Waddenland Magazine 2017 by waddenlandNL

addenland Het toeristisch magazine voor Noordwest Groningen | 2017

MAGAZINE Dark Sky Park Lauwersmeer

Als de nacht valt...

Proef het pure lekkers

Waddenland Boerenland

Plankton

Het grootste wonder van zee

Waddenland

Waar de zee het land kust...

Off the Beaten Track

Welkom in Waddenland, daar waar Nederland de Waddenzee kust...

In deze uitgave

14 Wat fijn dat je er bent! Het gastvrije Groninger Waddenland ontvangt je met open armen.

Als de nacht valt…

Beleef de ultieme wildernis van Waddenland

Én, met gezonde zeelucht, frisse wind, prachtige wolkenluchten, verrassende architectuur en cultuur, uitstekende restaurantjes, kleinschalige musea, galerieën, tuinen en volop attracties. Dit is de regio waar de strijd tegen het water het landschap heeft

Het wonder van plankton

Fiere wierden en kronkelende maren

Proef het pure lekkers van Waddenland

midden op de wierde gebouwd, steken fier boven de dorpen uit.

Waddenland met alle zintuigen

voormalige prielen en geulen zorgden eerder voor afwatering bij eb en

Winsum heeft van alles twee

Op bedevaart in Waddenland

Waar de zee het land kust

Waddenland Off the beaten track

grens van zilt en zoet water. Ook is het de plek waar duizenden vogels

Schiermonnikoog

neerstrijken voor voedsel op hun reis van noord naar zuid en andersom.

Wat te zien, doen, beleven in Waddenland

Accommodaties: Hotels, B&B’s Campings en Groepsaccommodaties

En dan is er de Waddenzee… In 2009 door UNESCO tot Werelderfgoed

Restaurants en Culinaire adressen

wereld. Hier zijn meer dan 10.000 soorten planten en dieren te vinden,

Evenementen en activiteiten agenda Waddenland 2017

gevormd. De sporen hiervan zijn nog steeds heel zichtbaar in het landschap. Bezoek de karakteristieke wierdendorpen, herkenbaar aan hun hoge ligging in het landschap. De eeuwenoude kerken, veelal Bevaar de maren, die zwierig kronkelen door het landschap. Deze vloed. Bezoek twee Nationale Parken en een Werelderfgoed in één weekend, of zelfs in één dag! Nationaal Park Lauwersmeer, tevens Dark Sky Park is een van de mooiste parken van ons land met unieke natuur op de

Het eiland Schiermonnikoog, tevens Nationaal Park, ligt op slechts 40 minuten varen van Lauwersoog.

uitgeroepen. Dit is het grootse aaneengesloten getijdengebied ter die zich continu aanpassen aan de steeds veranderende omgeving. Nergens anders op aarde is er zo een dynamisch natuurlandschap gevormd door water en wind.

Toeristische Informatie Punten en andere belangrijke adressen

Marnedrukkers heeft in samenwerking met Stichting Promotie Waddenland deze eerste editie van het Waddenland Magazine tot stand gebracht. Het is een prachtige uitgave geworden. Het magazine nodigt én daagt je uit om op ontdekkingstocht te gaan en zelf de

unieke kwaliteiten van Waddenland te beleven en ervaren. Kortom, kom langs, ontdek het zelf en ga het zien! Want, waar zout en zoet elkaar ontmoeten, waar zee en zilte lucht verbinden, waar

zintuigen tot in het diepst geprikkeld worden, daar waar je kunt zien en zijn, daar ontstaat zicht!

addenlandMagazine 2017

Guus Sligter

Anneke Sijpkens-Luitjens

Marnedrukkers

Stichting Promotie Waddenland

Als de nacht valt… Stel je eens voor… in bed lig je nog wat te mijmeren, voordat je in slaap valt. Door het open raam hoor je kwakende kikkers en in de verte roept een uil. Je staat op en kijkt naar buiten. Wat is het hier donker! Sterren die je nooit eerder zag, fonkelen je toe. Ineens begrijp je waarom Nationaal Park Lauwersmeer sinds 2016 officieel de titel Dark Sky Park mag voeren. Want als hier de nacht valt, dan valt hij goed. Ontdek de nacht in het Lauwersmeergebied, bijvoorbeeld door op pad te gaan met de boswachter.

Welkom in het duister

bijvoorbeeld minder op zoek naar eten

Paar lichtjes

Een Dark Sky Park word je niet zomaar.

als het niet donker genoeg is. Maar ook

Loop bijvoorbeeld een rondje door het

De International Dark Sky Association

de mens ondervindt hinder van een teveel

Ballastplaatbos bij park Suyderoogh.

(IDA) beoordeelt of een gebied voldoet

aan nachtelijk licht. Zo lijkt het er sterk

Donker, bijna onheilspellend water wordt

aan de voorwaarden. Het is er intens

op dat we duister nodig hebben voor een

afgewisseld door lichtjes in de

donker en die duisternis wordt ook

goede nachtrust.

verte: vooral als het waait een

actief beschermd. Daarnaast zijn mensen welkom om het gebied ’s nachts

Wandelen omringd door donkerte

Ook een avondwandeling

te bezoeken en zo van de duisternis

De beste manier om de duisternis van

in de haven van

te genieten. Op dit moment zijn er

het Lauwersmeergebied te ervaren is

Lauwersoog is een

er wereldwijd

wereldwijd iets meer dan veertig Dark Sky

met een nachtelijke wandeling. Zeker

unieke ervaring. In het

iets meer dan

Parks, waaronder bekende gebieden als

als je toch al op een van de campings

donker zie je door de

Death Valley en de Grand Canyon in de

of bungalowparken in de buurt van

schaarse verlichting

Verenigde Staten.

het Lauwersmeer overnacht, liggen de

op de schepen hun

wandelroutes letterlijk naast de deur.

silhouetten in het water

De donkere kant van licht

Natuurlijk kun je op eigen gelegenheid

weerspiegelen. In de verte

Dat Nationaal Park Lauwersmeer

op pad (mits voorzichtig en goed

kun je zelfs Schiermonnikoog zien

tussen dit rijtje aan indrukwekkende

voorbereid). Maar je kunt ook kiezen voor

liggen.

natuurgebieden mag staan is erg

een van de zes korte routes die in Dark

bijzonder. Niet in de laatste plaats omdat

Sky Park Lauwersmeer zijn uitgestippeld.

Bang in het donker?

Nederland een van de landen is met

Je vindt deze routes in de gratis Dag-

Niet iedereen loopt warm voor het donker.

de meeste lichtvervuiling ter wereld.

en Nachtkaart van Nationaal Park

Boswachter Jaap van Staatsbosbeheer

Door nachtelijke verlichting wordt echte

Lauwersmeer; zie het kader bij dit artikel

vertelt dat vooral kinderen, maar zeker

duisternis steeds zeldzamer. Dieren

voor de afhaalpunten.

ook volwassenen soms bang zijn in het

hebben hier last van. Vleermuizen gaan

‘Op dit

spannende gewaarwording.

addenlandMagazine 2017

moment zijn

veertig Dark Sky Parks...’

duister. “Dat komt omdat we gewend

‘De titel Dark

zijn vooral onze ogen te gebruiken. Als

Sky Park heeft

kunnen zien waar het vandaan komt,

niet alleen

we een raar geluid horen en niet meteen

neemt onze fantasie het over.”

betekenis in het

Nachtelijke excursies

heden, maar

ben-niet-bang-in-het-donker’-excursies,”

ook voor de toekomst.’

“Daarom organiseren we zogenaamde ‘Ik-

gaat Jaap verder. “Dit zijn korte wandelingen door het donker van het Lauwersmeergebied,

Mee met de boswachter

voornamelijk voor jonge kinderen, maar

Elisabeth woont sinds 2003 in Lauwersoog en

volwassenen zijn ook welkom. We gaan steeds

ging al meerdere malen mee met een excursie.

een stukje donkerder, op het eind zelfs over een

“Er is weinig in het Lauwersmeergebied dat

smal paadje door het bos. Ondertussen hoor je

de boswachters niet weten. Wat heel leuk is,

misschien een bosuil, of geritsel in de bosjes. En

is dat je op plekken komt waar je anders niet

bij onbewolkt weer zie je de sterrenhemel.”

mag komen. En dan zie je soms heel zeldzame dingen.”

Eropuit in de late of juist vroege uurtjes Trek op eigen gelegenheid de duisternis van Nationaal Park Lauwersmeer in met de Dag- en Nachtkaart. Deze speciaal ontwikkelde folder vertelt je alles over het ontstaan van het Lauwersmeergebied en de unieke dieren

Onder de heldere hemel “We organiseren nog meer nachtelijke

Koester het duister

en planten die er leven. Met behulp van de kaart kun je zes verschillende nachtelijke routes wandelen. Misschien

excursies. Bijvoorbeeld bij volle maan. Je

De titel Dark Sky Park heeft niet alleen betekenis

kun je zelfs de in de folder uitgelegde sterrenbeelden in de donkere hemel ontdekken. De Dag- en Nachtkaart is

ziet dan weliswaar minder sterren, maar

in het heden, maar ook voor de toekomst. Het

gratis verkrijgbaar bij de Toeristische Informatie Punten Waddenland en Activiteitencentrum De Bosschuur van

zult ineens ontdekken dat de maan net als

is van belang om de duisternis in het gebied

Staatsbosbeheer.

de zon schaduwen veroorzaakt! Tijdens

te koesteren en te beschermen. Zo kunnen

andere wandelingen gaan we op zoek naar

we ook in de toekomst blijven genieten van

sterrenbeelden, zoals Perseus en de Kleine en de

het echte donker van de nacht en een heldere

Grote Beer. Medio augustus ben je vrijwel zeker

sterrenhemel. Gelukkig maar, want er valt nog

van vallende sterren van de meteorenzwerm

zo veel te beleven. Wist je bijvoorbeeld dat je op

Perseïden. Bij mooi weer is dat prachtig om te

sommige dagen in het Lauwersmeergebied zelfs

aanschouwen.”

het Noorderlicht kunt zien?

Activiteitencentrum De Bosschuur van Staatsbosbeheer is een ideaal startpunt om Nationaal Park Lauwersmeer te gaan verkennen. De Bosschuur organiseert regelmatig nachtelijke excursies onder leiding van een boswachter. Je vindt Activiteitencentrum De Bosschuur aan De Rug 1 in Lauwersoog, nabij bungalowpark Suyderoogh. Kijk op www. staatsbosbeheer.nl/natuurgebieden/lauwersmeer voor de activiteiten, de openingstijden en meer informatie over het gebied.

Of beleef de nacht in dit gebied met een vaartocht. Met de Dark Sky Expeditie vaar je over het Lauwersmeer. Een gids vertelt je allerlei wetenswaardigheden en ondertussen kun je genieten van het nachtelijke uitzicht en de sterrenhemel die, bij helder weer, boven je fonkelt en schittert. Kijk op www.lauwersoog.nl voor de mogelijkheden.

Nog beter de sterren boven het Dark Sky Park bekijken kan bij de sterrenwacht in Ulrum. In de tuin van de sterrenwacht staat een klein huisje met een telescoop. Bezoek en bezichtiging enkel op afspraak, zie www.sterrenwachtulrum.nl voor meer informatie.

Tijdens de jaarlijkse Nacht van de Nacht worden er door heel Nederland activiteiten georganiseerd om de donkerte van de nacht te ervaren. Ook in en rond het Lauwersmeergebied zijn er dan extra activiteiten, zowel voor volwassenen als voor kinderen. In 2017 vindt de Nacht van de Nacht plaats van zaterdag 28 op zondag 29 oktober. Kijk op www.nachtvandenacht.nl voor meer informatie. Meer informatie over Nationaal Park en Dark Sky Park Lauwersmeer: lauwersmeer.groningen.nl staatsbosbeheer.nl waddenland.groningen.nl

addenlandMagazine 2017

een compleet assortiment zonwering en horren Deco Home van Duinen vindt u als Shop in Shop bij Service Bouwmarkt van Duinen. U vindt bij Deco Home van Duinen een uitgebreid assortiment raamdecoratie, zonwering en horren. Kom langs in onze winkel en laat u inspireren.

KNOL LEENS

• • • •

Valge 12 0595 57 14 23

Groninger koek, Speltbrood en diverse andere streekproducten Dagelijks ruime sortering brood en vers gebak Diverse hartige en vers belegde broodjes Gezellige lunchroom met terras

Nieuwbouw Verbouw Onderhoud Renovatie Restauratie Rietemastraat 16 9965 RT LEENS T (0595) 572 715

info@bouwbedrijfschikan.nl

M 06 55325687

Openingstijden: ma t/m vrijdag: 8.00 - 18.00 • Zaterdag: 8.00 - 16.00 Online bestellen mogelijk via de website!

Deco Home en Service Bouwmarkt Van Duinen Nijverheidsweg 5, Leens, Tel.: 0595 - 57 15 20, www.vanduinenonline.nl

www.bakkerijpeters.nl

Service Klusmarkt Van Duinen Stationsstraat 15, 9843 AD Grijpskerk, Tel.: 0594-213979

DAAN LANTING TWEEWIELERS

tevens uw sleutelspecialist en verhuur en verkoop van aanhangwagens

Het mode-centrum van Noord-Groningen Meer dan 500 m2 dames- en herenmode; verrassende mode voor betaalbare prijzen.

Schoenmode en reparatie

Zuidema Leens

H oof ds t ra a t 1 8 a

Jan Zijlmasingel 23 - 9965 PV Leens Telefoon (0595) 57 25 30

Te l . 0 5 9 5 - 5 7 1 5 1 6

Al 60 jaar een begrip in de Marne

Leens KNOL LEENS Winkelcentrum de Marren De Nije Nering 6, 9965 NA Leens, 0595 438 012 info@salonhaarscherpleens.nl

Valge 12

reserveer online op 0595 57 14 23 www.salonhaarscherpleens.nl Drogisterij / Parfumerie Schoonheidssalon Cadeau artikelen (Pas)-fotoservice, (direct print) Boeken / tijdschriften Kantoorartikelen Wens- / ansichtkaarten Rookwaren

Van Duinen De Nije Nering

10 Leens

volg ons ook op

Uw Schoenmaker

0595-200201

Het mooie dorp Leens is het centrum van de gemeente de Marne, waaronder bijvoorbeeld ook Lauwersoog, Zoutkamp en Pieterburen vallen. U kunt in Leens voor bijna al uw dagelijkse boodschappen terecht. Zo vindt u hier de supermarkten Jumbo en Aldi, een ambachtelijke bakkerij, een drogist, een modezaak, een schoenenzaak, een kapper, een bouwmarkt, een warenhuis, een fietsenverhuur, enz. Bij alle winkels in Leens kunt u gratis parkeren voor de deur. In het winkelcentrum bevindt zich boven-

dien het unieke project “Het Winkelhuis”: vele kleine bazaar-achtige winkeltjes onder een dak met streekproducten, leuke hebbe-dingetjes, snuisterijen, enz. Naast deze winkels biedt Leens ook diverse horecagelegenheden, een echte DoeZoo, een fitnesscentrum en natuurlijk het Landgoed Verhildersum. Kortom, dit wierdendorp is de ideale plaats voor al uw inkopen en ook voor een leuk dagje uit.

Leens

Kom snel eens langs bij:

Valge 29-31 LEENS Tel. 0595-571655

Huisdier&Zo De Nije Nering 12 9965 NA Leens 06 106 453 22 info@huisdierenzo.nl Hét adres voor al uw dierenbenodigdheden: KVV van Kivo, Daily Meat en Kiezebrink, Tuigen, riemen en halsbanden van Rogue Royalty O.a. Jarco, Schesir en Applaws voor hond/kat Kasper voor vogels, kippen en knaagdieren

Voor verbouw en onderhoud Geert en Ronald Ritsema Leens tel. 0595-572327 / 06-52305174 timmerbedrijfritsema@hotmail.com

winkeldorp van de Marne info@drogisterijvanduinen.nl

leens@readshop.nl

addenlandMagazine 2017

Café Hammingh’s zomermenu Na een zomerse wandeling of fietstocht lekker op het terras genieten van Café Hammingh’s bekende Groningse mosterdsoep. Als het donker wordt gezellig aanschuiven voor ons wisselend à la carte menu of een 3-gangen Hammingh menu.

RESTAURANT

ZAALVERHUUR

OVERNACHTEN

Beleef de ultieme wildernis van Waddenland Waar vind je nou twee Nationaal Parken én een UNESCO Werelderfgoed op steenworp afstand van elkaar? Vrijwel nergens anders ter wereld dan in de regio Waddenland! De unieke Waddenzee wordt omarmd door

Café Hammingh telefoon (0594) 621275

Hunzeweg 32 9893 PC Garnwerd

info@cafehammingh.nl www.cafehammingh.nl

Nationaal Park Lauwersmeer en Nationaal Park Schiermonnikoog. Zó dichtbij elkaar dat je ze allemaal in één weekend zou kunnen bezoeken: de ultieme wildernisbeleving. Wat langer de tijd nemen kan natuurlijk ook.

SPECIALIST IN DE EXOTISCHE TUIN

Vaar mee met De Dageraad! Toe aan een heerlijk dagje weg? Geniet van het zeevissen en een heerlijke vaartocht langs de prachtige zandbanken met De Dageraad. In de zomer vissen wij op makreel en kabeljauw.

Bamboekwekerij Bamboo Spirit Hogeweg 29 9977 PE Kloosterburen

Wij varen iedere ochtend vanuit de vissershaven van Lauwersoog. Bel voor boekingen of meer informatie met de familie Drijver: 0519-297992

T 0595 481 281

www.dageraad.org

BAMBOOSPIRIT.NL

Sportvisserij Dageraad @msdageraad

Wij zien u graag op De Dageraad! WaddenlandMagazine 2017

Kies voor een weekend vol wild Waddenland

Waddenzee Werelderfgoed

2003 Nationaal Park, is vooral een befaamd

Een aantal stenen trappetjes langs de ruim 70

vogelgebied. Vogelaars kunnen duizenden

kilometer lange zeedijk leiden je naar boven.

trek- en watervogels bespieden vanuit de

Eenmaal bovenop de dijk kijk je ver uit over het

vogelkijkhutten. De zeearend met zijn spanwijdte

Wad. Het is misschien niet direct zichtbaar, maar

van ruim twee meter, niet voor niets ook wel de

onder en vlak boven de waterspiegel bevinden

vliegende deur genoemd, is de indrukwekkende

zich ruim 10.000 soorten dieren, van groot tot

kers op de taart.

Doen in de wildernis van Waddenland

piepklein, en bovendien zo’n 250 plantensoorten.

De vloed vult de prielen en geulen met water en

Leven op de bodem van de zee

zet de zandplaten onder water. Met eb zoeken

Maar er is meer te zien in deze nieuwe wildernis.

zeehonden de drooggevallen platen op om te

Schotse Hooglanders en wilde Konikpaarden

‘zonnen’ en doen de vogels zich te goed aan het

grazen op de weidse vlaktes en laten regelmatig

vele voedsel. Door deze unieke, rijke natuur is

hun snuiten zien. En op de nog wat zilte

de Waddenzee in juni 2009 door UNESCO tot

voormalige zeebodem groeien zeldzame

Werelderfgoed verklaard.

orchideeën en parnassia. Het netwerk aan routes

Weekend Wildernis

monnikoog. Veel organisaties

Kies voor een weekend vol

bieden wadlooptochten aan in

wild Waddenland met het

combinatie met een boottocht.

speciale Weekend Wildernis

Ideaal voor als niet iedereen

maakt het park bij uitstek goed te verkennen op

arrangement. Omdat de drie

van het gezelschap even fit is.

Met je voeten in het slik

de fiets of met een wandeling. Of laat het land

natuurgebieden zo dichtbij

Kijk op www.zeehondencen-

De meest stoere manier van het beleven van het

voor wat het is en geniet al varend of (kite-)

elkaar liggen, lenen ze zich

trum.nl en www.wadlopen.com

Wad is door zelf de drooggevallen zeebodem op

surfend van het water. Lekker luieren aan de

perfect voor een intensieve

voor de mogelijkheden.

te gaan en in het slik te staan. Iedereen zou in

oevers van het meer behoort natuurlijk ook tot

ontdekkingstocht in vogel-

ieder geval één keer in zijn of haar leven moeten

de mogelijkheden.

vlucht. De ultieme wildernisbe-

Oesters

kustroute, waarvan een deel in

leving! Kijk bij de arrangemen-

ding verdient de Noordzee-

Oesters plukken en rapen kan

Waddenland ligt. Het Lauwers-

wadlopen. Het zand dat zuigt aan je zolen, het

water rond je enkels, de zilte zeelucht in je neus

Nationaal Park Schiermonnikoog

ten op waddenland.groningen.

op het Wad of gewoon vanuit

meer van alle kanten bekijken

en de wind door je haren: je bent even helemaal

Slechts drie kwartier varen verderop vind je

nl voor meer informatie.

