Heuvelland magazine

SMAKELIJK

HEUVELLAND MAGAZINE

Welkom in het Heuvelland. Hier draagt het beminnelijke landschap elk seizoen een ander jasje. Hier ervaar je een unieke cultuur die geboetseerd is door tradities, kunst en religie. Hier proef je van het Bourgondische leven dat ook bij jou in de smaak valt. Tussen de heuvels geniet je van de kleine dingen, die toch weer groot blijken. Alles gaat er minder snel, maar er is meer. Meer hoogte, meer diepte, meer rust en meer leven. Hier is het leven op z’n mooist.

In dit magazine

DE CULTUUR VAN HET HEUVELLAND

* De klanken van het Heuvelland 10

* Hout + leem = Vakwerk 38

ONTDEK HET LANDSCHAP

* De vier seizoenen: altijd anders, altijd mooi 4

* Het Heuvelland, Nationaal Landschap 8

* Kleine bergen, groot geluk 20

* Cittaslow: een bewuste leefomgeving 22

* De grote flora & fauna bingo 34

* De sieraden van het Heuvelland 36

* Wondere wereld onder de heuvels 42

* Volg de weg van het water 64

* Het Heuvelland als kunstzinnig 46 toevluchtsoord

* Kunstcollectie van het Heuvelland 48

* De grenzen horen, zien en proeven 52

* Opdat wij niet vergeten 60

* Land van tradities 68

* De weg van het geloof 74

* Schelpen tussen de heuvels 76

* Op zoek naar de levende ansichtkaart 78

SMAKELIJK OP Z’N LEKKERST

* Vlees met liefde voor het ambacht 12

Bekijk ook alles op de kaart. op pag. 80

* Zo brouw je van bronwater bier 16

* Stroop stoken 24

* De smaak van de streek 26

* De zuiderzon gebotteld in een fles 28

* Vlaai: een monument van fruit en deeg 56

Altijd anders, altijd mooi

DE VIER SEIZOENEN IN HET HEUVELLAND

De heuvels, de bossen, de velden en de beekjes en rivieren in het Heuvelland tonen elke maand weer een ander gezicht.

Vol bloemen, overdekt met sneeuw of doorspekt met ontluikend groen: elk seizoen heeft zijn eigen geschenken van de natuur.

Die natuur kun je beleven! Er zijn elk seizoen weer andere hoogtepunten.

DE LENTE

Lieflijk spektakel: een landschap vol bloesem

De natuur wordt wakker en dat wil je niet missen na die lange winterperiode. De wandelschoenen mogen weer aan, want het is tijd voor de grote show van Moeder Natuur. Een kleurrijk en lieflijk spektakel ontdek je tijdens de bloesemtijd in het Heuvelland. De talloze fruitbomen op de hellingen van de heuvels lijken oneindig veel witte of lichtroze bloemen te dragen. De rozige kersenbloesem wordt opgevolgd door de crèmewitte perenbloesem en de lichtroze appelbloesem. Aan het eind van de bloeitijd is het heerlijk wandelen als de bloemblaadjes eraf vallen tijdens een romantische ‘sneeuwbui’.

* Lammetjes kijken bij Schaapskooi Mergelland in Epen

* Een bloesemwandeling maken in het fruitige hart van Eijsden-Margraten

* Daslook spotten in het Savelsbos en meteen een bezoek brengen aan de prehistorische vuursteenmijn in Rijckholt

* Zorgeloos verdwalen in het Labyrint op het Drielandenpunt in Vaals

DE ZOMER

Lekker naar het strand in het Heuvelland

De zon schijnt en een beetje verkoeling is meer dan welkom. Gelukkig zorgt de Maas voor de nodige verkoeling. Daar waar de Maas Nederland binnenkomt, stromen ook de mogelijkheden voor een fantastische dag aan het water het Heuvelland binnen. Zeldzaam voor Limburg is dat je in Eijsden naar een heus dagstrand kunt. De hele dag lekker met je voeten in het zand en zonnen op je handdoek afwisselen met een frisse duik in het water. Het wat minder heuvelachtige, maar idyllische landschap rondom de Maas beleef je pas echt vanaf de rivier zelf. In Eijsden liggen diverse jachthavens, waar je ook als passant lekker kunt aanmeren en prachtige boottochten maakt.

* Bootje varen op de Maas of een dagje strand bij Oost-Maarland

* Een frisse duik nemen bij Subtropisch Zwemparadijs Mosaqua

* Een verkoelende wandeling maken langs de Geul en de Gulp, bijvoorbeeld bij de Volmolen in Epen

* Een ritje maken met de stoomtrein dwars door het Heuvelland

Dit doe je in de lente

Dit doe je in de zomer

“ ” L ONTDEK HET LANDSCHAP

z’n

DE HERFST

Een zee van groen, geel en rood

In het najaar brengt het Heuvelland de ingrediënten voor het goede leven voort. De inmiddels roodgekleurde wijngaarden die het landschap sieren, zijn beladen met rijpe druiven die ter plekke worden gebotteld tot streekwijnen. Vooral rondom Wahlwiller, Vijlen en Noorbeek liggen prachtige wijngaarden tegen de heuvels. Niet alleen de wijnranken krijgen kleur, want het najaar is natuurlijk ook een perfecte tijd om de bladeren te zien verkleuren in het bos. De uitgestrekte Vijlenerbossen zijn hier uitermate geschikt voor: paddenstoelen zoeken, noten rapen en lekker dwalen onder de vallende blaadjes.

Dit doe je in de herfst

* Kastanjes rapen in het Vijlenerbos

* Op excursie gaan door één van de vele wijngaarden

* In streekrestaurants het wildseizoen proeven

* Noten rapen in het Mescher Plukbos en genieten van het gekleurde bladerdek vanuit de uitkijktoren

DE WINTER

Het ultieme wintervakantiegevoel in het bergdorpje Vijlen

Bergdorp Vijlen heeft het gevoel van de Alpen volledig omarmd en draagt het met liefde uit. Omringd door de hoogste heuvels in het Heuvelland wordt er hier alles aan gedaan om dat wintervakantiegevoel over te brengen. Compleet met langlaufloipes, schaatsbaan, thematische wandelroutes en gastvrije horeca die zorgt voor een fatsoenlijke maaltijd vergezeld van een stevige pot bier bij een heerlijk haardvuurtje. Het heuvellandschap met een laag sneeuw is een betoverend gezicht, zeker vanaf 200 meter boven NAP!

Dit doe je in de

winter

Zuid-Limburg, met het Heuvelland als letterlijk en figuurlijk hoogtepunt, is zeker in Nederland een opmerkelijk gebied. Ook in Den Haag is men zich hiervan bewust en in 2005 kreeg Zuid-Limburg van het toenmalige Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) de eervolle titel ‘Nationaal Landschap’.

Nationaal Landschap Zuid-Limburg

ON-NEDERLANDS MOOI

In het zuidelijkste puntje van de zuidelijkste provincie van Nederland kan het niet anders, dan dat bijna alles anders is.

Het landschap, de cultuur, het eten, de dieren en planten en zelfs het klimaat. In het zonnige zuiden van Nederland stijgt het kwik vaak net iets verder dan in de rest van het land. De vele toeristen die het Heuvelland bezoeken reageren vaak hetzelfde: ‘On-Nederlands mooi!’ of ‘een stukje buitenland in eigen land’. Daar zit best wel wat in, want tijdens de geologische formatie van de Ardennen kreeg het Heuvelland een zetje van onderop, dat leidde tot het bijzondere landschap waar we allemaal zoveel van genieten.

HET SAMENSPEL VAN BOVEN EN BENEDEN

Wat maakt Zuid-Limburg en het Heuvelland in het bijzonder, nou zo bijzonder?

Waar de naam zo overduidelijk aan refereert – de glooiende heuvels – is pas echt het begin van de ontdekkingstocht. Wat zichtbaar is aan de oppervlakte, belooft nog veel goeds voor de rest. Het Heuvelland is ondergronds namelijk minstens net zo interessant als bovengronds. Deze twee werelden en vooral het samenspel ervan maken het Heuvelland tot wat het vandaag de dag is. Het eeuwigdurende spel van het water dat zijn duidelijke sporen in het landschap achter heeft gelaten, de bijzondere flora en fauna die zo goed gedijen op de vruchtbare of juist arme bodems, maar ook de beroemde vakwerkboerderijen gemaakt van hout en leem máken het Nationaal Landschap Zuid-Limburg.

“ Tijdens de geologische formatie van de Ardennen, kreeg ook het Heuvelland een zetje van onderop.”

Wat is een Nationaal Landschap?

'Een unieke combinatie van agrarisch gebied, natuur en cultuurhistorie’, dat is een Nationaal Landschap in Nederland. Het landschap van Zuid-Limburg is als één van de twintig landschappen aangewezen als zo’n bijzonder gebied. Prioriteit is dat de karakteristieke natuur- en cultuurelementen die het landschap zo kenmerkend maken behouden blijven, terwijl er toch ruimte is voor wonen, landbouw en kleinschalige bedrijven. Meer weten? Kijk dan op: natuurparkenlimburg.nl/nl/zuid-limburg

Onbetaalbaar genieten! Als alleen het beste goed genoeg voor je is, dan zit je goed hier in het zuiden. Het in het Heuvelland gelegen Geul- en Gulpdal is misschien wel het mooiste stukje Nederland. En dat vinden wij niet alleen. Dit prachtige landschap werd in 2005 bekroond tot een vijfsterrenlandschap door Stichting Natuur & Milieu. Het Geul- en Gulpdal krijgt de hoogste score op uniek karakter, mogelijkheid tot recreatie en ecologische, cultuurhistorische en belevingswaarde.

Kom het zelf ervaren!

De klanken van het Heuvelland

Enne? Óch enne!

LIMBURGS DIALECT

Voor de Limburger geeft het een gevoel van thuiskomen, vertrouwdheid en vaderlandstrots. Voor de bezoeker staat het garant voor een direct vakantiegevoel. Limburgs dialect: het is geen officiële taal, maar zonder twijfel een cultureel fenomeen om trots op te zijn. Het meest bizarre is dat het dialect in Zuid-Limburg verschilt per stad, per dorp en soms zelfs per gehucht.

Die taalverschillen maken Zuid-Limburg zo bijzonder. Nergens in Nederland is er zo’n keur aan klanken op zo’n kleine oppervlakte. Waar er in Eijsden met een duidelijk Franse tongval wordt gesproken, valt het Vaals dialect weer onder de Duits-klinkende taal van Karel de Grote: Ripuarisch. Zo is ‘krant’ in Eijsden ‘gezèt’ (van het Franse 'gazette') en in Vaals ‘tsiedoonk’ (van het Duitse 'Zeitung').

Die verschillen uit vervlogen tijden zijn vandaag de dag nog goed te horen!

Van vrijeuitloopvarkens tot Vijlenerboswild

Vlees met liefde voor het ambacht

Genieten van goed eten in goed gezelschap: een geliefd onderdeel van het Bourgondische leven in het Heuvelland. De Bourgondische keuken staat bekend om haar culinaire rijkdommen, zoals ambachtelijk geproduceerd vlees. Het Heuvelland herbergt veel boeren met liefde voor de zaak. Ze beoefenen het ambacht van veehouder of slager met respect voor dier en natuur. Dat is de basis voor een lekker en goed stuk vlees.

BOER, SLAGER EN KOK IN ÉÉN

Op het Landgoed Heerdeberg scharrelen varkens in de buitenlucht, dat zie je niet vaak! De varkens van Coenraad zijn vrolijk, bevlekt en niet zo dik. Dat laatste komt omdat ze lekker actief zijn in hun 'weides' vol modder. Hierdoor geven de varkens heel natuurlijk vlees dat Coenraad zelf verwerkt in zijn eigen slagerij en serveert in zijn herberg.

De varkens die rondscharrelen op de hellingen bij de Heerdeberg zijn van het ras Bonte Bentheimers: een oerras waarvan wordt gedacht dat dit ooit mee werd genomen door de Romeinen.

Uit eigen streek is het op z’n allerlekkerst

SCHAAPJES TELLEN

Ze geven wol en exclusief vlees en ze onderhouden natuurgebieden: de schapen in het Heuvelland maken zichzelf ontzettend nuttig. Schaapskooi Mergelland in Epen begon in 1991 met 50 Mergellandschapen, een schapenras typisch voor deze streek. Inmiddels telt de kudde al meer dan 2500 schapen en daar komen jaarlijks nieuwe bij. Juist dat moment, tijdens de lammetjesdagen, is perfect voor een bezoek aan de schaapskooi. De vertederende jonkies mogen dan worden geaaid en geknuffeld.

VIJLENERBOSWILD

Vlees in zijn puurste vorm is natuurlijk wild. In Zuid-Limburg zijn er jagers actief om de populaties in toom te houden. Dieren zoals reeën en everzwijnen hebben hier geen natuurlijke vijanden. Eind oktober wordt het jachtseizoen traditioneel geopend in het Vijlenerbos. Vier restaurants werken samen met een jager en een slager om hun gasten te verwennen met wild uit eigen bos. Bij de Vijlense restaurants Cuba Libre, Vijlerhof en Buitenlust en restaurant Gerardushoeve uit Epen kun je dat heerlijke wild eten. Let op: het aanbod is beperkt!

Streekvlees van de slager

Slagerij Kusters in Margraten is een begrip in het Heuvelland. Deze slager doet het nog precies zoals vroeger: de dieren staan bijna letterlijk om de hoek en de slagerij heeft een eigen slachthuis, worstmakerij en keuken. Je kunt er terecht voor versbereide vleeswaren en maaltijden van topkwaliteit. Een exclusief product van Slagerij Kusters is het eigen rundvlees van Blanc Bleu Belge runderen.

Zuur vlees? Nee, zúúrvlees!

Het meest populaire vleesgerecht van het Heuvelland (en de rest van de provincie) is zuurvlees (zoervleesj). Je zult het vaak genoeg op de menukaart aantreffen. Voor de nieuweling moet dit erg onsmakelijk klinken, maar deze stoofpot met uien, kruidnagel en stroop moet je gewoon geproefd hebben. Of zelf maken!

INGREDIËNTEN

• 500 gram rund- of paardenstoofvlees

• azijn • 1 el peperbolletjes • 2 laurierbladeren

• 5 jeneverbessen • 5 kruidnagels • boter • 3 grote uien

• Limburgse appelstroop • ontbijtkoek

MAAK HET ZELF

‘Zoervleesj van de mam’

* Snijd het vlees in blokjes. Doe het in een grote kom en giet er water/azijn bij, totdat het vlees bedekt is.

