Durme- en Scheldeland 2020-4

Durme- en Scheldeland NR 4 I 2020 I JAARGANG 23 I DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN DE REGIONALE NATUURVERENIGING VZW DURME

Countdown naar de 100 ha in de Fondatie

Zwarte wouw en vzw Durme: perfecte match?

Natuurinrichting Eendenkooi en kleinen donk achter de rug

Inhoud

Colofon

Driemaandelijks tijdschrift van de regionale natuurvereniging vzw Durme Redactieraad: Thomas Van Lancker (opmaak, hoofd- en eindredactie)

6

Zwarte wouw en vzw Durme; perfecte match?

8

Natuurinrichtingswerken Eendenkooi en deelgebied ‘kleinen Donk’ achter de rug

10 Herinrichting van twee vijvers in de Fondatie van Boudelo

Michaël Crapoen, Martzen Frans, Sarah Geers, Kristof Scheldeman, Martine Van Audenhove en Dorien Van Ranst Met dank aan:

15 Broedvogeleiland op de Hamputten in Waasmunster

Geert Braem, Geert De Smet, Joris Everaert, Begijn Le Bleu en André Verstraeten.

Taalkundig advies: Paule Bosch Secretariaat: Bezoekerscentrum Molsbroek Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren Tel: 09 348 30 20 info@vzwdurme.be www.vzwdurme.be

16 Over een Duitse schietstand en ander erfgoed in en om het Molsbroek 17 Bedankt vrijwilligers 18 Struweeltjes

RPR Gent Afdeling Dendermonde - 0409.336.931 Lidmaatschappen:

23 Kinderblaadje: griezeleditie

12 euro per kalenderjaar of 25 euro als steunend lid.

Leden die zich ook op ‘t Groene Waasland willen abonneren betalen 6 euro extra per kalenderjaar.

25 Wandelen in en rond de Moervaarvallei

Betalingen kunnen via onze bezoekerscentra of door overschrijving op BE52 0012 2999 0009 van vzw Durme met vermelding van naam en adres.

26 Vogelnieuws: de woudaap

Gedrukt op milieuvriendelijk papier met plantaardige inkt.

De auteurs zijn verantwoordelijk voor hun publicaties.

Overnemen van artikels is toegelaten als je de bron vermeldt. Alle foto’s zijn auteursrechtelijk beschermd.

Bedankt voor jouw steun!

2

Cover:

Infowandeling NIP-werken Eendenkooi Berlare

Foto:

Carolien Verriest

31 Column Begijn Le Bleu

Onze partners:

V o o r w o o r d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Tijd voor wat natuur Ondanks de bijzondere tijden die we beleven sinds maart staat de wereld niet stil. Het leek me dan ook het moment om eens, in een notendop, een overzicht te geven van een aantal “normale” zaken waar ons team de voorbije maanden mee bezig is geweest.

Uiteraard moesten onze natuurgebieden verder beheerd worden zoals anders. Goed (droog) weer in het voorjaar en de zomer betekent dat al onze graslanden zonder probleem gemaaid konden worden. Anderzijds moeten we ons wel afvragen wat de invloed gaat zijn op onze natuur als droge en warme periodes meer regel dan uitzondering worden…

Het nieuwe beheerplan van het Molsbroek werd goedgekeurd (eigenlijk heet het reservaat nu Groot Molsbroek, na de integratie van de Molsbergen en Hamputten in één en hetzelfde beheerplan, maar voor mij blijft Molsbroek zeggen toch gewoon makkelijker, de macht der gewoonte…).

Er werd onder andere voort gewerkt aan de natuurinrichting rond Reservaatzone Donkmeer en de Sigma-plan gebieden Groot en Klein Broek (Temse-Waasmunster).

Ook het aankopen van nieuwe gronden loopt nog steeds prima. In dit kader loopt nog steeds een fondsenwervingsactie rond de Fondatie van Boudelo. Als je deze actie nog niet gesteund hebt: hierbij een warme oproep om enkele steentjes (of beter gezegd eurootjes) bij te dragen!

Bij de start van deze actie verwelkomden we met veel plezier ook onze nieuwe ambassadeur Begijn Le Bleu. Welkom Begijn en ook welkom aan Wouter, een nieuw lid van ons team sinds begin september!

Voor onze educatieve medewerkers liep het dit jaar ietwat anders dan anders, zonder de scholengroepen in het voorjaar en allerlei andere activiteiten die afgelast werden. Maar zij maakten van de nood een deugd door onder andere ons educatieve aanbod eens onder de loep te nemen en aan te passen.

En ten slotte waren er ook weer heel wat topwaarnemingen in en nabij onze reservaten: bever, otter, libellen, vlinders, vogels,… voor elk wat wils. Meer details vinden jullie in de specifieke artikels over deze mooie ontwikkelingen in onze natuurgebieden.

En zo zijn we ondertussen al weer in de herfst beland en komt het jaareinde stilaan in zicht. Dat betekent dat ik jullie ook al kan vragen om zeker niet te vergeten je lidmaatschap van vzw Durme te vernieuwen voor 2021. En ook: geef misschien eens een lidmaatschap cadeau bij de komende feestdagen? Je kent vast iemand in je familie die ook van de natuur houdt en die je daar een plezier mee kan doen. Als elk van onze leden één lidmaatschap cadeau geeft, verdubbelt ons aantal leden!

Dat zou geweldig zijn!

Geniet van de herfstnatuur (in onze reservaten)!

Geert De Smet Voorzitter vzw Durme

3

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Countdown naar de 100 ha in de Fondatie van Boudelo, nog 20% te gaan Sarah Geers 100 hectare in eigendom. Dat was de kaap dit we dit jaar samen met jullie wilden behalen in de Fondatie van Boudelo, ons reservaat op de grens van Sint-Niklaas en Stekene. En we zijn er bijna, al 80% van het benodigde bedrag werd opgehaald. Maar we zijn er nog net niet.

Geef jij mee dat extra duwtje?

Begin dit jaar maakten we grootste plannen: we zouden een campagne lanceren om de Fondatie van Boudelo extra in de kijker te zetten. Dit prachtige reservaat kreeg al een gloednieuwe kijktoren, maar toch is het voor veel buurtbewoners een nog onbekende parel. Bovendien zouden we het koppelen aan een fondsenwerfactie: de kaap van 100 hectare in eigendom kwam namelijk in zicht, en wat is er leuker dan dat symbolische getal samen met jullie bereiken?

Corona stak een stokje voor onze planning, maar met enige vertraging trapten we begin juni dan toch de actie af. We kregen daarbij hulp van onze gloednieuwe ambassadeur, Begijn Le Bleu. Want zoals hij zelf zegt: ‘De Fondatie is een prachtig gebied! Ik roep dan ook iedereen en zeker elke Sinnekloazeneir (net zoals ik) op om deze actie te steunen.’

Ondertussen droegen al heel wat mensen hun steentje bij, waarvoor dank! 300 donateurs en 4 bedrijven (A&B Archeologie, Carpentier NV, De Maesschalck-Goethals en i-LUDUS) lieten hun groene hart al zien, goed voor zowat 80% van het benodigde bedrag. Maar we zijn er nog niet. Daarom vragen we jullie nog een laatste keer om het gebied te steunen, dat omwille van zijn bijzondere planten en dieren zo waardevol is, en als noodzakelijke stapsteen in de Moervaartvallei ligt.

Hoe kan je steunen?

Deel onze boodschap. Spoor vrienden, familie, je werkgever, … aan om onze natuur te steunen. Neem zeker een kijkje op onze sociale media voor mooie beelden om hen te overtuigen.

Doe een gift. Dit jaar zijn die uitzonderlijk 60% fiscaal aftrekbaar vanaf 40 euro. Wil je echt 40 euro even? Stort dan 100 euro op BE52 0012 2999 0009 met de mededeling ‘gift’. Je krijgt 60 euro terug via je belastingaangifte, en wij kunnen 35 m² natuur aankopen met je gift.

Neem deel aan onze unieke activiteiten en maak kennis met dit prachtige gebied. In de laatste countdown naar het einde van de actie in november organiseren we een reeks activiteiten voor een select publiek. Wil je erbij zijn? Check dan zeker de activiteiten in de groene kader op de volgende pagina.

4

Schrijf nu in voor deze bijzondere wandelingen en steun de actie in de Fondatie:

Zaterdag 24 oktober: Kindercursus in de Fondatie: 'Griezelen en grollen!'

