Hieu nhưng bài trắc nghiệm trí thông minh của con

ĐỌC HIỂU NHỮNG BÀI TRẮC NGHIỆM TRÍ THÔNG MINH CỦA CON (Tom Tinh Hua, 2014, California) Từ xưa đến nay, trí thông minh vẫn được xem là danh từ có nhiều định nghĩa mang tính chủ quan và trừu tượng, thường gây tranh luận quyết liệt giữa các trường phái tâm lý học về mục đích và cách thức đo lường khả năng trí tuệ của con người thuộc các tầng lớp kinh tế, giai cấp, sắc tộc trong xã hội.

Sir Francis Galton và phong trào duy trì nòi giống tốt (the Eugenic Movement) Trong cuốn Heriditary Genius (1869), Sir Francis Galton, một nhà khoa học người Anh, cho rằng trí thông minh và sự di truyền có quan hệ khắn khít với nhau. Theo Galton, hầu hết những cá nhân thông minh và thành đạt đều xuất xứ từ những gia đình giàu có, danh giá, và đầy quyền lực. Trong quá khứ, triết thuyết sai lệch và kỳ thị nầy của Galton đã dấy lên phong trào duy trì nòi giống tốt với chủ trương hạn chế sự sinh sản của giai cấp thấp hèn nhằm giảm thiểu số lượng người thiểu trí (feebleminded) và vô dụng ở một số quốc gia thuộc châu Âu.

Theo thời gian, phong trào duy trì nòi giống tốt dần bị thối lùi và đi vào quên lãng vì những hậu quả tàn khốc của Đệ Nhị Thế Chiến do Hitler gây nên. Dù vậy, quan điểm về sự di truyền và trí thông minh của Galton vẫn còn ảnh hưởng tiêu cực đến sự soạn thảo những bài trắc nghiệm trí tuệ của những chuyên gia tâm lý học trong nhiều thập niên qua.

Afred Binet và bài trắc nghiệm trí tuệ đầu tiên ở Pháp Vào cuối thế kỷ thứ 18, chính quyền Pháp quyết định mở cửa học đường để đón nhận tất cả học sinh thuộc mọi tầng lớp khác nhau trong nước. Vấn đề khó khăn đầu tiên của bộ giáo dục chính là làm thế nào để sàng lọc hay phân nhóm học sinh, và xếp trẻ có khả năng trí tuệ yếu kém vào các lớp học đặc biệt nhằm tạo sự thuận lợi cho giáo viên đứng lớp, tránh sự trở ngại về học tập cho những trẻ có trí thông minh bình thường hay vượt trội ở nhà trường.

Năm 1905, Afred Binet và đồng sự Theodore Simon đã đáp ứng nhu cầu cấp bách về giáo dục vào thời kỳ mở cửa của nước Pháp bằng sự soạn thảo và áp dụng bài thẩm định trí tuệ đầu tiên ở học đường, gọi là bậc thang Binet-Simon (Binet-Simon Scale), bao gồm những câu trắc nghiệm trí thông minh đi từ dễ đến khó, dựa vào độ tuổi của học sinh. Ví dụ: - Trẻ 7 tuổi trả lời đúng những câu hỏi dành cho trẻ 9 tuổi thì khả năng trí tuệ được cho là vượt trội, khôn trước 2 tuổi. Ngược lại, trẻ 9 tuổi có thẩm định bị chậm trí nếu không đáp được những câu trắc nghiệm thuộc chặng tuổi của mình.

Năm 1908, Henry Goddard, một giáo sư nghiên cứu bệnh tâm thần, bắt đầu bổ xung và áp dụng bậc thang Binet-Simon ở Mỹ. Mặc dù bài trắc nghiệm được ưu chuộng và sử dụng rộng rãi, nhiều chuyên viên tâm lý vẫn không đồng ý với ý tưởng của Goddard về đặc tính bẩm sinh (inborn), cố định hay không thay đổi (fixed), của khả năng trí tuệ theo thời gian và độ tuổi.

