OAOE210-001.pdf

Onderzoeksrapport Toevalsvondst van ijzertijd urnen te Postel (gem. Mol, prov. Antwerpen) Verslag van een archeologische toevalsvondst

Agentschap Onroerend Erfgoed

COLOFON TITEL Toevalsvondst van ijzertijd urnen te Postel (gem. Mol, prov. Antwerpen) Verslag van een archeologische toevalsvondst REEKS Onderzoeksrapporten agentschap Onroerend Erfgoed nr. 210 AUTEURS Erwin Meylemans, Rica Annaert, Giacomo Capuzzo, Koen Deforce, Leentje Linders, Jef Van Doninck, Barbara Veselka, Charlotte Sabaux en Christophe Snoeck JAAR VAN UITGAVE 2021 Een uitgave van agentschap Onroerend Erfgoed Wetenschappelijke instelling van de Vlaamse Overheid, Beleidsdomein Omgeving Published by the Flanders Heritage Agency Scientific Institution of the Flemish Government, policy area Environment VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Gonda Callaert OMSLAGILLUSTRATIE Eén van de aangetroffen urnen Copyright Onroerend Erfgoed, foto: Stefania Porçu agentschap Onroerend Erfgoed Havenlaan 88 bus 5 1000 Brussel T +32 2 553 16 50 info@onroerenderfgoed.be www.onroerenderfgoed.be Dit werk is beschikbaar onder de Modellicentie Gratis Hergebruik v1.0.

This work is licensed under the Free Open Data Licence v.1.0.

Dit werk is beschikbaar onder een Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationaal-licentie. Bezoek http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/ om een kopie te zien van de licentie.

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License. To view a copy of this license, visit http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/.

ISSN 1371-4678 D/2021/3241/401 ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 2 van 19

Toevalsvondst ijzertijd urnen te Postel

2021

""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""

!"#$%&'$"()'!* $%(*+,-#.!+,) /.(#( !#*0"'!#&* 12#34*3"&5*0."$4* %(!6#.0#(7 !"#$%&'()&*(""*(&#+,"-%-'.$+,"( /-")&%$)-*0$/

""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""

!!"#$%"&'(&)*$+# $#,*%%$$*&!-# &#*,.).%'*/011.# (.&$%)&2.!,&# *&&$-3&%*#$4&!+# +&2%,*$%).$#$,5# -*!6*!*%,&+&(5*# '7*!(.--&%.*6*08 &$% '7!#+-./7&%.$.&,5

INHOUD 1

ADMINISTRATIEVE FICHE............................................................................................. 5

2

INLEIDING .................................................................................................................... 6

3

BESCHRIJVING.............................................................................................................. 8

3.1

ALGEMENE SITUATIE ‘GRAFHEUVEL 5’ .................................................................................... 8

3.2

ONDERZOEK VAN DE BOOMWAL EN WORTELKLUIT ............................................................... 9

3.3

DE URNEN .............................................................................................................................. 11

3.4

CREMATIERESTEN .................................................................................................................. 15

3.5

ANTHRACOLOGISCH ONDERZOEK ......................................................................................... 17

3.5.1

MATERIAAL EN METHODE ............................................................................................................................17

3.5.2

RESULTATEN .............................................................................................................................................17

3.5.3

INTERPRETATIE EN DISCUSSIE ........................................................................................................................18

4

DISCUSSIE & BESLUIT ................................................................................................. 18

BIBLIOGRAFIE .......................................................................................................................... 19

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 4 van 19

Toevalsvondst ijzertijd urnen te Postel

2021

1 ADMINISTRATIEVE FICHE Toevalsvondst ijzertijd urnen te Postel Uitvoerder

agentschap Onroerend Erfgoed

Veldwerkleider en erkenningsnummer erkende archeoloog

Agentschap Onroerend Erfgoed (Erwin Meylemans): OE/ERK/Archeoloog/2015/00001

Beheer en plaats van geregistreerde data en opgravingsdocumentatie

Archief – agentschap Onroerend Erfgoed

Beheer en plaats van vondsten en monsters

Onroerenderfgoed depot agentschap Onroerend Erfgoed

Toevalsvondst- en dossiernummer

Toevalsvondst ID 407; Dossier 420

Site-naam

Grafheuvel 5 grafheuvelcomplex Postel

Locatie (provincie, gemeente, deelgemeente, plaats)

Antwerpen–Mol–Postel-Bergeyksedijk

Kadasterperceel (gemeente, afdeling, sectie, perceelnummer(s)

Mol, 2de afdeling, Sectie A, perceel 18K4.

