LANGE LIEVE LINGE
De lof van de Linge wordt alom bezongen. Zelfs de wateralmanak doet daar met de typering ‘landschappelijk fraai vaarwater’ aan mee. Voor zeilen is de rivier minder geschikt dus dankt ze de populariteit geheel en al aan de motorboters. We gaan kijken of wij hun enthousiasme kunnen delen.
DAGTOCHT LINGE
1 Molen de Vlinder is hét gezicht van de Linge. 2 Via de openstaande Gorinchemse Kanaalsluis varen we naar de Linge. 3 De Linge is op de landelijke stukken een prachtige, natuurlijke rivier.
De Linge loopt van de inlaat bij Doornenburg tot aan de Lingesluis in Gorinchem, een traject van een kleine 110 kilometer. De naam is ontleend aan ‘lang’. Een echte rivier is de Linge echter alleen op het traject van Tiel naar Gorinchem, waarvan bovendien het gedeelte tussen Tiel en Geldermalsen niet bevaarbaar is vanwege een groot aantal stuwen. Het wel bevaarbare stuk loopt dus tussen Geldermalsen en Gorinchem.
Met een sloep of ander klein schip kun je het zijriviertje de Korne nog een stukje op tot de plaats Buren. Je kunt de Linge niet opnemen in een rondje, dus je vaart ‘m op en ook weer af.
AAN- EN AFVOER
De Linge krijgt tot ongeveer het jaar 1300 haar water vanuit de Waal bij Tiel, maar die aanvoer wordt afgedamd. Ook van de vroeger bestaande aanvoer van water uit de Lek
via de Hagesteinstroom is tegenwoordig niets meer terug te vinden. In het kader van de Nieuwe Hollandse Waterlinie is de verbinding met de Waal wel in 1870 hersteld door de aanleg van het Tielse Inundatiekanaal. Dit kanaal moest in geval van oorlogsdreiging de Linge van voldoende water voorzien om daarmee de polders van de Culemborgerwaard en de Tielerwaard onder water te kunnen zetten. Maar voor de wateraanvoer is de Linge aangewezen op de Boven-Linge. Dit is feitelijk een gegraven wetering van het Pannerdensch Kanaal naar Tiel. Om niet afhankelijk te zijn van de waterstand van het Pannerdensch Kanaal is de inlaat bij Doornenburg al jaren voorzien van twee drijvende pompgemalen, de Pannerling 1 en 2. Daarmee kan de waterstand in de Linge zodanig worden gereguleerd dat de Betuwse fruittelers ook in droge perioden hun boomgaarden van voldoende water kunnen voorzien.
Naast de aanvoer is ook de afvoer van het Lingewater een belangrijk
4 Bij Heukelum zet een voetveer je over naar het dagrecreatiepark De Galgenwaard. 5 Aanvarend op Leerdam komen we een niet onaardig optrekje tegen. 6 Stadswal om Asperen dat al bestond in de tijd van de Romeinen.
punt. Inwoners van Gorinchem waren vroeger niet zo enthousiast over de Linge, want die zorgde steevast voor natte voeten: de binnenstad heeft talloze malen blank gestaan. Eigenlijk is daaraan pas met de aanleg van het Kanaal van Steenenhoek rond 1820 een einde gekomen. Dat kanaal loost eventueel overtollig Lingewater op de Beneden-Merwede.
GORINCHEM
Hoewel de wateralmanak aanvaren via het Kanaal van Steenenhoek aanraadt, komen we van de Merwede. We vinden het kanaal nogal een saaie vaarweg, vandaar. We laten ons schutten door de Grote Merwedesluis naar het Merwedekanaal. Vandaar kun je even verderop stuurboord uit via de openstaande Gorinchemse Kanaalsluis de Linge
4
ARKELSE OORLOGEN
Varend op de vredige Linge zullen weinigen van ons bevroeden dat in dit gebied ooit de Arkelse oorlogen hebben gewoed. Die hebben geduurd van 1401 tot 1412. De Heren van Arkel weigerden mee te doen aan de acties van de Graven van Holland tegen de opstandige Friezen. Jan V van Arkel had zoveel aan macht gewonnen dat hij zelf de strijd met de Graven aanbond. De Hollanders – toch al woedend op Jan omdat hij tol hief op de Lek – hebben de Heren van Arkel uiteindelijk een kopje kleiner gemaakt. Dit niet nadat ze het Land van Arkel herhaaldelijk hadden leeggeroofd en platgebrand. Op dat platgebrande land floreert nu de fruitteelt.
www.motorboot.com 40
5
op. Met dat laatste wachten we nog even, want na de sluis gaan we eerst stuurboord uit om in de haven van Gorinchem – de Lingehaven – te kijken. Die eindigt bij de Lingesluis, die we vanaf de Merwede ook hadden kunnen nemen. De stad is een genoegen op zich (zie Motorboot augustus 2022, red.) en is een paar jaar terug verkozen tot mooiste vestingstad van ons land. Het havengeheel is een Rijksmonument met een historische haven, openstaande waaiersluis, aantrekkelijke passantenhaven en prachtige aanliggende stadspanden. We genieten van de stadsomwalling met de bastions. En we laten ons door het fraaie havengeheel verrassen, dat natuurlijk niet zomaar tot Rijksmonument gepromoveerd is. Bij de Lingesluis keren we om en gaan het gehele bevaarbare gedeelte van de Linge ‘doen’.
