OAOE234-001.pdf

Onderzoeksrapport Een postmiddeleeuwse hoeve aan het Rerum-Novarumplein te Gent (Oost-Vlaanderen)

Eindverslag van een toevalsvondst

Agentschap Onroerend Erfgoed

COLOFON TITEL Een postmiddeleeuwse hoeve aan het Rerum-Novarumplein te Gent (Oost-Vlaanderen) Eindverslag van een toevalsvondst REEKS Onderzoeksrapporten agentschap Onroerend Erfgoed nr. 234 AUTEURS Robrecht Vanoverbeke & Ben Van Genechten JAAR VAN UITGAVE 2022 Een uitgave van agentschap Onroerend Erfgoed Wetenschappelijke instelling van de Vlaamse Overheid, Beleidsdomein Omgeving Published by the Flanders Heritage Agency Scientific Institution of the Flemish Government, policy area Environment VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Peter De Wilde OMSLAGILLUSTRATIE Oud vloerniveau doorsneden door de funderingspalen.

Copyright Foto BAAC Vlaanderen bvba agentschap Onroerend Erfgoed Havenlaan 88 bus 5 1000 Brussel T +32 2 553 16 50 info@onroerenderfgoed.be www.onroerenderfgoed.be Dit werk is beschikbaar onder de Modellicentie Gratis Hergebruik v1.0.

This work is licensed under the Free Open Data Licence v.1.0.

Dit werk is beschikbaar onder een Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationaal-licentie. Bezoek http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/ om een kopie te zien van de licentie.

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License. To view a copy of this license, visit http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/. https://doi.org/10.55465/EPBJ6892 ISSN 1371-4678 D/2022/3241/267 ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 2 van 43

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

2022

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

EEN POSTMIDDELEEUWSE HOEVE AAN HET RERUMNOVARUMPLEIN TE GENT (OOST-VLAANDEREN) Eindverslag van een toevalsvondst //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

ROBRECHT VANOVERBEKE & BEN VAN GENECHTEN

INHOUD 1

ADMINISTRATIEVE GEGEVENS VAN HET PROJECT ...................................................... 5

2

INLEIDING..................................................................................................................... 7

3

BESCHRIJVING VAN HET UITGEVOERDE ONDERZOEK ............................................... 10

3.1

DE ONDERZOEKSOPDRACHT .................................................................................................. 10

3.1.1

ALGEMENE BEPALINGEN .............................................................................................................................. 10

3.1.2

DE VRAAGSTELLING MET BETREKKING TOT HET ONDERZOCHTE GEBIED .................................................................. 11

3.1.3

RANDVOORWAARDEN BIJ TOEVALSVONDSTEN.................................................................................................. 11

3.2

WERKWIJZE EN OPGRAVINGSSTRATEGIE .............................................................................. 11

4

RELEVANTE VOORKENNIS EN RUIMTELIJKE CONTEXT .............................................. 16

4.1

BESCHRIJVING VAN HET ONDERZOCHTE GEBIED .................................................................. 16

4.2

HISTORISCHE EN ARCHEOLOGISCHE VOORKENNIS ............................................................... 17

4.2.1

ALGEMENE HISTORISCHE CONTEXT ................................................................................................................ 17

4.2.2

CARTOGRAFISCHE BRONNEN ........................................................................................................................ 18

4.2.3

ARCHEOLOGISCHE CONTEXT ......................................................................................................................... 20

5

BESCHRIJVING VAN DE SITE ....................................................................................... 21

5.1

STRATIGRAFIE......................................................................................................................... 21

5.2

SPOREN EN STRUCTUREN ...................................................................................................... 24

5.3

DE VONDSTEN ........................................................................................................................ 28

6

INTERPRETATIE EN SYNTHESE.................................................................................... 29

7

BEWARING EN DEPONERING ARCHEOLOGISCH ENSEMBLE ..................................... 34

8

BIJLAGEN .................................................................................................................... 35

8.1

FIGURENLIJST ......................................................................................................................... 35

8.2

PLANNENLIJST ........................................................................................................................ 35

8.3

SPORENLIJST........................................................................................................................... 36

8.4

VONDSTENLIJST...................................................................................................................... 37

8.5

FOTOLIJST ............................................................................................................................... 37

9

BIBLIOGRAFIE ............................................................................................................. 43

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 4 van 43

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

2022

1 ADMINISTRATIEVE GEGEVENS VAN HET PROJECT Toevalsvondst Gent Rerum-Novarumplein - 21 GERN Projectcode: 2021I298 Opdrachtgever

Agentschap Onroerend Erfgoed

Erkenningsnummer erkende archeoloog

OE/ERK/Archeoloog/2015/00001 Agentschap Onroerend Erfgoed (OE)

Uitvoerder

BAAC Vlaanderen bvba

Veldwerkleider

Robrecht Vanoverbeke

Beheer en plaats van geregistreerde data en opgravingsdocumentatie

Archief – Agentschap Onroerend erfgoed – Havenlaan 88 - bus 5, 1000 Brussel

Beheer en plaats van vondsten en monsters

Tot de oplevering van het eindverslag depot van het agentschap Onroerend Erfgoed – G. Levisstraat 45, 1800 Vilvoorde. Na de oplevering van dit eindverslag wordt het archeologisch ensemble door de zakelijkrechthouder in beheer gegeven van het erkend depot van de Stad Gent (De Zwarte Doos).

Toevalsvondst- en dossiernummer

Datum vondst: 24 september 2021 Datum melding: 24 september 2021 Dossiernummer – Beheer toevalsvondsten ID 524 https://id.erfgoed.net/archeologie/toelatingen_opgraving/524

Dossiernummer – Proces toevalsvondsten ID 9597 (https://id.erfgoed.net/ dossiers/9597)

Site-naam

21GERN Gent Rerum-Novarumplein

Locatie (provincie, gemeente, deelgemeente, plaats)

Oost-Vlaanderen, Gent, Rerum-Novarumplein 181.

Kadasterperceel (gemeente, afdeling, sectie, perceelnummer(s)

Gent, Afdeling 8, Sectie H, perceel 646T

Coördinaten Lambert72 (EPSG:31370)

NW: x: 104310,20 – y: 190418,28 NO: x: 104327,66 – y: 190417,40 ZW: x: 104304,87 – y: 190364,82 ZO: x: 104321,93 – y: 190363,15

Oppervlakte van het projectgebied

ca. 930 m²

Begin- en einddatum van uitvoering van het onderzoek

29/09/2021 - 08/10/2021

Relaties

/

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2022

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

pagina 5 van 43

Trefwoorden

Oost-Vlaanderen, Gent.

Archeologische sporen en uitgravingen – Funderingen / Muren / Vloeren Archeologische objecten – Ceramiek / Bouwmaterialen Nieuwe Tijd / Nieuwste tijd.

Toevalsvondst.

Administratief toezicht

agentschap Onroerend Erfgoed

Auteurs

Robrecht Vanoverbeke & Ben Van Genechten, BAAC Vlaanderen bvba

Terreinwerk

Ann-Sophie De Witte, BAAC Vlaanderen bvba Ben Terryn, BAAC Vlaanderen bvba Robrecht Vanoverbeke, BAAC Vlaanderen bvba

Opmetingen en aanmaak kaartmateriaal

Ben Terryn, BAAC Vlaanderen bvba

Fotografie terrein en vondsten

Ann-Sophie De Witte, BAAC Vlaanderen bvba Ben Terryn, BAAC Vlaanderen bvba Robrecht Vanoverbeke, BAAC Vlaanderen bvba

Studie aardewerk

Robrecht Vanoverbeke, BAAC Vlaanderen bvba

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 6 van 43

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

2022

2 INLEIDING Op vrijdag 24 september 2021 kwam bij het agentschap Onroerend Erfgoed een melding binnen van een toevalsvondst op een bouwwerf aan het Rerum-Novarumplein te Gent). Op het terrein was de aannemer bezig met het optrekken van een gebouw, waarvoor bij de vergunningsprocedure volgens het archeologiedecreet geen archeologienota vereist was. Tijdens deze funderingswerken werden door de aannemer echter oude funderingsresten opgemerkt, waardoor de werken werden gestaakt en het agentschap Onroerend Erfgoed werd ingelicht. Na evaluatie ter plaatse door Jan Moens als verantwoordelijke voor het agentschap werd in samenspraak met de zakelijkrechthouder (WoninGent cvba-so) beslist om deze vrijgekomen resten te registreren. Tevens werd afgesproken om de verdere geplande graafwerken archeologisch te laten begeleiden. Het totale plangebied had een oppervlakte van ca. 930m².