Vanaf zondag 25 oktober: Dag van de Stilte, uitgestippelde wandeling in eigen bubbel

Zaterdag 31 oktober: Op stap met de conservators

Zaterdag 7 november: Stilte- en belevingswandeling

Zaterdag 14 november: Op stap met ambassadeur Begijn le Bleu Meer info over de activiteiten op www.vzwdurme.be, via info@vzwdurme.be of telefonisch op 09 348 30 20. Inschrijven kan via het inschrijvingsformulier op de website van vzw Durme. Opgelet, de plaatsen zijn beperkt.

5

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Zwarte wouw en vzw Durme: perfecte match?

Geslaagd broedgeval in de Reservaatzone Donkmeer MichaĂŤl Crapoen & Joris Everaert Het voorbije voorjaar werden door vrijwillige en professionele medewerkers van vzw Durme geregeld zwarte wouwen gespot in Berlare.Vooral het Donkmeer droeg hun voorkeur weg. Na intensief speurwerk konden we half juni hun nestlocatie vinden, meer specifiek in de Reservaatzone Donkmeer. Om deze dieren alle kansen te geven hielden we dit broedgeval geheim en volgden we met verschillende mensen hun evolutie vanop een veilige afstand. In 2019 was er reeds een vermoedelijke broedpoging in een ander deel van dit reservaat, maar helaas zonder succes. Mogelijk lag dit aan onervarenheid van het koppel. Maar dit jaar was het dus wel bingo!

Zwarte wouwen hebben een groot verspreidingsgebied en kennen verschillende ondersoorten. Het is een warmteminnende soort die vooral voorkomt in Zuid- en Oost-Europa en daar vaak in grote aantallen te zien is in steden en op vuilnisbelten. Deze dieren kan je behoorlijk makkelijk herkennen aan hun lange smalle vleugels en de typische lichtgevorkte staart. Hun neefje, de rode wouw - met een dieper gevorkte staart - tref je in onze streken ook soms aan, maar dan vooral tijdens de doortrek en het winterhalfjaar (o.a. ook wel een geslaagd broedgeval in Moerbeke in 2017).

In Vlaanderen is de zwarte wouw op basis van de beschikbare kennis een niet-jaarlijkse broedvogel. Het eerste geslaagde broedgeval was in 1976 in Moerbeke. In die periode van 44 jaar zijn er nu slechts 9 bevestigde geslaagde broedgevallen bekend (zie Durme- en Scheldeland 2019, nr. 4). Oost-Vlaanderen scoort met 5 broedgevallen opvallend goed, meer bepaald twee keer in Moerbeke (naast 1976 ook in 2019), in 1980 in Bazel, en dit jaar dus langs het Donkmeer, maar ook in Hamme (zie inzetstuk).

Over het algemeen broeden zwarte wouwen in bossen nabij meren, rivieren en moerassen. Ze nestelen graag in de nabijheid van kolonies van aalscholvers, blauwe reigers en kokmeeuwen. De soort is vooral een aaseter die bijvoorbeeld ook maai- en verkeersslachtoffers opspoort en dode of zieke vissen uit het water haalt. De vogels aan het Donkmeer werden gespot met prooien als kikkers, meeuwen, vissen en zelf egels.

Juveniele zwarte wouw.

Š Joris Everaert

De grootschalige Natuurinrichtingswerken die het voorbije jaar gebeurden aan en rond de Eendenkooi bleken geen enkel negatief effect te hebben op deze dieren, wel integendeel. Door de aanleg van grote oppervlakten ondiepe oevers en moerassituaties ontstaat er een ideaal leefgebied voor vissen en watervogels. Ideale kost dus voor deze bijzondere zomergasten!

De twee uitgevlogen jongen bleven tot 4 september in de buurt rondhangen en kwamen soms nog op het nest slapen. Nadien hebben ze hun verre reis naar Afrika aangevat. Via Spanje en Gibraltar vliegen ze dan naar gebieden ten zuiden van de Sahara, een epische tocht.

6

Een volwassen zwarte wouw (links onder) met 2 juveniele aan de Reservaatzone Donkmeer in Berlare.

© Joris Everaert

We moeten er nog eventjes op wachten, maar met een flinke portie geluk maken ze volgend voorjaar in april opnieuw hun opwachting in deze unieke natuurcluster. Vzw Durme zal er alvast alles aan doen om de leefgebieden van dergelijke soorten optimaal in te richten en te beheren.

Juveniele zwarte wouw in Berlare.

© Joris Everaert

Samen met de Vlaamse Landmaatschappij (VLM), de gemeente Berlare, het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) en de Provincie Oost-Vlaanderen blijft vzw Durme o.a. via het Natuurinrichtingsproject en een gericht aankoopbeleid in en rond het Donkmeer zich inzetten op het natuurherstel van deze unieke oude Scheldemeander.

Ook in Hamme kwam de zwarte wouw succesvol tot broeden!

Ter hoogte van het natuurreservaat Scheldevallei Moerzeke-Kastel van Natuurpunt en de Grote Wal natuurinrichting in kader van het Sigmaplan, kon dit jaar op basis van voedselvluchten ook een nestlocatie van de zwarte wouw vrij nauwkeurig bepaald worden. Daar vloog sinds midden augustus ten minste één jong rond. De oudervogels gingen vaak foerageren in de Vlassenbroekse polder in Dendermonde, ook een Sigmagebied, maar ook soms tot in de Durmevallei. De twee enige bekende geslaagde broedgevallen in de provincie Antwerpen waren bovendien ook daar in de buurt (Bornem in 2005 en 2010). Het is duidelijk dat de gebieden langs Schelde, Durme en Moervaart een gegeerde regio zijn voor de zwarte wouw!

7

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Natuurinrichtingswerken Eendenkooi en deelgebied ‘kleinen Donk’ achter de rug Michaël Crapoen In vorige edities van Durme- en Scheldeland kon je al heel wat lezen over het Natuurinrichtingsproject (kortweg NIP) Berlare Broek - Donkmeer. Het doel van deze inrichtingsprojecten is hoofdzakelijk om de Europees beschermde laagveenbiotopen in deze oude Scheldemeander terug kansen te geven. Die kansen komen er vaak niet van zelf, en daardoor kunnen grootschalige grondwerken nodig zijn om deze biotopen terug in een ‘goede staat’ te krijgen. Gronden afgraven, grachten en veenplassen ontslibben en streekvreemde bomen kappen zijn slechts enkele sturende maatregelen.

Na vele jaren van planning en overleg stonden eind 2018 deelgebied de Hemelse Rij en de Heikens in de spreekwoordelijke steigers. Ook daar fronste menig natuurliefhebber de wenkbrauwen bij het zien van al dat brute geweld in deze kwetsbare biotopen. Nu, 2 jaar na deze werken, zijn deze gebieden echte pareltjes geworden en wordt de één na de andere opmerkelijke waarneming gedaan.

4 nieuwe ooievaarsnesten aan het Donkmeer.

© vzw Durme

In deelgebieden de Eendenkooi en in de ‘kleinen Donk’ (het zuidelijkste deel van het Donkmeer) stond ook heel wat op de planning, al lag de focus hier wel iets meer op het natuurrecreatieve. Een beknopt overzichtje: op de eendenkooisite het dierenpark saneren, in beide deelgebieden nieuwe ‘plasdras’ oeverzones aanleggen, in het moerasbos een nieuwe verbinding creëren, verschillende vlonders en brugjes aanleggen, een vogelkijkwand installeren en vier ooievaarsnesten plaatsen.

Begin februari was het eindelijk zo ver en werd het startschot gegeven met het deskundig plaatsen van de ooievaarsnesten. Letterlijk één dag erna zat het onfortuinlijke koppel (zie Durme- en Scheldeland 2019-3) op hun nieuwe thuis. Qua motivatie van de rest van de werken kon dit tellen! Voor de aanleg van de nieuwe ‘plasdras’ oeverzones moesten op sommige plaatsen bomen(rijen) verdwijnen. In hoofdzaak ging het vaak om zieke of risicovolle populieren; er werden echter ook enkele moerascipressen geveld, iets wat enkele - begrijpelijke - lokale reacties losweekte. Bij iedere bomenkap wegen we - vaak samen met andere actoren - af wat de realistische en wetenschappelijk onderbouwde doelstellingen zijn. Op basis daarvan worden keuzes gemaakt die soms tot het kappen van bomen kan leiden. Maar wees gerust, sowieso zal er in heel het NIP netto een stuk meer bos bijkomen dan dat er voorheen was.