* Voeg dan de specerijen toe.

* Zet het 24 uur afgedekt in de koelkast om te marineren.

* Giet daarna het vlees in een vergiet en vang de marinade op.

* Laat het vlees goed uitlekken en dep het droog.

* Verhit de boter in een ruime pan met een dikke bodem. Bak hierin het vlees tot het goed bruin is.

* Voeg de kleingesneden uien toe en bak deze mee totdat ze gekleurd zijn.

* Giet de marinade met de specerijen bij het vleesuienmengsel en laat het enkele uren op een klein vuur sudderen, totdat het vlees helemaal gaar is.

* Haal de specerijen uit de pan.

* Voeg 2 plakjes ontbijtkoek en 1 el stroop toe om het geheel te binden.

* Voeg voor een wat zoetere smaak eventueel wat meer stroop toe.

Smakelijk!

Oh, en serveer je zelfgemaakte zuurvlees met frites of brood.

In het land van levensgenieters is bier een serieuze aangelegenheid. Dat is het al een paar eeuwen. Vroeger was het veilig drink‘water’, nu is het goudkleurig gerstenat.

Van alcohol geniet je met mate, maar de liefde waarmee in het Heuvelland bier wordt gebrouwen, die kent geen grenzen.

Zo brouw je van bronwater bier

HET BORRELT EN HET BRUIST IN GULPEN EN WIJLRE

Het Heuvelland herbergt twee epicentra van brouwactiviteit. In Wijlre ligt de oudste brouwerij van ons land. Het eerste bier stroomde in 1340 uit de vaten bij de Brand Bierbrouwerij. Inmiddels rijzen de enorme RVS biertanks op achter de koperen voorgangers.

Bij de Gulpener Bierbrouwerij pakken ze het kleinschaliger aan. Hier voeren ze een bijzonder concept, waarbij alle ingrediënten van het bier zo dicht mogelijk bij Gulpen vandaan komen. Beide brouwerijen hebben hun eigen geschiedenis, identiteit en misschien wel het belangrijkst: smaak.

KLEINE KETELS, GROOT PLEZIER

Steeds populairder zijn de zogenaamde microbrouwerijen. Amateurbrouwers kun je ze niet meer noemen, maar in plaats van de productie draait het hier om het experimenteren met smaken. Dat gaat makkelijker door de kleine schaal waarop ze brouwen. In de oude kelders van het Ursulinenconvent in Eijsden brouwen de Breuster Brouwers. Pieth, Pepijn en Mere de Boebel zijn vaste bieren, maar er wordt ook flink geëxperimenteerd. De Breuster Brouwers brouwen op traditionele wijze Eijsdens kloosterbier.

WATER, GERST, HOP EN GIST

De ingrediënten zijn al eeuwenlang hetzelfde: water, gemoute gerst, hop en gist. Het zijn er maar vier, toch is het een ingewikkeld procedé voordat je er bier van hebt gemaakt. De vernuftige combinatie van scheikunde, biologie en goed proeven is de sleutel tot een succesvol biertje. Tijdens een rondleiding in één van de brouwerijen word je helemaal meegenomen in het proces. Alles komt aan bod: het pletten van de gerst, het koken van de wort (gefilterde moutpap), de toevoeging van hop, het gisten van het bier en uiteindelijk het bottelen. Natuurlijk wordt het proeven niet vergeten. Proost!

Bier beleven in het Heuvelland

1

NEEM EEN RONDLEIDING BIJ DE BRAND BIERBROUWERIJ IN WIJLRE

Rijd je door Wijlre, dan glanzen de koperen ketels al uitnodigend bij de Brand Bierbrouwerij. Boek een rondleiding en leer alles over de rijke Limburgse traditie van het bier brouwen. Je eindigt met een proeverij in het sfeervolle Proeflokaal.

2

MICROBROUWERIJ BREUSTER BROUWERS IN EIJSDEN

In de prachtige gewelfde kloosterkelders hebben de Breuster Brouwers een kleinschalige bierbrouwerij. Hier wordt gebrouwen met gevoel voor historie. De sfeervolle brouwlocatie is op afspraak te bezoeken, samen met een bierproeverij en bijpassende hapjes in Museumcafé de Ursulinen.

3

VIER MEE TIJDENS DE HOPOOGSTFEESTEN VAN GULPENER IN REIJMERSTOK

Vrienden van de Gulpener Bierbrouwerij zijn elk jaar in september uitgenodigd om mee te helpen met de oogst van de hop. Gulpener maakt er een echt feestje van! Waar je naast het plukken van de hop ook geniet van optredens, lekker eten en natuurlijk volop bier.

4

LUNCH VOLGENS HET '25 MILES' CONCEPT IN HET GULPENER BROUWLOKAAL

Bij Gulpener houden ze van het Limburgse land. Zo halen ze vrijwel alles wat er in het Brouwlokaal wordt geserveerd uit de eigen streek. Die is zelfs afgebakend tot zo’n 40 kilometer rondom het Brouwlokaal. Je krijgt er bijvoorbeeld geen cola, maar wel zoet kersensap. Je kunt er heerlijk lokaal lunchen of jezelf trakteren op een High Beer. Ook hier is er volop de gelegenheid, bijvoorbeeld tijdens een rondleiding, om je onder te dompelen in de wereld van het bier brouwen.

5

DINEER BIJ BIERRESTAURANT DE OUDE BROUWERIJ IN MECHELEN

In de voormalige brouwerij van Mechelen drink je een speciale selectie bieren met bijpassende gerechten. Vraag ook naar de bierproefwandeling: samen met een speciaalbierencafé organiseren ze een leuk wandelarrangement waarbij je het prachtige gebied rondom Mechelen ontdekt onder het genot van streekgerechten en bijzondere bieren.

Meer weten? Alles over bier vind je hier: visitzuidlimburg.nl/allesoverbier

ONTDEK DÉ GELUKSREGIO

VAN NEDERLAND

Van het prachtige Heuvellandschap word je gelukkig. Het is nog niet wetenschappelijk bewezen, maar op basis van ervaringen komen we een heel eind. Het Heuvelland nodigt uit tot ontspanning. Als je ontspannen bent, werkt je lichaam in optima forma en dat is een goede basis om je gelukkig te voelen. Welke ingrediënten in het Heuvelland zorgen voor dat onnavolgbare geluksgevoel? Ontdek het zelf!

ONGEREPT NATUURSCHOON

Dit is wel bewezen: de natuur maakt gelukkig en die kan in de meeste delen van het Heuvelland lekker haar gang gaan. De Geul die zich een kronkelige weg baant door de weilanden, hellingbossen die een thuis vormen voor reeën, dassen en everzwijnen, indrukwekkende mergelwanden die oprijzen achter een heuvel of de uitdijende Maas die haar soortenrijke oevers laat opbloeien.

TEMPO

Het leven in het Heuvelland gaat minder hard en dat is soms erg prettig. Hier schud je het drukke, stadse bestaan van je af. Een paar koeien op de weg, de ambachtelijke bereiding van je

Fietstip!

Veel mensen voelen zich ook dolgelukkig op de fiets, zeker als je dwars door het Heuvelland rijdt! Een aanrader voor de echte natuurliefhebber is de 34,5 km lange fietsroute 'Door stoom en heuvels' die vertrekt vanaf de dorpskern van Gulpen en leidt je dwars door het Heuvelland.

maaltijd of zorgeloos een praatje maken met je gastvrouw of gastheer zonder op de tijd te hoeven letten. Het zijn zaken die je even stil doen staan. Dat is maar goed ook, want soms kan stilstaan een hele vooruitgang zijn…

WANDELEN

De hoogst gewaardeerde activiteit in het Heuvelland is wandelen. En daar wordt je ook ontzettend gelukkig van. Tijdens een wandeling door de natuur wordt je bloedsomloop naar de hersenen beter, al na enkele minuten. Je zou ook minder snel gaan piekeren. De natuur in het Heuvelland is zo afwisselend, dat je nooit uitgewandeld raakt. De eindeloze routes helpen je op weg om de mooiste plekjes te ontdekken. De mooiste wandelroutes vind je op visitzuidlimburg.nl/routes

GASTVRIJHEID

Niet alleen de natuur en de rust zijn belangrijk tijdens je vakantie, maar ook de mensen maken het verschil. Van oudsher staat het Heuvelland bekend om zijn Bourgondische tradities, waarbij gastvrijheid diep in de cultuur geworteld zit. De gastvrouwen en -heren zijn altijd vriendelijk en beleefd. Ze laten je merken dat je echt welkom bent. Dat hoor je, dat zie je en dat proef je.

CITTASLOW

Letterlijk betekent het ‘langzame stad’. In navolging van de slowfood-beweging staat Cittaslow in het teken van een bewuste leefomgeving. Landschap, streekproducten, gastvrijheid, milieu, infrastructuur, cultuurhistorie en behoud van identiteit staan centraal. Alle drie de gemeenten, welke samen het Heuvelland vormen; Eijsden-Margraten, Gulpen-Wittem en Vaals, dragen met trots dit internationale keurmerk.

Slow travel groeit aan populariteit. Niet alle top 10 bezienswaardigheden in één dag proberen te proppen, maar de tijd nemen om de omgeving op je in te laten werken. Het Heuvelland nodigt hier in bijzondere mate toe uit. De kern van slow travel valt het best te begrijpen aan de hand van drie pijlers: dingen doen in een passend tempo, genoeg tijd nemen en zoeken naar kwaliteit.

Dit fundament van slow travel staat haaks op dat van massatoerisme.

Het Heuvelland heeft geen Eiffeltorens of Grand Canyons, maar hier neem je de tijd om te genieten van de kleine dingen van het leven. En juist die kleine dingen blijken in het beleven van geluk weer heel groot te zijn.

STILTE EN DONKERTE

Elk jaar tijdens het laatste weekend van oktober volgen de Nacht van de Nacht en de Dag van de Stilte elkaar op. Dan staat het Heuvelland in het teken van stilte en duisternis. Schapen drijven, een nachtelijke lantaarnwandeling, een pelgrimstocht met ezels…

Tijdens het Beleefweekend Stilte en Donkerte bruist het Heuvelland van de activiteit, maar dan wel in stilte.

Op z’n lekkerst...

Stroop stoken

Conserveren van fruit en cultuur

In het fruitige hart van de Euregio, EijsdenMargraten, blijft nogal eens een appeltje (of een peertje) over. Dat komt goed uit, want dit fruitoverschot verdwijnt voor een groot deel in de koperen ketels van Mart Vandewall.

Hij vormt samen met zijn vrouw Maria en zoon Magiel één van de laatste vier families die nog op traditionele wijze stroop stoken.

Met oude appelrassen, koperen ketels en een jarenlange opleiding bij een ambachtelijk stroopstoker in België, maakt Mart Vandewall al sinds 1983 zijn pure stroop. Het stoken van stroop op de oude wijze was na eeuwenlange aanwezigheid vrijwel verdwenen uit Zuid-Limburg. Daarom moest Mart uitwijken naar de aangrenzende Voerstreek om in de leer te gaan bij een stroopstoker die het ambacht nog van zijn opa had geleerd.

Het procedé van stroop stoken is vrij eenvoudig. Het fruit wordt gekookt, geperst en weer ingekookt. Toch moet je als stroopstoker op wel duizend dingen letten, lijkt het. De soorten appels en peren in een 60-40 verhouding, de rijpheid van het fruit, de juiste balans tussen zoet, zuur en bitter, de binding, de kooktijd, hygiëne en zelfs de omgevingstemperatuur. Alleen als alles klopt, kom je tot de perfecte samenstelling. ‘Koken op een heel hoog niveau’ had de jury het genoemd toen Mart in 2010 werd uitgeroepen tot Nationale Smaakheld.

WANDELTIPS!

* Vlak bij Eckelrade loopt de wandeling EijsdenMargraten E8 Bloesemroute 3. Het hele jaar door is het genieten op deze route, maar in april is het één bloesempracht. De appel- en perenbomen voor de stroopproductie staan dan vol in de bloesem.

* Kijk voor meer bloesemroute-tips op visitzuidlimburg.nl/bloesem

Het oude ambacht bloeit op

HOOGSTE ERKENNING VOOR LIMBURGSE STROOPSTOKERS

In 2015 werd het stoken van Limburgse stroop, op traditionele wijze welteverstaan, toegevoegd aan de UNESCO-lijst van immaterieel erfgoed. Een fantastische erkenning voor het ambacht dat eeuwenlang volop vertegenwoordigd was in en rond het Heuvelland. Deze erkenning maakt het oude ambacht niet alleen actueel, maar zet ook aan tot instandhouding en het behoud ervan.

Wat is nou die traditionele wijze van stroop stoken? Mart is hier heel precies in: de koperen ketels (geen RVS!) moeten direct op open vuur worden gestookt, hier gaan alleen oude, biologisch geteelde appel- en perensoorten van hoogstamgaarden in, die gestookt worden volgens eigen recepturen. Je kunt helaas geen oud kookboek erbij nemen: de overlevering van het ambacht ging altijd binnen de familie van vader op zoon en van mond tot mond. Zoon Magiel zet het oude ambacht voort.

Proeven hoe dat oude ambacht nou precies smaakt? Elke zaterdag is de boerderij van stroopstokerij Puurvandewall in Eckelrade geopend. Hier krijg je naast de Limburgse stroop ook verse groenten, hard en zacht fruit, sappen, jams en biologische natuurdesembroden.

Op z’n lekkerst...

De smaak van de streek

Het Heuvelland op z’n lekkerst

Bourgondiërs, lekkerbekken, smulpapen en levensgenieters zitten allemaal goed in het Heuvelland. Hier groeit en bloeit van alles op de glooiende akkers, in de uitgestrekte fruitgaarden, in de hopvelden en op de wijndomeinen. De zongerijpte oogst komt dan in de liefdevolle handen van allerlei vakmensen: stroopstokers, wijnboeren, bakkers en bierbrouwers. Veeboeren, jagers en slagers zorgen voor de dierlijke delicatessen van de streekkeuken. Beleef het Heuvelland pas echt door het te proeven.