Lauweroog. Kijk op www.

kan met Rondje Lauwers-

één met het Wad. Diverse organisaties verzorgen

het derde unieke natuurgebied in de regio

wadlopen-pieterburen.nl en

meer, een fietsroute van 43

wadloopactiviteiten, van gemakkelijke tochten

Waddenland: het eiland Schiermonnikoog.

Vogelaars

www.ailand.nl voor geplande

kilometer. Zie www.wandelen.

met kinderen tot pittige tochten door geulen en

Het grootste gedeelte van dit slechts twintig

Vogelaars kunnen hun ogen

activiteiten.

groningen.nl, www.fietsen.

prielen. Ga op pad om je eigen oesters te rapen,

kilometer lange eiland werd in 1989 uitgeroepen

uitkijken in het gebied, bijvoor-

zeehonden te spotten of zelfs mee vrij te laten.

tot Nationaal Park. De grote verscheidenheid

beeld vanuit Observatietoren

Varen of zeilen

groningen.nl, www.wadden-

aan landschappen is wat het eiland zo speciaal

Ballastplaatbos, Vogelkijkhut

Varen of zeilen op het Lauwers-

wandelen.nl en www.wandel-

Varen en vissen

maakt. Bossen, duinen, strand, wadplaten,

Jaap Deensgat of Vogelkijkhut

meer of de Waddenzee? Ga

net.nl/noordzee-kustpad voor

Wie zich liever laat varen, ontdekt het Wad

de kwelder, de plas en de polder: zo’n klein

Achter de Zwarten. Ervaren

aan boord van een voormalig

de vele opties.

vanaf een boot, eventueel in combinatie met

oppervlak en toch zoveel variatie. Aan de

hoe groot een zeearend nu

reddingsschip, authentieke

een wadlooptocht. Ga bijvoorbeeld samen

westkant van Schiermonnikoog kun je heerlijk

echt is kan bij de plaat van

houten aak, klipper of rond-

met familie of vrienden de zee op met een

fietsen en wandelen. In oostelijke richting

cortenstaal waaruit de silhouet

vaartboot. Of ga sportvissen

auhentieke klipper of een sportvisboot. De

ontbreken de paden en is het vooral genieten

van een zeearend is uitgesne-

op zee! Bekijk de mogelijkhe-

mogelijkheden zijn bijna eindeloos. Ook op

van de ongerepte natuur met haar zeldzame

den.

de vaste wal kun je van het Wad genieten; eet

vogels en planten.

den op www.ms-tender.nl,

groningen.nl, www.waddenland.

www.gebroedersluden.nl,

Het Wad op

www.beleeflauwersoog.nl,

Meer dan de som der delen

Ga mee zeehonden vrijlaten

www.tourdewadden.nl en www.visserijmuseum.nl.

bijvoorbeeld een duurzaam gevangen visje in de haven van Lauwersoog met uitzicht op het Wad.

In elk van de drie natuurgebieden is meer dan

of vaar mee naar een van de

Nationaal Park Lauwersmeer

genoeg te doen voor een heel weekend of nog

drooggevallen zandplaten op

Toen de Lauwerzee in 1969 van de Waddenzee

langer. Nergens anders vind je twee Nationale

het Wad om een wandeling

Paden

werd afgesloten, ontstond het Lauwersmeer.

Parken én een Werelderfgoed zo binnen

over de zeebodem te maken.

Fietsers en wandelaars kunnen

De afsluiting en het zoete water maakten

handbereik bij elkaar. Een favoriet kiezen is dus

Afhankelijk van het tij, is er

gebruikmaken van een uitge-

van het meer een omgeving waar water,

helemaal niet nodig: het geheel is meer dan de

soms de mogelijkheid om

breid netwerk aan paden en

planten, dieren en mensen op een bijzondere

som der delen.

door te lopen naar Schier-

routes. Een speciale vermel-

manier samenkomen. Het Lauwersmeer, sinds

addenlandMagazine 2017

planktonobservatorium van Pierre Mollo, een

van autobanden en zelfs kleding. Gewoon

wereldberoemde bioloog die gespecialiseerd is

door slijtage. Gelukkig valt de hoeveelheid

in plankton. Hier hebben we geleerd hoe je naar

microplastic in de Waddenzee mee.”

plankton kunt kijken.” Antwoorden

‘...onder de

Gekke bewegingen

“Mooi is ook hoe plankton bekijken niet

“Plankton kijken is zo mooi en zo leuk! En

alleen problemen blootlegt, maar soms ook

zeespiegel

je hebt er bijna niets voor nodig: een netje,

antwoorden geeft. Zo beginnen de meeste

een pipetje, een pot en een microscoop. De

vissen als larve met een piepklein mondje. Als

verschillende soorten hebben gekke vormen

er dan geen klein genoeg plantaardig plankton

en kleuren en maken soms heel verrassende

is, dan hebben de larfjes niks te eten. Een

bewegingen. Ze springen vooruit, tollen, krioelen

prachtig paaiseizoen, de periode waarin de

en een bepaalde soort keert zichzelf zelfs

vissen zich voortplanten, kan een rijk visseizoen

binnenstebuiten. Soms schiet je echt in een lach

voorspiegelen, maar de echte voorspeller is het

tijdens het kijken.”

plankton.“

Wonderlijke wereld

Uitwaaien

“Plankton kijken is niet alleen leuk, het is ook

Op het dakterras van ’t Ailand blijkt de term

leerzaam; je maakt ook iets van het wonder van

‘uitwaaien’ een understatement. Uitkijkend

het leven in zee zichtbaar. Het leven op aarde

over de Waddenzee is er maar één gedachte

is zeer waarschijnlijk ontstaan uit plankton.

mogelijk. Daar onder de zeespiegel krioelen

Bovendien produceert plankton meer zuurstof

miljoenen microscopisch kleine plantjes en

dan alle regenwouden bij elkaar! Om dát te

beestjes. Essentieel voor ons ecosysteem en

zien krioelen, onder een microscoop, is een

minstens zo belangrijk voor de zuurstof in de

bijzondere gewaarwording. Het is als kijken

lucht. Een frisse neus aan zee halen krijgt ineens

over de zee, staat Proeflokaal ’t Ailand. Het is hier zonniger dan

naar de sterrenhemel. De omvang ervan is

een heel andere betekenis.

landinwaarts, maar het waait ook flink harder. Vissers Barbara en

nodig om ervan te kunnen genieten.”

krioelen

Het wonder van plankton In de haven van Lauwersoog aan het einde van de pier, uitkijkend

Jan zijn dan ook niet wezen vissen vanochtend. Wel heeft Barbara alle tijd om te vertellen over misschien wel het grootste wonder

miljoenen microscopisch kleine plantjes en beestjes.’

overweldigend, maar je hebt er geen kennis voor

Observaties Zo in het klein naar de natuur kijken kan ook confronterend zijn. “We willen dit wonder van

van de zee: plankton.

de natuur graag delen met anderen, maar vissen ook op plankton om bij te kunnen dragen aan

Plankton vissen

veel of overal weinig van is. Er is altijd iets. We

observaties. We zien ook wel eens microplastic

“We kunnen nu geen plankton vissen. Dat kan

zijn op zoek gegaan naar wat er wel is en dan

tussen het plankton drijven. Dan realiseer je

het best tijdens de laatste uren van eb. Bij vloed

vooral wat we kunnen oogsten met zo min

je dat alles uiteindelijk in zee terecht komt.

zit er veel te veel slib en organische troep in

mogelijk impact. Tegenwoordig oogsten we veel

Niet alleen zwerfafval, maar ook microdeeltjes

het water. Hierdoor zie je dan het plankton niet

zeewier, strandkrabben en oesters. Die oesters

meer.” Maar waarom vist een visser überhaupt

lieten ons inzien hoe belangrijk plankton voor de

op plankton? “Plankton is fantastisch mooi om

zee en voor de hele natuur is.”

Zelf plankton kijken Zin om de wondere wereld van plankton met je eigen ogen

naar te kijken. En misschien kan het antwoord geven op onze vragen. Op dit moment zwemt er

Plankton kijken

weinig vis. Op de Noordzee wel, maar de vissen

“In 2015 gingen we op studiereis naar Bretagne,

zwemmen de Waddenzee niet in.”

onder meer naar diverse oesterkwekers.

te zien? Je kunt met enige regelmaat bij ‘t Ailand terecht om plankton te vissen en onder een microscoop te bekijken. Het vissen gebeurt gewoon in de haven, vanaf de steiger. Deze activiteit is ook leuk voor jonge kinderen, die al die bijzondere

Oesters zijn zogenaamde ‘filter feeders’. Ze

Oogsten uit de zee

zuigen zeewater naar binnen en filteren daar

“Het mooie van de natuur is dat er nooit overal

het plankton uit. We gingen ook langs het

vormen en kleuren kunnen natekenen. www.ailand.nl

addenlandMagazine 2017

Advertorial

Tentoonstellingen en podiumevenementen

Museum De Buitenplaats Museum De Buitenplaats is er voor iedereen: van bezoekers met liefde voor kunst, muziek, literatuur en tuinen tot liefhebbers van historische en moderne architectuur. Het museumgebouw is een bezienswaardigheid op zich: het is een

Museumtuin

veelbesproken voorbeeld van organische architectuur. Elk jaar zijn er vier tentoonstellingen te zien in het museumpaviljoen. Deze exposities zijn gewijd aan hedendaagse figuratieve kunst in de breedste zin van het woord. Daarnaast schenkt het museum in een podiumprogrammering met muziek en literatuur aandacht aan andere muzen van de kunst. Raadpleeg de website voor een actueel overzicht van de tentoonstellingen en

Nijsinghhuis

podiumevenementen.

Openingstijden Het museum is geopend van dinsdag t/m zondag van 11:00-17:00 uur. Ook geopend op Paas- en Pinkstermaandag, gesloten op Eerste Kerstdag en Oud- en Nieuwjaarsdag en tijdens de inrichting van nieuwe exposities.

MuseumcafĂŠ

Museum De Buitenplaats Hoofdweg 76 9761 EK Eelde +31 (0)50 3095818 info@museumdebuitenplaats.nl www.museumdebuitenplaats.nl

addenlandMagazine 2017

Fiere

wierden en kronkelende maren

Eeuwenoud landschap

zich juist in Ezinge heeft gevestigd. Vele

Het Groninger wierdenlandschap is al

vondsten, waaronder die van Van Giffen,

eeuwenoud. Het behoort tot de oudste

staan hier tentoongesteld. Met een bezoek

cultuurlandschappen van Noordwest-Europa.

aan het museum krijg je een goed beeld van

De wierdendorpen zijn tussen 500 voor en

de ruim 2.000-jarige geschiedenis van het

1000 na het begin van onze jaartelling ontstaan.

wierdenlandschap.

De zee kwam in die tijd nog veel verder landinwaarts. Mensen stichtten nederzettingen

Niehove: wierdendorp in tact

op de kwelders, maar voelden zich niet veilig.

Hoe een wierdendorp er in volle glorie uitzag,

Ze wierpen daarom heuvels op waarop ze

kun je ervaren in het dorpje Niehove. Deze

beschermd tegen het wassende water konden

wierde wordt al zo’n 2.200 jaar onafgebroken

wonen. Omstreeks het jaar 1000 werd met

bewoond. Ondanks de tand des tijds is de

het bouwen van dijken begonnen. De wierden

oorspronkelijke structuur van het wierdendorp

werden overbodig en in sommige gevallen

bijna niet veranderd. Bovenop de wierde staat

afgegraven. De overgebleven wierden vormden

de kerk. Hieromheen is de rest van het dorp

later vaak het voetstuk voor de dorpskerk, die

gebouwd, in twee cirkels. De huizen zijn aan de

op het hoogste punt werd gebouwd.

voorkant op de kerk gericht en staan met de achterkanten naar de velden gekeerd. Typerend

‘Hoe je het land van wierden en maren ook bezoekt: je zult ervaren hoe zichtbaar de

Wereldberoemd wierdendorp

is het ‘spinnenweb’ aan paden: vanaf de kerk

De beroemdste wierde van Groningen is die

lopen smalle kerkenpaden naar de lager gelegen

van Ezinge. Deze wierde behoort tot de oudste

ringweg en het omringende land.

wierdengroep en is bovendien een van de grootste. Haar faam heeft zij echter vooral

Drankje aan het water

te danken aan archeoloog A.E. van Giffen.

Een ander bekend wierdendorp dat zeker een

Onder zijn leiding werd de wierde in de jaren

bezoek waard is, is Garnwerd. Ook hier zijn

20 en begin jaren 30 van de vorige eeuw

de smalle straten nog in tact. In Garnwerd ligt

voor een groot deel afgegraven. Het is dan

zelfs het smalste autostraatje van Nederland,

ook niet voor niets dat Museum Wierdenland

de Burgemeester Brouwerstraat. Een ander

eeuwenoude Sauwerd, Garnwerd, Feerwerd… is het je al opgevallen dat veel dorpsnamen in Groningen eindigen op ‘werd’? Dit achtervoegsel is afgeleid van het woord ‘wierde’. Hieraan is te zien dat het een

geschiedenis van dit landschap nog is.’

wierdendorp is, een dorp dat eeuwen geleden werd gebouwd op een kunstmatige heuvel. Vaak staat de dorpskerk midden op de wierde, als baken in het landschap. Door het wierdenland kronkelen maren. Dit zijn vaak oude prielen uit de tijd dat het gebied onderdeel was van de Waddenzee. Zij zorgen sinds jaar en dag voor afwatering in het gebied.

addenlandMagazine 2017

bekend stukje Garnwerd is Café Hammingh. Dit

het Winsumerdiep ligt Winsum, ten noorden

dorpscafé uit de 19de eeuw straalt nog steeds

van het water ontstond Obergum. Bijzonder is

dezelfde sfeer uit als honderd jaar geleden.

dat de ossengang, de weg die om de voet van

Vroeger zat in dit gebouw het veerhuis. Ook nu

een wierde ligt, nog zo goed zichtbaar is rond

nog liggen Garnwerd en een groot deel van de

de kerk van Obergum. Door de eeuwen heen

plaatselijke horeca, zoals het kindvriendelijke

ontwikkelde Winsum-Obergum zich tot een

Garnwerd aan Zee, aan het Reitdiep.

belangrijke handelsnederzetting en kreeg het

Ontdek het land van wierden en maren 5

dorp zelfs bijna stadsrechten. Kronkelende maren Het Reitdiep, voorheen grotendeels rivier

Hoogholtje

de Hunze, is met recht de slagader van het

Waar water door bewoond gebied stroomt,

wierdenlandschap. Deze waterweg loopt van de

zijn bruggen. En waar maren kronkelen, vind

stad Groningen tot aan het Lauwersmeer.

je hoogholtjes. Dit zijn vaste voetbruggen die

Tot er in de 19de eeuw andere

zo hoog zijn dat schepen er met enig gemak

kanalen werden gegraven,

Maren zijn smalle, onregelmatig kronkelende en vaak ondiepe waterstromen

vormde het Reitdiep de vaste

en de zee. Het bij Garnwerd

hoogholtje: de Jeneverbrug. Het verhaal gaat

stromende stuk Reitdiep is

dat hij zijn naam dankt aan de vele cafégangers

echter ook niet natuurlijk.

die bewust de andere kant van het tweelingdorp

1 6

bezochten om zich ongegeneerd te kunnen bezatten.

riviertje de Hunze. De Hunze en haar vele vertakkingen gaven deze regio haar

steil dat de opgang een trap is of op zijn minst is voorzien van dwarslatten. Ook Winsum heeft een

Het is een van de

ONTDEK WINSUM

onderdoor kunnen varen. De brug is vaak zo

vaarverbinding tussen de stad

rechtgetrokken delen van het

Lees het landschap

andere naam: Marenland. Maren zijn smalle,

Hoogholtjes, maren en wierden: het wierden-

onregelmatig kronkelende en vaak ondiepe

landschap lijkt zo bekeken bijna het decor van

waterstromen. Een van die maren kronkelt

een strategisch bordspel. Ga wierde op, wierde

tussen Garnwerd en Winsum. Het is de oude,

af per fiets, doorkruis de landerijen met behulp

natuurlijke loop van de Hunze.

van de vele houten bruggen of glijdt met een bootje door het landschap. Hoe je het land van

Tweelingdorp Winsum

wierden en maren ook bezoekt: je zult ervaren

Winsum is gebouwd op drie wierden, maar staat

hoe zichtbaar de eeuwenoude geschiedenis van

vooral bekend als tweelingdorp. Ten zuiden van

dit landschap nog is.

WADDENLAND.GRONINGEN.NL

Openluchtmuseum Warffum

oktober kun je je voor een paar euro met

Verken nog meer van het verleden van deze regio in openluchtmuseum Het Hoogeland in Warffum. Hier komt het platteland van ruim honderd jaar geleden tot leven. De gebouwen, woonkamers en werkplaatsen zijn zo gedetailleerd, dat het net lijkt alsof de bewoners even weg zijn. www.hethoogeland.com

de Reitdiepveer laten vervoeren tussen Aduarderzijl en Schaphalsterzijl. De tocht duurt 20 minuten en toont het Reitdiep vanuit een heel ander oogpunt. www.reitdiepveer.nl

Varen over de maren

Laat het land voor wat het is en ga varen over de maren. De provincie Groningen biedt waterliefhebbers 950 kilometer aan kanowater. Huur een kano of fluisterboot bij Marenland in Winsum of bij De Salamander Outdoor in Wehe-den Hoorn en trek eropuit. Bijvoorbeeld richting Houwerzijl, Eenrum of Leens, dorpen met elk hun eigen bezienswaardigheden. Via Zoutkamp kun je doorvaren naar het Lauwersmeer. www.marenland.nl en www.desalamander-outdoor.nl

2 3

Reitdiepveer Waarom omfietsen als je veel korter over het water kunt? Van april tot en met

Informatiepunt Waddenland. Je kunt hier terecht voor uitgebreid foldermateriaal over de regio; van varen op het Reitdiep tot fietsen wandelroutes, attracties en bezienswaardigheden en informatie over accommodaties en restaurants. www.wierdenland.nl

addenlandMagazine 2017

Wandelen De historie van wierdendorp Winsum leer je kennen met een wandeling van ongeveer 3 kilometer. Met het Historisch ommetje Winsum wandel je door de nog zichtbare geschiedenis van Winsum en Obergum. Je kunt de route gratis als folder ophalen bij het Toeristisch Informatiepunt Waddenland in de bibliotheek van Winsum. Of wandel hem via de app ‘Groningen Routes’.

Museum Wierdenland Een bezoek aan het wierdenlandschap van Waddenland is niet compleet zonder een bezoek aan Museum Wierdenland in Ezinge. In het museum is een vaste tentoonstelling over de historie van het zo kenmerkende wierdenlandschap. Daarnaast zijn er regelmatig exposities. Het museum is bovendien een Toeristisch

Varen vanuit Zoutkamp Vanuit Zoutkamp kun je met een voormalige garnalenkotter het Reitdiep bevaren naar bijvoorbeeld Garnwerd. Ook is het mogelijk om op een zogenaamde beurtvaart mee te gaan van Zoutkamp naar de stad Groningen. www.visserijmuseum.com

Wierden en kerken Ontdek het wierdenlandschap op de fiets met de route ‘Wierden en kerken’. ‘Wierden en kerken’ start en eindigt bij het wierdenmuseum in Ezinge. In ongeveer 30 kilometer fiets je door het eeuwenoude wierdenlandschap en de vele op de wierden gebouwde kerken. Je vindt de route in de app ‘Groningen Routes’.

Batenborg Bed & Breakfast

Wandelen, fietsen en varen

KERAMIEK & SCHILDERIJEN www.wilvandonselaar.nl

keramiekstalletje aan huis

In het prachtige wĳde Groninger Landschap, vlakbĳ het sfeervolle plaatsje Winsum vindt u een Bed & Breakfast Batenborg gevestigd in het pas gerestaureerd Rĳksmonument Batenborg. Het is gelegen op de grens van het oudste cultuurlandschap van West Europa, het Reitdiepgebied, en het Hoogeland met zĳn rĳke verleden. Batenborg beschikt over 2 ruime tweepersoons gastenkamers met elk een eigen badkamer.

elke dag open

u bent ook welkom in het atelier Graag even bellen, dan weet u zeker dat ik thuis ben

Graag tot ziens in Bed & Breakfast Batenborg

Schouwerzĳlsterweg 13, 9951 TG Winsum ( Gn) tel.nr: 06-24757460, info@bedandbreakfastbatenborg.nl

Hogeweg 5 9977 PE Kruisweg (Kloosterburen) Tel. 0595 481854

Vaar mee met de leukste rondvaartboot van het Lauwersmeer april t/m oktober elke zondag /mei t/m oktober elke dinsdag in juli en augustus Elke dinsdag, donderdag, zaterdag en zondag

Proef het

pure lekkers

van

Waddenland

13:30 Vertrek thuishaven Oostmahorn 14:20 Vertrek Suyderoogh

m.p.s Vlinderbalg

voor overige vaarten en informatie:

www.lauwersmeer.nl /06-21244416

Camping de Breede met zwembad! • • • • •

Centraal gelegen, ruime kampeerplaatsen. Geen douchemunten, gratis WiFi op élke plek! Naast een bos en vrij toegang tot het zwembad. 2e prijs “Er op uit in eigen land” verkiezing! Vanaf 16,- all-in. Hond gratis, geen toeristenbelasting!