De oeverzones in de eendenkooi en de ‘kleinen Donk’ werden zo aangelegd dat er heel wat variatie in diepte is, en dit zal binnenkort ook in de vegetatie te zien zijn: diepere zones met ondergedoken zuurstofplanten waar vis kan komen paaien en waar hun nakomelingen nadien veiliger kunnen opgroeien, en daarnaast ondiepere zones met brede rietkragen en af en toe een wilg waar bijvoorbeeld amfibieën en libellen een thuis vinden. Om deze oeverzones een goede start te geven werden op ons aangeven de zeldzame kleine lisdodde (Donk) en rietkluiten (Nieuwdonk) geoogst en op de nieuwe oevers gezet. Enkele weken na de plaatsing konden we vaststellen dat deze ‘enten’ zich al volop aan het ontwikkelen waren.

8

Het deelgebied van de Eendenkooi in Berlare werd grondig onder handen genomen. Zo werd het voormalige dierenpark gesaneerd, werden ‘plasdras’ oeverzones aangelegd en ligt de focus hier meer op het natuurrecreatieve. © vzw Durme

Op ‘put 13’, een grote waterplas van de Reservaatzone Donkmeer, werden enkele natuureducatieve voorzieningen geplaatst: een nieuw stevig brugje dat voor onze begeleide bezoeken de verbinding vormt tussen de veengraslanden, een grote vlonder die laat genieten van een ongeëvenaard zicht op deze turfput, en last but not least een grote vogelkijkwand die je laat meegenieten van de bijzonder rijke vogelfauna in het gebied.

Het grondwerk was net voor de zomermaanden achter de rug, maar daarmee was dit project nog niet af.

Begin oktober werden nog heel wat zit- en picknickbanken (in de gekende ‘Sigmastijl’) geplaatst, en in de eendenkooisite kwamen nog een heleboel attractieve en natuurlijke spelelementen en artistieke houtsculpturen. Momenteel werken we nog volop aan nieuwe panelen die bezoekers zullen informeren over de unieke natuurwaarden in deze zone. Vanaf 17 oktober zal je de vernieuwde Eendenkooisite opnieuw kunnen bezoeken. Voor de feestelijke heropening is het wachten tot volgend voorjaar. Geniet van deze unieke en natuurrijke locatie!

9

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Herinrichting twee vijvers in de Fondatie van Boudelo Kristof Scheldeman Afgelopen zomer werden opnieuw twee voormalige recreatievijvers natuurlijk heringericht in het natuurgebied de Fondatie van Boudelo. Om deze belangrijke inrichtingswerken te kunnen uitvoeren werd een PSN (Projectsubsidie Natuur) ingediend en konden de werken uitgevoerd worden dank zij de financiële steun van het Agentschap voor Natuur en Bos. Het gebruikte recept voor de natuurlijke herinrichting van een vijver is ondertussen bekend: 1 2 3

Eerst wordt er opnieuw ruimte gegeven aan de soms volledig verboste vijvers door alle bomen en struiken in de nabijheid van de oever te verwijderen. Op die manier bereikt het broodnodige zonlicht opnieuw de waterplas en vallen er minder bladeren in de vijver.

Vervolgens wordt de voedselrijke sliblaag uit de vijver geschept zodat de voedselrijkdom van de vijver vermindert en er op de minerale bodem opnieuw waterplanten kunnen groeien.

Ten slotte wordt de onnatuurlijk steile oeverzone schuin afgegraven waardoor er zich een smalle, maar interessante moerasvegetatie met soorten als riet, gele lis, maar ook met zeldzame plantensoorten als rietorchis en teer guichelheil kan ontwikkelen.

Bij de herinrichting werd ditmaal eveneens naast elke vijver een imposante verticale zandwand gegraven.

Dergelijke verticale wanden zijn namelijk het favoriete broedbiotoop voor ijsvogels. Deze ‘fluo-blauwe flits’ willen we dan ook opnieuw met meer dan 1 koppel in ons reservaat aan het broeden krijgen.

Luchtfoto met in geel de twee nieuw heringerichte vijvers en in blauw de vijf soortgelijke vijverbiotopen in de Fondatie van Boudelo.

© vzw Durme

De twee heringerichte vijvertjes maken deel uit van een complex met al vijf soortgelijke natuurlijke vijverbiotoopjes.Al die vijvers samen vormen een prachtig kleinschalig landschap dat heel rijk is aan biodiversiteit en door tal van dieren en planten bezocht wordt. Logisch is dat tal van libellensoorten snel de weg naar het vijvergebied gevonden hebben, maar ook andere insectensoorten zoals de veenmol en dagvlinders als koevinkje en keizersmantel worden meer en meer waargenomen in de oeverzones en ruigtestroken naast de vijvers. Ook de talrijk in de Fondatie van Boudelo aanwezige reeën lijken even graag in het vijvergebied te vertoeven als in de beboste percelen ernaast.

10

Bij de herinrichting werd een verticale zandwand (centraal achteraan op de foto) gegraven wat het favoriete broedbiotoop is van ijsvogel.

Š vzw Durme

11

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Vzw Durme en het C-virus Sarah Geers Als natuurvereniging met 12 medewerkers, 120 vrijwilligers en heel wat partners op het terrein, moesten we de voorbije maanden op zoek gaan naar een nieuwe manier van werken. Het voorjaar was onnatuurlijk stil in onze bezoekerscentra: de deuren bleven gesloten, medewerkers werkten van thuis uit, en scholen kwamen uiteraard niet langs voor hun jaarlijkse uitstap in de natuur.

Ondertussen komt onze werking weer stilaan op gang. Maar met de nodige voorzorgsmaatregelen. De kindercursus vond integraal buiten plaats, overleg gebeurt nu digitaal of buiten, bureauruimtes werden anders ingedeeld om de afstand te kunnen verzekeren. De vele bezoekers aan onze reservaten kunnen onze bezoekerscentra terug bezoeken, maar met mondmasker, en in kleine groepjes. In het Molsbroek was deze zomer enkel het terras geopend. Ook deze winter blijft de capaciteit er beperkt, zowel op het terras als binnen. Kom je wandelen in het Molsbroek en wil je graag iets drinken achteraf? Voorzie je dan op een plekje op het terras (onder de tent).

Wil je graag met je school een uitstap reserveren, een geleide wandeling boeken met je bubbel of een verjaardagsfeestje organiseren? Dat kan, maar hou rekening met de voorzorgsmaatregelen die je vindt op onze website (onder ‘scholen en groepen’).

En als we een gouden tip mogen geven: kom uit je kot. Ook al worden de dagen korter en frisser, de natuur is zo mooi deze tijd van het jaar. Daarom geven we jullie vanaf oktober via onze sociale media #coronatips mooie dingen die op dat moment te zien zijn, bijzondere wandelroutes en must sees.Volg ons via Facebook, Instagram of Twitter en maak je hoofd leeg in onze reservaten. Geniet!

Gids Martine aan het werk met mondmasker. Lagere schoolkinderen mogen gelukkig nog zonder masker naar waterdiertjes turen.

12

Š Vzw Durme

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

4 voordelen voor leden vzw Durme 1. Je beschermt mee Samen met jou en 2.000 andere natuurliefhebbers vormen we een sterke, regionale natuurvereniging in Waas- en Scheldeland. Dag in dag uit zetten we ons in voor biodiverse natuur voor de toekomstige generaties rond Durme, Moervaart en Schelde. We gaan voor een netwerk van grote en kleine natuurgebieden, waarin de kleine stapstenen even belangrijk zijn als de grote gebieden. En daar maak jij deel van uit.

Joris Everaert

2. Je beleeft meer We brengen onze gebieden naar jou en brengen mensen met een hart voor de natuur samen.Tijdens activiteiten, cursussen, lezingen en evenementen kan je onze lokale natuurreservaten ontdekken.

Topnatuur vanop de eerste rij.

Dirk De Wilde

3. Je weet meer Onze natuurgidsen nemen je graag op sleeptouw langs de mooiste en boeiendste plekjes. Je ontvangt ons driemaandelijks tijdschrift Durme- en Scheldeland, onze nieuwsbrief en we houden jou als eerste op de hoogte van het laatste natuurnieuws uit de streek.

Bovendien krijg je als lid korting op betalende activiteiten of cursussen.

Dirk De Wilde

4. Je geeft de natuur een stem Hoe groter onze achterban, hoe sterker onze stem klinkt. Vanuit dit draagvlak voor onze natuurlijke leefomgeving geven we input voor het lokaal en waar dat kan het bovenlokaal beleid. Als lid krijg je de kans om de natuur een sterke stem te geven.