DE SMAAK VAN HET HEUVELLAND

Wat zijn de typische smaken van het Heuvelland? Eigenlijk leid je die direct af uit het landschap. De goudgele akkers vol graan zorgen voor vers brood en vlaai. Fruitgaarden brengen appels, peren en kersen en die belanden in flessen sap, potten stroop en natuurlijk vulling voor de Limburgse vlaai. In de bossen leeft wild, zoals hert en everzwijn. De meanderende Geul herbergt een kleine populatie Geulforel. De zonovergoten heuvels vormen de perfecte locatie voor wijngaarden en hopvelden. Vlaai, stroop, wijn, bier en vlees uit het Heuvelland zijn ingrediënten voor het goede leven.

WAAR PROEF JE HET ECHTE HEUVELLAND?

EYSERHALTE

In deze delicatessenzaak met streekproducten heb je keuze te over: wijn, kazen, sappen en stroop van eigen landgoed en allerlei verse groenten en fruit. Wanden met wel honderden weckpotten vol ingemaakt goeds laten je watertanden. Kun je je lekkere trek niet meer bedwingen? Neem dan plaats voor een versbereide streeklunch.

WEEKMARKT VAN VAALS

Op dinsdagochtend moet je op de weekmarkt van Vaals zijn: op de ouderwets gezellige markt haal je je streekproducten lekker vers. Je proeft ook over de grens heen. Vergeet bijvoorbeeld niet om een lekker Duits brood mee te nemen.

HUBERTUSMARKT GULPEN

De jaarmarkt van Gulpen, altijd in het begin van november, is een echt traditionele braderie ter ere van de patroonheilige van de jacht, Sint Hubertus. Naast schapen knuffelen en paarden aaien is er volop de gelegenheid om je te goed te doen aan allerlei lekkere streekproducten.

MET FRUIT EROP UIT

De leden van de coöperatie ‘Met fruit erop uit’ kom je tegen op de Hubertusmarkt en allerlei andere streekmarkten. Het zijn stuk voor stuk gepassioneerde producenten met een goed verhaal. Ontmoet bijvoorbeeld Maarten Simons van de Jambrouwerij. Hij laat je zijn bijzondere huisgemaakte jams proeven. Eén van de jongste beroepsimkers van ons land, Kenny Essers van BEEing Pure, legt je alles uit over natuurzuivere honing en Thomas Broex, De Fruitboer, verrast met zijn fruitsappen en zelfgemaakte fruitchips.

VISIT ZUID-LIMBURG SHOPS

In Gulpen vind je de Zuid-Limburg Shop. Het assortiment is veel smakelijker dan alleen wandel- en fietskaarten. Je vindt er de lekkerste streekproducten, zoals wijn, jam en stroop. Ideaal om thuisblijvers lekker mee te verwennen (of natuurlijk als cadeau voor jezelf). Kijk voor alle Visit Zuid-Limburg Shops en infopunten in het Heuvelland op visitzuidlimburg.shop

Mis geen enkele streekmarkt en kijk op de culinaire evenementenagenda van Visit Zuid-Limburg: visitzuidlimburg.nl/culinaire-evenementen

De gebotteldZuiderzon in een fles

Een glaasje rood, wit of bubbels van eigen bodem? De zonnige heuvels in het zuiden maken het mogelijk. En de gepassioneerde wijngaardeniers van het Heuvelland natuurlijk. Zij telen, plukken en persen de druiven en dan begint het vinificatieproces: een duur woord voor wijnmakerij.

De heuvels in het Heuvelland zijn niet alleen goed voor eindeloze wandelingen met een verrassing na elke bocht. De hellingen die de meeste zon vangen zijn geliefde plekken om wijnstokken tegen te planten. Dat gebeurt steeds meer. Waar de Romeinen 2000 jaar geleden in dit gebied mee begonnen, zet een nieuwe generatie wijnmakers dit voort. En dat nodigt uit tot proeven.

Veel van de wijngaarden in het Heuvelland zijn te bezoeken. Je krijgt een rondleiding, vaak met een proeverij achteraf. Op een zonnige dag is dit een perfect uitje voor de wijnkenner, foodie of levensgenieter.

DEZE WIJN IS ÉCHT LIMBURGS

Wijn van Limburgse bodem geniet sinds 2017 dezelfde beschermde status als feta en parmaham. De zogenaamde ‘beschermde oorsprongsbenaming' (BOB) is door de Europese Unie toegekend om te bewijzen dat wijn met dit predicaat écht uit de streek komt. Bijzonder is dat deze toekenning voor het eerst grensoverschrijdend is. Wijn uit Belgisch Limburg valt ook onder ‘Limburgse wijn’.

WallWijn of Fame

VAN HET HEUVELLAND

Wijnen uit het Heuvelland hebben een uniek karakter. Komt het door het bijzondere terroir: de glooiende hellingen, de kalkrijke bodems en de zonuren? Zeker, maar uiteindelijk maken mensen de wijn. Er zijn enkele wijnhelden die de wijnen uit het Heuvelland letterlijk en figuurlijk op de kaart hebben gezet. Die zetten we graag even in het zonnetje op onze wijn-wall of fame.

KIRSTEN ABELS

Gastronoom-sommelier Kirsten zorgt voor de nodige girl power in Heuvelland wijnland. Ze komt uit Gulpen, maar heeft ver daarbuiten haar wijnkennis opgehaald. Ze is docent aan Het Wijninstituut en directeur bij het bruisende wijnhuis Domein Holset. Vanuit dit wijndomein zet ze wijn uit Zuid-Limburg nog beter op de kaart, onder andere met proeverijen en met de productie van mousserende wijn. Bij Domein Holset kun je zelfs overnachten!

MAURICE WARNIER

Vinoloog Maurice Warnier is vakkundig in het hele wijnspectrum: van wijn (laten) proeven, wijn-spijsarrangementen en wijnreizen organiseren, maakte hij ook de stap naar de wijnmakerij in zijn geliefde Heuvelland. Samen met enkele compagnons, plantte hij wijnstokken op een zonnige helling langs het Savelsbos. De jonge wijngaard Riesenberg blijkt al eeuwen geleden gebruikt te zijn voor wijnbouw, dus hier wordt een oude traditie voortgezet. Wijnliefhebbers kunnen gerust uitkijken naar 2023. Dan komen, mits alles goed verloopt, de eerste flessen wijn van dit wijngoed …

STAN BEURSKENS

De wijnmaker of ‘druivendompteur’ achter al die prijswinnende wijnen van Wijndomein St. Martinus is Stan Beurskens, oenoloog van het eerste uur, internationaal wijnadviseur en trots Vijlenaar. Duurzame wijnbouw is zijn passie en dat voert hij door in de hele wijngaard, van milieuvriendelijke bestrijdingsmiddelen tot aan zijn energieneutrale wijnkelder en wijnkenniscentrum.

PETER & CHRIS PELZER DOMEIN ALDENBORGH

Vader Peter en zoon Chris Pelzer zijn naast wijnmakers ook echte bodemhelden. Zij zien in dat de basis voor al het goede in de druif uit de bodem komt. Op hun wijngaard Domein Aldenborgh in Eys wordt er ecologisch geteeld. Geen pesticiden, maar wel heel veel kleine beestjes.

Bacteriën en schimmels ontwikkelen zich volop in de zelfgemaakte compost op basis van druivenschillen. Nadat de druiven met heel veel zorg zijn geteeld, begint het proces van wijn maken volgens de Methode Traditionelle.

Peter en Chris heten je welkom in hun proeflokaal!

Wijnlied

de Wienkunningin

Dao bie de ranke, wil ver dich bedanke Doe dochter van Bachus, os wienkunningin Was doe os zals schinke, wil ver gaere drinke

Doe dochter van Bachus, os wienkunningin De tinteling in ‘t glaas ‘T boeket verwent os naas Inge sjmaak vol en rond En mit mate gezond Langs Sinselbach, Geul en de Maas

Wat os altied wer verbaas Bie asperges, kieës en haas Ee genot veur d’r mond Van d’r Limburgse grond Langs Sinselbach, Geul en de Maas

Bie ’t kirkse van Aad de Haas Heffe ver zoe gaer ’t glaas Dae in Wahlwiller wont Dae kiekt neet op ing sjtond Langs Sinselbach, Geul en de Maas

Wijn Koninginnen

Elk jaar tijdens de Wahlwiller Wijnfeesten wordt er een Wijnkoningin uitgeroepen, een dame uit het dorp tussen de achttien en 88 jaar. Al sinds het jaar 2000 wordt er een Wijnkoningin uitgeroepen: voor de gegadigde een hele eer! Ter gelegenheid van het allereerste Wahlwiller Wijnfeest is er zelfs een speciaal wijnlied geschreven voor de Wijnkoningin. Dat wordt elk jaar uit volle borst meegezongen.

Daar bij die ranken, willen wij jou bedanken Jij, dochter van Bacchus, onze wijnkoningin Wat jij ons zal schenken, willen wij graag drinken

Jij, dochter van Bacchus, onze wijnkoningin De tinteling in het glas Het boeket verwent onze neus Een smaak, vol en rond En met mate gezond Langs de Sinselbeek, Geul en de Maas

Wat ons altijd weer verbaast Bij asperges, kaas en haas Een genot voor de mond Uit de Limburgse grond Langs Sinselbeek, Geul en Maas

Bij het kerkje van Aad de Haas Heffen wij zo graag het glas Hij die in Wahlwiller woont Die kijkt niet op een uur Langs Sinselbeek, Geul en de Maas

Route des Vins

WIJNWANDELINGEN IN HET HEUVELLAND

Wandelen door het heuvellandschap én de mooiste wijnen ontdekken, dat kan toch alleen in het buitenland? Nee hoor, tijdens een van de ontspannen wijnwandelingen leer je van alles over de Zuid-Limburgse wijnen. Ontdek de

8 prachtige wijnroutes in Zuid-Limburg en volg in het Heuvelland de druifjes langs de Route des Vins Wahlwiller-Eys, Vijlen-Holset en de wijngaarden wandeling Noorbeek!

ROUTE DES VINS WAHLWILLER EYS

De eerste bewegwijzerde wijnwandeling in Zuid-Limburg. Volg vanuit wijndorp Wahlwiller bordjes met druiven erop afgebeeld. Onderweg kom je vijf wijngaarden tegen, elk met een informatiebord met leuke wijnweetjes. Wijnranken groeien graag tegen zonnige hellingen en voor de wandelaar betekent dat klimmen… Gelukkig mag de beloning er zijn in de vorm van prachtige uitzichten over het Heuvelland.

WIENGETSKE

Eén van de idyllische hoogtepunten is het ‘wiengetske’, ofwel wijnsteegje. Dit weggetje leidt naar de drie wijngaarden van het wijndorp Wahlwiller. Ze liggen prachtig gerangschikt op de terrassen van de Sinselbeek. Het ‘wiengetske’ vormt elk jaar de toegang tot de Wahlwiller Wijnfeesten. Loop je erdoor? Kijk dan goed om je heen. In het kalkgrasland groeien zeldzame planten, zoals wilde orchideeën.

Route des Vins Wahlwiller-Eys / 10 km / 212 hoogtemeters

Beleving onderweg

Langs de wijnroutes passeer je genoeg horecazaken waar je een glaasje kunt nuttigen. Een overzicht van alle plekken waar Limburgse wijn geschonken wordt, vind je op de website routedesvins.nl. Stichting Promotie Limburgse Wijnen maakt zich sterk voor de promotie van dit mooie streekproduct.

Ook leuk: pluk zelf je druiven in een wijngaard tijdens één van de georganiseerde plukdagen in september of oktober.

Wijn Wandeltips

Route des Vins is constant in ontwikkeling. Behalve rondom Wahlwiller, is het ook mooi wijnwandelen in Noorbeek, waar maar liefst zeven wijngaarden bij elkaar liggen. Ontdek ook de omgeving van Vijlen, waar de grootste en meest duurzame wijngaard van Nederland ligt: Wijndomein St. Martinus. Alle wijnwandelingen vind je op visitzuidlimburg.nl/routedesvins.

De Visit Zuid-Limburg shops zijn dé plek om een lokale fles wijn uit te zoeken. Neem dat zonnige vakantiegevoel mee naar huis en trakteer jezelf of een thuisblijver op een uniek souvenir. Kijk ook eens bij de andere streekproducten. Er is zoveel: je stelt met gemak een leuk pakket samen!

Op z’n mooist...

De grote flora & fauna bingo

IN

HET

HEUVELLAND ZIET ALLES ER ANDERS UIT

Er komen dieren en planten voor die je bijna nergens anders tegenkomt. Zeldzame planten, springende vissen en giftige salamanders. Sommige van deze planten en dieren zijn de grootste in hun soort en soms komen ze zelfs nergens anders voor dan in het Heuvelland. Als je ze tegenkomt, heb je erg veel geluk!

Welke heb jij al gespot?

Als je al het geluk hebt, zie je maar één blauwe, bijna fluorescerende flits voorbij scheren. De ijsvogel nestelt zich graag langs de Geul, waar overhangende takken perfecte uitkijkposten vormen om te jagen op het favoriete maaltje: verse vis. De ijsvogel duikt pijlsnel het snelstromende heldere water in waar hij met z'n lange, spitse snavel de vis vangt.

Deze vriendelijk ogende viervoeter is het absolute icoon van het Heuvelland. De zwart-wit gestreepte nachtbraker vindt de holle wegen in het Heuvelland uiterst geschikt voor het graven van gigantische dassenburchten. Deze zijn te herkennen aan een hoop zand voor de ingang. Bij schemering komen de dassen naar buiten en scharrelen ze hun maaltje van regenwormen, fruit en nootjes bijeen. Het Savelsbos herbergt de grootste dassenpopulatie van Zuid-Limburg.

Net als het vliegend hert en de koninginnepage is ook de wijngaardslak de grootste in zijn soort die in Nederland voorkomt. Voor hun indrukwekkende oranjebruine huisje leven ze graag op een kalkrijke bodem. Er wordt gezegd dat de Romeinen de wijngaardslak destijds hebben uitgezet, zodat ze konden genieten van deze ‘delicatesse’. Hij wordt dan ook vaak gekweekt voor consumptie en kan te vinden zijn als streekgerecht op de menukaart van een restaurant.

DE DAS

IJSVOGEL

WIJNGAARDSLAK

De allergrootste kever die in Nederland voorkomt, het vliegend hert, kan wel tot acht centimeter lang worden! Het ‘gewei’ wordt gebruikt door de mannetjes om mee te vechten tijdens paartijd. Door hun omvang is vliegen maar een kortstondige bezigheid. Ze leven graag op dood eikenhout en komen onder andere voor in de bossen van Eijsden.

