Preview Blauwdotter Nummer 187, Kerst 2019

De Blauw dotter

LEDENBLAD V/H GENOOTSCHAP OUD NOORDWIJK kerst 2019 nr. 187

1

De Blauwdotter • Kerstnummer 2019

Genootschap “Oud Noordwijk” Jan Kroonsplein 4 2202 JC Noordwijk Tel: 071- 36 178 84 e-mail: algemeen@g-o-n.nl www.g-o-n.nl www.museumnoordwijk.nl www.streekmuseumveldzicht.nl Bestuur Genootschap “Oud Noordwijk” Voorzitter: Leon Guijt Secretaris: Nella Brak Penningmeester: Kees Langeveld Lid: Harm Dragt Lid: Leen van Duin Lid: Jan Hoogeveen

Ereleden Genootschap “Oud Noordwijk” W. Baalbergen J. van Kan L. v.d. Bent † B. Koemans † A. van Duijn † K. Kok † Eli van Kekeren † J. v. Nes † Sjaan van Kekeren - Brouwer A. Weelen †

0620370408 voorzitter@g-o-n.nl 0648489944 secretaris@g-o-n.nl 0645022569 penningmeester@g-o-n.nl 0648007337 info@excapite.nl 0639250942 leendertvanduin@gmail.com 0653554722 alkajan@casema.nl

Lidmaatschap Genootschap Oud Noordwijk 17,50 euro per jaar - 20,00 euro per jaar buiten Noordwijk, 25,00 euro per jaar buiten Nederland Rabobanknummer: NL34 RABO 0101 3515 42. Een abonnement op De Blauwdotter is inbegrepen bij het lidmaatschap van het Genootschap Oud Noordwijk. Aanmelding lid/abonnee via een telefoontje, een opgave bij de receptie, een briefje (Jan Kroonsplein 4, 2202 JC Noordwijk) of een e-mail met vermelding van naam en adres naar ledenadministratie@g-o-n.nl.

Over schenkingen, erfenissen en legaten: Hebt u wel eens overwogen om ons Genootschap “Oud Noordwijk” geld of goederen te schenken, of ons in uw testament op te nemen? De fiscus heeft ons volledige vrijstelling van successie- en schenkingsrechten verleend. Schenkingen kunt u fiscaal aftrekken onder bepaalde voorwaarden. Neem hierover contact op met onze penningmeester Kees Langeveld, telefoon 0645022569, email-adres: penningmeester@g-o-n.nl. Kijk ook op onze website www.museumnoordwijk.nl. Indien u overweegt ons in uw testament op te nemen kunt u voor een kort oriënterend gesprek met een notaris of het stellen van algemene vragen gratis terecht bij: Notariskantoor Noordwijk, telefoon 071-3640100 of e-mail info@noordwijknotarissen.nl.

Openingstijden Museum Noordwijk Jan Kroonsplein 4 Noordwijk aan Zee Van 1 april t/m eind september is Museum Noordwijk van maandag t/m zaterdag geopend van 10.00 uur tot 17.00 uur. Zondag van 11.00 uur tot 16.00 uur.

Openingstijden Streekmuseum Veldzicht Herenweg 144, Noordwijk Van medio april t/m eind september is Streekmuseum Veldzicht geopend op zaterdag en zondag van 14.00 tot 17.00 uur.

Van 1 oktober t/m eind maart is het museum geopend van dinsdag t/m zaterdag van 11.00 uur tot 17.00 uur.

Op zondag van 11.00 uur tot 16.00 uur.

Maandag gesloten.

Toegangsprijzen voor beide musea: € 5,- voor volwassenen en € 2,50 voor kinderen tot 12 jaar.

