Freewords 03

0 3 / Α Π Ρ Ι Λ Ι Ο Σ 2017

FREEWORDS OI ΛΕΞΕΙΣ ΕΛΕΥΘΕΡΑ ...ΠΕΤΟΥΝ

FREEWORDS

EDITORIAL [1+1=2] Αυτή είναι η αρχή για κάθε απόδοση αθροιστικού αποτελέσματος. Δυο μονάδες, αθροίζονται χωρίς να υπερτερεί κάποια έναντι της άλλης, από τη στιγμή που έχουν τα ίδια βασικά χαρακτηριστικά. Οι όποιες ιδιότητες που διαφοροποιούν την κάθε μονάδα έρχονται μετά, σα ξεχωριστό στατιστικό χαρακτηριστικό που αφορά άλλη ταξινόμηση. Πχ. δύο άνθρωποι, μια γυναίκα και ένας άνδρας. Δύο φρούτα, ένα μήλο και ένα πορτοκάλι. Δυο γυναίκες, δυο άντρες, δύο μήλα κ.ο.κ. Οι μονάδες παραμένουν μονάδες, συμμετέχουν και δίνουν ισοδύναμα το παραπάνω αποτέλεσμα. Ακόμη, 1+2=3. Εδώ, έχουμε το άθροισμα περισσότερων μονάδων. Δεν έχουμε κάτι καλύτερο επειδή ένας αριθμός έχει συγκεντρωμένες περισσότερες μονάδες και εμφανίζεται σα δύο. Υπάρχει κάτι μεγαλύτερο χωρίς να σημαίνει ότι κάποια μονάδα έχει μικρότερη αξία. Άλλωστε, έχουμε το ίδιο αποτέλεσμα αν είναι 1+1+1=3. Με τα παραπάνω, τουλάχιστον απλοϊκά, παραδείγματα θέλω να εκφράσω όσο πιο ξεκάθαρα γίνεται ότι δυο άνθρωποι είναι δυο άνθρωποι. Όλα τα υπόλοιπα, όπως είναι το φύλο,η καταγωγή, το ύψος,το πάχος,η ομορφιά, το χρώμα και ότι άλλο, είναι απλά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του καθενός μας που μας διαφορποιοιούν, χωρίς αυτόματα να θεωρούμε σα δεδομένο ότι είναι θεμιτό να γίνονται αφετηρία ρατσιστικής συμπεριφοράς. Ο κάθε άνθρωπος έχει κάτι που δεν έχει κάποιος άλλος και αυτό έχουμε υποχρέωση να το αναγνωρίζουμε και να το σεβόμαστε.

2

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

FREEWORDS

freewords / www.freewords.gr

ΜΙΧΑΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ 99, 115 27 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.:210 7482544, e mail: freewords@freewords.gr

Σε αυτό το τεύχος γράφουμε "Για την διαφορετικότητα": Αλέξανδρος Αραμπατζής, Σπύρος Διαμάντης, Κωστής Μακρής, Χριστίνα Μιχέλη, Δήμητρα Ξενάκη, Kρυσταλλένια Περάτη Αλεξάνδρα Πιπλικάτση, Γιώργος Σουλόγλου, Δήμητρα Σταύρου, Βασίλης Αρδάς & Ρούλα Μονογυιού

ΟΛΑ ΤΑ ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ FREEWORDS ΕΚΦΡΑΖΟΥΝ ΤΟΥΣ ΥΠΟΓΡΑΦΟΝΤΕΣ KI OXI KAT’ ΑΝΑΓΚΗ ΟΛΟΥΣ ΜΑΣ Οι φωτογραφίες που έχουν χρησιμοποιηθεί einai από το internet της φριντασ καλο ειναι απο το site www.wikiart.org/en/frida-kahlo ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

3

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ

Ι. Καποδιστριασ

τα απολογα για τον καποδιστριΑ

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, επιζωγραφισμένη λιθογραφία, Adam Friedel, 1830.

4

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

FREEWORDS

Στις 11 Ιανουαρίου του 1828, ο Ιωάννης Καποδίστριας αποβιβάζεται στην Αίγινα και αντικρίζει μια εικόνα αποκαρδιωτική. Διαβάζουμε τη δική του περιγραφή στα Απόλογα για τον Καποδίστρια του Γ. Τερτσέτη: «Είδα πολλά εις την ζωή μου, αλλά σαν το θέαμα όταν έφθασα εδώ εις την Αίγινα δεν είδα παρόμοιο ποτέ, και άλλος να μην το ιδεί… « Ζήτω ο κυβερνήτης, ο σωτήρας μας, ο ελευθερωτής μας! » εφώναζαν γυναίκες αναμαλλιάρες, άνδρες με λαβωματιές πολέμου, ορφανά γδυτά, κατεβασμένα από τις σπηλιές. Δεν ήταν το συναπάντημά μου φωνή χαράς, αλλά θρήνος. Η γη εβρέχετο από δάκρυα. Εβρέχετο η μυρτιά και η δάφνη του στολισμένου δρόμου από το γιαλό ως την εκκλησία. Ανατρίχιαζα, μου έτρεμαν τα γόνατα, η φωνή του λαού μού έσχιζε την καρδιά μου». Παρακάτω, στο ίδιο κείμενο, ορμώμενος απ’ όσα έζησε στην Αίγινα, ο πρώτος κυβερνήτης του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, διατυπώνει ορισμένες σκέψεις που, στο βάθος, είναι η αγωνία του μπροστά στο έργο που έχει αναλάβει: «Ως ψάρι εις το δίχτυ σπαράζει εις πολλούς κινδύνους ακόμη η ελληνική ελευθερία. Μου εδώσατε τους χαλινούς του κράτους. Τίνος κράτους; Μετρούμε εις τα δάκτυλα την επικράτειάν μας. Τ’ Ανάπλι, την Αίγιναν, Πόρο, Ύδρα, Κόρινθο, Μέγαρα, Σαλαμίνα. …Πού το θησαυροφυλάκιον του έθνους; Ακούω επουλήσατε και την δεκατιά του φετεινού έτους, πριν σπαρθεί ακόμα το γέννημα· ο τόπος είναι χέρσος, σπάνιοι οι κάτοικοι, σκόρπιοι εις τα βουνά και εις τα σπήλαια· το δημόσιο είναι πλακωμένο από δυο εκατομμύρια λίρες στερλίνες χρέος, άλλα τόσα ζητούν οι στρατιωτικοί, η γη είναι υποθηκευμένη εις τους Άγγλους δανειστάς· ανάγκη να την ελευθερώσομε και από τα άρματα του Κιουτάγια και του Αιγυπτίου. Δεν λυπούμαι, δεν απελπίζομαι· προτιμώ αυτό το σκήπτρο του πόνου και των δακρύων παρά άλλο· ο θεός μου τόδωσε, το παίρνω, θέλει να με δοκιμάσει· είμαι από τη φυλή σας· εις ένα μνήμα μαζί με σας θα θαφτώ· … Μη μου ζητείτε ζωγραφιές πολύτιμες εις οικοδόμημα ακόμη ατέλειωτο. Μέτρο μας και άστρο εις δεινά ελληνικά, θεραπεία ελληνική. Με το στόμα μας, όχι ως οι χειρούργοι της Ευρώπης κόφτοντες, αλλά με το στόμα μας να βυζαίνομε το έμπυο της πατρίδας μας διά να την γιάνομε». ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

5

AΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΡΑΜΠΑΤΖΗΣ

ΝΑΡΚΙΣΣΙΣΤΙΚΗ ΕΘΕΛΟΤΥΦΛΙΑ

Φρίντα Κάλο, Without hope

Ο Αλέξανδρος Αραμπατζής γεννήθηκε στη Δράμα το 1961. Σπούδασε νομικά στην Αθήνα. Ζει και εργάζεται ως δικηγόρος στη Δράμα. Λογοτεχνικά και κριτικά κείμενά του έχουν δημοσιευθεί σε πολλά περιοδικά ("Διαβάζω", "Μανδραγόρας", "Λέξη", "Παρέμβαση", κτλ) ενώ συγκαταλέγεται στους τακτικούς εισηγητές του Συμποσίου Ποίησης στην Πάτρα. Είναι πατέρας δύο παιδιών.

6

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

FREEWORDS

1.- Αχά, να, λοιπόν, που ξεμύτισες αγάπη μου.

- Ξεμύτισα; Τι εννοείς; Προηγήθηκε η μύτη μου της παρουσίας μου; - Ασφαλώς. Η μύτη είναι το όργανο της όσφρησης, σωστά; - Σωστά.

- Όλα τα πλάσματα του πλανήτη ξεμυτίζουν΄ ξεμυτίζουν για να μυρίσουν τον αέρα αν παραμονεύει κίνδυνος ή όχι.

- Νομίζω πως έχουμε χάσει πλέον αυτό το πλεονέκτημα, αγάπη μου. Σε σχέση με τα ζώα, εννοώ.

- Α, ναι, έτσι είναι. Ωστόσο παραμένει κάτι, ένα υπόλοιπο οσφρητικής ικανότητας της παρουσίας του κινδύνου.

- Δεν ξέρω. Bέβαια αν μυρίσουμε κάτι που καίγεται αμέσως θέτουμε όλον τον νευρικό μηχανισμό μας σε συναγερμό. Και ο συναγερμός φέρνει πάντα τον πανικό. Σε ζώα και σε ανθρώπους.

- Ασφαλώς, ασφαλώς.

- Κάτι καίγεται σ΄ αυτό το σπίτι, αγάπη μου; - Τι εννοείς;

- Δεν ξέρω . Κάτι όμως οσμίζομαι τελευταία.

- Μπα. Με καταπλήσσει η ικανότητα της όσφρησής σου να ενεργεί τόσο άμεσα. Λοιπόν, τι σε πληροφορεί η όσφρησή σου τελευταία; - Κάτι αόριστο, κάτι που έχει την οσμή μπαγιάτικου.

- Και τι μπορεί να είναι αυτό; - Τα πάντα. Από αισθήματα έως γεγονότα.

- Πολύ γενική επισήμανση και πολύ αόριστη, πράγματι.

- Πράγματι, αλλά μένει να διαψευσθεί.

- Ξέρεις ότι τελευταία παίζω το κεφάλι μου κορώνα γράμματα.

- Το ίδιο λες πάντα.

- Γιατί το ίδιο συμβαίνει πάντα. Απορώ πως γίνεται κι ένας από μηχανής θεός να εμφανίζεται τελευταία στιγμή και να με σώζει.

- ΄Εχεις το τυχερό σου άστρο λοιπόν. ΄Η μήπως κρύβεις κανένα φυλαχτό του διαβόλου; - Ξέρεις ότι απεχθάνομαι τα φυλαχτά. Είμαι απίστευτα λογοκρατούμενο όν, μέχρι αηδίας καμιά φορά δηλαδή. ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

7

➤

AΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΡΑΜΠΑΤΖΗΣ

➤

- Τι αυτοκριτική!

- Το συνηθίζω. Αλλά πάντα πολύ προτού πιω τον καφέ μου. Μετά τον καφέ παίρνει θέση στο μυαλό μου η κριτική των άλλων.

- Το ξέρω, Το ξέρω. ΄Εχω ιδίαν αντίληψιν, που λένε.

- Πάντα εκφέρω απόψεις που διχάζουν. Ακόμα και η αυτοκριτική μου είναι διχαστική: επαινώ τα λάθη μου όταν εκλαμπρύνουν τα ελαττώματά μου.

- Ασφαλώς! ΄Αλλωστε δεν μπορείς να ξεκολλήσεις από την ναρκισσιστική σου εθελοτυφλία.

- Κι όμως μπορώ, μπορώ…

- Ετοιμάζω τσάι. ΄Ερχεσαι; - Τσάι; ΄Όχι, τσάι. Θα προτιμούσα καφέ. Θα προτιμούσα γλυκό καφέ με μια φέτα μαρμελάδα.

- Ωραία, λοιπόν. Γλυκός καφές με μια φέτα μαρμελάδα.

- Ξημέρωσε για τα καλά. Η ανθρωπότητα ξεμυτίζει. Αλλά η ανθρωπότητα δεν έχει όργανο όσφρησης για να αντιληφθεί τον κίνδυνο. Η ανθρωπότητα είναι παντοδύναμη γιατί ο κίνδυνος την συναρπάζει. Το ξέρεις ότι ο κίνδυνος με απωθεί… και με συ8

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

ναρπάζει…

- Ο καφές σου αγάπη μου. Σου ετοιμάζω και την φέτα με την μαρμελάδα.

- Τέλεια. Θα είσαι πάντα η αγαπημένη μου Εύα.

2.Πότε μεσημέριασε; Δεν κατάλαβα πότε πέρασε η ώρα. Τελευταία σκέφτομαι πολύ. Πάρα πολύ. Αφαιρούμαι. Ναι, αφαιρούμαι. ΄Η καλύτερα να πω ονειροπολώ. Ναι, ονειροπολώ. Αφήνω τη φαντασία μου να φορτώσει το μυαλό μου μ' έναν καταρράχτη από ετερόκλητες εικόνες. Το μυαλό μου παλεύει. Το μυαλό μου είναι παλαιστής. Το μυαλό μου είναι παλαιστής βαρέων βαρών. ΄Εχω πολύ γερό μυαλό, αλλά το γερό μυαλό πρέπει συνέχεια να παλεύει. Και να νικάει. Πάντα πρέπει να νικάει. Και το μυαλό πρέπει πρώτα να νικάει το ίδιο το μυαλό του. Εύα, Εύα, είσαι εδώ; Η Εύα η γυναικούλα μου. Πόσα χρόνια παντρεμένοι! Σχεδόν από τότε που δημιουργήθηκε ο κόσμος. Εύα, αγάπη μου, έλα να μου φτιάξεις

FREEWORDS

ένα τσάι. Έναν καφέ έστω. Δεν απαντάει. ΄Ισως βγήκε έξω για ψώνια. Ποιος ξέρει. Τώρα βέβαια θα έχει πάρει τη σύνταξή της. Ε, βέβαια, βέβαια, τόσα χρόνια δουλειάς στην Τράπεζα, πρέπει επιτέλους να ξεκουραστεί. Μα γιατί δεν απαντάει; Που βρίσκεται; Μήπως έχει εραστή; Ω, Θεέ μου! Α, δεν το φαντάζομαι. Η Εύα δεν κρύβει μυστικά από μένα. Κρύβει άραγε; Δεν θέλω να το πιστέψω. Η Εύα ήταν πάντα κυρία. Η κυρία του σπιτιού. Η Εύα είναι ωραία γυναίκα. Είναι καλλονή. Το φεγγαρόφωτο την δείχνει λίγο χλωμή. Κατά τα άλλα είναι ροδαλή και στρουμπουλή σαν νεράιδα του δάσους. Τα χείλη της είναι κατακόκκινα και ματωμένα από τα δαγκώματα των εραστών της. Μα τι λέω… Ω, Θεέ μου… Ω, Θεέ μου… Ο γείτονας είπε ότι βρήκε το πόδι ενός δεινόσαυρου εντοιχισμένο σε μια παλιά μεσοτοιχία του τοίχου του. Η μεσοτοιχία αυτή πρέπει να είναι εκατομμυρίων ετών. Ο γείτονας σκοπεύει να στείλει το πόδι του δεινόσαυρου σε δια-

πρεπή επιστήμονα παλαιοντολόγο για να την μελετήσει. Μα αν το πόδι αυτό είναι το πόδι της Εύας μου; 3.- Μα τι σου συμβαίνει; - Το κρίμα στο λαιμό σου.

-Πως; - Είπα το κρίμα στο λαιμό σου.

- Μα για ποιο πράγμα; - Αν με πρόδωσες το κρίμα στο λαιμό σου.

- Ω, μα αγάπη μου, η προδοσία είναι η πρώτη πράξη της τραγωδίας. Η τελευταία είναι η εξορία.

- Και λοιπόν; - Και λοιπόν πάνε πολλά χρόνια τώρα που μ' έχεις εξορίσει από τη μνήμη σου. Αυτό που έχεις μπροστά σου πλέον δεν είναι η παρουσία μιας ανάμνησης, αλλά το φάντασμα μιας τύψης.

- Μα δεν είναι δυνατόν!

- Κοίτα λίγο πίσω, στο παρελθόν. Δεν υπήρξες παρά μια μαιμού της κακοτυχίας μου. Τώρα απέμεινες η μοναχική καρικατούρα του ριζικού σου.

- Εύα, περίμενε, στάσου, Εύα, αγαπημένη μου Εύα… ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

9

ΣΠΥΡΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ

Σύλλογος γονέων

Andrew Wyeth, Wind from the Sea

Με το που σηκώθηκα, χτύπησα στο ανοιχτό συρτάρι του κομοδίνου μου. Ξύπνησα και τη Μαρία δίπλα μου γιατί έβρισα, αλλά ξανακοιμήθηκε σχεδόν αμέσως, αφού μου είπε να μάθω να το κλείνω. Σήμερα ήταν η σειρά μου να ξυπνήσω το παιδί και να φτιάξω πρωινό και για τους τρεις. Σύμφωνα με το πρόγραμμα, σε είκοσι λεπτά θα ξυπνούσα τον Σωτηράκη και αμέσως μετά εκείνη.