Door de felle zwart met gele tekening op zijn rug hoef je niet lang te twijfelen: je hebt een vuursalamander gezien! Het is de enige landsalamander die ons land rijk is. Deze zeer zeldzame en bedreigde salamandersoort zou je met heel veel geluk kunnen spotten in de vochtige bossen rondom Epen en Mechelen. Kom niet te dichtbij, want zoals de kleur al verklapt: de vuursalamander is ontzettend giftig…

Het zonnig gele zinkviooltje is een bijzonder kieskeurig bloemetje dat alleen leeft op kalkrijke bodems verrijkt door zink. Oude zinkmijnen in België hebben gezorgd voor extra veel zink in de oevers van de Geul. Door de uitspoeling van zink wordt het plantje steeds zeldzamer. Je maakt de meeste kans om het te bewonderen in juni langs de oevers van de Geul, zuidwaarts vanaf Epen.

De beschermde vroedmeesterpad is eigenlijk een onooglijk dier. De wratachtige, grijsbruine huid vertelt ons dat deze pad vooral op het land leeft, hij graaft zelfs holen. Echt bijzonder is dat niet de vrouwtjespad, maar het mannetje de eitjes op z’n rug draagt. In Nederland komt hij alleen in het Heuvelland voor, in de vochtige bos- en weidegebieden ten oosten van Wahlwiller.

Jarenlang ging het niet zo goed met de beekforel die zwom in de Geul. Door gericht natuurbeheer is de waterkwaliteit verbeterd en zijn alle obstakels weggehaald. Nu vormen de paaiende forellen die opspringen uit de Geul een fenomenaal spetterend natuurspektakel dat je in november kunt komen bewonderen.

De enige vliegende zoogdieren fladderen ’s nachts met behulp van hun supersonische echolocatiesysteem door de bossen van het Heuvelland. De favoriete overwinteringsplek van de vleermuizen in Zuid-Limburg zijn de mergelgroeves. Die blijven jaarrond zo’n 12 graden boven nul. Vleermuizen zie je vaak tijdens lange zomeravonden op insecten jagen.

Loop je in mei door het Heuvelland en komt er een enorme knoflooklucht op je pad, dan kan de daslook niet ver weg zijn. Dit familielid van de ui staat niet op het menu van de das, maar het groeit wel vaker in de buurt van een dassenburcht. Voor spectaculaire hellingen vol witte bloemen loop je in mei vanuit Rijckholt het prachtige Savelsbos in.

Met wel 7,5 centimeter spanwijdte is de koninginnepage een van de grootste vlinders van Nederland. Ze is dol op de bloemrijke akkers van het Heuvelland, speciaal als er wilde wortels groeien. Van maart tot november toont ze haar prachtige vleugels met geelzwarte tekening en blauw met rode accenten.

De korenwolf is geen woest beest, maar een pluizige veldhamster. Door zijn bijzondere vacht - oranje, wit en zwartgekleurd - is hij direct te herkennen, maar zeldzaam is hij wel. Hij leeft alleen op de ietwat verwilderde akkers van het Heuvelland. De grootste kans om ‘m te spotten heb je tijdens een late herfstavond.

DE GEULFOREL

KORENWOLF KONINGINNEPAGE

VLIEGEND HERT

VROEDMEESTERPAD

DASLOOK

VLEERMUIS

De sieraden

IN HET HEUVELLAND

Holle weg

Bakhuisje

Hoogstamfruit

Molen Kapelletje

Hellingbos: uniek voor Nederland en heerlijk om door te wandelen. Holle weg: door erosie, regenwater, dieren en mensen uitgesleten paden met hellingen aan weerszijden. Vakwerkhuis: typische zwart-witte huizen gebouwd van hout, leem en stro (zie pag. 39). Wegkruis: klein religieus monument langs de weg dat een persoon of gebeurtenis herdenkt (zie ook veldkruus.nl). Bakhuisje: vanwege brandgevaar apart gebouwde huisjes waar broden en vlaaien werden gebakken (zie pag. 57). Hoogstamfruit: authentieke manier van fruitteelt, met name te vinden in de gemeente Eijsden-Margraten. Stegelke: draaihekje om wandelaars door te laten en vee tegen te houden. Kapelletje: kleine, christelijke huisjes van bezinning verspreid door het landschap. Meidoornhaag: stekelige haag die al voor menige lekke fietsband heeft gezorgd. Molen: veel monumentale (waterrad) molens zijn nog bewaard gebleven en malen nog steeds.

Fietstip!

Wil je in één dag een mooi beeld krijgen van het Heuvellandschap en zijn sieraden? Stap dan op de fiets voor de fietsroutes ‘Klein Heuvelland’ en 'Hartje Heuvelland'. Probeer ze onderweg allemaal te spotten!

Stegelke Meidoornhaag

Ze steken prachtig af tegen de groene, glooiende heuvels. De typische zwart-wit gekleurde vakwerkboerderijen duiken soms eenzaam op of staan gezellig in kluitjes op de mooiste plekjes van het Heuvelland. Deze vorm van architectuur is zo typisch voor dit stukje Nederland dat het iconisch is geworden.

Hout + leem = Vakwerk

DIE ARME LEEMLUI

Vakwerk is geboren uit pure armoede, want bakstenen waren niet te betalen voor de boeren, burgers en buitenlui van toen. Hout en leem daarentegen, dat vond je overal om je heen. De vakwerkhuizen werden vaak door de boeren zelf gebouwd. Tegenwoordig kijkt men vol bewondering naar de prachtige vakwerkboerderijen, maar vroeger woonden er vaak de armste mensen. Naar de muren waartussen ze leefden, werden ze meewarig ‘leemlui’ genoemd.

RAMAKERS

Veel boeren bouwden hun eigen vakwerkboerderijen helemaal zelf, maar sommige werklieden trokken van dorp naar dorp om de houten geraamtes in opdracht te bouwen, de zogenaamde raammakers. De achternaam Ramakers (en allerlei verbasteringen hierop) komt in Zuid-Limburg nog bijzonder vaak voor.

VAKWERK ZIEN EN BELEVEN

Wandelend of fietsend door het Heuvelland kom je bijna wel in elk dorp of gehucht vakwerkhuizen en -boerderijen tegen. Echte hotspots zijn Mechelen, Epen, Slenaken, Camerig, Cottessen en Mheer. Als bewonderen alleen niet genoeg is, kun je zelfs wakker worden in een echt vakwerkvakantiehuis.

Kijk voor alle overnachtingen in een vakwerkhuis op: visitzuidlimburg.nl/slapen-in-vakwerk

Zo bouw je een vakwerkhuis

EEN GOEDE BASIS

Voor het bouwen van een vakwerkhuis begon men met het leggen van een bed van keien. Hierop werd een houten geraamte geplaatst. De dikke balken werden stevig verbonden door middel van een ouderwetse pen-en-gatverbinding. Door deze verbinding en door de plaatsing van het dak ontstond er een heel stabiele constructie.

VAKKEN VULLEN

De naam ‘vakwerk’ doelt op de vakken tussen het houten geraamte. Hierin werden verticale houten spijlen geplaatst waartussen dun hout, zoals wilg of hazelaar, werd gevlochten. Tegen dit vlechtwerk werd een mengsel van vochtige leem en kort gehakt stro gesmeerd. Dit liet men goed uitdrogen, waarna de vakken glad werden gemaakt. Later ontstond de trend om de vlakken wit te kalken en de balken met teer zwart te maken. Sommige vakwerkpanden hebben nog de natuurlijke kleur van leem en hout.

HET DAK EROP

Tot voor een eeuw geleden werden de daken van een vakwerkhuis gemaakt van ronde palen en stro. Men liet het dak zo ver mogelijk overhangen om de toch wel kwetsbare muren zo veel mogelijk te beschermen. De onderste laag van de muur werd met teer ingesmeerd als bescherming tegen de regen. De meeste vakwerkhuizen hebben tegenwoordig een dak van dakpannen.

JE HUIS WEER ALS NIEUW

Het is een echte traditie. De week voor kermiszondag krijgen de vakwerkhuizen van oudsher een mooie opfrisbeurt. De balken worden opnieuw ‘ingeteerd’ en de vakken opnieuw wit gekalkt. Zo ziet het huis elk jaar er weer bijna als nieuw uit!

Wandeltips

Bewonder het iconische vakwerk en proef van de échte Limburgse gastvrijheid met diverse wandelingen.

Volg de route nabij Vaals ‘Van Camerig tot Cottessen (V14)’ van circa 6 km of ga op pad in Eijsden-Margraten met ‘Vakwerkwandeling (E10)’ van 10,6 km en rust onderweg uit in een van de gezellige restaurantjes.

Wondere wereld onder de heuvels

Het Heuvelland: het glooiende landschap trekt de aandacht, maar wat onder die heuvels verstopt zit is minstens net zo boeiend.

Geologen halen hun hart op in het Heuvelland, want net de bodem vertelt verhalen ouder dan de mensheid.

VAN PLATEAU NAAR HEUVELLANDSCHAP

De heuvels van het Heuvelland hebben we in eerste instantie te danken aan het ontstaan van de Ardennen. Toen die gevormd werden, kreeg Zuid-Limburg een ondergronds zetje mee. Toch was het toen nog lang niet het Heuvelland zoals we dat nu kennen, want eigenlijk was het maar één groot plateau. De Maas en de vele beekjes die er stroomden sleten duizenden jaren lang dalen uit waardoor de heuvels ontstonden.

Dit proces van dalvorming kwam in een stroomversnelling door het smeltwater na een lange ijstijd. Het prachtige natuurgebied aan de rand van het Vijlenerbos en Elzetterbos is een duidelijk voorbeeld van zo’n ‘droogdal’. Waar het water niet kon komen, daar bleven de heuvels over of zelfs nog delen van het oorspronkelijke plateau, zoals het plateau van Margraten. In feite heeft Zuid-Limburg dus geen heuvellandschap, maar is het een plateau versneden door dalen!

MERGEL, VUURSTEEN EN LÖSS

Nu je weet hoe de heuvels zijn ontstaan, gaan we nog een laag dieper. De bodem van het Heuvelland neemt je namelijk als enige plek in Nederland mee tot zo’n 300 miljoen jaar terug in de tijd! Door heftige erosie zijn hier oeroude steenlagen aan de oppervlakte gekomen die je nergens anders ziet. Op sommige plekken kijk je dus zo de prehistorie in. Beroemd zijn de mergelwanden bestaand uit de typische kalksteen, zoals je heel goed kunt zien bij de Bemelerberg. Rijckholt herbergt een te bezoeken vuursteenmijn, waar de prehistorische inwoners van dit gebied hun vuursteen uit de grond haalden. Hét geologische pronkstuk is de Heimansgroeve nabij Epen. Uit de aardrijkskundeles ken je löss misschien ook nog. Dat is de leemachtige toplaag die de Heuvellandse bodem zo vruchtbaar maakt.

STEENGOEDE SCHATZOEKERS

In de mergel zitten veel fossielen verborgen. Met een beetje geluk vind je een haaientand, afdrukken van schelpjes en met heel veel geluk zelfs een complete dinosaurus! In 1998, 2005 en 2012 ontdekte men resten van de mosasaurus (een soort hagedisachtige dinosaurus die leefde in de Maas), nu te bewonderen in het Natuurhistorisch Museum in Maastricht.

In Mergelgroeve ’t Rooth wordt nog steeds mergel opgeslagen. Stichting het Limburgs Landschap beheert deze prachtige groeve, want er komen de meest bijzondere planten en dieren voor, zoals de uiterst zeldzame geelbuikvuurpad. Tijdens een excursie leer je alles over mergel en hoe bijzonder het mergellandschap eigenlijk is.

Kijk op www.limburgs-landschap.nl/agenda voor de eerstvolgende excursie.

GEOLOGISCH

MONUMENT

de Heimansgroeve

Tijdens je wandeling langs de Geul nabij Camerig en Cottessen, ontdek je misschien spontaan het uniek geologisch monument de Heimansgroeve.

Op het eerste gezicht is het monumentale belang van deze grove steenwand je waarschijnlijk niet meteen duidelijk, maar dit is de plek waar het oudste gesteente van Nederland aan de oppervlakte komt. Je kijkt hier zomaar 300 miljoen jaar terug in de tijd!

Vroeger werd hier steen gewonnen voor de bouw van wegen en huizen, totdat natuuronderzoeker Eli Heimans (1861 - 1914) hier fossielen ontdekte in de steenkool. In 1911 schreef hij ‘Uit ons Krijtland’, waarmee hij zijn geliefde Geuldal bij een groot publiek op de kaart zette. Hij was zo gepassioneerd over deze streek dat de groeve naar hem vernoemd is. De kans is groot dat je, net als Eli Heimans, nog steeds fossielen uit het Carboon tegenkomt als je gaat zoeken in de donkere steen.

Bodemsoorten in het Heuvelland

Formatie van Gulpen I. Kalksteen van Zeven wegen (Krijt)

Formatie van Gulpen II. Kalksteen van Vijlen en Beutenaken (Krijt)

Hellingafzetting van eluviale afzettingen

Formatie van Singraven, beekafzetting Eluviale afzettingen

Overige hellingafzettingen

Formatie van Vaals (Krijt)

LÖSS

Zuid-Limburg is de enige plek in Nederland waar het vruchtbare löss in de bodem voorkomt. Löss heeft vergeleken met andere bodemsoorten een heel fijne korrel, het bestaat eigenlijk uit stofdeeltjes die zijn aangewaaid tijdens een extreem koude en lang vervlogen ijstijd. Nu zorgt de löss voor een heel vruchtbare bodem.

VUURSTEEN

Vuursteen is de allerhardste steen die je in Nederland kunt vinden. Je gelooft het bijna niet, maar het is nog sterker dan staal. De glasachtige steen is grijs met wit en als je twee stenen tegen elkaar ketst, ruik je zwavel. De oerbewoners van ZuidLimburg gebruikten vuursteen om werktuigen van te maken, zoals pijlpunten. Tegenwoordig wordt vuursteen gebruikt bij het maken van schuurpapier.

