Woudrichem Stroomt

Plattegrond met stadswandeling, informatie, plaatjes en praatjes

Biesbosch

1

linie

MOLENWINKEL KORENMOLEN NOOIT GEDAGT BROOD- EN BAKMIXEN, VERSWAREN, JAM-HONING MOSTERD EN STREEKPRODUCTEN DO-VR-ZO 13-17 ZA 10-17 WWW.MOLENNOOITGEDAGT.NL

K H F

D E MOLENSTRAAT RAA T

J

VIS

IJNE

STR

AAT

SER

SDI

JK

G

A

STR

AA T

BAG

KER

AVEN

KST

STADSH

I

HOHO OG OG ST ST RAAT RA AT

L

IER

EN

G AR

SE

NA

AL

JAC

OB

AV AN

BE

C

SCHA

PEND

AM

AT

B RT

ST

RA

VVV EP

OO

horeca

KO

overnachten autovrij GEM

EES

TER

VAN

DER

A Martinuskerk, open zaterdagen van april tot en met LEL YST

RAA T

B

STR

AA T

BUR

WE

TH ’T

M

A

LM

K

ER

K

W SE

RO

N

EG

M 3

M JA

D E F G H

ND

P

O

EN

B

OU

DE

Q

IN

SL

A

A

N

RD EJ OO

DE

C

I J K L M N O P Q

september tussen 12.00 en 15.00 uur (apr/sept) laatste zat. v/d maand torenklimmen van 13.00 - 16.00 uur Molen Nooit Gedagt, Rijkswal 7, 06-50283248 Winkel open: donderdag, vrijdag en zondag van 13.00 17.00 uur en op zaterdag van 10.00 - 17.00 uur Cultuur- en Visserijmuseum, Kerkstraat 41, 0183-303336.

Open: dinsdag t/m vrijdag van 10.30 - 16.30 uur zaterdag en zondag van 13.30 - 16.30 uur (geopend van april t/m oktober) Historische haven, openluchtmuseum Huis Dokter Tinus - uit de gelijknamige SBS6-serie Leugenbank - Ask a Local Voetveer naar slot Loevestein Voetveer Vestingdriehoek - veerdienst Riveer vaart naar Gorinchem, Loevestein en fort Vuren Camping De Mosterdpot Speeltuin Strand en zwemwater Jachthaven WSV Woudrichem Supermarkten Bushalte Pinautomaat ingang Bibliotheek De Werf Weekmarkt op donderdag van 13.00 - 17.00 uur Huisarts en apotheek

3

door de eeuwen heen

De historische panden zijn gebouwd rond 1600

Wou drich em is on tst aan in de ne ge nde ee uw op een oev erwal waar zich nu de Hoo gstraa t en de Mol enst raa t be vi nden. Dit kruispun t vor mt nog al t ijd he t hart va n he t his torisch e vest ingstad je.

4

Woudrichem, door de bewoners Woerkum genoemd, heeft twee gezichten. Aan de ene kant vind je er rust en authenticiteit. Het is een stadje waarin gewoond en gewerkt wordt. Je duikt er onder in het leven van alledag en vooral op maandag en dinsdag kun je in alle rust ronddwalen langs de eeuwenoude geveltjes en een kijkje nemen in de historische haven. Op de andere dagen van de week is een bezoek aan de knusse en unieke winkeltjes juist een aanrader.

Er is altijd tijd voor een praatje en natuurlijk geven de trotse winkeliers je graag tips om vooral niets van je bezoek aan de vesting te missen.

En dan zijn er nog de bruisende evenementen die Woerkum op haar

Culinair gezien is het aanbod zeer gevarieerd. Wie van lekker eten houdt, is in Woudrichem op de juiste plek. Van Franse keuken tot pannenkoekenboot en van het smikkelen van homemade taarten tot het drinken van het enige echte Woerkumer Bier.