10

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

FREEWORDS

Φρίντα Κάλο, The Bus

Ποτέ δεν κατάλαβα γιατί δε σηκωνόμαστε μαζί και λίγο αργότερα, μοιράζοντας την πρωινή προετοιμασία στα δύο. Η Μαρία πάλι πίστευε ότι έτσι ήταν καλύτε-

ρα. Τη μια μέρα όλα ο ένας, την άλλη όλα ο άλλος. Το ίδιο συνέβαινε και με τις δουλειές του σπιτιού, αλλά αυτό ας το αφήσουμε. Συνήθως πηγαίνω εγώ τον μικρό ➤ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

11

ΣΠΥΡΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ

➤

σχολείο, γιατί ξεκινάω νωρίτερα απ’ τη Μαρία για τη δουλειά. Έτσι λοιπόν και σήμερα, πριν ανοίξω την πόρτα, έλεγξα αν η τσάντα του μικρού ήταν έτοιμη, ήπια μια τελευταία γουλιά καφέ και φίλησα τη Μαρία πεταχτά αλλά έντονα. Εκείνη μου είπε ότι ο καφές ήταν νεροζούμι, αλλά θα συνέχιζε να μ’ αγαπάει. Οχτώ ακριβώς ήμασταν στην είσοδο του δημοτικού σχολείου. Αν εξαιρέσεις τον μανιώδη ψυχαναγκασμό μου με την ώρα, φρόντιζα να είμαι εκεί λίγο νωρίτερα, επειδή ήμουν μέλος του συλλόγου γονέων και κηδεμόνων. Οι σημερινές τυπικές πρωινές χαιρετούρες με κάποιους γονείς, περιείχαν την υπενθύμιση της γενικής συνέλευσης που είχε οριστεί για το ίδιο απόγευμα. Μπορεί να το είχα εντελώς ξεχάσει, αλλά ακολούθησα τη συζήτηση κανονικά και συμμετείχα σαν να το θυμόμουν. Με το που χτύπησε το κουδούνι φύγαμε όλοι βιαστικά, αφού συμφωνήσαμε ότι καλό θα 12

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

ήταν, ειδικά σήμερα, να μαζευτούμε στην ώρα μας. Μπήκα στο αυτοκίνητο και πήρα αμέσως τη Μαρία να της πω ότι θα πρέπει να πάει εκείνη να πάρει τον μικρό από τα Αγγλικά. Μου είπε το μυαλό μου και μια λίρα και ότι είχε πιλάτες. Χρειάστηκε να παραδεχτώ ότι είχε δίκιο, αλλά της εξήγησα πως από τη στιγμή που είχε οριστεί συνέλευση και το θέμα ήταν σχετικά σοβαρό, θα προτιμούσα να είμαι συνεπής σε αυτή μου την υποχρέωση. Συνέχισα λίγο πιο έντονα, θυμίζοντάς της ότι εκείνη επέμενε να είναι ένας απ’ τους δυο μας σώνει και καλά μέλος του συλλόγου, ενώ εγώ πάντα πίστευα ότι δεν έτρεχε και τίποτα να μην συμμετείχαμε. Μου απάντησε πως το ότι είχε δίκιο ήταν προφανές, αλλά αυτό τώρα της ήταν άχρηστο, ενώ με συμβούλεψε άλλη φορά, να μάθω να λέω στην ώρα τους και πιο φωναχτά αυτά που πραγματικά πιστεύω και ότι τώρα απλά θα χάσει το πιλάτες. Ήθελα να τη

FREEWORDS

ρωτήσω, γιατί τότε δεν έγινε εκείνη μέλος, αλλά αυτό μάλλον ήταν μια ερώτηση που έπρεπε να απαντήσω εγώ. Έκλεισα το τηλέφωνο χωρίς να πω τίποτα και ξεκίνησα για τη δουλειά. Η συνέλευση -η οποία σήμερα είχε κι αρκετούς γονείς που δεν ήταν μελη του Δ.Σ.- ξεκίνησε με μια φυσιολογική καθυστέρηση και γρήγορα μου μαρτύρησε ότι θα τελείωνε με μια μεγαλύτερη. Πράγμα πολύ αρνητικό αφού είχα έρθει κατευθείαν απ’ το γραφείο με ένα βαρύ κεφάλι, όπως αρκετοί ακόμα φαντάζομαι. Ήξερα πως το θέμα μας ήταν να συζητήσουμε και να καταγράψουμε τις δικές μας προτάσεις για την ομαλή ένταξη πενήντα δύο προσφυγόπουλων στο σχολείο, αλλά πιο πολύ να οργανώσουμε τα απαραίτητα για την εκδήλωση υποδοχής τους. Ξεκάθαρο. Αλλά όχι για όλους. Η διοίκηση έκανε μια περίεργη εισαγωγή που μου έφερε νύστα και μετά πρότεινε να γίνει ψηφο-

φορία για το αν όντως η πλειοψηφία των γονέων επιθυμεί τα παιδιά των προσφύγων στο σχολείο. Υποστήριξε, ότι η έκτακτη αυτή πρόταση οφείλεται σε κάποιες ενστάσεις και διαμαρτυρίες που τις χαρακτήρισε ήδη αρκετές, οπότε έκρινε πως είναι άκρως δημοκρατικό να επικρατήσει η πλειοψηφική γνώμη. Εντωμεταξύ ο κόσμος στη συνέλευση πλήθαινε και κάποιους γονείς ήμουν σχεδόν σίγουρος ότι τους έβλεπα για πρώτη φορά. Κάποιος από τους νεοεισερχόμενους που προφανώς δεν είχε την υπομονή να του δοθεί ο λόγος φυσιολογικά, διέκοψε λέγοντας έντονα ότι το υπουργείο δε σέβεται τη γνώμη μας και μας φορτώνουν με το ζόρι ένα τσούρμο ξένα παιδιά χωρίς να ρωτήσουν αν συμφωνούμε, πράγμα εντελώς αντιδημοκρατικό. Ένας άλλος, που προφανώς τον αγνόησε εντελώς, ανέφερε γενικά ότι η πρόταση που μόλις ανακοινώθηκε από τη διοίκηση δεν είχε κανένα νόΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

13

ΣΠΥΡΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ

ημα και ότι η δική μας δουλειά είναι απλά να βρούμε μια καλή λύση σε αυτό που μας ζητήθηκε, ήρεμα και ωραία, χρησιμοποιώντας τη δημοκρατικότητα που λέμε ότι έχουμε, σε κάτι πιο ουσιαστικό και αναγκαίο. Όπως ήταν αναμενόμενο, ακολούθησαν λίγα δευτερόλεπτα ευτυχώς μειοψηφικής -αλλά όχι αμελητέαςδυσαρέσκειας και στραβοκοιταγμάτων. Εκεί βρήκα την ευκαιρία και αφού συμφώνησα φωναχτά με τον προλαλήσαντα, επεσήμανα ότι τα προσφυγάκια θα έρθουν ούτως ή άλλως και επειδή όλοι είμαστε κουρασμένοι πρέπει να μπούμε στο ψητό και να μην κολλάμε σε μια διαδικασία την οποία θα βρούμε σίγουρα μπροστά μας πολύ σύντομα. Τότε ένας άλλος γονιός, πετάχτηκε λέγοντας ελαφρώς παθιασμένα αλλά πολύ ξεκάθαρα, ότι δε θέλει σε καμμιά περίπτωση να έρθουν αυτά τα παιδιά και ότι θα προτιμούσε ακόμα και να αλλάξει σχολείο. Του απάντησα περιέργως ήρεμα, 14

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

πως αυτό δε θα χρειαζόταν να το κάνει και ότι ίσως ήταν λίγο αδιάβαστος ή λάθος ενημερωμένος με το τι ακριβώς θα γίνει. Ότι είναι απλώς παιδάκια όπως τα δικά μας, που απλά θα τοποθετηθούν ομοιόμορφα σε δικά τους απογευματινά τμήματα και ευτυχώς το σχολείο έχει αρκετές αίθουσες για να φιλοξενηθούν, ώστε να αρχίσουν να διδάσκονται τα βασικά μαθήματα με τη βοήθεια κάποιων αναπληρωτών δασκάλων, με σκοπό να εγκλιματιστούν με το χρόνο μια χαρά στο σχολικό περιβάλλον. Επίσης εξήγησα ότι υπάρχει ρητή εντολή για τους απαραίτητους εμβολιασμούς, οπότε δεν υπάρχει στην ουσία κάποιος λόγος ανησυχίας. Μένει να συνεργαστούμε εμείς και οι δάσκαλοι και να μην είμαστε αρνητικά προκατηλειμμένοι. Αρκετοί έδειξαν να συμφωνούν, αλλά ο ίδιος επανήλθε ειρωνικά ισχυριζόμενος ότι δεν καταλαβαίνουμε και ότι όλο αυτό δε γίνεται τυχαία, αλλά εντελώς σκόπιμα και

FREEWORDS

σε βάθος χρόνου θα ενσωματωθούν στα πρωινά τμήματα και με αυτή τη λογική, σε λίγο θα μας στείλουν κι άλλα και θα φτάσουμε σε σημείο τα Ελληνάκια μας να είναι η μειοψηφία. Αφού είδε ότι κάποιοι τον ενθάρρυναν με δυο τρία παρόμοια σχόλια, πρόσθεσε ότι πρέπει να φανούμε σκληροί και να αρνούμαστε τέτοιες καταστάσεις που μας αποδυναμώνουν σαν λαό και κάπως ανορθόδοξα, κατέληξε ότι στο τέλος θα μας αλλάξουν και τη θρησκεία. Ωστόσο εγώ του αποκάλυψα, ότι αν συμβεί κάτι τέτοιο, τότε μάλλον ο ίδιος δεν είναι όσο θρησκευόμενος νόμιζε. Κάποιοι γέλασαν, αλλά αυτός άρχισε να βρίζει και να απειλεί, ενώ μου έδειχνε το σταυρό που φορούσε στο λαιμό του -μέσα απ’ το τραπεζομαντιλέ του πουκάμισό- και ένα κομποσκοίνι στο χέρι του, σαν αποδεικτικά στοιχεία της πίστης του. Εμένα πάλι, αυτή η αντίδραση μου προξένησε μια ανέκφραστη απορία και απ’ ότι φάνηκε δεν με

πείραξε καθόλου, ίσως επειδή δεν ήταν καν αυτό το ζητούμενο αυτή τη στιγμή. Η βαβούρα εντάθηκε για λίγο επειδή κάποιοι προσπάθησαν να υπερασπιστούν εμένα και κάποιοι εμφανώς λιγότεροι τον άλλο, αλλά άρχισε να σβήνει σύντομα μιας και κάποιοι γονείς άρχισαν να αποχωρούν. Σ’ αυτό το σημείο, πήρε το λόγο ένας γείτονας και φίλος, ρωτώντας αγανακτισμένα γιατί τόσος ντόρος και άρνηση που κάποια παιδιά πρέπει να μάθουν να διαβάζουν και να γράφουν. Απόρρησε ποιοι είμαστε εμείς που θα τους εμποδίσουμε, τι σημασία έχει που δεν είναι Ελληνάκια και τι κακό τέλος πάντων νομίζουν κάποιοι ότι θα πάθουμε εμείς και τα παιδιά μας. Αναρωτήθηκε αν κάποιοι φοβούνται μήπως μας κλέψουν τη μόρφωση μέσα απ’ τα χέρια μας επειδή θα χρησιμοποιούν τις αίθουσές μας, ενώ αύξησε λίγο ακόμα τον τόνο του, λέγοντας ότι θέλουν δε θέλουν να καταλάβουν μερικοί και μερικές, τα παιδιά ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

15

ΣΠΥΡΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ

αυτά, έχουν ακριβώς τα ίδια δικαιώματα με τα δικά μας και ένα σωρό ακόμα ακάλυπτες βασικές ανάγκες και αυτοί και οι οικογένειές τους, λόγω της κακής τους τύχης, οπότε καλό είναι να είμαστε λίγο προσεκτικοί στο τι λέμε και τι κάνουμε, ειδικά όταν έχουμε συνηθίσει να μιλάμε πάντα από ασφαλές βήμα. Δε μίλησε κανένας άλλος για λίγα δευτερόλεπτα, οπότε ο πρόεδρος του Δ.Σ. πήρε πάλι τα ηνία, ζητώντας από τους αρκετούς ακόμα παρευρισκόμενους διάφορες προτάσεις και σκέψεις για την εκδήλωση υποδοχής των παιδιών. Γύρισα σπίτι γύρω στις εννιά ανόρεχτος. Ο μικρός ετοιμαζόταν να ξαπλώσει και η Μαρία χαλάρωνε στον καναπέ τρώγοντας γιαούρτι. Της είπα ότι δεν πεινούσα και πήγα να κάνω ένα ντους αφού έβαλα τον μικρό στο κρεβάτι του. Εκείνη δεν έκανε απολύτως τίποτα εκτός απ’ το να προσθέσει λίγο ακόμα μέλι στο κεσεδάκι της. Όταν βγήκα, κάθισα στο σαλόνι 16

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

μαζί της και το πρώτο πράγμα που άκουσα, ήταν να μην τολμήσω να της ξανακλείσω το τηλέφωνο στα μούτρα. Της είπα ότι αυτό ήταν κάτι που το είχα ήδη ξεχάσει, χωρίς να με ενδιαφέρει ιδιαίτερα που δεν ήταν καθόλου καλή απάντηση. Έκλεισα την τηλεόραση χωρίς να την ρωτήσω και άρχισα να μιλάω για τη συνέλευση και ότι καλώς εχόντων των πραγμάτων, θα υποδεχτούμε τα προσφυγάκια την μεθεπόμενη εβδομάδα. Πήγε να μιλήσει, αλλά την έκοψα προσθέτοντας ακόμα, ότι αποφασίσαμε η κάθε οικογένεια να πάει μια φυσιολογική ποσότητα με φαγώσιμα για την εκδήλωση υποδοχής. Έκανε δυο τρία σχόλια απλά για να τα κάνει και μετά με ρώτησε αν προτιμάω τυροπιτάκια ή λουκανικοπιτάκια. Δεν απάντησα καν, οπότε επέλεξε από μόνη της τα τυροπιτάκια, επειδή κάποια παιδιά μπορεί να μην έτρωγαν κρέας. Επανήλθε σχολιάζοντας, ότι πάντως αν το σκεφτεί κανείς και οι δυο μεριές έχουν δίκιο. Ότι κατα-

FREEWORDS

λάβαινε κατά κάποιο τρόπο τους γονείς που αντέδρασαν αρνητικά και μάλιστα τους έδωσε σαν ελαφρυντικό για τη στάση τους, τον φόβο και την ανησυχία που έχουν για την ασφάλεια των παιδιών τους. Της απάντησα ότι αποκλείεται να έχουν ανησυχήσει και φοβηθεί περισσότερο από γονείς που για να είναι αυτή τη στιγμή στη χώρα μας -είτε από επιλογή είτε όχι- έχουν ρισκάρει τη ζωή τη δική τους και των παιδιών τους, έχοντας χάσει ακόμα και κάποια απ’ αυτά στη διαδρομή. Ότι για μένα, είναι εντελώς προφανές ότι πρέπει να βοηθηθούν και να τους δοθεί η δυνατότητα να μπουν στο κοινωνικό μας σύνολο με φυσιολογικότητα. Να αγκαλιαστούν. Που σημαίνει ότι είναι αναγκαίο να ανοίξουμε και μεις τα χέρια μας. Αλλά για να συμβεί αυτό θα πρέπει να θυμηθούμε ότι δεν είμαστε μόνο εμείς γονείς. Και σηκώθηκα για το υπνοδωμάτιο. Εκείνη πρόλαβε να με ρωτήσει τι

στο καλό έχω πάθει και να πει συγκρατημένα φωναχτά, ότι δεν είναι εναντίον μου και δε διαφωνεί ακριβώς. Ξαναβγήκα απ’ το δωμάτιο απλά για να ανακοινώσω, ότι από αύριο θα σηκωνόμαστε μαζί και θα μοιραζόμαστε την πρωινή προετοιμασία. Απόρρησε αλλά συμφώνησε, λέγοντας μόνο, ότι αύριο ούτως ή άλλως ήταν η σειρά της να σηκωθεί νωρίτερα. Της είπα ότι δεν με πείραζε και ότι το ίδιο θα γίνεται και με τις δουλειές του σπιτιού. Ξαναπήγα μέσα, ελαφρώς εντυπωσιασμένος και από μένα, αλλά και που δεν ακούστηκε κάποια απάντηση. Μπορεί να έφταιγε που πρώτη φορά αντιδρούσα έτσι. Μπορεί και όχι. Η Μαρία ήρθε μετά από λίγο και ξάπλωσε και εκείνη. Εγώ συνέχισα να στριφογυρίζω στο κρεβάτι. Λίγα λεπτά μετά, αφού κατάλαβα ότι ούτε εκείνη είχε ύπνο, της είπα συγνώμη και ότι την αγαπάω. Γέλασε -λογικά αυθόρμητα- λέγοντας ότι δεν ήξερε ποιο από τα ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

17

δύο ήταν αλήθεια. Εγώ απ’ τη μεριά μου, ήλπιζα να είναι και τα δύο, αλλά αυτό που με ένοιαζε περισσότερο αυτή τη στιγμή ήταν το πρώτο, πράγμα που με έκανε ακόμα πιο χάλια και κατ’ επέκταση ακόμα πιο ξάγρυπνο. Την πλησίασα ξεκάθαρα για να κάνουμε σεξ και ευτυχώς ανταποκρίθηκε θετικά. Ήξερα πολύ καλά ότι ήταν το μόνο που θα αθώωνε τη συναισθηματική μου σύγχυση και ανασφάλεια. Τουλάχιστον μέχρι να με πάρει ο ύπνος.