Het terreinwerk en de rapportage van dit archeologisch onderzoek werd uitgevoerd door een team archeologen van BAAC Vlaanderen bvba, dat voor dit project werd aangesteld door het agentschap Onroerend Erfgoed 1. De registratie van de reeds uitgegraven funderingssleuven vond plaats op 29/09/2021. De verdere archeologische begeleiding van het uitgraven van de nodige funderingssleuven en nutsputten vond gefaseerd plaats in de daaropvolgende periode van 30/09 tot en met 8/10/2021.

In dit eindverslag zullen de aangesneden sporen en structuren die tevoorschijn kwamen binnen de contouren van de nodige graafwerkzaamheden besproken en toegelicht worden alsook de archeologische en historische voorkennis van dit deel van de gemeente. De resultaten van de studie van de verschillende vondstencategorieën zijn eveneens in dit verslag opgenomen. Deze vondsten worden tot de oplevering van dit verslag bewaard in het depot van BAAC Vlaanderen. Het archeologisch ensemble zal na oplevering van dit eindverslag in beheer gegeven worden aan het erkend depot van de Stad Gent (De Zwarte Doos).

1 Bestek nr. OE-OVO-2020-01: Raamovereenkomst voor het uitvoeren van het onderzoek van toevalsvondsten en onderzoek vanuit wetenschappelijke vraagstellingen in onderaanneming van het agentschap Onroerend Erfgoed.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2022

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

pagina 7 van 43

Plan 1: Projectgebied gesitueerd op de topografische kaart 2. (digitaal; 1:5000; 08.11.2021)

2

AGIV 2022c.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 8 van 43

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

2022

Plan 2: Projectgebied op de GRB-basiskaart 3. (digitaal; 1:800; 08.11.2021)

3

AGIV 2022b.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2022

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

pagina 9 van 43

3 BESCHRIJVING VAN HET UITGEVOERDE ONDERZOEK 3.1

DE ONDERZOEKSOPDRACHT

3.1.1 Algemene bepalingen Het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013 vermeldt het volgende in verband met toevalsvondsten, onder Hoofdstuk 5. Archeologie – Onderafdeling 4. Toevalsvondsten: Art. 5.1.4. Iedereen die, op een ander moment dan bij het uitvoeren van een archeologisch vooronderzoek, een archeologische opgraving of het gebruik van een metaaldetector, een roerend of onroerend goed vindt waarvan hij weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat het archeologische erfgoedwaarde heeft, is verplicht daarvan binnen drie dagen aangifte te doen bij het agentschap. De Vlaamse Regering kan de nadere regels daarvoor bepalen. In voorkomend geval brengt het agentschap de zakelijkrechthouder en de gebruiker van de betrokken percelen, als ze niet de vinder zijn, en de gemeenten waar de vondsten worden gedaan ervan op de hoogte dat er vondsten zijn gedaan die vermoedelijk archeologische erfgoedwaarde hebben en wat de rechtsgevolgen daarvan zijn. De zakelijkrechthouder, de gebruiker en de vinder moeten tot de tiende dag na de aangifte: 1° de archeologische artefacten en hun vindplaats in onveranderde toestand bewaren; 2° de archeologische artefacten en hun context tegen beschadiging of vernieling beschermen; 3° de archeologische artefacten en hun context toegankelijk maken voor onderzoek door het agentschap.

De Vlaamse Regering kan de nadere regels daarvoor bepalen.

Na het onderzoek, vermeld in het derde lid, 3°, kan het agentschap de termijn van tien dagen inkorten of verlengen. Het agentschap brengt de zakelijkrechthouder en de gebruiker daarvan per beveiligde zending op de hoogte. Na het verstrijken van de termijn zijn de zakelijkrechthouder, de gebruiker en de vinder niet langer onderworpen aan het passiefbehoudsbeginsel voor archeologisch erfgoed voor wat betreft de gemelde vondst.

De Memorie van Toelichting van het Onroerenderfgoeddecreet vult aan: Artikel 5.1.4. (…) De bij decreet opgelegde bewaarmogelijkheden blijven gedurende tien dagen van kracht. Gedurende deze periode beschikt de Vlaamse overheid over de nodige tijd om de noodzakelijke vaststellingen te doen of te laten doen op het terrein. De Vlaamse overheid werkt zoveel mogelijk samen met de betrokken onroerenderfgoedgemeente(n). Op basis van de terreinevaluatie kan de Vlaamse overheid de termijn van tien dagen verlengen of inkorten. Eventuele financiële tegemoetkomingen als gevolg van een termijnverlenging kunnen in uitvoeringsbesluiten worden behandeld (zoals bepaald in artikel 10.3.3). Omdat deze financiële tegemoetkomingen volledig voor rekening van de Vlaamse overheid zijn, is de Vlaamse administratie volledig voor het proces van toevalsvondsten bevoegd.

Het Onroerenderfgoedbesluit van de Vlaamse Regering van 16 mei 2014 betreffende de uitvoering van het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013 (gewijzigd bij besluit van de Vlaamse Regering van 4 december 2015) vervolledigt als volgt: Artikel 5.5.4. Met toepassing van artikel 5.1.4 van het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013 en in afwijking van artikel 5.5.1 tot en met artikel 5.5.3 van dit besluit geldt voor archeologische vooronderzoeken met ingreep in de bodem en archeologische opgravingen die volgen op een toevalsvondst en uitgevoerd worden door het agentschap, een onmiddellijke toelating.

Een toevalsvondst dient dus steeds op korte termijn behandeld te worden. Hierdoor beperkt de onderzoeksopdracht zich tot het evalueren van het bodemarchief en het ex situ bewaren van mogelijk archeologisch materiaal dat dreigt vernietigd te worden. Binnen de context van een toevalsvondst kan een voorafgaandelijk bureauonderzoek niet plaatsvinden. Dit bureauonderzoek dat de landschappelijke, bodemkundige, historische en archeologische voorkennis van de vindplaats verzamelt, is noodzakelijkerwijze na het terreinonderzoek gebeurd; de resultaten hiervan zijn in dit eindverslag opgenomen.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 10 van 43

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

2022

3.1.2 De vraagstelling met betrekking tot het onderzochte gebied Aangezien het hier een toevalsvondst betreft, is een voorafgaande vraagstelling niet aan de orde. Het doel van het onderzoek van een toevalsvondst beperkt zich tot inzicht verkrijgen in de aard van de aangetroffen archeologische sporen en vondsten, hun datering en indien van toepassing hun relatie en fasering, alsook het ex situ bewaren van de vondsten die dreigen vernietigd te worden

3.1.3 Randvoorwaarden bij toevalsvondsten De randvoorwaarden noodzakelijk voor het onderzoek van een toevalsvondst worden beschreven in artikel 5.1.4. van het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013: ‘De zakelijkrechthouder, de gebruiker en de vinder moeten tot de tiende dag na de aangifte de archeologische artefacten en hun vindplaats in onveranderde toestand bewaren, de archeologische artefacten en hun context tegen beschadiging of vernieling beschermen, de archeologische artefacten en hun context toegankelijk maken voor onderzoek door het agentschap’.

Deze voorwaarden werden correct nageleefd door de zakelijkrechthouder. In overleg met de bouwheer en de aannemer kon de timing en de uitvoeringswijze van de geplande werkzaamheden en van het archeologisch onderzoek op elkaar afgestemd worden, waardoor de opschorting van de bouwwerken tot een minimum beperkt bleef.

In overleg met de werfleider en de kraanmachinist werd steeds voldoende tijd voorzien voor de archeologen om de aangetroffen archeologische niveaus volledig te registreren alvorens dieper werd gegraven.

3.2

WERKWIJZE EN OPGRAVINGSSTRATEGIE

De uitvoering van dit onderzoek, de registratie en opgraving van de gemelde toevalsvondst, vond plaats volgens de bepalingen van het Onroerenderfgoeddecreet (2013) zoals beschreven in de Code van Goede Praktijk voor de uitvoering van en rapportering over archeologisch vooronderzoek en archeologische opgravingen en het gebruik van metaaldetectoren (versie 4.0).

Gezien het hier een toevalsvondst betreft, was hier echter geen sprake van een voorafgaand bepaalde strategie.

Bij de bouw van het nieuwe pand was geen kelderniveau voorzien. Qua fundering was er sprake van een palenfundering, waarbij na het boren van de palen een funderingssleuf werd uitgegraven om zo deze paalkoppen met elkaar te verbinden (zie Figuur 3) door middel van een te gieten betonbalk. Los van deze graafwerkzaamheden waren ook nog enkele diepere uitgravingen voorzien voor nutsleidingen en -putten en twee liftkokers.