Breede 4a 9989TA, Warffum 0595-424642 / 06-27224600 info@campingdebreede.nl / www.campingdebreede.nl

VAKMENSEN MET VISIE! Vraag gratis en vrijblijvend een offerte aan. Oók uw adres voor dubbel glas. ROELOF PETTINGA, H. VAN CAPPENBERGWEG 36, MOLENRIJ TELEFOON (0595) 481774 MOBIEL 06-10168115

voorbij trekt. Vee, waaronder koeien en

De oude zaaddrogerij met authentieke weegbrug, is een gewaagde ambiance, op een gewaagde plek, nabij de Waddendijk op het Groninger Hogeland.

KOFFIESCHENKERIJ

benenwagen doorkruist: het zal je zeker opvallen hoeveel agrarisch land er aan je

Een galerie die de spanning zoekt tussen twee kunstenaars in één expositie.

GALERIE

Of je Waddenland nu per auto, fiets of

schapen, wordt afgewisseld door diverse gewassen, zoals aardappelen, graan, bieten

H E T S P E LT- P R O J E C T

en koolzaad. Het is dan ook niet zo gek dat er hier veel lekkers wordt geproduceerd.

Dijksterweg 2 9978 TB Hornhuizen Telefoon 0595 - 487071 www.galeriegewaagd.nl

Kom je ook proeven?

Open: Vrijdag t/m zondag 13.00 tot 17.00 uur en op afspraak

addenlandMagazine 2017

‘...boerenland is daarom letterlijk van levensbelang.’

Voor 80 procent boerenland

Aardappelen

Omdat we onze boodschappen tegenwoordig

De Groninger klei is zeer geschikt voor

veelal bij de supermarkt kopen, staan we er

aardappelen, al eeuwenlang een belangrijk

lang niet altijd bij stil. Maar zonder boeren

onderdeel van het typisch Nederlandse dieet.

zouden we weinig te eten hebben: boerenland

Patat, puree, gebakken of gewoon gekookt:

is daarom letterlijk van levensbelang. In de regio

bijna iedereen eet wel eens aardappelen. Om

Waddenland wordt maar liefst 80 procent van de

dat te vieren wordt er in het dorp Hornhuizen

grond door boeren gebruikt. Op rechte lappen

sinds een paar jaar het jaarlijkse Aardappelfeest

grond vind je vaak de in de wind wuivende

georganiseerd. Dit feest in oktober is voor veel

bladeren en halmen van gewassen. Waar de

telers het begin van het verkoopseizoen en een

kronkelende maren het land te veel doorkruizen,

must voor liefhebbers van puur eten, muziek

staan koeien en schapen te grazen.

en gezelligheid. Wel heel kleurrijke aardappelen kweekt aardappelboer Carin Gaaikema uit

Altijd in beweging

Houwerzijl. Vooral de paarse Perupas heeft

Agrarisch ondernemen lijkt vooral een

zijn weg inmiddels gevonden naar diverse

traditioneel vak, maar weinig beroepen zijn

restaurants in de omgeving, waaronder het

juist zo constant in beweging. Overheidsregels,

Koetshuis op Landgoed Verhildersum in Leens

klimaatverandering, nieuwe technologische

en De Oude Sluis in Zoutkamp.

mogelijkheden en de veranderde vraag van

Streekmarkt

Aalbessenwijn

consumenten en supermarkten: elke boer heeft

Moois uit de zee

Hoewel sommige agrariërs de deuren op gezette

Een van de Waddengoudproducten uit de regio

zijn eigen manier om hierop in te spelen. De een

Ook aan de andere kant van de dijk vind je de

tijden openzetten voor publiek, is het niet altijd

Waddenland is de aalbessenwijn van Landgoud

kiest voor biodynamische landbouw, de ander

vele smaken van Waddenland. Wat dacht je van

even gemakkelijk om producten direct bij de

in Kloosterburen. Aalbes is tegenwoordig niet

voor biologische landbouw en weer een ander

verse oesters, harder en garnalen? Al dat moois

boer te kopen. Gelukkig kent Groningen hiervoor

meer zo’n gangbare naam voor het fruit dat veel

legt zich toe op de grootschalige landbouw

uit de zee wordt dagelijks vers gevangen en ligt,

diverse streekmarkten. Ga bijvoorbeeld naar

mensen kennen als de rode bes. Landgoud teelt

waarbij moderne technologieën zoals drones

in het geval van de oesters, letterlijk voor het

de maandelijkse streekmarkt op Landgoed

een familielid van de rode bes: de witte aalbes.

worden ingezet om de groei van de gewassen in

oprapen. Zelfs het zeewier en de zeekraal kun je

Verhildersum bij Leens. Breng dan ook zeker

Net zo lekker, maar dan dus wit. De besjes

kaart te brengen.

eten, bijvoorbeeld in een salade of als tapenade.

een bezoek aan de borg. Al wandelend kom

worden op ambachtelijke wijze verwerkt tot

je langs een hoogstamboomgaard met zo’n

biologische wijnen, sappen en siropen.

Eigen kaasmakerij

135 verschillende boomsoorten, waaronder de

Kleikracht is een van de vele agrarische bedrijven

Noorderkroon, een typisch Groninger appelras.

die Waddenland rijk is. Het biologisch bedrijf

Van graan tot koek Een ander gewas dat in Waddenland biologisch

telt ruim vijftig koeien, hoewel dat natuurlijk

Waddengoud

wordt geteeld is spelt. Dit oergraan is weer

wat verschilt door het jaar heen. De koeien

Gericht op zoek naar een streekproduct? Houd

helemaal terug van weggeweest. Het is de

mogen veel naar buiten. In de eigen kaasmakerij

dan je ogen en oren open voor het woord

voorloper van onze huidige granen en werd

maken ze zelf rauwmelkse kaas. Niet alleen

‘Waddengoud’. Waddengoud is het keurmerk

waarschijnlijk al 7.000 jaar voor het begin van

jong, belegen en oud, maar ook kruidenkazen

voor zowel producten als diensten uit het

onze jaartelling verbouwd. Een deel van de

met bijvoorbeeld brandnetel, fenegriek, komijn,

hele Waddengebied. Een streekproduct met

oogst gaat naar Molen Joeswert in Feerwerd.

kruidnagel, en honingklaver. Keuze genoeg! En

het keurmerk bestaat uit grondstoffen uit het

Daar wordt het vermalen tot speltmeel. Hier

loop vooral de stal in om de pasgeboren kalfjes

Waddengebied en is er ook verwerkt, mét

kunnen weer typisch Groninger producten van

te bewonderen.

aandacht voor duurzaamheid. Dat smaakt toch

worden gemaakt. Bakkerij Peters in Leens bakt

extra lekker!

er heerlijke speltkoek van.

addenlandMagazine 2017

Boerderijwinkels met meer

je bijvoorbeeld veel meer kopen dan eigen kaas

Samen sta je sterker. Dat zie je niet alleen aan

en melk. Je kunt er ook terecht voor biologische

mooie regionale samenwerkingen die leiden

geitenkaas, kwark en yoghurt van collega-

tot lekkers als de speltkoek. Via het project De

melkbedrijven. Of bijvoorbeeld de biologische

Streekboer Groningen verkopen de boeren hun

mosterd van Abrahams Mosterdmakerij in

producten rechtstreeks aan hun klanten, zonder

Eenrum. Daar kun je overigens ook naar toe;

tussenkomst van winkels en supermarkten. Ook

neem een kijkje in de fabriek en geniet daarna

kleinschaliger, in de boerderijwinkels, zie je terug

van een kop mosterdsoep op het terras.

Waddenland Boerenland

hoe agrariërs elkaar steunen. Bij Kleikracht kun

Spelt was lang een ‘vergeten’ graansoort. In 1997 is daarom het Speltproject Pieterburen opgericht. De keus viel op Oberkulmer

welkom tijdens een dozijn Open Boerde-

Adres: Museumboerderij bij Borg Verhil-

Rotkorn spelt: biologisch te telen, niet door-veredeld of genetisch gemanipuleerd en dus 100 procent zuiver.

rijdagen, waaronder de Kom-bij-de-boer-

dersum aan de Dijkstilsterweg 4 in Leens.

over-de-vloer-dagen en de Stel-je-eigen-

De streekmarkt is van 10.00 tot 16.00 uur.

maaltijd-samen-routes.

www.verhildersum.nl

Om je het boerenland van Waddenland

Proef de smaak van Groninger spelt

met je eigen zintuigen te laten ervaren én

Aan de Groninger Waddenkust werken boer, molenaar en bakker al ruim twintig jaar samen in de teelt en verwerking van spelt.

kader van Waddenland Boerenland ben je

Biologische boer Ale Havenga Nabij Pieterburen ligt biologisch akkerbouwbedrijf Landgoud. Met zorg worden hier de gewassen geteeld, waaronder Oberkulmer Rotkorn spelt. In oktober wordt de spelt met gps

te laten proeven, openen diverse boerderijen hun deuren voor publiek. In het

gezaaid. Door de kaarsrechte lijnen kan het onkruid met een machine geschoffeld worden. Eind

Tijdens de Kom-bij-de-boer-over-de-

augustus kleurt de spelt roodgeel en is het tijd voor de oogst.

vloer-dagen staat er altijd een thema

www.landgoud.nl

centraal. Maak kennis met de biologische landbouw, de moderne landbouw, de bio-

een streekmarkt bij het terrein van borg

cola, vis en cider: na een bezoekje aan de streekmarkt valt er een hoop te snoepen.

Hiervoor kun je dan ook op veel plekken terecht, niet in de laatste plaats in de haven van Lauwersoog. Hier vind je vis-

landbouw in de regio Waddenland. De

burg, proeflokaal ’t Ailand en restaurette

boer geeft een rondleiding op het bedrijf

Schierzicht. Liefhebbers van zoetwatervis

natuurstenen koppels en in één maling voor optimale kwaliteit. De molenwinkel is geopend op

en vertelt over de bedrijfsvoering. En

gaan naar Zoutkamp voor Palingrokerij

vrijdag- en zaterdagmiddag en op afspraak.

die bedrijfsvoering is verrassend divers!

Postma. www.visser-vis.nl

www.joeswert.nl

Van grazende koeien en de biologische

www.vishandelsterkenburg.nl

landbouw tot werken met drones en het

www.ailand.nl, www.schierzicht.nl

verbouwen van diverse types gewassen.

www.palingrokerijpostma.nl

geeft de spelt een eigen behandeling, omdat speltdeeg langzaam en voorzichtig moet

Van een heel andere aard zijn de Stel-

worden gekneed. Naast Groninger speltkoek verkoopt hij onder meer speltbrood, speltpasta,

je-eigen-maaltijd-samen-routes. Deze

speltrisotto en speltbier.

dagen zijn opgebouwd rond een bepaald

www.bakkerijpeters.nl

gerecht en vormen iedere keer een route

en Dirk Doeglas de spelt tot meel en bloem. Dit zo veel mogelijk op windkracht met twee

Bakkerij Peters Ambachtelijke Bakkerij Peters in Leens bakt met 100 procent spelt. Dit is uniek. Dick Peters

langs een aantal boeren. Regel zelf je

Wandelen Speltproject Pieterburen heeft een landloop uitgezet. Deze agrarische wandelroute gaat grotendeels over onverharde wegen, oude dijken en boerenakkers. De route van 1 tot 2 uur is met informatieborden over gewassen en cultuurhistorie bewegwijzerd. www.spelt-pieterburen.nl/wandelen

Het lekkers van de regio proeven kan ook bij De Theefabriek in Houwerzijl. Neem plaats in de theeschenkerij van het theemuseum en maak je keuze uit de

meest uitgebreide theekaart ter wereld.

speltmeel, boter, melk en eieren voor

Met de Grunneger Theetoafel krijg je van

heerlijke Waddenlandpannenkoeken. Of

alles te snoepen, waaronder Grunneger

maak Waddenlandhutspot met zelf opge-

schoot, poffert en Olle Wiev’n koek. Voor

haalde aardappelen, wortels, uien en melk.

de lunch kies je voor de echte Grunneger

Wat eet jij vanavond van Waddenland

Boer’nlunch of Wadd’nlunch, inclusief

Boerenland?

Grunneger hardbrood en een kom Grun-

Kijk op www.waddenland.groningen.nl/

neger mosterdsoep vooraf. In de theewin-

boerenland voor de deelnemende boeren,

kel koop je natuurlijk een zakje Wadden-

de routes en de kalender.

thee. www.theefabriek.nl

addenlandMagazine 2017

Wie Waddenland zegt, zegt verse vis.

restaurant Visser-Vis, vishandel Sterken-

In Feerwerd staat korenmolen Joeswert uit 1855. Hier malen Rolf Wassens, Libbe Kooistra

Verhildersum bij Leens. Kaas, brood, cho-

dynamische landbouw en de historische

Korenmolen Joeswert

Elke derde zaterdag van de maand is er

Waddenland met alle

zintuigen

Pionier op het gebied van het beleven van

meer, of pijlen op de route. Doordat er op

Waddenland met al je zintuigen is Peter

elke straathoek iets te doen is, spreekt

Velthuis. Met zijn bureau voor eventma-

de route voor zich: je zintuigen leiden je

nagement ontwikkelde hij in 2006 de

vanzelf de goede kant op. In 2017 is de

eerste editie van Tocht om de Noord. Dit

Kerstvloed van 1717 het uitgangspunt,

jaarlijks terugkerende Wandelfestival van

in combinatie met voelen en beleven.

2x 40 kilometer is een moderne ontdek-

Deze vloed van 300 jaar geleden heeft

kingstocht waarbij steeds één zintuig

veel teweeg gebracht. Alle dorpen zijn

centraal staat. De Tocht om de Noord is

gevraagd om deze verhalen te verbeelden

inmiddels zo populair dat Peter werkt aan

in theatervorm. De bedoeling is dat je als

een vergelijkbare route die je het hele jaar

wandelaar echt het gevoel hebt dat de

door kunt wandelen.

klok 300 jaar terug is gezet.”

“De naam Tocht om de Noord is afgeleid

“De Tocht om de Noord is altijd in het

van de ontdekkingsreizigers Barentsz en

laatste volledige weekend van september,

Van Heemskerck die verschillende barre tochten ondernamen om via het Noorden een nieuwe handelsroute naar het Oosten te vinden. Een prachtige,

in 2017 op 23 en 24 september. De

zintuig centraal

prachtig, maar we willen niet

staat.’

dat mensen teleurgesteld zijn

Groningen. Het eerste jaar was het

lippen, hoor de meeuwen boven je schallen en voel de wind langs je wangen… Ontdekken doe je met al je zintuigen. Het verrassen,

minuten uitverkocht. Dat is

waarbij steeds één

daagse wandelfestival door

zilte zee, proef hem zelfs op je

was de tocht al in circa 20

ontdekkingstocht

stoere naam voor het twee-

Kijk uit over het Wad, ruik de

belangstelling is enorm: dit jaar

‘...een moderne

in Groningen, omdat ze niet mee kunnen wandelen. Daarom

thema ‘Wandelen door de proeftuin van

zijn we nu een langeafstandspad aan het

Groningen’. Wandelaars konden gedu-

ontwikkelen. Ook hierbij staat ontdekken

rende de hele tocht van alles proeven:

met al je zintuigen voorop. Je kunt het

worst, koek, mollebonen, mosterdsoep…

pad op elk gewenst moment lopen: we

Het tweede jaar kozen we voor ‘zien’.

zorgen ervoor dat de ondernemers op

Vondsten uit de wierden werden terugge-

de route altijd open zijn. Ook een kort

bracht naar de vindplek en de wandelaars

stukje wandelen wordt mogelijk. Je komt

wandelden letterlijk door de huiskamer

alles hoe dan ook vanzelf tegen en je kunt

van Groningen.”

overal genieten van wat Groningen biedt. De bedoeling is dat het eerste deel in april

“Zo heeft de Tocht om de Noord zich

2018 klaar is.”

steeds verder ontwikkeld, maar altijd zijn de zintuigen centraal blijven staan. Er is

Op www.tochtomdenoord.nl vind je meer

tegenwoordig zelfs geen routebeschrijving

over Tocht om de Noord.

uitdagen en plezieren van die zintuigen gaat in Waddenland bijna vanzelf.

addenlandMagazine 2017

ruiken Visserijmuseum

zien

Galerie Het Raadhuis

Naar je omgeving kijken door de ogen van beeldend kunstenaars: zien zij details die jij

mistte of zien ze iets verrassends in het grote geheel? Een bezoek aan Galerie Het Raad-

huis in Eenrum laat je delen in de blikken van kunstenaars. Een groot deel van de collectie en exposities bestaat uit beeldend werk omtrent Waddenland, zoals het landschap en het

boerenleven. Van 13 augustus t/m 15 november 2017 is er een expositie met het thema Werelderfgoed Waddenzee. Twintig bekende kunstenaars hebben zich laten inspireren door het oneindige Wad, de prachtige vergezichten, de wolkenluchten, de rust en de ruimte.

De geur van vis, teer, hout en diesel. Snuif nog eens goed en laat die geuren op je inwerken. Zo ruikt het vissersleven. In Visserijmu-

Meer kunst vind je onder andere in Warfhuizen bij Nou NĂ˛g Mooier en Galerie Gewaagd in Hornhuizen.

seum Zoutkamp word je omringd door de geuren van de Zoutkamper visserij van nu en van het verleden. In de monumentale Rijks-

www.galeriehetraadhuis.nl

betonningsloods, centraal gelegen aan de oude binnenhaven van Zoutkamp, is altijd een vaste expositie met de geschiedenis en de ontwikkeling van de regionale visserij te bezichtigen. Daarnaast is er een jaarlijks wisselende expositie rond de themaâ&#x20AC;&#x2122;s Zoutkamp, zee en visserij. Je vindt er bovendien een Toeristisch Informatiepunt Waddenland met informatie over de omgeving. www.visserijmuseum.com

DoeZoo

Zeehondencentrum Elk jaar opnieuw worden er tientallen van opgevangen

Een slang om je nek? Een stinkdier aaien? Een kikker

bij het Zeehondencentrum in

kussen? Het kan allemaal in DoeZoo in Leens. Zo komt

Pieterburen: de zogenaamde

de natuur wel heel dichtbij. In DoeZoo vind je vooral

huilers. De jonge, witte zee-

veel insecten, maar daarnaast ook dieren die insecten

honden zijn hun moeder kwijt

eten. Bijvoorbeeld spinnen, neusberen, hagedissen, kik-

en liggen verweesd op het

kers, uilen, eekhoorns, egels; er is genoeg voor jong en

strand of een zandplaat. Het

oud. Natuurlijk kun je gewoon rustig langs al die dieren

huilende geluid van de jonge

lopen. Maar DoeZoo heet niet voor niets DoeZoo! Echt

dieren is soms hard, maar zeer

spannend wordt het als je de dieren tijdens de rondlei-

aandoenlijk. Het Zeehonden-

ding mag voelen en vasthouden. Kriebel een schildpad

centrum vangt deze en andere

onder zijn kin of laat een vogelspin over je hand lopen.

zeehonden in nood op. In het

Durf jij?

centrum worden ze verzorgd

www.doezoo.nl

tot ze voldoende hersteld zijn.

voelen

Abrahams Mosterdmakerij

De gezonde dieren worden uiteindelijk weer uitgezet op het Wad. Tijdens een bezoek

Met je neus bovenop het productieproces en vervolgens lekker proeven.

aan het centrum leer je alles

Dat kan in Abrahams Mosterdmakerij in Eenrum. Hier wordt nog net als

over deze wilde dieren en hun

vroeger mosterd gemaakt, ambachtelijk en bovendien biologisch. Vroeger

natuurlijke leefomgeving de

waren zulke kleine fabriekjes heel normaal in de provincie Groningen. De

proeven grote industrie maakte hier vaak een einde aan, maar de mosterdmakerij

van Eenrum bleef in bedrijf. Neem een kijkje in de fabriek en ontdek hoe de mosterd van zaad tot pot wordt gemaakt. Neem achteraf plaats in het restaurant en bestel natuurlijk een kom mosterdsoep of een krokant kroketje met mosterd.

www.abrahamsmosterdmakerij.nl

horen Waddenzee.

www.zeehondencentrum.nl

addenlandMagazine 2017

Wij brengen (en halen) uw fietsen bij uw vakantieadres

Winsum heeft van alles twee

Zo ontspannen moet vakantie zijn

Reserveer je fietsen gemakkelijk online

Beleef Schiermonnikoog op je eigen manier Fietsverhuur Schiermonnikoog www.fietsenopschiermonnikoog.nl Middenstreek 10 & Badweg 6 Schiermonnikoog 0519 531 104 06 23 35 46 18

Landgoed Wilgenheerd Bed and Breakfast

Natuurcamping

Graag heten wij u welkom op Landgoed Wilgenheerd, een heerlijke rustige en stille plek voor een korte of lange vakantie.