2

De Blauwdotter • nr. 187

COLOFON

Inhouds opgave

De Blauwdotter is een uitgave van het Genootschap “Oud Noordwijk” Redactie Michel van Dam, Koen Marijt, Peter Mulder, Jeroen Verhoog Beeldmateriaal BLOGnoordwijk, Delpher, Jaques Dekker, Erfgoed Leiden, Willem van den Haak, Ron Hoek, Koen Marijt, John van der Mark, Museum Noordwijk, Radstock Museum (Radstock/UK) Beeld cover: ”Wintertafereel met schaatsers bij een molen in Noordwijk (1813)” van de Amsterdamse kunstschilder Pieter Bartholomeusz Barbiers (1772-1837), met dank aan Ron Hoek.

"Noordmolen "De Eendracht", nu hoek Wilhelminastraat (Krocht) en Molenstraat. Het bruggetje ging over de Dinsdagsche Wetering die langs de Krocht liep en later werd overkluisd.

Vormgeving & Productie Mark van Amsterdam Maris Media, Noordwijk Reacties: Jan Kroonsplein 4, 2202 JC Noordwijk: redactie.blauwdotter@g-o-n.nl Het copyright op alle artikelen in dit blad berust bij het G.O.N. Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden over genomen of vermenigvuldigd, in welke vorm dan ook, dan na voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

4 Redactioneel

5 De Plaquette van Louis Dobbelmann 8 In Memoriam: Bert Koemans 9 Aanwinsten Museum Noordwijk 12 Jan Willem Bödeker: ‘bijna’ burgemeester van Noordwijk 16 Wat vond de Bond?

18 Een Engelsman in Noordwijk 23 Uit het Archief 24 Erop uit!

27 Sailing Home: Jaap van Roon 31 Een drama in Noordwijk aan Zee 34 Theodorus Overmeer, Noordwijks eerste architect (1899-1933) 40 Naar aanleiding van ...

42 Van het bestuur van het Genootschap “Oud Noordwijk”

SSN: 1381-1592

3

De Blauwdotter • Kerstnummer 2019

REDACTIONEEL

De Blauwdotter verschijnt drie maal per jaar. De voorliggende editie is niet een echt ‘Kerstnummer’, maar daarvoor is de frequentie van verschijnen ook te klein. We kennen ook geen Paas- of Pinksterennummer, noch een ‘Grote Vakantieblauwdotter’.

Het tijdstip van verschijnen is wel precies gekozen: wat is er mooier dan de nieuwe Blauwdotter te lezen in de donkere dagen aan het einde van het jaar onder de rijk versierde Kerstboom, nog nagenietend van copieuze diners? En wat is er mooier om familie en vrienden te verblijden met een mooi kerstgeschenk in de vorm van een abonnement op de Blauwdotter, annex een lidmaatschap van het Genootschap Oud-Noordwijk?

Deze Blauwdotter verhaalt van de belevenissen van een Engelse kostschooljongen in het Noordwijk van eind 18e eeuw. Van een dramatische gebeurtenis in 1958. Van een vergeten burgemeester, die nooit burgemeester werd. We gedenken twee bijzondere Noortukkers. We stuiten op een kunstwerk dat op de zolder van het raadhuis ligt weg te stoffen, maar ook op schitterende nieuwe aanwinsten voor Museum Noordwijk. We beginnen met twee nieuwe rubrieken: a) kritische meningen van Bond Heemschut over de bebouwing in de oude Noordwijken en b) bijzondere stukken uit het archief van Erfgoed Leiden en Omgeving. En er is het verhaal over een echte Noordwijkse architect, die her en der ook in Noordwijk zelf zijn sporen heeft achtergelaten. Blinkende kerstballen in een mooi opgetuigde boom.

De redactie wenst u voor de naderende kerstdagen en ook in het nieuwe jaar veel Blauwdotter-leesplezier. Voor wat betreft dat nieuwe jaar werkt de redactie al volop aan een speciaal nummer (of wellicht zelfs een speciale uitgave) over de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in alle Noordwijken. Die zal in het voorjaar verschijnen, als we gedenken dat Nederland en dus ook Noordwijk precies 75 geleden de oorlog achter zich konden laten.