Ο Σπύρος Διαμάντης στα είκοσι έξι του χρόνια, έχει καταφέρει να φέρει εις πέρας το πρώτο του-εφηβικό τότε-όνειρο, σπουδάζοντας μαθηματικά. Παράλληλα βέβαια -για να μπούμε και στο θέμα μας- έκανε συχνά πυκνά τις επισκέψεις του στην αχανή βιβλιοθήκη της λογοτεχνίας. Ωστόσο πάντα γέμιζε τύψεις για τα βιβλία που δεν διάβαζε, πόσο μάλλον γι αυτά που άφηνε στη μέση, αλλά αυτό είναι άσχετο. Όσον αφορά τις επισκέψεις του στο χώρο της γραφής, αυτές θα μπορούσαμε να πούμε ότι, ξεκίνησαν αρκετά αθόρυβα, σε μικρή ηλικία, κυρίως με την καταγραφή κάποιων σκέψεών του σε διάφορα χαρτάκια, τα οποία τώρα που το έφερε η κουβέντα απ’ ότι λέει ο ίδιος, ούτε που θυμάται από πότε αγνοούνται. Το τελευταίο διάστημα -για να επανέλθουμε στο θέμα- ενήλικος πια, αποφάσισε να της ξαναχτυπήσει την πόρτα, οργανωμένος πλέον, κρατώντας μολύβι και μπλοκ σημειώσεων και η αλήθεια είναι, πως τον δέχτηκε υπερβολικά θερμά, καθιστώντας μάλλον την επίσκεψή αυτή αρμένικη. Υ.Γ. Όσον αφορά το δεύτερο του όνειροενήλικο κι αυτό τώρα πια-είναι, να παραμείνει αυτή η βίζιτα που προαναφέραμε, αρμένικη.

18

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

Φρίντα Κάλο, Diego and I

ΣΠΥΡΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ

FREEWORDS

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

19

KΩΣΤΗΣ ΜΑΚΡΗΣ

Οι λύκοι κι εγώ

20

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

FREEWORDS

Ίσος εγώ με έναν λύκο; Εκεί που ο Μόγλης δέχεται μαθήΈχω εγώ το ίδιο αίμα με έναν πάνματα από τον αρκούδο Μπαλού και τον μαύρο πάνθηρα Μπαγκίθηρα; Κι αυτός είναι ίσος με μιά χελώνα ρα; κι έναν πίθηκο; «- Εσείς κι εγώ έχουμε το ίδιο Είμαι ίσος εγώ με μια αρκούδα; αίμα, είπε ο Μόγλης με αρκουΜε έναν πύθωνα; δίσια προφορά όπως συνηθίζουν Είναι μια άσπρη φώκια ίση με όλα τα ζώα που κυνηγούν. εμένα; - Καλά. Τώρα πες μας τα λόγια Είμαι ίσος με έναν Εγγλέζο; για τα πουλιά. Με έναν Γερμανό; Ο Μόγλης ξαναΤα βιβλία Με έναν πρόσφυείπε τα ίδια λόγια του Κωστή Α. Μακρή σφυρίζοντας στο γα απ’ τη Συρία; «Ο Πιοζ Νάμε τέλος σα γεράκι. Δεν είμαστε καλά... και οι πέντε γάτες» και - Τώρα για τα φίΑπό πού κι ως «Η Εβίτα που νίκησε πού; δια, είπε ο Μπατα Αποθαρρύνια» Πού τα είδαγκίρας.» κυκλοφορούν τε γραμμένα όλα από τις Εκδόσεις Πατάκη. αυτά; Ή εκεί που η λυΑ… Τώρα που κομαμά του Μόλέω γραμμένα. γλη, ο Ράσκα ο Δαίμονας -όπως Ναι… μας συστήνεται- λέει στον τίγρη Θυμήθηκα που τα έχω δει γραμΣιρκάση: «Λοιπόν, κι εγώ ο Ράσκα, ο Δαίμένα… Όχι έτσι ακριβώς, αλλά περίπου. μονας, σου απαντώ. Το μωρό του ανθρώπου είναι δικό μου, ΛούΈχετε διαβάσει τον Μόγλη; Το γκρη, και θα μείνει δικό μου. Κα«Βιβλίο της ζούγκλας»; νένας δε θα το σκοτώσει. Θα ζήσει Του «ιμπεριαλιστή» και «αποικικαι θα τρέχει να κυνηγά μαζί με το κοπάδι μας. Κι εσύ που κυνηγάς οκράτη» Ράντγιαρντ Κίπλινγκ; ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

21

➤

KΩΣΤΗΣ ΜΑΚΡΗΣ

➤

τα μικρά γυμνά παιδιά, εσύ που σκοτώνεις τα ψάρια και χάφτεις τα βατράχια, φυλάξου! Γιατί στο τέλος θα κυνηγήσεις κι εσένα τον ίδιο. Τώρα βγες από δω μέσ, γιατί μα το ζαρκάδι που σκότωσα -και ξέρεις πως εγώ δεν τρώγω ψοφίμια- τσουρουφλισμένο αγρίμι της ζούγκλας, θα γυρίσεις στη μάνα σου ακόμα πιο κοντός από την ώρα που γεννήθηκες. Πήγαινε!» Αναφέρω τον Μόγλη, το βιβλίο της ζούγκλας, επειδή ήταν ένα από τα πρώτα βιβλία που με έκαναν να προβληματιστώ -όχι απ’ το πρώτο διάβασμα αλλά πολύ αργότερα- πάνω στο πώς γίνεται μερικοί άνθρωποι να γράφουν με τέτοια ευαισθησία για τη σχέση μεταξύ ανθρώπων και ζώων και οι ίδιοι να μην αντιδρούν στη σκληρότητα της χώρας τους και των συμπολιτών τους απέναντι σε κατακτημένες χώρες και λαούς υπόδουλους. Ένα παράδειγμα είναι ο Τζόζεφ Ράντγιαρντ Κίπλινγκ* (Joseph Rudyard Kipling), που γεννήθηκε στη Βομβάη της (Βρετανικής τότε) Ινδίας στις 30 Δεκεμβρίου 1865, έζησε 22

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

στην Ινδία μέχρι τα έξι του χρόνια οπότε επέστρεψε με την οικογένειά του στην Αγγλία και πέθανε στο Λονδίνο 18 Ιανουαρίου 1936) Την ίδια περίπου εποχή που διάβαζα τον Μόγλη -το έχω διαβάσει πάνω από δέκα φορές, όπως πολλά βιβλία που μου αρέσανε- διάβαζα αποσπασματικά το βιβλίο του Μπέρτραντ Ράσελ**, «Η Μάστιγα του Αγκυλωτού Σταυρού». Ένα μνημειώδες βιβλίο για τις θηριωδίες του Ναζιστικού καθεστώτος στη Γερμανία του Γ’ Ράιχ, με εφιαλτικές εικόνες από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Γερμανών Ναζί. Μην τα βάλετε με τους γονείς μου, που στην ηλικία των 10 περίπου χρόνων διάβαζα τέτοια βιβλία. Διάβαζα και τέτοια και άλλα. Τα βιβλία ήταν στη βιβλιοθήκη και ό,τι θέλαμε το παίρναμε. Ανοίγαμε και κάτι τόμους με πίνακες ζωγραφικής και μαζί με τον αδερφό μου χαζεύαμε τα γυμνά κορμιά των γυναικών. Και στα Ελληνο-Αγγλικά λεξικά οι πρώτες λέξεις που κοιτάζαμε ήταν «πορδή», «κώλος» και

FREEWORDS

τέτοια. Ξεφεύγω όμως από το θέμα της διαφορετικότητας. Είναι εντυπωσιακό να σκεφτεί κανείς ότι η Ναζιστική νομοθεσία για την προστασία των ζώων ήταν από τις φιλόζωες στην ανθρώπινη ιστορία. Ο Ναζισμός που ρήμαξε, με τη «μάστιγα του αγκυλωτού σταυρού», κάθε έννοια ανθρωπιάς, υπήρξε «υπερασπιστής» των δικαιωμάτων των ζώων. Είναι προφανές ότι οι Ναζί θεωρούσαν τους Εβραίους, τους ομοφυλόφυλους, τους τσιγγάνους, τους σλάβους, τους διανοητικά καθυστερημένους και τους κομμουνιστές πολύ πιο ασήμαντα όντα από τα άλλα ζώα και οπωσδήποτε πιο επικίνδυνα για το «καθαρό ανθρώπινο είδος». Τι σημαίνει όμως «ίσως αλλά διαφορετικός»; Και γιατί ξεκίνησα το γραφτό μου με τα ζώα κι όχι με το «είδος» μου; Ίσως επειδή ξέρω πολλούς ανθρώπους που είναι φιλόζωοι με τα διαφορετικά «ζώα» και μισάνθρωποι

με τα όμοια σε αυτούς ζώα. Ή, μάλλον, θεωρούν πολύ πιο διαφορετικούς κάποιους ανθρώπους από το δικό τους είδος και νιώθουν πιο κοντά σε άλλα είδη. Δεν το θεωρώ παράλογο αυτό. Αν θεωρήσουμε το ανθρώπινο είδος ως το πιο αρπακτικό είδος στον πλανήτη, το πιο καταστροφικό και το μοναδικό που έχει διαπράξει τόσα και τέτοια, κατά συρροήν, ειδεχθή εγκλήματα κατά των άλλων ειδών αλλά και κατά του ίδιου του του είδους, είναι αρκετά φυσικό να δεχτούμε ότι υπάρχουν άνθρωποι που αγαπάνε περισσότερο τα σκυλιά, τις γάτες, τους χιμπατζήδες, τους γορίλες, τα δελφίνια και τα καναρίνια απ’ όσο τους Ναζί (παλαιούς και νέους), τους φασίστες, τους ρατσιστές κάθε απόχρωσης, τους ιδεοληπτικούς και κάθε άλλον φορέα λειψής αλλά εξουσιαστικής νοημοσύνης. Κι από την άλλη μεριά, μπορούμε να δεχτούμε ότι κάποιος που μισεί τους Εβραίους, τους Τσιγγάνους, τους Αφρικανούς, τους ομοφυλόφιλους και τους κομμουνιστές, μπορεί να νιώθει πιο κοντά σε έναν ➤ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

23

KΩΣΤΗΣ ΜΑΚΡΗΣ

➤

σκύλο, μια σαύρα, ένα γατί ή έναν κροκόδειλο. Είναι και θέμα νοημοσύνης… Και τώρα που λέω «νοημοσύνη», ας μην θεωρηθώ ελιτιστής από μερικές βιαστικές και μερικούς βιαστικούς. Μην νομίσετε ότι καμαρώνω για την «ξεχωριστή» νοημοσύνη μου κι ότι θεωρώ τους άλλους βλάκες. Με όσους διαφωνώ δηλαδή σε ζητήματα οικουμενικής συνείδησης και θεώρησης των πραγμάτων. Γιατί ακόμα και τους κλινικά ηλίθιους, τους θεωρώ ισότιμους με εμένα «κατοίκους», «νομείς» και «νόμιμους καταναλωτές» των αγαθών του πλανήτη μας. Η νοημοσύνη ήταν και παραμένει ένα μεγάλο μυστήριο για μένα. Η νοημοσύνη των ανθρώπων, των θηλαστικών, των εντόμων. Ακόμα και των φυτών, αν υπάρχει τέτοιο πράγμα. Όλων των πλασμάτων που κατάφεραν να επιβιώσουν όχι με την ισχύ -όπως μερικοί παρεξηγούν την εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου- αλλά με την προσαρμοστικότητα στο περιβάλλον τους. Φυσι24

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

κό και κοινωνικό. Μετά από σχεδόν 58 χρόνια αδιάλλειπτης ανάγνωσης βιβλίων και με τα 10 τελευταία χρόνια να έχω καθημερινή συγγραφική δραστηριότητα, αυτό που μπορώ να πω είναι ότι μου είναι πολύ δύσκολο να ορίσω, να εξερευνήσω ή να κατανοήσω τις διάφορες μορφές νοημοσύνης ανθρώπων και ζώων. Μου είναι πιο εύκολο να τις επινοώ. Ένα παράδειγμα επινόησης ενός είδους αμφίθυμης περιβαλλοντικής νοημοσύνης (εκτός των άλλων αρετών του) είναι και ο Πιοζ Νάμε. Ο βασικός χαρακτήρας στο βιβλίο μου «Ο Πιοζ Νάμε και οι πέντε γάτες». Μέσα από την προσπάθειά μου να ξεμπλέξω τις μέσα μου μπερδεμένες και αντικρουόμενες θέσεις μου για την ανθρώπινη καλοσύνη, κακία, απληστία αλλά και αγάπη απέναντι στο περιβάλλον, επινόησα ένα παιδί που είναι ταυτόχρονα καταραμένο και ευλογημένο. Όπως ίσως να είναι κάθε άτομο του ανθρώπινου είδους. Η «κατάρα» είναι η πιθανότητα να

FREEWORDS

γίνει κληρονόμος του Οφιμέδοντα. Ενός αρχέγονου υπερασπιστή όλων των ειδών του πλανήτη εναντίον του ανθρώπινου είδους, του «σφετεριστή» όλων των εξουσιών και ολετήρα των άλλων ειδών. Ο Οφιμέδων είναι αρχαίος εχθρός του ανθρώπου και σύμμαχος του πλανήτη. Και επειδή έχει διακρίνει στον Πιοζ Νάμε ένα σημάδι φιλίας και αγάπης προς τα ζώα και τα δέντρα, θέλει να τον κάνει σύμμαχο και κληρονόμο του. Αυτή είναι η μια όψη της «κατάρας» που βαραίνει τον Πιοζ Νάμε. Η ευλογία του είναι ο ίδιος ακριβώς ο λόγος που τον κάνει «εκλεκτό» για τον Οφιμέδοντα: η μεγάλη αγάπη του για το περιβάλλον και όλα τα όντα που συνυπάρχουν στον πλανήτη. Ανθρώπους, ζώα, φυτά. Αναφέρω εδώ το βιβλίο μου για δυο λόγους. Ο ένας είναι διαφημιστικός και δεν ντρέπομαι καθόλου. Είναι φυσικό να θέλω να διαβάσουν το βιβλίο μου πολλοί άνθρωποι και περισσότερα παιδιά. Ο άλλος είναι για να δείξω ότι

το ζήτημα της ισοτιμίας των διαφορετικών όντων, ανεξάρτητα αν ανήκουν στο ίδιο ή διαφορετικό είδος, με απασχολεί από παλιά. Πώς έγινε αυτό; Δεν ξέρω. Αυτό που ξέρω είναι ότι οι απαντήσεις που έχω είναι λιγότερες από τις ερωτήσεις που συνεχώς αναφύονται. Αν μου ζητούσε κάποιος να νομοθετήσω για την προστασία του περιβάλλοντος και την αποδοχή της διαφορετικότητας, δεν θα ήξερα πώς να το κάνω. Το μόνο που έχω να πω είναι να κοιταζόμαστε συχνά στον καθρέφτη, να μελετάμε τους ιστούς των αραχνών, να παίζουμε με σκυλιά και με γατιά, να ασκούμαστε στην αγάπη με τους ανθρώπους και κάθε άλλο πλάσμα, συμπεριλαμβανομένων των φυτών, και να μη θεωρούμε τον εαυτό μας ως το πιο σημαντικό ον στο σύμπαν. Χωράμε όλοι στον Πλανήτη μας. Κι αν μπορέσουμε να γλιτώσουμε από τις διάφορες «μάστιγες» που μας απειλούν -απληστία, μισαλλοδοξία, εγωπάθεια, άγνοια, ιδεολη- ➤ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