Centrumcoördinaat

X: 208449 – Y: 221808

Begin- en einddatum van uitvoering van het onderzoek

15/02/2019 tot 16/02/2019

Relaties

Gelegen in de beschermde archeologische site ‘Grafheuvelcomplex te Postel’ (https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/113329) CAI-waarnemingen: https://id.erfgoed.net/waarnemingen/101976 https://id.erfgoed.net/waarnemingen/221672

Trefwoorden

Vroege ijzertijd; urn; crematieresten; grafheuvel; toevalsvondst.

Administratief toezicht

agentschap Onroerend Erfgoed https://id.erfgoed.net/dossiers/420 toevalsvondst ID 406

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2021

Toevalsvondst ijzertijd urnen te Postel

pagina 5 van 19

2 INLEIDING Aan de hand van het Digitaal Hoogtemodel Vlaanderen werd in 2016 in het bosgebied ten noorden van de abdij van Postel (Mol) een tot dan toe ongekend en bijzonder goed bewaard grafheuvelcomplex ontdekt en via beperkt terreinonderzoek verder geëvalueerd1 (fig. 1). Dit complex werd in 2018 beschermd als archeologische site2. Naar aanleiding hiervan organiseerde de erfgoeddienst k.Erf (nu Stuifzand) op 15 februari 2019 een geleide wandeling voor geïnteresseerden op deze site. Op ‘grafheuvel 5’ (nummering naar het evaluatierapport van 2017) werd door de heer Jo Lommelen (kamer voor heemkunde Mol) tijdens deze wandeling de aanwezigheid van een aantal scherven en crematieresten opgemerkt. Deze waren met de wortelkluit van een omgewaaide boom uit de grafheuvel getrokken, en lagen verspreid bij deze kluit. Door Jef Vandoninck (Erfgoed Noorderkempen) en Martijn Willems (Stuifzand) werden in de avond van dezelfde dag de eerste los liggende resten verzameld (fig. 3), en werd de vondst als toevalsvondst gemeld aan het agentschap Onroerend Erfgoed. In de ochtend van 16 februari 2019 werd daaropvolgend een terreinonderzoek uitgevoerd, waarbij de wortelkluit van de omgewaaide boom verder werd onderzocht, en zo bijkomende crematieresten, aardewerkfragmenten en bulkmonsters van de aarde van de wortelkluit werden verzameld. Na het onderzoek werd het door de boomval gecreëerde gat in de heuvel met aarde van de rest van de wortelkluit terug opgevuld. Er werden fragmenten van twee verschillende urnen aangetroffen. De fragmenten hiervan werden in de mate van het mogelijke terug aan elkaar gepuzzeld in het depot van het agentschap Onroerend Erfgoed te Vilvoorde3. De crematieresten werden onderzocht in het kader van het CRUMBEL project4.

Figuur 1: Aanduiding van de beschermde archeologische site ‘Grafheuvelcomplex te Postel’ op de huidige topografische kaart.

Meylemans et al. 2017. https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/113329.

3 Met dank aan Leentje Linders.

4 CRUMBEL 2021, met dank aan Charlotte Sabaux.

1 2

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 6 van 19

Toevalsvondst ijzertijd urnen te Postel

2021

Figuur 2: Kleurschaalverwerking van het Digitaal Hoogtemodel Vlaanderen met nummering van de grafheuvels. Grafheuvel ‘5’ bevindt zich in het zuidwesten.

Figuur 3: Situatie op 15 februari 2019, bij de verzameling van de losliggende crematieresten en aardewerkfragmenten.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2021

Toevalsvondst ijzertijd urnen te Postel

pagina 7 van 19

3 BESCHRIJVING 3.1 ALGEMENE SITUATIE ‘GRAFHEUVEL 5’ Deze grafheuvel is gelegen in het zuidwesten van het grafheuvelcomplex en heeft, gemeten op basis van het Digitaal Hoogtemodel Vlaanderen, een diameter van ca. 12 meter (fig. 4). De ‘top’ van de heuvel is, eveneens naar het Digitaal Hoogtemodel, gelegen op een hoogte van ca. 41,35m TAW, wat ongeveer 70cm hoger is dan het omliggende terrein. Bij een terreinbezoek in februari 2016 was de boomval, pal in het centrum van de heuvel, al aanwezig (fig. 5). Er werden bij dat bezoek echter geen aardewerkfragmenten of crematieresten opgemerkt. Een boring in de heuvel bij dat terreinbezoek toonde een opbouw van de heuvel met een afwisseling van humeus zand en grijze zones, wijzend op de typische opbouw van de grafheuvel met plaggen van een podzolbodem (fig. 6).