Het was bij het uitgraven van de funderingssleuven dat de eerste archeologische resten aan het licht kwamen en de werken werden gestaakt. Binnen de footprint van de nieuwbouw (ca. 870m²) was voor de start van de archeologische opgraving reeds de helft van de benodigde 566m² aan funderingssleuven uitgegraven.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2022

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

pagina 11 van 43

Figuur 1: Eén van de schroefpalen die dwars door een fundering gaat.

In eerste instantie werden de reeds vrijgekomen sporen en structuren door de archeologen schoongemaakt en geregistreerd. Pas wanneer dit achter de rug was, werd verder gegaan met de nodige uitgravingen. Deze keer vonden de werkzaamheden van de graafmachine plaats onder het toeziend oog van de veldwerkleider van BAAC. Hierbij werden de contouren van de nodige funderingssleuven aangehouden als grenzen en werd ook niet dieper uitgegraven dan voorzien. De uitgravingsdieptes verschilden per funderingssleuf en varieerden tussen 50cm en 140cm onder het maaiveld. De hoogte van het maaiveld schommelde licht tussen +8,90m TAW in het noorden tot +8,70m TAW in het zuiden. De zones die tot 140cm werden afgegraven, beperkten zich tot twee liftputten van ca. 4m op 4m en 2m op 2m, waardoor deze diepere ontgravingen eerder beperkt in oppervlakte bleven.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 12 van 43

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

2022

Figuur 2: Eén van de reeds uitgegraven funderingssleuven.

Foto richting westen.

Figuur 3: Funderingsplan nieuwbouw 4.

4

Plan aangeleverd door initiatiefnemer.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2022

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

pagina 13 van 43

Figuur 4: Terreinsituatie bij aankomst op 29/09/2021.

Foto richting zuiden.

Figuur 5: Terreinsituatie bij afronding van het veldwerk op 8/10/2021.

Foto richting zuiden.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 14 van 43

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

2022

Figuur 6: Eén van de reeds uitgegraven funderingssleuven.

Alle sporen kregen een spoornummer, werden beschreven en digitaal ingemeten met een GPS-toestel.

Natuurlijke en recente verstoringen werden ook ingemeten, maar kregen geen spoornummer.

Daarnaast werden ook hoogtes genomen van het opgeschoonde archeologisch vlak. Alle meetresultaten werden in een GIS-omgeving verwerkt.

Tijdens het manueel opschaven van het vlak werden vondsten verzameld en werd het vlak ook gescand met een metaaldetector. De vondsten werden verzameld en werden gelinkt aan de aanwezige sporen.

De vondsten kregen een vondstkaartje met de nodige informatie: -

Standaard informatie: Gemeente (Gent) / Plaats (Rerum-Novarumplein) / Projectnummer (21 GERN) / Projectcode (2021I298) Vondstspecifieke informatie: Vondstnummer / Werkput / Vlak / Spoornummer / Laag / Context / Vondstcategorie / Datum en eventueel aanvullende informatie

Vervolgens werden de aanwezige sporen in detail onderzocht en de extra informatie aangevuld in digitale lijsten. Het inzamelen van de vondsten gebeurde stratigrafisch en per vondstcategorie.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2022

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

pagina 15 van 43

4 RELEVANTE VOORKENNIS EN RUIMTELIJKE CONTEXT 4.1

BESCHRIJVING VAN HET ONDERZOCHTE GEBIED

Het projectgebied aan het Rerum-Novarumplein situeert zich ten zuiden van het historische centrum van Gent in de woonwijk ‘Nieuw Gent’. De wijk in het voorheen landelijke gebied tussen het SintPietersstation en Zwijnaarde werd ontwikkeld na de Eerste Wereldoorlog (oostelijk deel) en na ophoging in de jaren 1970 (westelijk deel). Het Rerum-Novarumplein valt binnen het westelijk deel.

Het plangebied is gelegen aan het Rerum-Novarumplein, ter hoogte van nummer 181 (Gent, Afdeling 8, Sectie H, perceel 646T). Rondom het terrein bevindt zich een zone met appartementsgebouwen en blokken gesloten bebouwing. Circa 300m ten zuiden van het plangebied loopt de Leebeek. Op ca. 800m ten westen en ten zuiden van het plangebied bevindt zich de Ringvaart.

De omgeving rond het projectgebied bevindt zich volgens het Digitaal Hoogtemodel van Vlaanderen (DHM) tussen 7,00 en +14,00m TAW (zie Plan 3). Het plangebied bevindt zich tussen de +8,50 en +9,50m TAW.

Plan 3: Plangebied op het Digitaal Hoogtemodel van Vlaanderen (DHM) 5 (digitaal; 1:1; 30.05.2022).

In geomorfologisch opzicht bevindt het plangebied zich in de Vlaamse Vallei, een grotendeels opgevuld rivierdal dat zich ten noorden van Gent uitstrekt en diepe uitlopers kent in de huidige rivierdalen van het Scheldebekken. De Vlaamse Vallei vormt een lage zandige vlakte met een gemiddelde topografische ligging lager dan +10m TAW. Deze vlakte helt licht naar het noorden af 6. Binnen het 5 6

AGIV 2022a.

DE MOOR 2000a.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 16 van 43

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

2022

plangebied bevinden zich afzettingen van het lid van Pittem (Formatie van Gentbrugge). Het lid van Pittem wordt gekenmerkt door grijsgroene lichtglauconiethoudende zandige en/of lichte klei met enkele veldstenen. 7 Op de bodemkaart van Vlaanderen is de bodem in het plangebied gekarteerd als OB en wordt grotendeels omringd door Efp, Eep en wSdx-bodems (zie Plan 4). De bodemtypes worden hieronder beschreven. De kartering OB ter hoogte van het plangebied is te wijten aan het feit dat de gronden bebouwd zijn.

Plan 4: Plangebied op de bodemkaart van Vlaanderen 8. (digitaal; 1:20.000; 30.05.2022)

4.2

HISTORISCHE EN ARCHEOLOGISCHE VOORKENNIS

4.2.1 Algemene historische context Het plangebied bevindt zich ten zuiden van de historische stad Gent en in het zuiden van de wijk – en thans verdwenen gehucht – Sint-Pieters-Aalst. Sint-Pieters-Aalst was een landelijke nederzetting van Frankische oorsprong, door koning Dagobert in de 7de eeuw geschonken aan de Sint-Pietersabdij. Tot 1795 maakte het dus deel uit van het Sint-Pietersdorp extra-muros. In tegenstelling tot het noordelijke deel van het Sint-Pietersdorp, dat in de loop van de late middeleeuwen in de stad werd opgenomen, bleef het zuidelijke deel tot diep in de 19de eeuw een landelijk gebied met verspreide bebouwing. Pas aan het begin van de 20ste eeuw zou ook het vroegere Sint-Pietersdorp extra muros verstedelijken 9.

JACOBS et al. 1996.

VLAANDEREN 2022a.

9 WIKIPEDIA 2022; INVENTARIS ONROEREND ERFGOED 2022a.

7

8 DOV

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2022

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

pagina 17 van 43

Een deel van deze voormalige nederzetting, te situeren op heden tussen de Ottergemse- en Zwijnaardsesteenweg, ‘Zwijnaardsedries’ genoemd, bleef zeer lang onbebouwd.

4.2.2 Cartografische bronnen Op de Ferrariskaart 10 (Plan 5) wordt ter hoogte van het plangebied een hoeve weergegeven. Een dreef verbindt deze hoeve met de huidige Zwijnaardsesteenweg. Rondom het plangebied bevindt zich akkerland. Ten zuiden van het terrein stroomt de Leebeek en bevindt zich weiland.

Doorheen de gehele 19de eeuw verandert deze situatie nauwelijks. De reeds op de Ferrariskaart weergegeven hoeve wordt – al dan niet in aangepaste vorm – voor een laatste maal weergeven op de topografische kaart uit 1939. Op de topografische kaart van 1969 is de bebouwing verdwenen, dit in het kader van de aanleg van de Ringvaart en de ingebruikname van de terreinen voor het uitbouwen van de wijk ‘Nieuw Gent’ waarbij nieuwe bebouwing in de onmiddellijke omgeving van het plangebied verschijnt.

Plan 5: Plangebied op de Ferrariskaart 11. (analoog; 1:25.000; 30.05.2022)

10 11

KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK VAN BELGIË 2020.

GEOPUNT 2022b.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 18 van 43

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

2022

Plan 6: Plangebied op de Atlas der Buurtwegen 12. (analoog; 1:2500; 25.06.2020)

12

GEOPUNT 2022a.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2022

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

pagina 19 van 43

Plan 7: Plangebied op de topografische kaart van 1939 13. (analoog; 1:20.000; 25.05.2022)

4.2.3 Archeologische context De Centrale Archeologische Inventaris (CAI) is een databank van archeologische vindplaatsen in Vlaanderen. Dit overheidsinstrument helpt een inschatting maken over het archeologisch potentieel van het plangebied. Voor het plangebied zelf ‘Gent, Rerum-Novarumplein’ waren geen archeologische waarden gekend).

