Multinationals en mensenrechten Professor Paul de Hert, voorzitter van de onderzoeksgroep Mensenrechten aan de faculteit Recht en Criminologie, organiseert op 3 en 4 november 2006 een besloten workshop waar experten zullen nadenken over mensenrechten en multinationals. Voor die gelegenheid haalt hij John Ruggie, VN-ambtenaar bevoegd voor schendingen van mensenrechten door transnationale ondernemingen, naar België.
Waarom deze conferentie? Multinationals zijn tegenwoordig soms machtiger dan landen. Ook zij hebben een verantwoordelijkheid die ze kunnen ontlopen of misbruiken. Dan rijst de vraag wat je daartegen kan doen. Mensenrechtenactivisten zijn daar al langer mee bezig. Kijk maar naar de oproepen om bepaalde producten te boycotten. Dit zijn ad hoc initiatieven die spontaan groeien, maar ook vaak mislukken. Is dit een nieuw thema? Het is een thema dat volop in ontwikkeling is. Bedrijven zijn ook zelf meer bezig met dat vraagstuk. Het zogenaamde ethisch ondernemen is een wegbereider van het mensenrechten-denken van en door bedrijven. Maar dat ethisch ondernemen berust nog vaak op goodwill en intentieverklaringen. En dan is het maar de vraag of die intenties ook worden nageleefd. Er is dus wel meer belangstelling en het thema staat op de politieke agenda. Maar krijg je het ook op een juridische agenda? Mij interesseert het dus in welke mate je die bedrijven juridisch kan verplichten ethisch te ondernemen. Maar op juridisch vlak ziet u geen evolutie? Jawel. Maar om te zeggen dat er nu kant-en-klare antwoorden beschikbaar zijn? Neen. Het probleem is dat het juridisch mensenrechtensysteem, dat we sinds 1950 hebben opgebouwd, op staten is gericht. Zij moeten hun verantwoordelijkheid nemen. Staten kunnen we voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens brengen, bedrijven als Microsoft of Esso niet. We
16.
moeten daarom indirect te werk gaan, omdat die bedrijven door hun multinationale structuur moeilijk te viseren zijn. Het thema staat nu ook bij de Verenigde Naties op de agenda. Inderdaad. De VN hebben een belangrijke stem in het mensenrechtendebat. De VN-commissaris voor de mensenrechten heeft aan de Amerikaanse professor John
Ruggie de opdracht gegeven een onderzoek te voeren naar het thema ‘business en mensenrechten’. In het kader daarvan heeft hij een rapport uitgebracht. Hij peilde bij de 500 grootste Amerikaanse bedrijven naar hun mensenrechtenpolitiek. Zijn conclusies zijn optimistisch, alhoewel niet alle bedrijven gereageerd hebben. En het blijkt dat er bij de meerderheid van die bedrijven aandacht is voor
mensenrechten. Dat is belangrijk. Het is een eerste stap. Je kan immers het veld niet reguleren zonder de actoren te betrekken. Daarom is dit volgens mij een belangrijk rapport. Het toont aan dat er een draagvlak is voor dit thema. Slechts één op vijf bedrijven heeft geantwoord. Dat is niet veel. Natuurlijk kan je kritisch zijn voor dat rapport. De vraag is inderdaad of het een correct beeld geeft. Mogen we wel optimistisch zijn over die zelfregulering bij bedrijven? Dat moeten we dus bekijken. Organisaties zoals Amnesty International zullen daar een belangrijke rol in spelen. Het rapport is slechts een eerste verkenning. Maar het is al fantastisch dat een statenorganisatie als de VN iemand aan het werk zet om een onderzoek te doen naar bedrijven. Welke thema’s zullen jullie tijdens de conferentie behandelen? We zullen ons buigen over de vraag of we geen beleid kunnen ontwikkelen met aangepaste sancties en fora om die multinationals ter verantwoording te roepen. Dat is niet gemakkelijk. We moeten immers weten welke mensenrechten we gaan gebruiken als toetssteen. Want we kunnen wel spreken over de rechten van de mens, maar er is geen lijst waarin die rechten opgesomd staan. Volgens de Sovjetunie was het recht op vakantie een mensenrecht. Dat staat niet in de Belgische grondwet en het staat zeker niet in de Amerikaanse grondwet. Kan je dus van een bedrijf eisen dat zij bijvoorbeeld vakantiegeld uitbetalen? Dat gebeurt wel in België, maar moeten ze het daarom