Figuur 4: ‘Grafheuvel 5’ op een hoge resolutie multidirectionele hillshade verwerking van het Digitaal Hoogtemodel Vlaanderen.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 8 van 19

Toevalsvondst ijzertijd urnen te Postel

2021

Figuur 5: Zicht op ‘grafheuvel 5’ in februari 2016, de boomval centraal op de heuvel is al aanwezig.

Figuur 6: Samengesteld ‘profiel’ van grafheuvel 5 (boring op 1 februari 2016).

3.2 ONDERZOEK VAN DE BOOMWAL EN WORTELKLUIT Zoals reeds vermeld bevond de boomval zich pal in het centrum van de grafheuvel, met de boom gevallen naar het noorden. De wortelkluit had van de voet van de boom gemeten nog een maximale dikte van ca 60 cm, terwijl het gat centraal in de heuvel nog een diepte had van ca 30cm, door de losse aarde die terug in het gat was terecht gekomen, en een diameter van ca 1m (fig. 7). De aarde van de wortelkluit en de losliggende aarde bij het gat in de heuvel werd bij het onderzoek met het truweel onderzocht, waarbij grote stukken aardewerk (vooral in de wortelkluit) zichtbaar werden, en min of meer in verband konden gerecupereerd worden (fig. 8). De context was nog bijkomend verstoord door een dierengang (konijnenpijp) (fig. 9). De wortelkluit werd verder opgegraven tot er geen aardewerkfragmenten, crematieresten of houtskool meer zichtbaar waren. Dit toonde dat de top van ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2021

Toevalsvondst ijzertijd urnen te Postel

pagina 9 van 19

de urnen oorspronkelijk op een diepte van ongeveer 45cm in de heuvel begraven was (gemeten van de top van de wortelkluit). Van het gat in de heuvel zelf werd enkel de los zittende aarde onderzocht.

Alle op deze manier onderzochte aarde werd in bulk verzameld om te worden gezeefd in het depot in Vilvoorde. Dit leverde het gros van de crematieresten en houtskoolfragmenten op. Deze manier van onderzoeken, waarbij vermeden werd om in de heuvel zelf te graven, leverde uiteraard geen mooi ‘profiel’ op van het heuvellichaam. Zoals de boring van 2016 al aantoonde bevestigde de situatie in de boomval wel de opbouw met plaggen van een podzolbodem, met een afwisseling van humeus en grijs, uitgeloogd zand. Na afloop van het onderzoek werd het gat in de grafheuvel aangevuld met de overige aarde van de wortelkluit.

Figuur 7: Zicht op de boomval op 16 februari 2019.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 10 van 19

Toevalsvondst ijzertijd urnen te Postel

2021

Figuur 8: Grote aardewerkfragmenten in de wortelkluit.

Figuur 9: Situatie na de ‘opgraving’ van de wortelkuit.

3.3 DE URNEN Er werden dus fragmenten van twee verschillende urnen gerecupereerd. Geen van beiden kon volledig terug in elkaar gepuzzeld worden. Wellicht bleven er dus nog fragmenten in de heuvel zitten, of werden fragmenten bij het vallen van de boom verder weggeslingerd. Hierdoor kon slechts een gedeeltelijk profiel van één urn (urn 1) worden gereconstrueerd, met name van de onderkant en deel van de buik (fig. 10, 11 & 12). De hoogte van dit gereconstrueerde gedeelte bedraagt ca 13,5cm. Van de andere urn (urn 2) konden enkel wandscherven verzameld worden, waarvan een aantal aan elkaar konden gepast worden. Het gaat telkens om met klei ‘besmeten’ fragmenten. Er werd slechts één randfragment aangetroffen, die vermoedelijk hoort bij de besmeten wandfragmenten. ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2021

Toevalsvondst ijzertijd urnen te Postel

pagina 11 van 19

Urn 1 heeft een vlakke, licht holle bodem van ca. 9,7cm diameter, met een hoekige overgang van standvlak naar wand5. De dikte van het aardewerk bedraagt tot ca 18mm net boven de bodem, tot ca 0,9- 1,1cm ter hoogte van de wand. Het aardewerk is bruin tot donkergrijs gevlekt wat wijst op een deels oxiderend, deels reducerend bakproces wat typisch is voor een productie in veldovens. De verschraling bestaat uit schervengruis. Het stuk vertoont eveneens roetsporen aan de binnenzijde. De buitenkant van de urn is geglad.