Sloepverhuur

Het Landgoed wordt deels omzoomd door bosbeplanting van Staatsbosbeheer, maar aan de oost en westzijde kunt u genieten van een fraai en weids uitzicht over het Groninger land. Landgoed Wilgenheerd ligt aan de Hoornse Vaart. U kunt de mooie sloep van het Landgoed huren voor een vaarttocht door de schitterende Groninger Maren.

www.wilgenheerd.nl

Noord Bromo is uniek gelegen, aan de voet van de waddenzeedijk. Direct achter de dijk ligt het schitterende Groninger

Havenstraat 3 9964 AN Wehe-den Hoorn T 06-10164615 / 06-54777397

Misschien had je niet gedacht dat Winsum ook onderdeel uitmaakt van Wadlopen doe je bij Dijkstra wadlooptochten.

Aan rand Wereld Erfgoed en bij Nationaal Park, Lauwersmeer.

Nu ook diverse wadlooparrangementen met diverse tochten in combinatie met overnachting en/of eten.

Stilte, Ruimte, Rust!

Bezoek de website voor alle mogelijkheden en boekingen.

kweldergebied, onderdeel van het Werelderfgoed Waddenzee. In de verte ziet u Schiermonnikoog!

regio is echter wel degelijk ontstaan op grond waar eb en vloed vroeger vrij spel hadden. In de middeleeuwen was het dorp zelfs een belangrijke handelsnederzetting. Of eigenlijk twee dorpen: Winsum en Obergum vormen samen een tweelingdorp. Vandaag de dag is Winsum-Obergum een plaats vol vertier met winkeltjes, cultuur en recreatiemogelijkheden en bovendien het

www.noordbromo.nl Vakantiehuisje Noord Bromo, Westpolder 26, 9975 WJ Hornhuizen 06 10 16 46 15 / 06 54 77 73 97

Waddenland. Dit dorp met een kernfunctie voor een groot deel van de

Dijkstra Wadlooptochten Hoofdstraat 118 9968 AH Pieterburen

tel. 0595-528345 email. info@wadloop.nl internet. www.wadloop.nl

startpunt van vele activiteiten. En, het dorp heeft van bijna alles twee.

addenlandMagazine 2017

‘...vroeger werd het tweelingdorp met twee bruggen aan elkaar verbonden.’

Begonnen als wierdendorp

tigde. Vervolgens werd Winsum in 1581 platge-

Sint Nicolaaskerk en Torenkerk

een TIP Waddenland huist. Een van de oudste

Dit deel van Waddenland was rond het begin

brand tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Toch was

In zowel Obergum als Winsum staat een middel-

panden van Winsum is Herberg De Gouden

van de jaartelling een grote kwelder. De rivier de

Winsum veerkrachtig genoeg om altijd een dorp

eeuwse kerk. De 13de-eeuwse Sint Nicolaaskerk

Karper, omringd door de andere cafés van Win-

Hunze stroomde door de kwelder. Na overstro-

van belang te blijven op het gebied van handel,

staat midden op de wierde waaromheen Ober-

sum waaronder Toby’s, dat in 2017 zijn 25-jarig

mingen bleef wat slib liggen en deze heuveltjes

industrie en vervoer.

gum ontstaan is. Sint Nicolaas is de patroonheili-

bestaan viert. Op nummer 4 zat van 1907 tot

ge van onder meer de zeevaart. De scheepvaart

1942 het gemeentehuis. In het torentje van het

werden door mensen verder opgehoogd. Zo ontstonden vanaf de 4de eeuw onder meer de

Winsumerdiep

was lange tijd van groot belang voor het dorp.

gebouw in de stijl van de Amsterdamse School

drie wierden waarop Winsum en Obergum zijn

Winsum heeft de vorm van een klaverblad. Van

Op een gegeven moment waren er zelfs drie

hangt een carillon dat regelmatig muzikaal van

gebouwd.

Noord naar Zuid loopt de spoorlijn; van Oost

scheepswerven. Heel anders is de Torenkerk van

zich laat horen.

naar West het Winsumerdiep. Het Winsumerdiep

Winsum. Deze staat niet op het midden van de

vormt de geografische grens tussen Winsum en

wierde, maar tegen de oostflank ervan. Het oud-

Molens De Vriendschap en De Ster

ste gedeelte van de kerk stamt uit de 11de eeuw,

De twee molens van het dorp staan allebei in

herkenbaar aan de grijze stenen in de zuidgevel.

Winsum en ook nog behoorlijk dicht bij el-

Bijzonder is de houten trap aan de buitenkant

kaar. Korenmolen De Ster is genoemd naar de

inclusief bordes en deur op hoge hoogte. De

zevenpuntige ster in het gemeentewapen van

precieze reden van de trap en deur is tot nu toe

Winsum. Hij staat op een van de hoogste punten

onbekend. De Torenkerk is niet open voor toe-

van de wierde, zodat hij zo veel mogelijk wind

risten; het sleuteladres van de Sint Nicolaaskerk

kan vangen. De Vriendschap is een pelmolen,

vind je bij de deur.

een molen waarmee gerst tot gort wordt gepeld.

Obergum en is een overblijfsel van de Delf, een ruim duizend jaar geleden gegraven waterweg van Delfzijl naar Winsum. Het was in die tijd een handelskanaal en afwateringskanaal. Ook nu nog draagt het Winsumerdiep bij aan de waterafvoer. Het is daarnaast heerlijk water om op te varen en in goede winters wordt er druk op geschaatst.

‘...beide kanten van het tweelingdorp hun hebben eigen winkelgebied.’

Lange tijd was gort in Nederland een veel gege-

Brug De Boog Tegenwoordig steken de meeste mensen het

Winkelen aan beide kanten

ten maaltijdbasis, vergelijkbaar met de rijst van

Winsumerdiep over via de provinciale weg, maar

Vanzelfsprekend hebben beide kanten van het

nu. Beide molens zijn op draaidagen open voor

vroeger werd het tweelingdorp met twee brug-

tweelingdorp hun eigen winkelgebied. Vroeger

publiek.

gen aan elkaar verbonden. De ene brug is een

bruisten zowel de Westerstraat als de Ooster-

Bijna een stad geweest

hoogholtje, de Jeneverbrug. De andere brug is

straat in Obergum van de winkeltjes. Nu zijn het

Al snel kreeg Winsum-Obergum een grote rol

van steen: De Boog. Hij werd in 1808 gemetseld

er nog maar weinig, waaronder chocolaterie

in het middeleeuwse handelsnetwerk. In 1057

als vervanger van een houten ophaalbrug. Op 10

Yann. De gevels van de panden verraden echter

kreeg het zelfs toestemming voor een markt en

mei 1940 werd De Boog opgeblazen in een po-

hun voormalige functie. In de haaks hierop

bovendien munt- en tolrecht. Ook de stichting

ging om de Duitsers tegen te houden. Vijf dagen

lopende Hoofdstraat Obergum vind je wel nog

van het Dominicanenklooster in 1275 droeg

later capituleerde Nederland en de brug werd al

diverse winkels, waaronder een kaaswinkel

bij aan het stedelijke karakter. Helaas gooide

kort daarna herbouwd. Een herinneringssteen in

en een bakker. Een tweede bakker vind je aan

de stad Groningen roet in het eten, toen zij de

de woning aan de brug herdenkt het einde van

de andere kant van het water, in Hoofdstraat

stapel- en marktrechten van Winsum bemach-

de oorspronkelijke stenen brug.

Winsum, evenals een biologische winkel en een bloemenzaak. Rond het dorpsplein staan diverse historische panden waaronder het oude schoolgebouw waarin nu de bibliotheek en

addenlandMagazine 2017

Haal meer uit Winsum

‘t Anderhoes

In de bibliotheek in Winsum (Regnerus Praediniusstraat 2) is een Toeristisch Informatie Punt Waddenland ingericht. Je kunt hier terecht voor fiets-, wandelen kanoroutes, maar ook voor informatie over fietsverhuur, vaartochten op het Wad, Lauwersmeer en het Reitdiep, wadlopen, bezienswaardigheden, culinaire adresjes en overnachtingslocaties. Kijk op www. waddenland.groningen.nl voor de actuele openingstijden.

Lid Recron. Class.***** Tel. 0592-241986 www.anderhoes.nl info@anderhoes.nl

‘t Anderhoes Sfeervolle accommodatie in Drenthe Vanuit Winsum zijn een drietal

nl), vlak buiten het centrum van het dorp.

korte wandelingen uitgezet door

Slapen kan op de camping of in een van

Landschapsbeheer Groningen. De

de bedsteden. Marenland ligt aan het

drie Ommetjes van Winsum voeren je

Winsumerdiep en verhuurt uiteraard

langs een gevarieerd landschap, van

kano’s en fluisterboten om optimaal van

wierden via agrarisch cultuurlandschap

dit water en de aansluitende maren en

tot het Reitdiepdal. Elk ommetje is

vaarten te kunnen genieten. Natuurlijk ben

afzonderlijk te lopen. De routes zijn

je ook gewoon welkom voor een drankje

op een aantal plaatsen langs de route

of hapje. Bij Marenland is een Toeristisch

gemarkeerd met het voetjeslogo, zodat

Overstap Punt (TOP). Je kunt hier

ze zonder kaart te wandelen zijn. Zie

gemakkelijk je auto parkeren. Op het TOP-

www.landschapsbeheergroningen.nl

bord vind je informatie over de omgeving

of de achterkant van het TOP- bord bij

en routes om te fietsen en te wandelen.

Marenland voor meer informatie.

Edo Jans, ism advies | PRODUCTIE COÖRDINATIE:

Marketing Groningen

Winsum is Marenland (www.marenland.

ONTDEK WINSUM

ook voor uw familiereünie tot 32 pers. ITS-goedgekeurd.

sfeer - uitzicht - wad - eten & drinken

Tijd voor MEER! @

3 kilometer. Met het Historisch ommetje Winsum wandel je door de nog zichtbare

BEELDMATERIAAL: Groninger Archieven en

van nu met een wandeling van ongeveer

gemeente Winsum

Ontdek de rijke historie én het Winsum

geschiedenis van Winsum en Obergum. Je kunt de route gratis als folder ophalen bij het Toeristisch Informatiepunt Waddenland in de bibliotheek van Winsum. Of wandel hem met de app ‘Groningen Routes’.

WADDENL AND.GRONINGEN.NL

· · · ·

Vis eten kun je overal. Maar voor Heerlijke gebakken en verse vis kunt u terecht in ons gezellig restaurant Visser Vis. Met een prachtig uitzicht op de visserijhaven en de Waddenzee. Tevens is er elke zaterdag van april tot en met september een duurzame verse vis markt, De Groene Vis. Geopend van 10 tot 13 uur. Haven 22

Een ideale tijdelijke uitvalsbasis in

addenlandMagazine 2017

20 mei 29 okt 2017

elvira dik jantien de boer keimpe van der kooij gerard van de weerd flip gaasendam gerald schuil

LANDGOED VERHILDERSUM WIERDE 42 | 9965 TB LEENS www.schathuysverhildersum.nl

sip hofstede

Daar waar Nederland de Waddenzee kust… Veerboot Schiermonnikoog

NOORDPOLDERZIJL 61

37 08 60 05

LAUWERSOOG

WIERHUIZEN

N361

KLEINE HUISJES

Lauwersveer

07 11

KLOOSTERBUREN

HORNHUIZ IZEN 19

BROEK

MOLENRIJ

N363 98

VIERHUIZEN

LAUWERSMEER

ULRUM

N388

RASQUERT44

Borg Verhildersum 24 24

27 20

WEHEDEN HOORN

BAFLO 26

NIEKERK 92

EWER

HOUWERZIJL

WARFHUIZEN

SCHOUWERZIJL SCHAP42 HALSTERZIJL

Fiets/voetveer

Natuurgebieden

Overige wegen

Bootverhuur

Spoorlijn en stations

Zee, meren, maren

Fiets/voetveer

Dorpen

Wandelroutes

Natuurgebied

Vaarroutes

WARFSTERMOLEN

68 66

N983

OLDEHOVE 97

EZINGE

FEERWERD 65

79 95

Nationaal Landschap MiddagHumsterland

80 81 NIEHOVE NI

KLEIN WETSINGE

OOSTUM Piloersemaborg

N388

N361

SAUWERD

N983

KOMMERZIJL

GARNWERD

GROOT WETSINGE

05 61

FRANSUM

DEN HAM

ADORP 62

Duizend jaar geleden was Waddenland

de eerste bewoners wierden op,

Achter de zeedijk ligt de getemde

is al duizend jaar bewoond, maar de

de kronkelende wegen getuigen van de

een woest getijdenlandschap waar de

verhogingen om op te wonen en waar

Waddenzee, kostbaar Werelderfgoed: het

geschiedenis van Nationaal Landschap

eeuwenlange strijd tegen het water.

machtige Waddenzee vrij spel had. Bij

het vee veilig was bij storm. Nog steeds

grootste getijdengebied ter wereld. Nog

Middag Humsterland gaat zelfs terug tot

kalm weer een ‘vriend’ die vruchtbare

zijn ze duidelijk zichtbaar in het weidse

zo’n uniek waterrijk gebied is Nationaal

vijfhonderd jaar voor onze jaartelling.

Er is zo veel te vertellen over

klei en voedsel bracht, bij zwaar weer

landschap met hun kerktorens en molens

Park Lauwersmeer. Hier ontstond na de

Door het gebied stroomt het Reitdiep

Waddenland en nóg meer te zien.

een ‘vijand’ die alles mee kon nemen

als betrouwbare bakens.

afsluiting van de Lauwerszee in 1969

met vogelrijke natuurgebieden langs

bijzondere nieuwe natuur. Waddenland

de oevers. Dijken, sluisjes, jaagpadenen

wat was opgebouwd. Daarom wierpen

MUNNEKEZIJL

waddenland.groningen.nl LLU KOLLUM 93

WINSUM

ADUARDERZIJL

SAAKSUM

LAMMERBUREN

Hoofdwegen

Molens

ELECTRA86 86

LAUWERZIJL

Fietsroute en autoweg N361

KOLLUMER KOLLUMER87 POMPmet auto Fietsroute, niet bereikbaar

Musea

Allersmaborg

REITDIEP

Fietsknooppunt

69 48

Reitdiepveer

Reitdiepgebied

N388

Landmerken 38

ROODEHAAN

DOKK ENGWIER IERU ENGWIERUM 83 LEGENDA DOKKUME ME DOKKUMER Informatiecentra ZIJLE85 ZIJL Z NIEUWEE ZIJLEN

Borgen

N361

12 40

ZUURDIJK

Kerken

MAARHUIZEN

GROOT MAARSLAG

96 TINALLINGE

WANDELROUTE 3

MENSINGEWEER

EENRUM

LEENS

WANDELROUTE 1

ZOUTKAMP

VAARROUTE

N361

Breedenborg

SAAXUMHUIZEN

UMERDIE

BREEDE

ANJUM

DEN ANDEL

N363

WARFFUM

WANDELROUTE 2

Nationaal Park Lauwersmeer

OOSTMAHORN

KRUISWEG

PIETERBUREN

WESTERNIELAND

addenlandMagazine 2017

Kom en ontdek het zelf! 39

Huur een tuktuk

.nl www.tuktuklauwersoog

Parkeerterreinen- en autoboxverhuur te Lauwersoog Op 200 meter loopafstand van de veerboot Oostmahorn - Lauwersoog Telefoon 0519-349139 - info: www.scheepspark.nl

Voor een hapje, drankje en mooi terras aan het water

Openingstijden: vanaf 12.00 uur Dinsdags gesloten

06 8 333 2222

Varen en vissen op de Tender vanuit Lauwersoog De lekkerste vis vang je zelf

www.cafejena.nl

Hoofdstraat W 2b 9951 AB Winsum (Gn) Tel. 0595-435933

www.ms-tender.nl

06-22903225

Hoornstertil BRUIN CAFÉ / RESTAURANT eetcafé - met terras aan het water - 25 soorten bier Oók op maandag geopend

Mernaweg 60, Wehe-den Hoorn Verhuurstation ”De Marenboot” Tel. (0595) 57 26 38 E-mail: demarenboot@hoornstertil.nl NU ook 6 pers. marenboten

Op bedevaart in Waddenland De rijke natuur van Waddenland zou je bijna doen vergeten dat deze regio ook een rijk religieus verleden heeft. Meerdere kloosters hadden hier invloed op het reilen en zeilen. En wist je dat de Afscheiding, die leidde tot de stichting van de gereformeerde kerk, begon in Ulrum? Ook nu nog torenen de middeleeuwse kerken uit boven het landschap. Sommige zijn nog actief in gebruik als kerk, andere hebben een nieuwe functie, bijvoorbeeld als ruimte voor exposities of concerten.

addenlandMagazine 2017

Warfhuizen

bevindt zich een reliekschrijn met gebeenten van

waar zijn naam nog te vinden is. Ook de kerk van

Kloosters

Een prachtig voorbeeld van een intensief in

verschillende kluizenaarsheiligen. Elke zitplaats

Oldehove is aan de heilige Liudger gewijd.

Vroeger kende deze regio diverse kloosters. Het

dienst zijnde kerk vind je in Warfhuizen. De in de

op de houten banken is voorzien van een groen

13de eeuw gebouwde romanogotische kerk staat

kussen om op te knielen en een rozenkrans.

Kerken op de wierden

beeld erg veel invloed. Deze St. Bernardusabdij

midden op de wierde waaromheen het dorp is

Voorin kun je een kaarsje branden. Het is hier

Qua architectuur is de kerk van Warfhuizen

werd in 1192 gesticht en was lange tijd een van

ontstaan. In de vorige eeuw raakte het gebouw

klein, maar fraai gedecoreerd. En vooral zo ont-

vergelijkbaar met veel andere kerken in de

de grootste abdijen van Europa. In 1580 werd

zo in verval dat de kerk bijna werd verkocht aan

zettend stil. Je hoort de wind rond de kerk razen,

omgeving. De Groninger kerken werden veelal

het klooster grotendeels verwoest tijdens de

iemand die er een poffertjeskraam van wilde

maar hierbinnen ervaar je pure stilte.

in de tweede helft van de middeleeuwen ge-

Tachtigjarige Oorlog. Een ander regionaal kloos-

Cisterciënzer klooster van Aduard had bijvoor-

bouwd, waar het kon op het hoogste punt van

ter werd in 1275 in Winsum gesticht. De kerk van

de kerk zelfs zijn religieuze functie weer terug.

Op bedevaart

een wierde. Deze wierdenkerken zijn vaak in een

dit Dominicanenklooster bezat zeven altaren en

Een stenen trap met een witte houten reling leidt

In 2003 werd er in de kapel van Warfhuizen

romaanse of romanogotische stijl gebouwd. Het

een orgel en was waarschijnlijk heel groot. De

je naar de ingang. De deur staat op een kier en

een beeld van Maria opgesteld, de ‘Bedroefde

sobere exterieur past bij de Groninger volksaard:

beeldenstorm in 1566 en de Tachtigjarige Oorlog

draagt een groot bord met daarop ‘Open’. De

Moeder van Warfhuizen’. Al vrij snel maakte dat

nuchter en krachtig. Door hun plek bovenop de

vlak erna maakten echter ook een einde aan dit

geur van wierook komt je tegemoet en je weet

een bedevaartsoord van de kapel. Het beeld

wierden kijken de kerken ook vandaag de dag

klooster.

meteen: deze kerk is bijzonder.

draagt een zakdoek voor haar tranen. Pelgrims

trots uit over Waddenland.

maken. Dat werd voorkomen en sinds 2001 heeft

kunnen deze via pater Hugo ruilen tegen een Kluizenarij

nieuwe zakdoek. De pelgrim krijgt de door Maria

De donkergroene schutting om de tuin van de

betraande zakdoek mee naar huis, bijvoor-

kerk van Warfhuizen verraadt dat het hier niet

beeld om aan een ziek familielid te schenken.

om een ‘gewone’ kerk gaat. Toen de

De bedroefde moeder trekt pelgrims

kerk in 2001 weer een religieuze

uit heel Nederland en soms van

functie kreeg, werd er ook een rooms-katholieke kluis gesticht: Onze Lieve Vrouwe van de Besloten Tuin. Het is niet alleen de jongste Nederlandse kluizenarij, maar

ver daarbuiten. Tijdens het

‘En zo werd een

bedevaartseizoen, van 1 mei tot 15 september, trekken er

klein dorpje plots een

regelmatig processies naar

drukbezocht

Warfhuizen. En zo werd een

Mariabedevaartsoord.’

ook de enige die daadwer-

klein dorpje plots een drukbezocht Mariabedevaartsoord.

kelijk door een in afzondering levende kluizenaar wordt bewoond.

Religieus erfgoed in Waddenland

Liudger

1 2

Bezoek Onze Lieve Vrouwe van de Besloten Tuin en de dorpskerk

de kerktorens oriëntatiepunten voor reizigers. Acht kerktorens in

van Warfhuizen. De kerk is vrijwel altijd open. Let wel op je kle-

Groningen zijn opnieuw als Landmerken aangewezen. Drie daar-

ding: deze moet uiteraard gepast zijn. Kijk op www.beslotentuin.

van liggen in Waddenland: in Hornhuizen, Wierhuizen en Breede.

nl voor meer informatie, waaronder het dagboek van pater Hugo.