Hier eet je op een drijvend schip of in een oude Gevangenpoort. Of je nu van kleine hapjes houdt of Bourgon-

5

Molen Nooit Gedagt

grondvesten doen trillen! De jaarlijks op Hemelvaartsdag gehouden Nationale Visbak Wedstrijd is daar het sprekende voorbeeld van. Vele bezoekers genieten van zalm en poon die op straat op vuurduveltjes gebakken worden. Er treden shantykoren op en er is veel bedrijvigheid. Je mag het zeker niet missen! Dit jaar zijn er Visserijdagen (2019) in de maand augustus met elke keer een ander thema uit de eeuwenoude visserijgeschiedenis van Woudrichem.

Om nog meer te weten te komen van deze stad bezoek je het Cultuurhistorisch en Visserij Museum dat huist in een militair arsenaal. De stad behoort immers tot zowel de Oude als de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Dat wordt ook verteld door de gidsen van het Stadsgidsengilde. Bij hen is een stadswandeling te boeken en zij verzorgen daarnaast het beklimmen de Martinustoren.

disch wilt tafelen, het is allemaal mogelijk.

Wanneer een dag veel te kort voor je is, boek dan een B&B, vakantiehuisje of AirBnB. In de vesting is de keuze ruim. Je kunt er zelfs in een kruitkelder overnachten.

De toeristische informatie wordt verzorgd door VVV Biesbosch linie. Op verschillende locaties in de vesting wordt gratis informatie verstrekt in de vorm van wandel- en fietsroutes en een activiteitenkalender.

Meer informatie over Woudrichem en de regio vind je op www.biesboschlinie.com

3

langs de mooieste plekjes

4

2 MOLENSTRAAT

7

HOHO OG OG ST ST RAAT RA AT RAA T

STADSH

5 IJNE

STR

KST

AAT

TRAA T

SER

10

JK

19

18 17

16

13

15

14

AR

SE

NA

12

BA V AN B EIE

SDI

8 9

RENS

VIS

KER

AVEN

6 BAG

1

AL

11

PEND

AM

KO

EP

OO

RT

ST

RA

JACO

AT

SCHA

route stadswandeling

1

De stadswandeling begint bij de VVV folderpost, Kerkstraat 7.

Je ziet vanaf het kruispunt de Gevangenpoort. Loop eronderdoor richting de rivier.

De Gevangenpoort is één van de vijf overgebleven poorten uit de 15e eeuw. Tot het begin van de 20e eeuw is het pand in gebruik geweest als arrestantenlokaal.

Sommige gevangenen hebben hun naam als aandenken binnen in de muur gekerft.

6

route rolstoel/kinderwagen

1

interessant punt

2 De waterpoort doet nog altijd

3

dienst bij hoogwater. In de betonnen uitsparingen worden balken geschoven en de ruimte ertussen wordt gevuld met zand. Deze kistdam houdt het woeste water tegen en beschermd het vestingstadje.

Op d’n Bol (of in het dialect ’t Hôôd) zie je in één oogopslag drie rivieren: Maas, Waal en Merwede en drie provincies: Noord-Brabant, Gelderland en Zuid-Holland.

4 In de Historische haven is vaak

6

7

7

vinden er muzieklessen, lezingen en concerten plaats.

Martinustoren - 15e eeuw

5

bedrijvigheid te vinden. Schepen worden er opgeknapt en te water gelaten. De grote binnenvaartschepen worden bewoond.

Op de stadswal staat de voormalige kazerne van de Koninklijke Marechaussee waarvan het middelste gedeelte tot aan het einde van de 20e eeuw als politiebureau in gebruik was. De meest bekende agent in Woudrichem heette Pietje Potlood. Het zal je niet verbazen dat hij graag bonnen uitschreef.

In de ijskelder (bij huisnummer 20) werd tot in de vroege jaren van de vorige eeuw ijs opgeslagen.