Het profiel van deze gereconstrueerde urn wijst op een oriëntatie naar binnen bij de overgang naar de schouder. Het is door het partiële karakter van de urn moeilijk met zekerheid het stuk aan een specifiek vormtype toe te wijzen, mogelijk gaat het om een licht gesloten komvorm met knikloze overgang van buik naar schouder6.

Wat betreft urn 2 worden de scherven eveneens gekarakteriseerd door een gemengd bakproces, schervengruis als magering van de klei, en een dikte van ca 10mm. De buitenzijde van deze urn is dus uitgesproken ‘besmeten’ (fig. 13). Hoewel deze manier van buitenafwerking sporadisch al voorkomt vanaf de late bronstijd, en eveneens heel sporadisch nog tot in de Romeinse periode, is het een praktijk die meer algemeen in gebruik is in de vroege ijzertijd7. Ook voor deze urn is een toewijzing aan een bepaald vormtype gezien het ontbreken van een volledig profiel niet mogelijk, maar gezien het rechte karakter van de aangetroffen scherven gaat het vermoedelijk om een hoge potvorm, een type dat dikwijls voorkomt in combinatie met besmeten buitenwand en vingertopindrukken op de rand (zogenaamde Harpstedt urn, te dateren in de vroege ijzertijd) 8.

Er werd maar één randfragment van de urn gerecupereerd, die een versiering met vingertopindrukken vertoont (fig. 10). Het afgerond, eenvoudig profiel van dit randfragment9 wijst op een uitstaande rand.

De vingertopindrukken, met enkele nagelindrukken zichtbaar, werden aangebracht in de lengterichting van de rand. Dergelijke randversiering komt voor vanaf de late bronstijd tot in de Romeinse periode, maar was vooral dominant in het begin van de ijzertijd in de regio10.

De aanwezigheid van fragmenten van twee urnen in eenzelfde begraving is geen uitzondering, en werd ook op andere sites al vastgesteld11. Vaak bleek de urn met crematieresten afgedekt door een omgekeerd geplaatst tweede recipiënt of een fragment ervan.

Bodem type A4 naar van den Broeke 2012. Dit type bodem is meer algemeen in de late ijzertijd.

Vormtype 52 naar van den Broeke 2012, een algemeen voorkomend type in de ijzertijd, hoewel in minder mate in de 2de helft van de vroege ijzertijd en de midden ijzertijd.

7 Van den Broeke 2012, 104-105.

8 Vormtype 55 naar van den Broeke 2012, 71-73.

9 Randtype A1 naar van den Broeke 2012, een type dat vrij algemeen voorkomt in alle periodes van de ijzertijd.

10 Van den Broeke 2012, 107-108.

11 Bijv. Tol et al. (red.) 2000; Verwers 1972.

5 6

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 12 van 19

Toevalsvondst ijzertijd urnen te Postel

2021

Figuur 10: Technische tekening van het profiel van urn 1 en randfragment urn 2 (tekening: Sylvia Mazereel, agentschap Onroerend Erfgoed: schaal 1:3).

Figuur 11: Zijaanzicht van de gedeeltelijk gereconstrueerde urn 1 (foto: Stefania Porçu, agentschap Onroerend Erfgoed).

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2021

Toevalsvondst ijzertijd urnen te Postel

pagina 13 van 19

Figuur 12: Bovenaanzicht van de gedeeltelijk gereconstrueerde urn 1 (foto: Stefania Porçu, agentschap Onroerend Erfgoed).

Figuur 13: ‘Besmeten’ wandfragment van urn 2 (foto: Stefania Porçu, agentschap Onroerend Erfgoed).

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 14 van 19

Toevalsvondst ijzertijd urnen te Postel

2021

3.4 CREMATIERESTEN De crematieresten (verbrand menselijk botmateriaal) werden onderworpen aan een osteologisch onderzoek, 14C- dateringen, en Strontium- isotopen onderzoek. Voor een gedetailleerde beschrijving van de gehanteerde methodiek verwijzen we naar het rapport van het CRUMBEL- team12.