Haal de sleutel bij de buren, beklim de toren en kijk mijlenver uit

Pater Hugo bewoont de kluis en is vrijwel altijd

Het is bijna niet meer zichtbaar, maar de kerk

beschikbaar voor de biecht. Een kwestie van op

van Warfhuizen was van origine gewijd aan

de bel van de intercom drukken of vooraf een

de heilige Liudger. Ook nu nog is Liudger de

Voor een prachtig uitzicht over Waddenland ga je naar Klein

afspraak maken.

officiële patroon van de kerk. De heilige Liudger

Wetsinge, een dorpje tussen Sauwerd en Winsum. De kerk van

Met de fietsroute ‘Wierden en kerken’ word je gewezen op hoe

leefde in de 8ste eeuw en werkte als missionaris.

Klein Wetsinge stamt uit 1840 en is in 2014 volledig gerestau-

de Groninger kerktorens uittorenen boven de velden. De route

Interieur

Hij zette het werk voort van onder andere de

reerd. Er zijn vaak exposities en bezoekers zijn in principe elke

start en eindigt bij het wierdenmuseum in Ezinge. In ongeveer 30

In de kapel in Warfhuizen is stilte een vereis-

bekende prediker Bonifatius. Hij wordt ook wel

dag van harte welkom voor een hapje en drankje. Klim tot boven

kilometer fiets je door het eeuwenoude wierdenlandschap en de

te. Op de wanden hangen zilveren en bronzen

de ‘apostel der Groningers’ genoemd. Liudger

het uurwerk van de kerk om ver uit te kijken over het Reitdiep, de

vele op de wierden gebouwde kerken. Je vindt de route in de app

harten met rode linten. Een rode loper leidt naar

stichtte het bisdom Münster, dat nog steeds

slagader van Waddenland. Het kerkje van Klein Wetsinge is bo-

‘Groningen Routes’.

een altaar met diverse beelden, veilig achter een

bestaat maar het sinds 1559 zonder Groningen

vendien een Toeristisch Informatiepunt Waddenland. Hier is volop

hek met een groot slot. In het rechter zijaltaar

moet stellen. Warfhuizen is niet de enige plaats

toeristische informatie te vinden over het gebied. Op het prikbord

Meer over de kerken van Groningen lees je op de website van

vind je een overzicht van evenementen en activiteiten in de regio.

Stichting Oude Groninger Kerken: www.groningerkerken.nl.

www.kerkkleinwetsinge.nl

Deze stichting zet zich in voor het in stand houden van inmiddels

ruim 80 historische kerkgebouwen in de provincie Groningen en

over het landschap. www.landmerken.nl

4 5

De kerktorens van Groningen hadden van oudsher niet alleen een

het bevorderen van de belangstelling hiervoor. Op de website

religieuze functie, maar waren ook herkenningstekens in het land-

vind je onder meer een lijst met alle sleuteladressen. Haal hier de

schap. Door vanaf de Waddenzee op de kerktoren af te koersen,

sleutel van de kerk op en je kunt op eigen gelegenheid de kerk

konden schepen veilig de haven in varen. Ook op het land waren

bezoeken.

addenlandMagazine 2017

Laat ons U Werelderfgoed

Waar de zee het land kust

Waddenzee beleven. Per boot, -and 3over, te voet of via een verhaal. Als uitje, als training, of juist lekker in je ééntje. Kom langs en beleef het. Tot snel, Jelle Bos

Voor wie met een stevige tegenwind in de regen over de Waddendijk fietst, kan de traag onder hem door kruipende dijk waarschijnlijk niet kort genoeg zijn. Kilometers lang lijkt het gras overal even groen. Maar wie een beetje verder kijkt, het liefst met beter weer, zal zien dat de dijk verre van saai is. Met de uitgestrekte kwelders en de Waddenzee aan je ene hand en de polders met aardappelen, graan, koolzaad en tulpen aan je andere hand Lauwersmeer

ontdek je de Waddenzeedijk op z’n best.

Nationaal Park Lauwersmeer

Beleef met ons team één van onze vele water- of landexpedities in het mooiste natuur- en %ark 4ky gebied van Nederland of kom genieten van heerlijke verse producten in restaurant Het Booze Wijf of De Voormalige Noorman. Zie PG informeer voor uw beleving onze mogelijkheden op:

welkom@lauwersoog.nl | +31 (0) 519 349133 | www.lauwersoog.nl | 44

Beleef Lauwersoog WaddenlandMagazine 2017

aan het voedsel dat er voor ze klaarligt. Tot het

de weg onder aan de zeedijk, ter hoogte van

hoge water weer komt en het tafereel wordt

Hornhuizen, is Feddemaâ&#x20AC;&#x2122;s Plas een mooie plek

omgetoverd tot een weidse waterspiegel.

om vogels te kijken. Het is een kleine brakke waterplas met vooral veel rietvogels. Daarnaast

Op de fiets

kun je hier scholeksters, zwarte ruiters en

Lekker fietsen langs het Wad? Volg dan het

tureluurs in groepen zien broeden, rusten en

90 kilometer lange fietspad dat in het kader

eten.

van het project Kiek over de Diek tot stand is gekomen. Dit fietspad loopt dwars door het

Eendenkooien

Waddengebied en volgt de Ommelanderzeedijk.

Bijzonder zijn de twee eendenkooien in de

Het fietspad loopt afwisselend over, voorlangs

Westpolder, waaronder eendenkooi Nieuw

en achterlangs de dijk. Naast de dijk vind je tien

Onrust. Beide kooien zijn de laatste Groninger

keer een TOP, een Toeristisch Overstap Punt.

eendenkooien waar nog daadwerkelijk gekooid

Vanuit hier kun je ommetjes landinwaarts fietsen

wordt. Nieuw Onrust ligt vlakbij de dijk en de

van elk ongeveer 30 kilometer.

zee: een zogenaamde zeekooi. De eendenkooi van twee hectare groot werd in 1898 met de

Marnehuizen in de Marnewaard

hand gegraven. Vroeger werden de gevangen

Wanneer je inderdaad vanaf Lauwersoog

eenden opgegeten. Tegenwoordig worden ze

de dijk langs fietst, staat je al meteen een

geringd en weer vrijgelaten.

eerste verrassing te wachten: de Marnewaard en dan in het

Vanaf de dijk kijk je landinwaarts uit over

Juist de overgang

Het oostelijke deel

de voormalige kwelders van Groningen.

tussen

is in gebruik als

Kwelders zijn stukken land die van origine

landbouwgrond en in

buitendijks lagen. Na elke vloed bleef er slib

een ander gedeelte

achter waardoor het land steeds hoger kwam

mag de natuur zijn gang

te liggen, zodat het uiteindelijk niet meer

water en land maakt het Waddengebied zo interessant.

gaan. Het is echter vooral een militair oefenterrein, met zijn circa 1.600 hectare zelfs het grootste oefenterrein van

overstroomde. Dit gaf ruimte aan grassen om te groeien en maakte het mogelijk om het nieuwe land te bedijken. Ook nu nog wordt er land op zee gewonnen door het aanleggen van

Van Lauwersoog tot Nieuwe Statenzijl

Groningen. In de jaren 80 van de vorige eeuw is

Nederland. Marnehuizen lijkt van een afstand

zogenaamde rijsdammen. Veel van de dorpen

Vanaf ongeveer het jaar 1000 begonnen de

hij verhoogd tot deltahoogte.

een heel normaal dorp, maar is een militair

van Waddenland zijn ontstaan op kwelderwallen.

oefendorp waar in werkelijkheid niemand

De jonge kwelders buitendijks zijn van groot

Nederlanders met het bedijken. In deze regio

Kwelderlandschap

bijzonder Marnehuizen.

werden de eerste dijken rond het jaar 1250

Altijd in beweging

woont. Een surrealistisch gezicht. Dwars door

belang voor allerlei wadvogels. Maar ook diverse

opgeworpen. Deze oude dijken liggen ver

Vanaf de dijk uitkijken over het Wad is elk

de Marnewaard loopt het Wad- en Wierdenpad,

slakken, kokkels en plantensoorten kunnen hier

landinwaarts; de kustlijn lag destijds nog een

uur een andere ervaring. Het Waddengebied

onderdeel van de Europese wandelroute E9.

welig tieren.

stuk zuidelijker. Door de nieuwe zeedijk hebben

is altijd in beweging, niet in de laatste plaats

Door de militaire oefeningen is het gebied niet

deze oude slaperdijken eigenlijk geen functie

door het oneindige afwisselen van eb en vloed.

altijd vrij toegankelijk (zie hiervoor www.np-

Kwelderplanten

meer, behalve cultuurhistorisch en in geval van

Juist de overgang tussen water en land maakt

lauwersmeer.nl).

Zeealsum, zeeasterâ&#x20AC;Ś veel van de kwelderplanten

nood als reservedijk. De huidige zeedijk heet

het Waddengebied zo interessant. Tijdens

officieel de Ommelanderzeedijk. De dijk heeft

eb zie je de drooggevallen zeebodem en kun

Feest voor vogels

zee in hun naam. Vooral de planten die dichtbij

een lengte van 71,2 kilometer en loopt van

je deze zelfs betreden. Diverse vogels, zoals

Heel Waddenland is een feest voor vogels en

zee groeien, komen regelmatig onder water te

Lauwersoog tot aan Nieuwe Statenzijl in Oost-

sternen en koksmeeuwen, doen zich te goed

daarmee ook een feest voor vogelaars. Vanaf

staan. Het vereist heel wat van een plant om

hebben niet voor niets een verwijzing naar de

addenlandMagazine 2017

Langs de Waddendijk Op de fiets de dijk ontdekken kan met fietspad Kiek over Diek van Lauwersoog tot Nieuwe Statenzijl, dwars door het Waddengebied. Zowel binnendijks als buitendijks is er veel te zien. Het pad sluit bovendien aan op andere routes via TOP’s (Toeristische Overstap Punten) wat zowel uitstapjes als ommetjes goed mogelijk maakt. www.fietsen.groningen.nl

zo’n zoutbad te overleven, maar bijvoorbeeld de

aardappelen en voor de veeteelt. Per seizoen

eetbare zeekraal is hier helemaal op gebouwd.

verschillen de geuren en kleuren van het

Het wandelpad van 123 kilometer lang voert je onder meer dwars door de Marnewaard.

Een andere plant die het erg goed doet in de

boerenland. Van bruine, kale akkers tot groene

De route is onderdeel van de Europese wandelroute E9 en is gemarkeerd met wit-rode

kwelder is de zeekweek. Natuurbeschermers en

weiden met of zonder vee, gele graanhalmen en

tekens.

boeren zijn helemaal niet zo blij met deze

Het Wad- en Wierdenpad (LAW 5-5) loopt van Lauwersoog naar Bad Nieuweschans.

groene aardappelplanten…

grassoort. Hij overwoekert delen van de kwelders, waardoor andere planten teloorgaan

‘...onder meer Bob Dylan ging je voor.’

en steltlopers wegblijven.

Pieterburen

Meer te weten komen over de omgeving doe je in Bezoekerscentrum Noordkust

Op slechts drie kilometer van de dijk ligt

in Pieterburen aan Hoofdstraat 83. Het is een van de bezoekerscentra van Het

het bekende dorp Pieterburen. Vanuit hier lopen wadlopers richting het noorden en

Waddenland boerenland

Pieterpadwandelaars richting het zuiden.

Kijk om je heen en het zal

Bovendien vormt het dorp sinds 1971 de

je opvallen dat je vrijwel

Groninger Landschap en bovendien een Toeristisch Informatiepunt Waddenland. In het bezoekerscentrum ligt de nadruk op de verschillende biotopen aan de noordkust en het belang van de Waddenzee voor vogels. Kinderen kunnen proefjes doen in de zogenaamde ‘natte ruimte’ en dieren en planten bekijken onder de microscoop.

thuisbasis voor het Zeehondencentrum, waar

overal weilanden en akkers

zieke zeehonden worden opgevangen. Wie

Het Pieterpad is misschien wel het beroemdste wandelpad van Nederland. De route

ziet. Zo’n tachtig procent van

interesse heeft in planten, moet vooral een

begint in Pieterburen en eindigt bij de Sint-Pietersberg bij Maastricht. Of andersom

bezoekje brengen aan Domies Toen, een

natuurlijk. Het Pieterpad is ongeveer 498 kilometer lang en is onderverdeeld in 26

eeuwenoude botanische pastorietuin met wel

etappes.

Waddenland wordt voor agrarische doeleinden gebruikt, bijvoorbeeld voor

950 verschillende soorten planten. In deze museale tuin groeien nagenoeg alle bekende en minder bekende stinzenplanten, verwilderde sierplanten.

Noordpolderzijl Een tocht langs de dijk is niet compleet zonder een bezoek aan het oude zeehaventje

Een andere manier om de Waddenkust wandelend te beleven is met Waddenwandelen. In totaal bestaat dit netwerk uit 1.200 kilometer aan wandelpaden. Maar die hoef je gelukkig niet allemaal achter elkaar te wandelen. Waddenwandelen is juist ook erg geschikt voor een kort ommetje. Waar het kan volgt Waddenwandelen historische paden, zoals jaagpaden en oude handelsroutes. www.waddenwandelen.nl

Noordpolderzijl. De Noordpolder werd in 1811 bedijkt, waardoor de open zeeverbinding voor de dorpen Usquert en Warffum verdween. Grote vissersboten weken uit naar Lauwersoog, maar voor kleine garnalenvissers werd Noordpolderzijl

De eendenkooi Nieuw Onrust wordt beheerd door Het Groninger Landschap en is alleen onder begeleiding van de kooikers te bezichtigen. www.hetgroningerlandschap.nl

de nieuwe thuishaven. Het is de kleinste zeehaven van Nederland en voor veel Groningers een geliefde plek om over het Wad uit te kijken. Nadien heb je wel een kopje koffie of thee verdiend in huiskamercafé ’t Zielhoes; onder meer Bob Dylan ging je voor.

Vroeger gebruikten schippers op de Waddenzee de kerktorens van Groningen als oriëntatiepunt om veilig de haven in te varen. Acht kerktorens in Groningen zijn opnieuw als Landmerken aangewezen. Drie daarvan liggen in Waddenland: in Hornhuizen, Wierhuizen en Breede. Haal de sleutel bij de buren, beklim de toren en kijk mijlenver uit over de dijk en de omgeving. www.landmerken.nl

WaddenlandMagazine 2017

Advertorial

ROBERTO SANTANERA ‘Mijn werk is mijn leven’

Hij is ondernemer puur sang: Naast Italiaanse beelden en ornament in de tuin, een eigen afbouwafdeling, een eigen sieradenlijn en een sterrenbeeld geurlijn, heeft hij twee horecazaken onder één dak in het kleine Gronings dorpje Godlinze. Eén van zijn slogans is: Eten kun je overal, maar uiteten doe je in Godlinze Hoewel hij net de leeftijd van 47 gepasseerd is,

maakte het restaurant een groei door. “Mensen

vierde ondernemer Roberto Santanera afgelopen

gaan voor kwaliteit. Ze willen vers eten, goede

jaar het feit dat hij al 30 jaar ondernemer is in het

bediening en een warme ambiance: dat vinden

pittoreske dorp Godlinze. Met zijn restaurant Dell

ze bij ons in Godlinze” aldus Roberto. “Als mijn

‘Arte kan hij met recht het visitekaartje van het

gasten genieten, dan geniet ik ook en daar krijg

dorp genoemd worden. Nog in zijn tienerjaren

ik energie van. Ik ben trots op wat ik heb bereikt,

begon Roberto als zelfstandig ondernemer. Op zijn

maar als ondernemer is het nooit af. Ik probeer

17e nam hij een deel van het familiebedrijf over

mezelf te blijven ontwikkelen, als kok en als

waarbij veel van hem gevraagd werd: hij runde

gastheer.”

de horeca, stond in de keuken, na het koken als

Openingstijden: Vrijdag t/m zondag van 17:00 – 22:30 uur Door de week voor groepen vanaf 10 personen op afspraak.

DJ achter de draaitafels in de feestzaal. Omdat

MEEST MARKANT

hij de horeca zelf ging verbouwen begon hij een

Roberto is uitgeroepen tot de ‘Meest Markante

afbouwbedrijf Start & finish. Daarnaast verkocht

Horeca Ondernemer 2012 t/m 2014’ van de

hij en importeerde hij ook nog Italiaanse beelden

provincie Groningen door de KHN en heeft

en wijnen. Ook ontwikkelde Roberto de parfumlijn

tevens hoge ogen gescoord in de landelijke

“Eau de Symbol” elk sterrenbeeld zijn eigen geur

verkiezing in Hotel Okura te Amsterdam. Hier werd

(voor hem & haar) en prachtige sieraden zoals

hij aangemoedigd door een bijzondere groep

de Parte Mia wisselhangers met meer dan 400

mensen, waaronder Burgemeester Rehwinkel

verschillende emblemen, De Bilan Seno lederen

van Groningen, Burgemeester De Groot van de

armbanden met een magneetcilinder en de

gemeente Delfzijl en mensen van Top Horeca

Memo Senso een gedenkarmband waar men

Groningen. Natuurlijk is hij ook erg trots op de

blijvende herinnering in kan worden geplaatst zoals

erkenning van ‘Koninklijke Horeca Nederland’,

b.v. as of haren van uw dierbaren, babytandjes

omdat deze werd verkregen door vakcollega’s.

Reserveringen kunt u

of zand van het strandt waar je samen de liefde

Daarnaast is hij door een ‘Italiaanse brigade’

telefonisch of per email

verklaard etc. etc.

genomineerd in de Top 100 van de beste Italiaanse restaurants in Nederland.

maken. DELL’ARTE

Mijn gasten zijn mijn sterren, aldus Roberto!

Een aantal jaren geleden besloot Roberto de

Ristorante dell ‘Arte santanera.nl info@santanera.nl Tel. +31 (0) 596 58 1100 Allersmaweg 2 9908 PD Godlinze NL

focus meer te leggen op het restaurant; en met

CHEFKOK

succes! Ondanks de crisis van de afgelopen jaren

“Chef zijn kun je leren, koken zit in je bloed: ik ben een kok op gevoel” Roberto kookt met passie en dat proef je terug in de gerechten. Hij geeft lokale producten van Groninger bodem een mediterrane smaak. Roberto noemt hierbij nadrukkelijk dat hij wel de kok is, maar niet zonder zijn geweldige team van medewerkers kan. Voor de medewerkers is communicatie heel belangrijk: ze zijn goed op elkaar ingespeeld en maken het plaatje compleet.

Ristorante dell‘Arte Voor kloosterachtig tafelen in mediterrane sfeer

Horeca is topsport!”

addenlandMagazine 2017

Waddenland Off the beaten track

To the rescue!

Vang ze!