Als het flink vroor werden blokken ijs uit de stadsgracht gezaagd en hierheen gebracht. De vishandelaren gebruikten het ijs om de versgevangen vis koel te houden De muren van de ijskelder zijn wel een meter dik, wat de temperatuur constant laag hield. Het ijs kon tot aan de zomer gebruikt worden.

Huisnummer 2, het Jacoba van Beierenhuis, is het oudste stenen huis in de vesting. Jacoba van Beieren was gravin van Holland, Zeeland en Henegouwen. In dit huis werd in 1419 een vredesverdrag getekend en verzoende Jacoba zich met haar oom Jan van Beieren. Het pand wordt ook het klooster genoemd. Van 1965 tot 1985 woonden hier Franciscaner nonnen. Links om de hoek is de kapel te zien die achter het huis is aangebouwd. Sinds 2019 draagt het huis de titel Jacoba Cultuurhuis en

8 De vierendertig meter hoge Martinustoren is gebouwd in de eerste helft van de 15e eeuw. De bovenste twee geledingen stammen uit de tijd van rond 1530. De toren draagt de bijnaam De Mosterdpot. Ooit was er een mosterdfabriekje in de vesting. Opgewaaide zaadjes hebben boven op de toren wortel geschoten, waardoor deze aan zijn naam komt. Dit leuke feitje is niet te vergelijken met het volgende vreselijke verhaal. Aan het einde van de 2e wereldoorlog zat de toren vol kruit. De bezetter wilde de toren opblazen. Gelukkig is dit op het laatste moment niet doorgegaan.

Een opmerkelijk feit is ook de tijd die aangegeven wordt op de toren Het is een aantal jaren -tijdens WO2- de nationale tijd is geweest.

Woudrichemse tijd was toen dĂŠ tijd waar iedereen vanuit moest gaan.

9 In het arsenaal, dat in 1851 is gebouwd, is het Visserij- en Cultuurhistorisch museum gevestigd. Voorheen werd het gebruikt voor de opslag van militair materieel. Vlak voor het arsenaal staat het beeld van Jan Claessen de trompetter uit het leger van

Waterstaatkerk - 1838

11

10

prins Maurits (1585-1625) en een kanon uit 1818. De vesting heeft door de eeuwen heen een belangrijke militaire functie gehad. Het maakte deel uit van de Oude en de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

De rol als militair bolwerk en de functie die het hierin vervulde is bij koninklijk besluit opgeheven op 27 mei 1955. In 1972 is de gehele vesting aangewezen als beschermd stadsgezicht.

Het witte huis tussen het arsenaal 8

12

13

en stadspoort De Koepoort is gebouwd in 1856 als militair wachthuis voor soldaten en officieren.

Na het sluiten van de stadspoort betaalden voetgangers 2 1/2 cent om de poort binnen te komen. Wilde je met paard of paard en wagen naar binnen, dan liepen de tarieven snel op. Het wachthuis heeft ook dienst gedaan als verpleeghuis voor choleralijders. En... sindsdien schijnt het er te spoken...

Korenmolen Nooit Gedagt is opgeblazen in de WO2. Waar de toren gespaard bleef, heeft de molen het moeten ontgelden. De bezetter was bang dat de hoge molen als uitkijkpost gebruikt werd. In 1996 is de herbouwde molen in gebruik genomen.

Het is een uniek exemplaar, want de korenmolen is Nederlands enige achtkante stenen stellingmolen.

In de molen zijn producten te koop die de molenaar zelf maalt en ook andere streekproducten die je geproefd moet hebben. En zeg nu zelf... het beste pannenkoekenmeel koop je natuurlijk hier!

De twee kruitkelders van rond 1850 zijn bij oorlogsdreigingen in gebruik geweest als munitieopslagplaats. In 2007 zijn ze gerestaureerd. Ook deze kruitkelders maken deel uit van het erfgoed van de Oude en de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

De rooms-katholieke kerk is een waterstaatkerk, gebouwd in 1838 In de nis van de voorgevel staat een beeld van de Tsjech Johannes

Voetveer woudrichem - Slot Loevestein

14

Nepomuk (1350-1393), patroonheilige van de bruggen. Nepomuk had de biecht afgenomen bij de echtgenote van koning Wenceslaus. Toen de koning hem vroeg wat zijn vrouw hem verteld had, zweeg Nepomuk. Wenceslaus liet hem met een steen om de nek van de brug in de Moldau gooien. Nepomuk stierf als martelaar.

