Sterrenkunde: maan en maand

STERRENKUNDE:

Net als de aarde, hebben veel planeten één Na fascinerende reizen naar Rusland in de of meer manen. Manen zijn grote brokken afgelopen maanden, heeft de HEVO-reisruimtepuin die bij de vorming van ons zoncommissie, op verzoek van een aantal nestelsel, zo’n 4,5 miljard jaar geleden, leden, besloten in het voorjaar van 2020 aangetrokken werden door een planeet. Is naar Israël te gaan. onze maan ook een maat voor de tijd? Het woord ‘maand’ doet dat denken.

In de begintijd van ons zonnestelsel trokken de planeten ruimtepuin uit hun omgeving aan. De kleinere brokken sloegen in op de planeet en versmolten daarmee. Manen zijn zo groot en zwaar, dat hun centrum vliedende kracht de aantrekkingskracht van de planeet compenseert. Zo blijven ze, gevangen door de zwaartekracht van de planeet, hun rondjes draaien. Lastig te begrijpen? Doe een proef. Neem een gevuld waterflesje. Bind een touwtje van ongeveer een meter aan het flesje en draai dat touw boven uw hoofd. Het flesje cirkelt rond zolang u draait. Het touw stelt de zwaartekracht voor. Het flesje wil wegvliegen, maar het touw/de zwaartekracht houdt dat tegen.

Onze maan

Manen komen van een andere plek uit ons zonnestelsel en hebben daarom een andere samenstelling dan hun planeet. Sinds de bemanning van de Apollovlucht in 1969 maangruis mee terug nam, weten we dat de samenstelling van onze maan juist lijkt op die van de aarde. Dat vraagt een verklaring. Wetenschappers vermoeden nu, dat kort na het ontstaan van het zonnestelsel een andere planeet, Theia genoemd, op de jonge aarde botste. De 2 hemellichamen versmolten, maar door de kracht van de botsing schoot een deel van die aardmassa weer los en vormde de maan. De aarde kreeg een atmosfeer en hier ontstond leven. De maan was te klein om een eigen atmosfeer vast te houden, ze bleef ‘kaal’. Op wiki/File:Big_Splash.gif kunt u een animatie van de botsing vinden.

Maand

De maan draait in ongeveer 29,5 dag rond de aarde. Dat is de duur van de maanmaand. Maar 12 maanmaanden zijn 11 dagen korter dan een zonnejaar. De maanmaand is daarmee geen goed bruikbare tijdseenheid in een jaar dat door de zon bepaald wordt. Het zonnejaar is onmisbaar voor ons leven. Het geeft de seizoenen aan, het bepaalt de zaaitijd en de oogsttijd. Maar toch is die maanmaand wel een handige tijdmaat om het jaar verder in te delen. In veel culturen is een manier gezocht om zonne- en maankalender gelijk te laten lopen. De Babylonische sterrenkundigen vonden een in-

MAAN EN MAAND

gewikkelde oplossing: 7 keer in 19 jaar werd een westelijke hemel, vlak na zonsondergang, groeit ze Na fascinerende reizen naar Rusland in de schrikkelmaand toegevoegd. Een andere manier iedere nacht tot de volle maan 13 dagen later. Dan afgelopen maanden, heeft de HEVO-reiswas om aan het eind van het jaar 11 bijzondere da- neemt de maan weer 13 dagen in zichtbaarheid af commissie, op verzoek van een aantal gen toe te voegen, zoals het Germaanse joelfeest, tot een smal randje aan de oostelijke hemel vlak leden, besloten in het voorjaar van 2020 waarbij de zonnewende gedurende 11 dagen ge- voor zonsopgang. De maan is 3 dagen onzichtbaar. naar Israël te gaan. vierd werd. Julius Caesar gaf in 45 voor Christus ie- Ze staat dan tussen de aarde en de zon en wordt - dere maand een vast aantal dagen. Daardoor loopt vanuit de aarde gezien - aan de achterkant belicht. onze maandkalender gelijk met de zonnekalender. De maan heeft als tijdmaat geen functie meer. Daarvoor gebruiken we nu een kalender.

Symbool van leven en hoop

Religies kozen wel vaak voor de maankalender. De maan was ooit een belangrijke godin. Ze symboliseerde het natuurlijke verloop van alle leven: groeien, tot wasdom komen en daarna weer afsterven. Ze was ook een symbool van hoop: ik kom weer terug. De islam viert de religieuze feesten nog altijd volgens de maankalender. Daarom is de datum van de Islamitische vastenmaand ieder jaar 11 dagen eerder. In het vroege Christendom ontstond discussie. Vieren we religieuze feesten volgens de Kijken maankalender of bepaalt de zonnekalender de In de begintijd van ons zonnestelsel werden aarde datum? Kerkleiders bedachten een compromis: en maan gebombardeerd door brokken ruimteKerstmis en alle feesten daaromheen, zoals advent puin. Die meteorieten veroorzaakten inslagkraters. en driekoningen worden gevierd volgens de zon- Op aarde zijn die kraters bijna allemaal verdwenen nekalender, op een vaste datum. Pasen en alle ge- door erosie. De maan heeft geen dampkring. De denkdagen die een relatie met Pasen hebben, wor- bodemerosie is daar minimaal. Inslagkraters blijven den met de maankalender vastgesteld. miljarden jaren zichtbaar. Kijk met uw verrekijker eens naar de maan aan de avondhemel. En kijk dan Maancyclus naar de linkerrand, op de grens van licht en schaDe maan geeft geen licht. We zien vanaf de aar- duw. Daar zijn de maankraters prachtig te zien. de alleen dat deel van de maan, waar zonlicht op valt. Van een uiterst dun randje ’s avonds aan de

Marjan Vonk