25

➤

ψία, πολλών ειδών ρατσισμοί και άλλα ναρκισσιστικά ελαττώματαίσως καταφέρουμε να κάνουμε το μάθημα της αγάπης το πιο σημαντικό μάθημα για τα σχολεία μας. Και ίσως έτσι καταφέρουμε να επιβιώσουμε κι εμείς και ο όμορφος Πλανήτης μας. Η μεγάλη μας μητέρα και πατρίδα. Ή, τουλάχιστον, αν τύχει και καταστραφεί να μην είμαστε εμείς οι αίτιοι. ❏ Τα αποσπάσματα του «Μόγλη» είναι από το βιβλίο «Ο ΜΟΓΛΗΣ, ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΖΟΥΓΚΛΑΣ» ΤΟΥ «ΡΙΝΤΓΙΑΡΝΤ ΚΙΠΛΙΝΓΚ» (sic) στη σειρά ΚΛΑΣΣΙΚΗ (sic) ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΝΕΩΝ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ: Μ. ΠΕΧΛΙΒΑΝΙΔΗΣ &Σια Α.Ε., Αθήνα, 1960. Παραπομπές: *Τζόζεφ Ράντγιαρντ Κίπλινγκ (Joseph Rudyard Kipling). Συγγραφέας, ποιητής, μυθιστοριογράφος, δημοσιογράφος. Γεννήθηκε στη Βομβάη της (Βρετανικής τότε) Ινδίας στις 30 Δεκεμβρίου 1865, έζησε στην Ινδία μέχρι τα έξι του χρόνια οπότε επέστρεψε με την οικογένειά του 26

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

στην Αγγλία και πέθανε στο Λονδίνο 18 Ιανουαρίου 1936. Πηγή ** Ο Μπέρτραντ Άρθουρ Γουίλιαμ Ράσελ (Bertrand Arthur William Russell, 18 Μαΐου 1872 – 2 Φεβρουαρίου 1970) ήταν Άγγλος φιλόσοφος, μαθηματικός και ειρηνιστής. Ο Ράσελ ως συγγραφέας και άνθρωπος συνέχισε την οικογενειακή παράδοση στην πολιτική σκέψη και δράση, με αντιπολεμική δράση. Γεννήθηκε στην ακμή της Βρεταννικής Αυτοκρατορίας. Πέθανε από γρίπη, έναν αιώνα αργότερα, όταν η Βρετανία είχε περάσει δύο παγκόσμιους πολέμους. Έκανε κριτική στα πυρηνικά καθώς και την εισβολή των ΗΠΑ στο Βιετνάμ. Το 1950 κέρδισε το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Υπήρξε Γ' Κόμης, μέλος του Τάγματος της Αξίας και μέλος της Βασιλικής Εταιρείας. Χαρακτηριστική της απέχθειάς του προς κάθε είδους φανατισμό είναι η δήλωσή του: «Δεν θα πέθαινα ποτέ για τις ιδέες μου, γιατί μπορεί να έκανα λάθος.» Πηγή

Φρίντα Κάλο,Self Portait

KΩΣΤΗΣ ΜΑΚΡΗΣ

FREEWORDS

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

27

XΡΙΣΤΙΝΑ ΜΙΧΕΛΗ

ΜΟΝΑΔΙΚΟΙ & ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΙ Έχω δύο όμορφα γατιά στο σπίτι μου. Έναν τεράστιο κόκκινο χνουδωτό πρίγκηπα και μια κομψη μικρή γαλανομάτα σιαμέζα. Είναι διαφορετικοί χαρακτήρες. Ο Μάξιμος είναι ήρεμος και χαδιάρης, η Νινέτ είναι σπιρτόζα και παιχνιδιάρα. Όταν τα κοιτάζω, αναρωτιέμαι ποιο μου αρέσει περισσότερο και δεν μπορώ να καταλήξω. Είναι το καθένα τόσο διαφορετικό και ωραίο συνάμα.

Φρίντα Κάλο,The two Fridas

28

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

FREEWORDS

Έχω δέντρα στην αυλή μου και λουλούδια. Καμαρώνω την άνοιξη τα λευκά ανθάκια της βερικοκιάς, και τις μωβ πασχαλιές, το καλοκαίρι τον πορτοκαλί στολισμό της ροδιάς και τις ζωηρόχρωμες μολόχες, το φθινόπωρο τα κίτρινα χρυσάνθεμα και το χειμώνα τις πράσινες αροκάριες και τα κυπαρίσσια. Χαίρομαι τον ερχομό των χελιδονιών που έχουν φωλιές στο σκέπαστρό μας και γοητεύομαι από τα γεράκια που ενδημούν στην περιοχή και στέκουν ακίνητα για μερικά λεπτά στον αέρα πριν βουτήξουν, βέλη ευθυγραμμισμένα πάνω στο ανυποψίαστο θύμα τους. Ζορίζομαι πολύ και ανέκαθεν δυσκολευόμουν, ακόμα και στα παιδικά λευκώματα, να απαντήσω σε ερωτήσεις τύπου: ποιο είναι το αγαπημένο σου ζώο, λουλούδι, φαγητό και τα τοιαύτα. Μου αρέσουν τόσο πολλά, το καθένα για τους δικούς του λόγους. Πώς μπορώ να διαλέξω ανάμεσα στο τσιτάχ με τα υπέροχα χρώματα, την ευλυγισία και την ταχύτητά του, το άλογο με την περήφανη κορμοστασιά και τη

στιλπνάδα του τριχώματος του, το λύκο με την απίστευτη κοινωνική οργάνωση της αγέλης που φροντίζει για όλα τα μέλη της; Γιατί να προτιμήσω το βελούδινο τριαντάφυλλο που μοσχομυρίζει από την χτυπητή πολύχρωμη τουλίπα ή την υπέροχη ορχιδέα. Τρελαίνομαι για την τραγανή υφή, τη λαχταριστή μυρωδιά και τη γεύση από σπιτικά κεφτεδάκια, μ' αρέσει εξίσου η κρεμώδης υφή, η μυρωδιά του βούτυρου και η γεύση του φυσικού πουρέ πατάτας και μπορώ να τρώω κάθε μέρα σούσι. Θεωρώ ανεπανάληπτη γαστριμαργική εμπειρία το καλό καρπούζι και μπορώ να φάω δυό κιλά μανταρίνια στην καθισιά. Στο τέλος του λευκώματος ερχόταν πάντα η κρίσμη ερώτηση, ποια είναι η καλύτερή σου φίλη; Ήταν σχεδόν υποχρεωτικό να γράψεις πως είναι η δημιουργός του. Όμως τότε όπως και τώρα αγαπούσα την κάθε φίλη μου γι αυτό που ήταν και θαύμαζα. Αγαπώ την ευρηματικότητα, την ετοιμολογία και την υπομονή της Μαρίας, όταν έχει πρόχειρη ατάκα για κάθε ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

29

➤

XΡΙΣΤΙΝΑ ΜΙΧΕΛΗ

➤

περίσταση και ιδίως όταν πρέπει να αντέχει την "τρέλλα" μου, την θεατρική παραστατικότητα τις Ρούλας όταν διηγείται ιστορίες, την ανεπιτήδευτη κομψότητα, την ευγένεια και την ουσιαστικά αντισυμβατική προσωπικότητα της Αλεξίας, την ψυχαναλυτική και συναισθηματική ματιά της Φωτεινής που απογειώνει τις κουβέντες μας, το χιούμορ και τη νομική ματιά της Λίλης απέναντι σε προβληματα που ταλανίζουν την καθημερινότητά μας, την φαντασία και τη δοτικότητα της Νανάς, όταν με φιλοξενεί σπίτι της με μακιγιάρει και με ξεσηκώνει να περάσουμε καλά, την έντονη ενσυναίσθηση της Τάνιας που χαίρεται πραγματικά με τη χαρά σου και λυπάται με τη στεναχώρια σου. Ακόμη κι αν με ρωτήσεις ποια φίλη σου θεωρείς πιο όμορφη, ούτε αυτό θα μπορούσα ν' απαντήσω γιατί είναι όλες όμορφες, η καθεμιά έχει τον τύπο της. Τα παιδιά μου, όταν ήταν πιο μικρά, έρχονταν και μου έλεγαν πως στο σχολείο τα ρωτούσαν "Ποιον αγαπάς πιο πολύ, τον μπαμπά σου ή τη 30

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

μαμά σου;" Η αυθόρμητη απάντησή τους ήταν "και τους δύο". Δε χρειάζεται φυσικά ν' αναρωτηθείτε αν μπορώ να ξεχωρίσω ανάμεσα στα παιδιά μου και αν έχω προτίμηση σε ένα από τα δύο, γιατί είμαι σίγουρη πως ήδη γνωρίζετε την απάντηση. Η κόρη και ο γιος μου. Ο γιος και η κόρη μου. Τελείως διαφορετικοί και τόσο ίσοι. Ξεκινώντας από αυτά τα μικρά και προσωπικά βιώματα πέρασα σιγά σιγά και στο ευρύτερο πολύχρωμο παζλ των ανθρώπων. Για μένα το διαφορετικοί αλλά ίσοι δεν είναι κακοχωνεμένα λόγια, θεωρίες και θεματολογίες σχολικών εκδηλώσεων. Είναι συνείδηση και βιώμα. Παρατηρώ τους ανθρώπους όταν έχω χρόνο. Σωματότυπους, πρόσωπα, χρώμα δέρματος, ματιών κι ενθουσιάζομαι. Με τη διαφορετικότητα και τη μοναδικότητά του καθενός από εμάς. Στεναχωριέμαι που οι περισσότεροι δεν την αντιλαμβάνονται. Μερικοί κάτω από τη λέξη ίσος ακούν τη λέξη ίδιος, άλλοι θεωρούν το μοναδικός υπερφίαλο, ορώντας το από την πλευρά

FREEWORDS

ανεξάρτητα από το φύλο ή τη φυλή στην οποία ανήκουμε. Ιδεατά πάντα μιλώντας, γιατί στη ζωή η άνιση μεταχείριση είναι κανόνας, του οποίου οι εξαιρέσεις αναζητώνται καθημερινά από τη γράφουσα. ❏

Φρίντα Κάλο,The Love Embrace of the Universe, the Earth (Mexico), Diego, Me, and Senor Xolotl

της ταπεινότητας, άλλοι πάλι θεωρούν πως είναι το απόλυτα ζητούμενο, βλέποντάς το ναρκισσιστικά. Δεν είναι τίποτε από τα δύο. Είμαστε όλοι εξίσου μοναδικοί και θα έπρεπε να έχουμε ίση μεταχείριση,

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

31

ΔΗΜΗΤΡΑ ΞΕΝΑΚΗ

ΤO 'XΩ ΜΑΡΑΖΙ Δεν έκανα τίποτα διαφορετικό, απ’ όσα μου είπανε. Αυτό είναι το σωστό, έλεγε ο πατέρας. Αυτό έκανα. Αυτός είναι ο ίσιος δρόμος, έλεγε ο δάσκαλος, αυτόν ακολουθούσα.

Φρίντα Κάλο,Henry Ford Hospital

32

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

FREEWORDS

Τώρα, πως έγινε και ξεστράτισα, δεν ξέρω. Τα σκέφτομαι μόνος μου, ώρες ολόκληρες, μπας και βρω λύση. Ν’ αγαπάω τον διπλανό μου, λέγανε, να βοηθάω τους άλλους, να είμαι δίκαιος, να μην περηφανεύομαι, να μην κλέβω… Και τα σεβάστηκα όλα. Αλήθεια σου λέω. Και πάντα τα σέβομαι και τ’ ακολουθώ. Τι στράβωσε κι έγινα ο ζαβός του χωριού; Γιατί με κοροϊδεύουνε και σπάνε πλάκα μαζί μου; Ξέρω καλά πως μ' έχουνε για βλαμμένο, αλλά δεν ξέρω γιατί. Πάω στο καφενείο και τους λέω να μη μαλώνουνε. Τους λέω ν’αγαπιούνται. Όταν ακούω ψέματα από την τηλεόραση -που παίζει συνέχεια- το λέω.

- Προσέχτε, λέω, μας κοροϊδεύουν! Κι αυτοί γελάνε και με κερνάνε κρασί.

- Πες κι άλλα Χρηστάρα, φωνάζουν. Τις προάλλες έδωσα φαγί σε μια δόλια περαστική, που 'πε, ότι έψα-

χνε δουλειά. Πάλι με κοροϊδεύανε.

- Μπράβο ρε Χρηστάρα! Είσαι πλούσιος! λέγανε. Τους βαρέθηκα πιά. Τους αποφεύγω τώρα όλους. Μαράζωσα. Ο κόσμος, που διδάσκανε, αυτός που ονειρεύτηκα και πίστεψα, τους κακοπέφτει. Ψέματα λέγανε. Όμως εγώ δεν θα θυσιάσω τα όνειρά μου, ούτε τον δίκαιο κόσμο με τις μικρές ωραίες στιγμές. Δε θα σβήσω τα χρώματα απ’ τη ζωή μου. Θα βάφω κάθε μικρή στιγμή, με το χρώμα που της πάει, θα μαζεύω γυαλιστερά βότσαλα και θα χαμογελάω στα πουλιά. Θα φτιάξω έναν ωραίο κόσμο, μικρό -όσο φτάνουν τα χέρια μουαλλά θα τον φτιάξω. Ακόμα κι αν τον κλείσω στη μικρή μου κάμαρα, θα του δώσω ζωή. Κι εκεί, θα ξεκουράζονται τα πουλιά και τα κορίτσια θα πλέκουν τα μαλλιά τους τραγουδώντας. Θάναι η κάμαρά μου, ένα κομμάτι ουρανού. Μόνο…, που τόχω μαράζι. Γιατί δεν με καταλαβαίνουν; ❏ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

33

KΡΥΣΤΑΛΛΕΝΙΑ ΠΕΡΑΤΗ

KAΣΤΕΛΑ - ΠΑΣΑΛΙΜΑΝΙ «Άλλαξε ο κόσμος, κόπηκαν οι συντάξεις, θα βρέξει λένε» μουρμουρίζει και καμιά καντάδα άμα η παρέα το σηκώνει.

Φρίντα Κάλο,The Flower of Life

34

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

FREEWORDS

Παρόλα τα 75 του χρόνια, είναι παλικάρι. Τα πάει και τα φέρνει έξι μήνες τώρα, κάθε απόγευμα στις 5, από την Καστέλα στο Πασαλιμάνι, με τα πόδια. Που και που κάθεται σε κανένα πέτρινο παγκάκι αλλά δεν το βάζει κάτω. Το διαμέρισμα του πέφτει στενό δεν κουμπώνουν τα κουμπιά, τον στενεύει ο καβάλος. Φεύγει κάθε μέρα στις 5 και γυρίζει στις 8. Κατά μήκος της παραλίας κάθεται δίπλα σε μοναχικούς ηλικιωμένους και τους πιάνει την κουβέντα. «Άλλαξε ο κόσμος, κόπηκαν οι συντάξεις, θα βρέξει λένε» μουρμουρίζει και καμιά καντάδα άμα η παρέα το σηκώνει. Γυρίζει ξέπνοος μα ήρεμος. Το πρωί στο νοσοκομείο, πλάι της, στα σωληνάκια και τα σακουλάκια της, να της λέει για τις βόλτες, να της φέρνει φαγητό από απέναντι. Και μετά στο στενό διαμέρισμα και μετά στο

Πασαλιμάνι. Έξι μήνες τώρα. Ο πακιστανός με της προσωπογραφίες δεν ξέρει ελληνικά. Όμως εκείνος του περιγράφει το δωμάτιο του νοσοκομείου με κινήσεις γέρικες, άγαρμπες. Που και που επιμένει να τον κεράσει μια μπύρα από το περίπτερo. Όμως ο αλλοδαπός καλλιτέχνης δεν δέχεται ποτέ. «Περήφανος άνθρωπος», σκέφτεται. Αλυσίδα οι μέρες, όλες έμοιασαν σαν μία. Τώρα προσπερνά τα γεροντάκια, δεν ζητιανεύει τις κουβέντες τους. Πάει στον φίλο του τον ζωγράφο. Οι συζητήσεις τους απλώνονται στον αέρα, σε ένα κομμάτι χαρτί κι ακόμα παραπέρα. Στο χωριό του, το κτήμα, τα ζώα αλλά και τους βομβαρδισμούς στο Χαλέπι, τον χαμένο αδελφό, τον πατέρα στη Γερμανία. Πλέκονται σαν ζεστό κασκόλ το καταχείμωνο, αυτές οι εξομολοΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