Peter Mulder

4

De Blauwdotter • nr. 187

De Plaquette van Louis Dobbelmann Door Peter Mulder

De herkomst van de plaquette is onduidelijk en de vraag wat men ermee aan moest was nooit gesteld.

De plaquette wás er opeens: ze droeg de beeltenis van Louis Dobbelmann, oud-strijder in de Amerikaanse Burgeroorlog en daarna welbekend tabaksmagnaat in Rotterdam.

Louis Romuald Hubert Dobbelmann (1837 - 1901) vertrok in 1857 naar Amerika om aldaar zijn geluk te beproeven in handel en industrie. Maar toen in 1861 de Amerikaanse Burgeroorlog uitbrak meldde hij zich als vrijwilliger bij de Noordelijken. In 1865 keerde hij terug naar Nederland waar hij in Rotterdam een tabaksfabriek overnam, die hij al snel tot grote bloei bracht. Dobbelmann en zijn vrouw Maria Dobbelmann-Von Weise waren om gezondheidsredenen in 1896 naar Noordwijk gekomen, waar zij resideerden in de Villa Stirum aan de Prins Hendrikweg, hun tweede huis naast hun woning in Rotterdam.

Louis Dobbelmann bleek al langer aan een hartkwaal te lijden en bij gebrek aan enige vorm van effectieve behandeling of geneesmiddel, zocht men in dergelijke gevallen zijn heil in de geneeskrachtige werking van zuivere zeelucht. En die was in Noordwijk volop te vinden (in ieder geval toen). Louis zou uiteindelijk wel aan hartfalen overlijden,

in 1901, en niet in Noordwijk maar in San Remo. Zijn weduwe, Maria von Weise, hield erg van de Villa Stirum én van Noordwijk. Zij vestigde zich er al snel permanent en naar verluidt “regeerde ze daar over de talloze zomergasten, de dienstbodes, de huishoudster, genaamd ‘de juffrouw’, Kees de tuinman en Tinus de koetsier.” In Noordwijk genoot ze alom veel respect en stond ze bekend als een groot weldoenster, die onder meer fatsoenlijke kleding verstrekte aan minder bedeelde kinderen in het dorp. Ze stierf in 1931 op 92-jarige leeftijd.

Plaquette In mei 1980 was daar dan plotseling in een zaaltje in het Noordwijkse raadhuis die plaquette met de beeltenis erop van de oude Louis Dobbelmann, die 8o jaar eerder overleden was. »

De plaquette met Louis Dobbelmann nu verstoffend op de zolder van het Raadhuis.

5

De Blauwdotter • Kerstnummer 2019

De plaquette was gemaakt door de beeldhouwer Han Wezelaar, die getrouwd was met Liesbeth Dobbelmann, kleindochter van Louis en Maria Dobbelmann.1 De plaquette was door de nazaten-Dobbelmann ter beschikking gesteld aan de gemeente Noordwijk. Het object had tijdelijk een onderkomen gekregen in Museum Oud-Noordwijk, maar ruimtegebrek stond optimale conservering in de weg. Het was daarbij altijd de bedoeling geweest - in ieder geval van de nazaten - om de plaquette te plaatsen nabij de nog bestaande, zij het inmiddels geheel verbouwde Villa Stirum.

Maar de nieuwe eigenaar van de villa had daar niet veel trek in, zodat College van B&W

1) Liesbeth Wezelaar-Dobbelmann schreef overigens een mooie biografie over haar grootvader: “Louis Dobbelmann 1837-1901: Yankee en Rotterdammer”, Amsterdam 1997.