Ben je zoâ&#x20AC;&#x2122;n thrillseeker dat je meer

Vissen krijgt een nieuwe dimensie op

je ondertussen van de omgeving en

spanning zoekt dan alle andere off the

de MS Tender, een van de mooiste

de gezelligheid van de nostalgische

beaten track opties van Waddenland?

sportvisboten van Nederland. Vanuit

scheepsbar in de kombuis. Zelfs gewoon

Voel dan de adrenaline door je aderen

Lauwersoog vaar je het Wad op; de zee

meegaan voor de gezelligheid is al een

stromen op een supersnelle rescueboot.

waarbij alle visvijvers verbleken. Ga er

hele belevenis. Neem je eigen hengel

In de haven van Lauwersoog scheep je

de hele dag of zelfs meerdere dagen

mee of huur er een aan boord. En dan bij

in op een RIB (Rescue Inflatable Boat),

op uit om kabeljauw, makreel en andere

thuiskomst de zeebenen tot rust laten

met 12 zitplaatsen klein genoeg om de

vissoorten te vangen. Je beloning voor je

komen met een bord vol verse vis: eigen

G-krachten en de golven in heel je lijf te

harde werk regel je zelf: alles wat je

vangst smaakt immers het best!

kunnen voelen. Vaar langs de zandplaten,

vangt mag je houden. Al varende geniet

www.ms-tender.nl

over het Wad naar de Noordzee. Of maak

Zin in Waddenland, maar dan net even anders? Dit land heeft je

via vaargeulen en Rottumerplaat. Je borst

meer te bieden dan je ooit had durven dromen. Zoek je eigen

natmaken voor dit waanzinnige avontuur

grenzen op en treedt buiten de gebaande paden. Ga op waar

wel voor.

avontuur op het water, land en zand van Waddenland.

een volledig rondje om Schiermonnikoog,

is nergens voor nodig: daar zorgt de zee

www.lauwersoog.nl

addenlandMagazine 2017

Adem in, adem uit! Niet elk avontuur hoeft met gevaarlijke snelheden en wilde bewegingen gepaard te gaan. In opperste concentratie compleet tot rust komen met yoga op een zandplaat is net zo avontuurlijk. Met de stoere reddingsboot Gebroeders Luden vaar je vanuit Lauwersoog naar Engelsmanplaat. Daar zul je met heel je lichaam ervaren waarom al die vogels er zo graag komen uitrusten tijdens hun

De maren op!

een heel normaal vervoersmiddel. Het

trektocht. De stilte om je heen, even

Waddenland heeft meer water dan de

is een kruising tussen een auto en een

Van beginner tot doorgewinterde waag-

helemaal een met de elementen… Je

Waddenzee en het Lauwersmeer. Zie

brommer: een gemotoriseerde riksja met

hals, van 4 jaar oud tot 75-plus: Adventu-

spreidt je badhanddoek uit en neemt een

een tweetaktmotor. Als hij rijdt, maakt hij

repark Waddenfun heeft klimuitdagingen

groot deel je over de velden doet glijden.

eerste yogapositie aan: een onvergetelijke

Spot ze!

hoe de weilanden en rietpluimen aan je voorbij glijden, terwijl je je kano door

een typisch toek-toek-geluid. Zie daar de

voor iedereen. Even bijkomen kan in het

ervaring. Er zijn een aantal geplande

Nationaal Park Lauwersmeer is echte

de kronkelende maren vooruit peddelt.

verklaring van de naam. Met de tuktuk ga

restaurant op hoogte: vanaf de eerste

yogatochten waar je je voor kunt

wildernis. En wat is er nou spannender

Of laat je lekker varen met een rustig

je lekker in je eigen tempo Waddenland

verdieping kijk je uit over het klimpark en

inschrijven. Of stel je eigen groep samen,

dan die wildernis ontdekken met een

pruttelende fluisterboot. Winsum is het

door of maak je zelfs een rondje om het

de wijde omgeving.

bijvoorbeeld met je yogaclub.

spannende safari? Stap in de speciaal

ideale startpunt voor allerlei routes,

Lauwersmeer. Iets meer houvast in je

www.waddenfun.nl

www.meercafe.nl

opgetuigde Safari Land Rover en laat

inclusief een fantastisch rondje van een

dag? Kies dan voor een arrangement

je rijden. De groep van maximaal acht

dagdeel waarmee je het eeuwenoude

met een van de bezienswaardigheden

Dwaal rond!

passagiers houdt de safari kleinschalig,

wierdenlandschap in heel zijn glorie vanaf

van Waddenland, bijvoorbeeld met de

Test je richtingsgevoel op een wel heel

Staand op de drooggevallen zeebodem

waardoor je gemakkelijk dichtbij de

het water kunt aanschouwen. Liever met

Theefabriek in Houwerzijl of Abrahams

bijzondere plek: het maïsdoolhof van de

tot je enkels in het slik kijk je om je

dieren kunt komen. Al hobbelend over de

meer mensen in een boot? Kies dan voor

Mosterdmakerij in Eenrum. Toek-toek!

Bloemenboerderij in Saaxumhuizen. Klei

heen. Je ziet niets dan zandplaten en

velden kom je op plekken die normaliter

een marenboot of Grunn-boot. Die laatste

www.tuktuklauwersoog.nl

onder je voeten, blauwe lucht boven je

geulen vol zout water. Of toch, daar in

verboden terrein zijn. Weg met de

werd door kenners speciaal voor de

hoofd en naast je overal maïsplanten, nét

de verte ligt een groep zeehonden te

Big Five van Afrika, in Nationaal Park

Groninger maren ontwikkeld.

iets hoger dan dat jij kunt kijken. Ergens

zonnebaden. Je kijkt omlaag: tussen je

Lauwersmeer ga je voor de Big Three: het

www.marenland.nl

in het maïsveld van drie hectare staat

voeten wurmt een pier zich naar boven.

wilde Konikpaard, de Schotse Hooglander

www.hoornstertil.nl

de uitkijktoren waarmee je over al dat

Trotseer het Wad!

Iets verderop scharrelt een krab door

Ride the waves!

het lage water. Wadlopen is niet voor

en natuurlijk de spectaculaire zeearend

maïs uit kunt kijken. Weet je de toren te

Al surfend de golven trotseren? Zowel

met zijn spanwijdte van ruim twee meter!

vinden? Dat lijkt gemakkelijker dan het is,

niets de meest populaire activiteit van

de Waddenzee als het Lauwersmeer

Welk wild hoop jij te spotten?

maar is desondanks een hilarisch en soms

Waddenland: er is geen mooiere manier

zijn ware surfparadijzen. Leer de fijne

www.lauwersoog.nl

uiterst frustrerend spel voor jong en oud.

om het Wad te ervaren dan door er zelf

kneepjes van deze watersport op het

Het maïsdoolhof is geopend van juli t/m

op te lopen. De mogelijkheden om het

Lauwersmeer. Hier kun je rustig je

oktober.

Wad te verkennen zijn eindeloos. Ga

eerste golven pakken, maar vind je ook

www.bloemenboerderij.com

mee met een zwerftocht, steek over naar

voldoende uitdagingen voor geoefende

een eiland of ga wadlopen in combinatie

waaghalzen. Nog spectaculairder dan

Klim omhoog!

met een boottocht. Je kunt zelfs mee

windsurfen is kitesurfen. Het spel tussen

Tart de zwaartekracht en test je eigen

met het vrijlaten van zeehonden. Haal

jou, je plank, de wind en het water is nóg

krachten in Adventurepark Waddenfun,

je wadloopschoenen maar vast uit

intenser. Buitendijks bij de Hoek van Bant

het grootste indoor klimpark van Neder-

de schuur! Kijk voor alle tochten en

op het Wad is ‘the place to ride’ voor

wadloopagenda’s op:

kitesurfers. Neem je eigen plank mee en

Tuf voorbij!

land. In het klimpark kun je je uitleven

www.wadlopen.com

je kunt meteen los. Natuurlijk zijn er ook

Even klaar met blitse auto’s en ruige

hoogtes. Begin je voorzichtig op 2 meter

www.wadlopen-pieterburen.nl

voldoende opties voor lessen en het huren

terreinwagens? Doe het dan een keertje

hoogte of durf je het parcours op 8 meter

www.tourdewadden.nl

van materiaal.

helemaal anders met de tuktuk! De tuktuk

hoogte aan? Er is bovendien meer dan

www.lauwersoog.nl

www.delauwer.nl

is in Aziatische landen, zoals in Thailand,

300 meter aan ziplines, waarvan een

addenlandMagazine 2017

op drie klimparcoursen op verschillende

Ontdek Schiermonnikoog Schiermonnikoog is een eiland van rust, ruimte en schoonheid. Het Nationaal Park Schiermonnikoog is een van de mooiste en spannendste natuurgebieden

R E S TA U R E T T E

van Nederland. Vrijwel nergens anders zijn er op zo’n klein oppervlak zo veel verschillende landschappen te vinden: bossen en duinen vol geurige bloemen, het oneindige strand, wadplaten vol vogels en een uitgestrekte kwelder met

• Vers gebakken vis • Plateservice • 2e kopje koffie GRATIS • Diverse broodjes

ongerept uitzicht.

‘Geen dag is

Het dorp Schiermonnikoog bruist van de gezel-

hetzelfde op ons

bezoekers graag mee in hun rijke cultuurhistorie

mooie eiland, zeker niet op het strand.’

ligheid en gastvrijheid. Zo nemen de eilanders

en hun passie voor het eiland. Strandjutter Thijs de Boer vertelt: “Geboren op het eiland, heeft het strand mij altijd getrokken. Vooral met noordenwind en na een storm ging ik daar met vrienden naartoe om te jutten. Vooral op de verste oostpunt van het eiland, de Balg, is het prachtig. Hier hebben zand, wind en water vrij spel en spoelt vaak veel aan. Zo vond ik al duizenden

GRATIS toegang voor kinderen! (4-11jr.)

prachtige schelpen, barnsteen, botten van dieren uit de ijstijd, winterjassen bestemd voor Rusland, een badeendje uit een race in Engeland en flessen vol post! Geen dag is hetzelfde op ons mooie eiland, zeker niet op het strand.”

Hoe klein Schiermonnikoog ook is, het biedt oneindig veel mogelijkheden. En dat op slechts 40 minuten varen van Lauwersoog.

www.vvvschiermonnikoog.nl

Wij verzorgen ook graag uw feesten, recepties,vergaderingen,congressenof presentaties! 56

Rieks & Janneke Gerdes Haven 8, Lauwersoog

(0519) 34 92 00 w w w. sc h i e r zi c ht . n l addenlandMagazine 2017

Snackcentrum Anjum

Y DE MÛ RIJ B NE ITE

Rondvaartbedrijf Lauwersmeer breidt haar activiteiten uit aan wal. Vol trots presenteert de onderneming Iterij by de Mûne /Snackcentrum Anjum. Aan de Pheiferbuorren 2 (tegenover de molen) waait een frisse wind. Het pand, de voormalige kroeg, heeft een flinke facelift ondergaan. De donkere kleuren hebben plaatsgemaakt voor een fris uiterlijk en een warm interieur.

17 thematuinen IJstijdenmuseum Tuincafé cadeauwinkel plantenverkoop kinderroutes educatieve speeltuin groepsarrangementen

Het Snackcentrum is vooral ingericht als afhaalpunt voor diverse snacks, vis en ijs. De Iterij is een mix van lunchroom en petit-restaurant; waar men in een gezellige ambiance kan genieten van zowel een kopje koﬃe met gebak als een scala van verrassende gerechten uit eigen keuken.

rondleiding op afspraak

MUSEA

Visserijmuseum Zoutkamp

Snuif de geur van vis, teer, hout en diesel op en leer meer over de geschiedenis van de Zoutkamper visserij. Het museum in de historische vissersplaats Zoutkamp is gevestigd in de voormalige, monumentale ‘betonningsloods’ van Rijkswaterstaat. Op de binnenplaats staat een origineel herbouwd Zoutkamper vissershuisje. Er worden vaartochten georganiseerd op het Reitdiep en het Lauwersmeer.

Vanaf het terras heeft u een prachtig uitzicht op historische molen de Eendracht. Geopend dagelijks tussen 10:00 tot 20:00 uur (vrijdag en zaterdag tot 21:00) Zie voor het afhaalmenu www.snackcentrumanjum.nl

Restaurant herberg

VASTE PLANTEN Ruime keuze, nergens voordeliger

Sylsterwei 26 Sylsterwei 26 9132 EL Dokkumer Dokkumer Nieuwe Nieuwe Zijlen Zijlen 9132 EL Telefoon: 0511-408245 Telefoon: 0511-408245 E-mail: info@herbergdepater.nl E-mail: info@herbergdepater.nl Internet: www.herbergdepater.nll Internet: www.herbergdepater.n GPS coördinaten: 53.31799 53.31799 // 6.15819 6.15819 GPS coordinaten: Geopend van Woensdag Woensdag tt/m Geopend van / mZondag Zondag 12.00 uur Vanaf 12.00 uur

12 stuks voor ......................€ 10,00

FRUITTUIN

De Pater De Pater

Aardbeiplanten, rabarber, bessenstruiken, appel, peer, pruim, kers, walnoot, kweepeer, hazelnoot, tamme kastanje, amandel etc.

het

Al 28 jaar adres voor gezellig en Lekker uit eten, Lunchen, Slapen, Arrangementen, High tea’s en Afhaal menu’s. Aan de voet van het “Nationaal Park Lauwersmeer” en naast de oude zeesluizen van 1729, en het onlangs gerestaureerde monument.

Wat te zien, doen, beleven in Waddenland

Verkoop: maandag t/m donderdag van 13.00 tot 17.00 uur, Vrijdag en zaterdag van 9.00 tot 17.00 uur.

KWEKERIJ BRANDENBURG

Havenweg 10 - B

o - tel: 06-21463693

Reitdiepskade 11 Zoutkamp | 0595-401957 | www.visserijmuseum.com

Wierdenland Museum

Maak kennis met het wierdenlandschap, zijn lange bewoningsgeschiedenis en de verschillende opgravingen. Wierdendorp Ezinge ligt te midden van het oudste cultuurlandschap van Nederland: Nationaal Landschap Middag-Humsterland. Hier leefden vanaf de vroege IJzertijd mensen op wierden, kunstmatig opgeworpen woonheuvels. De wierde van Ezinge is wereldberoemd door de opgravingen van Albert van Giffen. Het museum organiseert regelmatig activiteiten voor kinderen.

Van Sinderenweg 10 Ezinge | 0594-621524 | www.wierdenland.nl

Openluchtmuseum Het Hoogeland Warffum

In dit museum op de wierde van Warffum ontdek je het platteland van ruim honderd jaar geleden. Kijk rond in oude gebouwen en ervaar hoe de mensen vroeger woonden en werkten. Alles is met oog voor detail ingericht; het lijkt alsof de bewoners slechts even weg zijn. De lagere school, een kleine molen, een slagerij en een dorpscafé: het verleden komt hier tot leven.

Schoolstraat 4 Warffum | 0595-422233 | www.hethoogeland.com

NATUUR & EDUCATIE Bezoekerscentrum Noordkust

In dit informatiecentrum van Het Groninger Landschap staat beleven en doen centraal. Thema’s zijn de verschillende biotopen aan de Noordkust en het belang van de Waddenzee als tankstation tijdens de vogeltrek. Er is een ‘natte ruimte’ waar kinderen proefjes kunnen doen en planten en dieren onder de microscoop kunnen bekijken. Vanaf het centrum loopt een wandelen fietspad naar de waddendijk.

Hoofdstraat 83 Pieterburen | 0595-528522 | www.groningerlandschap.nl Heerlijk genieten aan het water kan zeker bij Marenland Recreatie in Winsum. Vanaf het terras met een glas drinken, kijken hoe de bootjes voorbij varen en lekker tot rust komen. Dat is zeker mogelijk bij Marenland. Daarnaast kunt u ook een bootje of kano huren om zelf het water op te gaan. Daarna lekker een hapje eten terwijl de kinderen in de speeltuin spelen maakt uw dag compleet. Maar Winsum heeft nog veel meer te bieden, daarom bieden wij overnachtingsmogelijkheden aan op de camping, trekkershutjes maar natuurlijk ook in ons gezellige bedstede hotel met bedstee kamers.

Kom het gezellig beleven aan het water! 58

Activiteitencentrum De Bosschuur Staatsbosbeheer

Het verkennen van Nationaal Park Lauwersmeer begint bij activiteitencentrum De Bosschuur. Hier leer je alles over dit vogelparadijs op vroegere zeebodem. Vooral voor kinderen is een hoop te doen en beleven: volg een ‘spoedcursus boswachter’, timmer een nestkastje, bouw je eigen hut in het huttenbouwbos of loop het natuurpad. Voor de allerkleinsten is er het speelse kabouterpad. In het informatiecentrum vind je foldermateriaal en naslagwerken over flora en fauna in het gebied.

De Rug 1 Lauwersoog | 0519-345145 | www.staatsbosbeheer.nl

DoeZoo

De natuur saai? In DoeZoo Insektenwereld zeker niet! Hier mag je niet alleen kijken naar de dieren, bloemen, planten, maar ze ook horen, voelen, ruiken en soms zelfs proeven. In de vaste schoolvakanties zijn er rondleidingen tijdens welke je soms dieren ook mag aanraken, zoals vogelspin Hector of slang Py. Er is een knutselzolder en een minitheatervoorstelling met een levend stinkdier.

Wierde 17 Leens | 0595-572659 | www.doezoo.nl

Zeehondencentrum Pieterburen

Zeehondencentrum Pieterburen vangt gewonde, verweesde en zieke zeehonden op en verzorgt ze tot het moment dat ze weer terug naar zee kunnen. In het bezoekerscentrum leer je alles over zeehond en zijn natuurlijke leefomgeving de Waddenzee. Er zijn exclusieve rondleidingen achter de schermen, er is een bottenshow en er zijn wisselende exposities. Ook kun je mee zeehonden vrijlaten op het Wad of een Zeehondensafari boeken.

Hoofdstraat 94a Pieterburen | 0595-526526 | www.zeehondencentrum.nl addenlandMagazine 2017

B7D:=E;: L;H>?B:;HIKC 7:H;I0 M?;H:; *&" //,+ J8 B;;DI =H$

@WWhj^[cW (&'- ÇL[hXeh][d h_`aZecÇ LWd (, chj j%c (/ eaj bWj[d [nfei_j_[i [d [l[d[c[dj[d Z[ ][iY^_[Z[d_i ^[hb[l[d

EF;D?D=IJ?@:;D0 :?DI:7= J%C PED:7= L7D '&0)& JEJ '-0&& KKH

?D<E0 J;B0 &+/+#+-'*)& MMM$L;H>?B:;HIKC$DB

VAKANTIEBOERDERIJ RINTJESHOEK EEN OASE VAN RUST, NATUUR EN LIEFDE

HISTORISCH ERFGOED

Vakantieboerderij 'Rintjeshoek ' ligt aan de voet van het prachtige natuurgebied 'Nationaal Park Lauwersmeer'. Voor de natuurliefhebber valt er veel te genieten: vossen, herten, konijnen, hazen en natuurlijk veel vogels. U ziet ze in de tuin van deze vakantieboerderij of in de daaraan grenzende velden of achter het huis boven op de dijk. 's Zomers gaat de zon op direct aan de voorkant van het huis. Als u vroeg uit de veren bent, bent u getuige van dit wonder, dat de omgeving in vuur en vlam zet. Uw dag kan niet meer stuk!

Borg Verhildersum Leens

Cultuur en natuur gaan harmonisch samen op landgoed Verhildersum. Bekijk de borg, het arbeidershuisje en de boerderij en ervaar hoe de bewoners, boeren en arbeiders in de 19de eeuw leefden. In de borgtuin staan bronzen beelden van beeldhouwer Eddy Roos. Wandel door de oprijlaan, singels en landerijen met oude gewassen, fruit- en veerassen.

Wierde 40 Leens | 0595-571430 | www.verhildersum.nl

VAKANTIEBOERDERIJ RINTJESHOEK Achter het huis ligt het grootste gedeelte van de tuin. De tuin is een combinatie van (fruit) bomen, (fruit) struiken en gras. U kunt in de zomer een barbecue (zelf meenemen) houden of het grote rek boven het houtvuur in de tuin gebruiken. Sinds kort kunt u via een weg onderaan de dijk bij het huis komen en daar ook parkeren. Heeft u nog vragen, bel dan gerust. Met plezier wordt er verteld over deze prachtige plek en het fijne huis. Wolkom!

'Rintjeshoek’ is 250 meter van de verharde weg af gelegen, aan de voet van de slaperdijk met hier bovenop het enige 'Contributiehuisje' van Nederland. Achter in de tuin is een ruime paardenbak en stal voor 2 paarden. Andere huisdieren zijn ook welkom. 'Rintjeshoek bestaat uit 2 verdiepingen en is 3 jaar geleden gerenoveerd met behoud van de ouderwetse sfeer. Het 'Kalverhuisje’doet nu dienst als extra badhuisje. Het 'Kalverhuisje' heeft ook centrale verwarming. Het 'Sylhok' (lees: zeilhok) is nu in gebruik als garage/schuur. In 2007 is er boven het Sylhok een nieuwe slaapetage gebouwd, die plaats biedt aan 8 personen. De vakantieboerderij zelf biedt plaats aan 16 personen. Voor peuters zijn er 2 bedjes.

Vertrekpunt het echte wadlopen in Pieterburen!

addengenot.nl

Pieterburen Beleef het eilandgevoel op het vaste land...