35

KΡΥΣΤΑΛΛΕΝΙΑ ΠΕΡΑΤΗ

➤

γήσεις. Κι ο χρόνος περνάει, και χαίρονται και οι δύο που περνάει ο χρόνος γιατί έχουν και οι δύο μαλώσει μαζί του τελευταία. Ο Άντεν περιμένει να του επιτραπεί να φύγει από την Ελλάδα, ο ίδιος περιμένει να γίνει η κυρά καλά και να φύγει από την Αθήνα. Ο Άντεν ζωγραφίζει παιδικά χαμόγελα, κατσαρά μαλλιά, και ίσιες μύτες ρωμαϊκές. Εκείνος τον παρακολουθεί με ενδιαφέρον και θαυμάζει το ταλέντο του. Ψάχνει μάταια στο πορτοφόλι του για μια φωτογραφίας της εγγονής του. Ο Άντεν προσεύχεται να γίνει καλά γυναίκα του και εκείνος δακρύζει πρώτη φορά μπροστά σε άνθρωπο. Κι ας μην ξέρει το θεό του, δεν τον νοιάζει. Ο Άντεν είναι φίλος του. Ο Άντεν γεμίζει ακόμα και τη σιωπή της, όταν ο γιατρός ανακοινώνει ακόμη μία χημειοθεραπεία... Οι έξι μήνες έγιναν δεκάξι, μα 36

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

ποιος μετράει πια. Στο λεωφορείο φόρτωσε τη λαχτάρα της επιστροφής και την κυρά και φεύγουν για το χωριό, όλα πήγαν καλά. Μέσα στη χούφτα του κρατούσε τις ζεστές, ακατανόητες ευχές του φίλου του. Του έδειξε δύο δάχτυλα και του είπε θα ξαναέρθω. Αναρωτιέται αν κατάλαβε. Και σε δύο μήνες πήρε ένα μπουκάλι κρασί και κατηφόρισε για το Πασαλιμάνι. Ούτε ζωγραφιές, ούτε μολυβένια παιδικά χαμόγελα, ούτε κατσαρά μαλλιά. «Ο Άντεν ήταν ένας ξένος», του είπε ο περιπτεράς, «ένας πακιστανός». Δάκρυσε για πρώτη φορά μπροστά σε ένα μπουκάλι κρασί. ❏

FREEWORDS

Φρίντα Κάλο,The Broken Column

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

37

ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΠΙΠΛΙΚΑΤΣΗ

Η περιπέτεια της τύπωσης βιβλίων για τους τυφλούς

Φρίντα Κάλο,Tree of Hope, Remain Strong

Το δικαίωμα στην ανάγνωση, άρα και στην προσέγγιση της γνώσης, είναι αναφαίρετο δικαίωμα όλων. Όμως τι γίνεται στην περίπτωση των τυφλών ατόμων; Πώς θα μπορούσαν αυτοί οι άνθρωποι να διαβάσουν ή και να γράψουν; Ποια η πρόσβασή τους στα βιβλία;

38

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

FREEWORDS

Η περιπέτεια αυτή, της προσπάθειας, δηλαδή, να γραφτούν βιβλία σε μορφή τέτοια ώστε να μπορούν να διαβαστούν από τυφλούς, ξεκινάει το 1786 από τον Valentin Hauy, στην πρώτη εκπαιδευτικό ινστιτούτο για τυφλά παιδιά στον κόσμο, στο Παρίσι, όπου με τη μέθοδο τυπωμένων ανάγλυφων γραμμάτων προσπαθεί να τα εκπαιδεύσει. Μέχρι το 1801 τυπώνονται μόλις 14 τόμοι βιβλίων με αυτή τη μέθοδο και είναι ογκώδεις. Το 1819 αρχίζει να φοιτά στο συγκεκριμένο σχολείο ο Loui Braille. Γεννημένος σε ένα μικρό χωριό έξω από το Παρίσι ο Loui, ύστερα από ένα ατύχημα, στην ηλικία των πέντε ετών, μένει εντελώς τυφλός. Η οικογένειά του δεν παραιτείται από το να μορφώσει το παιδί της. Ο πατέρας του κάρφωνε καρφιά σε ξύλα στο σχήμα των γραμμάτων για να μπορέσει έτσι με την αφή ο μικρός Loui να μάθει να διαβάζει. Αργότερα τον στέλνουν στο Παρίσι στο συ-

γκεκριμένο ινστιτούτο. Το 1821, κατά τη διάρκεια της φοίτησης του εκεί, ο Loui έρχεται σε επαφή με τον Charles Barbier, ο οποίος είχε αναπτύξει έναν κώδικα για την αθόρυβη επικοινωνία μεταξύ στρατιωτικών μονάδων και περιλάμβανε 12 τελείες που αντιπροσώπευαν ήχους και θεώρησε πως αυτό το σύστημα επικοινωνίας θα ήταν εύχρηστο στους τυφλούς. Το σύστημα αυτό ο Braille αποφάσισε να το τελειοποιήσει και σε ηλικία μόλις 15 ετών παρουσιάζει τον δικό του κώδικα. Το 1829 η ακαδημία στην οποία φοιτά και αργότερα γίνεται και ο ίδιος δάσκαλος δημοσιεύει βιβλίο με τον κώδικα του, το οποίο είναι γραμμένο με ανάγλυφη τυπογραφία και περιέχει πολλά παραδείγματα εφαρμογής του κώδικα για τις λέξεις, τη στίξη, τα μουσικά και αριθμητικά σύμβολα. Πλήρης τίτλος του βιβλίου: «Method of Writing Words, Music and Plain Songs by Means of Dots for Use by the Blind and Arranged for ➤ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

39

ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΠΙΠΛΙΚΑΤΣΗ

➤

Them». Το 1837 κυκλοφορεί το πρώτο βιβλίο στο κόσμο γραμμένο αποκλειστικά με τη γραφή Braille με τη συνοπτική ιστορία της Γαλλίας. Το 1878 ο κώδικας υιοθετείται επισήμως ως παγκόσμιο σύστημα γραφής των τυφλών. Στην Αμερική αργεί και υιοθετείται μόλις το 1917. Η UNESCO το υιοθετεί ως παγκόσμιο σύστημα γραφής και ανάγνωσης των τυφλών το 1950. Δύο είναι οι βασικοί φορείς στον ελλαδικό χώρο που διαθέτουν εκτυπωτικά κέντρα και ασχολούνται από πολύ παλιά με τη δραστηριότητα αυτή: Ο Φάρος Τυφλών της Ελλάδας και το ΚΕΑΤ Καλλιθέας με το παράρτημά του στη Θεσσαλονίκη το Ίδρυμα Προστασίας Τυφλών Βορ. Ελλάδος «Ο ΗΛΙΟΣ». Ο Φάρος Τυφλών της Ελλάδας είναι Σωματείο Ιδιωτικού Δικαίου και ιδρύθηκε το 1946. Κύριος σκοπός του είναι η παροχή 40

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

κοινωνικών υπηρεσιών στα άτομα με προβλήματα όρασης κάθε ηλικίας και η δημιουργία ευκαιριών και μέσων για την προαγωγή του πνευματικού και μορφωτικού τους επιπέδου. Στα πλαίσια που επιτάσσουν οι θεμελιώδεις αρχές του λειτουργεί από το 1947 και το Ειδικό Εκτυπωτικό Κέντρο Παραγωγής Γραφής Braille, στο οποίο τυπώνονται βιβλία ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας, παιδικά, εκπαιδευτικά όλων των βαθμίδων, ξένων γλωσσών, μουσικής, πανεπιστημιακά συγγράμματα, νομικοί κώδικες, νόμοι κ.ά. Παράλληλα εκδίδονται και 4 περιοδικά τα οποία διανέμονται στον Ελλαδικό χώρο και στην Κύπρο. Τα περιοδικά αυτά είναι: α) Φάρος, το πρώτο μηνιαίο περιοδικό που εκδόθηκε σε γραφή Braille, με αρχή γενομένης το 1950, με περιεχόμενα γενικού ενδιαφέροντος, β) Ανέμη, μηνιαίο παιδικό περιοδικό, γ) Υγεία, διμηνιαίο περιοδικό με ιατρικό περιεχόμενο και δ) Με-

FREEWORDS

ταξύ μας, τριμηνιαίο περιοδικό με θέματα που αφορούν νομικά και συνδικαλιστικά ζητήματα των τυφλών ατόμων. Εκτός των παραπάνω στο εκτυπωτικό κέντρο τυπώνονται πινακίδες εξωτερικού χώρου σε αλουμίνιο 0,5 χιλ. σε γραφή Braille καθώς και ανάγλυφη αποτύπωση εσωτερικών χώρων-κατόψεων σε ειδικό πρωτοποριακό τεχνολογικά υλικό τύπου μικροκάψουλας (PIAF). Ο Φάρος Τυφλών Ελλάδας είναι το μοναδικό κέντρο επαγγελματικής παραγωγής Braille στην Ελλάδα και είναι αναγνωρισμένος φορέας από το Υπουργείο Παιδείας και πιστοποιημένος από το 2012 από την ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης Κοινοτικών & άλλων πόρων του Υπουργείου Εργασίας, ενώ την τελευταία πιστοποίηση ως φορέα παροχής υπηρεσιών κοινωνικής φροντίδας μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα την έλαβε το 2010 ΦΕΚ 1390/6-9-2010. Επίσης, στο Εκτυπωτικό Κέντρο λειτουργεί δανειστική βιβλιοθήκη

η οποία ξεπερνά τους 3500 τίτλους βιβλίων, μεταξύ και άλλων εντύπων, όπως π.χ. οδηγίες χρήσης ηλεκτρικών συσκευών, καθώς και άλλων εκδόσεων ανάλογα με τις ανάγκες των τυφλών ωφελούμενων. Επιπλέον το 1984 ιδρύθηκε το Μουσείο Αφής με εκθέματα τα οποία μπορεί ο επισκέπτης να τα αγγίζει, όπως ένας τυφλός. Το πρώτο στάδιο που ακολουθείται σήμερα για την εκτύπωση βιβλίων αυτών είναι η επεξεργασία των κειμένων προς εκτύπωση από τα προγράμματα μεταγραφής της γραφής των βλεπόντων σε γραφή Braille μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή. Στο Ειδικό Εκτυπωτικό Κέντρο του Φάρου Τυφλών χρησιμοποιείται πρόγραμμα επεξεργασίας και μεταγραφής όπου ακολουθούνται δύο διαδικασίες πριν την τελική εκτύπωση. Όταν πρόκειται για κείμενα που γράφονται και εισάγονται σε Word η μετατροπή που γίνεται ελέγχεται με μία πρώτη δοκιμαστική εκτύπωση σε ένα με δύο αντίτυπα ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

41

ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΠΙΠΛΙΚΑΤΣΗ

➤

που ονομάζονται «Δοκίμια». Τα αντίτυπα αυτά δίνονται σε τυφλά άτομα και ελέγχονται από αυτά για την ορθότητά τους. Αν τυχόν βρεθούν λάθη, ο χειριστής του προγράμματος επεμβαίνει μέσα από το πρόγραμμα επεξεργασίας και προβαίνει στις κατάλληλες διορθώσεις, ύστερα από τις επισημάνσεις του τυφλού διορθωτή. Το τελικό διορθωμένο κείμενο είναι αυτό που θα σταλθεί για μαζική εκτύπωση. Όταν πρόκειται για μεταγραφή ολόκληρων βιβλίων ή συγγραμμάτων, τότε ακολουθείται η διαδικασία της ψηφιοποίησης του τυπωμένου κειμένου με τη βοήθεια σαρωτή (scanner). Τα βιβλία, όμως, πρέπει πρώτα να κοπούν στη ράχη για την επιτυχή τους ψηφιοποίηση σελίδα σελίδα. Στη συνέχεια το κείμενο που ψηφιοποιείται περνάει από έλεγχο για τον εντοπισμό λαθών ή σκουπιδιών (παραπάνω τελείες ή παύλες), τα οποία αν δε διορθω42

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

θούν μεταφράζονται λάθος από το πρόγραμμα μεταγραφής σε Braille. Η διόρθωση αυτή χρειάζεται αρκετό χρόνο, αν και όπως μας πληροφόρησε η κυρία Γραμματίκα Ζωή, το κάθε βιβλίο είναι μοναδικό και ο χρόνος για τις διορθώσεις ποικίλλει. Τα λάθη που μπορεί να προκύψουν οφείλονται κυρίως στις γραμματοσειρές με τις οποίες είναι τυπωμένες τα βιβλία, στη χρήση πολυτονικού και στη μεταγραφή κάποιων συμβόλων λανθασμένα. Το κείμενο πρέπει να ελεγχθεί δύο με τρεις φορές, έτσι ώστε να αποκλειστεί η οποιαδήποτε πιθανότητα λάθους. Επίσης, ιδιαιτερότητα προκύπτει στις παραπομπές και υποσημειώσεις, οι οποίες πρέπει να γραφτούν στο σημείο ακριβώς που υπάρχει η σήμανση με το αντίστοιχο αριθμό, γιατί οι τυφλοί δεν έχουν τη δυνατότητα να κοιτάξουν από κάτω ή στην επόμενη σελίδα. Οπότε όλη η παραπομπή ή η υποσημείωση γράφεται με το χέρι διακόπτοντας και τη ροή του

FREEWORDS

κειμένου. Όταν όλο το βιβλίο ή το πανεπιστημιακό σύγγραμμα έχει περάσει από αυτή τη διαδικασία, το κείμενο στέλνεται για εκτύπωση. Υπάρχουν βιβλία τα οποία είτε είναι πολύ παλιά και δεν υφίστανται σε μορφή αρχείου Word, είτε είναι σε κώδικα τέτοιο, όπως αυτά της μουσικής, τα οποία δεν μεταγράφονται λόγω της μη ύπαρξης κατάλληλου λογισμικού, οπότε ο μόνος τρόπος αναπαραγωγής τους είναι μια άλλη τεχνική η θερμογραφία. Η τεχνική αυτή χρησιμοποιείται και για την κατασκευή ανάγλυφης εικόνας. Η αναπαραγωγή γίνεται μία μία σελίδα και ο χειριστής πρέπει να είναι προσεχτικός και έμπειρος. Αρκετές φορές παραπάνω χρόνος ή πίεση ή ακόμα και λάθος μήτρα μπορεί να λιώσουν το πλαστικό. Το μηχάνημα είναι αποκλειστικής παραγωγής της αμερικάνικης εταιρείας American Thermoform, καθώς και το ειδικό πλαστικό χαρτί. Παροπλισμένη και μεγαλειώδης

στέκεται, στην πρώτη αίθουσα του Μουσείου Αφής του Φάρου Τυφλών της Ελλάδας, η πρώτη μηχανή με την οποία εκτυπώνονταν τα πρώτα έντυπα σε γραφή Braille. Η μηχανή αυτή, η ονομαζόμενη Χαϊδελβέργη, είναι μηχανή κοινού τυπογραφείου, στην οποία, όμως, χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία με τελείες ή μήτρες από τσίγκο γραμμένες σε Braille. Η μηχανή έχει σταματήσει να χρησιμοποιείται εδώ και δεκαπέντε χρόνια. Παρ’ όλα αυτά ήταν το κύριο τυπογραφικό μηχάνημα από την ίδρυση του Φάρου. Υπεύθυνοι για τη χρήση της και τις εκτυπώσεις ήταν ο κύριος Κώστας Μανουράς και η κυρία Αθανασία Πολυκράτη, οι οποίοι έχουν τώρα συνταξιοδοτηθεί. Η στερεοτυπική μηχανή ήταν το πρώτο μηχάνημα στο οποίο γράφονταν οι μήτρες, δηλαδή τα πρωτότυπα. Απαιτούσε δύναμη, λόγω του ότι τα κείμενα πληκτρολογούνταν και μάλιστα σε τσίγκο. Δούλευε, δηλαδή, σα μια τεράΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

43

ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΠΙΠΛΙΚΑΤΣΗ

➤

στια γραφομηχανή. Τώρα στέκεται κι αυτή παροπλισμένη στο Ειδικό Εκτυπωτικό Κέντρο. Εναλλακτικά, βεβαίως, χρησιμοποιούνταν και τα μεταλλικά στοιχεία που χρησιμοποιούνταν και στις κοινές τυπογραφικές μηχανές, με τη διαφορά πως αντί γραμμάτων είχαν τελείες και κενά, όπως φαίνονται στις παρακάτω φωτογραφίες από το Μουσείο Αφής στο οποίο και φυλάσσονται. Η τύπωση βιβλίων για τυφλούς ακολουθεί τη δικιά της μακρά και δύσκολη πορεία. Το ίδιο το σύστημα της γραφής Braille, με τις ιδιαιτερότητες που έχει, δημιουργεί την ανάγκη για ένα πλήθος παρεμβάσεων και διασκευών. Αυτό είναι από μόνο του αρκετά χρονοβόρο και χρειάζεται αρκετά μάτια και χέρια που δεν υπήρξαν και δεν υπάρχουν. Πολλές φορές η δουλειά της μεταγραφής και διασκευής στηρίχθηκε αποκλειστικά σε δύο υπαλλήλους ή σε δύο δασκάλους. Βεβαίως στηρίχθηκε και στον εθελοντισμό, αλλά δυ44

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

στυχώς όχι σε ευρεία κλίμακα. Όπως είναι κατανοητό για τη μεταγραφή ενός και μόνο βιβλίου ο χρόνος που απαιτείται είναι μεγάλος. Από την άλλη μεριά, όλα τα μηχανήματα, καθώς και το χαρτί εκτύπωσης είναι ακριβά. Ιδιαίτερα τα μηχανήματα είναι όλα δωρεές. Και αν υπολογίσουμε πως μία σελίδα βλεπόντων μεταγράφεται σε Braille σε τρεισήμισι με τέσσερις σελίδες, γιατί οι αποστάσεις στον κώδικα αυτόν δεν μπορούν ούτε να μεγεθυνθούν, ούτε να σμικρυνθούν, τότε έχουμε να υπολογίσουμε μία αρκετά μεγάλη ποσότητα χαρτιού, αλλά και τόμων (ο κάθε τόμος σε γραφή Braille δεν πρέπει να ξεπερνάει τα εξήντα φύλλα). Αξίζει να σημειωθεί, ακόμη, πως με τα περισσότερα μέσα γραφής και εκτύπωσης (εξαιρούνται οι τελευταίοι σύγχρονοι εκτυπωτές), τυπωνόταν μόνο η μία σελίδα του φύλλου. Σήμερα, λοιπόν, προτιμούνται τα ηλεκτρονικά προγράμματα

FREEWORDS

ανάγνωσης που παράγουν φωνή, καθώς και τα ομιλούντα (ηχογραφημένα) βιβλία. Σιγά σιγά εγκαταλείπεται η εκτύπωση, ίσως ακολουθώντας και τη μόδα των ψηφιακών βιβλίων αλλά και το πνεύμα της εποχής. Παρ’ όλα αυτά η ανάγκη για το ο,τιδήποτε γραμμένο σίγουρα θα υφίσταται ακόμη για καιρό και η γοητεία των παλιών τυπωμένων βιβλίων πάντα θα μας επηρεάζει, είτε στη γραφή των βλεπόντων, είτε στον κώδικα Braille. ❏ *Ευχαριστώ τον κο Δημήτρη Παπασταματίου και την κα Ζωή Γραμματίκα, από το Ειδικό Εκτυπωτικό Κέντρο Παραγωγής Γραφής Braille του Φάρου Τυφλών Της Ελλάδας, για τις πληροφορίες και την πολύτιμη βοήθεια που μου παρείχαν.