1

Lewis Terman và thương số thông minh (Intelligence Quotient or IQ) Vào năm 1916, Lewis Terman thuộc Đại Học Standford ở Mỹ là chuyên gia tâm lý đầu tiên thay thế cách tính trí khôn theo độ tuổi (mental age) trước đây bằng thương số thông minh trong bài trắc nghiệm được bổ xung, gọi là Stanford-Binet Intelligence Scale qua công thức rất đơn giản như sau: • (Mental age ÷ actual or chronological age) x 100. Diễn nghĩa là trí khôn tính theo độ tuổi chia cho tuổi thật nhân 100. Ví dụ, nếu trẻ 6 tuổi trả lời được những câu trắc nghiệm dành cho tuổi của mình thì thương số thông minh sẽ là 100 và thuộc mức trung bình (6 ÷ 6) x 100 = 100 điểm. Nhưng, nếu trẻ 5 tuổi có thể trả lời đúng những câu hỏi dành cho trẻ 7 tuổi thì thương số thông minh sẽ là 140 và được xếp vào hạng giỏi (7 ÷ 5) x 100 = 140 điểm. Ngược lại, nếu trẻ 10 tuổi có khả năng chỉ vào mức độ của trẻ 5 tuổi thì thương số thông minh chừng 50 điểm và bị ghép vào dạng yếu kém (5 ÷ 10) x 100 = 50 điểm.

Robert Yerkes và điểm thang (Point Scale) thay thế thương số thông minh Thương số thông minh của Terman có nhiều ưu điểm hơn so với cách tính trí khôn theo độ tuổi của Binet. Tuy nhiên, cả hai đều có khuyết điểm vì đánh giá quá thấp về khả năng trí tuệ của người lớn tuổi hơn trẻ và học sinh ở nhà trường. Vì vậy, Robert Yerkes, một chuyên gia tâm lý ở Mỹ, đề nghị một phương pháp mới, đó là điểm thang (A Point Scale for Measuring Mental Ability, 1915). Cách cho điểm trí thông minh dựa vào bậc thang tùy vào khả năng vấn đáp nhanh, chính xác của người được trắc nghiệm, và điểm thang càng cao trên mức trung bình chừng nào thì người ấy được đánh giá có trí khôn nổi trội hay xuất chúng hơn so với những cá nhân được trắc nghiệm khác.

Cần lưu ý rằng trí thông minh (intelligence) và thương số thông minh (IQ scores) không đồng nghĩa với nhau. Trước đây, thương số thông minh là kết quả của con số nầy chia cho một con số khác trong bài trắc nghiệm theo phương pháp của Binet và Terman. Hiện tại, những công thức xưa đã không còn được áp dụng và cách tính điểm về khả năng trí tuệ không còn dựa vào những con số chia, nhưng mọi người, kể cả những chuyên gia tâm lý, giáo dục vẫn gọi điểm số thông minh là thương số chẳng qua vì thói quen khó tránh, khó chừa.

Quan niệm thời nay về vấn đề trắc nghiệm trí tuệ ở nhà trường Điểm thông minh qua các bài trắc nghiệm, chủ yếu dựa vào tiêu chuẩn và văn hóa của người Mỹ Da Trắng thuộc tầng lớp trung lưu về khả năng phán đoán, suy luận, ngôn ngữ, tổ chức, giải quyết vấn đề, tốc độ vấn đáp, v.v…

Hầu hết những bài trắc nghiệm trí tuệ không thể đo lường được tính sáng tạo, lòng tự trọng, khả năng giao tiếp xã hội, động cơ thúc đẩy hoàn thành công việc của người được thẩm định. Tuy nhiên, nhờ vào kết quả từ những bài trắc nghiệm tâm lý, phụ huynh và giáo viên có thể thấy được phần nào mặt mạnh, mặt yếu về khả năng trí tuệ của con em mình.