13

CARTESIUS 2022.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 20 van 43

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

2022

5 BESCHRIJVING VAN DE SITE 5.1

STRATIGRAFIE

Op basis van een drietal profielregistraties (A-B-C, voor de locatie van de profielen zie Plan 8) werd duidelijk dat de bodemopbouw binnen het plangebied relatief eenvoudig was en er ook geen sprake was van een complexe stratigrafie.

De drie profielen toonden een heel gelijkaardig beeld: onder de recente bouwvoor (Ap1) van een 10tal cm werd een pakket van 50-60cm dikte opgetekend wat oogde als versmeten moederbodem (zand met kleibrokken) en in verband kan worden gebracht met de ophoging van het terrein in de jaren 5060 van vorige eeuw en dus ook als een Ap1-bodem kon worden gecatalogiseerd. Daarbij werd vermoedelijk gebruik gemaakt van de grond die bij het graven van de Ringvaart vrijkwam. De grens met de onderliggende laag was heel scherp en deze overgang bleek bovendien steeds het niveau tot waarop de onderliggende bouwsporen (zie verder) bewaard waren gebleven. Onder het recente ophogingspakket werd een zandig homogene horizont opgetekend tot ca. 1,20 m diepte. Deze donkere humeuze laag wordt geïnterpreteerd als de oude bouwvoor (Ap2, Figuur 9).

In profiel B zat tussen de twee horizonten (Ap1 en 2) nog een brandlaag en een puinlaag, vermoedelijk te koppelen aan de sloop van de hoeve na 1939. De top van de zandige moederbodem situeerde zich op 1,20-1,40m onder het maaiveld, op ca. +7,50m TAW. Dit was eveneens het (draagkrachtig) niveau tot waarop de bakstenen structuren waren gefundeerd.

Figuur 7: Profiel A in het noorden van het plangebied.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2022

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

pagina 21 van 43

Figuur 8: Profiel B in het noorden van het plangebied.

Een derde en laatste profielopname (C) gebeurde ter hoogte van één van de weinige zones waar door de antropogene ophogingen heen was gegraven en op die manier een kijk op de natuurlijke bodem lokaal zichtbaar werd. Ook dit profiel toonde tot -0,60m een opgebrachte recente bodem (Ap1), met daaronder een oude bouwvoor (Ap2) tot ca. 0,90m onder maaiveld. Daaronder bevond zich de Chorizont in zandgrond met veel bioturbatie, zoals een duidelijk mollengang. Met tussen de C en Ap2 iets was lijkt op een restant van een B-horizont (donkerbruin net boven de gele zandgrond). Mocht dit een restant zij van een ooit aanwezige podzol-horizont, dan is deze grotendeels afgeknot tot in de Chorizont (AC-profiel). Het is onmogelijk om te zeggen hoeveel er van die B-horizont verdwenen is. Er zijn namelijk geen restanten van andere podzolhorizonten (bvb. als vlekken) in de bovenliggende bouwvoor (Ap2), dus die was al goed gehomogeniseerd.

Samenvattend kon worden gesteld dat er sprake was van slechts één archeologisch niveau.

Figuur 9: Profiel C, centraal binnen het plangebied.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 22 van 43

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

2022

Plan 8: Alle sporenkaart geplot op een uittreksel van de GRB.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2022

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

pagina 23 van 43

5.2

SPOREN EN STRUCTUREN

Na de eerste registratie van de bij de werkzaamheden vrijgekomen sporen werd snel duidelijk dat de nieuwbouw zich boven op een historisch hoeveterrein bevond. Van deze voormalige hoeve of van de indeling van het hoeveterrein was aan het huidige maaiveld niets meer op te merken. Het ophogen en bouwrijp maken in de tweede helft van de 20ste eeuw had alle landschappelijke sporen uit het verleden gladgestreken.

Desondanks bleven in de ondergrond nog heel wat archeologische zaken bewaard. Voornamelijk centraal binnen het plangebied werden de meest duidelijke restanten waargenomen. Alles samen werden 20 spoornummers uitgedeeld. Binnen het sporenensemble was enkel sprake van harde bouwstructuren zoals funderingen, opgaand muurwerk, vloeren en beerputten. Er werden geen grondsporen, zoals kuilen, aangetroffen. Het ontbreken van deze grondsporen kan makkelijk worden verklaard door het feit dat de ontgravingsdiepte steeds te gering was. Zo werd het niveau van de moederbodem slechts in een tweetal kleinere zones bereikt. Het overgrote deel van de uitgravingen situeerde zich veel minder diep en bleef dus binnen de postmiddeleeuwse en recentere ophogingen.

Alles samen beschouwd, bleek al snel dat een aanzienlijk deel van een historische hoeve was aangesneden. Het betrof hierbij grote delen van twee langwerpige en haaks op elkaar staande gebouwen. De lengtes van deze bouwvolumes waren niet exact te achterhalen, aangezien de plattegronden niet volledig werden gevat binnen het opgravingsareaal.

Het hoofdgebouw A met een NW-ZO oriëntatie was 8,10m breed (buitenwerks) en minstens 17m lang.

De plattegrond werd gevormd door de sporen S1001-1002-1003 als buitenfundering. De diktes van deze funderingen varieerden tussen 32cm en 45cm. Als bouwmateriaal werd gebruik gemaakt van oranje-rode bakstenen van 23/24x12x5cm, samengehouden met een harde witte kalkmortel. Ook werden vele halve bakstenen en brokken in de funderingen verwerkt waardoor deze doorgaans wat slordig oogden. De funderingen waren telkens direct op de zandige moederbodem opgetrokken, dit op een niveau dat varieerde tussen + 7,60m en +7,80mTAW. Figuur 10: De zuidwestelijke hoek van gebouw A, S1001.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 24 van 43

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

2022

Figuur 11: Verzameling funderingen centraal binnen het plangebied, met ook een deel van de opgevulde beerput S1011. Foto richting zuiden.

Het tweede bouwvolume B was NO-ZW georiënteerd en stond haaks op en tegen vleugel A. De breedte van dit gebouw bedroeg 5,5m, de minimale lengte 18m. De plattegrond had S1005-1007 en 1019 als buitenmuren. Deze bleken smaller te zijn dan die van gebouw A, namelijk tussen 25 en 30cm breed.

De bouwmaterialen en constructiewijze waren identiek.

Figuur 12: Vrijgemaakt deel van één van de buitenmuren van gebouw B, S1005.

Binnen gebouw A werden enkele sporen als binnenmuren geregistreerd, S1004-1008-1012. Wat de gebruikte bouwmaterialen betreft, werden hier geen verschillen opgemerkt vergeleken met de buitenmuren. ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2022

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

pagina 25 van 43

Ook werden drie vloeren opgetekend: S1009-1013-1014. Vloer S1009 was slechts heel fragmentair bewaard en werd opgebouwd uit een combinatie van natuurstenen plavuizen, kasseien en bakstenen van verschillende formaten. De top van deze eerder rommelige vloer bevond zich op +8,20m TAW. De beide andere vloeren, S1013 en 1014, bevonden zich iets hoger, op +8,40m en +8,45m TAW. S1013 was opgebouwd uit rode bakstenen van 23x10x5,5cm, samengehouden met een beige zandige mortel.

Van strikte verbanden of patronen kon niet echt worden gesproken. De bakstenen waren doorgaans in parallelle rijen neergelegd. De vloeren vertoonden ook vele reparaties.

Figuur 13: Delen van vloeren S1013 en S1014 binnen het gebouw A.

In de hoek tussen beide bouwvolumes bevond zich een beerput, S1011. Deze had een rechthoekig grondplan: 5,2 op 1,7m (binnenwerks gemeten). Er bevond zich geen originele beervulling meer in de put, de put was ooit geruimd en opgevuld met puin Enkel een aanslag aan de binnenmuren verraadde de oorpronkelijke functie van deze bak. Het geheel werd afgesloten met drie parallelle gemetste tongewelfjes. Op basis van de gebruikte bouwmaterialen wordt deze constructie in de 19de eeuw gesitueerd en als een jongere toevoeging gezien.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 26 van 43

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

2022

Figuur 14: De geruimde beerput, S1011, na het verwijderen van het gewelf. Foto richting noordwesten.