*Η Αλεξάνδρα Πιπλικάτση είναι δασκάλα στην Ειδική Αγωγή κι Εκπαίδευση και συγγραφέας. Κατά την πολύχρονη ενασχόλησή της με την εκπαίδευση των ατόμων με ειδικές ανάγκες γνώρισε και μελέτησε διάφορες κατηγορίες αναπηριών. Έχει εξειδίκευση στα άτομα με κινητική αναπηρία, υπήρξε για δύο χρόνια διερμηνέας στη νοηματική γλώσσα των κωφών κι επίσης συμμετείχε σε εργαστήρια συγγραφής και μετεγγραφής βιβλίων με τη γραφή Braille για τα τυφλά άτομα. Σήμερα συμμετέχει στις διεπιστημονικές ομάδες διάγνωσης, διαφοροδιάγνωσης και υποστήριξης για τις ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών της περιφέρειας Πειραιά. Το παρόν δημοσίευμα είναι κομμάτι από την επιτόπια έρευνα στον Φάρο Τυφλών Ελλάδας για την εργασία της στο μάθημα της Βιβλιολογίας του ΜΠΣ Δημιουργικής Γραφής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας.

Μήτρες (Πηγή: Μουσείο Αφής, Φωτογράφιση: 1/6/2016) ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

45

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΟΥΛΟΓΛΟΥ

Η ΑΠΟΛΥΤΗ ΑΡΜΟΝΙΑ Χρόνια τώρα ο καπιταλισμός στη προσπάθειά του να απαξιώσει την έννοια της ισότητας προσπαθεί (δυστυχώς με επιτυχία) να την ταφτίσει με την ισοπέδωση της προσωπικότητας προβάλλοντας το ανύπαρκτο επιχείρημα ότι αφτή οδηγεί στην ανελεφθερία και στην τάφτιση του ατόμου με τις μάζες.

Φρίντα Κάλο,Self-Portrait Along the Boarder Line Between Mexico and the United States

Γιώργος Σουλόγλου: Γεννήθηκα στην Κοκκινιά τον Απρίλη του 59 και ακόμα και τώρα Φλεβάρη του 17 υπάρχω.

46

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

FREEWORDS

Το δίλημμα που μπαίνει είναι μια μεγάλη μπούρδα και το μόνο που εξυπηρετεί είναι την ανάπτυξη ενός αρρώστου υπερεγώ, στοιχείο αναγκαίο για την ύπαρξη αλλά και την ανάπτυξη της αστικής θεώρησης των πραγμάτων όπου επικρατεί ο (ικανός) ο (εργατικός) ο (παραγωγικός). Η ισότητα και συνάμα η διαφορετικότητα κάθε ενός από μας είναι στοιχεία αφθύπαρκτα και απόλυτα συνυφασμένα με την ανθρώπινη φύση. Κάθε Ανθρωπος είναι ξεχωριστός και μοναδικός, κάτι που πλέον αποδεικνύεται από το DNA του και όχι μόνον, αφτό όμως δεν έχει σε τίποτε να κάνει με την ισότητα η μη. Δεν ξέρω αν υπάρχει επιστημονική απόδειξη της ισότητας είμαι όμως σίγουρος πως αφτή είναι ικανή και αναγκαία συνθήκη για μια εφτυχισμένη ανθρωπότητα. Το να αναγνωρίζεις το ότι είσαι

ίσος με τον διπλανό σου είναι από μόνο του το κυρίαρχο στοιχείο που σε καθιστά ταφτόχρονα και διαφορετικό απ' αφτόν. Μόνο τα ζώα που λειτουργούν με το αρχέγονο ένστικτο της επιβίωσης ταφτίζουν την διαφορετικότητα με την ανωτερότητα με συνέπεια να προσπαθούν να επιβληθούν στην αγέλη (τουλάχιστον αφτά το κάνουν χωρίς λογική δρώντας μόνο ενστικτώδικα). Ο Ανθρωπος δεν έχει ανάγκη από ψεβδεπίγραφες διαφοροποιήσεις για να εφτυχίσει και να δημιουργήσει, αφτές το μόνο που μπορούν να του προσφέρουν είναι η επιβίωση σε ένα κόσμο άνισο και πολτοποιημένο, αν αφτό είναι το ζητούμενό μας τότε το ίσος και διαφορετικός παίρνει την έννοια του διλήμματος, αν όμως ψάχνουμε μια άλλη κοινωνία γιομάτη χαρά το ίσος και το διαφορετικός συνυπάρχουν σε απόλυτη αρμονία. ❏ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

47

ΔΗΜΗΤΡΑ ΣΤΑΥΡΟΥ

ΧΩΡΑΣ;

Φρίντα Κάλο, Self Portrait with Monkeys

48

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

FREEWORDS

Χωράς;

- Την φαντασία; - Νέα γνώση; - Νέα άποψη; - Νέες σχέσεις; - Μία διαφωνία; - Τον αντίλογο; - Την αμφισβήτιση; - Την διαφορετικότητα; - Μία απρόοπτη αλλαγή στο προσχεδιασμένο πρόγραμμα σου; - Την γκρίνια του μικρού παιδιού σου; - Αβίαστα την αναπνοή σου; - Την έμπνευση; - Την απόλυτη ησυχία; - Σε αγκαλιά; - Τον άλλο στην δική σου αγκαλιά; - Την στιγμή που δεν κάνεις τίποτα; - Τη μοναχικότητα ενίοτε; - Στη φύση; - Τη φύση σου; - Το λάθος σου;

- Μια αποτυχία; - Την "σκιά" σου; - Στο βλέμμα του άλλου χωρίς να κινδυνεύεις; - Την ευθύνη του εαυτού σου; - Νέες ιδέες; - Την χαρά; - Την ατέλεια; - Τη γνώση της θνητότητας; - Τον εκνευρισμό σου χωρίς να γίνεις καταστροφικός για σένα ή για τους γύρω; - Το κενό σου όποτε εμφανίζεται; - Τις στιγμές ευτυχίας χωρίς να σαμποτάρεις; - Τη ματαίωση κάποτε χωρίς να σε διαλύει; - Τον πόνο της απώλειας όταν αναπόφευκτα έρχεται; - Ελευθερία;

Μήπως αντί αυτών χωράς; - Τοξίνες από κατανάλωση κακής τροφής?

- Καπνό; ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

49

➤

ΔΗΜΗΤΡΑ ΣΤΑΥΡΟΥ

➤

- Ουσίες που καίνε τα σωθικά; - Σε μικρότερα παπούτσια από το νούμερό σου; - Σε ακανθώδεις σχέσεις; - Σε άβολες θέσεις; - Υπερβολικό φαγητό; - Τα τοξικά συναισθήματα όλων των γύρω; - Σε δουλειά που δεν θες; - Σε τοξικά περιβάλλοντα; - Σε μία κακή μοίρα; - Σε ένα σώμα που δεν εκτιμάς; - Όλα τα προβλήματα των άλλων; - Την προσβολή; - Την κακοποίηση; - Τον θόρυβο; - Τις επιθυμίες των άλλων αλλά

όχι τη δική σου; - Σε στερεότυπα; - Στο στενό καβούκι σου; - Σε άβολα βολέματα; - Σε προσδοκίες άλλων και προγραμματισμένη πορεία ζωής αλλά όχι από σένα; - Σε στερεότυπα; - Σε προσωπικές σχέσεις εξουσιαστικές (ανεξάρτητα αν εσύ εξουσιάζεις ή εξουσιάζεσαι); - Πολύ θυμό; - Κυρίως φόβο; - Ενοχές; - Σε δύσκολους ρόλους; - Κυρίως κακές σκέψεις; - Μνησικακία; - Μάταιο πόνο;

Ενίοτε συγχώρεσε, ενίοτε διαχωρίσου, αλλά προχώρα επιτρέποντας που και που κάποιες στάσεις ενόρασης... ❏

50

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

FREEWORDS

ΔΗΜΗΤΡΑ ΣΤΑΥΡΟΥ:Γεννήθηκα το 1970 στην Αθήνα. Σπούδασα ψυχολογία στη Γαλλία και στην Ελλάδα. Ακολούθησα τετραετή κύκλο σπουδών στην μέθοδο της δραματοθεραπείας ενώ παρακολουθώ συνεχώς πλήθος σεμιναρίων στην Ελλάδα και το εξωτερικό που αφορούν τις ψυχοθεραπείες μέσω τέχνης και τις επιστήμες του ανθρώπου εμπλουτίζοντας την ψυχοθεραπευτική μου πρακτική. Παρακολούθησα μαθήματα κοινωνικής ανθρωπολογίας σε συνδυασμό με επιτόπιες έρευνες στα Βαλκάνια μέσω του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Έχω επίσης παρακολουθήσει εκπαιδευτικά προγράμματα συστημικής θεραπείας και ψυχανάλυσης ομάδας. Καλλιτεχνικά σεμινάρια και μαθήματα σε διαφορετικές τέχνες και τεχνικές όπως: butoh, τσίρκο παντομίμα, θεατρικά εργαστήρια, κολλάζ, σωματικό θέατρο, μέθοδο Τερζόπουλου, πρωτόγονη έκφραση, θέατρο του καταπιεσμένου, περφόρμανς με τους Living Theatre κ.ά. Εξασκώ αρκετά χρόνια την Κινέζικη πολεμική τέχνη ται τσι (wu style) μία ενασχόληση η οποία είναι συνεχώς σε εξέλιξη. Ως ψυχολόγος εργάζομαι πάνω από 20 χρόνια ιδιωτικά με άτομα, ομάδες και επαγγελματικές ομάδες στην Ελλάδα και την Γαλλία (ως επίτιμο μέλος της Γαλλικής Ένωσης Δραματοθεραπευτών). Άλλα πλαίσια στα οποία έχω εργαστεί είναι: το Πάντειο πανεπιστήμιο, το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας (Ε.Π.Ι.Ψ.Υ.) φυλακές στην Ελλάδα και στη Β. Ιρλανδία, ΟΚΑΝΑ, Σ.Α.Τ., Θησέας δημοτικό πρόγραμμα απεξάρτησης, σε σχολεία, σε δημοτικά προγράμματα ψυχικής υγείας με ηθοποιούς και μουσικούς για την ανάπτυξη δημιουργικότητας, σε ίδρυμα παιδικής προστασίας, με προσωπικό μεγάλων εταιρειών και οργανισμών (εκπαιδευτικά προγράμματα μέσω τεχνών). Σύμβουλος του SEC, Self Esteem Center. Από το 2013 δημιουργώ και συμμετέχω ως περφόρμερ, την κολεκτίβα «Liminals» ως συνέχεια δραματοθεραπευτικής ερευνητικής ομάδας ανέργων και ως σήμερα έχει παρουσιάσει έξι περφόρμανς στην Αθήνα.

Φρίντα Κάλο, Self Portrait with Braid

http://psyhismos.blogspot.gr/ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

51

BAΣΙΛΗΣ ΑΡΔΑΣ

ΕΙΜΑΣΤΕ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΙ ΑΛΛΑ ΕΙΜΑΣΤΕ ΙΣΟΙ! Η οπτική γωνία που ο καθένας μας βλέπει όλα τα θέματα είναι προσωπική, δηλαδή, σε μεγάλο βαθμό υποκειμενική. Αυτό σα γεγονός, μας κάνει να έχουμε και διαφορετικές αντιδράσεις στα καθημερινά ερεθίσματα που δεχόμαστε.

Oι αντιδράσεις μας είναι αποτέλεσμα της εμπειρίας, της γνώσης, της γενικότερης κουλτούρας που έχουμε διαμορφώσει σε ότι έχει σχέση με τη συμπεριφορά.

Φρίντα Κάλο, Moses

52

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

FREEWORDS

Με βάση τα προηγούμενα, που για τον καθένα μας είναι διαφορετικά έχουμε και ανάλογες ποικίλες αντιδράσεις σε ένα γεγονός που είναι κοινό για όλους μας. Ο τρόπος αντίδρασης είναι ένα από τα χαρακτηριστικά που ενώ κάνει κάποιον να ξεχωρίζει, ταυτόχρονα είναι και κριτήριο ομαδοποίησης της μονάδας σ’ ένα σύνολο το οποίο έχει ποσοτική αναφορά, π.χ. τόσοι ψήφισαν το τάδε κόμμα. Από τη στιγμή που κάποιος κατατάσσεται συνειδητά ή ασυνείδητα σε μια ομάδα αρχίζει και η υποκειμενική του συμπεριφορά απέναντι σε όσους ανήκουν σε άλλες ομάδες. Η υποκειμενική συμπεριφορά είναι σε μεγάλο βαθμό η αφετηρία διαφοροποίησης και αντιμετώπισης των άλλων σαν μη ίσων με εμάς. Η έλλειψη ικανότητας για σκέψη έξω από τον προσωπικό γνωστικό μας κύκλο και η άρνηση τις περισσότερες φορές,

να εξετάσουμε και να συνυπολογίσουμε παραμέτρους που συνθέτουν συμπεριφορές άλλων, βάζει όρια στο γενικότερο ορίζοντά μας και εμποδίζει την αντικειμενική προσέγγιση των γεγονότων. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, λείπει ο υγιής διάλογος με επιχειρήματα και με διάθεση ν’ακούσουμε την άλλη πλευρά, την οποία αντιμετωπίζουμε σαν αντίπαλο. Και φυσικά, αφού είναι αντίπαλος δεν είναι μαζί μας δεν είναι σαν κι εμάς. Και αφού είμαστε οι καλύτεροι οι άλλοι δεν είναι ίσοι με εμάς, δηλαδή, είναι υποδεέστεροι σε ό,τι κι αν κάνουν. Τι γίνεται όμως όταν με κάποιους διαφέρουμε στις πολιτικές πεποιθήσεις αλλά ανήκουμε και οι δυο σε μια ίδια ομάδα; Ας πούμε ότι είμαστε στον ίδιο εργασιακό χώρο και μάλιστα με το ίδιο αντικείμενο; Ο άλλος είναι κατώτερος και αντίπαλος σε ένα τομέα αλλά ίσος με εμάς σε ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