Ngày nay, theo luật định ở Mỹ, trắc nghiệm trí tuệ là một bộ phận quan trọng trong tiến trình thẩm định thuộc chương trình giáo dục đặc biệt cho trẻ/học sinh có nghi ngờ bị khuyết tật. Cho nên, nhiều chuyên gia giáo dục lý luận rằng sự mơ hồ, thiếu tính khách quan về định nghĩa trí thông minh là gì, 2

nhất là về sự công bằng và hợp lý trong vấn đề áp dụng những bài trắc nghiệm tâm lý đối với những sắc dân, chủng tộc ở các tiểu bang, không phải là vấn đề nên đối chất hay cần giải quyết về mặt pháp lý nếu được thực hiện với mục đích rõ ràng, không định kiến (biased) để xác định khả năng, năng khiếu đặc biệt, trình độ và kiến thức tổng quát nhằm soạn thảo chương trình giáo dục phù hợp với nhu cầu cá biệt (unique needs) cho học sinh cần đến sự can thiệp và hỗ trợ về mặt học tập ở nhà trường.

Hiện tại, giới y học xác định rằng trí thông minh (intelligence) của trẻ em có thể bị ảnh hưởng bởi tính di truyền (heredity or genes), hay vì vấn đề sử dụng rượu bia, ma túy trong thời kỳ người mẹ mang thai (prenatal toxins), thừa nhiễm sắc thể số 21 (trisomy 21 của hội chứng Down), sinh khó (birth trauma), bị chấn thương sọ não (traumatic brain injury), nhiễm độc chì (lead poisoning), hoặc những độc tố khác. Đặc biệt, môi trường sống và sinh hoạt có nhiều cơ hội học tập cũng là những yếu tố hết sức quan trọng đối với sự phát triển trí thông minh của trẻ em về sau.

Trí thông minh (intelligence) và trắc nghiệm trí thông minh ở nhà trường Tiến Sĩ Tâm Lý Giáo Dục Linda Wilmshurst và Alan W. Brue (The Complete Guide to Special Education, 2010) định nghĩa trí thông minh của học sinh là trí nhớ, kinh nghiệm, khả năng học tập, hòa nhập với môi trường, giải quyết vấn đề, nhất là khả năng biết hoán chuyển những thông tin đã học được từ tình huống nầy sang tình huống khác (to transfer information from one context or situation to another). Ở nhà trường, standardized norm - referenced tests là những bài trắc nghiệm chuẩn về trí tuệ, khả năng đọc, viết, đánh vần, làm toán của học sinh, và điểm số được dùng để so sánh với khả năng của những học sinh khác cùng cấp lớp và độ tuổi. Riêng ở lớp học, criterion - referenced tests là loại trắc nghiệm được các giáo viên sử dụng theo chu kỳ để đo lường trình độ học tập của học sinh về bộ môn nào đó, chẳng hạn về toán hoặc đọc hiểu. Có thể nói rằng đa số những bài trắc nghiệm trí thông minh được soạn thảo nhằm đo lường những khả năng của học sinh như sau: 1) Khả năng diễn đạt bằng ngôn ngữ qua vấn đáp (verbal ability): Sự trắc nghiệm vốn liếng từ ngữ, cách dùng lời lẽ để lý luận, và kiến thức tổng quát về những thông tin thực tiễn trong đời sống.

2) Khả năng quan sát bằng mắt (visual ability) và không dùng lời: Học sinh được thẩm định về khả năng ráp nối (puzzles), xếp mô hình (contructing block design), khả năng lý luận bằng sự quan sát và lựa chọn những hình ảnh, vật thể với tốc độ nhanh hay chậm (visual reasoning) sao cho phù hợp với những câu hỏi trong bài trắc nghiệm.