WWW.WADLOPEN-PIETERBUREN.NL

dinsdag 28 10:00 zondag 21 7:30 MEI zondag 1 8:30 woensdag 29 10:30 dinsdag 23 8:30 dinsdag 3 12:30 woensdag 24 9:00 JULI woensdag 4 12:15 vrijdag 1 12:30 donderdag 25 7:30 donderdag 5 13:30 zaterdag 2 13:30 vrijdag 26 10:00 vrijdag 6 15:00 zondag 3 13:45 zaterdag 27 9:30 zaterdag 7 15:15 dinsdag 5 16:00 zondag 28 10:45 zondag 8 16:00 woensdag 6 16:30 maandag 29 13:00 dinsdag 10 18:00 vrijdag 8 8:00 woensdag 31 14:15 woensdag 11 18:15 vrijdag 8 18:00 SEPTEMBER vrijdag 13 9:30 zaterdag 9 8:30 vrijdag 2 15:45 zaterdag 14 8:00 zaterdag 9 18:15 zaterdag 3 17:00 zondag 15 9:00 zondag 10 6:15 zondag 4 16:45 maandag 16 10:15 dinsdag 12 10:00 dinsdag 6 8:15 dinsdag 17 13:00 woensdag 13 10:30 woensdag 7 8:15 woensdag 18 12:45 zaterdag 16 11:45 vrijdag 9 7:00 donderdag 19 14:30 zondag 17 12:45 zaterdag 10 7:30 vrijdag 20 15:00 maandag 18 14:30 zondag 11 8:30 zaterdag 21 14:45 dinsdag 19 15:00 dinsdag 13 12:30 zondag 22 15:15 woensdag 20 15:15 woensdag 14 12:45 dinsdag 24 17:00 donderdag 21 16:30 vrijdag 16 15:30 woensdag 25 17:00 vrijdag 22 17:30 zaterdag 17 15:15 vrijdag 27 8:00 zaterdag 23 7:00 zondag 18 7:00 vrijdag 27 18:30 zaterdag 23 17:15 zondag 18 16:15 zaterdag 28 8.30 zondag 24 8:00 dinsdag 20 8:00 zaterdag 28 19:00 dinsdag 26 9:00 woensdag 21 8:15 zondag 29 7:15 woensdag 27 7:45 vrijdag 23 9:30 dinsdag 31 11:00 donderdag 28 10:30 zaterdag 24 8:00 vrijdag 29 9:45 zondag 25 9:00 JUNI donderdag 2 13:00 zaterdag 30 12:00 woensdag 28 14:00 vrijdag 3 12:45 zondag 31 12:15 vrijdag 30 14:45 zaterdag 4 14:00 AUGUSTUS OKTOBER zondag 5 15:00 maandag 1 14:30 zaterdag 1 16:00 dinsdag 7 17:00 dinsdag 2 15:30 zondag 2 15:45 woensdag 8 7:00 woensdag 3 15:30 vrijdag 7 8:30 woensdag 8 17:15 donderdag 4 16:30 zaterdag 8 9:00 donderdag 9 8:00 vrijdag 5 16:45 zondag 9 9:30 vrijdag 10 8:30 zaterdag 6 7:30 woensdag 12 10:45 vrijdag 10 19:00 zaterdag 6 17:15 vrijdag 14 14:00 zaterdag 11 6:45 zondag 7 8:00 zaterdag 15 14:00 zondag 12 7:30 maandag 8 8:30 zondag 16 14:45 dinsdag 14 10:30 dinsdag 9 9:00 maandag 17 16:00 woensdag 15 10:15 woensdag 10 9:30 dinsdag 18 16:30 vrijdag 17 13:30 donderdag 11 9:30 woensdag 19 7:15 zaterdag 18 13:15 vrijdag 12 8:15 vrijdag 21 8:30 zondag 19 14:15 zaterdag 13 9:15 zaterdag 22 9:00 dinsdag 21 16:00 zondag 14 11:00 zondag 23 7:45 Zwerftochten duren 3 uur. Je maakt alle facetten van het woensdag maandag 15 Er is13:30 maandag 24 10:00 wadlopen 22 mee: 16:15 geulen, slik, zandbank. een grote kans om zeehonden te7:30 spotten. vrijdag 24 dinsdag 16 13:15 dinsdag 25 11:30 Kledingvoorschrift: vrijdag 24 17:45 woensdag 17 14:15 woensdag 26 12:30 * mei t/m half oktober: hoge gympen, korte broek en zaterdag 25 5:30 donderdag 18 16:00 vrijdag 28 14:30 warme bovenkleding. zaterdag 25 18:15 vrijdag 19regenbroek 15:45 zaterdag 29 15:00 * half oktober t/m april: laarzen, en warme kleding. zondag 26 6:15 zaterdag 20 16:30 zondag 30 14:00

adlopen-

Pieterburen.nl

J.M.B. Zwanenburg, Vakantieboerderij 'Rintjeshoek' Wester Nieuwkruisland 15 9293 LW Kollumerpomp Tel. 06-50594949 www.rintjeshoek.nl E-mail: info@rintjeshoek.nl

Vertrekpunt wadlopen Lauwersoog Wadlopen vanaf 4 jaar! Zeedijk 1 Lauwersoog

Hier bruist het Wad en het vakantiegevoel. Geulen, slik, zandbanken en zeehonden, tijdens het wadlopen maak je alles mee. Kijk op onze website voor alle tijden en tochten! Wadloopschoenen/laarzen, zijn te huur in onze Wadloopwinkel of restaurant Waddengenot aan Zee Reserveren en/of informatie: www.wadlopen-pieterburen.nl info@wadlopen-pieterburen.nl Tel: +31 (0)595 - 528 558 Hoofdstraat 84 9968 AG Pieterburen

Pizzeria/Grill Bij de Buren van Pieter Restaurant Waddengenot Café de Après Wad-bar Wadlopen-Pieterburen.nl Start Pieterpad Diverse wadlooptochten

MEI maandag 2 donderdag 5 maandag 9 donderdag 12 zaterdag 14 donderdag 19 zondag 22 maandag 23 donderdag 26 zaterdag 28 maandag 30 JUNI woensdag 1 zaterdag 4 maandag 6 donderdag 9 zondag 12 maandag 13 donderdag 16 zondag 19 maandag 20 donderdag 23 maandag 27 donderdag 30 JULI zaterdag 2 maandag 4 donderdag 7 zaterdag 9 maandag 11 donderdag 14 zondag 17 maandag 18 donderdag 21 maandag 25

11:00 14:00 17:15 7:30 8:45 14:00 15:30 16:30 18:00 8:30 9:15 12:00 14:30 16:00 18:30 8:30 9:30 13:00 14:30 15:00 17:30 8:30 11:00 13:00 15:30 17:30 18:30 8:30 10:00 14:00 14:30 16:30 7:30

donderdag 28 9:30 zaterdag 30 12:00 AUGUSTUS donderdag 4 17:00 zaterdag 6 18:00 maandag 8 7:00 woensdag 10 8:30 zondag 14 11:30 maandag 15 13:00 woensdag 17 15:00 zondag 21 17:30 maandag 22 18:00 zondag 28 11:30 dinsdag 30 14:00 SEPTEMBER donderdag 1 16:00 zondag 11 9:30 maandag 12 11:00 donderdag 15 14:30 zondag 18 17:00 donderdag 22 7:30 zaterdag 24 10:00 zondag 25 10:00 dinsdag 27 13:00 donderdag 29 14:30 OKTOBER zaterdag 1 15:30 zondag 9 7:30 woensdag 12 12:00 zaterdag 15 15:00 maandag 17 16:00 dinsdag 18 16:30 zaterdag 22 7:30 maandag 24 10:00 donderdag 27 13:30 zaterdag 29 14:30 maandag 31 14:30

Hinszorgel Leens

Het Hinszorgel in de kerk in Leens is een van de bekendste orgels van Groningen. Dit pronkstuk met zijn rijk gebeeldhouwde front werd in 1733 gebouwd door Albertus Anthoni Hinsz in opdracht van Anna Habina-Lewe, de moeder van Edzard Jacob Tjarda van Starkenborgh en bewoonster van de borg Verhildersum. Het snijwerk is van de hand van Theodorus van der Haven en Casper Struiwig.

Menkemaborg

Dit stijlvol ingerichte huis omringd door grachten en tuinen toont een indrukwekkend beeld van het leven en wonen op een Groninger borg in de 18de eeuw. Kom binnen en bewonder de schouwen, de zilveren voorwerpen, het staatsieledikant en de gezellige keuken. De kamers zijn zo ingericht alsof de bewoners ieder moment binnen kunnen lopen. Wandel vooral ook door de tuinen. De beroemde rozentunnel staat doorgaans in juli in bloei.

Menkemaweg 2 Uithuizen | 0595-431970 | www.menkemaborg.nl

LEUK & LEKKER Abrahams Mosterdmakerij

Bij Abrahams Mosterdmakerij wordt nog altijd op ambachtelijke wijze grove Groninger mosterd gemaakt. De tijd lijkt hier tientallen jaren te hebben stilgestaan. Tijdens een rondleiding hoor je alles over de productie van mosterd. In het restaurant staat uiteraard de versgemaakte mosterdsoep bovenaan de menukaart.

Molenstraat 5 Eenrum | 0595-491600 | www.abrahamsmosterdmakerij.nl

De Theefabriek

Het paradijs voor de theeliefhebber vind je in de voormalige kerk van Houwerzijl. De Theefabriek is een unieke combinatie van Nederlands enige theemuseum, een sfeervolle theeschenkerij met wellicht de meest uitgebreide theekaart ter wereld en een geurige theewinkel. In het theemuseum word je meegenomen op een ontdekkingsreis door de boeiende wereld van de thee.

Hoofdstraat 15-25 Houwerzijl | 0595-572053 | www.theefabriek.nl

Molen Joeswert

De molen Joeswert in het dorpje Feerwerd is een nog professioneel in gebruik zijnde korenmolen. Het is een van de weinige molens waar het oeroude spelt wordt gemalen. De molen werd in 1855 als koren- en pelmolen gebouwd en is voorzien van het zelfzwichtingssysteem met Van Bussel-stroomlijnneuzen.

Mentaweg 3 Feerwerd | 06-44096536 | www.joeswert.nl

ACTIEF & DOEN! Adventurepark Waddenfun

Dit grootste indoorklimpark en outdooractiviteitencentrum van Noord-Nederland is geschikt voor iedereen van 4 jaar en ouder. Je kunt er met 45 bruggen tot 8 meter hoogte klimmen en tot slot tokkelen over de weilanden. Maar er kan nog veel meer: van fotofietstochten en boogschieten tot Kolonisten van Waddenland en moorddiner.

Trekweg 1 Wehe Den Hoorn | 0595-439880 | www.waddenfun.nl

Hotel Waddenweelde***

Kaarsenmakerij Wilhelmus

Badhuis Waddenwellness Waddengenot aan Zee Speeltuin en kinderfeestjes Fietsen verhuur

addengenot

aan Zee Lauwersoog

Deze ambachtelijke en historische kaarsenfabriek is gevestigd bij de haven van dorpje Eenrum. In de werkplaats proef en ruik je de sfeer van vroeger, doordat er nog steeds kaarsen volgens de eeuwenoude methode worden gemaakt. Maar ook de moderne toepassingen van het kaarsen maken zijn te zien. Zelf kaarsen maken kan ook!

Hoofdstraat 14 Eenrum | 0595-491388 | www.kaarsenmakerijwilhelmus.nl

addenlandMagazine 2017

Haven Hunzegat - Strandweg 17 - Zoutkampwww.hunzegat.nl - info@hunzegat.nl - 0595-402875

ACTIEF & DOEN! Bloemenboerderij & maïsdoolhof Wim en Jenneke de Vries Wierde 15 - 9965 TA Leens Tel: 0595-572064 Voor alle informatie: www.ﬁtnesscentrumdewierde.nl

Bewegingscentrum voor: FITNESS EN CARDIOFITNESS STREETDANCE BEWEGEN VOOR SENIOREN INDOOR-CYCLING STEP EN AEROBICS DANCE-AEROBICS

Dé plek om zelf bloemen te plukken en te dolen door een echt maïsdoolhof! Daarna kun je uitrusten in het maïsbad. Ook kun je op het erf skelteren, op ligfietsen rijden en botsen op botsfietsen. Op de Bloemenboerderij is voor jong en oud altijd wat te beleven, inclusief terras en boerderijwinkel.

Dikemaweg 10 Saaxumhuizen | 0595-423577 | www.bloemenboerderij.com

Outdoor De Salamander

Outdoor De Salamander is gespecialiseerd in buitensportactiviteiten, waaronder kanoën en All Terrain Bike (ATB). Ook kun je er terecht voor survival- en boottochten. De verschillende tochten zijn ideaal voor een kinderfeestje of teambuildingsuitje.

Hoornsediep 8 Eenrum | 0595-572527 | www.desalamander-outdoor.nl

Welkom in het Hunzegat Kom genieten van het Lauwersmeer en Zoutkamp met boot of camper. 4 nachten boeken= 5de nacht gratis

Beleef, geniet, ervaar!

Spar Zoutkamp is elke zondag geopend bezoek ook onze prachtige bloemen slijterij en planten van van 9.00 ‘t meulendiekje bloemenhuis drint tot 16.00 uur Spar Bergstra Dorpstraat 1 9974 PN Zoutkamp Tel. 0595 401382 E-mail: bergstra@despar.info

Openingstijden

het hele jaar 2017:

Maandag t/m Vrijdag 08:00-19:00 Zaterdag 08:00-18:00 Zondag 09:00-16:00

AUTOSCHADE H.J. FABER

Stichting Wadloopcentrum Pieterburen

De gidsen van Stichting Wadloopcentrum Pieterburen nemen al 60 jaar (!) mensen mee het Wad op. Van lichte en zware wadlooptochten tot zwerftochten, oversteken naar de eilanden en combinaties van vaar-/wadlooptochten.

Haven 20 Lauwersoog | 0595 - 528300 | www.wadlopen.com

Wadlopen Pieterburen

Wadlooptochten, educatieve tochten, oestertochten, tochten voor kinderen, maar ook oversteken naar Schiermonnikoog. Wadlopen Pieterburen biedt voor elk wat wils.

Hoofdstraat 84 Pieterburen | 0595-528558 | www.wadlopen-pieterburen.nl

Tuk Tuk Lauwersoog

Huur een authentieke tuktuk en ontdek het Lauwersmeer en omgeving in je eigen tempo. Na een korte oefenrit kun je op pad! Tuk Tuk Lauwersoog biedt verschillende arrangementen en routes.

Kustweg 18 Lauwersoog | 06-83332222 | www.tuktuklauwersoog.nl

VAARTOCHTEN & BIJZONDERE TOURS MS-Tender

Autoberg in 24-uurs s g: 0595-424500 ervice

Deze sportvisboot verzorgt dagelijks tochten vanuit Lauwersoog. Er wordt gevist op kabeljauw, makreel en andere vissoorten. Er zijn dagtochten en meerdaagse tochten. Ook als je niet wilt vissen, is meevaren een geweldige ervaring.

Haven 50 Lauwersoog | 06-22903225 | www.ms-tender.nl

Beleef Lauwersoog

Op zeehondenexpeditie, zandplaatwandeling of met een snelle RIB het Wad op? Beleef Lauwersoog biedt voor jong en oud een ultieme uitdaging.

Strandweg 1 Lauwersoog | 0519-349133 | www.beleeflauwersoog.nl

Gebroeders Luden

De voormalige reddingsboot Gebroeders Luden biedt vaartochten aan in Nationaal Park Lauwersmeer en op de Waddenzee met eventueel een bezoek aan Schiermonnikoog. Naast arrangementen met wadlopen en ‘wadeten’ zijn er ook yogatochten op Engelsmanplaat.

Haven 20 Lauwersoog | info@gebroeders-luden.nl

HOOGEWEG 2 - 9953 TE BAFLO TELEFOON: 0595-424719 FAX: 0595-422509 WWW.FABERBAFLO.NL AUTOSCHADE-BERGING-FABER 62

De Marenboot

De Hoornstertil verhuurt Marenboten en Grunnboten voor een heerlijk middagje of dagje varen over de Groningse maren. Neem bij het startpunt een van de vaarroutes mee.

Mernaweg 60 Wehe-Den Hoorn | 0595-572638 | www.hoornstertil.nl

addenlandMagazine 2017

VAARTOCHTEN & BIJZONDERE TOURS Tour de Wadden

Op zoek naar een bijzondere dagtour, weekendtrip of weekreis in het Waddengebied? Tour de Wadden biedt trips in het Waddenkustgebied, op de Waddenzee en de Waddeneilanden. Van zeilen tot wadlopen en astronomische tochten; van culinaire tochten tot toeren in een authentieke Volkswagenbus door weids Waddenland.

Taco Mesdagplein 14 Groningen | 06-21217440 | www.tourdewadden.nl

‘een heel bijzonder plekje in Zoutkamp’

Reitdiepveer

Toe aan een rustgevend vaartochtje van een kwartier tussen de eeuwenoude sluizen van Aduarderzijl en Schaphalsterzijl? De Reitdiepveer opent mogelijkheden voor fietsers, scootmobielers en wandelaars. Routes op het Hogeland en in Middag-Humsterland kunnen voortaan eenvoudig worden gecombineerd.

www.reitdiepveer.nl

JACHTHAVENS Jachthaven Noordergat

Noordergat staat in directe verbinding met het Lauwersmeer en biedt daarmee mogelijkheden voor vaartochten naar het Groninger land, Groningen-stad en de Friese meren. Dichtbij ligt de Robbengatsluis, die toegang geeft tot de Waddenzee.

Noordergat 1 Lauwersoog | 0519-349040 | www.noordergat.nl

ing voor isolatie door het gebruik

Camping ‘de Rousant’ in het hoge noorden van de provincie Groningen heeft voor u een zee van ruimte. Een eindeloos lijkende weg tussen ‘t water door, met aan uw linkerzijde ongekende variatie aan landschappelijk schoon en een grote verscheidenheid aan plekjes waar u een onderkomen kunt vinden voor tent of caravan.

van natuurlijke producten: isolatie

www.rousant.nl

Isolatie is belangrijk om energie te kunnen besparen. Goldshell heeft de oploss-

Jachthaven Hunzegat

Hunzegat ligt aan een rustig natuurgebied, vlakbij Zoutkamp en het Lauwersmeer. De haven, met 250 ligplaatsen en 40 passantenplaatsen, is voorzien van onder meer een winkel, tankstation en mastenmakerij.

Strandweg 17 Zoutkamp | 0595-402875 |www.hunzegat.nl

Exploitatiemaatschappij Havencomplex Lauwersoog

De haven van Lauwersoog is een vissers- en recreatiehaven met onder meer de visafslag, visgroothandels, scheepsbenodigdheden, een douanekantoor, een drijvend dok voor onderhoudswerkzaamheden, restaurants, viswinkels en sportvisbedrijven. Bovendien vertrekt hier de veerboot naar Schiermonnikoog.

Haven 2 Lauwersoog | 0519-349023 | www.havenlauwersoog.nl

door middel van schelpen.

TUINEN

www.goldshell.nl

Domies Toen - Een botanisch pronkjewail

Aan de voet van de Petruskerk in het dorp Pieterburen ligt Domies Toen, een botanische tuin, erkend als museumtuin. Vroeger stond hier een boerderijpastorie. Domies Toen, de tuin van de dominee, heeft op een bescheiden oppervlak een verrassende verscheidenheid aan sferen met in het voorjaar vele stinzenplanten.

Hoofdstraat 76 Pieterburen | 0595-528636 | www.domiestoen.nl

De Kleine Plantage

Garnalenafslag

Goldshell

Goldshrimp

Camping

Het weidse maar toch rijk met groen omzoomde landschap van het Groninger Hogeland vindt zijn weerklank in de tuin van De Kleine Plantage. Op de ruim 1 hectare groeit een enorme verscheidenheid aan vaste planten, clematissen en rozen. Tevens tuingalerie, leestafel en gelegenheid voor koffie en thee.

Handerweg 1 Eenrum | 0595-491604 | www.dekleineplantage.nl

addenlandMagazine 2017

WAGENBORG WATERTAXI

TUINEN Razendsnel van en naar Ameland en Schiermonnikoog?

Borgtuin Verhildersum

De borgtuin is een symmetrische stijltuin met invloeden uit de Renaissance en de Barok. Naast de borders en een kruidentuin, kun je er meer dan 90 soorten rozen en 50 soorten clematissen bewonderen. Ook vind je er beelden van kunstenaar Eddy Roos.

Materialen voor kaarten maken, verf, garen, stickers, kralen, lint...

www.verhildersum.nl

Openingstijden: dinsdag t/m zaterdag van 10.00 uur tot 12.00 uur en van 13.00 uur tot 17.00 uur

Rietemastraat 16 • 9965 RT Leens • tel 0595-572715

Arboretum Notoarestoen

Het arboretum Notoarestoen in Eenrum bevat een internationale plantencollectie met de Japanse tempelboom, Chinese vaantjesboom, Amerikaanse Sequoia’s, rododendrons en nog veel meer. In het voorjaar is het kleurenfeest in Notoarestoen dankzij honderden bloeiende rododendrons.

Ernstheemsterpad 1 Eenrum | 0595-492058 | www.arboretumeenrum.nl

Bezoekerstuin Oosterhouw

Waar in eerste instantie rechte lijnen en geometrische figuren overheersten, is de parktuin inmiddels ‘romantisch overwoekerd’. De glooiende tuin kent doorkijken die gebaseerd zijn op de Japanse tuinkunsthistorie. Verscholen tussen bomen en omgeven door haagwerk staat het 19de-eeuwse notarishuis.

0900 - 9238 (€ 0,70 / per gesprek) +31 88 1031 000 (vanuit buitenland)

Hoofdstraat 35 Leens | 0595-571816 | www.oosterhouw.nl

KUNST Nou Nòg Mooier

info@tourdewadden.nl 06 21 21 74 40

Nou Nòg Mooier is uniek creatief centrum. Naast een grote expositieruimte, waar kunstenaars/ leden van de SKW hun werken tonen en verkopen, is er de kunstgalerie, de kadowinkel, het koffie- en theehuis en de ambachtelijke lijstenmakerij met showroom.

www.wpd.nl

Baron van Asbeckweg 38 Warfhuizen | 0595-572424 | www.nounogmooier.nl

Galerie Het Raadhuis

Galerie Het Raadhuis biedt kunst op een unieke locatie, in de directe omgeving van het Lauwersmeer en de Waddenkust. Het Raadhuis toont figuratieve kunst van schilderijen en beelden tot keramiek.