De kazerne, gebouwd in 1854, was het verblijfsgebouw voor soldaten en hun uitrusting. Het heeft tot in WO2 als zodanig dienst gedaan.

Hier in Woudrichem kende men de dienstplicht lang voordat het landelijk werd ingesteld. Sinds 1747 opereerde hier een burgercompagnie waarin gezonde mannen tussen de achttien en zestig jaar dienst moesten doen.

9

15 Het eeuwenoude voetveer staat

16

vooral bekend om de slogan Heen motte betaole en weer weer. Een uitstapje naar slot Loevestein is vanaf hier zo gemaakt. De schipper vaart wanneer jij er klaar voor bent en je mag je fiets meenemen op de pont. Wie terug wil, luidt de scheepsbel aan de Gelderse kant van de rivier en de schipper haalt je weer op.

Vanaf dit punt kijkt de zalmvisser uit over het water. Het kierbesluit moet ervoor zorgen dat de zalm vanuit de Noordzee via het Haringvliet weer toegang heeft tot de rivieren. Wellicht dat in de toekomst de zalmvisserij in Woudrichem weer op kan bloeien.

De zalmvisser houdt een oogje in het zeil.

17 Links van het pand met huisnum-

18

mer 46 zie je het De Wittspoortje, dat ook wel het Annopoortje wordt genoemd. Het jaartal verklapt dat het in 1611 is gebouwd. Stel je toch eens voor. Al meer dan 400 jaar volgt dit poortje het wel en wee in Woudrichem. Als stenen konden praten... Het poortje heeft zijn naam te danken aan raadspensionaris Johan de Witt. Hij was de grootvader van burgemeester Johan de Witt die hier in 1611 trouwde en zijn ambt vervulde.

In ’t Oude Raedthuys (1592) zetelde het stadsbestuur. Links ervan zijn drie gevangenisjes te vinden die tot

19

in de vorige eeuw nog in gebruik waren. Het zijn de meest donkere, kille en klamme krochten van de stad. Verbeeld je maar eens hoe je daar een nachtje in doorbrengt.

De Hoogstraat is de oudste straat in de vesting. Hier ontstond rond 900 een nederzetting op de hoge oever langs de rivier. Die nederzetting groeide langzaam uit tot een militair bolwerk: vestingstad Woudrichem! Er zijn diverse huizen uit de late middeleeuwen bewaard gebleven. Ze zijn gedecoreerd met illustratieve gevelstenen zoals te zien is bij In Den Vergulden Helm en De Salamander.

Natuurgebied ’t Gors

ook buiten de stadsmuren

Heb je zin om de stad even achter je te laten en de natuur in te duiken? Dan is een wandeling op ’t Gors iets voor jou. Je kunt de route van 1,1 km volgen of zelf ronddwalen. Deze uiterwaard zit vol verrassingen. Je kunt er zelfs bevers en reeën tegenkomen. En ken je de rivierrombout? Dat is een joekel van een libelle die in Nederland uitgestorven was, maar nu hier weer volop te bewonderen is. Vogelaars vergapen zich hier aan steltlopers en trekganzen.

Een frisse duik in de rivier of een 10

vesting

zomerdag doorbrengen op het strand maken het genieten in Woudrichem nog aantrekkelijker.

Ben je op zoek naar erfgoed buiten de stadsmuren? Koppel dan een tochtje over ’ t Gors met een wandeling langs de schepen en de werf in historische haven. Met horeca aan het water kan je dag niet meer stuk!