en Gemeenteraad uiteindelijk een beslissing moesten nemen over de definitieve bestemming van het kunstwerk. Het voorstel van B&W was om een muurtje te laten bouwen ergens op het Dobbelmannduin, waarin de plaquette dan kon worden ingemetseld. De Commissie Cultuur van de Gemeenteraad vond dat wel een mooi idee en ging dan ook snel met dat voorstel akkoord. Toch zou het even duren voordat een volgende stap kon worden gezet. Want het voorstel van het College van B&W kwam - enigszins gemodificeerd en aangepast - pas in januari 1981 terug in de Commissie, nuvoorzien van heuse ontwerpschetsen en met de aanwijzing van een nieuwe plek: de volière aan de Prins Hendrikweg. De ontwerp- schetsen werden door de Commissie echter afgedaan als ‘grafzerken’ en mevrouw Van Egmond, lid van dezelfde Commissie Cultuur, schetste eigenhandig een nieuw voorstel bij elkaar (nu inclusief een zitbank), alles bij elkaar voor de somma van 6000 gulden. De Commissie Cultuur ging snel akkoord.

Weggegooid geld Eind januari kwam het door de Commissie Cultuur geaccordeerde voorstel in de Gemeenteraad zelf. Het College van B&W had het voorstel voorzien van enige ronkende teksten, die duidelijk moesten maken dat de Dobbelmannen niet zo maar doorsnee-burgers waren geweest: de maatschappelijke betrokkenheid van mevrouw Dobbelmann passeerde weer de revue en ook de grote verdienste van Louis Dobbelmann bij het beplanten der duinen met Oostenrijkse dennen bleef niet onvermeld.

Verslag van de Raadsvergadering in de Leidse Courant van 29 januari 1981.

6

De Blauwdotter • nr. 187

Maar het was alles niet aan de Gemeenteraad besteed: Schaap van de PvdA vond het allemaal ‘weggegooid geld’ en hij voegde daaraan nog toe “dat je toch niet voor iedere willekeurige burger ergens een gedenkplaat gaat aanbrengen.” Hij kon rekenen op instemming van Willems van het CDA en Rubingh van de VVD, die het voorstel ook nogal begrotelijk vonden. Alkemade (CDA) toonde zich helemaal cynisch: hij zei al bij voorbaat zeer huiverig te staan tegenover ieder voorstel, waaraan de Commissie Cultuur zijn fiat gegeven had.

Burgemeester Bonnike was in situaties als deze meestal de enige die zich kon verheffen boven de artistieke benepenheid van de meeste raadsleden. Hij toonde zich boos op Alkemade vanwege diens cynische sneer naar de Commissie Cultuur. Maar hij was vooral ook teleurgesteld in de Raad, die weer eens een kans gemist had om de lokale geschiedenis en de mensen die daarvan onderdeel uitmaakten op respectvolle wijze te eren. De Leidse Courant vroeg zich af wat er nu met de plaquette ging gebeuren: “misschien zou zij worden bijgezet in de kelder van het raadhuis of misschien haalt Chiel Smit, de opkoper, haar wel op.” Dat laatste is niet gebeurd, hoewel het enig speurwerk vereiste om het kunstwerk te lokaliseren. Het blijkt zich - enigszins door de tijden aangetast - te bevinden op een stoffige plek, op de zolder van het raadhuis.

Bijgezet in een soortement van archiefwaar-niemand-raad-mee-weet of een afdeling-gevonden-voorwerpen-waarvan-niemand-op-de-hoogte-is.

Maar de plaquette is er dus nog wel. Op het gevaar af dat we een nieuwe discussie gaan ontlokken aan de Gemeenteraad met argumenten die wederom nogal kort door de bocht gaan, opnieuw de vraag: wat ware met dit bijzondere kunstwerk te doen? Ik zou zeggen: alsnog plaatsen op het Dobbelmannduin, waarvan Louis de naamgever was. Dat was eigenlijk een prima idee van het toenmalige College van B&W.

Het Koepeltje van Dobbelmann, inmiddels verdwenen.