Sam De Taey

Vzw Durme wil er zijn voor haar leden. Jij kan ons daarmee helpen!

Scan de cr-code en laat je mening horen over ons lidmaatschap via deze korte enquĂŞte.

13

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

De jaarlijkse Elvirawandeling in Berlare kon dit jaar doorgaan, maar met beperkt aantal deelnemers.

Het topteam van vzw Durme tijdens haar jaarlijkse personeelsuitstap.

Een deel van terreinploeg van vzw Durme in actie in Daknam onder toeziend oog.

14

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

© Elvira

© Verbeke Foundation

© Katy Beke

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Broedvogeleiland op Hamputten Waasmunster André Verstraeten De oude zandwinningsputten langs de Durme in Waasmunster werden begin 2020 opgenomen in het erkende natuurreservaat 'Groot Molsbroek'. In uitvoering van het beheerplan van dit reservaat werd door het Agentschap voor Natuur en Bos, in samenwerking met de beheerder vzw Durme, begin september een broedvogeleiland van 150 m² ingericht op die plas.

Sinds 2016 werden in de omgeving van de Oosterschelde in Nederland succesrijke experimenten uitgevoerd met dergelijke broedvogeleilanden. Deze bestaan uit gekoppelde kunststofelementen van 0,5 bij 1 meter, die afgeboord worden met planken en een omheining uit gaasdraad om te voorkomen dat jonge vogels van het eiland vallen. Het eiland is bedekt met waterdoorlatend worteldoek waarop een laag grind en kokkelschelpen zijn uitgestrooid. Verspreid over het eiland liggen rioolbuizen van 1 meter lengte, zodat jonge vogels bescherming kunnen vinden tegen brandende zon en roofvogels. Elke hoek van het eiland is met een dikke nylonkabel verbonden met een grote betonnen blok die daaronder op de bodem ligt. Zo ligt het eiland stevig verankerd op zijn plaats. Het Agentschap voor Natuur en Bos heeft ook nog drie gelijkaardige broedvogeleilanden aangelegd op de plassen van de natuurgebieden op Linkeroever.

Dergelijk vogeleiland is een bijzonder aantrekkelijke broedplaats voor visdiefjes. Op heel wat waterplassen in Vlaanderen, onder meer ook op het Molsbroek, hebben al visdiefjes geregeld gebroed op kleine vlotten.

Maar met dergelijk groot broedvogeleiland wordt de kans geboden tot vestiging van grote broedkolonies.

In Nederland lagen op sommige van die kunstmatige eilanden al meer dan honderd visdiefnesten. Ook kokmeeuwen en scholeksters hebben er al gebroed.

Het visdiefje behoort tot de familie van de sternen en doet denken aan een slanke kleine meeuw die vanop enkele meter hoogte pijlsnel in het water duikt om kleine visjes te vangen. Deze vogel overwintert langs de kusten van West-Afrika en komt bij ons broeden vanaf april en verdwijnt weer naar het zuiden in augustusseptember. De visdiefjes nestelen op kale grond, bij voorkeur waar wat schelpjes liggen. Eilanden zijn daarbij een aantrekkelijke broedplek, want daar liggen de broedsels beter beschermd tegen roofdieren.

Het broedvogeleiland werd gemonteerd langs de oever van de Hamputten en met een bootje, voorzien van een kraan en de betonnen blokken om het vlot te verankeren in de 13 meter diepe waterplas, naar zijn ideale plek gesleept. © André Verstraeten

15

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Over een Duitse schietstand en ander erfgoed in en om het Molsbroek André Verstraeten In mei 1940 hadden de Duitse troepen België veroverd en reeds eind 1940 of begin 1941 werd nabij het huidige bezoekerscentrum Molsbroek een dubbele schietstand gebouwd.

Die is vandaag nog het enige overblijfsel van een Duits militair oefenterrein dat toen is aangelegd. Meer details hierover zijn gepubliceerd in de boeken over het Molsbroek en de Durme.

Nadien zijn nog enkele merkwaardige aanvullingen opgespoord. Een bijna perfecte kopie van de Lokerse schietstand hebben de nazi's toen ook gebouwd in Stablawki in Polen.

Die ligt nu nog vrij gaaf in een uitgestrekt verbost gebied.

Natuurgids Raf Demeyer spoorde er ook een gelijkaardige op in Herbertshausen bij Dachau in Duitsland. Het zijn zeldzame restanten van Duitse militaire schietstanden uit WO II in Europa.

In de collectie van de heemkundige Frans De Vos (19202004), die hij schonk aan het Documentatiecentrum van de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas in Sint-Niklaas, zitten onder meer foto's van Duitse militairen die tijdens WO II hun opleiding kregen aan het huidige Molsbroek. Het is toch bijzonder merkwaardig hoe deze foto's, wel geen grote militaire geheimen maar toch uit de Duitse inwendige keuken, bij Frans De Vos terecht kwamen.

Duitse soldaten in overleg en tijdens een rustpauze in het voorjaar 1941. Let in de achtergrond op de schietstand, die er nu nog staat.

Op zondag 6 december 2020 gidst André Verstraeten een natuur- en erfgoedwandeling met vertrekt te 14.30 uur aan het bezoekerscentrum Molsbroek. Voor één keer wordt de taal het Lokerse dialect, want ook de heemtaal is een onderdeel van ons erfgoed. De Duitse schietstand, maar ook de Genteneirs, het huis van zooën en de bonte Antwerpeneirs die hier ooit woonden, komen dan zeker aan bod.

Deelname is gratis, maar vooraf inschrijven is noodzakelijk via het inschrijvingsformulier op onze website of via info@vzwdurme.be.

Ook een messengevecht behoorden tot de oefeningen van de Duitse soldaten.

16

Gezien de coronatijden zal een mondmasker verplicht zijn en zullen maximaal 15 deelnemers worden toegelaten.

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Bedankt vrijwilligers! Jullie zijn de beste

Met meer dan 120 zijn ze, onze fantastische vrijwilligers die zich dag in, dag uit inzetten voor vzw Durme. Gegroeid uit een groep vrijwillige pioniers, is vzw Durme na 50 jaar nog altijd sterk afhankelijk van en verweven met die ploeg. De taken die ze opnemen, zijn ondertussen zo divers, dat een opsomming sowieso nooit volledig is en ze allemaal op de foto krijgen, is quasi onmogelijk. Omdat we dit jaar geen vrijwilligersfeest konden organiseren, zetten we ze graag hier extra in de bloemetjes.

Bedankt Tim, Katy, Marcel,Vic, Paule, Chris, Lydia, Geert, Hilde, Marieke, Eddy, Guido, Frank, Ann, Jurgen, Nico, Hilde, Julie, Rudi, Hugo, Ann, Beau, Ward, Bruno, Krista, Geert, Patrick, Carla,Yannick, Christophe, Christel, Marleen, Marcel, Dirk, Lieve, Raf, Gijs, Michel, Pierre, Franki, Marcel, Antoine, Hannelore, Glen, Gorik, Mathias, Paul, Jacques, Athena, Eric, Joris, Eddy, Peter, Lut, Martin, Marc, Lu, Lieve, Jan, Lieve, Martine, Kurt, Dirk, Patricia, Jan, Jozef, Hans, Sara, Willy, Mieke, Kurt, Tom, Dimitri, Jolien, Reinhilde, Hugo, Albert, Angèle, Bart, Jules, Wendy, Karine, Karel, Corien, Thierry, Daan, Caroline, Norbert, Mark, Marleen, Marianne,An, Dirk, Jan, Rika, Albertine, Jan, Ann, Walter, Karine, Rudi, Daan, Agnes, Frans, Theresa, Yvan, Wim, Bob, Rudi, Piet, Isabel, Merijn, Marjolein, Vera, Caroline, Marleen, Edwin, Jean, Geert, Geert, Tommy, Rita, Geert, Dirk, Pieter, Simon,Tom, Jean, André, Erna, Jo, Joris, Raf, Stephanie, Hannah, Johan,Walter, Carine, Dirk, Fred, Agnes, Timothy, Pascale, Dimitri, Ann, Irène, Simon, Jenny en Natascha.

17

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Struweeltjes Ruim je zolder op!

