Al wandelend stilstaan bij de tijd...

ls kleine jongen liep Henny Pricken voor het eerst binnen bij de schutterij van Noorbeek. Hij zat toen in de drumband, samen met vrienden. Inmiddels is hij, net als de meeste anderen, al ruim 40 jaar betrokken bij de vereniging. Hij spreekt vol enthousiasme over alle mooie tradities die erbij horen, maar het meest bijzondere deed hij het afgelopen jaar. In november wandelde hij van Maastricht naar Brussel, een tocht die een quintet schutten 400 jaar geleden ook maakten. Deze actie zette de schutterij in een ander licht en vroeg aandacht voor de interessante geschiedenis ervan. Henny kwam erachter dat er door de jaren heen eigenlijk helemaal niet zoveel veranderd is en dat vooral het begrip tijdeen andere betekenis heeft gekregen.

Het betalingsbewijs uit 1624, waarmee de onkosten van de vijf schuttenvanNoorbeekdiegouverneur Van Gorrevod naar Brussel begeleid hadden vergoed werden. De destijds indeSpaanseNederlandengangbare muntstukken zijn ter decoratie toegevoegd.

van zitmeubels en auto-interieur

Het historisch overzicht alsmede de foto's van het betalingsbewijs en het grafkruiskomenuithetboekSchutterij Sint Brigida Noorbeek 1622-2022 van Martin Roodink en historicus Luc Wolters.

Wijngaardsweg 12-B, Heerlen 045 541 1337 www.meubelklinieklimburg.com

Timmermans Schutterij Sint Brigida

De schutterij is iets van vroeger en iets van nu. Archiefstukken bewijzen dat Noorbeek al zeker 400 jaar een schutterij heeft. Toen was de schutterij een soort van ‘nachtwacht’ of ordetroepen van het dorp. Noem het politie avant la lettre. Nu is het vooral een sociaal bindmiddel in het dorp, weet Henny. “Iedereen heeft binnen de vereniging zijn eigen interesses. Bij mij was dat muziek, maar het kan ook de geschiedenis zijn, het schieten of gewoon de sociale contacten.” Dat laatste is ook voor hem erg belangrijk: “Zo’n vereniging is een makkelijk bindmiddel om contacten steeds weer op te pakken en tradities te blijven voortzetten.”

Op zoek naar passende woonruimte?

Wij adviseren u graag bij uw zoektocht naar een passende huur- of koopwoning. Schrijf u vrijblijvend in voor het actuele woningaanbod. Amerikaplein 78 Margraten 043 - 303 01 17

Ook voor een gratis waardebepaling bent u bij ons aan het juiste adres!

DeeerstevermeldingvaneenNoorbeekseschutterij ismeteeneenheelopvallende.Hetbetrefteenkasstuk vandeschepenbankNoorbeek,waaruitblijktdateen vijftal Noorbeekse schutters in 1622 de gouverneur vanLimburghebbengeëscorteerdnaardebegrafenis vanaartshertogAlbrechtinBrussel.Albrecht,ookwel Albert,aartshertogvanOostenrijk(geb.Wenen1559; ovl. Brussel 1621), was na de heftige strijd van de eerste decennia van de Tachtigjarige Oorlog in 1595 landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden geworden. Hij was de zoon van keizer Maximiliaan II en Maria vanSpanje. www.aelmans.com

Lopen op een tijdsgrens

Ook in de geschiedenis is Henny erg geïnteresseerd. “Nu is het gezellig om bij de vereniging te kletsen met vrienden van vroeger, maar voor de schutten van toen zag het er heel anders uit. Zij beschermden de gemeenschap en het geloof, in een wereld die veel onveiliger was.” Gefascineerd door de historie van de vereniging, kwam hij op het idee om een tocht te lopen die 400 jaar geleden ook gelopen is: 132 kilometer, van Maastricht naar Brussel, 5 dagen. Vijf schutten van de schutterij van Noorbeek liepen dezelfde route in 1622, om de gouverneur van Limburg te begeleiden naar een belangrijke begrafenis in Brussel. Henny wilde zich zo veel mogelijk verplaatsen in de schutten van toen. “Ik wilde voelen wat zij toen voelden, zien wat zij ook zagen en op die manier zo dicht mogelijk bij het verleden komen.”

Je zou denken dat zo’n tocht een flinke voorbereiding vergt, maar niets is minder waar: Henny besloot slechts twee weken van te voren dat hij het ging doen. Hij kreeg wat praktische tips van een ervaren wandelaar en hij trainde in de korte tijd die hij had. Maar al snel was het moment daar: de tocht begon. “Ik heb geprobeerd om de route van toen zo veel mogelijk te volgen”, vertelt de koene wandelaar. “Niet eenvoudig, want hele stukken van de oude route zijn verdwenen. Maar gelukkig niet alles!” Zo kwam hij op de oude Romeinse weg van Tongeren naar Sint Truiden terecht. “Veel fysieke landschapselementen zijn in de loop der eeuwen vervaagd”, stelt Henny bijna poëtisch. Maar sommige landmarks hebben de tand des tijds doorstaan, zoals een Romeinse Villa langs die Romeinse weg. Henny: “Op zo’n moment valt het heden een beetje weg. Je loopt over een soort tijdsgrens.”