In totaal werd 960,75g crematieresten gerecupereerd, waarbij nagenoeg alle onderdelen van het skelet vertegenwoordigd zijn (fig. 14). Het merendeel van de fragmenten (991,70g) is groter dan 10mm. De mate van verbranding van de fragmenten is over het algemeen hoog, maar varieert, wijzend op temperaturen van ca 600 tot 1000 graden op de brandstapel. De variatie in verbranding op de fragmenten heeft ongetwijfeld te maken met de plaatsing van het lichaam op de brandstapel.

Het osteoarcheologisch onderzoek door het CRUMBEL team wijst er op dat de crematieresten behoren tot een vrouw ouder dan 18 jaar. Op verschillende fragmenten van de schedel werd porotische hyperostose, cribra cranii, vastgesteld, wat zich uit in een zichtbare diffuse poreuze structuur. Deze aandoening kan wijzen op periodes van ziekte en/of ondervoeding.

Drie fragmenten van het gecremeerde bot werden onderworpen aan 14C datering. De resultaten hiervan tonen dat het skelet in de 8ste tot de 6de eeuw vóór Christus moet gesitueerd worden (tabel 1), dus de vroege ijzertijd. De ruime periode van deze dateringen is te wijten aan het zgn. ‘Halstatt plateau’ van de calibratiecurve in deze periode.

Eveneens drie (diaphyse) fragmenten werden onderzocht met strontium isotopen analyse. Alle drie de fragmenten toonden gelijkaardige 87Sr/86Sr verhoudingen, van 0.7135 tot 0.7139, wat bevestigt dat het om resten van hetzelfde individu gaat, of om resten van verschillende mensen die voedsel gebruikten van een gelijkaardige geologische regio. Aangezien er nog geen goede vergelijkingsbasis is voor België, zijn deze resultaten vooralsnog verder moeilijk te interpreteren, of toe te wijzen aan een specifieke regio van herkomst.

Lab code RICH-29265 RICH-29264 RICH-29263

BP (uncal) 2504 2525 2469

±σ 25 23 23

1σ cal BC 767-567 776-573 751-540

2σ cal BC 776-543 787-549 761-424

Tabel 1: Resultaten van de 14C dateringen op de skeletresten. Calibratie met gebruik van Oxcal 4.4 (Bronk Ramsy 2009) en de IntCal20 curve (Reimer et al. 2020).

12

CRUMBEL 2021.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2021

Toevalsvondst ijzertijd urnen te Postel

pagina 15 van 19

Figuur 14: De gesorteerde crematieresten naar lichaamsonderdeel (maar niet in anatomisch verband; foto en figuur: Leentje Linders, agentschap Onroerend Erfgoed). ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 16 van 19

Toevalsvondst ijzertijd urnen te Postel

2021

3.5 ANTHRACOLOGISCH ONDERZOEK 3.5.1 Materiaal en methode Uit het 0.5 mm zeefresidu is een 100-tal houtskoolfragmenten bestudeerd. De onderzochte houtskoolfragmenten zijn met een willekeurige steekproef, onafhankelijk van hun afmetingen, geselecteerd uit het zeefresidu. Elk houtskoolfragment is in transversale, radiale en tangentiele richting gebroken en de respectieve oppervlakken zijn met een microscoop met opvallend licht bestudeerd, met een vergroting van 50 tot 500 x. Voor de identificatie is gebruik gemaakt van verschillende determinatiesleutels en fotoatlassen van Europese houtsoorten13 en van een referentiecollectie van moderne verkoolde houtsoorten.

3.5.2 Resultaten In totaal zijn 146 houtskoolfragmenten bestudeerd (tabel 2, Figuur 15). Het houtskoolspectrum van het onderzochte crematiegraf bestaat bijna uitsluitend uit eik (Quercus sp.) (92.5%). Naast eik zijn ook nog een aantal takjes van struikheide (Calluna vulgaris) aangetroffen en een aantal stukken verkoolde schors. De fragmenten schors konden niet verder worden geïdentificeerd maar zijn waarschijnlijk afkomstig van eik gezien ze te dik waren om aan struikheide te worden toegeschreven en er verder geen houtsoorten zijn vastgesteld. Alle bestudeerde stukken houtskool van eik waren afkomstig uit de stam of een dikke tak. Een groot deel van deze (85.2%) bevatte radiale barsten en bij een klein percentage (6.6%) zijn ook sporen van verglazing vastgesteld. Sporen van aantasting door schimmels of xylofage insecten zijn niet vastgesteld.