Afgelopen jaar ruimden heel wat mensen hun huis op. In mijn buurt stonden dozen speelgoed, kleren, schoenen, stoelen, fietsen en zelfs een frigo gewoon op straat, gratis mee te nemen. Toen het enkele mooie (plastieken) insecten opleverde, die we als didactisch materiaal kunnen gebruiken, vroegen we ons af of die opruimwoede misschien tot nog meer verborgen schatten kon leiden…

Daarom deze hartelijke oproep om je zolder op te ruimen! Wie weet staat daar een opgezette kerkuil, een konijnenschedeltje, een mollenvelletje, een pootje, … zaken die jij liever kwijt wil, maar die wij nog prima kunnen gebruiken in onze educatieve projecten! Wel graag in goede staat. Stof kunnen we wegvegen, maar gaten en beestjes niet. En graag ook van inheemse dieren. Een opgezette kangoeroe is ongetwijfeld mooi, maar kunnen we hier niet gebruiken. Ook géén oude atlassen, dierenplaatjesboeken of natuurtijdschriften.

Vind je iets geschikts? Stuur gerust een foto naar martine.vanaudenhove@vzwdurme.be en we bekijken samen hoe we jouw schat kunnen gebruiken.

Martine Van Audenhove

Vogelkijkwand met uniek uitzicht In dit bijzondere jaar heeft de Eendenkooi en de onmiddellijke omgeving van het Donkmeer een make-over gekregen (meer op pagina 8 en 9 in dit tijdschrift). Naast enkele mooi ‘uitkijksteigers’ en stevige brugjes is er ook een knappe vogelkijkwand geplaatst (zie coverfoto). Deze gluurmuur biedt een ongeëvenaard zicht op het hart van het moerasgebied van de Reservaatzone Donkmeer. De doordachte plaatsing zorgt er ook voor dat er steeds een ideale lichtinval is, en dat de aanwezige dieren niet verstoord worden.

Je hebt veel kans om hier bijzondere riet- en watervogels zoals roerdomp, woudaap, zomertaling en ijsvogel te spotten. Ben je (nog) geen grote vogelkenner en weet je niet wat je hier te zien krijgt?

Geen nood, dit najaar hangen we er een infopaneel op met daarop meer info over de vogels die hier vaak geobserveerd worden.

Nieuwe folders Groot Molsbroek en Sigma Tijdens de zomer 2020 verschenen twee nieuwe folders, die gratis te bekomen zijn in het bezoekerscentrum Molsbroek. De eerste gaat over het nu 122 ha grote reservaat 'Groot Molsbroek' en de tweede is de derde druk van 'Wandelen en fietsen langs de Sigmaprojecten in de Durmevallei'.

18

TIP: ook in het winterhalfjaar loont het vast en zeker de moeite om hier te komen spotten.

Heel wat watervogels verkiezen de waterplas aan de gluurmuur als rustplaats! Meer info via donk@vzwdurme.be Michaël Crapoen

Bedankt Wim, welkom Wouter!

Deze zomer nam het professioneel team van vzw Durme afscheid van collega Wim, die nieuwe uitdagingen opzoekt.We zijn hem heel dankbaar voor de orde en structuur die hij hier binnenbracht.

Bedankt Wim, je was een heel fijne collega!

Sinds 1 september vervoegt Wouter ons team.

Hij staat in voor de logistieke ondersteuning en klusjes in ons bezoekerscentrum Molsbroek. Deze handige duizendpoot is er alvast voor de volle 100% ingevlogen en weet duidelijk van aanpakken. We zijn heel blij dat je erbij bent, Wouter!

Het vzw Durme-team

Zzzzzz… Hoor! De schat van Vlieg zat in het Molsbroek!

Luisteren naar vogelgeluiden, hameren als een specht, een evenwichtsparcours én een gekke geluidenbingo. Dit waren een paar van de leuke opdrachten die kinderen van 3 tot 12 jaar deze zomer konden doen tijdens de Schattenzoektocht van Vlieg.

Met een opdrachtenboekje in de hand ontdekten kinderen met hun ouders heel wat geluiden uit de natuur.

Nieuw dit jaar: we maakten een versie speciaal voor kleuters én voegden voor ouders (of grote broer of zus) extra boeiende weetjes toe. Meer dan 200 kinderen zochten (én vonden) onze schat. Jullie ook? Laat ons gerust weten wat je ervan vond! Tot volgend jaar?

Sarah Geers

Wereldreiziger maakt een kortstondige tussenstop in het Molsbroek Op 28 augustus kon ik in het Groot Molsbroek een kleurring aflezen van een pleisterende lepelaar.

Deze vogelsoort is in Vlaanderen een schaarse broedvogel. In Nederland broeden er echter al meer dan 3000 koppels.

De gele pootring aangebracht op het linkerbovenbeen van de vogel had “UX” als lettercode. Via de applicatie “birdring” kon ik de gegevens inbrengen.

Enkele dagen later ontving ik het life-history-report (een overzicht van alle waarnemingen) van deze lepelaar. Bij andere lepelaars waarvan ik de ring had kunnen aflezen betrof het meestal vrij jonge dieren.

Maar “UX” had volgens zijn life-history-report al meer dan 17 jaar achter de rug! Een lepelaar kan ongeveer 30 jaar oud worden.

In 2003 geringd als jong (pullus) in Markizaat, een vogelgebied vlakbij Bergen op Zoom, moet hij de eerste drie jaar van zijn leven in het verborgene hebben doorgebracht. De eerste terugmelding dateert immers van 2006. Maar van toen af aan laat hij zich gewillig observeren en blijkt hij een flink deel van de wereld af te reizen. Zo pleistert hij in maart 2009 in de buurt van de Spaanse stad Bilbao, maar wordt hij een maand later al waargenomen op het Nederlandse Schiermonnikoog.

In november 2014 zit “UX” in Mauretanië, een trip van 4000 km. Daar brengt hij de winter door in de kustmoerassen van Banc d’Arguin. Een van de vogelrijkste gebieden van de wereld. Hij zit daar in het gezelschap van duizenden andere lepelaars die vanuit Europa naar daar zijn getrokken. Ook in 2017 wordt hij daar getraceerd.

19

Vanaf 2015 wordt hij voor de eerste keer in onze buurt opgemerkt. Op 5 september 2015 kan zijn ring afgelezen worden in Doelpolder Noord door de bij ons allen bekende Dirk Draulans. Die plek lijkt dan in de volgende jaren meer en meer zijn favoriete zomerresidentie te zijn want vanaf 2018 wordt “UX� er bijna doorlopend waargenomen.

Hopelijk kan de kleurring van deze lepelaar in de toekomst nog vele malen afgelezen worden. Het draagt bij tot een steeds betere kennis over deze prachtige vogel.

Geert Braem Moerassprinkhaan plant zich voort in het Groot Molsbroek Afgelopen zomer werden in de begrazingsblok van het Groot Molsbroek een aantal exemplaren van de kleurrijke moerassprinkhaan waargenomen.

Deze voor Vlaanderen nog steeds zeldzame sprinkhaan houdt van zeer natte biotopen die rijk zijn aan

grote zeggenvegetaties. Ondanks het feit dat in het Groot Molsbroek grote oppervlaktes van dergelijke zeggenvegetaties aanwezig zijn, kwam de moerassprinkhaan er de afgelopen jaren niet of nauwelijks voor. Mogelijks was de afwezigheid van deze soort te wijten aan enkele langdurige overstromingen die in het verleden (tot 10 jaar terug) in het natuurgebied plaatsvonden. In die periode fungeerde het Molsbroek namelijk regelmatig als overstromingsgebied of potpolder, voor water dat afkomstig was van de Durme. Hoewel de moerassprinkhaan nattigheid verdraagt, gaan de in de bodem afgezette eitjes kapot indien ze gedurende maanden en tot laat in het voorjaar onder water staan.

Met de waarneming van meer dan 10 exemplaren afgelopen zomer kan eindelijk gesproken worden van voortplanting in het Groot Molsbroek. Ook in andere reservaten van vzw Durme worden steeds meer moerassprinkhanen waargenomen en daar kunnen we alleen maar blij om zijn.

Kristof Scheldeman

20

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Dolle beestenboel Martine Van Audenhove Een dolle beestenboel was het wel op het kinderkamp in augustus. 25 kinderen, 5 begeleiders, 4 specialisten en een hoop interesse. Beter. Kon. Niet.

De eerste dag vlogen we erin met insecten, pissebedden en knaagdieren.Vlinderspecialiste Agnes had voor iedereen een nachtvlinder bij, die we - na grondige inspectie - mochten vrijlaten. Raf toonde zijn collectie exotische insecten, waaronder de grootste vlinder en kever ter wereld. En we werden door isopodoloog Gert ingewijd in de geheimen van de pissebed. In de namiddag ging het over knaagdieren, vingen we een bosmuis - die we erna terug vrij lieten, natuurlijk - en speelden we een groot spel.