Binnen gebouw B werden eveneens enkele binnemuren opgetekend, S1015-1020, en één vloerrestant, S1018. Deze keer was de vloer, met de top op +8,30m TAW, opgebouwd uit rode en zwarte plavuizen van 13,5x13,5x2cm in een alternerend patroon. Eén van de vermelde tussenmuren, S1015, vertoonde twee symmetrische uitstulpingen die als fundering van haardwangen werden gedefinieerd. Tegen een van deze haardwangen lagen nog enkele rode bakstenen die ooit de oude haardvloer moeten hebben gevormd. De kern van de haardplaats was niet meer bewaard, dit vloerrestant vertoonde dan ook geen sporen sporen van verbranding.

Figuur 15: De symmetrisch afgeronde hoeken wijzen op een vermoedelijke fundering van een haard, S1015.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2022

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

pagina 27 van 43

Figuur 16: Deel van een vrijgelegde vloer, S1018, met rode en zwarte plavuizen.

Zoals hoger reeds meegedeeld werden geen grondsporen aangetroffen tijdens het onderzoek.

Omwille van de soms eerder beperkte ontgravingsdiepte konden tevens niet alle sporen en structuren volledig worden vrijgelegd en bleken bepaalde zones archeologisch ‘leeg’ te zijn. Met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid bevinden zich op een grotere diepte (minstens op het niveau van de natuurlijke bodem) nog meer en duidelijkere archeologische sporen. Ook het feit dat grote delen binnen het plangebied niet werden weggegraven, zorgde voor een versnipperd beeld van de structuren. Er was echter geen toelating om deze zones ook mee te nemen of om tot het niveau van de moederbodem op te graven. De sporen en structuren in deze niet onderzochte zones en op grotere diepte blijven desalniettemin in situ bewaard.

5.3

DE VONDSTEN

Tijdens de opgraving werd slechts heel weinig vondstmateriaal aangetroffen en er werden vijf vondstnummers uitgeschreven. Het betrof telkens rood- of witbakkend gebruiksaardewerk dat in de postmiddeleeuwse periode gedateerd wordt.

Vondst

WP

Vlak

Spoor

Context

Categorie

Aanvullende info

1

1

1

1002

AAVL

AW

bij schoonmaken rond S1002

2

1

1

1001

AAVL

AW

bij schoonmaken rond S1001

3

1

1

1007

AAVL

AW

bij schoonmaken rond S1007

4

1

1

1008

AAVL

AW

bij schoonmaken rond S1008

5

1

1

1007

AAVL

AW

ten westen van S1007, bij uitgraven liftput noord

Tabel 1: Vondstenlijst

Er werden geen stalen genomen ikv natuurwetenschappelijk onderzoek of absolute dateringsmethoden.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 28 van 43

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

2022

6 INTERPRETATIE EN SYNTHESE Ondanks het versnipperd opgraven, met hier en daar ‘eilandjes’ die onaangeroerd bleven, was het toch mogelijk een degelijke reconstructie te maken van de opgegraven hoeve. Op basis van de veldwerkgegevens was er sprake van twee gebouwen die haaks op elkaar waren georiënteerd. Het gebouw met een NW-ZO oriëntatie was vermoedelijk het hoofdgebouw en reikte buiten de grenzen van de werkputten en het plangebied. Het NO-ZW georiënteerde gebouw was kleiner en komt vermoedelijk overeen met een bijgebouw of stalgedeelte. Ook bleek dit tweede gebouw lichter te zijn gefundeerd dan het hoofdgebouw. Er bleek zich geen fasering in de bouwgeschiedenis van de hoeve te bevinden, het geheel werd in één keer opgetrokken. Wel werden in latere periodes kleine, niet structurele, aanbouwen of aanpassingen gedaan, zoals de beerput. Daarenboven waren de bouwsporen steevast opgebouwd uit rode bakstenen, waarbij de lengtematen niet al te fel varieerden.

Bij de vloeren was er sprake van plavuizen of bakstenen, waarbij gebruik werd gemaakt van verschillende formaten, wat kan wijzen op recuperatie van bouwmaterialen. Los van één vloerniveau opgebouwd uit kasseien, was er geen sprake van andere gebruikte bouwmaterialen.

Aan de hand van de gebruikte bouwmaterialen (baksteenformaten en mortel) wordt van een postmiddeleeuwse datering van de hoeve uitgegaan. Daarnaast kwamen ook geen (aardewerk)vondsten aan het licht die een andere datering zouden suggereren.

Een handig hulpmiddel bij het interpreteren van de aangetroffen bouwresten en de archeologische site, is het historisch kaartmateriaal. Voor een fijnere datering van het optrekken van de hoeve werd daarom na de veldwerkfase een extra cartografische studie gedaan. Hoger werden reeds verschillende bronnen weergegeven waaruit kon worden geconcludeerd dat de hoeve reeds aanwezig was vanaf de tweede helft van de 18de eeuw en minstens tot 1939 bestaan heeft.

Bij de bijkomende studie werd een kaart gevonden waaruit blijkt dat de hoeve reeds in het midden van de 17de eeuw aanwezig moet zijn geweest. Op deze kaart uit het jaar 1658 (Figuur 17, met een detail in Figuur 18) worden twee gebouwen afgebeeld, die haaks op elkaar en los van elkaar gepositioneerd zijn. De grond en de hoeve zouden op dat moment in bezit zijn geweest van ene Adriaen Florent. Oudere kaarten, zoals die van Jacques Horenbault uit 1619, tonen een onbebouwd terrein. Op basis van deze kaartenstudie wordt ervan uitgegaan dat de hoeve gebouwd werd rond het midden van de 17de eeuw. Dit is volledig in overeenstemming met de dateringen van het vondsmateriaal en de gebruikte bouwmaterialen.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2022

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

pagina 29 van 43

Figuur 17: Het plangebied aangegeven op de ‘Figuratieve kaart van de wijk Sint-Pieters-Aalst in Gent en Zwijnaarde. 4 december 1658’ (RAG Kaarten en plannen nr.

314) 14. Noorden is boven.

Figuur 18: Detail van de hoeve op de ‘Figuratieve kaart van de wijk SintPieters-Aalst in Gent en Zwijnaarde. 4 december 1658’ (RAG Kaarten en plannen nr. 314.) 15.

Noorden is links.

14

www.cartesius.be

15

www.cartesius.be

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 30 van 43

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

2022

Bij het plotten van het opgravingsplan op de kaart van de Atlas der Buurtwegen blijkt dat de basisplattegrond en oriëntering van de hoevegebouwen nagenoeg onveranderd zijn gebleven (zie Figuur 19). Na het georefereren van deze 19de eeuwse kadasterkaart kan echter opgemerkt worden dat er toch een verschil merkbaar is tussen deze cartografische bron en de opgegraven restanten. Op de reeds besproken historische kaarten worden de twee gebouwen namelijk steevast los van elkaar afgebeeld, waarbij enkel de hoeken elkaar raken. Wanneer de opgravingsgegevens worden bekeken blijken de gebouwen A en B echter aaneen te zijn gebouwd en vormen ze een L-vormige plattegrond.

Wanneer wat wordt geschoven met de kaartlagen en het zuidelijke gebouw als basis wordt genomen, dan wordt duidelijk dat gebouw B niet lijkt te passen en niet op z’n plaats lijkt te liggen (Figuur 19).

Wanneer echter gebouw B als basis wordt genomen, blijkt dat het horizontale gebouw in het westen langer uitvalt dan op de kaarten doorgaans wordt aangegeven (Figuur 20).

Op basis van de nagenoeg perfecte overeenkomst wordt ervan uitgegaan dat de laatste plot de juiste is. Dit wil dan zeggen dat gebouw A ooit verlengd werd naar het westen toe, om zo een aansluiting te maken met gebouw B. Deze opstelling is ook zichtbaar in Plan 7, de topografische kaart van 1939, één van de laatste beschikbare kaarten waar de hoeve op afgebeeld staat. Ook hier is een gebouwenplattegrond in Lvorm te zien.

Op basis van de opgravingresultaten en het historisch en cartografisch onderzoek kan worden geconcludeerd dat zich binnen het plangebied een historische hoeve bevond. De bouw ervan wordt op basis van bouw- en vondstmateriaal, gecombineerd met de cartografische data, gesitueerd rond het midden van de 17de eeuw, en zeker voor het jaar 1658. De plattegrond van de hoevegebouwen blijkt weinig tot geen veranderingen te hebben doorgemaakt, enkel lijkt het alsof aan het einde van de 19de eeuw één van de gebouwen zou zijn verlengd waardoor de losstaande gebouwen nu een aaneengesloten L-grondplan vormden.

Sporen die te koppelen zijn aan de activiteiten binnen de hoeve werden niet aangetroffen, ook werden geen aanwijzingen opgegraven die iets meer kunnen vertellen over de afbakening of indeling van het boerenerf.