53

➤

BAΣΙΛΗΣ ΑΡΔΑΣ

➤

έναν άλλο. Πως γίνεται αυτό; Και αν, λέμε αν, έχει ανώτερη θέση από εμάς πως το δεχόμαστε; Είναι σε ανώτερη θέση με την αξία του, ή αυτόματα λέμε ότι κάτι έκανε και πήρε τη θέση; Κι αυτός τι να λέει άραγε για εμάς; Μας ενδιαφέρει ή εμείς ως συνήθως δε μας νοιάζει; Εξετάζουμε τι είδους ερεθίσματα έχει ό άλλος, ο κάθε άλλος τόσο από το στενό οικογενειακό του περιβάλλον έως και τη διάρθρωση του συνολικού κοινωνικού ιστού; Σίγουρα δεν είναι πάντα εφικτό αλλά σε γενικές γραμμές δεν είναι ακατόρθωτο να έχουμε γνώση κάποιων βασικών δεδομένων. Θεωρούμε τρικοσκοσμικές κάποιες χώρες και αντίστοιχα τους πολίτες τους με μοναδικό κριτήριο το γενικό μηχανισμό λειτουργίας του κράτους και κατ’ επέκταση της κοινωνίας, συ54

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

γκρίνοντάς τον με το δικό μας. Κάποιοι άλλοι συγκρίνουν το δικό μας με το δικό τους και υπάρχει μια αλυσίδα σύγκρισης που στο κάτω τμήμα της σύγκρισης υπάρχουν αριθμοί που δείχνουν τη δυνατότητα κατανάλωσης των κατοίκων μιας χώρας. Αυτή η σύγκριση στηρίζεται πάντα και μόνο σε ποσοτικά κριτήρια. Φυσικά, αν υπάρχουν χρήματα θα υπάρξει και καλύτερη παιδεία και καλύτερη υγεία και γενικά θα είναι όλα καλύτερα. Είναι πάντα έτσι; Αν όμως δεν υπάρχουν τα χρήματα, εγώ δεν είμαι άνθρωπος, όπως είσαι εσύ; Είμαι καλύτερος ή χειρότερος από σένα ανάλογα με το πόσα έχω; Είμαι καλύτερος ή χειρότερος από εσένα γιατί γεννήθηκα εδώ και όχι εκεί που γεννήθηκες εσύ; Είμαι καλύτερος ή χειρότερος από σένα, γιατί έχω ...μπάρμπα στην Κορώνη;

FREEWORDS

Δυστυχώς όλες οι συγκρίσεις είναι ποσοτικές. Οι ποιοτικές αναλύσεις που είναι και η ουσία της ζωής λείπουν. Ποιοτική σύγκριση δεν είναι το αν είσαι πιο όμορφος από κάποιον άλλο. Δεν είναι αν είσαι πιο αδύνατος. Δεν είναι αν έχεις άλλη θρησκεία. Δεν είναι αν είσαι πρόσφυγας ή μετανάστης. Η ποιοτική σύγκριση δεν μπορεί να βρει εφαρογή στους ανθρώπους μέσα από τους αριθμούς. Όλοι οι άνθρωποι έχουμε την ίδια βιολογική πορεία. Γεννιόμαστε, μεγαλώνουμε, πεθαίνουμε. Σ’αυτήν μας την πορεία δεν υπάρχουν ανώτεροι, κατώτεροι σημασία έχει το "ζούμε" και το "πως ζούμε". Γνωρίζετε κάποιον που να τον έκαναν αθάνατο τα περουσιακά στοιχεία που βρήκε ή έκανε στη διάρκεια της ζωής του; Όχι, δεν υπάρχει κανείς αθάνατος επειδή είχε περιουσία!

Δηλαδή, θ’ αναρωτηθεί κάποιος δεν έχουμε διαφορά; Είμαστε όλοι ίδιοι; Όχι δεν είμαστε ίδιοι και αφού δεν είμαστε ίδιοι, έχουμε διαφορές. Μα και με το ίδιο μας το σώμα δεν έχουμε διαφορές; Τα δάκτυλά μας δεν είναι όλα ίδια, τα χέρια μας δεν ίδια, τα πόδια μας δεν είναι ίδια. Τι θα κάνουμε δηλαδή; Θα πούμε ότι το μισό μας σώμα είναι καλύτερο από το άλλο μισό; Ναι, έχουμε διαφορές αλλά είμαστε ίσοι στην αντικειμενική παραδοχή της μικρότητας της ύπαρξής μας. Εγώ ή εσύ γιατί να θεωρούμε ότι το χρώμα, η θρησκεία, η χώρα, η ανάγκη κάποιου άλλου τον κάνει καλύτερο ή χειρότερο; Ποια υπαρξιακή ανασφάλεια μας κάνει να πιστεύουμε ότι η μόνη αναφορά επιτυχίας είναι οι καταθέσεις, τα σπίτια, οι επιχειρήσεις, τα αυτοκίνητα, τα κότερα; ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

55

BAΣΙΛΗΣ ΑΡΔΑΣ

➤

Τι είναι αυτό που μας δίνει το δικαίωμα να πιστεύουμε ότι είμαστε ανώτεροι, από αυτόν που έφυγε από τη χώρα του για να βρει κάτι καλύτερο; Από αυτόν που κοιμάται στο πεζοδρόμιο ή από αυτόν που δεν έχει να φάει ή και ακόμη χειρότερα δεν μπορεί να φέρει φαγητό στα παιδιά του; Τι φοβόμαστε και στρέφουμε αλλού το βλέμμα μας και λέμε ότι είμαστε ανώτεροι και καλύτεροι; Πότε θα καταλάβουμε ότι αυτό που δεν αποδεχόμαστε ότι συμβαίνει είναι μόνο ο φόβος μας ότι μπορεί το δικό τους σήμερα να είναι το δικό μας αύριο; Και αυτό το κρύβουμε με ένα ύφος γυάλινης εύθραυστης ανωτερότητας που είναι χωρίς βάσεις και λόγο. Όλοι είμαστε ίσοι απέναντι στις βασικές ανάγκες. Σίγουρα δεν έχουμε όλοι την ίδια αφετηρία ούτε και την ίδια 56

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

διαδρομή. Αυτό είναι φυσιολογικό να συμβαίνει. Αυτό που δεν είναι φυσιολογικό, είναι να πιστεύω ότι είμαι διαφορετικός και όλοι οι άλλοι πρέπει να πέσουν στον Καιάδα, επειδή μπορώ να έχω και σήμερα καθαρό νερό, μπορώ να σπουδάσω, μπορώ να έχω ένα πιάτο φαγητό και ένα καθαρό σεντόνι για να κοιμηθώ. Αυτό που δεν είναι φυσιολογικό είναι να πιστεύω ότι οι μη αρτιμελείς δεν είναι αναγκαίο να έχουν δικαιώματα. Αυτό που δεν είναι φυσιολογικό είναι να μην αφήνω χώρο ελευθερίας σε όλα τα επίπεδα σε άλλους. Αυτό που δεν είναι φυσιολογικό είναι να θέλω να καταπιέζω τους άλλους. Εδώ είναι σημαντικό να σκεφτώ, να σκεφτείς, να σκεφτούμε! Μπορώ για διάφορους λόγους να καταπιέσω να... να... γιατί όμως να θέλω να το κάνω;

FREEWORDS

Ποιος είναι ο διαφορετικός αέρας που αναπνέω σε σχέση με σένα;

Πότε θα καταλάβω ότι είμαστε διαφορετικοί αλλά τόσο ίσοι;❏

Φρίντα Κάλο, Moses

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

57

ΡΟΥΛΑ ΜΟΝΟΓΥΙΟΥ

ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΤΑ ΧΡΩΜΑΤΑ! Οι άνθρωποι είναι σαν τα χρώματα. Δεν υπάρχουν άσχημοι άνθρωποι, δεν υπάρχουν άσχημα χρώματα.

Φρίντα Κάλο, Viva la Vida, Watermelons

58

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

FREEWORDS

Έχεις προσπαθήσει να ζωγραφίσεις; Να ενώσεις το ένα χρώμα με το άλλο; Να κάνεις ένα γλυκό σμίξιμο στα χρώματα με ένα αποτέλεσμα που θα σε εκπλήξει; Το κάθε χρώμα έχει τη μοναδικότητά του. Όμως μπορεί να ακουμπήσει το ένα στο άλλο χωρίς να το καταστρέψει. Θέλει προσοχή και σιγά σιγά. Χωρίς βιασύνες. Να μη σε νοιάζει για το αποτέλεσμα να χαίρεσαι το "ταξίδι", αυτό το μαγικό σμίξιμο. Αυτό που μπαίνει το ένα χρώμα στο άλλο και μαζί δημιουργούν πολλές αποχρώσεις, άλλοτε πιο σκούρες κι άλλοτε πιο ανοιχτές. Σαν κι εκείνη την ώρα που βγαίνει ο ήλιος και ακουμπά τρυφερά το σκοτάδι δίνοντας του όλα τα χρώματα που υπάρχουν. Απαλά, πολύ απαλά για να εμφανιστεί το φως. Ή σαν την ώρα που χά-

νεται και δίνει πάλι όλα του τα χρώματα μα δυνατά αυτή τη φορά για να πάρει σιγά σιγά το σκούρο χρώμα της νυχτιάς. Κάπως έτσι θα μπορούσε να γίνεται και η επικοινωνία μεταξύ μας. Χωρίς ντε και καλά να επιβάλουμε το δικό μας χρώμα. Αλλά το δικό μας μαζί με του άλλου μπορεί να φτιάξει πίνακα ζηλευτό κρατώντας ο καθένας τη δική του μοναδικότητα. Γιατί όλοι είμαστε ίσοι και διαφορετικοί, όπως και τα χρώματα. Κάποια ταιριάζουν περισσότερο μεταξύ τους, κάποια λιγότερο, όμως όλα μαζί ξεχωριστά ή μπερδεμένα δημιουργούν πίνακες ζηλευτούς. ❏

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

59

ΦΡΙΝΤΑ ΚΑΛΟ

ΦΡΙΝΤΑ ΚΑΛΟ. ΜΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ! Τη μοναξιά που βίωνε την αντιμετώπισε ζωγραφίζοντας τον εαυτό της. «Ζωγραφίζω τον εαυτό μου γιατί τον περισσότερο καιρό είμαι μόνη και γιατί είναι το πρόσωπο που γνωρίζω καλύτερα από όλα τα άλλα», έλεγε η ίδια.

60

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

FREEWORDS

Η Φρίντα Κάλο γεννήθηκε στην πόλη Κογιοακάν στο Μεξικό στις 6 -7-1907. Ο πατέρας της ήταν γερμανοεβραίος, μορφωμένος, άθεος και φωτογράφος στο επάγγελμα. Η μητέρα της ήταν καθολική. Η ίδια ήταν κομμουνιστικών πολιτικών πεποιθήσεων. Στα 6 της αρρώστησε με πολιομυελίτιδα με αποτέλεσμα το ένα της πόδι να είναι σχεδόν ημιπαράλυτο και πιο μικρό από το άλλο. Στη σχολή

Escola Preparatoria ήταν μια από τα 35 κορίτσια που πήγαιναν στο σύνολο των 2000 ατόμων. Εκεί, συνάντησε για πρώτη φορά το μετέπειτα σύζυγό της το γνωστό τοιχογράφο Ντιέγκο Ριβέρα που είχε τις ίδιες πολιτικές πεποιθήσεις με εκείνη. Η Κάλο, στα 18 της είχε ακόμη μια σοβαρή περιπέτεια με την υγεία της η οποία και τη σημάδεψε περισσότερο από

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

61

ΦΡΙΝΤΑ ΚΑΛΟ

➤

την ασθένεια που είχε περάσει μικρή. Ένα τραμ, συγκρούστηκε με το λεωφορείο στο οποίο επέβαινε με αποτέλεσμα να υποβληθεί σε μια σειρά από επώδυνες χειρουργικές επεμβάσεις που τις άφησαν έντονους πόνους αλλά και την αδυναμία ν’αποκτήσει παιδιά. Το 1926, ένα χρόνο μετά το ατύχημα, ξεκίνησε μαθήματα ζωγραφικής. Τα οικονομικά της οικογένειάς της δεν της επέτρεπαν την άνετη παρακολούθηση των μαθημάτων και εικονογραφούσε βιβλία ιατρικής, Το 1929, ο Ριβέρα έγινε σημαντικός παράγοντας στη ζωή της πρώτα γνωρίζοντας τα έργα της και την ίδια χρονιά έγινε σύζυγός της. Ο Ντιέγκο Ριβέρα ήταν ήδη γνωστός και αναγνωρισμένος ζωγράφος-τοιχογράφος και 62

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

οι πίνακές του είχαν μεγάλη ανταπόκριση στις Η.Π.Α. Μετακόμισαν στο Σαν Φρανσίσκο και αργότερα πήγαν στο Ντητρόιτ. Η Κάλο, είχε τελείως ξεχωριστό στυλ από το Ριβέρα, αλλά μέχρι να τη γνωρίσει ο Αντρέ Μπρετόν το 1938 ήταν περισσότερο γνωστή σαν η σύζυγος του Ριβέρα και λιγότερο σαν ξεχωριστή καλλιτέχνης. Ο Μπρετόν, ενθουσιάστηκε με το ύφος της και την κάλεσε να πάρει μέρος σε έκθεση στο Παρίσι. Η Κάλο, πραγματοποίησε μόνο τρεις εκθέσεις σε όλη της την καριέρα. Στο Παρίσι, στη Νέα Υόρκη και στο Μεξικό. Ίσως να μην υπάρχει άλλος μεξικανός ζωγράφος που να έχει αποτυπώσει τόσο έντονα και χαρακτηριστικά το ύφος και τα χρώματα που κυριαρχούν στην καθημερινότητα των Μεξικα-

FREEWORDS

νών. Ο τρόπος που ζωγράφιζε είχε έντονη επιρροή από τους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν στο Μεξικό. Αρκετά έργα της είναι αυτοπροσοπωγραφίες που διακρίνεται ο πόνος που είχε σε όλη της τη ζωή, «ζωγραφίζω αυτοπροσωπογραφίες, έλεγε, γιατί είμαι τόσο συχνά μόνη και γιατί είμαι το πρόσωπο που γνωρίζω καλύτερα». Η ζωή της Κάλο ήταν συνδεδεμένη με το Ριβέρα, τον οποίο παντρεύτηκε δύο φορές. Το 1939 χώρισε και δημιούργησε μια σχέση με το Νίκολας Μάρει με τον οποίο χώρισε το 1940 και ξαναπαντρεύτηκε το Ριβέρα. Η Κάλο, είχε αρκετές

ερωτικές περιπέτειες. Στο Γαλάζιο σπίτι, Casa Azul, που έμεναν και είχαν φιλοξενήσει και το ζεύγος Τρότσκι, τώρα είναι μουσείο. Ο μεγάλος Κουβανός μυθιστοριογράφος Λεονάρδο Παδούρα, στο βιβλίο του «Ο άνθρωπος που αγαπούσε τα σκυλιά» (Εκδόσεις Καστανιώτη), που το freewords.gr σας προτείνει να το διαβάσετε, περιγράφει το τελευταίο διάστημα της ζωής του Τρότσκι πριν τη δολοφονία του στο Μεξικό και τον έρωτα του επαναστάτη με την διάσημη ζωγράφο:

«Τις τελευταίες ημέρες εκείνου του ταραγμένου Μαΐου έφτασαν στο Κογιοακάν κάμποσα αντίτυπα από την Προδομένη Επανάσταση που είχαν μόλις κυκλοφορήσει. Οι Ριβέρα, για να το γιορτάσουν, προσκάλεσαν τον Τρότσκι και άλλους φίλους να ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

63

ΦΡΙΝΤΑ ΚΑΛΟ

➤

δειπνήσουν σε ένα εστιατόριο του κέντρου… Εκείνο το βράδυ όμως ο Λίεφ Νταβίντοβιτς δεν ενδιαφερόταν για τις αφίσες, ούτε για όσα μπορούσε να ανακαλύψει στην πόλη: εκείνο που πραγματικά επεδίωκε ήταν να βρίσκεται κοντά στη Φρίντα. Η δίνη των αισθήσεων, στην οποία είχε πέσει, απαιτούσε μια διέξοδο την οποία άρχισε να κυνηγάει με σφοδρότητα. Αν και η σωματική κατάσταση της ζωγράφου επέβαλλε τον φραγμό της παραμόρφωσης που απαιτούσε από αυτήν να χρησιμοποιεί ορθοπεδικούς κορσέδες κι ένα μπαστούνι για να βοηθάει το πιο προβληματικό από τα πόδια της, ίσως ακριβώς εξαιτίας εκείνων των περιορισμών η γυναίκα αυτή βίωνε το σεξ και την αισθησιακότητα με τρόπο επιθετικό, εκρηκτικό, και, όταν ο Λίεφ Νταβίντοβιτς έμαθε ότι η ελεύθερη ηθική της τής είχε επιτρέψει να ικανοποιήσει τον 64