Tip! Uniek en een echte aanrader: in Rijckholt kun je op excursie in een prehistorische vuursteenmijn. Kijk op www.tickli.nl

MERGEL

Een gedeelte van het Heuvelland wordt niet voor niets Mergelland genoemd. Mergel is een soort zachte kalksteen met een karakteristieke lichtgele kleur. Kalksteen bestaat uit opeen geperste kalkskeletjes van prehistorische zeedieren en komt alleen in Zuid-Limburg aan de oppervlakte in de vorm van indrukwekkende mergelwanden die je tegenkomt in het natuurreservaat de Bemelerberg.

Bouwen met mergel

Behalve vakwerk zie je in het Heuvelland ook huizen van mergel. Mergel wordt op twee manieren gewonnen: uit ondergrondse mergelgroeves of afgegraven zoals bij Mergelgroeve ’t Rooth bij Margraten. Huizen bouwen met de breekbare mergelsteen is een vak apart.

Wandeltip!

Geologische schatten in het Geuldal

Ontdek tijdens deze prachtige wandeling de hoogtepunten uit de roerige geografische geschiedenis van dit gebied. Een gebied, getekend door de tand des tijds waar rivieren en aardverschuivingen overduidelijk hun sporen hebben achtergelaten. Terwijl je 300 miljoen jaar geologische geschiedenis doorkruist, stuit je hier en daar op echte schatten!

GEULD AL

GULPEN

VIJLENERBOS

GULP DA L

Löss

Formatie van Aken (Krijt)

Limburg groep (Carboon)

HEUVELLAND ALS

KUNSTZINNIG TOEVLUCHTSOORD

Twee mannen: beiden getalenteerd kunstenaar, beiden afkomstig uit de Randstad, beiden verantwoordelijk voor flink wat opschudding in het katholieke Heuvelland door hun afwijkende visie op kunst. Maak kennis met het religieuze werk van Aad de Haas en Hans Truijen dat tot decennia later alle tongen losmaakt.

SINT CUNIBERTUSKERK VAN WAHLWILLER

Aad de Haas – 'Kruiswegstaties' (uitbeeldingen van de laatste lijdensweg van Jezus)

SINT CATHARINAKAPEL IN LEMIERS

Hans Truijen – 'Muurschilderingen'

AAD DE HAAS

(1920-1972)

Zoals het elke goede kunstenaar lijkt te betamen, had Aad de Haas een getekend leven. In 1920 werd hij geboren in Rotterdam, waar hij later studeerde aan de Academie van Beeldende Kunsten. Toen hij 20 was, overleefde hij het bombardement van Rotterdam. De bezetters bestempelden zijn kunstwerken als ‘ontaard’. Hiervoor bracht hij zes maanden door in een politiecel. Niemand weet waarom hij werd vrijgelaten, maar hij koos het hazenpad richting het rustige Heuvelland, dat vier weken later bevrijd zou worden.

Aad de Haas bleef. Zijn streng katholieke opvoeding inspireerde hem om Bijbelse taferelen te schilderen. Van een bevriende pater kreeg hij op 25-jarige leeftijd de opdracht om de kruiswegstaties (uitbeeldingen van de laatste lijdensweg van Jezus) te schilderen in de Sint Cunibertuskerk van Wahlwiller. De zachte kleuren en ijle vormen van zijn werk weken zo sterk af van wat gangbaar was, dat het flink wat stof deed opwaaien.

Het stof waaide helemaal tot in het Vaticaan dat – net als de Duitse bezetters destijds – zijn kunst verbood en liet verwijderen uit de kerk, tot groot verdriet van De Haas. Pas 25 jaar na zijn dood heeft de Bisschop van Roermond spijt betuigd voor de lijdensweg die de kunstenaar en zijn familie is aangedaan door de beslissingen van het Vaticaan. Sinds 1980 hangen de opmerkelijke kruiswegstaties weer in de Sint Cunibertuskerk, voor iedereen te bewonderen.

Heb jij oog voor detail?

Ben je in de Sint Cunibertuskerk? Probeer dan de volgende drie markante details te vinden die zijn verwerkt in het kunstwerk van De Haas:

1. De Heilige Maagd Maria met een hoedje op

2. Een mevrouwtje met een paraplu

3. Treurige en vrolijke bomen, passend bij het tafereel

Wil je alles weten over het kunstwerk in de Sint Cunibertuskerk? Boek dan een rondleiding via www.kerk-wahlwiller.nl/rondleidingen.

HANS TRUIJEN

(1928-2015)

Kunstschilder en glazenier Hans Truijen zag het eerste levenslicht in Nederlands-Indië, maar groeide op in Den Haag. Zijn studie aan de Jan van Eyck Academie in Maastricht bracht hem naar Zuid-Limburg, waar hij de rest van zijn leven wijdde aan het maken van schilderijen, mozaïeken, muurschilderingen en glas-in-loodramen. De kleurrijke en figuratieve uitingen van Truijen deden het Zuiden meer dan eens op zijn grondvesten schudden.

Zeker voor zijn tijd was Truijens werk erg modern, het doet denken aan CoBrA-kunstschilders als Karel Appel en Corneille. Felle kleuren, weinig perspectief en duidelijke figuren typeren zijn schilderijen en glaswerk. Hij maakte zelfs glas-in-loodramen in de van Andy Warhol bekende popartstijl. Zijn moderne werken vinden hun thuis in religieuze omgevingen: een recept voor reuring.

Die ophef kwam er en wel in de Sint Catharinakapel in Lemiers, te Vaals. Truijen kreeg in 1978 de eer om het oudste zaalkerkje van Nederland te voorzien van muurschilderingen. Eigenlijk is het één grote muurschildering geworden die zich niets aantrekt van de overgang van muur naar plafond. Vol kleur en vol symboliek spatten de figuren van de wanden. Het uitbundige karakter liet iedereen, tot aan de opdrachtgever toe, schrikken. Jaren later, nu ook het verhaal achter de ogenschijnlijk kinderlijke taferelen bekend is, heeft de kapel een grote schare fans. Onlangs heeft de hele kapel met Truijens kunstwerk een intensieve restauratie ondergaan.

Wat voel jij als je binnengaat?

Door zijn expressionistische karakter krijgt het spraakmakende werk van Truijen in de Sint Catharinakapel in Lemiers sterk wisselende reacties: van overrompeling door de kleurenpracht tot een direct vertrek na de eerste blik. Sommige mensen voelen zich ‘als door de bliksem getroffen’, anderen zijn dolenthousiast.

Wil je erachter komen wat het kunstwerk in de Sint Catharinakapel met jou doet? Dat kan alleen als je zelf een kijkje gaat nemen in Lemiers. Tijdens een rondleiding gaat de muurschildering pas echt leven. Kijk hiervoor op www.catharinakapel-lemiers.nl.

Waar moet je als kunstliefhebber zijn in het Heuvelland?

Deze 11 beeldende plekjes inspireren je tot een zinnenprikkelende invulling van je dag.

Vaals Museum Vaals

Heiligenbeelden en hedendaagse kunst in een kleurrijke kijkdoos.

Vaals Muurschilderingen van Hans Truijen in de Sint Catharinakapel Kleurenpracht in het oudste zaalkerkje van Nederland.

4 3 5

Vaals

De Kopermolen Vaals

Muziek, toneel, dans en exposities in een oude Lutherse kerk.

Gulpen-Wittem

Buitenplaats Kasteel Wijlre Hedendaagse kunst in het Hedge House en architectuur op de buitenplaats komen samen in een sereen parklandschap.

Gulpen-Wittem

Kunst- en verzamelhuis Wijlre

Het dagelijks leven van toen en kleurrijke kunst van nu.

Gulpen-Wittem

Muurschilderingen van Aad de Haas in de St. Cunibertuskerk

Muurschilderingen van een groots kunstenaar in een klein kerkje.

Gulpen-Wittem

Atelier Anja Ysermans

Brons, klei, verf en doek veranderen hier in figuratieve kunstwerken.

Eijsden-Margraten Museum het Ursulinenconvent

Klooster als decor voor een museum, café, atelier, apothekerstuin en meer.

Eijsden-Margraten

Keramiekatelier Annelie Pieters-Wolfs

Een bonte verzameling kunstig keramiek, kleurrijk geglazuurd of Raku gestookt.

Vaals

Glasblazerij Gerardo Cardinale

Glaskunst kijken en kopen bij een Italiaanse meester-blazer.

Eijsden-Margraten

Beeldentuin

Heerdeberg

Natuurstenen sculpturen die een eenheid vormen met de natuur.

Kunstzinnig kasteel

Kasteel Oost in Oost-Maarland, Eijsden, was tijdens en na de Tweede Wereldoorlog een toevluchtsoord voor kunstenaars die hier het schilderachtige Heuvelland ontdekten. In 1942 kwamen Teun Roosenburg (die het kasteel later zou kopen), Piet Damsté en Hanni Rädecker, op de fiets (!) aan vanuit het verwoeste Rotterdam.

Hoogtepunten uit de kunstkalender

Poorten van Reijmerstok

In Reijmerstok gaan om het jaar de poorten open van al die authentieke boerderijen en monumentale panden waar je wel eens binnen wilt kijken. Achter elke poort zijn exposities ingericht van professioneel kunstenaars: verrassende kunst op verrassende locaties!

Kunstroute Gulpen-Wittem

Vele kunstenaars, die wonen en werken in Gulpen-Wittem, stellen tweejaarlijks tijdens het Pinksterweekend hun atelier open. Zij exposeren, veelal samen met gastkunstenaars, op mooie gemeenschappelijke locaties.

Kunst in Vaals

Het geheel vernieuwde Von Clermontplein en Julianaplein in Vaals vormen, samen met het historische stadshuis, het monumentale decor voor deze internationale kunstmarkt. Elk derde weekend van juli bewonder je hier kunstwerken van meer dan honderd kunstenaars waarbij bijna alle kunstdisciplines zijn vertegenwoordigd.

Klooster van de 21e eeuw

Klooster Hoogcruts is een rijksmonument van grote historische waarde. Na een verwoestende brand in 1979, worden oude functies van dit klooster op een eigentijdse manier opnieuw ingevuld. HX hoogcruts is een inspirerende plek waar een afwisselend aanbod en de veranderingen in de seizoenen het ritme bepalen.

Wandeltip!

Beleef de kern van Gulpen als een openluchtmuseum met de wandelfolder ‘Beeldig wandelen in Gulpen’.

Kunstdagen Wittem

Begonnen als een kleinschalig festival voor kamermuziekconcerten, is het de laatste jaren uitgegroeid tot een drie weeks festival met een zeer gevarieerde programmering voor een uitlopend publiek.

Kunstweekend Kasteel Rijckholt

Een 60-tal professionele kunstenaars uit Nederland, België en Duitsland tonen een gevarieerd aanbod uit eigen werk. De fraaie ambiance van de kasteeltuin, het Koetshuis, sfeervolle muziek en een aantrekkelijk programma voor de jeugd maken het een geweldig jaarlijks kunstevenement voor jong en oud.

Meer weten? Kijk op de actuele kunst- & cultuuragenda. www.visitzuidlimburg.nl/alle-kunst-en-cultuur

De grenzen horen, zien, proeven en beleven

Het Heuvelland wordt vaak on-Nederlands (mooi) genoemd. Hoewel met deze uitspraak vaak op het landschap wordt gedoeld, zit er meer waarheid in dan je denkt. Na Romeinen, Spanjaarden, Oostenrijkers, Fransen en Duitsers kregen uiteindelijk de Nederlanders zeggenschap over dit gebied. Dat laatste gebeurde ‘pas’ in 1867, nu zo’n 150 jaar geleden.

De grenzen in deze regio zijn dus nogal eens verschoven. Na anderhalve eeuw status quo is de verbondenheid met het gebied over de grens nog steeds groot. Dat kun je ook nu nog duidelijk horen, zien, proeven en beleven.

De grenzen horen

In het Heuvelland hoor je vanzelf dat de grenzen niet ver weg zijn. Knoop maar eens een praatje aan met een lokale bewoner en de Franse of Duitse invloeden zijn goed te horen in het dialect. Wat nog leuker is: vraag eens naar een sappig grensverhaal. Dat kun je het beste doen in een bruin café in Vaals. Grensverhalen gaan hier meestal over het roemruchte smokkelverleden en iedereen leek eraan mee te doen.

Grenzenloos

In 2017 is er een bijzonder boek verschenen met waargebeurde grensverhalen uitgebeeld in tekeningen. 'Grenzenloos' gaat over Limburg als grensprovincie: met 351 kilometer grenzen met het buitenland is er van alles te vertellen. Het verhaal ‘Grensülle en Zoatmaale’ doet het smokkelverleden van de Vaalsenaren (ook wel grensuilen genoemd, vanwege hun nachtelijke bezigheden in de bossen) uit de doeken.

De grenzen zien

De allerbeste plek waar je de grenzen kunt zien, is het Drielandenpunt in Vaals. Hier komen de grenzen van Nederland, Duitsland en België bij elkaar. Op de bewuste plek staat een grote, stenen grenspaal waar je in drie passen drie landen kunt bezoeken. Geen last van hoogtevrees? Het beste uitzicht krijg je vanuit de Wilhelminatoren. De 34 meter hoge toren geeft je een indrukwekkend uitzicht over het Heuvelland, België en Duitsland. Voor echte durfals is er zelfs een gedeelte met een glazen vloer...

Vier landenpunt

Als je richting het Drielandenpunt loopt of rijdt, dan volg je de Viergrenzenweg. Geen telfout, maar een herinnering aan het roerige verleden van deze streek. Ooit was er een vierde land of eigenlijk meer een dwergstaat van 344 hectare. Neutraal-Moresnet bestond van 1816 tot 1920 alleen vanwege een zeer lucratieve zinkmijn. Om geruzie tussen de geïnteresseerde buurlanden te voorkomen, werd het terrein neutraal verklaard. Het werd een illuster staatje dat bekend stond als belastingparadijs, smokkelplaats en gokoord…

Gulpen

Wijlre

Mechelen

Epen

Vaals

Margraten

Sint Geertruid DUITSLAND BELGIË

NEDERLAND

D RIELANDENPUNT

Tip!

HET SMOKKELVERLEDEN ZELF MEEMAKEN?

Ga dan mee met Schorre Fons, de laatst overgeblevene smokkelaar van het Heuvelland. Tijdens dit spannende groepsuitje probeer je samen langs de douanier te komen met je smokkelwaar. Schorre Fons neemt jullie mee in dit levensechte avontuur in de bossen rondom Auberge De Smockelaer. Kijk op www. smockelaer.nl en vraag naar deze ludieke theatertocht.