7

De Blauwdotter • Kerstnummer 2019

In Memoriam Bert Koemans

Op 12 september jongstleden overleed Bert Koemans. Bert werd in 2003 benoemd tot erelid van het Genootschap “Oud Noordwijk”, maar de laatste jaren niet meer actief. Hij was van 1995 t/m 2002 bestuurslid van het G-O-N en - met zijn vrouw Cecilia - ook altijd zeer betrokken bij Museum (Oud-) Noordwijk: hij was tweede conservator (naast wijlen erelid en eerste conservator Leen van der Bent) en maakte o.a. de tentoonstelling over de Engelandvaarders in 2001. Samen met Leen van der Bent en met de overige vrijwilligers leverde hij een grote bijdrage aan het onderhoud van het museum en de collectie. Als oud “vissersman” ging Bert’s interesse vooral uit naar alle visserijartikelen (hij was ook nauw betrokken bij de visserijtentoonstelling in 2005). Bert deed ook veel voor De Blauwdotter en voor de fotogroep. Op de foto ziet u Bert Koemans achter de handkar samen met Leen van der Bent. De handkar - op zichzelf al een museumstuk - diende voor het vervoer van materialen van en naar het depot aan de Nieuwe Zeeweg.

Bert Koemans.

Bert Koemans en Leen van der Bent.

8

De Blauwdotter • nr. 187

Aanwinsten Museum Noordwijk Door Jaques Dekker

Hoe leuk kan het werk van een vrijwilliger zijn! Vroeger, en dan bedoelt ondergetekende in de vijftiger jaren van de vorige eeuw, beleefde ik het schatgraven op het Noordwijkse strand als een opwindend avontuur. Datzelfde gevoel komt bij mij boven borrelen als mensen hun zolder opgeruimd hebben en daar zaken hebben aangetroffen die mogelijk interessant voor het Museum Noordwijk kunnen zijn.

Iets dergelijks overkwam mij eind juli. In verband met mijn activiteiten voor Museum Noordwijk was ik bij de lijstenmakerij van Jos Prins. Nadat we het zakelijke gedeelte hadden doorgenomen wilde hij mij nog wat laten zien. Hij haalde een schetsboek te voorschijn dat hij recent gevonden had.

Hij vermoedde dat ik het waarschijnlijk wel interessant zou vinden omdat er achttien tekeningen in zaten waarbij op de achter

kant vermeld stond dat het om Noordwijk ging. De signatuur van de maker ontbrak, maar wel waren de schetsen voorzien van een datum. De tekeningen dateerden van 21 juli tot 31 juli 1896! Daar sta je dan met achttien 123 jaar oude tekeningen. De sensatie is helemaal compleet als de eigenaar ook nog aangeeft dat hij ze schenkt aan het museum! Dan begint de speurtocht. Welke stukjes Noordwijk kunnen we terugvinden?

Ter illustratie ziet u hierboven drie van de achttien tekeningen en op de volgende pagina twee werken waarin de gegevens van twee van de geschonken tekeningen ook te zien zijn. Bij het werk van Ludolph Berkemeier (boven) gaat het om het linker gedeelte van de tekening die De Kroft in Noordwijk aan Zee voorstelt en bij het werk van Daniël Noteboom (onder) gaat het om het bijna meest zuidelijke stukje van de Voorstraat in Noordwijk Binnen. »

9

De Blauwdotter • Kerstnummer 2019

George Frederik Teyssen George Frederik Teyssen werd op 15 maart 1873 geboren in Rotterdam. Als schilder was hij autodidact en had hij als bijnaam de heideschilder. Dat het heidelandschap één van z’n favoriete onderwerpen was, laat zich dan ook gemakkelijk raden.

Museum Noordwijk heeft recent vanuit het legaat van mevrouw Boelen, voormalig lid van het Genootschap Oud Noordwijk, een schilderij van G.F. Teyssen aan haar collectie mogen toevoegen. Teyssen heeft bij dit schilderij de directe omgeving van de Oude Jeroenskerk als onderwerp gekozen. Op de voorgrond is nog een deel van de muur te zien die ooit deel uitmaakte van de terreinbegrenzing van het voormalige St. Jeroensgesticht en later van het in 1914 gebouwde Huize Sint Jeroen.Als de op 7 september 1955 in Rijswijk (ZH) overleden George Frederik Teyssen nu op hetzelfde plekje als destijds had kunnen staan, had hij nog weinig kunnen zien van datgene wat hij in de twintiger jaren heeft geschilderd. De toren van de Oude Jeroenskerk is nog het enige herkenningspunt.

