Een vuurstenen aambeeld van 6.000 jaar oud.

De Banneterheide is een buitengewoon bijzondere plek: het is namelijk de oudste vuursteenwinplaats van Nederland. Nergens kom je zo dicht in de voetsporen van onze verste voorvaderen. Als je een vuursteen vindt en opraapt, heb je iets in je handen dat je hele-verre-betovergrootvader zo’n 45.000 jaar geleden misschien ook al eens door zijn handen heeft laten glijden.

door Marco De Bie fotografie George Deswijzen

Hoewel vuursteen in Zuid-Limburg veelvuldig voorkomt, is het wereldwijd gezien een bijzonder en zeldzaam gesteente. In de Zuid-Limburgse bodem bevinden zich dikke kalksteenpakketten die ongeveer zeventigmiljoen jaar geleden zijn gegroeid in de toenmalige krijtzee. In die kalksteen ontstonden lagen vuursteen. Toen de kalksteenlagen gingen eroderen, bleef een speklaag vuursteen over. Boven op dat ‘vuursteeneluvium’ heeft de Oost-Maas, die zo’n twee miljoen jaar gelden door Banholt stroomde, grind afgezet. Met daarin veel losse vuurstenen.

Het belang van vuursteen centimeter lang. Daarnaast zijn er in de grubbe halffabricaten van bijlen gevonden. De vuurstenen waarvan de klingen zijn afgeslagen, worden kernstenen genoemd. Daarvan zijn er vele in de Bannetergrubbe teruggevonden. Ze zijn vaak als hamers gebruikt. Van deze klingen is bekend dat die tot ver in Duitsland werden verhandeld. In en rond de grubbe zijn zelfs sporen van nederzettingen gevonden. Waarschijnlijk woonden mensen hier telkens voor korte periodes.

Vuursteen was van enorme waarde voor de prehistorische mens. In de Steentijd kende de mensheid nog geen metalen. Ze moesten zich behelpen met stenen werktuigen. Vuursteen was hier bijzonder geschikt voor. Al 400.000 jaar geleden raapten nomaden (rondtrekkende jagers en verzamelaars) vuursteen. Ze maakten er allerlei gereedschappen van.

Bijzondere vondst door Servais Hutschemakers Amateurarcheoloog, maar vooral kenner van het Heuvelland, Servais Hutschemakers stuitte vlak voor corona, bij een van zijn vele wandelingen over de Banneterheide en het bijbehorende Eiland van Banholt (het hoogste punt van de gemeente EijsdenMargraten, red.), op een unieke vondst. Toen hij langs een net omgeploegde akker liep, viel zijn getraind oog op een bodemschat van bijna onschatbare archeologische waarde. In één van de ploegvoren lag een wel heel bijzondere vuursteen. “Vuurstenen,” vertelt Servais “daarvan heb ik er duizenden in m’n handen gehad. Maar deze was totaal anders. Deze was rond; iets wat zeer uitzonderlijk is. Voorzichtig heb ik de steen opgeraapt, mee naar huisgenomen en bestudeerd. De steen blijkt rondgekapt en heeft duidelijke gebruikssporen aan de bovenzijde.” Voor de Banholtse amateurarcheoloog was het snel duidelijk: “Een aambeeld!” vertelt hij ondanks zijn hoge leeftijd nog steeds met begeisterung in zijn stem. “Een vuurstenen aambeeld,” legt Hutschemakers uit, “werd gebruikt om samen met een klopsteen allerlei grote stenen gebruiksvoorwerpen mee te maken, zoals bijlen, hakken, boren en scharen.”

Andere bodemschatten van Hutschemakers

Het aambeeld dat Hutschemakers vond, is zeker niet het enige. Hij heeft heel veel andere bodemschatten van de Banneterheide veiliggesteld. Servais: “Het grootste deel van mijn verzameling vuurstenen is permanent tentoongesteld in het Limburgs Museum in Venlo. Enkele bijzondere Banholtse vuurstenen die daar te zien zijn, zijn enkele spitsen en schaven die ruim 45.000 jaar oud zijn en een koppel maalstenen uit de tijd van de Bandkeramiekers (zo’n 5.300 jaar voor Christus).” Het aambeeld uit Banholt bewaart Servais zelf. “Deze vondst houd ik nog even voor mezelf,” vertelt hij trots. “Esslivvenhiermichrupt,” zegt hij met omfloerste stem, “bepalen m’n kinderen wel wat de beste handen zijn om deze unieke bodenschat in te bewaren.”

Vuursteenwinning

Op veel plekken in het Heuvelland is vuursteen gewonnen. Sinds ongeveer 5.300 voor Christus zochten mensen vaste plaatsen op om te wonen en er een soort van boerenbedrijf op te zetten. Daarvoor waren vruchtbare gronden nodig. En vuursteen. Veel vuursteen. Eerst verzamelden ze vuursteen op makkelijk bereikbare plaatsen, zoals de Bannetergrubbe. Later ontstond systematische vuursteenmijnbouw, waarvan prachtige traceerbare sporen zijn achtergebleven in Rijckholt.

Bannetergrubbe

De Bannetergrubbe is bijzonder, omdat hier vuursteen uit het eluvium (een zone gevormd door bodemvorming) werd gehaald door de ‘Bandkeremiekers.’ De Bandkeramiekers was een bevolkingsgroep die rijkversierde aardewerken potten maakten. Dankzij de helling konden ze eenvoudig bij het vuursteen komen. Ook maakte zij ondiepe putten. We spreken dan over het vroege Nieuwe Stenen Tijdperk (5.300-4.900 voor Christus). Het vuursteen uit de Bannetergrubbe is mogelijk ook elders in ZuidLimburg gebruikt. Het is zeker niet ondenkbaar dat de Bannetergrubbe wel eens de oudste plek zou kunnen zijn waar de prehistorische mens systematisch vuursteen heeft gedolven!

Wat deden onze voorvaderen in de Bannetergrubbe?

In de Bannetergrubbe werd vuursteen bewerkt. Van vuursteenknolletjes zijn met name zogenaamde klingen afgeslagen: fijngevormde messen tot tien

Unieke

vondst, bijna nergens te zien

De vondst van Hutschemakers mag als uniek worden bestempeld. “Ik ken geen archeologisch of oudheidkundig museum,” jubelt Servais, “dat een vuurstenen aambeeld in de collectie heeft. En ik heb er op m’n oude dag nog een gevonden. Gewoeën achterum in Tebannet!” De steen wordt door Hutschemakers geschat op zo’n 6.000 jaar(!) oud.