ARKEL
Het eerste gedeelte van de Linge doet met onder meer een betoncentrale nog even industrieel aan. Dat verandert als we aankomen bij Arkel. De rivier maakt hier een haakse bocht naar stuurboord terwijl je rechtdoor via het Zederikkanaal terug kunt naar het Merwedekanaal. In de bocht ligt in een kom de aantrekkelijke jachthaven van watersportvereniging De Gors. Omdat ons is aangeraden daar beslist even te gaan kijken leggen we aan en vragen bij de havenmeester wat informatie. De faam van de jachthaven qua klantvriendelijkheid wordt waargemaakt: we voelen ons meer dan welkom. Met een paar aanraders op zak varen we verder. Vrijwel meteen wordt duidelijk dat de Linge op de landelijke stukken een prachtige, natuurlijke rivier is. We passeren plaatsen als Spijk en Kedichem en stellen schuldbewust vast dat onze topografische kennis de nodige roest is gaan vertonen. Ook op de stukken ertus-
MOLEN ‘DE VLINDER’
De Vlinder is een ronde bakstenen korenmolen van het type stellingmolen. Voorgangers van de molen hebben er gestaan vanaf het jaar 1650 en zijn herhaalde malen uitgebrand. De huidige versie vindt zijn oorsprong in 1931, maar bevat een gietijzeren bovenas uit 1855. Al meer dan een halve eeuw is de molen eigendom van de stichting die zich heeft beijverd tot het behoud ervan, dus is het blijvend bestaan inmiddels verzekerd. De molen is open voor publiek op zaterdag.
sen is het vaarwater aantrekkelijk. Voor ons uit vaart een flink jacht waarvan de opvarenden er – net als wij – op het gemak van genieten, veel harder dan stationair varen ze niet. We bereiken het mini-stadje Heukelum dat al voor het jaar 1000 bestond onder de naam Ukele. De plaats kent een prachtige historie: zo zou bijvoorbeeld Jan II van Arkel het weer hebben opgebouwd nadat het geplunderd was door de Vikingen. Onder de taluds om het oude hart en deels uitgegraven ligt de ommuring uit het jaar 1230, waaromheen een gracht loopt. Vanuit de lucht ziet het
oude gedeelte er nog nagenoeg hetzelfde uit als op een kaart van Blaeu uit de 17e eeuw. De plaats is dan ook beslist een stadswandeling waard.
LEERDAM
We varen door in de richting van Leerdam over blijvend fraai vaarwater. Waar de oevers van dit soort vaarwegen veelal door rietgedekt nieuw geld worden gedomineerd, is dat op de Linge niet het geval. Net als we ons daarover verbazen, komen we een optrekje tegen waar we toch wel zonder bezwaar zouden willen wonen. Even later passeren we een overslag-
7 De sluizen van Asperen zijn prachtig bewaard gebleven Rijksmonumenten. 8 Overzichtskaart van de Linge. 9 De Linge geeft ons fraaie vergezichten.
station voor zand en grind voordat we Leerdam binnenvaren. Vanaf het water wordt het stadje gedomineerd door de massieve gerestaureerde Zuidwal, de voormalige stadswal. Het Kasteel van Leerdam heeft de slag met de Spanjaarden in 1574 niet overleefd, waarna in de 18e eeuw op diezelfde locatie het Hofje van Mevrouw Van Aerden is gebouwd. Het dak daarvan met daarachter de 13eeeuwse toren van de Grote kerk steken boven de stadswal uit. En dat zijn niet de enige argumenten om
GOED OM TE WETEN
deze haven even aan te doen. De glasindustrie en het glasmuseum zijn bijna spreekwoordelijk voor Leerdam en dat geldt eigenlijk ook wel voor de Leerdammer kaas. Leuk is dat deze ‘echte Leerdammer’ in een naburig dorp wordt geproduceerd. Het stadje mag zich met recht ‘stad’ noemen want het heeft twee keer stadsrechten gekregen: in 1382 van Otto van Arkel en in 1407 nog een keer van Willem VI van Holland. Dat komt omdat het hier niet altijd koek en ei is geweest...
Van Gorinchem tot aan de brug bij Leerdam is de toegestane snelheid maximaal 9 kilometer per uur, verderop is het 7,5 kilometer per uur. Tussen de sluizen van Asperen en Geldermalsen is varen niet meer toegestaan van een half uur na zonsondergang tot een half uur na zonsopkomst. Op dat gedeelte is ook de diepgang beperkt tot 1,80 meter. Overnachten en aanleggen is alleen toegestaan in de jachthavens en de daartoe gemarkeerde aanlegplaatsen. De laagste vaste brug heeft een hoogte van 4,94 meter.
www.motorboot.com 42
ASPEREN
Vrijwel tegen Leerdam aan ligt Asperen. Met stadsrechten sinds 1314 en in de oudheid nog Romeinse bewoning is ook dit weer een stadje om van te watertanden. Maar wij hebben vooral oog voor het sluizencomplex. De sluizen liggen aan een soort van slingerweg en er liggen bruggen over op bijna zes meter hoogte. Dat maakt dat de sluizen er massief en dus indrukwekkend uitzien. Ze dateren uit 1809 en zijn fraai gerestaureerd. Van oudsher waren ze ook nog uitgerust met waaiertechniek en speelden ze een rol in de Hollandse waterlinie, dus is het geen wonder dat het Rijksmonumenten zijn. We varen een paar extra rondjes om van deze bijzondere sluizen te genieten. Als we ze voldoende op ons hebben laten inwerken, varen we er doorheen. Meteen daarna hebben we aan bakboord Fort Asperen. Het voormalige torenfort is in 2012 volledig gerestaureerd. Het is toegankelijk voor publiek en door de toegevoegde horeca geschikt voor evenementen. Als onderdeel van de 7