Het Genootschap Oud Noordwijk stelt zich tot doel het Noordwijkse erfgoed te bewaren en door te geven aan komende generaties.

Schilderijen zoals dit werk van Teyssen geven ons vandaag de dag en in de toekomst de gelegenheid ons een voorstelling te maken over hoe ons dorp er destijds heeft uitgezien.

10

De Blauwdotter • nr. 187

Hebt u nog verborgen schatten of wilt u lid worden van de groep vrijwilligers van Museum Noordwijk of bent u gewoon benieuwdnaar de schatten van Museum Noordwijk?

Loop dan gerust eens binnen! Ervaar hoe fantastisch het is om een bijdrage te kunnen leveren aan het bewaren van ons erfgoed.

Omgeving Oude Jeroenskerk, schilderij van G.F. Teyssen.

11

De Blauwdotter • Kerstnummer 2019

Jan Willem Bödeker: ‘bijna’ burgemeester van Noordwijk Door Koen Marijt

In diverse Nederlandse kranten valt op 18 juni 1943 te lezen dat de heer J.W. Bödeker te Rotterdam benoemd is tot burgemeester van Noordwijk.1 Slaan we echter de diverse Noordwijkse geschiedenisboeken open, dan komt zijn naam niet naar voren. Hoe is dit te verklaren?

Halverwege de Tweede Wereldoorlog worden er in steeds meer Nederlandse gemeenten burgemeesters vervangen om plaats te maken voor NSB’ers. Ook de Noordwijkse burgemeester Van de Mortel moet in mei 1943 het veld ruimen. Aanleiding voor zijn ontslag zijn de April-Meistakingen. Als de Duitse generaal Christiansen op 29 april 1943 een oproep plaatst dat alle Nederlandse oud-militairen zich moeten melden voor de Arbeitseinsatz in Duitsland, breken er stakingen uit. Eerst wordt het werk in Twente, en een dag later in het gehele land stilgelegd.

Burgemeester Van de Mortel heeft zich enkele weken daarvoor samen met andere burgemeesters verzameld in een groep om proberen een vuist te maken tegen de Duitse maatregel.2 Tevergeefs.

De Duitse bezetter reageert met harde hand op de stakingen en schiet met scherp op betogers: er vallen ruim 80 doden.3 Als de stakingen op 3 mei ten einde komen, volgen harde Duitse maatregelen. Tientallen stakers worden standrechtelijk geëxecuteerd.

12

Aankondiging benoeming Bödeker tot burgemeester van Noordwijk.

En er volgt een bestuurlijke zuivering. Ruim 33 burgemeesters waaronder Van de Mortel worden ontslagen.4 Wethouder Gerard Vogelaar neemt de functie over tot er een nieuwe burgemeester door de Duitsers wordt aangesteld. Dat zal niet lang duren.

In juni 1943 is er een nieuwe burgemeester benoemd voor Noordwijk: ene J.W. Bödeker uit Rotterdam.

1) https://www.delpher.nl/nl/kranten/results?query=b%C3%B6deker+noordwijk&page=1&coll=ddd 2) Peter Romijn, Burgemeesters in oorlogstijd. Besturen onder Duitse bezetting (Amsterdam 2006), 468.

3) Ibidem 477.

4) Ibidem 491.

