5 minute read
Religie herzien
Religie herzien: over misvattingen en overeenkomsten
Jonas Slaats is theoloog en schrijver. Hij houdt zich bezig met vergelijkende religiestudies, en denkt na over spirituele ethiek. Met ‘Religie herzien’ is hij aan zijn derde boek toe. We nodigden hem uit in Genk om het boek voor te stellen, gevolgd door een panelgesprek tussen vier aanhangers van verschillende levensbeschouwingen. Een verslag van een verbindende avond.
De avond werd dynamisch ingeleid door schepen van samenleven Anniek Nagels. Dan was het de beurt aan Jonas. In zijn derde boek gaat hij dieper in op het ‘wijzij denken’. Dit denken is vaak de bron van samenlevingsproblemen. Nochtans is deze vorm van denken niet onlogisch. Het denken in ‘wij’ versus ‘zij’ is een manier om de samenleving eenvoudiger te maken en schijnbaar gemakkelijker te doorgronden. Maar ze doet onrecht aan de talrijke overeenkomsten tussen mensen en gemeenschappen. Ook doet ze afbreuk aan de nuances die een samenleving complex maakt. De realiteit is vaak een pak ingewikkelder. Om dit te verduidelijken, schreef Jonas een duidelijk boek over deze wij-zij tegenstellingen, meer specifiek over religie versus seculier.
Vier mythes of misvattingen
Tijdens zijn bondige boekvoorstelling in Genk beperkte Jonas zich tot vier van de zeven mythes of misvattingen die hij in ‘Religie herzien’ beschrijft. De eerste misvatting die gangbaar is, is de algemene gedachte dat religies worden bepaald door dogmatische geloofsovertuigingen en vastomlijnde gedragsregels. Om het simpel te stellen: ‘je mag niets en moet veel’. Met enkele voorbeelden haalde hij deze onderuit. Daarna ging hij verder over de stelling dat religies zeer duidelijk van elkaar te onderscheiden zijn. Ook deze misvatting haalde hij onderuit. Een derde mythe die hij te lijf ging, is de misvatting dat spiritualiteit en mystiek contrasteren met religie. Daarbij greep hij naar het concept van de yoga. Dit was niet enkel een spirituele praktijk in het hindoeïsme, maar ook een sterk religieuze. Deze tweedeling tussen spiritualiteit en religie is onjuist omdat spiritualiteit vaak ontstond in de schoot van een religie. Hij sloot af met de misvatting dat een religieuze samenleving helemaal anders, en beter, is dan een seculiere samenleving. Duidelijk was dat religie en secularisme verschillend zijn, maar niet ‘per definitie’ haaks staan op elkaar. Het denken in ‘wij’ versus ‘zij’ is een manier om de samenleving eenvoudiger te maken en schijnbaar gemakkelijker te doorgronden.
Gesprek tussen levensbeschouwingen
Na Jonas’ samenvatting van zijn boek, was het de beurt aan een gesprek tussen vier mensen uit vier verschillende levensbeschouwelijke hoeken. Paul Rooda is pastor van de Alive and Well-Church in Genk. Samen met zijn vrouw Annick is hij al meer dan 21 jaar zendeling vanuit de protestants-evangelische gemeenschap. Ann Vanhemel werkt als pastoraal consulent op de dienst Pastorale zorg en zingeving van het Ziekenhuis Oost-Limburg in Genk. Ze verricht er de ziekenzegeningen. Luc Teuwen is vrijzinnig-humanistisch consulent in huisvandeMens in Lommel. En Ahmed Calik uit Maasmechelen is islamleerkracht in Brussel en medeoprichter van een islamitische hulporganisatie. Het gesprek werd geleid door Sam, vormingswerker bij Avansa Limburg. Ook Jonas schoof mee aan de gesprekstafel.
De eerste stelling die we bespraken was dat religies bepaald worden door dogmatische geloofsovertuigingen en vastomlijnde gedragsregels. Maar religies hechten minder belang aan dogma’s en strikte voorschriften. Heilige boeken worden vooral gebruikt als richtlijnen. Daarnaast is kritiek op religieuze regels van alle tijden en alle religies. Religies en levensbeschouwingen bestaan uit veel meer dan geloofsovertuigingen en gedragsregels. Ze bestaan uit meerdere dimensies. Ahmed beaamde deze stelling, maar hechtte wel belang aan het bidden. Bij voorkeur vijfmaal per dag. Dit is één van de vijf pijlers van de islam. Luc sprak over het al dan niet ‘dogmatisch’ geloof in wetenschappelijk rationalisme in de vrijzinnige gemeenschap. Ook hier waren er kanttekeningen te maken. Paul sprak over de verbinding met de figuur Jezus. Ann sprak over de ervaringen en de houvast die mensen vinden in het katholieke geloof van mensen aan hun sterfbed. Daar wordt er minder belang gehecht aan de strikte geloofsregels en -handelingen, maar wordt het spirituele belangrijker ervaren.
Religieus vs. spiritueel
Een tweede stelling waarover het panel sprak, was de vaak gehoorde uitspraak ‘Ik ben wel spiritueel, maar niet religieus’. Wat hoor je daarin? ‘Religie’ wordt als negatief ervaren. ‘Spiritueel’ wordt als positief ervaren. Ahmed sprak over de spiritualiteit in de islam. Want spiritualiteit en mystiek zijn niet enkel weggelegd voor de sofistische strekking binnen de islam, ook in meer traditionele strekkingen is er hiervoor aandacht. Luc sprak over de ‘verwondering’ die vaak centraal staat bij vrijzinnigen. Want in het vrijzinnig-humanisme is er misschien minder sprake van spiritualiteit, ‘verwondering’ is hier misschien wel een synoniem, of op minst gezegd een metafoor. Paul sprak over het feit dat mensen misschien wel angst hebben voor het begrip ‘religie’. Ook Jonas sprak over een zekere terughoudendheid bij zijn studenten om uit te komen voor hun religiositeit. Daarnaast sprak Ann over de religieuze praktijken van mensen aan hun sterfbed, bijvoorbeeld een wierrookstokje of een kaarsje, een paternoster. Of zelfs een boeddha die naast een kruisbeeld is opgesteld. Dit laatste was een mooi voorbeeld van de spirituele of religieuze ‘meertaligheid’, waarover ook Jonas schrijft. ‘Ik ben wel spiritueel, maar niet religieus’. Wat hoor je daarin?
Levensbeschouwing en solidariteit
Een derde stelling is de misvatting dat religie en wetenschap niet samen gaan. De algemene opvatting in onze samenleving is dat ‘religieus geloof’ en ‘rationele wetenschap’ voortdurend in conflict zijn. Maar doorheen de tijd zijn religie en wetenschap hand in hand gegaan. Pas in de laatste twee eeuwen is er ten onrechte deze tweedeling er gekomen. Dit heeft zich tot op de dag van vandaag geuit in bovenstaande tegenstelling. Ook hierover gingen we met de panelleden in gesprek.
Na afloop was er nog tijd voor een drankje, met dank aan dienst diversiteit van de Stad Genk. Hier bleef niet elke aanwezige levensbeschouwing in zijn eigen bubbel zitten. Deze verbinding tussen de aanwezige deelnemers stond symbool voor de boodschap van de avond. Namelijk dat verschillende levensbeschouwingen het best goed met elkaar kunnen vinden, ook al verschillen ze op vele vlakken. Op die manier werd er ook letterlijk voorbij gegaan aan het wij-zij denken. De onderlinge uitwisselingen van contactgegevens getuigden hiervan.
