldende kunst gaan hand in hand in de tentoon­stelling ‘Klavier’.

Virginalen, klavecimbels en orgels uit de zestiende en zeventiende eeuw blijken vaak verborgen betekenissen te hebben.

DOOR ERIK SPAANS

36

OUDEKUNST-

H

Jacob Ochtervelt, ‘Musicerend trio’ (detail), ca 1675-80, olieverf op doek, 84,5 x 75 cm, National Gallery, Londen

et kostte heel wat gepeins en gepuzzel voordat De doortocht van Mozes en de kinderen van Israël door de Rode Zee van Frans Francken II zijn geheimen prijsgaf. Het paneel, van rond 1620, werd in 2018 op een veiling gekocht door de Antwerpse Phoebus Foundation. Dat zo’n groot schilderij een paneel als drager had, was ongebruikelijk.

Ook de compositie was eigenaardig: Mozes, helemaal rechts in de stoet men­ sen, was gereduceerd tot een figurant in zijn eigen verhaal, terwijl dansende en musicerende figuren een centrale plek innamen. Dit deed vermoeden dat het paneel ooit het deksel van een klavecimbel was geweest. Het materiaal wees eveneens in die richting: populierenhout werd veel gebruikt voor klavierinstrumenten.

Het paneel was echter te groot om als dek­ sel van een klavecimbel te hebben gefun­ geerd. Tenzij het een zogeheten ‘dubbelin­ strument’ betrof. Zo’n zeldzaam muzikaal bakbeest telt drie klavieren ofwel toetsen­

borden en is een hybride van een klave­ cimbel en een virginaal (zie het kader op pagina 39). Een prijziger instrument zal in het zeventiende-eeuwse Antwerpen amper te krijgen zijn geweest en dat ver­ klaart waarom voor de beschildering een kunstenaar van statuur werd ingehuurd.

Raadsel opgelost.

Nou ja, niet helemaal natuurlijk. Want de vraag resteert wie zich zo’n groot en duur instrument kon veroorloven. Een vorste­ lijke opdrachtgever? Of wellicht de Ant­ werpse familie Duarte – schatrijk gewor­ den in de juwelenhandel en in het bezit van ten minste vijf klavecimbels en virginalen.

Hoe dan ook, het Mozespaneel vormt een van de blikvangers in de tentoonstelling ‘Klavier – virginalen, klavecimbels en orgels verbeeld in de 16e en 17e eeuw’.

NIJVERHEID

De muzikale familie Duarte komt meer dan eens ter sprake in ‘Klavier’, een tentoon­ stelling op twee Antwerpse locaties: het Snijders&Rockoxhuis en Museum Vlees­ huis. Bij dat laatste museum worden niet alleen de beschilderde deksels van klave­

cimbels en virginalen getoond, maar ook de instrumenten zelf. In het Snij­ ders&Rockoxhuis is een mooie selectie van geschilderde interieurstukken te zien uit zowel de Noordelijke als de Zuidelijke Nederlanden, waarop klavierinstrumen­ ten zijn afgebeeld. Daaronder zijn werken van Maerten de Vos, Gabriël Metsu, Jan Miense Molenaer en Jan Steen.

Tussen 1560 en 1660 gold Antwerpen onbetwist als de stad waar ’s werelds bekwaamste klavecimbelbouwers te vin­ den waren. Jaarlijks werden hier honder­ den klavecimbels en virginalen van hoge kwaliteit vervaardigd. Ook de orgelbouw was een bloeiende tak van nijverheid in Antwerpen. Met name de werkplaats van de familie Ruckers-Couchet was op al deze terreinen vermaard tot ver buiten de lands­ grenzen. De grondlegger van het bedrijf was Hans Ruckers, die zich omstreeks 1570 in Antwerpen vestigde en er een woonhuis annex atelier in de Jodenstraat kocht, dat hij ‘De cleyn clavecingel’ noemde.