Op de tweede dag schepten we waterdiertjes. Paling Paul werd na een paar renspelletjes vrijgelaten en de in het Molsbroek gevonden exotische geelbuikschildpad Simon ging netjes naar het dierenopvangcentrum.

In de namiddag waren de roofdieren aan de beurt.We speelden levend-stratego en groeven het skelet van een steenmarter op.

De volgende dag maakten we ons klaar voor een heuse reis rond de wereld. We poetsten onszelf van kop tot teen, zodat we zeker geen beestjes meenamen, we bezochten alle continenten en brachten invasieve exoten terug naar hun thuisland. Ook bespraken we de grootste groep dieren ooit: de uitgestorven dieren.

En last but not least: op donderdag gingen we naar de Antwerpse Zoo! Al die bijzondere, exotische (en dolle) dieren in het echt bewonderen!

We vonden het zo heerlijk dat we besloten om in het najaar opnieuw een mini-kampje te organiseren!

Deze keer 1 dag, in het thema van Halloween. Noteer alvast in je agenda: zaterdag 24 oktober 2020 vanaf 10 tot 16 uur. Iedereen tussen 6 tot 12 jaar welkom. Inschrijven verplicht via het formulier op de website of via info@vzwdurme.be. Het kamp gaat door in de Fondatie van Boudelo en de opbrengst gaat dan ook integraal naar onze actie in de Fondatie (zie pagina 4 en 5 in dit tijdschrift).

21

‘t uilenbos

goed gegeten, goed geweten Eksaardsedam 42 9180 Moerbeke-Waas Tel: 0491 04 21 95

Om onze gevederde vrienden tijdens het winterhalfjaar een pootje te helpen richten we in het Groot Molsbroek al heel wat jaren een voederplaats in. Dit doen we ook in natuurgebied de Linie in Eksaarde. Als bezoeker kan je dit schouwspel dagelijks vanop de eerste rij meemaken dankzij een ‘gluurmuur’ die we rond deze plekken plaatsten.

Met dank aan zaden- en voederbedrijf Paloma in Waasmunster.

Geniet in alle luxe en comfort, met de producten van DMG www.demaesschalckgoethals.be tel: 09/348.54.30

22

Pas op! Deze pagina’s zijn voorbehouden voor kinderen!

Griezeleditie Op 31 oktober is het weer zover, het griezeligste feest van het jaar. Ook in de natuur komen heel wat griezelige dieren en planten voor. Trek jij er ook op uit voor een griezelige Halloweenwandeling? Let dan maar goed op voor de volgende halloweenkriebels die de natuur te bieden heeft!

Griezelzwammen Heel wat zwammen hebben een erg griezelige naam, en die hebben ze dan ook verdiend. Zo is er de bloedsteelmycena. Als je de steel afbreekt van deze zwam komen er bloedrode druppeltjes tevoorschijn.

Griezelvogels

Zwarte kraaien zorgen met hun pikzwarte veren en snavel tijdens Halloween voor een extra griezelige sfeer. Deze vogels zijn alleseters. Naast ongewervelde diertjes doen ze zich ook wel eens tegoed aan kadavers van dode dieren.

Een van de giftigste paddenstoelen ter wereld is de groene knolamaniet. Slechts 30 gram van deze paddenstoel is dodelijk voor een volwassene. Opletten dus als je hem tegenkomt in de natuur!

Ook de bosuil verdient een plaats in dit lijstje. Hij staat niet alleen bekend om zijn wijsheid, maar ook om zijn spookachtige roep, die je wel eens een kippenvelmoment kan doen krijgen tijdens een nachtelijke wandeling.

Ontdek via deze QR-code hoe de roep van de bosuil klinkt.

“Drinken vleermuizen bloed?”

Er bestaan vleermuizen die bloed drinken, maar deze leven niet in België. Van de 1.240 vleermuizensoorten zijn er maar 3 soorten die bloed drinken. Vleermuizen die bij ons leven voeden zich met insecten, fruit, stuifmeel, en sommige eten vis of kikkers.

23

Pas op! Deze pagina’s zijn voorbehouden voor kinderen!

Knutsel met conservenblikken 6 griezeldiertjes in elkaar en speel het griezelblikken gooispel!

Wat heb je nodig: 6 lege en schone conservenblikken Zijdevloeipapier Gekleurd papier Plakogen Een tennisbal

Stiften Knutsellijm Schaar Kwast

Beplak de blikken met zijdevloeipapier: smeer het blik in met decoupagelijm en plak het zijdevloeipapier erop. Gebruik voor elk diertje de geschikte kleur: uil in bruin, spin in zwart, vleermuis in grijs, etc.

Knip de vleugels en pootjes uit het gekleurd papier en plak ze op het blik.

Kies geschikte oogjes voor elk griezeldier en bevestig ze met lijm Zijn je diertjes klaar? Zet ze dan voor een paar uur aan de kant om te drogen. Daarna kan het spel beginnen!

Maak een toren van de blikken, ga op een afstand van 5 meter staan en probeer zoveel mogelijk diertjes om te gooien.

Voor een uitgebreide werkbeschrijving, surf naar www.doenkids.nl/halloween-blikken of scan de qr-code.

“Wist je dat?”

Halloween van oorsprong een Keltisch feest is? Er werd geloofd dat op deze dag de doden zouden herrijzen uit hun graf. Om deze af te schrikken droeg men op 31 oktober allerlei dierenmaskers en huiden om de doden af te schrikken.

24

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Wandelen in en rond de Moervaartvallei Dorien Van Ranst Dit jaar werden voor velen onder ons de vakantieplannen anders ingevuld dan oorspronkelijk gepland.

Verre vakantiebestemmingen werden vervangen door vakantie in eigen land. Maar niet getreurd, want ook in de natuur in onze streek vallen heel wat mooie plekjes te ontdekken! Denk maar aan de Fondatie van Boudelo in Sinaai en de omgeving van de Zuidlede in Moerbeke en Lokeren. Het is natuurlijk niet altijd eenvoudig om de mooiste wandelpaden zelf uit te zoeken. Daarom biedt Toerisme Oost-Vlaanderen nu de mogelijkheid om in een mum van tijd je eigen wandelingen uit te stippelen.

Er werden twee nieuwe wandelnetwerken op poten gezet: de Moervaartvallei (Wachtebeke, Moerbeke, Gent, Zelzate, Lokeren, Stekene en Sint-Niklaas) en Grenspark Groot-Saeftinghe (Sint-Gillis-Waas en Beveren). Samengeteld komt dit neer op meer dan 420 km wandelplezier!

Door middel van wandelknooppunten kan je zelf kiezen waar en hoe lang je wil wandelen. Deze nieuwe netwerken sluiten bovendien ook aan op het Nederlandse wandelknooppuntennetwerk: handig voor wie graag een wandelvakantie wil plannen voor een paar dagen in het Waasland en omgeving. Plan je route heel eenvoudig via de website wandelknooppunt.be.

Eén van de knooppunten in Fondatie van Boudelo.

© Vzw Durme

Voor meer info over de nieuwe wandelnetwerken: surf naar www.tov.be/nieuwenetwerken of contacteer je gemeentelijke dienst Toerisme.

Langs de Kruiskapel in Eksaarde en het natuurgebied de Linie is het aangenaam wandelen.

© Toerisme Oost-Vlaanderen

25

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Vogelnieuws: de woudaap Joris Everaert De woudaap (Ixobrychus minutus), ook bekend als wouwaap en vroeger woudaapje genaamd, is een vogelsoort die behoort tot de reigers (Ardeidae). Het is met ongeveer 25 tot 35 cm de kleinste reigersoort in Europa. In vlucht is met name het mannetje opvallend: een zwarte rug en vleugels met blonde lichtgele dekveren zijn zeer karakteristiek en verwarring met een andere soort is dan ook vrijwel uitgesloten. Het minder opvallende verenkleed van het vrouwtje is aan de bovenzijde donkerbruin gestreept en aan de onderzijde licht gestreept.

Het voedsel bestaat uit vis, amfibieën en insecten. De vogel leidt een verborgen bestaan en is ook vaak ’s nachts actief. In het voorjaar kan je in de ochtend, avond en nacht soms de baltsroep van het mannetje horen. Deze roep is een vérdragend, bedompt en om de paar seconden herhalend “wróh”, dat lijkt op het blaffen van een grote hond in de verte. De oorspronkelijke naam is dan ook wouwaapje, verwijzend naar de baltsroep.