De grenzen beleven

De grenzen reiken natuurlijk verder dan het Drielandenpunt. Te voet is de beste manier om het grensgebied echt te beleven. Vooral het stuk rondom de grens tussen het Heuvelland en de Belgische Voerstreek is een onontdekt en uitgestrekt wandelparadijs. De Historische bronkroute ’s-Gravenvoeren leidt je van België naar het Heuvelland en weer terug. Je volgt een oude processieweg waarover eeuwenlang jaarlijks een reliek werd gedragen. Het ging om een zogenaamde monstrans, een chique hostiehouder. Zilverkleurige schildjes met de monstrans vormen de wegmarkering. Ook in Eijsden steek je zo de grens over tijdens de grenswandeling Mesch & Moerslag.

De grenzen proeven

In het Heuvelland zijn de invloeden van over de grens ook goed te proeven. Zo kom je op de menukaarten geregeld een salade Val Dieu (Belgisch adbijkaasje) of Boulets à la Liègoise (Luikse gehaktballen in stroopsaus) tegen. Zin in een Tasz (=kopje) koffie? Koffiebranderij Den Bock op het Drielandenpunt in Vaals brandt, in het teken van de koffiesmokkeltraditie, haar eigen koffiebonen onder de naam Tasz. Die proef je onder andere bij Herberg de Smidse in Epen.

Tip! In april en mei is deze wandeling extra mooi doordat alle fruitbomen vol in de bloesem staan.

Wandeltips

* Grenswandeling Slenaken /Teuven, Sl12 Gulpen-Wittem

* Grenswandeling Mesch & Moerslag, E9 Eijsden-Margraten

Vanuit het Drielandenpunt zijn er tal van wandelingen zodat je het prachtige grensgebied te voet kunt ontdekken. Kijk op: www.grenzrouten.eu

Hart van Europa

In dit magazine staan het natuurschoon, de culturele rijkdommen en de lekkerste streekproducten van het Heuvelland centraal. Op dit prachtige gebied raak je nooit uitgekeken, want er valt altijd weer iets te ontdekken. Toch nieuwsgierig naar meer? Maak dan kennis met het Hart van Europa.

Als je een stukje uitzoomt, zie je de ‘Europese’ ligging van het Heuvelland. Je bent zó in Maastricht – kraamkamer van de Europese Unie en hoofdstad voor levensgenieters – en vanuit het Drielandenpunt in Vaals ben je met één stap in buurlanden Duitsland of België.

Vaals heeft goede verbindingen met onze oosterburen. Een bezoek aan Aken – de Domstad van Karel de Grote – en aan Keulen – wereldstad aan de Rijn – zijn beide absolute aanraders. Vanuit Eijsden en Epen ben je zo in België. Hier verrassen het onverwacht charmante Luik, de idyllische Voerstreek en het agrarische Land van Herve. Verleg dus gerust je grenzen in het Heuvelland om nog meer moois, boeiends en lekkers te ontdekken.

Het fort Navagne

Op de grens tussen Nederland en België, nog zuidelijker dan Eijsden, liggen de resten van een Spaans fort verstopt onder de grond. Niet voor lang: er liggen plannen om dit prachtige stukje erfgoed weer zichtbaar te maken. Navagne heeft een prachtige, stervormige structuur, kenmerkend voor de Tachtigjarige Oorlog. Destijds was deze vesting niet zo populair: de Spanjaarden die hier zaten eisten tol van alle schepen die langsvoeren op de Maas. Ook gebruikten zij dit fort als uitvalsbasis om de stad Maastricht in te nemen.

HEUVELLAND

AKEN

H A SS ELT

Op z’n lekkerst...

LIMBURGSE VLAAI

Een monument van fruit en deeg

Rijstevlaai met slagroom. Kruisbessenschuimvlaai. Of een ouderwets stuk kersenvlaai. Ieder heeft zo wel zijn of haar favoriete vlaai. Jij nog niet? Kom dan alle soorten Limburgse vlaai ontdekken, zoals het hoort: samen met een kop koffie op een prachtig terras midden in het Heuvelland.

Een stuk vlaaigeschiedenis

Het eerste stukje Limburgse vlaai gaat ver terug in de tijd. Nog voordat de Romeinen kwamen, verwerkten de Germanen al hun overgebleven fruit en deegresten in ‘platte koeken’. Romeinen brachten ingrediënten als abrikozen, kersen en eieren mee naar Zuid-Limburg, waardoor het recept in de loop der eeuwen verfijnd werd. Niet elke vlaai is een Limburgse vlaai. Alleen als de vlaai samen met de vulling gebakken is, mag het de eretitel ‘Limburgse vlaai’ dragen.

Ingebakken traditie

In het Heuvelland is de Limburgse vlaai niet weg te denken uit de toonbank van de bakker. De soortenrijkdom is groot en de vaktermen zijn serieus. Wil je er een met of zonder toeslag? Zitten er echt linzen in een abrikozen-linzenvlaai? Kom het zelf proeven. Er kan niet veel misgaan, behalve dat je misschien wel je nieuwe favoriete Limburgse vlaai ontdekt.

VOLG EEN WORKSHOP LIMBURGSE VLAAI BAKKEN

Bakster Evi neemt je mee in haar wereld van broden en vlaaien bakken, maar dan wel lekker lokaal. Van pure producten uit de streek leert ze jullie tijdens een workshop jullie eigen Limburgse vlaai bakken. Abrikozen-, puddingkruimel- of rijstevlaai? Zelf kiezen en zelf bakken!

www.bakster.nl

'T BAKHUISJE

Het markante landschap van het Heuvelland wordt gesierd met hier en daar een bakhuisje. Vroeger werd er op elke boerderij eigen brood en vlaai gebakken. Om brand te voorkomen was er een apart bakhuisje dat een eindje van de boerderij af stond.

Wandeltip!

Wil je ambachtelijke vlaaivulling zien groeien? Maak dan een wandeling langs de hoog- en laagstamfruitgaarden van het Heuvelland. Wandelroute GR2 D’n Driej tussen Gronsveld en Rijckholt en wandelroute SG6 Segietere in Sint Geertruid laten je kennismaken met de fruittraditie van de streek. In de bloesemtijd (rond april) mag je de bloesemroutes eigenlijk niet missen. Bloesemroute 1 E2 Eijsden-Margraten neemt je mee door de eindeloze bloemenpracht.

visitzuidlimburg.nl/bloesemroute

Dit moet je als niet-Limburger weten over Limburgse vlaai

Vlaai is geen taart

Regel één: wil je als vakantieganger een beetje integreren, noem de Limburgse vlaai dan geen taart. Vlaai is wel gebak, maar dus geen taart. Een ezelsbruggetje: taarten zijn vooraf vaak al bedekt met slagroom, vlaaien meestal niet (een uitzondering is rijstevlaai).

Vlaai is ook geen vla

Bestel geen stuk vla, want zodra je vla in stukken kan snijden, gaat er iets mis. Om het nog ingewikkelder te maken: wat eigenlijk vla heet, noemen we hier pudding. Zo heb je puddingkruimelvlaai, dat is vlaai gevuld met vla en kruimels erover. Volg je het nog?

Rijstevlaai met slagroom

Als je er niet mee bent opgegroeid, dan is rijstevlaai niet altijd favoriet. In dat geval moet je het eigenlijk leren eten, want in het Zuiden is dit wel de meest geliefde vlaai. De vulling van een goede rijstevlaai loopt nèt niet uit. Oh ja, en rijstevlaai zonder slagroom is eigenlijk geen rijstevlaai.

Neem er gerust nóg een!

Ben je ergens op bezoek, schroom dan niet om een tweede stuk vlaai aan te nemen. Een tweede stuk vlaai eten is sociaal volledig geaccepteerd. Dat geldt natuurlijk ook op het terras. Dit is nou het leven op z’n lekkerst…

Kruisbessen?

Abrikozen,- kersen- of pruimenvlaai, daar kun je je vast iets bij voorstellen. Maar kruisbessen? Deze groene bessen zijn zo zuur, dat je ze alleen terugvindt in een Limburgse vlaai, vaak nog met een zoete laag meringue erover (kruisbessenschuimvlaai). Limburgse woorden voor kruisbessen zijn kroonselen (Eijsden) of kroesjele (Vaals).

Maak het zelf!

Limburgse linzenvlaai

* 500 gram zelfrijzend bakmeel

* 250 gram gezouten roomboter

* 250 gram licht bruine basterdsuiker

* 2 zakjes vanillesuiker

* 2 eieren

Voor de vulling:

* 1 pot jam (250 gram) van jouw favoriete fruit. Tip: liefst met zo’n hoog mogelijk % fruit. Deze scoor je bij een boerderijwinkeltje langs de weg.

Meer Limburgse vlaaien bakken?

Het kookboek ‘Vlaai en ander Limburgs gebak’ van Wil en Netty Engels-Geurts is te koop in de Visit Zuid-Limburg Shops.

1 Snijd de koude boter in blokjes en doe alle ingrediënten, behalve de eieren, in een kom. Mix de 2 eieren los in een bakje. Schenk 1,5 ei bij de overige ingrediënten. Bewaar de andere helft om later de vlaai mee af te strijken.

2 Kneed alles met de hand tot een mooie bal. Dek deze af en zet hem minstens één uur in de koelkast.

3 Haal het deeg uit de koelkast en kneed het even los. Bestrooi een werkblad met meel. Rol 2/3 van het deeg vervolgens uit tot ongeveer 5 mm. Niet te dun! Linzenvlaai is namelijk zo lekker vanwege het dikke deeg. Vet je favoriete vorm in en bekleed met het deeg.

4

Vul je vlaai met je favoriete jam: voor linzenvlaai zijn abrikozen, kersen en pruimen jam aanraders! Maak de laag jam niet dikker dan de bodem zelf.

5

Rol de rest van het deeg weer uit, maak er reepjes van 1 cm breed van en leg ze in een patroon naar keuze over de jam vulling heen van rand tot rand. Laat voldoende ruimte tussen de repen in omdat het deeg nog gaat uitzetten. Bestrijk het deeg met het losgeklopte ei. Zet de vlaai weer terug in de koelkast. Mocht je nog deeg over hebben: geen probleem! Je kunt het invriezen voor een volgende keer.

6 Zet de oven aan op 180 graden en zet de vlaai er vervolgens 30 minuten in. Als de vlaai mooi goudbruin is, komt het aller moeilijkste... wachten! Na drie dagen is linzenvlaai namelijk op zijn allerlekkerst. Oh, en vergeet de slagroom niet. Smakelijk!

Op z’n mooist...

Opdat wij niet vergeten

8301 witte marmeren kruisen en davidsterren, 1722 namen van vermiste personen gebeiteld in een muur, een meer dan 30 meter hoge eretoren en een kapel vormen samen de grootste Amerikaanse militaire begraafplaats van Nederland. De laatste rustplaats voor de mannen en vrouwen die hun leven gaven voor onze vrijheid, geeft nu een gezicht aan het leven van die mannen en vrouwen.

ZO IS HET GEKOMEN

De Amerikaanse kapitein Shomon was in oktober 1944 op zoek naar een locatie voor een nieuwe begraafplaats voor zijn gesneuvelde soldaten. De reden dat Margraten de eer kreeg was eigenlijk een toevalligheid: zij hadden een Engelssprekende ambtenaar in dienst, Jef van Laar. In november begon de aanleg.

Door de vochtige en kleiachtige lössgrond was de aanleg een bijna onmogelijke klus. Alleen al 400 man (in plaats van de initieel beraamde 30 man) waren nodig voor de aanleg van de toegangsweg. De bevrijding breidde zich uit en de aanvoer van lichamen was rond 1945 zo groot dat niet alleen de Ameri-kaanse soldaten graven dolven en de lichamen verplaatsten, maar ook de lokale bevolking kwam werken op de begraafplaats. Op 6 juni 1960 was alles klaar en kwam Koningin Juliana de begraafplaats officieel openen.

ADOPTIEGRAVEN

Het onderhoud van de begraafplaats was een enorme klus. In februari 1945 riep men het adopteren van graven in het leven om het onderhoud te verdelen onder sympathisanten van de begraafplaats. Het was de bedoeling dat je het graf verzorgde en in sommige gevallen zelfs contact onderhield met de nabestaanden in Amerika. In 2003 waren alle 8301 graven geadopteerd. Vanaf 2008 werd het ook mogelijk om een naam van de Walls of the Missing te adopteren. Nu krijgen de 10023 bevrijders niet alleen een naam, maar ook een gezicht.

DE GEZICHTEN VAN MARGRATEN

De grote foto-inzamelingsactie begon in 2015. Het doel van ‘de gezichten van Margraten’ is dat er uiteindelijk bij elke bevrijder een foto komt, het liefst met persoonlijke informatie over zijn leven. Inmiddels zijn er al van meer dan 5000 jonge mannen foto’s gevonden en de zoektocht gaat verder.

Wat pijnlijk zichtbaar wordt in 'de gezichten van Margraten' is dat het allemaal gewone, vaak jonge mensen waren, die hier hun einde vonden door het drama van hun tijd.

Meer weten?

Kijk voor meer informatie over dit project op degezichtenvanmargraten.nl. Alle informatie over de Amerikaanse militaire begraafplaats in Margraten vind je op de officiële website abmc.gov en op de Nederlandstalige website margraten.org.

DE GEZICHTEN VAN MARGRATEN

Robert Van Klinken

Nederlandse namen

Er zijn nogal wat Nederlandse namen te vinden op de begraafplaats. Vaak zijn de jongens geboren en getogen in de Verenigde Staten, maar hun ouders emigreerden eerder vanuit Nederland. Zo ook bij Robert, wiens ouders de grote oversteek maakten om een appelboomgaard op te zetten. Robert keerde terug om te vechten in Operation Market Garden. Drie dagen later overleed hij in een vijandelijke kogelregen in de buurt van Eindhoven.

Marvin A. Harman

Soldaat of jongen?

Deze jongen staat hier op 18-jarige leeftijd met zijn moeder op de foto voor hun huis in Brooklyn, New York. Niet lang hierna werd Marvin met een vriend naar Europa gestuurd om te vechten tegen het Duitse leger. Nog geen jaar later, vlak voor het einde van de oorlog, kwam hij om het leven tijdens een laatste slag in het Duitse Kesternich. Veel van de soldaten die begraven liggen in Margraten zijn eigenlijk nog maar jongens.