Wandelen, fietsen en varen doe je in de Vestingdriehoek. Maak in het hart van het rivierengebied kennis met de vestingsteden Gorinchem, Woudrichem en Zaltbommel, Slot Loevestein en fort Vuren.

Bezoek drie provincies op één dag en bevaar drie rivieren. De veerponten zijn hier de grote verbinders. Maak gebruik van de luxe veerponten of de watertaxi van Riveer, of kies voor het nostalgische fiets-voetveertje Boven ’t Gat. Dit veertje vaart alleen tussen Woudrichem en Loevestein.

www.vestingdriehoek.nl

in de vestingdriehoek

www.slotloevestein.nl

SLOT LOEVESTEIN Slot Loevestein is vooral bekend door Hugo de Groot . Echter, door de eeuwen heen was hij slechts een kleine schakel in de rijke geschiedenis van het slot. Voor iedereen valt er wat te beleven. Het hele jaar door zijn er activiteiten op en rond het kasteel. Vooral de schoolvakanties zitten vol vermaak en vertier. Het mooie aan Loevestein 11

is dat je er nooit uitgekeken raakt.

En hoewel je op Loevestein om elke hoek een ridder verwacht, is het beslist geen sprookje. Het bestaat echt en dat al sinds 1357.

Naast cultureel erfgoed kun je er ook genieten van de flora en fauna in natuurgebied het Munikkenland.

Zodra je de Loevesteinse vesting uitloopt, ben je er al.

door het Visserijmuseum

www.visserijmuseumwoudrichem.nl

In het visserijmuseum neem je een duik in het verleden. Welke rol speelde de visserij in Woudrichem en waarom en hoe hield deze op te bestaan? Op deze vraag vind je het antwoord.

En er is nog zoveel meer. Je waant je in een touwslagerij, een smederij en een taanhuis (waar katoenen netten en zeilen ver-

12

duurzaamd werden).

Maar de grootste rol is weggelegd voor de visserij. Je ziet een vrijwel complete collectie netten, fuiken en zegens die bij de riviervisserij werden gebruikt. Verder zie je afbeeldingen en voorwerpen die een levendig beeld geven van het bijna uitgestorven ambacht.

www.gidsenwoudrichem.nl vol verhalen

Tijdens een wandeling met een enthousiaste en ervaren gids kom je in korte tijd veel te weten over Woudrichem en haar bewoners.

Hoe kort of lang die tijd is, kun je trouwens helemaal zelf bepalen.

Er zijn arrangementen te boeken waar je naast een reguliere rondleiding ook de toren beklimt, een rondvaart maakt, het Visserij Museum, molen Nooit Gedagt of Slot Loevestein bezoekt.

De gids heeft veel kennis van de monumentale panden, de relatie met de Hollandse Waterlinie, het verleden van de riviervisserij, de vestingwerken en de stads- en de visrechten. De verhalen kunnen afgestemd worden op een gewenst of persoonlijk getint thema.

Met ĂŠĂŠn gids wordt een groep van maximaal 20 mensen rondgeleid.

Bij een grotere groep wordt een tweede gids ingezet. Kleinere 13

groepen zijn natuurlijk ook van harte welkom!

Op zaterdagen kun je onder leiding van een gids de Martinustoren beklimmen. Kijk voor het schema op de website. Vanaf de toren heb je uitzicht over de vesting, drie rivieren en drie princies. Bij helder weer is zelfs een vierde te zien!

Tuur naar het noorden en ontdek de Utrechtse Dom! Een meertalige rondleiding is natuurlijk ook mogelijk. Bespeek al je wensen met het gidsengilde.

Het enige dat je daarna nog hoeft te doen is makkelijk schoenen aantrekken!

vol Woerkumer bier

Eeuwen lang was het stadje Woudrichem de enige plek op dit Altena eiland waar alcohol gebrouwen en verhandeld mocht worden. We inden de belastingen die op bier en jenever betaald werden, voor de Heren van Altena en de Graaf van Holland. Veel van onze stadsbestuurders waren destijds bierbrouwer en combineerde dit met het ambt van Schepenen of Schout. Soldaten die in ons stadje en op Slot Loevestein gelegerd waren, waren de belangrijkste en meest gretige afnemers.