De woudaap broedt in Europa, West-Azië en Afrika in rietmoerassen en zoetwateroevers.

Vogels die in de gematigde klimaatzone van Europa en Azië broeden, trekken 's winters naar het zuiden, deze van Europa naar Afrika ten zuiden van de Sahara. Vogels die in de tropen broeden, zijn standvogel.

Drie (op een rij) juveniele woudapen in het Groot Molsbroek.

© Joris Everaert

Het aantal broedparen van de woudaap is sinds de jaren 60 sterk gedaald. Het aantal in Vlaanderen bereikte vanaf het einde van de jaren 80 tot halfweg de jaren 90 een absoluut dieptepunt, zonder vaste broedplaatsen en met in de meeste jaren hooguit nog enkele paren.

Daarna zagen we een geleidelijke toename, met in 2014 een voorlopig hoogtepunt van 51 broedparen of territoria. De bolwerken in Vlaanderen zijn de Wijvenheide in Zonhoven en de Maten te Genk. In Zonhoven is de laatste jaren echter een duidelijke achteruitgang te zien waardoor er op niveau Vlaanderen weer een dalende trend te zien is naar een kleine 30 broedparen/territoria (zie grafiek). In Nederland is een gelijkaardige trend te zien.

Een mooie compilatie van het koppel woudaap en hun jongen in het Groot Molsbroek in Lokeren is terug te vinden op YouTube via de zoektermen “broedgeval woudaap groot molsbroek”.

26

Het vrouwtje woudaap was ook regelmatig in vlucht te zien voor het bezoekerscentrum Molsbroek in Lokeren.

© Joris Everaert

In Oost-Vlaanderen zijn de gebieden in en rond de Waaslandhaven en de polder van Kruibeke-BazelRupelmonde een vaste waarde met jaarlijks enkele koppels. Behalve in 2017 is de soort in de laatste 10 jaar ook steeds waargenomen in het Groot Molsbroek in Lokeren-Waasmunster. In bepaalde jaren werd daar enkel een (baltsend) mannetje opgemerkt, maar in 2013, 2015, 2016, 2019 en 2020 kon een succesvol broedgeval worden vastgesteld of minstens duidelijke aanwijzingen van een broedgeval (koppel, voedselvluchten en/of jongen). In 2020 waren er zelfs vrijwel zeker 2 broedkoppels waarvan de 3 jongen uit één nest in augustus prachtig waren te bewonderen. Hierdoor kwam er plots ook een toestroom van enthousiaste vogelfotografen!

Verder waren er in Oost-Vlaanderen in bepaalde jaren ook waarnemingen in o.a. de Bourgoyen in Gent, de Reservaatzone Donkmeer in Berlare (o.a. een succesvol broedgeval in 2012), Paardeweide-Oost in Berlare-Wichelen, en eenmalige waarnemingen van mogelijke doortrekkers zoals in 2020 nog in Weijmeerbroek (Oude Durme) in Waasmunster en in Berlarebroek. Door de doorgaans verborgen levenswijze kunnen zekere broedgevallen wel gemist worden.

Naast biotoopkwaliteit in de broedgebieden speelt waarschijnlijk ook sterfte tijdens de trek en overwintering een rol in de aantalsontwikkeling van de soort in de Lage Landen. In verschillende reservaten in beheer door vzw Durme, in het bijzonder in het Groot Molsbroek, de Reservaatzone Donkmeer, Paardeweide-Oost, en Durmemeersen, trachten we in de komende jaren het biotoop nog te verbeteren voor de woudaap.

Grafiek: trend van de woudaap (aantal broedparen/territoria) in Vlaanderen tijdens de periode 1994-2018. Bron: Vermeersch et al. (2020).

Vermeersch, G., Devos, K., Driessens G., Everaert J., Feys, S., Herremans M., Onkelinx T., Stienen E.W.M. & T’Jollyn F. (2020). Broedvogels in Vlaanderen 2013-2018. Recente status en trends van in Vlaanderen broedende vogelsoorten. Mededelingen van het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek 2020 (1), Brussel.

27

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Activiteitenkalender oktober - januari 2021 Alle activiteiten onder voorbehoud van verdere Corona-maatregelen van de overheid.

Inschrijven is steeds verplicht!

Visstandonderzoek in de Paardenweide

Op stap met de conservators in de Fondatie

I.s.m. het ANB voerde vzw Durme gedurende een aantal jaar visstandonderzoek uit. Dit project is reeds enige tijd afgelopen, maar speciaal voor deze excursie zetten we een grote fuik uit en bekijken we de vangsten.

Conservators Tommy en Jo kennen de Fondatie van Boudelo als hun broekzak. Graag nemen ze je mee op sleeptouw en vertellen je alles over het werk achter de schermen, de bijzondere soorten die er voorkomen en de uitdagingen van dit gebied. Een unieke blik op het reservaat!

Afspraak: 9.30 uur aan het Oud Brughuys, Brugstraat 55 in Berlare Meer info: Jan Maertens, jan.maertens1@telenet.be

Afspraak: 14 uur aan de kruising van de Liniedreef en de Weimanstraat Meer info: info@vzwdurme.be. Inschrijven via het formulier is verplicht.

Deelname kost 10 euro voor volwassenen en 5 euro voor kinderen tot en met 14 jaar. De opbrengst gaat integraal naar de Fondatieactie. Betalen is mogelijk via overschrijving op BE52 0012 2999 0009 met vermelding van je naam en de activiteit.

Kindercursus: Griezelen en grollen In de week voor halloween is het griezelen geblazen in de Fondatie van Boudelo. Wil jij graag de bewoners van de Fondatie van Boudelo beter te leren kennen en heb je zin om mee te griezelen in de donkere bossen?

Schrijf je dan snel in!

Afspraak: 10 uur aan het Fondatieschuurtje (ter hoogte van de Cadzandstraat 2-4 - plannetje volgt na inschrijving).

Meer info: voor kinderen van 6 tot 12 jaar. 20 euro voor leden, 25 euro voor niet leden. Einde voorzien rond 16 uur. Vergeet je picknick niet en warme kledij niet, wij voorzien een vieruurtje.

Inschrijven: info@vzwdurme.be

Werfwandeling NIP Donkmeer - Eendenkooi Grote delen van de Reservaatzone Donkmeer en de Eendenkooi krijgen een grondige make-over om zo de natuur- en natuureducatieve waarden te verhogen. Tijd voor een eerste evaluatie ten velde! Laarzen kunnen handig zijn.

Afspraak: 14 uur aan het ‘brugsken’, Donklaan (thv nr.73), 9290 Berlare Meer info: donk@vzwdurme.be

Dag Van de Stilte in de Fondatie van Boudelo i.s.m Provincie Oost-Vlaanderen en vzw Waerbeke Als we de klok een uurtje terug draaien gebruiken we dat om te genieten van de stilte in de natuur. Trek er op uit met je eigen bubbel, en sta stil bij de verschillende aspecten van stilte, leer meer over het wetenschappelijk onderzoek dat momenteel loopt in de Moervaartvallei en meet het huidige geluidsniveau.

Meer info: info@vzwdurme.be

28

Maandwandeling Groot Molsbroek: de natuur bereidt zich voor op de winter Gids Caroline Tas neemt ons mee op herfstwandeling in natuurreservaat het Groot Molsbroek, en wijst ons op de veranderingen die de natuur ondergaat tijdens deze periode.

Afspraak: 14.30 uur op het terras voor bezoekerscentrum Molsbroek Meer info: info@vzwdurme.be. Inschrijven via het formulier is verplicht.

Paddenstoelenwandeling Reservaatzone Donkmeer en omgeving Het is nog steeds paddenstoelentijd. Gids Glen kent deze wondere wereld van binnen en van buiten. Hij neemt je mee door de prachtige Reservaatzone Donkmeer. Benieuwd wat we allemaal vinden! Niet geschikt voor kinderwagens.

Afspraak: 14 uur thv de ‘houten chalet’ (tuinhuisje aan de ingang Nieuwdonk) Meer info: donk@vzwdurme.be

Ontdek de Fondatie: Op stap met ambassadeur Begijn le Bleu

Door het Molsbroek met aandacht voor natuur en erfgoed in het Lokers dialect

Onze kersverse ambassadeur Begijn le Bleu is fan van de Fondatie, dat weten we al langer. Bovendien is hij een boeiend verteller en zit zijn hoofd vol leuke vogel- en natuurweetjes. Wil jij graag het gebied samen met Begijn verkennen? Schrijf je dan snel in! (Deze wandeling is ook geschikt voor kinderen).