De Blauwdotter • nr. 187

Op 5 juli ontvangt Vogelaar van de Commissaris van Zuid-Holland ook officieel bericht daarvan: ‘Besluit van de Rijkscommissaris voor bezette Nederlandse gebied, houdende de benoeming van J.W. Bödeker tot benoeming burgemeester uwer gemeente. Het originele benoemingsbesluit zal aan den benoemde bij de beëdiging worden uitgereikt.’5 Lid van de NSB Jan Willem Bödeker wordt op 10 augustus 1895 geboren in Vlaardingen.6 Hoe het zijn jeugd vergaat, is helaas niet duidelijk, maar op 14 juli 1921 treedt hij in het huwelijk met Theodora Scholte. Uit dit huwelijk zou slechts een dochter voortkomen. In de jaren ’20 en ’30 is Bödeker actief als makelaar en ook in de textielnijverheid. Hij weet het zelfs tot directeur van een grote textielfabriek in Vaals te schoppen. Als we de krantenberichten er op naslaan, blijkt hij de ene zaak te kopen, failliet te laten gaan en weer een ander te kopen.7 Makelaarspraktijk Bödeker in het Noorden des lands.

Dit blijft hij zijn gehele leven doen. Of dit zuivere koffie geweest is kunnen we betwijfelen. Bödeker sluit zich aan bij de NSB en zal tot hij in de gevangenis belandt in 1943 trots lid van die beweging blijven.

In de tweede helft van 1942 hoort Bödeker dat er een commissie van plan is om naar het Oosten (Rusland) af te reizen en aldaar mogelijkheden te bekijken Nederlandse industrieën op te richten.8 De studiereis wordt gemaakt en Bödeker mag mee, nadat hij in Utrecht bij het hoofdkantoor van de NSB toestemming heeft gevraagd. Hij heeft ook Russisch gestudeerd en dat komt goed van pas. Het initiatief van de reis ligt geheel in de lijn van de Nederlandsche Oost Compagnie (NOC) die in juni 1942 door Meinoud Rost van Tonningen wordt opgericht. Met de NOC-organisatie wil Rost van Tonningen Nederlandse koloniën stichten in door de Duitsers veroverde gebieden, met name Oekraïne, Estland, Letland en Litouwen, die zogenaamd door de Duitsers “bevrijd zijn”. Daarbij ziet de organisatie zichzelf als voortzetter van de traditie van de VOC.9 Niet voor niets lijken de naam en de afkorting NOC hier dan ook veel op. »

5) N ationaal Archief Den Haag, Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR), Dossier J.W. Bödeker.

6) https://www.genealogieonline.nl/stambomen-van-johan-scholte/I12790.php 7) NRC, 27-09-1921 en ‘Het Vaderland’, 19-09-1928.

8) CABR, dossier Bödeker.

9) https://www.geheugenvannederland.nl/nl/geheugen/view?coll=ngvn&identifier=EVDO02%3ANIOD05_4146

13

De Blauwdotter • Kerstnummer 2019

Na de reis adviseert Bödeker negatief terwijl de rest van het gezelschap de plannen in het Oosten wel wil doorzetten. Dit zal hem zeker niet in dank zijn afgenomen en Rost van Tonningen schrijft dan ook in een brief in januari 1943 om ‘voorzichtigheid te betrachten met J.W. Bödeker.’10 Burgermeestercursus Bödeker meldt zich in Utrecht bij de NSB alwaar geadviseerd wordt om zich beschikbaar te stellen voor het ambt van burgemeester.11 De NSB gaat zich voorbereiden op eventuele overnames van burgermeesterposities en worden zogenaamde burgemeesterscursussen gegeven. Bödeker meldt zich aan en doorloopt de cursus met succes. Hij krijgt een drietal examens over gemeenterecht, staatsrecht en gemeentelijke financiën.

Vooral dit laatste examen maakt hij erg goed, terwijl zijn kennis en begrip van staatsrecht matig zijn.12 Ook gaat hij als voluntair13 bij de gemeente Vaals aan de slag.

Na zijn tijd in Vaals wordt hij voorgedragen als burgemeester bij verschillende gemeenten, waaronder Rozendaal en Zevenbergen.

De Duitsers hebben echter andere kandidaten en Bödeker moet wachten.