Dorothy Burdge

Eén van de vier vrouwen

Er liggen vier vrouwen begraven op de Amerikaanse Begraafplaats in Margraten en één daarvan was niet eens in dienst van het leger. Dorothy Burdge meldde zich als 28-jarige ‘all American Girl’ aan bij het Rode Kruis. Ze kwam te werken in een soort foodtruck waar ze gratis koffie, donuts, sigaretten en kauwgum uitdeelde aan de soldaten die vochten aan het front. Dorothy stierf onverhoopt tijdens een noodlottige pleziervlucht.

Wandel- en fietstips!

De grenswandeling 'E9 door Eijsden' voert je door Mesch, dé plek waar de geallieerden voor het eerst voet op Nederlandse bodem zetten. Je loopt door een prachtig gebied vol hoogstamboomgaarden en je geniet van een geweldig uitzicht over de heuvels vanuit de uitkijktoren in Mesch.

•

Bewandel het letterlijke pad van de vrijheid met de 'Liberation Route'. Mijlpalen uit de bevrijding staan aangegeven op een interactieve kaart met veel interessante achtergrondinformatie. Bij het gemeentehuis in Margraten en bij de uitkijktoren in Mesch staan twee luisterstenen die je de verhalen vertellen van onze bevrijders. Kijk voor meer informatie op liberationroute.nl.

Ook in Gulpen-Wittem is er nog een zichtbaar oorlogsverleden. Tijdens de 'Herdenkingsmonumentenwandeling: Om niet te vergeten' passeer je indrukwekkende monumenten met verhalen over neergestorte vliegtuigen, bommenwerpers en verwoeste synagogen.

•

Fietsen naar vrijheid in Eijsden-Margraten. Een thematische fietsroute met drie aaneensluitende routes. Volg de knooppunten en bepaal zelf hoe lang jouw fietstocht wordt. Haal gratis de routekaart in de Visit Zuid-Limburg shops of download via: ontdekeijsdenmargraten.nl/bevrijdingsroute.

VOLG DE WEG VAN HET WATER

Als je in het Heuvelland de stroom van het water volgt, brengt die je naar de mooiste plekken. Epen Bronnenland, het vijfsterrenlandschap van het Geul- en Gulpdal en de uitgestrekte Eijsder Beemden. Stuk voor stuk indrukwekkende natuurgebieden waar het water hoogtij viert.

HET BEGINT BIJ DE BRON

Aan de uitslijtende kracht van het water hebben we de heuvels te danken. Bij die heuvels en bij de bijzondere bodemsoorten zoals löss en mergel, begint het verhaal van de waterstroom in het Heuvelland. Waar mergel het water filtert, is löss juist weer een grondlaag waar het water bijna niet doorheen komt. De combinatie van deze lagen samen met de hoogteverschillen zorgt voor het ontstaan van bronnetjes.

VAN BRON NAAR BEEK

Al die bronnetjes monden uit in beken. In het Heuvelland zijn de Geul en de Gulp de twee belangrijkste riviertjes. Beide ontspringen in België en stromen in volle vaart het Heuvelland binnen. De Geul is zelfs het snelst stromende riviertje van Nederland, maar de Gulp kan er ook wat van. Door de sterke stroming en het verval zit er veel zuurstof in het water en ook dat trekt weer bijzondere flora en fauna aan, zoals bijvoorbeeld de zeldzame beekforel. Zowel de Geul als de Gulp meanderen krachtig door het landschap en dragen zo bij aan het unieke plaatje van het Heuvelland.

EPEN BRONNENLAND

De naam Epen stamt af van het Germaanse woord voor water: apa. De bronnenrijkdom is door de eeuwen heen gebleven. Er ontspringen wel 26 bronbeekjes rondom Epen en hiermee heeft dit gebied de hoogste ‘brondichtheid’ van ons land. Al dat opkwellend water zorgt voor een prachtig landschap vol zeldzame flora en fauna. Hier wandelen is een sprankelend avontuur waarbij waterdichte wandelschoenen geen overbodige luxe zijn…

Wandeltip!

Met het boekje ‘Wandelen door Epen Bronnenland’ ontdek je tijdens drie wandelingen de schoonheid van het Epense bronnengebied. Het is te koop bij de Visit Zuid-Limburg Shops of via webshop.visitzuidlimburg.nl

De Volmolen in Epen

GEUL- EN GULPDAL

In dit vijfsterrenlandschap is het goed toeven. Niet alleen voor fietsers en wandelaars, maar ook voor planten en dieren. Doordat de Geul en de Gulp de heuvels hebben uitgesleten, is er een heel gevarieerd landschap ontstaan. Behalve hoogteverschillen heb je ook verschillen in vochtigheid, beschutting, vruchtbaarheid en warmte. Hét recept voor een overdaad aan natuurweelde. Een wandeling door het Geul- en Gulpdal is elke keer weer een verrassing.

Je verwacht het misschien niet, maar met al die sterk stromende beken vind je in Zuid-Limburg de hoogste concentratie watermolens van Nederland. Een prachtig exemplaar is de Volmolen in Epen.

Lees hier alles over deze molen: www.natuurmonumenten.nl/natuurgebieden/geuldal/ monument/de-volmolen-epen

De Gulp bij Slenaken

De Geul, van Mechelen richting Epen

De Volmolen in Epen

UITMONDEN IN MOEDER MAAS

De Gulp mondt uit in de Geul en de Geul mondt weer uit in de Maas. Deze grote rivier ontspringt in Frankrijk, vervolgt haar weg door België en stroomt bij Eijsden ons land binnen. De rivier heeft hier een vriendelijk karakter dat veel ruimte laat voor natuur- en waterrecreatie. Je kunt er wandelen, fietsen, zwemmen bij Oost-Maarland, kanoën, oversteken met een voet- en fietsveer in Eijsden of zelf het water op en aanmeren in één van de plezierhavens.

EIJSDER BEEMDEN

Pal langs de Maas, ten noorden van Eijsden, liggen de Eijsder Beemden. Een natuurrijke plek waar vele soorten watervogels, een kudde Konikspaarden, Galloway-runderen en bijzondere flora als de gulden sleutelbloem en het rapunzelklokje hun thuis hebben gevonden. Dit verrassende natuurreservaat ontdek je het beste te voet.

Fietstip!

De wind in je haren, de zon op je bol: langs het water is het verfrissend fietsen. Heerlijk tijdens een warme zomerdag. De fietsroute ‘Tussen Geul en Maas’ brengt je uitdaging en verkoeling tegelijk.

Wandeltip!

Even geen heuvels bestormen vandaag? De wandeling ‘Natuurgebied Eijsder Beemden E1’ is een vlakke wandeling van 5 kilometer door dit waterrijke gebied. Je kunt hem vinden op visitzuidlimburg.nl/routes

De Eijsder Beemden

Op z’n mooist...

Land van tradities

In het Heuvelland is alles anders. Hoogtepunten van de cultuurverschillen vind je in de volksfeesten, vaak met een religieuze oorsprong. Lokale verenigingen zoals de harmonie en de schutterij houden de boel levendig. Al deze tradities vormen een krachtig onderdeel van de identiteit van het gebied.

Volksfeesten & religie

MEI-DENPLANTING

In veel dorpen in het Heuvelland herleeft nog elk jaar een eeuwenoude Germaanse traditie, de mei-denplanting, waarbij een lange, smalle en kale den midden op een dorpsplein rechtop wordt gezet. Van oudsher werd de boom ‘geofferd’ om de vruchtbaarheid van het vee, de gewassen op het land en de jongens en meisjes van het dorp veilig te stellen. Het offeren voor de vruchtbaarheid is niet meer zo actueel, maar wel de tradities die verschillen van dorp tot dorp. Soms draagt de den de naam van de patroonheilige van het dorp, zoals de Brigidaden in Noorbeek of de Sint Gerlachus-den in Banholt. De plaatselijke schutterij of jonkheid (vereniging van ongetrouwde mannen) zorgt voor de organisatie en ‘plant’ de den. Het eindigt altijd in één groot feest!

* De Brigida-den traditie (sinds 1634) is geplaatst op de Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland.

* Op 14 april 2018 is Noorbeek benoemd tot het eerste Icoonlandschap van Nederland.

DE BRONK IN EIJSDEN

Op de tweede zondag na Pinksteren, meestal ergens in juni, barst het los in Eijsden en omstreken. Het allerbelangrijkste feest van het jaar (Pasen, Kerst en Nieuwjaar meegerekend) is hier de Bronk. De driedaagse festiviteiten vinden hun aftrap met een processie, dat is een lange religieuze stoet. Kunstwerken van bloemen op straat verklappen de route en langs de weg zijn altaren ingericht. Allerlei rituelen volgen elkaar op. Er is muziek en op straat danst men hand in hand een traditionele dans die is overgewaaid vanuit Wallonië, de cramignon. Muziek, dans, kostuums, versieringen: de bronk in Eijsden is een eeuwenoude en nog springlevende traditie.

Tip!

Loop zelf eens een historische processieroute Tijdens de route in Gronsveld wandel je ongeveer 10 kilometer door het Maasdal, het idyllische Savelsbos en over een plateau.

MUZIEKKORPSEN

Harmonieën, fanfares en blaaskapellen laten geregeld van zich horen in het Heuvelland. Het kan zomaar zijn dat je op zondagochtend wakker wordt getrommeld door de lokale harmonie. Bij elke feestelijke gelegenheid zijn ze van de partij voor de - meestal vrolijke - noot: tijdens de optochten van carnaval, de processie of een eerbetoon. Gehuld in hun eigen traditionele kostuums blazen en trommelen ze eensgezind hun marsen. Dat doen ze vaak al meer dan honderd jaar.

Mheer heeft één van de oudste harmonieën van Nederland. De Koninklijke Harmonie St. Cecilia te Mheer werd opgericht in 1821 en is daarmee zelfs ouder dan Nederland zelf.

LIMBURGS SCHUTTERSWEZEN

Het schutterswezen is al eeuwenoud. De geschiedenis ervan gaat terug tot de middeleeuwen. Het is voortgekomen uit de verdediging van de steden maar kent van oudsher ook pijlers in een binding met het geloof en een sociale betekenis voor de lokale gemeenschap en voor de eigen leden. Vandaag de dag zijn er nog vele schutterijen actief, vrijwel in elk dorp tenminste een. Ze gaan gekleed in militaire uniformen dan wel in gildekledij, die verwijst naar de 17e eeuw. De vereniging bestaat uit een koning(spaar), officieren, geweerdragers, vaandeldrager en muziekkorps. Vaak maken ook nog bielemannen (mannen met bijl), marketentsters (voor de verzorging), eventueel een keizer (drie maal koning op rij) en/of vendeliers (die vendelen met lichte vlaggen) deel uit van de groep. Ze nemen deel aan het gemeenschapsleven en geven kleur aan de culturele tradities.

SCHUTTERSFEESTEN

Buiten de activiteiten in de eigen gemeenschap meten de schutterijen zich ook onderling tijdens schuttersfeesten. Die gaan gepaard met tal van wedstrijden, zoals voor het mooiste koningspaar, het beste muziekkorps, de strakste paradepas etc. En natuurlijk voor het beste schietresultaat. Er wordt doorgaans in zestallen namens een schutterij geschoten; mist een van de schutters, dan is de hele groep uitgeschakeld. Geschoten wordt met een zogenaamde zware buks. Het grootste jaarlijkse schuttersfeest met internationale deelname uit de beide provincies Limburg (Be. en Nl.) is het Oud-Limburgs Schuttersfeest (OLS). Dit OLS is omwille van zijn culturele waarde erkend als nationaal immaterieel cultureel erfgoed.

VOGELSCHIETEN EN KONINGSCHAP

Een zeer belangrijke activiteit van de schutterij is het jaarlijkse koningsvogelschieten. De schutterijen ontlenen er mede hun identiteit aan. Hoe gaat dit vogelschieten in z'n werk? Hoog op een paal (schuttersboom) is een blok hout in de vorm van een vogel geplaatst. Het gaat erom het laatste restje hout van de paal te schieten; wie dit lukt wordt de nieuwe koning dat jaar. Hij of zij krijgt het koningszilver omgehangen. Dat zit zo. Elke koning geeft een zilveren plaat met zijn naam en het jaartal van zijn koningschap aan de vereniging. Samen met de zilveren koningsvogel vormt dit het koningszilver. Dit bestaat vaak uit eeuwenoude schilden. De nieuwe koning kan een koningin kiezen, dit kan zijn echtgenote of zijn vriendin zijn. Tegenwoordig komen ook vrouwelijke koningen voor.

Het uniform van de schutterskoning

Koningsvogel

Zilveren vogel met opstaande vleugels, de prijs voor de schutterskoning

Koningszilver

Zilveren platen die voorgaande schutterskoningen gedenken

Pluim

Alleen een officier mag een witte pluim op zijn kepie dragen

Kepie

Een platte pet, het hoofddeksel van een officier

Kroon

Symbool van de schutterskoning

Sterren op de kraag

Tekens om de rang van de officier aan te geven

Fouragere

Gevlochten koord met kwast als militaire onderscheiding

Oranje band

Onderdeel van het officiersuniform

Sabel

Symbool voor de beschermde rol van de officier

CARNAVAL

Alaaf! Tijdens de ‘drei döl daag’ (drie dolle dagen) meestal in februari is het in het Heuvelland één groot feest. In het dialect wordt niet van carnaval gesproken maar van ‘vasteloavend’, afgeleid van Vastenavond. Het is het feest voorafgaand aan een periode van veertig dagen vasten (tot Pasen).

Tegenwoordig vast vrijwel niemand meer, maar gefeest wordt er des te harder! Overdag zijn er optochten met praalwagens en verklede groepen en ’s avonds zijn er optredens en gaat iedereen naar het café tot in de kleine uurtjes.

Aan de feestdagen hangen ook culinaire tradities vast. Zo wordt er met Carnaval speciaal gebak gegeten, zoals nonnevotten en Berlinerbollen. ’s Middags of ‘s avonds staat er ook speciale kost op het menu zoals Tête de veau. Echte kalfskop kun je bijna niet meer krijgen in Nederland, maar de rest van de receptuur is hetzelfde gebleven.

HEERING BIETE

Wat bijna vergeten wordt, is dat carnaval van oudsher een katholiek feest is. Carnaval betekent letterlijk geen vlees (carne = vlees, vale = vaarwel). Wel werd er vis gegeten. Om de periode van vasten in te luiden op Aswoensdag, de dag na carnaval, hapt men van oudsher naar haring. Het zogenaamde heering biete is een echte traditie. Er wordt gezegd dat de haring zwemt in het vele bier dat er vooraf gedronken is...