De hoeve werd gesloopt in kader van het bouwrijp maken van de terreinen. Dit gebeurde naar alle waarschijnlijkheid in de jaren ‘50 van vorige eeuw. Na de sloop werd het terrein opgehoogd en verschenen rondom het plangebied verschillende gebouwen. De effectieve onderzoekslocatie bleef lang onbebouwd en deed enkel dienst als sportterrein.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2022

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

pagina 31 van 43

Figuur 19: Reconstructie 1 op de Atlas de Buurtwegen.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 32 van 43

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

2022

Figuur 20: Reconstructie 2 op de Atlas de Buurtwegen.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2022

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

pagina 33 van 43

7 BEWARING EN DEPONERING ARCHEOLOGISCH ENSEMBLE Zoals decretaal bepaald is, moet de zakelijkrechthouder beslissen waar het archeologische ensemble uiteindelijk bewaard zal worden en het hierbij als een geheel bewaren, het in goede staat behouden en beschikbaar houden voor wetenschappelijk onderzoek (Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013 – Art. 5.2.1). De zakelijkrechthouder die het beheer van een archeologisch ensemble toevertrouwt aan een erkend onroerenderfgoeddepot voldoet aan deze verplichtingen.

Na de oplevering van dit eindverslag wordt het archeologisch ensemble door de zakelijkrechthouder in beheer gegeven van het erkend depot van de Stad Gent (De Zwarte Doos).

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 34 van 43

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

2022

8 BIJLAGEN 8.1

FIGURENLIJST

Figuur 1: Eén van de schroefpalen die dwars door een fundering gaat. .............................................. 12 Figuur 2: Eén van de reeds uitgegraven funderingssleuven. Foto richting westen. ............................. 13 Figuur 3: Funderingsplan nieuwbouw................................................................................................... 13 Figuur 4: Terreinsituatie bij aankomst op 29/09/2021. Foto richting zuiden. ...................................... 14 Figuur 5: Terreinsituatie bij afronding van het veldwerk op 8/10/2021. Foto richting zuiden. ........... 14 Figuur 6: Eén van de reeds uitgegraven funderingssleuven. ................................................................ 15 Figuur 7: Profiel A in het noorden van het plangebied. ........................................................................ 21 Figuur 8: Profiel B in het noorden van het plangebied. ........................................................................ 22 Figuur 9: Profiel C, centraal binnen het plangebied.............................................................................. 22 Figuur 10: De zuidwestelijke hoek van gebouw A, S1001. .................................................................... 24 Figuur 11: Verzameling funderingen centraal binnen het plangebied, met ook een deel van de opgevulde beerput S1011. Foto richting zuiden. .................................................................................. 25 Figuur 12: Vrijgemaakt deel van één van de buitenmuren van gebouw B, S1005. .............................. 25 Figuur 13: Delen van vloeren S1013 en S1014 binnen de gebouw A. .................................................. 26 Figuur 14: De geruimde beerput, S1011, na het verwijderen van het gewelf. Foto richting noordwesten. ............................................................................................................................................................... 27 Figuur 15: De symmetrisch afgeronde hoeken wijzen op een vermoedelijk fundering van een haard, S1015. .................................................................................................................................................... 27 Figuur 16: Deel van een vrijgelegde vloer, S1018, met rode en zwarte plavuizen. .............................. 28 Figuur 17: Het plangebied aangegeven op de ‘Figuratieve kaart van de wijk Sint-Pieters-Aalst in Gent en Zwijnaarde. 4 december 1658’ (RAG Kaarten en plannen nr. 314). Noorden is boven................... 30 Figuur 18: Detail van de hoeve op de ‘Figuratieve kaart van de wijk Sint-Pieters-Aalst in Gent en Zwijnaarde. 4 december 1658’ (RAG Kaarten en plannen nr. 314.). Noorden is links. ........................ 30 Figuur 19: Reconstructie 1 op de Atlas de Buurtwegen........................................................................ 32 Figuur 20: Reconstructie 2 op de Atlas de Buurtwegen........................................................................ 33

8.2

PLANNENLIJST

Plan 1: Projectgebied gesitueerd op de topografische kaart. (digitaal; 1:5000; 08.11.2021) ................ 8 Plan 2: Projectgebied op de GRB-basiskaart. (digitaal; 1:800; 08.11.2021) ........................................... 9 Plan 3: Plangebied op het Digitaal Hoogtemodel van Vlaanderen (DHM) (digitaal; 1:1; 30.05.2022). 16 Plan 4: Plangebied op de bodemkaart van Vlaanderen. (digitaal; 1:20.000; 30.05.2022) ................... 17 Plan 5: Plangebied op de Ferrariskaart. (analoog; 1:25.000; 30.05.2022)............................................ 18 Plan 6: Plangebied op de Atlas der Buurtwegen. (analoog; 1:2500; 25.06.2020) ................................ 19 Plan 7: Plangebied op de topografische kaart van 1939. (analoog; 1:20.000; 25.05.2022) ................. 20 Plan 8: Alle sporenkaart geplot op een uittreksel van de GRB. ............................................................ 23

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2022

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

pagina 35 van 43

SPORENLIJST stevigbroos

taw bk

taw ok

Spoorassociaties

vlak

maten bouwmateriaal

wp

Interpretatie

spoo r

8.3

1001

1

1

fundering

lineair; ca. 40cm breed

oranje baksteen

23x12x5cm

matig harde witte kalkmortel

stevig

8,2

7,6

29/09/2021

1002

1

1

fundering

lineair. tussen 36 en 52cm breed

oranje baksteen

24x11,5/12x5cm

matig harde witte kalkmortel

stevig

8,25

7,8-7,65

29/09/2021

1003

1

1

fundering

lineair, ca 40cm breed

oranje baksteen

23x12x5cm

matig harde witte kalkmortel

stevig

8,3

7,65

29/09/2021

1004

1

1

fundering

lineair, tussen 28 en 42 cm breed oranje baksteen

23x12x5cm

matig harde witte kalkmortel

stevig

8,4-8,15

7,75

29/09/2021

1005

1

1

fundering

lineair

oranje baksteen

24x11,5/12x5cm

matig harde witte kalkmortel

stevig

8,45

29/09/2021

1006

1

1

fundering

lineair

oranje baksteen

?x10x5cm; brokken matig harde witte kalkmortel

stevig

8,3

29/09/2021

1007

1

1

fundering

lineair, 32cm breed

oranje en rode bst

22x10x4,5 cm

matig harde zandige kalkmortel, beige

stevig

8,35

7,85

1008

1

1

fundering

62cm breed

oranje en rode bst

24x11x5 cm

stevig

8,3

8,18

1009

1

1

vloer

broos

8,2

1010

1

1

beerbak

rechthoekig, 1st muren

oranje bst

verschillende maten 24x12x5,5 cm

grijze, harde kalkmortel met hk spikkels zand tussen voegen en onder beige zandige kalkmortel

broos

8,05

7,3

1011

1

1

beerbak

rechthoekig

oranje bst

24x12x5,5 cm

beige zandige kalkmortel

stevig

8,2

7,2

1012

1

1

fundering

24cm breed

oranje en rode bst

24x12x5,5 cm

beige zandige kalkmortel

stevig

8,4

4/10/2021

1013

1

1

vloer

rode bst

21x10,5x5 cm

beige zandige kalkmortel

broos

8,4

4/10/2021

1014

1

1

vloer

oranje bst

18,5x8,5x4 cm

cementmortel

stevig

8,45

6/10/2021

1015

1

1

1steens breed; 23cm

rode bst

beige zandige kalkmortel

stevig

1016

1

1

muur en vloer muur

1steens breed; 25cm

or-ro en ge bst

1017

1

1

1steens breed; 26cm

rode bst

1018

1

1

muur en vloer vloer

1019

1

1

muur

lineair, 25cm breed

rode en zwarte tegels rode bst

1020

1

1

muur

lineair, 34 cm breed

rode bst

breedte-afmetingen

bouwmateriaal

ns en bst

23x11x5cm

mortel

24x11x5 en halfjes; grijze, harde kalkmortel met hk recup spikkels 23x11x5cm beige zandige kalkmortel 13,5x13,5x2 cm