Er was nog een mooi moment wat het verband tussen verleden en heden heel tastbaar maakte. “Mijn schuttersvrienden waren ook in Brussel gearriveerd (met de bus, dat wel). Tezamen hebben we de kathedraal bezocht waar 400 jaar geleden de begrafenis van de aartshertog was. Na het bezoek aan de kathedraal hebben we hetzelfde gedaan als wat de schutten destijds ook hebben gedaan. Warmte en gezelligheid opgezocht in een herberg en daar een biertje gedronken. Een tijdspanne van vier eeuwen voelt dan opeens heel klein.”

In de rustperiode van het Twaalfjarig Bestand maakte Albrecht en zijn vrouw Isabella van Spanje zichvrijpopulaironderdebevolkingvandeZuidelijke Nederlanden door het benadrukken en stimuleren van de heropleving van het katholicisme. Hierin pastehetnauwaanhetkatholiekegeloofverbonden schuttersleven, dat zowel Albrecht als Isabella een warm hart toedroegen. Dit blijkt bijvoorbeeld bij de handboogschutterij Sint Sebastianus van Zoutleeuw (B),diewerdheropgerichtmeteenreglementin1611, metsteunvanhetaartshertogelijkechtpaar.Diezelfde schutterij werd in 1612 door Albrecht begiftigd met een koningsketen op rood fluweel, compleet met een patroonsschild en een zilveren koningsvogel met het Spaanse wapen. De donateur moest natuurlijk wel zichtbaarzijn…

Aartshertogin Isabella nam in het bevorderen van het schutterswezen geregeld deel aan het koningsvogelschieten. Onder andere bij de gerenommeerde veertiende-eeuwsekruisboogschutterijvanBrussel(in 1615)enGent(in1618),alwaarzijinbeideplaatsen devogelafschoot.

Minder nadenken, meer stilstaan op mijn pad kwam.” Dit is iets wat hij meer mensen zou gunnen om ook te ervaren: “We mogen allemaal wel iets minder nadenken en meer stilstaan in het moment, vind ik.” Tijd vindt Henny een ongrijpbare factor. “Tijd is een raar begrip. We kunnen in iets meer dan 24 uur aan de andere kant van de wereld staan, maar te voet naar Brussel vinden we te ver en te lang duren... Dat is eigenlijk een gekke paradox.”

Het enige wat overduidelijk wel veranderd is ten opzichte van toen, is de veiligheid. “Ik heb nog veel meer respect gekregen voor de mannen die destijds zulke tochten gelopen hebben. Plunderende militairen, slechte kleding en schoeisel, onbegaanbaar terrein en miserabele hygiëne maakten het tot een helse, barre tocht.

Tijdens zijn wandeling kwam Henny tot een interessante conclusie: “Eigenlijk is 400 jaar helemaal niet zo lang, als je het in perspectief ziet. In de basis is er echt niet zoveel veranderd.” Maar wat is het grootste verschil met vroeger dan wel? “Tijd en het besef van tijd”, stelt de schutter. “Vroeger stond men op als het licht was en ging men slapen als het het donker werd. Daartussen had je tijd om dingen te doen. Als de energie op was, dan was dat zo. Nu is er altijd nog wel iets wat we ‘moeten’ doen.” Tijdens het wandelen voelde Henny zelf hoe het was om daar minder mee bezig te zijn.

Aarsthertog Albrecht overleed op 13 juli 1621, waarna zijn weduwe een periode van diepe rouw afkondigde. Van de begrafenis wilde Isabella een unieke happening maken, die zijn weerga niet kende. Deuitvaartvondplaatsop7maart1622,ruimzeven maanden na het overlijden van haar innig geliefde echtgenoot. Het lange wachten werd beloond, want de uitvaart was een spektakelstuk van jewelste. Het in een loden kist geborgen levenloze lichaam van de aartshertog werd op een praalwagen door een enorme mensenmenigte vervoerd. Een tocht, die ondanksdekorteafstandtussenpaleisenkathedraal te Brussel, zo’n acht uur(!) in beslag nam. Albrecht werd pas tegen de avond op zijn laatste rustplek ten rustegelegd.

De gouverneur van Limburg was één van de velen genode gasten bij de uitvaart. Hij werd door vijf Noorbeekseschutters van MaastrichtnaarBrusselen terug geëscorteerd. Deze vijf Noorbeekse schutters warenThomasRuweth,PeterAussems,MeysVincken, Jan Nijs en Erken Hanssen. Aan hen was opgedragen omgedurendeelfdagendegouverneurtebegeleiden, toendiealsofficiëlegastinBrusselverwachtwerdom afscheid te nemen van zijn landheer. De gouverneur van Limburg en de Landen van Overmaas was destijds Karel Emanuel van Gorrevod, markies van Marnay, die behalve gouverneur ook kamerheer van deaartshertogwas.