Mức độ đáng tin cậy của những bài trắc nghiệm trí thông minh Những bài thẩm định trí thông minh ở nhà trường thường có sự sai biệt từ 5% đến 10%. Vì vậy, trong các bản báo cáo kết quả, phụ huynh sẽ thấy một đoạn ghi nhận … 90 đến 95 phần trăm điểm số của bài trắc nghiệm phản ánh đúng với khả năng hiện tại của trẻ (present levels of performance). Điểm thông minh qua những bài trắc nghiệm có thể cho thấy khả năng học tập, nhất là về mặt mạnh và mặt yếu của học sinh bị khuyết tật. Nhưng, vấn đề đạt điểm số thấp không có nghĩa là học sinh đó sẽ thất bại trên con đường học vấn và trên đường đời. Sự thật là, những bài thẩm định trí thông minh không thể đo lường được tính sánh tạo, lòng tự trọng, kiến thức kiếm sống và tồn tại trong xã hội, ý 3

chí học hỏi và động lực vươn lên của một cá nhân bị tự kỷ hay khuyết tật trí tuệ. Nhiều chuyên gia đánh giá độc lập cho rằng điểm số thông minh có thể không chính xác vì trẻ hay học sinh còn nhỏ tuổi, bị bệnh, mệt mỏi, lo âu, hồi hộp, thiếu chú tâm vì tác động của môi trường, chống đối và không hợp tác với người trắc nghiệm trong tiến trình thẩm định khuyết tật ở nhà trường. Điểm số trong các bài trắc nghiệm chuẩn (Scores in the standardized tests) ở nhà trường Thương số, chỉ số, hay điểm số thông minh không phải là cột điểm lẻ và duy nhất (not a single score) mà là điểm thông minh tổng quát (full scale IQ) dựa vào kết quả đo lường về nhiều kỹ năng khác nhau (composite scores, cluster scores, index scores) qua những bài trắc nghiệm phụ (subtests).

Thông thường, điểm số trong những bài trắc nghiệm chuẩn được định nghĩa và liệt kê như sau: - Điểm trung bình (mean) là 100 điểm.

- 1 số lệch (standard deviation) là 15 điểm so với khoảng cách tính từ điểm trung bình.

- Điểm thô (raw scores): Điểm đạt được từ những câu trả lời đúng.

- Điểm chuẩn (standard scores): Điểm thô được hoán chuyển sang điểm trung bình (mean) và số lệch (standard deviation).

- Điểm thang (scaled scores): Điểm từ những bài trắc nghiệm phụ với mức trung bình là 10 điểm và 1 số lệch là 3 điểm.

- Điểm tương đương với độ tuổi (age-equivalent scores): Đo lường khả năng theo độ tuổi. Ví dụ, AE: 5-6 hoặc 5: 6 nghĩa là trình độ của trẻ chừng 5 tuổi, 6 tháng.

- Điểm tương đương với lớp bậc (grade – equivalent or GE): Điểm đo lường khả năng theo cấp lớp.

Một tháng tương đương với 1 phần 10 của năm học hoặc 18 ngày. Ví dụ: GE: 5.6 có nghĩa là trình độ của học sinh tương đương với lớp 5 và 6 tháng hoặc lớp 5 và 108 ngày (18 x 6).

- Thứ hạng (percentile ranks): Hạng bậc so với những học sinh khác cùng cấp lớp và độ tuổi.

- Điểm tổng hợp từ các bài trắc nghiệm phụ (composite scores, cluster scores, index scores): Điểm dựa vào những bài trắc nghiệm phụ với mức trung bình là 100 và 1 số lệch là 15 điểm.

- Điểm thông minh tổng quát (full scale IQ): Điểm tổng hợp từ các bài trắc nghiệm phụ với mức trung bình là 100 và 1 số lệch là 15 điểm. Điểm nầy có thể không đáng được tin cậy nếu có sự chênh lệch lớn về điểm số giữa những bài trắc nghiệm phụ (significant scatter between subtests).

- Điểm Stanines: Chặng điểm tính từ 1 đến 9 với mức trung bình là 5 và 1 số lệch là 2 điểm. Rất ít được xử dụng.

- Điểm Z (Z score): Chặng điểm tính từ -4 đến +4. Mức trung bình là 0 điểm và 1 số lệch là 1 điểm.