29/09/2021 tegen 1004

1/10/2021

ten noorden van 1002

1/10/2021 1/10/2021

ten westen van 1004

tegen beerkelder

6/10/2021

stevig

6/10/2021

stevig

6/10/2021

zandmortel

broos

8,29

1019

8/10/2021

24x11x5,5 cm

beige zandige kalkmortel

stevig

8,33

1018 en 1020

8/10/2021

24x11x5,5 cm

beige zandige kalkmortel

stevig

8,45

7,9

8/10/2021

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 36 van 43

datum

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

2022

8.4

8.5

VONDSTENLIJST Vondst

WP

Vlak

Spoor

Context

Categorie

Aanvullende info

1

1

1

1002

AAVL

AW

bij schoonmaken rond S1002

2

1

1

1001

AAVL

AW

bij schoonmaken rond S1001

3

1

1

1007

AAVL

AW

bij schoonmaken rond S1007

4

1

1

1008

AAVL

AW

bij schoonmaken rond S1008

5

1

1

1007

AAVL

AW

ten westen van S1007, bij uitgraven liftput noord

FOTOLIJST

opgraving/2021-0951_00001.jpg

00001

Overheidscode 2021I298

opgraving/2021-0951_00002.jpg

00002

2021I298

Terrein

opgraving/2021-0951_00003.jpg

00003

2021I298

Vlak

1

1

Lege vlakken

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00004.jpg

00004

2021I298

Vlak

1

1

Lege vlakken

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00005.jpg

00005

2021I298

Vlak

1

1

Lege vlakken

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00006.jpg

00006

2021I298

Vlak

1

1

Lege vlakken

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00007.jpg

00007

2021I298

Vlak

1

1

Lege vlakken

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00008.jpg

00008

2021I298

Profiel

1

1

A

Referentieprofiel A

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00009.jpg

00009

2021I298

Profiel

1

1

A

Referentieprofiel A

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00010.jpg

00010

2021I298

Profiel

1

1

B

Referentieprofiel B

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00011.jpg

00011

2021I298

Profiel

1

1

B

Referentieprofiel B

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00012.jpg

00012

2021I298

Spoor

1

1

1001

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00013.jpg

00013

2021I298

Spoor

1

1

1001

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00014.jpg

00014

2021I298

Spoor

1

1

1001

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00015.jpg

00015

2021I298

Spoor

1

1

1002

2021-09-29

Foto

Nummer

Type

Put

Vlak

Spoor

Profiel

Opmerking

Terrein

Situatie bij de start

2021-09-29

Situatie bij de start

2021-09-29

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2022

datum

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

pagina 37 van 43

opgraving/2021-0951_00016.jpg

00016

Overheidscode 2021I298

opgraving/2021-0951_00017.jpg

00017

2021I298

Spoor

1

1

1002

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00018.jpg

00018

2021I298

Spoor

1

1

1002

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00019.jpg

00019

2021I298

Spoor

1

1

1003

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00020.jpg

00020

2021I298

Spoor

1

1

1003

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00021.jpg

00021

2021I298

Spoor

1

1

1003

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00022.jpg

00022

2021I298

Spoor

1

1

1003

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00023.jpg

00023

2021I298

Spoor

1

1

1003

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00024.jpg

00024

2021I298

Spoor

1

1

1004

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00025.jpg

00025

2021I298

Spoor

1

1

1004

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00026.jpg

00026

2021I298

Spoor

1

1

1004

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00027.jpg

00027

2021I298

Spoor

1

1

1004

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00028.jpg

00028

2021I298

Spoor

1

1

1004

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00029.jpg

00029

2021I298

Spoor

1

1

1004

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00030.jpg

00030

2021I298

Spoor

1

1

1004

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00031.jpg

00031

2021I298

Spoor

1

1

1004

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00032.jpg

00032

2021I298

Spoor

1

1

1004

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00033.jpg

00033

2021I298

Spoor

1

1

1004

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00034.jpg

00034

2021I298

Spoor

1

1

1004

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00035.jpg

00035

2021I298

Spoor

1

1

1004

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00036.jpg

00036

2021I298

Spoor

1

1

1004

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00037.jpg

00037

2021I298

Spoor

1

1

1004

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00038.jpg

00038

2021I298

Spoor

1

1

1005

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00039.jpg

00039

2021I298

Spoor

1

1

1005

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00040.jpg

00040

2021I298

Spoor

1

1

1005

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00041.jpg

00041

2021I298

Detail

1

1

1001

2021-09-29

Foto

Nummer

Type

Put

Vlak

Spoor

Profiel

Opmerking

Spoor

1

1

1002

2021-09-29

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 38 van 43

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

2022

datum

opgraving/2021-0951_00042.jpg

00042

Overheidscode 2021I298

opgraving/2021-0951_00043.jpg

00043

2021I298

Spoor

1

1

1004

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00044.jpg

00044

2021I298

Spoor

1

1

1004

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00045.jpg

00045

2021I298

Spoor

1

1

1004

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00046.jpg

00046

2021I298

Spoor

1

1

1004

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00047.jpg

00047

2021I298

Spoor

1

1

1004

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00048.jpg

00048

2021I298

Spoor

1

1

1006

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00049.jpg

00049

2021I298

Spoor

1

1

1006

2021-09-29

opgraving/2021-0951_00050.jpg

00050

2021I298

Spoor

1

1

1007

2021-09-30

opgraving/2021-0951_00051.jpg

00051

2021I298

Spoor

1

1

1007

2021-09-30

opgraving/2021-0951_00052.jpg

00052

2021I298

Spoor

1

1

1007

2021-09-30

opgraving/2021-0951_00053.jpg

00053

2021I298

Spoor

1

1

1007

2021-09-30

opgraving/2021-0951_00054.jpg

00054

2021I298

Spoor

1

1

1007

2021-09-30

opgraving/2021-0951_00055.jpg

00055

2021I298

Spoor

1

1

1007

2021-09-30

opgraving/2021-0951_00056.jpg

00056

2021I298

Spoor

1

1

1007

2021-09-30

opgraving/2021-0951_00057.jpg

00057

2021I298

Profiel

1

1

C

Naast s1002

2021-09-30

opgraving/2021-0951_00058.jpg

00058

2021I298

Profiel

1

1

C

Naast s1002

2021-09-30

opgraving/2021-0951_00059.jpg

00059

2021I298

Profiel

1

1

C

Naast s1002

2021-09-30

opgraving/2021-0951_00060.jpg

00060

2021I298

Sfeer

2021-09-30

opgraving/2021-0951_00061.jpg

00061

2021I298

Sfeer

2021-09-30

opgraving/2021-0951_00062.jpg

00062

2021I298

Sfeer

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00063.jpg

00063

2021I298

Sfeer

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00064.jpg

00064

2021I298

Sfeer

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00065.jpg

00065

2021I298

Sfeer

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00066.jpg

00066

2021I298

Sfeer

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00067.jpg

00067

2021I298

Sfeer

2021-10-01

Foto

Nummer

Type

Put

Vlak

Spoor

Profiel

Opmerking

Detail

1

1

1001

2021-09-29

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2022

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

pagina 39 van 43

datum

opgraving/2021-0951_00068.jpg

00068

Overheidscode 2021I298

opgraving/2021-0951_00069.jpg

00069

2021I298

Vlak

1

1

Liftput, vlak MB

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00070.jpg

00070

2021I298

Vlak

1

1

Liftput, vlak MB

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00071.jpg

00071

2021I298

Vlak

1

1

Liftput, vlak MB

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00072.jpg

00072

2021I298

Vlak

1

1

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00073.jpg

00073

2021I298

Vlak

1

1

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00074.jpg

00074

2021I298

Vlak

1

1

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00075.jpg