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

πόθο της ακόμα και σε ομοφυλοφιλικές σχέσεις, το διαστραμμένο ζιζάνιο του ανδρισμού είχε ξεχυθεί σε ωμές σκέψεις και σε μια λαχτάρα πιο ασυγκράτητη από όσες είχε νιώσει στα νιάτα του ή την εποχή που ήταν ο παντοδύναμος κομισάριος, όταν τόσες συντρόφισσές τους στον αγώνα του είχαν προσφέρει μια αλληλέγγυα διέξοδο στις συσσωρευμένες εντάσεις και θέρμες του. Μέσα από τα ερωτικά ποιήματα και γράμματα που έκρυβε στις σελίδες των βιβλίων που συνήθιζε να συστήνει στη Φρίντα, οι εκκλήσεις του Λίεφ Νταβίντοβιτς απαιτούσαν ήδη την κορύφωση σε κάτι συγκεκριμένο. Η φωτιά που τον έσπρωχνε έκαιγε με τόσο ένταση που είχε καταφέρει να τον κάνει να ξεπεράσει τον φόβο ότι η Ναταλία θα υποπτευόταν τις ερωτοτροπίες του. Κι εκείνη τη νύχτα του γλεντιού, όταν ο Ντιέγκο, η Ναταλία, οι

FREEWORDS

φίλοι που είχαν ακολουθήσει στον περίπατο και οι γραμματείς μπήκαν στο κτίριο όπου βρισκόταν κάποια από τις τοιχογραφίες του Ριβέρα, αυτός έκανε πως έμεινε λίγο πίσω και, χωρίς να μεσολαβήσουν λόγια, έσπρωξε τη Φρίντα πάνω στον τοίχο της πρόσοψης και τη φίλησε στα χείλη, ενώ ταυτόχρονα από ανάσα σε ανάσα της επαναλάμβανε πόσο την ήθελε. Εκείνη τη στιγμή ο Λίεφ Νταβίντοβιτς ριχνόταν με πλήρη επίγνωση στο πηγάδι της τρέλας και έθετε σε κίνδυνο ό,τι ήταν σημαντικό στη ζωή του: όμως το έπραξε ευτυχισμένος, περήφανος, παράτολμος και χωρίς το παραμικρό αίσθημα ενοχής, θα έλεγε στον εαυτό του μετά, πεισμένος ότι στο κάτω κάτω άξιζε τον κόπο να ξοδέψει σε εκείνο το όργιο των αισθήσεων τα καλύτερα φυσίγγια των τελευταίων πυρομαχικών του ανδρισμού του»

Η Φρίντα Κάλο πέθανε στις 13 Ιουλίου του 1954. Τα τελευταία της λόγια στο ημερολόγιό της ήταν: «Ελπίζω το

τέλος να είναι χαρούμενο και ελπίζω να μην επιστρέψω ποτέ ξανά. Φρίντα». Μόλις μια βδομάδα πριν, στις 6 Ιουλίου, είχε γιορτάσει τα 47α γενέθλιά της. «Η ημέρα που πέθανε η

Φρίντα, ήταν η πιο τραγική της ζωής μου. Δυστυχώς, κατάλαβα πολύ αργά, ότι το καλύτερο κομμάτι της ζωής μου, ήταν η αγάπη μου για εκείνη», είχε γράψει ο Ριβέρα στην αυτοβιογραφία του. Δεν έμεινε πολύ καιρό χωρίς τη σύντροφο του. Πέθανε κι εκείνος τρία χρόνια μετά... Το Μεξικό για να τιμήσει το έργο της Κάλο όσο και του Ριβέρα, έχει τυπώσει νόμισμα των 500 πέσος με τις προσωπογραφίες τους. Δείτε εδώ! ...κι εδώ! ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

65

ΦΡΙΝΤΑ ΚΑΛΟ

➤

Ένα ποίημα από το ημερολόγιό της Frida Kahlo, (σε έμμετρη απόδοση του Μάνου Ορφανουδάκη) Jamás en toda la vida olvidaré tu presencia.

Me acogiste destrozada y me devolviste íntegra, entera.

En esta pequeña tierra dónde pondré la mirada? ¡Tan inmensa, tan profunda!

Ya no hay tiempo, ya no hay nada.

Distancia. Hay ya sólo realidad.

Lo que fue, ¡fue para siempre!

París, 8/12/1938

• *[Σπασμένη]* Σ’ όση ζωή μου έχει μείνει στη ζωή δεν θα βρεθεί μία στιγμή να σε ξεχάσω. Είναι στο μπόι σου ελάχιστη η Γη και δεν μπορώ από το βλέμμα να σε χάσω. Όσο κορμί μου είχε μείνει για κορμί ράγιζε δίπλα σου, προτού να το κοιτάξεις κι έτσι σπασμένη, καθώς ήμουν, προτομή μέσα στα χέρια σου με πήρες να με φτιάξεις. Σήμερα, τίποτα δεν φέρνει ο καιρός κι είναι το αύριο θολό και λιγοστεύει. Τώρα, ο τόπος παραμένει σιωπηρός και η απόσταση τα σώματα νηστεύει. Μπορεί ο χρόνος να θαμπώνει τα συμβάντα μα ό,τι υπήρξε μια φορά, υπήρξε πάντα. *Ο τίτλος στην αγκύλη προστέθηκε από τον μεταφραστή. πηγή του ποιήματος

66

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

❏

FREEWORDS

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

67

ΕΚΔΟΣΕΙΣ MICROMEGA ΡOEΣ / ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ

ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ STEFAN ZWEIG Μετάφραση: Δημήτρης Δημοκίδης Επιμέλεια: Τατιάνα Λιάνη

68

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

FREEWORDS

«Ήρθες, λοιπόν!» Με τεντωμένα, σχεδόν ορθάνοιχτα μπράτσα έτρεξε να την προϋπαντήσει. «Ήρθες!» ξαναφώναξε, κι η χροιά της φωνής του σκαρφάλωσε γοργά την κλίμακα που οδηγούσε από την έκπληξη στην ευτυχία, ενώ το βλέμμα του αγκάλιασε τρυφερά τη λατρεμένη μορφή. «Είχα αρχίσει να φοβάμαι πως δε θα έρθεις!» «Μα καλά, τόση είναι η εμπιστοσύνη που μου έχεις;» Μόνο όμως το μειδίαμα στα χείλη της εξέφραζε τούτη την ήπια μομφή – τα γαλανά της μάτια έλαμπαν φανερώνοντας την πίστη της σε εκείνον. «Όχι, όχι, δεν είναι αυτό, δεν αμφέβαλα καθόλου – υπάρχει στον κόσμο αυτόν κάτι περισσότερο αξιόπιστο από το λόγο σου; Όμως να, θα σου φανεί ανόητο, αλλά το απόγευμα, εντελώς ξαφνικά, δεν έχω ιδέα γιατί, ένιωσα μέσα μου ένα σφίξιμο, έναν τελείως ανυπόστατο φόβο – φοβήθηκα ότι θα μπορούσε να σου συμβεί κάτι. Ήθελα να σου τηλεγραφήσω, να τρέξω κοντά σου, και τώρα, καθώς η ώρα κυλούσε κι εσύ δε φαινόσουν, πέρασε απ’ το μυαλό μου η φοβερή σκέψη ότι θα μπορούσε να χάσει για μια ακόμη φορά ο ένας τον άλλο. Όμως, δόξα τω Θεώ, να σε τώρα εδώ, μπροστά μου...» «Ναι, τώρα είμαι εδώ» χαμογέλασε εκείνη, και τα μάτια της φωτίστηκαν και πάλι από τη βαθυγάλαζη λάμψη. «Τώρα είμαι εδώ και είμαι έτοιμη. Nα πηγαίνουμε λοιπόν;» «Ναι, πάμε!» είπαν μηχανικά τα χείλη. Το κορμί όμως αδρανούσε, αχόρταγα απολάμβανε το τρυφερό βλέμμα, την τόσο απροσΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

69

➤

ΕΚΔΟΣΕΙΣ MICROMEGA ΡOEΣ / ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ

➤

δόκητη παρουσία της. Από πάνω τους, δεξιά κι αριστερά, ακουγόταν το κροτάλισμα τροχών πάνω στις ράγες του Κεντρικού Σταθμού της Φρανκφούρτης, σφυρίγματα έσκιζαν την οχλοβοή και τις τουλούπες καπνού που αιωρούνταν στην αχανή κύρια αίθουσα, καμιά εικοσαριά πίνακες γνωστοποιούσαν με τρόπο επιτακτικό ώρες και λεπτά αναχωρήσεων, τη στιγμή που αυτός, καταμεσής στο πλήθος που πηγαινοερχόταν γύρω του, ένιωθε πως μόνο αυτή ήταν πραγματικά υπαρκτή, παραδομένος σε μια αλλόκοτη, μεθυστική νάρκη των αισθήσεων. Χρειάστηκε να του υπενθυμίσει: «Δεν έχουμε χρόνο, Λούντβιχ, πρέπει να βγάλουμε και εισιτήρια». Και μόνο τότε κατάφερε να αποσπάσει το βλέμμα του από τη μορφή της και, πλημμυρισμένος από τρυφερότητα και σεβασμό, την έπιασε από το μπράτσο. Η βραδινή ταχεία για τη Χαϊδελβέργη ήταν ασυνήθιστα γεμάτη. Βλέποντας να διαψεύδεται η προσδοκία τους για ένα κουπέ όπου θα ήταν ολομόναχοι χάρη στα εισιτήριά τους πρώτης θέσης, διάλεξαν τελικά, μετά από μάταιη αναζήτηση, κάποιο στο οποίο ο ένας και μοναδικός επιβάτης, ένας ηλικιωμένος κύριος, λαγοκοιμόταν γερμένος στη γωνία. Απολάμβαναν ήδη την προοπτική ενός τρυφερού τετ-α-τετ και μιας απερίσπαστης κουβέντας όταν, στιγμές μόλις πριν το σφύριγμα της αναχώρησης, τρεις λαχανιασμένοι κύριοι, με χοντρούς χαρτοφύλακες υπό μάλης, όρμησαν μέσα στο κουπέ· ήταν προφανώς δικηγόροι και σε τέτοιο βαθμό ξαναμμένοι από δικαστικές υποθέσεις που μόλις είχαν κριθεί, ώστε τα θορυβώδη σχόλιά τους απέκλειαν τη δυνα70

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

FREEWORDS

τότητα οποιασδήποτε άλλης συνομιλίας. Έτσι, υποταγμένοι στη μοίρα τους, οι δυο τους έμειναν καθισμένοι αντικριστά, χωρίς να ανταλλάσσουν λέξη. Και μόνο όταν ο ένας από τους δυο τους σήκωνε τα μάτια, αντίκριζε, πίσω από τις φευγαλέες σκιάσεις του αμυδρού φωτισμού, το αγαπημένο, τρυφερό βλέμμα του άλλου. Με ένα ελαφρύ τράνταγμα, το τρένο πήρε να κινείται. Το μονότονο βροντοκόπημα των τροχών έπνιγε τις κουβέντες των δικηγόρων, τις έκανε να ακούγονται σαν μακρινός, απροσδιόριστος ήχος. Σιγά σιγά τα τραντάγματα και οι δονήσεις έγιναν ρυθμικός κλυδωνισμός, η ατσάλινη κούνια τούς λίκνιζε βυθίζοντάς τους σε μια γλυκιά ονειροπόληση. Και καθώς οι τροχοί κυλούσαν κροταλίζοντας προς τα εμπρός, προς ένα μέλλον που καθένας τους φανταζόταν διαφορετικό, οι λογισμοί τους άνοιγαν νοσταλγικά φτερά προς τα περασμένα. Είχαν περάσει εννιά χρόνια και κάτι μήνες από τη μέρα που είχαν ανταμώσει για πρώτη φορά. Χωρισμένοι από το αδιαπέραστο τείχος της απόστασης, γεύονταν τώρα αχόρταγα την αίσθηση αυτής της νέας, βουβής συνεύρεσής τους. Θεέ μου, πόσος καιρός είχε κυλήσει, εννιά χρόνια, τέσσερις χιλιάδες μέρες, τέσσερις χιλιάδες νύχτες μέχρι τη σημερινή μέρα, μέχρι τη σημερινή νύχτα! Πόσος χρόνος, πόσος χαμένος χρόνος, κι ωστόσο η σκέψη δε χρειαζόταν πάνω από μια στιγμή για να διασχίσει όλο αυτό το διάστημα, να πετάξει πίσω, στην αρχή της αρχής. Πώς ακριβώς ήταν τότε; Εκείνος θυμόταν ολοκάθαρα: Μπήκε για πρώτη φορά στο σπίτι της όταν ήταν είκοσι τριών κι απαλό χνούδι κάλυπτε ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

71

➤

ΕΚΔΟΣΕΙΣ MICROMEGA ΡOEΣ / ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ

➤

το έντονα γραμμένο χείλι του. Πρόωρα αποσπασμένος από μια παιδική ηλικία ταπεινωμένη απ’ τη φτώχεια, πικρά σημαδεμένος από την ανέχεια και τη στέρηση, είχε μεγαλώσει σε τραπέζια συσσιτίων κι έβγαζε το ψωμί του ως οικοδιδάσκαλος και προγυμναστής. Τη μέρα μάζευε δεκαράκι το δεκαράκι για βιβλία, τη νύχτα μελετούσε για το πανεπιστήμιο με τα νεύρα εξαντλημένα, έτοιμα να σπάσουν. Είχε πάρει με άριστα το πτυχίο του στη Χημεία και, συνοδευόμενος από τις εξαιρετικές συστάσεις του καθηγητή του, είχε προσληφθεί από τον φημισμένο Μυστικοσύμβουλο Γκ., διευθυντή του μεγάλου εργοστασίου κοντά στη Φρανκφούρτη του Μάιν. Εκεί τον επιφόρτισαν αρχικά με παρακατιανά καθήκοντα στο εργαστήριο, σύντομα όμως, βλέποντας την επιμονή και τη σοβαρότητα του νεαρού αυτού άντρα, που αφοσιωνόταν στη δουλειά με όλη τη συσσωρευμένη δύναμη μιας αδάμαστης θέλησης για επιτυχία, ο κύριος Μυστικοσύμβουλος άρχισε να ενδιαφέρεται ιδιαιτέρως για αυτόν. Για να τον δοκιμάσει του ανέθετε όλο και πιο υπεύθυνες εργασίες, τις οποίες ο νεαρός άδραχνε με βουλιμία καθώς του πρόσφεραν τη δυνατότητα ν’ αποδράσει από το μπουντρούμι της φτώχειας. Και όσο περισσότερη δουλειά τού έδιναν, τόσο αυξάνονταν ο ζήλος και η δραστηριότητά του. Δεν άργησε έτσι να ξεχωρίσει από μια δεκάδα βοηθών και να γίνει ο επόπτης σημαντικών και καλά προστατευμένων πειραμάτων, ο «νεαρός φίλος», όπως συνήθιζε να τον προσφωνεί ο κύριος Μυστικοσύμβουλος. Γιατί, χωρίς ο ίδιος να το αντιλαμβάνεται, πίσω από την ταπετσαρισμένη πόρτα του γραφείου διεύθυνσης, 72

| ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

FREEWORDS

ένα άγρυπνο μάτι παρακολουθούσε τις επιδόσεις και την εξέλιξή του και, καθώς ο φιλόδοξος νεαρός έμενε με την εντύπωση ότι εκτελούσε καθημερινές εργασίες ρουτίνας με μια φρενήρη ενεργητικότητα, ο σχεδόν αόρατος προϊστάμενός του τον ζύγιζε, προορίζοντάς τον για ένα λαμπρό μέλλον. Καθηλωμένος από οδυνηρή ισχιαλγία συχνά στο σπίτι, πολλές φορές και στο κρεβάτι ακόμη, ο γηραιός άντρας έψαχνε καιρό τώρα έναν απόλυτα αξιόπιστο και ευφυή προσωπικό γραμματέα, με τον οποίο να μπορεί να συζητά τις απόρρητες πατέντες και τα πειράματα που εκτελούνταν σε πλήρη μυστικότητα. Και ο άνθρωπος αυτός φαινόταν να έχει επιτέλους βρεθεί. Μια μέρα λοιπόν ο νεαρός άντρας άκουσε έκπληκτος τον κύριο Μυστικοσύμβουλο να του προτείνει κάτι εντελώς απροσδόκητο: θα ήθελε να αφήσει το ενοικιαζόμενο επιπλωμένο δωμάτιό του στα προάστια και να μετακομίσει ως προσωπικός του γραμματέας στην ευρύχωρη βίλα, για να μπορεί να του προσφέρει από κοντά αποτελεσματικότερα τις υπηρεσίες του; Τεράστια ήταν η έκπληξη του νεαρού από την απρόσμενη πρόταση, ακόμη μεγαλύτερη όμως ήταν εκείνη του Μυστικοσύμβουλου όταν, δίνοντάς του μια ημέρα προθεσμία για να το σκεφτεί, άκουσε τον υπάλληλό του να απορρίπτει χωρίς περιστροφές την τόσο τιμητική πρόταση και... Συνεχίζεται στις Εκδόσεις ΡΟΕΣ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 |

73

freewords / www.freewords.gr

ΜΙΧΑΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ 99, 115 27 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.:210 7482544, e mail: freewords@freewords.gr