Calluna vulgaris Quercus sp.

Schors indet.

Totaal

n

%

5 135 7 146

2,7 92,5 4,8 100

struikheide eik schors

Tabel 2: Identificaties van de houtskool uit het crematiegraf.

Figuur 15: Houtskoolspectrum van het crematiegraf.

4,8 2,7

92,5

Calluna vulgaris

13

Quercus sp.

schors indet.

Gale & Cutler 2000; Schweingrüber 1990a, 1990b; Grosser 2003; Schoch et al. 2004.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2021

Toevalsvondst ijzertijd urnen te Postel

pagina 17 van 19

3.5.3 Interpretatie en discussie De sterke dominantie van eik en de lage taxonomische diversiteit wijzen op een doorgedreven selectie van het hout dat gebruikt is voor de brandstapel. Momenteel is er nog maar heel weinig anthracologisch onderzoek uitgevoerd op crematiegraven uit de ijzertijd14, maar ook deze graven vertonen dikwijls een lage taxonomische diversiteit. Enkel het houtskoolspectrum van een grafmonument uit de ijzertijd uit Oostvleteren bevatte veel meer houtsoorten, maar ook hier was eik de dominante soort15. De resultaten komen ook goed overeen met de samenstelling van Romeinse crematiegraven uit zandig Vlaanderen, die eveneens gekenmerkt worden door een dominantie van eik en een lage taxonomische diversiteit16.

4 DISCUSSIE & BESLUIT Ongeveer 2800 jaar geleden werd in de bossen van het huidige Postel een volwassen vrouw gecremeerd en begraven in een opgeworpen grafheuvel. Aan de hand van haar verbrande botresten is nog af te leiden dat ze vermoedelijk periodes van ziekte of ondervoeding kende. Zowel de urnen waarin ze werd begraven, als radiokoolstofdateringen, bevestigen de datering van haar leven en overlijden in de vroege ijzertijd. Deze datering past mooi in het landschappelijke kader van de bossen van Postel, waarin nog diverse andere grafheuvels gekend zijn, en de digitale hoogtemodellen eveneens de aanwezigheid van zogenaamde ‘Celtic Fields’ aanduiden: resten van akkercomplexen uit de ijzertijd. De Postelse bossen herbergen dus nog een goed bewaard prehistorisch cultuurlandschap, dat duizenden jaren later nog enigszins ‘leesbaar’ is in de huidige topografie. Deze situatie, met de combinatie van bewaarde ijzertijd grafheuvelcomplexen en Celtic Fields, kennen we eveneens van enkele andere (bos)gebieden op het Kempens Plateau17, zoals het Kolisbos18.

De vondst van deze urnen met crematieresten is het gevolg van een bijzondere samenloop van omstandigheden. Na duizenden jaren quasi onverstoord daar begraven te zijn, werden de urnen via de kluiten van een omgevallen boom uit de heuvel getrokken, wellicht kort voor de ontdekking van het grafheuvelcomplex en de bescherming ervan als archeologische site. Een rondleiding in het kader van deze bescherming was de aanleiding van de toevallige vondst.

Dit toont aan dat dergelijke belangrijke en kwetsbare archeologische site nood hebben aan actief beheer en bescherming. In Postel werd terzake door het agentschap Natuur en Bos al heel wat werk uitgevoerd, waarbij onder andere de bomen op en nabij de grafheuvels werden verwijderd. In de nabije toekomst wordt verder bekeken hoe de bescherming en ontsluiting van de site verder kan geconcretiseerd en verankerd worden in het beheer van het gebied. Het blijft immers ook belangrijk voor ogen te houden dat deze zone naast archeologische site ook een begraafplaats blijft van een lokale gemeenschap, en dus ook in die zin het nodige beheer en respect verdient.

Rekem, Kontich en Wijnegem (Deforce, ongepubliceerde data.)

Deforce 2016.

16 Deforce & Haneca 2012.

17 Cf. Creemers et al. 2011 voor een overzicht.

18 Cf. Vanmontfort et al. 2015; https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/304202.

14 15

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 18 van 19

Toevalsvondst ijzertijd urnen te Postel

2021

BIBLIOGRAFIE BRONK RAMSEY C. 2009. Bayesian analysis of radiocarbon dates. Radiocarbon 51(1): 337-360.