00075

2021I298

Vlak

1

1

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00076.jpg

00076

2021I298

Vlak

1

1

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00077.jpg

00077

2021I298

Spoor

1

1

1002

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00078.jpg

00078

2021I298

Spoor

1

1

1002

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00079.jpg

00079

2021I298

Spoor

1

1

1002

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00080.jpg

00080

2021I298

Spoor

1, 1

1, 1

1002, 1004

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00081.jpg

00081

2021I298

Spoor

1

1

1004

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00082.jpg

00082

2021I298

Spoor

1

1

1008

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00083.jpg

00083

2021I298

Spoor

1

1

1008

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00084.jpg

00084

2021I298

Spoor

1

1

1008

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00085.jpg

00085

2021I298

Spoor

1

1

1009

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00086.jpg

00086

2021I298

Spoor

1

1

1009

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00087.jpg

00087

2021I298

Spoor

1

1

1010

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00088.jpg

00088

2021I298

Spoor

1

1

1010

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00089.jpg

00089

2021I298

Spoor

1

1

1010

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00090.jpg

00090

2021I298

Spoor

1

1

1010

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00091.jpg

00091

2021I298

Spoor

1

1

1010

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00092.jpg

00092

2021I298

Spoor

1

1

1010

2021-10-01

opgraving/2021-0951_00093.jpg

00093

2021I298

Detail

1

1

1010

Foto

Nummer

Type Sfeer

Put

Vlak

Spoor

Profiel

Opmerking

2021-10-01

Detail vloer

2021-10-01

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 40 van 43

datum

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

2022

opgraving/2021-0951_00094.jpg

00094

Overheidscode 2021I298

opgraving/2021-0951_00095.jpg

00095

2021I298

Spoor

1

1

1011

2021-10-04

opgraving/2021-0951_00096.jpg

00096

2021I298

Spoor

1

1

1011

2021-10-04

opgraving/2021-0951_00097.jpg

00097

2021I298

Spoor

1

1

1011

2021-10-04

opgraving/2021-0951_00098.jpg

00098

2021I298

Spoor

1

1

1011

2021-10-04

opgraving/2021-0951_00099.jpg

00099

2021I298

Spoor

1

1

1011

2021-10-04

opgraving/2021-0951_00100.jpg

00100

2021I298

Vlak

1

1

S1012/1013/1014

2021-10-04

opgraving/2021-0951_00101.jpg

00101

2021I298

Vlak

1

1

S1012/1013/1014

2021-10-04

opgraving/2021-0951_00102.jpg

00102

2021I298

Vlak

1

1

S1012/1013/1014

2021-10-04

opgraving/2021-0951_00103.jpg

00103

2021I298

Vlak

1

1

S1012/1013/1014

2021-10-04

opgraving/2021-0951_00104.jpg

00104

2021I298

Vlak

1

1

S1012/1013/1014

2021-10-04

opgraving/2021-0951_00105.jpg

00105

2021I298

Vlak

1

1

S1012/1013/1014

2021-10-04

opgraving/2021-0951_00106.jpg

00106

2021I298

Sfeer

Aanleggen funderingssleuf

2021-10-04

opgraving/2021-0951_00107.jpg

00107

2021I298

Sfeer

Aanleggen funderingssleuf

2021-10-04

opgraving/2021-0951_00108.jpg

00108

2021I298

Sfeer

Situatie na uitgravingen

2021-10-04

opgraving/2021-0951_00109.jpg

00109

2021I298

Sfeer

Situatie na uitgravingen

2021-10-04

opgraving/2021-0951_00110.jpg

00110

2021I298

Spoor

1

1

1015

Muurtjes en (haard)vloer

2021-10-06

opgraving/2021-0951_00111.jpg

00111

2021I298

Spoor

1

1

1015

Muurtjes en (haard)vloer

2021-10-06

opgraving/2021-0951_00112.jpg

00112

2021I298

Spoor

1

1

1015

Muurtjes en (haard)vloer

2021-10-06

opgraving/2021-0951_00113.jpg

00113

2021I298

Spoor

1

1

1016

2021-10-06

opgraving/2021-0951_00114.jpg

00114

2021I298

Spoor

1

1

1016

2021-10-06

opgraving/2021-0951_00115.jpg

00115

2021I298

Spoor

1

1

1016

2021-10-06

opgraving/2021-0951_00116.jpg

00116

2021I298

Spoor

1

1

1017

2021-10-06

opgraving/2021-0951_00117.jpg

00117

2021I298

Spoor

1

1

1017

2021-10-06

opgraving/2021-0951_00118.jpg

00118

2021I298

Vlak

1

1

2021-10-08

opgraving/2021-0951_00119.jpg

00119

2021I298

Vlak

1

1

2021-10-08

Foto

Nummer

Type

Put

Vlak

Spoor

Profiel

Opmerking

Spoor

1

1

1011

2021-10-04

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2022

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

pagina 41 van 43

datum

opgraving/2021-0951_00120.jpg

00120

Overheidscode 2021I298

opgraving/2021-0951_00121.jpg

00121

2021I298

Spoor

1, 1

1, 1

1018, 1019

2021-10-08

opgraving/2021-0951_00122.jpg

00122

2021I298

Spoor

1, 1

1, 1

1018, 1019

2021-10-08

opgraving/2021-0951_00123.jpg

00123

2021I298

Spoor

1, 1

1, 1

1018, 1019

2021-10-08

opgraving/2021-0951_00124.jpg

00124

2021I298

Spoor

1

1

1020

2021-10-08

opgraving/2021-0951_00125.jpg

00125

2021I298

Spoor

1

1

1020

2021-10-08

opgraving/2021-0951_00126.jpg

00126

2021I298

Spoor

1

1

1019

2021-10-08

opgraving/2021-0951_00127.jpg

00127

2021I298

Overzicht

1

1

2021-10-08

opgraving/2021-0951_00128.jpg

00128

2021I298

Overzicht

1

1

2021-10-08

Foto

Nummer

Type

Put

Vlak

Vlak

1

1

Spoor

Profiel

Opmerking

2021-10-08

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 42 van 43

datum

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

2022

9 BIBLIOGRAFIE AGENTSCHAP VOOR GEOGRAFISCHE INFORMATIE VLAANDEREN (AGIV) 2022a: Digitaal Hoogte Model, [online] https://www.geopunt.be/ (geraadpleegd op 30/05/2022).

AGENTSCHAP VOOR GEOGRAFISCHE INFORMATIE VLAANDEREN (AGIV) 2022b: Grootschalig Referentiebestand (GRB), [online] http://www.geopunt.be (geraadpleegd op 8/11/2021).

AGENTSCHAP VOOR GEOGRAFISCHE INFORMATIE VLAANDEREN (AGIV) 2022c: Topografische Kaart NGI 1:10000 raster, klassieke reeks, [online] http://www.geopunt.be (geraadpleegd op 8/11/2021).

BRU M.-A. 2020: Archeologienota met beperkte samenstelling, Gent, August Vermeylenstraat, De Panda, Gent. [online] https://id.erfgoed.net/archeologie/archeologienotas/13977 (geraadpleegd op 25/05/2022).

CENTRAAL ARCHEOLOGISCH INVENTARIS (CAI) 2022 [online] http://cai.onroerenderfgoed.be/ (geraadpleegd op 25/05/2022) CARTESIUS 2022. [online] www.cartesius.be (geraadpleegd op 25/05/2022).

CHARLES L., LALEMAN M.C., LIEVOIS D. & STEURBAUT P. 2008: Van walsites en speelhoven. Het vrije van Gent bij Jaques Horenbault (1619), Gent, 239.

DATABANK ONDERGROND VLAANDEREN (DOV) 2022a: Bodemkaart, [online] https://www.dov.vlaanderen.be/portaal/?module=public-bodemverkenner#ModulePage (geraadpleegd op 30/05/2022).

DATABANK ONDERGROND VLAANDEREN (DOV) 2022b: neogeen/paleogeen (tertiair), [online] https://www.dov.vlaanderen.be/portaal/?module=public-bodemverkenner#ModulePage (geraadpleegd op 30/05/2022).

DATABANK ONDERGROND VLAANDEREN (DOV) 2022c: Quartair, [online] https://www.dov.vlaanderen.be/portaal/?module=public-bodemverkenner#ModulePage (geraadpleegd op 30/05/2022).

GEOPUNT 2022a: Atlas der Buurtwegen Vlaanderen (ca1840), [online] http://www.geopunt.be (geraadpleegd op 25/05/2022).

GEOPUNT 2022b: Ferrariskaart (1777), http://www.geopunt.be [online] (geraadpleegd op 30/05/2022).

GEOPUNT 2022c: Kaart Vandermaelen (1846-1854), [online] http://www.geopunt.be (geraadpleegd op 25/05/2022).

INVENTARIS ONROEREND ERFGOED 2022a: Gent - 19de- en 20ste-eeuwse stadsuitbreiding, [online] https://inventaris.onroerenderfgoed.be/themas/14752 (geraadpleegd op 25/05/2022).

INVENTARIS ONROEREND ERFGOED 2022b: Inventaris Onroerend Erfgoed, [online] https://inventaris.onroerenderfgoed.be (geraadpleegd op 25/05/2022).

JACOBS P. ET AL. 1996. Toelichting bij de geologische kaart van België, Vlaams gewest, kaartblad 22, schaal 1:50000, Gent.

KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK VAN BELGIË 2020: Toelichting: Ferraris (kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden), [online] http://belgica.kbr.be/nl/coll/cp/cpFerraris_nl.html (geraadpleegd op 30/05/2022).

DE MOOR G. 2000a: Toelichting bij de Quartair geologische kaart. Kaartblad (22) Gent.

DE MOOR G. 2000b: Toelichting bij de quartairgeologische kaart van België, Vlaams Gewest: Kaartblad 22 Gent.

WIKIPEDIA 2022: Sint-Pieters-Aalst, [online] https://nl.wikipedia.org/wiki/Sint-Pieters-Aalst (geraadpleegd op 25/05/2022).

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2022

Gent Rerum-Novarumplein – Eindverslag van een toevalsvondst

pagina 43 van 43