De firma Ruckers-Couchet werkte samen met een omvangrijke poule van hand­ werkslieden die onderstellen, toetsen en

37

MODERNE& HEDENDAAGSE KUNST-

links: Hassan Hajjaj, ‘Imaan in Da Shop’, 2020, foto, houten lijst met theeblikken, courtesy kunstenaar, Imaan Hammam en Vanity Fair

Dromen van Marokko

Veel westerse kunstenaars laafden zich aan de schilder­achtigheid van Marokko, maar hoe zit het eigenlijk met de moderne kunst in het land zelf? Het Cobra Museum toont een overzicht, waarin oude ambachten, westerse invloeden en een verlangen naar spiritualiteit samenkomen. DOOR KEES KEIJER

Sidi El Karchi, ‘Waiting’, 2016, olieverf, acryl en lak op doek, 140 x 130 cm, part. coll.

e schoonheid van Marokko oefende in de negentiende en twintigste eeuw een grote aantrekkingskracht uit op Europese en Amerikaanse kunstenaars. Eugène Delacroix (1798-1863) was diep onder de indruk van een bezoek aan het Noord-Afrikaanse land in 1832, hij zou de rest van zijn leven inspiratie putten uit de indrukken die hij er opdeed. John Singer Sargent (1856-1925) legde zijn reis vast in een reeks bijzondere aquarellen en Henri Matisse (1869-1954) liet zich verrassen door het kleurenpalet van de havenstad Tanger. In het interbellum werd het exotische beeld van Marokko ook door Hollywood ontdekt, zoals in de speelfilm Morocco (1930) van regisseur Josef von Sternberg, met Marlene Dietrich en Gary Cooper. Tanger was in de jaren zestig ook geliefd bij rock­sterren als Jimi Hendrix en beatgenerationschrijvers als Allen Ginsberg en Jack Kerouac.

Maar wat weten we eigenlijk over kunst uit Marokko zelf? Te weinig, vindt de Marokkaans-Nederlandse schrijver Abdelkader Benali (1975), die de tentoonstelling ‘Het andere verhaal’ samenstelde in het Cobra Museum voor Moderne Kunst in Amstelveen. De expositie richt zich op de periode 1956 tot nu en haakt in op een hernieuwde

51

Picasso, wanderlust en uurwerken

Lezen

Reizen

Klokkijken

Pablo Picasso, ‘Vrouw met boek’ (detail), 1932

Ferdinand Hart Nibbrig, ‘Het dal van de Rummel bij Constantine, Algerije’ (detail), 1906

André Antoine Ravrio, ‘Liefde verbergt de tijd’ (detail), 1813

ZIE KUNST TOT LEVEN KOMEN

Museumtijdschrift nummer 4 ligt op 31 mei in de winkel

Meer lezen? Kijk op www.museumtijdschrift.nl voor actuele informatie, tips, recensies en interviews

Museumtijdschrift verschijnt 8x per jaar

(om de 6 weken en tijdens zomer en winter om de 8 weken)

Een prachtig welkomstcadeau voor nieuwe abonnees

We varen mee aan boord van de overvolle trekschuit, kopen mooie prenten in gespecialiseerde winkels en drijven de spot met de liefde van Hollanders voor boter. Samen met de reizigers ontmoeten we beroemde kunstenaars, verzamelaars en geleerden. De pakkende beschrijvingen uit de reisverslagen zijn fraai geïllustreerd met kunstwerken en historische gebruiksvoorwerpen uit Nederlandse museumcollecties. Op bezoek in de Republiek biedt zo een levendig en verrassend beeld van de jonge republiek.

Reisverslagen uit de zeventiende en achttiende eeuw

Angela Jager & Marije Osnabrugge

W W W. W B O O K S . C O M

L

imburg. Dat is voor velen glooiende heuvels, oude monumenten en katholieke folklore. Weinigen weten hoezeer dit gebied mede dankzij kunstenaars een eigen identiteit heeft opgebouwd.

De schilderkunst als autonome discipline kwam er pas laat tot bloei. Voor een deel arriveerde zij er met de schilders van de Haagse School. In de streek zelf waren kunstenaars veelal afhankelijk van opdrachten door de kerk. Onder hen bevonden zich behalve beeldhouwers van niveau, ook wand- en glasschilders, die een eigen

stijl ontwikkelden. Dit leidde tot spanningen met de kerkelijke autoriteiten, die hun greep op de samenleving verloren.

In de jaren vijftig neemt de schilderkunst er een enorme vlucht. Daarbij ontstaan controverses, tussen hen die zich op de internationale kunst richten en degenen die vooral kijken naar de eigen regio. De schilders van Limburg neemt de lezer mee in een voor velen onbekend verhaal, waarin kunst uit Limburg niet zo vreemd blijkt als het misschien op het eerste gezicht lijkt.

de schilders van

Limburg

schilders van

De veelzijdige verslagen van de reizigers schetsen een beeld van hoe zij het land, de cultuur en de inwoners beleven. Het zijn fascinerende momentopnamen van een land in ontwikkeling. Hoe was het voor buitenstaanders om door de Republiek te reizen? Wat trok onderweg hun aandacht en wat vonden zij van het land, de cultuur en de mensen?

