001-094_2NL_18252_Eulen_001-069_170308 25-01-16 15:08 Pagina 23
De uil als levensvorm
Irisdiafragma Uilen zijn geenszins dagblind, zoals wel wordt beweerd. In werkelijkheid kunnen ze beter zien naarmate er meer licht is. Dankzij de cilindervormige oogbol kunnen uilen tegen de zon in kijken. De vogels moeten hun gevoelige zintuigen echter tegen fel licht beschermen, waartoe ze enerzijds de pupillen tot een kleine punt kunnen vernauwen (de ogen werken hierbij onafhankelijk van elkaar) en bovendien kunnen ze ook de oogleden dichtknijpen. Spleetvormig geopende ogen zijn vooral typisch voor de sneeuwuil die – deels overdag actief – blootgesteld kan zijn aan het felle zonlicht op de met sneeuw bedekte toendra. Bovendien hebben enkele overdag jagende soorten, zoals de sperweruil en de steenuil, naar voren uitstekende wenkbrauwen die als bescherming tegen de zon kunnen dienen [73]. Omdat voor de kwaliteit van het driedimensionale zien niet alleen de naar voren gerichte blik bepalend is, maar ook de afstand tussen de ogen, zijn de kleine uilen in Ransuil
Houtsnip
23
dit opzicht in het nadeel. Ze kunnen dit echter door middel van slingeren, schommelen of draaien met de kop in zoverre compenseren, dat ze daardoor na elkaar verschillende gezichtspunten krijgen. Dergelijke ‘fixeerbewegingen’ zijn vooral typisch voor jonge uilen, die moeten leren hoe ze de afstand tot een zitplaats of prooidier moeten inschatten [60].
Blindvliegen en jagen op het gehoor Bij volledige duisternis zien ook uilen niets meer. Omdat hindernissen en landschapselementen in de habitat ‘uit het hoofd geleerd kunnen worden’, kunnen vele soorten zich snel en zeker voortbewegen (bijv. de vliegbaan van de kerkuil in geheel donkere kerktorens). Bij uilen ontbreekt de mogelijkheid van echolocatie, zoals de ZuidAmerikaanse vetvogel (Steatornis caripensis) heeft ontwikkeld. Vele uilen kunnen echter in volledige duisternis prooidieren ontdekken en lokaliseren dankzij de bijzondere specialisatie van hun gehoor: de gehooringang ligt vlak onder de buitenste oogrand Havik
Zomertortel
Wolf
Haas
Uilen hebben dankzij de overlapping van de blikvelden van de naar voren gerichte ogen een binoculair-driedimensionaal gezichtsveld, hetgeen noodzakelijk is voor het precies inschatten van de afstand tot de prooi (gezichtsveld van roofdieren (boven) in vergelijking met dat van prooidieren (onder); naar Festetics 1978).