Raadhuisstraat 17 Eenrum | 0595-497002 | www.galeriehetraadhuis.nl

* zelf kaarsen maken * ruime winkel met kaarsen, accessoires en leuke cadeau-ideeën * wij maken ook kaarsen in alle vormen en maten (incl. opdruk) in opdracht

ALTIJD AL WILLEN (W)ETEN...

Galerie Gewaagd

...WAAR ABRAHAM DE MOSTERD HAALT?

Galerie Gewaagd organiseert exposities met ‘nieuw’ en bekend talent. Binnen de exposities wordt gezocht naar verschillende uitingsvormen die elkaar versterken. De galerie is gevestigd in een voormalige zaaddrogerij onderaan de Waddendijk.

Dijksterweg 2 Hornhuizen | 0595-487071 | www.galeriegewaagd.nl

Abrahams Mosterdmakerij & Restaurant KOFFIE | BORREL | LUNCH | DINER

Hotel de Marne

GEZELLIG RESTAURANT TERRAS IN HET GRAS AMBACHTELIJKE MOSTERDMAKERIJ

Hotel De Marne is een digitaal platform waarop ruim 40 ondernemers zijn vertegenwoordigd: B&B’s, campings, restaurants, galeries, producenten van streekproducten en meer. Zij delen hun kennis over dit lege, ruige en wonderschone gebied aan de Waddenzee en het

Hoofdstraat 14, Eenrum 0595-491388 info@kaarsenmakerijwilhelmus.nl www.kaarsenmakerijwilhelmus.nl 66

Lauwersmeer. Welkom in het NIETS

WWW.ABRAHAMSMOSTERDMAKERIJ.NL

MOLENSTRAAT 5 | EENRUM | 0595-491600

dat boven Groningen gaat!

www.hoteldemarne.nl

addenlandMagazine 2017

In 2016 ben ik met mijn man verhuisd van ’s-Gravenzande naar Kruisweg, dichtbij Kloosterburen, in Noord Groningen. Waarom? Ja, u weet het zelf vast al wel, anders was u hier niet op vakantie…de rust, de ruimte, het licht, de horizon… Ik ben kunstenaar en werk met klei, en ik maak schilderijen. Mijn inspiratie vind ik om mij heen: het Hogeland, de Waddenkust, het Lauwersmeergebied. Ik heb een “kraampje aan de weg“ (zie advertentie elders in dit magazine). Daar kunt u terecht voor een kadootje voor uzelf of voor een ander: b.v. bloemen van keramiek of een ketting met een hanger van keramiek. Het kraampje is elke dag open. Alles is door mij met de hand gemaakt en gestookt in mijn pottenbakkersoven op 1100 graden. U bent ook welkom om een kijkje te nemen in de schuur, waar ik veel keus heb in bloemen van keramiek en sieraden. En als u nog ander werk wilt zien, kunnen we de trap op naar het atelier, tevens kijkruimte. Welkom!

Accommodaties: Hotels, B&B’s Campings en Groepsaccommodaties

Adres: Hogeweg 5 9977 PE Kruisweg (Kloosterburen) tel. 0595 481854

w w w. w i l v a n d o n s e l a a r. n l

Welkom in de provincie Groningen.

Geniet van onze mooie provincie.

Een prachtig ingericht huis met stijlvolle tuinen

Een bezoek waard! Actief in de omgeving, samen met onze leden en klanten. Groningen, een provincie met vele gezichten op het gebied van recreatie. Leuk dat u onze provincie bezoekt. De Rabobanken in Groningen wensen u veel plezier. Kunnen wij u van dienst zijn? Kijk op Rabobank.nl.

Een aandeel in elkaar

maart t/m december: ‘Menkemaborg 90 jaar museum!’ Leuke (junior)audiotour: Ga mee terug in de 18de eeuw.

Menkemaweg 2, 9981 CV Uithuizen www.menkemaborg.nl

B&B Batenborg

B&B Gouw

Schouwerzijlsterweg 13 9951 TG Winsum 06-24757460 www.bedandbreakfastbatenborg.nl

Reitdiepstraat 3 9951 CH Winsum 06-28854711

Logies en ontbijt

B&B / Kampeerterrein Landgoed

Wilgenheerd

Havenstraat 3 9964 AN Wehe-den Hoorn 0595-401943 www.wilgenheerd.nl

B&B de Marne Ir. A.J. v/d Brielweg 1 9971 TA Ulrum 06-53163440 www.bed-breakfast-demarne.nl

B&B De Juckemaheerd

- Uniek gelegen aan het Lauwersmeer en Werelderfgoed de Waddenzee - Dé uitvalsbasis voor vaar-, fietsen wandeltochten - Alle faciliteiten voor campers aanwezig

Zoutkamperweg 6 9972 TC Niekerk 0595-402050 www.juckemaheerd.nl

www.noordergat.nl 68

B&B Pronkkamer Finisterre

Camping / Hotel Marenland Recreatie

Dorpsstraat 4 9957 ND Saaxumhuizen 0595-425231 www.finisterre.nl

Winsumerdiep 6 9951 CG Winsum 0595-442750 www.marenland.nl

B&B / Groepsaccommodatie Waddenhoes

Camping / Groepsaccommodatie Robersum Recreatie

Hoofdstraat 102 9968 AH Pieterburen 06-25238304 www.waddenhoes.nl

Hotel De Oude Smidse Dirk Wierengastraat 36 9969 PD Westernieland 0595-528620 www.hotel-deoudesmidse.nl

B&B ‘d Olle Pastorie

Jachthaven Noordergat Lauwersoog | 0519-349040 | havenmeester@noordergat1.nl

Hoofdstraat 84 9968 AG Pieterburen 0595-528558 www.waddenweelde.nl

De Rug 3 9976 VT Lauwersoog 0519-349267 www.suyderoogh.nl

Mernaweg 79 9964 AR Wehe-den Hoorn 0595-571239 www.de-energiek.nl

Hoofdstraat 28 9975 VS Vierhuizen 06-33585864 www.ollepastorie.nl

Hotel Waddenweelde

Dahliastraat 39 9951 GE Winsum 0595-442093

Landal Natuurpark Suyderoogh

B&B / Groepsaccommodatie De Energiek

9977 RH Kloosterburen 0595-481159 www.hotelhetklooster.nl

Hotel Het Klooster Damsterweg 8

Panserweg 5 9975 VZ Vierhuizen 0595-402613 www.robersum.nl

Camping Roodehaan

Camping De Breede Breede 4 9989 TA Warffum 0595-424642 www.campingdebreede.nl

Camping Lauwersoog Strandweg 5 9976 VS Lauwersoog 0519-349133 www.lauwersoog.nl

Vakantieboerderij Huizingheem Trekweg 1 9964 TA Wehe-den Hoorn 0595-439880 www.waddenfun.nl

Chalet Lauwersmeerplezier BV Kustweg 30 9976 VP Lauwersoog 06-30083494 www.lauwersmeerplezier. lauwersmeergebied.nl

Roodehaansterweg 9 9963 TC Warfhuizen 0595-571598 www.roodehaan.com

Fietsverhuur De Groene Kicker

Guikema Rijwielhandel

Hoofdstraat 102 9968 AH Pieterburen 06-25238304 www.waddenhoes.nl

Zuiderweg 3 Ezinge 0594-621890 www.guikemarijwielhandel.nl

voor meer accomodaties zie www.waddenland.groningen.nl addenlandMagazine 2017

KWALITEIT EN PERSOONLIJKE TOUCH, 7 DAGEN PER WEEK

Restaurants en Culinaire adressen

De Oude Smidse

Garnwerd aan Zee

ZK 86

Dirk Wierengastraat 36 9969 PD Westernieland 0595-528620 www.hotel-deoudesmidse.nl

Hunzeweg 38a 9893 PD Garnwerd 0594-628130 www.garnwerdaanzee.nl

Reitdiepskade 1a 9974 PJ Zoutkamp 0595-402742 www.restaurantzk86.nl

Het Klooster

De voormalige Noorman

De Boeter

Damsterweg 8 9977 RH Kloosterburen 0595-481159 www.hotelhetklooster.nl

Haven 50 9976 VN Lauwersoog 0519-349133 www.lauwersoog.nl

Reitdiepskade 2 9974 PJ Zoutkamp 0595-438992 www.deboeter.nl

Waddengenot

Korensant Verhildersum

Boerderij Kleikracht

Hoofdstraat 93 9968 AG Pieterburen 0595-528558 www.waddengenot.nl

Wierde 42 9965 TB Leens 0595-571599 www.korensantverhildersum.nl

Schilligeham 3 9951 TN Winsum 0595-438949 www.kleikracht.nl

Toby’s

Het Booze Wijf

Geniet Lokaal

Hoofstraat W 5A 9951 AA Winsum 0595-443685 www.facebook.com/tobyswinsum

Strandweg 5 9976 VS Lauwersoog 0519-349133 www.lauwersoog.nl

Vliedorpsterweg 8 9973 TA Houwerzijl www.genietlokaal.nl

Bakkerij Peters

Kerk Klein Wetsinge

T. 0596 57 15 92

Valge 18 9965 PG Leens 0595-571460 www.bakkerijpeters.nl

Valgeweg 12 Klein Wetsinge 06-54685405 www.blgroningen.nl/locaties

Haven 8 9976 VN Lauwersoog 0519-349200 www.schierzicht.nl

E. info@hotelspoorzichtspa.nl

MEER café

De Theefabriek

Haven 6A 9976 VN Lauwersoog 06-37278415 www.meercafe.nl

Hoofdstraat 15-25 9973 PD Houwerzijl 0595-572053 www.theefabriek.nl

Cafe Hammingh

Taarterie De Dis

Hunzeweg 32 9893 PC Garnwerd 0594–621275 www.cafehammingh.nl

Hoofdstraat 79 9968 AB Pieterburen 0595-528734 www.taarteriededis.nl

MAAK EEN FOTO EN ONTVANG

€10,- KORTING

€25,

€15,50

p.p.

- Maak een foto van deze advertentie - Laat de foto zien bij SPA Loppersum - Ontvang € 10,00 korting op uw dagentree! Geldig t/m 15-12-2017 - max. 2 pers. per foto - niet i.c.m. andere acties Reserveer via www.spaloppersum.nl/reserveren

Molenweg 11 9919 AE Loppersum

WWW.HOTELSPOORZICHTSPA.NL 70

Restaurette Schierzicht

Visser Vis Haven 22 9976 VN Lauwersoog 0519-349101 www.visser-vis.nl

De Oude Sluis Hunsingokade 3 9974 SP Zoutkamp 0595-401870 www.deoudesluis.eu

Palingrokerij Gaele Postma Reitdiepskade 16 9974 PJ Zoutkamp 0595-402177 www.palingrokerijpostma.nl

Sterkenburg Vis Haven 9-10 9976 VN Lauwersoog 0519-349060 www.vishandelsterkenburg.nl

Molen Joeswert Mentaweg 3 9892 TA Feerwerd 06-44096536 www.joeswert.nl

t Ailand Haven 49a 9976 VN Lauwersoog 0519-349033 www.ailand.nl

Abrahams Mosterdmakerij Molenstraat 5 9967 SL Eenrum 0595-491600 www.abrahamsmosterdmakerij.nl

De Hoornstertil Mernaweg 60 9964 AV Wehe-Den Hoorn 0595-572638 www.hoornstertil.nl

voor meer restaurants en culinaire adressen zie www.waddenland.groningen.nl addenlandMagazine 2017

DE KLEINE PLANTAGE

ontdek

de schatkamers

van het oudste cultuurlandschap van Nederland!

JAARPROGRAMMA 2017 11,12 maart 1,2 april 6,7 mei 27,28 mei 1,2 juli 5,6 augustus 2,3 september 14,15 oktober

Helleborusdagen Rozendagen Bollendagen Groentendagen Hostadagen Dahliadagen Liefhebbersdagen Herfstsonate

Handerweg 1, Eenrum www.dekleineplantage.nl

Voor jong & oud Ook voor feesten en partijen

MATTHIJS RÖLING Museum Wierdenland, Van Swinderenweg 10, 9891 AD Ezinge, www.wierdenland.nl

Hoofdstraat W5a 9951 AA Winsum Tel. 0595 443 685

www.facebook.com/tobyswinsum

VISHANDEL STERKENBURG LAUWERSOOG Grafisch ontwerp… …van huisstijlen, boeken, leaflets, advertenties, affiches, brochures, jaarverslagen, kalenders, websites, mappen, autobelettering, banners, stands, achterwanden, folders, kaarten en nog veel meer…

www.ontwerpstudiobont.nl

maart t/m december

MET PRACHTIG UITZICHT OVER LAUWERSMEER EN WADDENZEE GEBAKKEN VIS DAGELIJKS AANVOER VAN VERSE VIS DIV.SOORTEN GEROOKTE VIS UIT EIGEN ROKERIJ KINDERSPEELHOEK SOUVENIRS

Diverse locaties De Kerstvloed van 1717, een ramp waarbij 14.000 mensen in Noord-Groningen om het leven kwamen, wordt dit jaar groots herdacht met o.a. een symposium, wandelingen en lezingen. www.deverhalenvangroningen.nl

6 mei Lauwersoog Dag vol nautische activiteiten en visproeverijen met de klanken van zeemanslieden. Er zijn proeverijen, garnalenpellerijen, workshops, vaartochten, voorstellingen en wedstrijden. www.dagvandegarnaal.nl

5 juni Vlaggetjesdag - Zoutkamp 25 versierde garnalenkotters liggen aangemeerd in Zoutkamp. Met livemuziek, markt, helikoptervluchten, demonstraties. Hoogtepunt is het binnenhalen van de Garnalenkoningin. www.pinksteren-zoutkamp.nl

24 en 25 juni Waddendag - Noordpolderzijl en Lauwersoog Viering 8 jaar UNESCO Waddenzee Werelderfgoed. Met activiteiten langs de Waddenkust en op het Wad, waaronder slapen en ontbijten op de dijk, wadlopen, kweldertochten, vaartochten, muziek, eten & drinken. www.wadden.groningen.nl

6 augustus Bauke Mollema tocht

PLATE SERVICE * VERSE VIS * GEBAKKEN VIS * GARNALEN * SNACKS&IJS

HAVEN 9-10 * LAUWERSOOG * 0519-349060 72

start en finish zijn in de stad Groningen. www.baukemollematocht.nl

12 en 13 augustus Historische Dagen Borg Verhildersum Leens Het Groninger verleden komt tot leven. Maak kennis met oude ambachten, het boerenbedrijf van weleer, oude gewassen en historische dierenrassen. Met eten, drinken, dans en muziek. www.verhildersum.nl

Dag van de Garnaal

29 april – 1 oktober

schilderijen van

EVENEMENTEN Kerstvloed 1717

Café Toby’s

Weelderige Wierde

Evenementen en activiteiten agenda Waddenland 2017

Stad en Provincie Fietsen met professioneel wielrenner Bauke Mollema door het Groninger land. Bauke heeft zelf de route uitgestippeld. De

20 augustus Event Op de Dijk Aduarderzijl Cultureel-historisch evenement met het (terug) plaatsen van 2 kanonnen op de hoek Aduarderdiep/Reitdiep. Obgv ensemble Andre Heuvelman. Tevens mini-opgravingen door Museum Wierdenland. www.waarhuis.nl

26 augustus ZomerJazzFietsTour Reitdiepdal Vier fietsroutes door het prachtige Reitdiepdal, ten noordwesten van Groningen, met onderweg meerdere concerten in middeleeuwse kerkjes en boerenschuren. www.zjft.nl

28 oktober

geteeld. Met muziek, live radio, kunst en natuurlijk lekker eten. Ontmoet boeren, koks, singersongwriters en heel veel aardappeleters. www.aardappelfeest.nl

De Kleine Plantage

EXPOSITIES 1 april t/m 29 oktober Tentoonstellingen Borg Verhildersum – Leens Verborgen schat in het Groninger land / Gronings Erfgoud / Muziek komt in de beste families voor / Zaaien, het boerenleven van vroeger. www.verhildersum.nl

7 april t/m 1 november Expositie Het Reitdiep Visserijmuseum Zoutkamp Een ode aan het eeuwenoude landschap van het Reitdiep en -dal. Met maquette, foto’s, voorwerpen, films en schilderijen. Ism Groninger Museum en De Verhalen van Groningen. www.visserijmuseum.nl

29 april t/m 1 oktober Expositie Weelderige Wierde – Museum Wierdenland Ezinge Schilder Matthijs Röling toont een groot aantal tuinschilderijen die hij thuis in zijn woonplaats Ezinge maakte. www.wierdenland.nl

Nacht van de Nacht Lauwersmeer e.a. locaties Beleef de duisternis in Dark Sky Park Lauwersmeer! Met activiteiten waaronder nachtwandelingen, ook bij Pieterburen. Sterren kijken kan bij Sterrenkundig Centrum Ulrum. www.nachtvandenacht.nl

7 oktober Aardappelfeest – Hornhuizen

• za. 27 en zo. 28 mei: Groentedagen - Vergeten en onvergetelijke groenteplanten. • za. 1 en zo. 2 juli: Hostadagen - Schaduwplanten en de nieuwste hostacultivars. • za. 5 en zo. 6 augustus: Dahliadagen - Hoogzomerbloei met groot assortiment dahlia’s. • za. 2 en zo. 3 september: Liefhebberijdagen - Voorjaars- en stinzenbollen www.dekleineplantage.nl

13 augustus t/m 5 november Expositie Werelderfgoed Waddenzee

Streekmarkt Verhildersum Een twintigtal standhouders presenteren hun lekkernijen. Van boerenkaas tot gerookte makreel, van ambachtelijk brood tot pure chocola. • za. 17 juni 2017 • za. 15 juli 2017 • za. 19 augustus 2017 • za. 16 september 201 • za. 21 oktober 2017 • za. 18 november 2017 • za. 16 december 2017

Galerie Het Raadhuis Eenrum 20 kunstenaars, geïnspireerd door het oneindige Wad, de vergezichten, de wolkenluchten, de rust en de ruimte, tonen hun werken. www.galeriehetraadhuis.nl

Midden in het gebied waar de beste piepers ter wereld worden

voor meer evenementen en activiteiten zie www.waddenland.groningen.nl addenlandMagazine 2017

Toeristische Informatie Punten en andere belangrijke adressen

COLOFON ÂŠ Mei 2017 SAMENSTELLING Stichting Promotie Waddenland en Marnedrukkers ACQUISITIE en DRUK Marnedrukkers

Toeristische Informatie Punten Waddenland

FOTOGRAFIE

Bezoekerscentrum Noordkust

Albert Heijn

Hoofdstraat83 9968 AB Pieterburen 0595-528522 www.groningerlandschap.nl

Obergon 2 9951 HL Winsum

Het Informatie Paviljoen Haven 6 9976 VN Lauwersoog 0519-349 070 www.waddenland.groningen.nl/over-waddenland

Visserijmuseum Zoutkamp Reitdiepskade 11 9974 PJ Zoutkamp 0595 401957 www.visserijmuseum.com

Museum Wierdenland

Spar Hoofdstraat Winsum 44 9951 AC Winsum

Aldi Onderdendamsterweg 33B 9951 TD Winsum

Coop Heerestraat 16 9953 PJ Baflo

CoopCompact Marneweg 39 9977 PH Kruisweg

Via Marketing Groningen: Bas Meelker, Mark Schuurmans, Omke Oudeman, Knelis, Marcel Kerkhof, Jur Bosboom, Hiddema Fotografie, Michel Aaldering. Overige fotografie: Staats Mooibroek, Sarah Styles, Dini van de Ven, Gerhard Bakker, Peter Velthuis, Rens Kalsbeek, Jaap Hoekzema, Roelof Bos Frits Huisman.

Van Swinderenweg 10 9891 AD Ezinge 0594-621524 www.wierdenland.nl

Coop

Attent Ubbels

Cecile Bol / Studio

Kerk Klein Wetsinge

Torenstraat 5 9891 AE Ezinge

Vuurvogel, Rens Kalsbeek,

Valgeweg 12 Klein Wetsinge 06-54685405 www.blgroningen.nl/locaties

Bibliotheek Winsum Regnerus Praediniusstraat 2 9951 CB Winsum 0595-441577 www.waddenland.groningen.nl/over-waddenland

Raadhuisstraat 10 9967 RB Eenrum

TEKST

Het Spelt Project, Esther Hagen

Tankstations BP Garnwerderweg 2A 9951 TP Winsum

VERANTWOORDING Alle gegevens zijn met grote zorgvuldigheid verzameld en verwerkt. Stichting Promotie

Supermarkten

Het Aanleg 18A 9951 SJ Winsum

Spar

Esso

Dorpsstraat 1 9974 PN Zoutkamp

Torenweg 2 9774 PJ Adorp

echter niet aansprakelijk

Aldi

Shell

De Nije Nering 16 9965 NA Leens

Provincialeweg WZ 1 9964 XX Wehe- den Hoorn

eventuele onjuistheden.

Jumbo

Texaco

De Nije Nering 2 9965 NA Leens

De Streekweg 2 9956 PS Den Andel

Waddenland en Marnedrukkers kunnen gesteld worden voor