Trên 0 là điểm trên trung bình và thấp hơn 0 là điểm dưới trung bình.

- Điểm T (T scores): Chặng điểm tính từ 10 đến 90. Mức trung bình là 50 điểm và 1 số lệch là 10 điểm. Điểm T được áp dụng trong những bài thẩm định hành vi có thang bậc (behavior rating scale) nhằm so sánh hành vi của trẻ với những em khác cùng độ tuổi và phái tính.trạng thái (mood), sự lo âu, hồi hộp (anxiety), sự chú ý (attention), thái độ hung tợn (aggression), không vâng lời cha mẹ, thầy cô của trẻ với những em khác cùng độ tuổi và phái tính. Khác với điểm trắc nghiệm về trí thông minh, trẻ đạt điểm T càng cao thì càng có vấn đề về trạng thái (mood), sự lo âu, hồi hộp (anxiety), sự chú ý (attention), thái độ hung tợn (aggression) và rất cần sự quan tâm, giúp đỡ của phụ huynh ở gia

4

đình và giáo viên ở nhà trường. Ví dụ về điểm T trong các bài trắc nghiệm về hành vi và thích nghi với đời sống * 65 điểm trở lên: Trẻ bất bình thường (abnormal). * 60 -64 điểm: Hành vi của trẻ có vấn đề. * 59 điểm hoặc thấp hơn: Bình thường.

Nói về điểm chuẩn, học sinh có điểm thông minh xuất sắc (superior range - điểm từ 120 đến 129) và rất giỏi (very superior range – điểm từ 130 trở lên): Học sinh có điểm đo lường về trí tuệ/học tập từ 120 đến 129 trở lên đòi hỏi sự thách thức và hứng khởi qua chương trình giảng dạy, bởi vì trình độ và năng khiếu của các em cao hơn nhiều so với các bạn cùng lớp và độ tuổi ở nhà trường. Ở Mỹ, học sinh giỏi (đạt 130 điểm trở lên) được cho là hội đủ tiêu chuẩn để theo học các chương trình dành cho những cá nhân có năng khiếu đặc biệt (gifted programs).

Tuy nhiên, một học sinh đạt điểm cao qua những bài trắc nghiệm trí thông minh cũng có thể bị khiếm khuyết về nhiều mặt, chẳng hạn về sự năng động, thiếu tập trung hoặc bị rối loạn về hành vi, hay bị rối loạn về cảm xúc. Chính vì vậy, trong tiếng Anh, người ta thích sử dụng cụm từ “twice exceptional” để ám chỉ “hai mặt nổi trôi” của một học sinh vừa có năng khiếu đặc biệt vừa bị khuyết tật về mặt học tập nào đó (specific learning disabilities), và phải cần đến sự can thiệp của chương trình giáo dục đặc biệt ở học khu.

Học sinh có điểm thông minh từ trung bình đến trung bình khá (average to high average ranges điểm từ 90 đến109; từ 110 đến 119): Khả năng học tập bình thường và có khi vượt trội trong vài bộ môn chính so với các bạn khác, ngoại trừ trường hợp học sinh có kết quả yếu kém và cần được phụ huynh, giáo viên, chuyên viên xem xét, thẩm định các yêu tố về mặt nhận hiểu, cảm xúc, hành vi tiêu cực nào khiến học sinh chưa đạt được sự tiến bộ đúng theo sự đòi hỏi của chương trình giảng dạy ở nhà trường.

Học sinh có điểm thông minh thuộc chặng trung bình thấp (low average range – điểm từ 80 đến 89): Nói chung, tùy vào mặt mạnh, mặt yếu của học sinh trong các bộ môn khác nhau, học sinh có điểm trung bình thấp thường gặp khó khăn trong vấn đề đọc hiểu, luôn cần sự lặp đi, lặp lại câu hỏi và nhiều thời gian hơn so với các bạn để hoàn tất bài tập, bài thi. Nếu không được sự quan tâm, hướng dẫn tận tình của giáo viên và phụ huynh trong vấn đề củng cố và phát triển kỹ năng thì các em sẽ học ngày mỗi thụt lùi, dần dần bị rớt lại đằng sau, sinh tủi thân, mặc cảm vì không bằng bạn bè trong lớp.