Op bezoek in de Republiek

de

GOUD EN KLEURRIJK

In de zeventiende en achttiende eeuw trekken reizigers uit de hele wereld naar de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden voor zaken, studie of uit louter nieuwsgierigheid.

Kunst in Limburg 1860-1960 Roermond – kerk en kunst Impulsen van buiten Maastricht Na de Tweede Wereldoorlog cadeau Ontkerkelijking bij een jaarDe ontdekking van Limburg abonnement Kunstonderwijs De mijnen Vernieuwing en tegenbeweging

Limburg

GUSTAV KLIMT

Op bezoek in de Republiek Reisverslagen uit de zeventiende en achttiende eeuw

Op bezoek in de Republiek Reisverslagen uit de zeventiende en achttiende eeuw

Gustav Klimt, Judith (detail), 1901, olieverf op doek, 84 x 42 cm, Österreichische Galerie Belvedere, Wenen, Oostenrijk © akg-images / Erich Lessing; De Kus (detail), 1908, olieverf op doek, 180 x 180 cm, Österreichische Galerie Belvedere, Wenen, Oostenrijk © akg-images / Erich Lessing; Portret van Adele Bloch-Bauer I (detail), 1907, olieverf op doek, 138 x 138 cm, Neue Galerie, New York, USA © Luisa Ricciarini / Bridgeman Images; De vriendinnen (detail), 1916-1917, Salzbourg, Galerie Welz, verloren gegaan bij brand in 1945 © Bridgeman Images; Gustav Klimt, werktekening voor de Stoclet-fries (Brussels), detail: De Levensboom, 1905-1909, gevonden in de collectie van het Oostenrijks Museum voor Toegepaste Kunst, Wenen, Photo: De Agostini Picture Library / Bridgeman Images; werktekening voor de Stoclet-fries (Brussels), detail: De Verwachting, 1905-1909, gevonden in de collectie van het Oostenrijks Museum voor Toegepaste Kunst, Wenen © Peter Willi / Bridgeman Images

VOLGEND NUMMER

Zaan de schilders van de

26

26

cadeau bij een tweejarig abonnement

Naamloos-2 1

22 APRIL - 31 DECEMBER 2022 CREATIEVE LEIDING GIANFRANCO

IANNUZZI - RENATO GATTO - MASSIMILIANO SICCARDI DIGITAL ®

GRAFISCH ONTWERP & ANIMATIES CUTBACK PRODUCTIE CULTURESPACES

KORTE EXPOSITIE

HUNDERTWASSER IN DE VOETSPOREN VAN DE WIENER SECESSION

26-03-2021 14:00

De schilders van Limburg & De schilders van de Zaan Op bezoek in de Republiek | Reisverslagen uit de zeventiende en achttiende eeuw In de zeventiende en achttiende eeuw trekken reizigers uit de hele wereld naar de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden voor zaken, studie of uit louter nieuwsgierigheid. De veelzijdige verslagen van de reizigers en de vele illustraties schetsen een levendig en verrassend beeld van hoe zij het land, de cultuur en de inwoners beleven.

Limburg. Dat is voor velen glooiende heuvels, oude monumenten en katholieke folklore. Weinigen weten hoezeer dit gebied mede dankzij kunstenaars een eigen identiteit heeft opgebouwd. In dit boek wordt dit verhaal verteld tegen het licht van de jonge geschiedenis van de provincie.

240 pagina’s, gebonden, 19,7 x 19,7 cm, ISBN 978 94 625 8438 9

De Zaanstreek, een bedrijvige wereld van huizen en fabrieken, molens en schepen met de Zaan als stromende snelweg. De Zaankanter staat bekend als nuchter en eigenzinnig. Achter die nuchterheid schuilt een grote trots en een onvoorwaardelijke liefde voor de streek. De schilders van de Zaan bewijzen het.

128 pagina’s, gebonden, 22,5 x 27 cm, ISBN 978 94 625 8465 5

240 pagina’s, gebonden, 19,7 x 19,7 cm, ISBN 978 94 625 8427 3

€ 24,95

€ 24,95 per boek

OOK VERKRIJGBAAR IN DE BOEKHANDEL, BESTEL OP WWW.WBOOKS.COM OF BEL 038 - 467 34 00