Maak het zelf! Limburgse Tête de veau

NETTIE ENGELS-GEURTS EN PEETJIE ENGELS (UIT: LEER LIMBURGS KOKEN)

INGREDIËNTEN

* 1 dl melk

* 400 gram mager varkens- of kalfspoulet (klein gesneden)

* zout

* 1 laurierblad

* 3 peperkorrels

* 200 gram champignons

* ½ ui

* 50 gram boter

* 50 gram bloem

* 6 dl kookvocht

* 2 kleine blikjes tomatenpuree

* naar wens wat koffiemelk

Het kookboek ‘Limburg op z’n lekkerst’ van Netty Engels-Geurts en Peetjie Engels is te koop in de Visit Zuid-Limburg Shops.

BEREIDING

* Zet het varkensvlees op met 6 dl water, mespunt zout, een laurierblaadje en een paar peperkorrels. Laat het nét gaarkoken (15 tot 20 minuten).

* Haal het vlees uit het kookwater. Borstel de champignons schoon en snijd grote een of twee keer door.

Kook de champignons gaar in het kookwater van het vlees (5 minuten). Haal de champignons uit het kookwater en leg ze bij het vlees.

* Zeef het kookvocht, je hebt 6 dl nodig, doe er wat water bij als het te weinig is. Maak de ui schoon en snijd deze klein. Smelt de boter. Voeg de ui toe en bak hem lichtbruin. Doe de bloem erbij en roer het heel goed door. Verwarm het heel even roerend op het vuur.

* Zet de pan van het vuur af en giet 5 dl kookvocht in een keer bij het mengsel. Roer het heel goed door tot alle klontjes weg zijn.

* Zet de pan terug op het vuur en laat de saus roerend doorkoken en gaar worden. Voeg de tomatenpuree toe en warm de saus even door.

* Doe het vlees en de champignons in de saus en verwarm het.

* Proef het af en voeg naar wens zout en peper toe. Is de saus te dik doe er dan de rest van het kookvocht bij. Naar wens wat koffiemelk toevoegen.

Serveer de Tête de veau met bruin brood, hardgekookte eieren en zure augurken.

IN DE VOETSTAPPEN VAN HET RIJKE ROOMSE LEVEN

De weg van het geloof

Klooster Wittem

In het zuiden van Nederland werd je leven tot ver in de jaren zestig bepaald door de priester en de pastoor. Het Rijke Roomse leven floreerde en de rituelen van de katholieke kerk liepen als een rode draad door het jaar heen: het dagelijkse kerkbezoek, de wekelijkse zondagsmis, de processies en de religieuze feesten. In het Heuvelland was het decor hiervoor een idyllisch landschap met kerkdorpen en kloosters. De sporen van het Rijke Roomse leven zie je in het Heuvelland nog overal.

Kleine heiligenbeeldjes ingemetseld in de gevel, wegkruisen, kapelletjes, maar ook indrukwekkende kerken en kloosters: het katholicisme zorgde voor pracht en praal. Er is veel bewaard gebleven en ook nog in gebruik. Het beste kun je al dit moois ontdekken volgens een religieus gebruik: een pelgrimstocht. Pelgrimstochten zijn geen gezapige ommetjes, maar je legt vaak een serieuze afstand af: genoeg om je hoofd leeg te maken, tot bezinning te komen en misschien wel om je zonden te overdenken…

Het maken van een pelgrimstocht zou je kunnen zien als de eerste vorm van toerisme: op een feestdag ging je samen te voet naar een plek van religieuze betekenis. Pelgrimage is nog steeds actueel. Er lopen jaarlijks duizenden mensen

HET KLOOSTER VAN WITTEM

In deze ‘pleisterplaats voor de ziel’ is van alles gaande: mensen komen een kaarsje aansteken in één van de kapellen, wonen een mis bij of maken een pelgrimswandeling. In de Kloosterboekwinkel vind je de best gesorteerde spirituele literatuur in de wijde omtrek. Helemaal indrukwekkend is de monumentale kloosterbibliotheek die tot eind jaren zestig dienst deed als de theologische bibliotheek van het grootseminarie. De bibliotheek is niet vrij toegankelijk, maar geopend tijdens speciale gelegenheden zoals concerten of andere culturele activiteiten en te bezichtigen tijdens een rondleiding.

naar bekende bedevaartsoorden zoals Lourdes of Santiago de Compostella. Routes van het Jacobspad leidend naar Santiago (aangegeven met een schelp) lopen zowel over Eijsden als over Gulpen.

Op z’n mooist...

Schelpen

tussen de heuvels

HET JACOBSPAD IN ZUID-LIMBURG

De schelp wijst de weg richting Santiago de Compostella.

Buen camino! Het routenetwerk dat het Jacobspad eigenlijk is, biedt je in Zuid-Limburg meerdere opties. De mooiste weg gaat dwars door het Heuvelland, van Eijsden naar Aken. Zowel de begin- als eindbestemming hebben een treinstation, ideaal! Van begin tot eind is het een route van een kleine vijftig kilometer, die je al naar gelang je conditie in twee of drie dagen kunt lopen.

De Sint Jacobsschelp symbool

Vanuit het idyllische, witte dorpje Eijsden, volg je de Maas richting Maastricht. Oude routes volgen vaak natuurlijke elementen in het landschap, zoals een rivier. Om je heen rijzen hoge kalkwanden op en langzaam nader je de drukte van de historische stad Maastricht. Download de GPS-track om niet te verdwalen: stjacobspad.nl/gpstracks.html

VAN MAASTRICHT NAAR GULPEN

Bij het verlaten van Maastricht klim je uit de Maasvallei. Je passeert de enige echte refugio van Zuid-Limburg bij de Sint-Gerlachuskerk. Ook een indrukwekkende plek om stil te staan is de Amerikaanse begraafplaats in Margraten, de enige in Nederland.

Via Regia

Tussen Maastricht en Aken, over Gulpen, volg je een middeleeuwse handelsweg: de Via Regia (latijn: Koninklijke weg). De volledige route liep van Santiago de Compostella naar Moskou en was zo’n 4500 kilometer lang! In de tijd van Karel de Grote genoot elke reiziger op dit pad de bescherming van de vorst. Geen overbodige luxe in de vroege middeleeuwen…

VAN GULPEN NAAR AKEN

Langzaam begeef je je van landelijk gebied richting stad. Voordat het zover is, volg je een parelketting van religieuze juwelen in het landschap. Het klooster van Wittem is een ware ‘pleisterplaats voor de ziel’ (zie pag. 74). Zo ook de Sint-Cunibertuskerk in Wahlwiller (zie pag. 46). Abdij Sint Benedictusberg heeft een indrukwekkende ligging, maar is wel sinds jaar en dag alleen toegankelijk voor mannen. In Lemiers verrassen de expressionistische schilderingen van Hans Truijen in de Sint-Catharinakapel (zie pag. 47) en de grootste verzameling heiligenbeelden die je ooit zag, bewonder je in Museum Vaals. Vanuit Vaals loopt de Jacobsroute de Duitse grens over richting keizerstad Aken.

AKEN

Eenmaal in Aken is een bezoek aan de Dom van Aken een absolute aanrader. Het is een van de meest beroemde monumentale bouwwerken van Duitsland en de begraafplaats van Karel de Grote. Ook de schatkamer van de Dom is een bezoek waard. Hier eindigt jouw voorproefje op de Camino… Steek je een kaarsje op in de Dom van Aken?

Kijk op visitzuidlimburg.nl/jacobspad voor informatie en inspiratie rondom het Jacobspad in Zuid-Limburg.

Pelgrimeren kun je leren

Het is niet moeilijk en iedereen die goed ter been is, kan eraan beginnen: pelgrimeren. Je hoeft er niet gelovig voor te zijn of goed kaart te kunnen lezen. Van oudsher is pelgrimeren je te voet naar een bedevaartsoord begeven. Tegenwoordig leggen mensen de reis af voor allerlei soorten beweegredenen: stilte ervaren, alleen durven zijn, hopend op genezing, gelijkgestemden ontmoeten of voor de ervaring… Wist je dat pelgrimeren per fiets steeds populairder wordt?

BEDEVAARTSOORD

BESCHERMDE DORPSGEZICHTEN IN HET HEUVELLAND

Op zoek naar de levende ansichtkaart

De tijd lijkt stil te hebben gestaan in sommige dorpen in het Heuvelland. Dat is soms ook precies de bedoeling. Vakwerkboerderijen op steile hellingen, leuke doorkijkjes, eeuwenoude carréhoeves en bakhuisjes: méér Heuvelland dan dit wordt het niet. Sommige dorpsgezichten zijn zo mooi, dat willen we het liefst voor altijd zo houden.

GROETEN UIT EIJSDEN

Pal langs de Maas vind je de oude dorpskern van Eijsden. Langs de Maaskade (het Bat) liggen prachtige monumentale panden. Ook de Diepstraat is een aaneenschakeling van 17e- en 18eeeuwse herenhuizen, sommige witgeschilderd met vrolijke luikjes. Een klein stukje naar het zuiden pronkt Kasteel Eijsden met zijn vrij toegankelijke Franse tuinen aan de Maas. De combinatie van bakstenen en mergel (de zogenaamde speklagen) zijn typisch voor de Maaslandse renaissancestijl.

GROETEN UIT PLAAT EN DIEPENDAL

Eén van de mooiste beschermde dorpsgezichten van Nederland is dat van Plaat en Diependal, ten zuiden van Epen. Architectonisch hoogtepunt is het Eperhuis, een u-vormige hoeve gemaakt van breuksteen, baksteen en vakwerk. Het binnenplein zou een restant zijn van een 13e-eeuwse burcht. Aansluitend aan het Eperhuis ligt een boogbrug en een bakhuisje. Door het uitzicht over het dal en de beboste heuvels met hier en daar een vakwerkhuis lijkt het net alsof je in een ansichtkaart staat.

GROETEN UIT VAALS

In de dorpskern van Vaals ligt het verleden gewoon op straat. Vooral de weelderige sporen uit de 18e-eeuwse lakenindustrie zijn een ontdekkingstocht waard. Een indrukwekkende verzameling monumentale panden siert de historische kern. Kastelen als luxe woningen, oude molens voor de industrie en kerken ter bezinning. Groene parken en het omringende natuurschoon maken het plaatje compleet.

Wandeltips!

VAN OOST NAAR WEST: DRIE LEVENDE ANSICHTKAARTEN WAAR

JIJ DOORHEEN WILT LOPEN!

Tijdens de Historische stadswandeling Vaals passeren alle monumentale (en letterlijke) hoogtepunten de revue.

Zelf de allermooiste dorpsgezichten ontdekken doe je tijdens de wandelroute Van Epen naar Diependal en de Plaat. Camera in de aanslag!

Monumentale hoogtepunten van Eijsden komen allemaal voorbij tijdens de Cultuurroute Eijsden: van kastelen, kerken en kloosters tot moeder Maas en de mooiste doorkijkjes.

Eijsden

Plaat en Diependal

COLOFON

Heuvelland magazine is een uitgave van de gemeenten Eijsden-Margraten, Gulpen-Wittem en Vaals in samenwerking met Visit Zuid-Limburg. Wij hebben dit magazine met de meeste zorg samengesteld. Visit Zuid-Limburg staat er niet voor in dat de verstrekte informatie juist, volledig en actueel is. Visit Zuid-Limburg aanvaardt geen aansprakelijkheid voor welke schade dan ook, direct of indirect, die op enige wijze ontstaat door of voortvloeit uit het gebruik van dit magazine of daarin verstrekte informatie.

© Visit Zuid-Limburg. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, scan of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijk toestemming van Visit Zuid-Limburg. Vijfde uitgave, januari 2023.

Coördinatie: Visit Zuid-Limburg

Tekst: Kohl - tekst voor food, horeca & toerisme Concept en vormgeving: Het Vormlab, concept - ontwerpcommunicatie, Heerlen Fotografie: Remo Jacobs / Rowena Rutten & Ralph Hoffman, www.eighty8things.nl / Keizer-Roosenboom / ©Klaver4 Advertentie, Joop Burgers / Visit Zuid-Limburg / Johannes Timmermans / Jos Odekerken / Al Rekko / Alf Mertens / Anton van Daal / Jonathan Vos / Etienne van Sloun Druk: Drukkerij Comar BV, Margraten Illustraties: Luc Wolters, Schutterijmuseum Steyl / Ad Havermans / Studio Yasja Ligtelijn / Het Vormlab

Bronvermelding: 'Vlaai en ander gebak' – Wil en Netty EngelsGeurts / 'Leer Limburgs Koken' – Netty & Peetjie Engels / Puurvandewall / 'Bidden bij de buren', St. Pelgrimswegen en voetpaden / 'Pelgrimspaden in Zuid-Limburg', St. Pelgrimswegen en voetpaden / 'Vakwerk', Coen Eggen / De Gezichten van Margraten - Stichting Verenigde Adoptanten Amerikaanse Oorlogsgraven.

DE MEEST ZUIDELIJKE GEMEENTEN VAN NEDERLAND: EIJSDEN-MARGRATEN, GULPEN-WITTEM EN VAALS

visitzuidlimburg.nl/heuvelland

Volg ons op Facebook, Instagram en Twitter @visitzuidlimburg | #visitzuidlimburg | #heuvelland

OP ZOEK NAAR ROUTE-INFORMATIE IN ZUID-LIMBURG?

Ga dan naar onze online Zuid-Limburg Shop via visitzuidlimburg.nl/webshop en bestel jouw Zuid-Limburg producten snel en voordelig en geniet thuis alvast van de wandelingen en fietstochten in het Heuvelland.

Heb je opmerkingen of suggesties over de bewegwijzering van de fiets- en wandelpaden, neem dan contact op met het Routepunt Zuid-Limburg via 043-6098500 of visitzuidlimburg.nl/routes

#everydayworkday #sheperdlife

#zuidlimburg #anotherdayatwork #natuurlijkbeheer #natuur #naturelover #heuvelland #limburgslandschap #visitlimburg #voerstreek #natuurpunt #natuurmonumenten #staatsbosbeheer #schaapskooimergelland#liefdevoorlimburg

@wandelenzuidlimburg

7d ago

@heuvelland #whataview #hike #Bemelerberg