Học sinh có điểm thông minh nằm giữa chặng trung bình thấp và rất thấp (borderline range – điểm từ 70 đến 79): Thiếu khả năng áp dụng những thông tin hay kinh nghiệm từ tình huống nầy sang tình huống khác. Ví dụ, học sinh không biết áp dụng những điều đã học được từ hôm qua vào những bài tập trong lớp ngày nay, hoặc học đọc nhưng không thể áp dụng những điều đã hiểu để viết xuống thành một bài luận thường như các bạn khác. Khi còn nhỏ, trẻ có điểm thông minh thuộc chặng “border range” có thể học khá nếu có trí nhớ dài hạn tốt (long – term memory). Nhưng khi càng lớn, các em chắc chắn sẽ gặp nhiều trở ngại về đọc hiểu (reading comprehension) và viết văn. Cho nên, các chuyên viên tâm lý/giáo dục cho rằng học sinh có IQ từ 70 đến 79 phải cần đến chương trình giáo dục với nề nếp nghiêm ngặt, có sự soạn thảo và hướng dẫn rõ ràng, đặc biệt là lời giảng bài của giáo viên phải được nhắc lại thường xuyên hơn so với những lớp học khác.

5

Học sinh có điểm thông minh rất thấp (extremely low range – dưới 70 điểm): Chừng 2% trẻ/ học sinh đạt điểm thông minh dưới 70 so với các bạn cùng độ tuổi và lớp bậc. Trẻ/học sinh có điểm IQ quá thấp thường gặp nhiều khó khăn trong học tập và hầu hết đều phải theo học các chương trình giáo dục đặc biệt.

Trong tiến trình thẩm định khuyết tật ở nhà trường, các chuyên viên tâm lý có khuynh hướng thâu thập thêm những dữ kiện về khả năng thích nghi với đời sống hằng ngày (adaptive functioning levels – daily living skills) của trẻ/học sinh thuộc chặng điểm thông minh rất thấp (extremely low range) hay điểm thông minh ở giữa chặng trung bình thấp và rất thấp (borderline range) bằng cách dựa vào sự trả lời phỏng vấn của phụ huynh và giáo viên về mặt học tập, khả năng tự giúp, khả năng sinh hoạt độc lập trong cộng đồng, khả năng đối thoại, giao tiếp xã hội, khả năng chơi và giải trí, kiến thức phổ thông về sức khỏe và sự an toàn của trẻ/học sinh ở gia đình và nhà trường qua các bài trắc nghiệm thích ứng có thang bậc như the Adaptive Behavior System, Second Edition (ABAS-II), hoặc the Vineland Adaptive Behavior Scales, Second Edition (Vineland-II) để lấy điểm chuẩn và so sánh với điểm thông minh nhằm xác định trẻ/học sinh có nguy cơ bị khuyết tật hay không. Ý nghĩa của biểu đồ hình chuông (the bell curve) Dựa vào sự phân phối điểm và tỷ lệ phần trăm của biểu đồ hình chuông (the bell curve) nêu trên, giả sử có 1,000 học sinh được trắc nghiệm trí thông minh thì kết quả sẽ được phỏng định như sau: • Chừng 50% đạt trên 100 điểm (mức trung bình).

• Chừng 50% đạt dưới 100 điểm.

• Chừng 34% đạt điểm từ 85 đến 100 (100 – 85).

• Chừng 34% đạt điểm từ 100 đến 115 (115 – 100).

• Chừng 2% đạt 70 điểm hoặc thấp hơn (khuyết tật trí tuệ).

• Chừng 2% đạt 130 điểm hoặc cao hơn (giỏi, có năng khiếu).

6