Behalve de gouverneur als vertegenwoordiger van het gebiedsdeel, waren uit het Heuvelland ook de heren van Mheer en Opsinnich, Winand van Imstenrade respectievelijk Winand van Eijnatten bij de begrafenis aanwezig. Guillaume Scheiffart van Merode, heer van Cletmont, torste de vlag van het HertogdomLimburg.

De schutterij in een ander licht Henny vindt het mooi dat door zijn actie de vereniging in een ander licht kwam te staan. Niet om hem, maar om de verenigingszin. “Soms denken mensen nog heel stereotyperend over de schutterswereld. Het is echt niet alleen maar bier drinken, maar juist veel meer dan dat. In mijn ogen draagt de vereniging een stuk cultuur met zich mee. We hebben een gezamenlijke verantwoordelijkheid om de cultuurhistorie door te geven aan toekomstige generaties. Ook voor verenigingen geldt dat ze pas toekomst hebben als ze hun geschiedenis kennen.”

Dat de schutterij leeft binnen Noorbeek, illustreet Henny met een voorbeeld. “Jaarlijks is het koningsvogelschieten. Nadat het laatste restje van de vogel is afgeschoten en de nieuwe koning bekend is, zie je dat het dorp en de verenigingen zich verbroederen en samen vieren. Het versterkt de sociale cohesie.”

Volgens Pricken is het belangrijk dat zulke tradities blijven bestaan. “Het is in deze tijd lastig om een traditie in ere te houden. Tradities kunnen feitelijk alleen overleven als ze met hun tijd meegaan”, overpeinst Henny. “Mensen en opvattingen veranderen en jongere generaties kijken anders naar de wereld dan oudere generaties. Daardoor worden tradities minder snel doorgegeven en cultuur kan dan verwateren. Maar toch vind ik het de moeite waard om zo lang als het kan deze traditie te bewaren en door te geven.” Daarvoor is het belangrijk om flexibel te zijn, zo denkt Henny. “Als je jongeren wilt boeien voor tradities, moet je die oude gebruiken in een eigentijds perspectief plaatsen. Het niet sect iets van vroeger laten zijn, maar het als iets waardevols om te koesteren en te bewaren maken.”

Feit is, dat er in 1622 sprake is van vijf ‘schutten’, diegevorderdwordenomdehoogstebestuurdersvan hetlandtevergezellen.Omdatzewordenaangeduid als ‘schutten’ en dat daarbij wordt gerefereerd aan hun gehoorzaamheidsplicht, gezagsgetrouwheid en indirectookaanhunervaringinomgangmetwapens, geeft aan dat het mannen van brave inborst waren, loyaal en bereid waren hun heren te beschermen. Van de vijf Noorbeekse schutters die de gouverneur naar Brussel begeleidde, zijn enkele kattenbelletjes bewaard gebleven. Peter Aussems was een telg uit een bemiddelde familie. Hij deed geldzaken en was grondbezitter. Daarnaast fungeerde hij een paar jaar na de tocht als ‘schatsetter’, een functie voor een betrouwbaar iemand die de waarde van landerijen, vastgoed en andere bezittingen bepaalde om er de grondslagvoorbelastingenoptebaseren. Detussendedertig-enveertigjarigeThomasRuweth waslandbouwer,grondeigenaarenschepen.VanMeys Vincken en Erken Hanssen is nagenoeg niets bekend. OokJanNijsisinanderehistorischebronnennietterug tevinden,maarvanhemstaatnogsteedseenstenen grafkruis op het oude kerkhof van Noorbeek, rondom de kerk. Daarmee is zijn nalatenschap nog steeds tastbaarvoordeNoorbeekseschutterij.

Het hardstenen grafkruis van Jan Nijs heeft de tand des tijds goed doorstaan en staat nog steeds op het oude kerkhof van Noorbeekbijdekerk.

Het jaarlijkse rondje over het kerkhof door de schutterijopHemelvaarstdagternagedachtenisvan deoverledenleden zalhem ongetwijfeldgoeddoen.

Het moge duidelijk zijn: de wandeltocht van Noorbeek naar Brussel was een bijzondere ervaring. Niet alleen voor Henny, maar voor de hele schutterij. Hij liep deze tocht niet voor eigen eer en glorie, maar om zijn geliefde schutterij in een ander licht te plaatsen. Zijn belangrijkste boodschap is dan ook dat een stukje cultuurhistorie en verenigingszin heel erg waardevol zijn. “Genieten van het leven met de mensen om je heen die je dierbaar zijn. Zonder druk of dingen die moeten.” Want tijd? Tijd is vooral iets van deze tijd...