Normoal zien we wel erpels op kleur, de marollen goan misschien oan 't vechten, die rij Genteneirs passeren we zeker en als we chance em uuëren we wal een bozzekentoebak ... Er is vertaling voorzien. André Verstraeten neemt ons mee op een tocht in het Molsbroek met aandacht voor erfgoed, in het Lokers dialect. Meer info op 16 in dit tijdschrift.

Na de wandeling sluiten we bovendien onze actie feestelijk af met een persmoment, en kleine receptie en de officiele bekendmaking van ons totaal opgehaalde bedrag.

Afspraak: 14.30 uur op het terras voor bezoekerscentrum Molsbroek Meer info: info@vzwdurme.be. Inschrijven via het formulier is verplicht.

Afspraak: 13.30 uur aan de kruising van de Liniedreef en Weimanstraat Meer info: info@vzwdurme.be. Inschrijven via het formulier is verplicht.

Deelname kost 15 euro voor volwassenen en 5 euro voor kinderen tot en met 14 jaar. De opbrengst gaat integraal naar de Fondatieactie. Betalen is mogelijk via overschrijving op BE52 0012 2999 0009 met vermelding van je naam en de activiteit.

Dag van de Natuur Scheldebroeken

1.000 meeuwen kruipen samen in bed Op dit tijdstip van het jaar komen er iedere avond vanuit alle windstreken (tien)duizenden meeuwen overnachten op de veilige waterplas van de Nieuwdonk. Als talloze sneeuwvlokken vallen ze grote groepen neer.

Via de Reservaatzone (met kans op roerdomp en grote zilverreiger) gaan we dit fenomeen ontdekken. Laarzen zijn nodig!

Afspraak: 15 uur aan de ‘houten chalet’ (tuinhuisje aan de ingang van de Nieuwdonk) Meer info: donk@vzwdurme.be. Inschrijven via het formulier is verplicht.

In heel België wordt er vandaag gewerkt in de natuur. Wij steken ook onze handen uit de mouwen in de prachtige Scheldebroeken en helpen de fauna en flora zo een handje.

Afspraak: 9 uur taverne het Veerhuis (Waterhoek 25, 9290 Berlare) Meer info: Jan Maertens, 0478 76 55 49 of jan.maertens1@telenet.be

Maandwandeling Groot Molsbroek Meer info volgt. Hou zeker de website in de gaten.

Genieten van het Mozaïeklandschap van De Linie Natuurgids Geert Braem neemt je gedurende 2,5 uur mee op een wandeling.We zullen een afstand van 4 km afleggen. Laarzen zijn zeker noodzakelijk. Naar gewoonte sluiten we af in de “16de statie”. Honden zijn niet toegelaten bij deze activiteit. Maximum 10 deelnemers.

Afspraak: 14 uur aan de Kruiskapel (Kruiskapeldreef in Eksaarde) Inschrijvingen: info@vzwdurme.be. Inschrijven via het formulier op de website is verplicht.

Meer info: Geert Braem, 0496 31 26 17

Afspraak: 14.30 uur op het terras voor bezoekerscentrum Molsbroek Meer info: info@vzwdurme.be. Inschrijven via het formulier is verplicht.

Maandwandeling Groot Molsbroek Meer info volgt. Hou zeker de website in de gaten.

Afspraak: 14.30 uur op het terras voor bezoekerscentrum Molsbroek Meer info: info@vzwdurme.be. Inschrijven via het formulier is verplicht.

29

30

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Column Begijn Le Bleu Wat was dat? Ik hoorde gekwetter in de verte.

Ik rechtte mijn rug en keek hoog in de blauwe lucht, op zoek naar de groep vogels die mijn dag weer een stuk spannender zou maken. Een dertigtal halsbandparkieten vlogen een tiental seconden later voorbij.

Ik vermoed dat ze met veel kabaal zullen geland zijn in een stadspark om het leven van andere soorten wat zuur te maken.Vogelaars houden niet van exoten.

Ze hebben het moeilijk met het feit dat ze hier niet thuishoren en zich opdringen aan de inheemse soorten die ze durven verdringen. Ik vind ze soms wel wat hebben, die lefgozers. Met hun lange staarten en valkachtige vleugels sjezen ze tussen de bomen en broeden in holen waar vroeger eekhoorns of boomklevers in huisden. Maar ik sta ook gegeneerd te kijken naar zulke taferelen, maar ja, afknallen staat niet in mijn morele code. Eigenlijk vind ik ze maar niks en dat geef ik pas na lang stamelen schoorvoetend toe.

Toen ik een groepje Antwerpse stedelingen door het Berendrechtse Reigersbos loodste, konden de exotische invasieve planten steevast op bewondering rekenen. Hemelbomen vonden ze prachtig, de reuzenbalsemienen stonden er mooi roze bij en ‘met de Japanse duizendknoop’ zeiden sommige dames,‘kunnen we onze bloemstukken de finishing touch geven’. Ik probeerde het onheil van deze soorten wat te schetsen en hun aandacht te vestigen op onze schitterende schietwilg of meidoorn die kwa biodiversiteit een veelvoud is van de invasieven. Wisten jullie dat er maar liefst 200 verschillende insecten profijt hebben van de brandnetel? Maar de kleur en vorm van heel wat exoten bleken toch de voorkeur te krijgen van Jan Modaal.

Toen ik aan de oeverrand van een plas nodeloos wat waterteunisbloemen uit het water lichtte, vroegen de mensen zich af waarom ik dat deed. ‘Wel, omdat het hier anders vol staat met die rommel’ antwoordde ik. ‘Het zijn mooie bloemen!’ antwoordde een schrandere wandelaar. Ik voelde me betrapt en constateerde dat ik in eeuwige strijd zou zijn met onze natuur als ik bleef vinden dat invasieve soorten hier niet thuishoren.

Toen Bart Van Camp, landschapsecoloog bij ANB, nachtvlinders kwam vangen in mijn tuin, vroeg ik hem wat we eigenlijk moesten doen tegen al die exoten. Ik zei het met een verontwaardigde toontje zodat Bart al lang doorhad wat mijn mening was. ‘Tja,’ begon hij voorzichtig, ‘denk je echt dat wij die strijd gaan winnen?’ In mijn gedachten zag ik mijn tuin onmiddellijk veranderen in een subtropisch woud waar een paar koolmezen zaten te pikken aan wat bananen. ‘Als de biodiversiteit zoveel klappen krijgt als nu gaan we al die invasieve soorten moeten omhelzen.

Het zullen uiteindelijk de soorten worden die hier nog een kans hebben.’ Ik probeerde de draagkracht van Barts woorden te begrijpen, maar ik kon geen vrede nemen met de situatie. Rationeel snap ik het wel, maar emotioneel ben ik daar niet klaar voor. Toen ik de volgende dag naar het Molsbroek fietste, vlogen er zes Canadese ganzen over. Ik probeerde ervan te genieten.

Begijn Le Bleu www.birdnerd.be 31

Vzw Durme

REGIONALE VERENIGING VOOR NATUUR- EN MILIEUBEHEER

Het secretariaat is open: maandag t.e.m. woensdag: van 8 tot 12 uur en van 13 tot 17 uur, donderdag t.e.m. vrijdag: van 8 tot 12 uur en van 13 tot 16 uur.

Bezoekerscentra Bezoekerscentrum Molsbroek Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren

Bezoekerscentrum Donkmeer Donklaan 123, 9290 Berlare

Gratis toegankelijk

Gratis toegankelijk

- 1 februari tot 31 mei: zon- en feestdag van 14 tot 18 uur, woensdag van 13 tot 17 uur, - 1 juni tot 15 sep: zaterdag en zondag van 14 tot 18 uur, dinsdag tot vrijdag van 13 tot 17 uur, - 16 september tot 31 oktober: zondag van 14 tot 18 uur, woensdag van 13 tot 17 uur, - 1 november tot 31 januari: zondag van 14 tot 17 uur, woensdag van 13 tot 17 uur.

- elke dag van 10 uur tot 12.30 uur en van 13.30 uur tot 17 uur. In juli en augustus tot 18 uur.

- November t.e.m. februari van 13.30 uur tot 18 uur.

Durme- en Scheldeland Driemaandelijks tijdschrift van vzw Durme

V.U. vzw Durme Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren 2020 I jaargang 23 I nr 4 Afgiftekantoor Lokeren 1

- op aanvraag via donk@vzwdurme.be.

- Gesloten van 24 december t.e.m. 2 januari.