CREEMERS, MEYLEMANS E., PAESEN J. & DE BIE M. 2011; Laseraltimetrie en de kartering van Celtic fields in de Belgische Kempen: mogelijkheden en toekomstperspectieven, Relicta 7, 11-36.

CRUMBEL 2021: The Cremation from Postel, ongepubliceerd verslag CRUMBEL Team, Brussel.

DEFORCE K. & HANECA K. 2012: Ashes to ashes. Fuelwood selection in Roman cremation rituals in northern Gaul, Journal of Archaeological Science 39, 1338-1348.

DEFORCE K. 2016: Anthracologisch onderzoek van verschillende archeologische sporen uit Oost-Vleteren – Veurnestraat. Rapport 2016-10/ Onderzoeksprogramma “Mens en Milieu in het Quartair”, KBIN, Brussel.

GALE R. & CUTLER D. 2000: Plants in Archaeology, Kew. GROSSER D. 2003: Die Hölzer mitteleuropas. Ein mikrophotographischer Lehratlas, Herdruk uit 1977, Remagen.

MEYLEMANS E. 2018: Celtic-Field complexen in de Antwerpse Kempen: verspreiding en landscappelijkarcheologische situering, Lunula XXVI, 3-7.

MEYLEMANS E., COUSSERIER K., DEFORCE K.,& VAN GILS M. 2017: Evaluatie van een grafheuvelcomplex te Postel (gem.

Mol, prov. Antwerpen), Onderzoeksrapporten agentschap Onroerend Erfgoed, Brussel.

REIMER P.J., AUSTIN W.E.N., BARD E., BAYLISS A., BLACKWELL P.G., BRONK RAMSEY C., BUTZIN M., CHENG H., EDWARDS R.L., FRIEDRICH M., GROOTES P.M., GUILDERSON T.P., HAJDAS I., HEATON T.J., HOGG A.G., HUGHEN K.A., KROMER B., MANNING S.W., MUSCHELER R., PALMER J.G., PEARSON C., VAN DER PLICHT J., REIMER R.W., RICHARDS D.A., SCOTT E.M., SOUTHON J.R., TURNEY C.S.M., WACKER L., ADOLPHI F., BÜNTGEN U., CAPANO M., FAHRNI S.M., FOGTMANN-SCHULZ A., FRIEDRICH R., KÖHLER P., KUDSK S., MIYAKE F., OLSEN J., REINIG F., SAKAMOTO M., SOOKDEO A. & TALAMO S. 2020: The IntCal20 Northern Hemisphere Radiocarbon Age Calibration Curve (0– 55 cal kBP), Radiocarbon 62(4): 725-757.

SCHOCH W., HELLER I., SCHWEINGRUBER F.H., KIENAST F. 2004: Wood anatomy of central European species [online] www.woodanatomy.ch (geraadpleegd op 1 oktober 2005).

SCHWEINGRÜBER F.H. 1990a: Anatomy of European Woods, Bern-Stuttgart.

SCHWEINGRÜBER F.H. 1990b: Microscopic Wood Anatomy, structural variability of stems and twigs in recent and subfossil woods from Central Europe, Zug. TOL. A., ROYMANS N., HIDDINIK H. & KORTLANG F. (RED.) 2000: Twee urnenvelden in Limburg. Een verslag vanopgravingen te Roermond en Sittard. 1997-1998, Zuidnederlandse Archeologische Rapporten 6, Amsterdam.

VAN DEN BROEKE P. 2012: Het handgevormde aardewerk uit de ijzertijd en de Romeinse tijd van Oss-Ussen Studies naar typochronologie, technologie en herkomst, Leiden.

VANMONTFORT B., LANGOHR R., MARINOVA E., NICOSIA C. & VAN IMPE L. 2015: Een archeologische evaluatie en waardering van Celtic Fields in het Kolisbos (Neerpelt, provincie Limburg), EPA Rapport 50, Leuven.

VERWERS G.J. 1972: Das Kamps Veld in Haps in Neolithikum, Bronzezeit und Eisenzeit, Analecta Praehistorica Leidensia 5, 1-176.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 2021

Toevalsvondst ijzertijd urnen te Postel

pagina 19 van 19