In 1943 wordt Bödeker aangeklaagd voor feiten die hij in 1940 gepleegd zou hebben.

Zo heeft hij in dat jaar buiten de distributie-voorschriften om grondstoffen voor zijn fabriek gekocht.14 Daarnaast wordt hij ook aangeklaagd voor prijsopdrijving en zwarte handel en wordt hij uiteindelijk voor enkele weken veroordeeld. In hoger beroep wordt de straf bepaald op 14 dagen hechtenis en een boete van ruim 54.000 gulden.

14

En dan komt toch nog een benoeming als burgemeester. Zo verklaart hij na de oorlog zelf: ‘Na uit de hechtenis ontslagen te zijn, kwam het bericht van mijn officiële benoeming als burgemeester van Noordwijk, waarvoor ik toen bedankt heb. Met het argument, dat men geen menschen voor dergelijke functies moest benoemen, die een gevangenisstraf hadden ondergaan..’15 Of we de ‘nobele’ woorden van Bödeker voor het bedanken van het ambt voor waar kunnen aannemen, is wederom te betwijfelen. Op 14 juli 1943 stuurt hij stuurt nog een brief naar de Noordwijkse NSB’er Langendijk en schrijft: ‘Kameraad, Hartelijk dank voor al uwe moeite - ik heb echter besloten mijn benoeming niet aan te nemen. Met vriendelijke groeten Hou Zee.’16 Zijn benoeming wordt niet doorgezet en Noordwijk blijft tot december 1943 zonder officiële burgemeester. Dan wordt de NSB’er Gerhard Musegaas burgervader en hij zal dit tot mei 1945 blijven.

10) NIOD, 118: archief Departement van Bijzondere Economische Zaken, 2104 Brieven Rost van Tonningen.

11) CABR, dossier Bödeker.

12) CABR, dossier Bödeker.

13) onbezoldigd medewerker.

14) CABR, dossier Bödeker.

15) CABR, dossier Bödeker.

16) CABR, dossier Bödeker.

De Blauwdotter • nr. 187

Villa de Duintop Nog een interessant aspect die uit het dossier van Bödeker naar voren komt, is dat hij in Noordwijk villa De Duintop heeft gekocht. Die villa is voor de oorlog in handen van de Joodse familie Catz.

De familie vlucht in 1942 richting Zwitserland en Frankrijk om aan vervolging te voorkomen. De Niederlandische Grundstuck Verwaltung krijgt het pand in bezit.

De voornaamste doelen van deze organisatie zijn onteigening en verkoop van gebouwen. Bödeker koopt de villa voor 20.000 gulden. Waarom hij dit doet, is niet helemaal zeker. Zelf geeft hij het volgende aan: ‘Een Duitscher, directeur van een metaalfabriek in Würtemberg (Wernef) interesseerde zich in deze villa. Omdat ik meende de Duitsche vestiging zoveel mogelijk te moeten tegen gaan heb ik deze villa gekocht voor F. 20.000 in contanten.’

Aan Bödeker wordt gevraagd als vermogend man om zoveel mogelijk stukken op te kopen voor de Duitsers dat doen. En zo komt de villa in zijn bezit. Mijn inziens moet ook deze verklaring van Bödeker met veel voorzichtigheid worden bekeken. Zwarte handel, prijsopdrijving, rechtszaken en een gevangenisstraf. Deze feiten pleiten niet voor de man die bijna burgemeester van Noordwijk is geworden.

Bödeker zou in de zomer van 1942 bezoek hebben gehad van ‘enkele heeren uit het hoofdkwartier (lees: hoge NSB’ers)’ die hem meedeelde dat zij zich zorgen maakten over een grote hoeveelheid Duitsers in Nederland en de gebouwen die zij in bezit kregen.

Burgemeester Van der Mortel en zijn gezin.

15

Verder lezen?

Voor al â‚Ź17,50 per jaar ontvangt u de Blauwdotter thuis in de bus! aanmelden kan via penningmeester@g-o-n.nl