WIST JE DAT...  in de de middeleeuwen ook baby’s en kinderen bier dronken?  dat het ambacht van bierbrouwer zo’n driehonderd jaar geleden in hoog aanzien stond?  dat Woudrichem al meer dan vier eeuwen diverse bierbrouwerijen binnen de vesting heeft gehad?  dat het brouwen van bier een belangrijke economische factor was?  dat de grootste afnemers van bier de legioenen waren die zowel binnen de vesting als op slot

Loevestein gelegerd waren en vaak in bier uitbetaald werden?  dat uit de rechtspraak van vroeger blijkt dat veel Woerkumers graag bier dronken maar wel probeerden om de belastingen op bier te ontduiken?  dat onze streek vanaf de opkomst om met hop het bier te conserveren, tot ver buiten de regio als hopproducent bekend was?  dat nu nog steeds veel oude boerderijen in de streek een hophof hebben?

Bron: www.woerkumer.nl

14

Even afstappen en heerlijk genieten van ons tuinterras of van ons uitzicht op Maas, Waal en Merwede.

Met een kop koffie, een heerlijke lunch of een glaasje…

Schering & Inslag Hoogstraat 21-A en Rijkswal 14-B In de Vesting van Woudrichem T 0183-309 703

www.scheringeninslag.com

KOM GENIETEN VAN ONZE WANDELING EN BIERPROEVERIJ! Iedere 1ste zaterdag van de maand organiseert het Woerkumer Bier samen met het Stadsgidsengilde, de historische vishaler DD13 en de lokale horeca een bierwandeling én bierproeverij met 4 biertjes en 4 passende hapjes in en rond de Vesting van Woudrichem. Leuk, lekker en zeker ook leerzaam.

Deelnemersbijdrage is € 29,50 pp en graag opgeven via info@woerkumer.nl of bellen met 06-53 20 60 99.

15

www.woerkumer.nl

door ...

IJs en Spijssalon Baks Bagijnestraat 2

B&B Kerkstraat 18 Kerkstraat 18

RestaurantDe Stroming Stadshaven 6

Restaurant De Gevangenpoort Kerkstraat 3

Visserij museum Kersktraat 41

B&B De Sonnehoeck Rijkswal 34

Restaurant Oude Raedthuys Hoogstraat 47

Oude Liefde Hoogstraat 2

B&B Kazemat Zus Arsenaal 2

WSV haven Woudrichem Vissersdijk 25

Hoeve Altena Guesthouse Almkerkseweg 3

B&B Buiten de Poort Rijkswal 2

B&B Het Huijsje Molenstraat 35

LunchroomSchering en Inslag Hoogstraat 14b

B&B Waar Maas en Waal...

Hoogstraat 21

Stichting Vishaler DD13 Wethouder Viveenstraat 6

Camping De Mosterdpot Stadshaven 1

B&B Op de Vestingwal Rijkswal 1

Restaurant Kruiden & Jasmijn Kerkstraat 43

RestaurantBal-dadig Hoogstraat 19a

De Dikke Pomp Kerkstraat 38

Bistro Nok Kerkstraat 3

Stadsgidsengilde Woudrichem Wethouder Kuijperstraat 23

Tante Bethje Books & Co Kerkstraat 24

Wereldwinkel Woudrichem Kerkstraat 7

Korenmolen Nooit Gedagt Rijkswal 7

Dock 69 Kerkstraat 35

Brasserie Zus Arsenaal 4

Galerie Mikst Media Kerkstraat 50

Woerkumer Bier Daalderstraat 4

Op de Vestingwal Rijkswal 1

Historische Haven Stadshaven 4

Voetveer Boven 't Gat nabij Janus Baks Bastion

De Pannekoekenbakker Schapendam 7

16

www.biesboschlinie.com