Deventer

KOEKSTAD

Als aanvulling op onze dagtocht van Zutphen naar Deventer varen we een paar rondjes op de IJssel voor het stadshart en hebben we een stadswandeling in de planning. Net als de andere Hanzesteden die we aandoen moet Deventer een stad zijn met een imposante historie. Daar willen we graag ook even van dichtbij van proeven!

www.motorboot.com

Als we aanvaren op het stadshart laat de zon de witte boog van de Wilhelminabrug fraai oplichten. Met de toren van de Lebuinuskerk er vlak achter weten we dat dit het stadsgedeelte is waar we straks willen kijken. Aanleggen aan het waterfront van de stad is toegestaan : de gemeentelijke website meldt dat vaartuigen voor dagrecreatie gratis mogen afmeren aan het Verlaagde Wellepad. Er geldt wel een overnachtingsverbod. Door de overvloedige regenval in Oostenrijk en Zwitserland is de stroming echter een flink stuk sterker dan de van zichzelf altijd al stevige stroming van de Gelderse IJssel. Aanleggen op dit stuk is daardoor vandaag geen serieuze optie. Dus reserveren we een plaats in de Jachthaven Deventer die een stuk verderop ligt.

KADE

Voordat we naar de jachthaven varen cirkelen we een paar rondjes ter hoogte van het stadshart. We stellen vast dat de kerktoren erg dichtbij de rivier ligt en nemen ons voor die in elk geval even van dichtbij te gaan bekij-

GEERT GROOTE

Geert Groote is een 14e-eeuwse theoloog uit Deventer die bekend is geworden als de grondlegger van de ‘Moderne Devotie’. In de kern is deze beweging gericht tegen het concubinaat, de persoonlijke rijkdom van geestelijken en kloosterlingen en andere misstanden in de kerk. Geerts invloed strekt tot ver buiten de landsgrenzen. Zijn opstelling leidt niet tot applaus van de heersende klerikale klasse en in 1383 wordt hem zelfs het preken onmogelijk gemaakt. In zekere zin kritiseert hij binnen de katholieke kerk dan al wat Luther in een later tijdperk tot zijn 95 stellingen bracht. Paus Johannes Paulus II heeft gevraagd om meer aandacht voor Geert Groote. Het museum noemt hem dan ook ‘de belangrijkste Deventenaar uit de geschiedenis’.

ken. Omdat we hier tijdens de middagpauze varen, is het druk met flanerend kantoorpersoneel op de kade. Door de ligging aan het water is een rondje over het Verlaagde Welle-

pad blijkbaar een aantrekkelijke en in ieder geval een veel gebezigde pauzeactiviteit. Aan de overzijde van het water ligt het prachtig gerestaureerde IJsselhotel bij de aanlegsteiger van de

1 Als welkom verlicht de zon de boog van de Wilhelminabrug. 2 Tussen de middag flaneer je langs de rivier. 3 Gelukkig beschikt de Zandweerdhaven over een paar fietsen.

2 3

4 Eeuwenoud pleintje aan de Kleine Poot met een 17e-eeuws woonhuis. 5 De 16e-eeuwse waag is een laatgotisch gebouw met drie bouwlagen.

6 Op de Brink staat de Wilhelminafontein met daarop de Deventer stedenmaagd.

4 veerpont. Het veer zet de hele dag iedereen die dat wil over naar het stadsdeel De Hoven, de enige wijk van Deventer aan de westelijke kant van de IJssel. Daar ligt ook het Worpplantsoen, het oudste stadswandelpark van ons land. Op de website van de veerpont vinden we niet alleen dat ze beschikken over drie schepen, maar ook dat ze als nevenactiviteit onder meer as verstrooien op de IJssel. Tsja, vermoedelijk is dat soms wel handig om te weten….

BIJZONDER

Als we na een paar rondjes beginnen stroomafwaarts naar de jachthaven te varen komen we langs een waltoren. Het blijkt één van de twee bewaard gebleven halfronde vestingtorens te zijn uit het jaar 1230. Bijzonder is dat je in de toren nog de dichtgemetselde werpgaten kunt zien van vóór de uitvinding van het buskruit en de kleinere schietgaten van daarna. De waltoren is ingepast in de nieuwbouw van een theater annex filmhuis en fungeert daarvoor als nooduitgang. We varen verder en

komen daarbij onder de IJsselspoorbrug door. De brug dateert van 1982. Voorlopers ervan zijn opgeblazen door de Nederlandse genie in 1940 om de Duitse opmars te vertragen en in 1945 door de Duitsers om dat-

5

zelfde te doen met de geallieerde opmars. Een ongeladen binnenvaartschip ploetert tegen de stroming in en ontkomt daardoor niet aan een grote boeggolf. We zijn dan het stadshart al uit gevaren.

HAVEN

Na enige tijd bereiken we de Zandweerdhaven waarin de Jachthaven

Deventer ligt. Die maakt op de website melding maakt van hoge scores bij onder meer het Motorboot Havenonderzoek en noemt zichzelf schitterend. Zonder daaraan iets af te doen – alles is professioneel ingevuld, goed geregeld, schoon en keurig –missen wij de warmte die de jachthavens van Doesburg en Zutphen weten uit te stralen. Ze beschikken er gelukkig wel over een paar fietsen, wat – hoewel de jachthaven meent op loopafstand van het stadscentrum te liggen – heel welkom is. We maken er dankbaar gebruik van om naar het historische stadscentrum te peddelen.

HISTORIE

Deventer is in de 8e eeuw ontstaan bij een doorwaadbare plaats in de IJssel. De plundering van Dorestad door de Vikingen in zowel 834 als 863 (Motorboot juli 2024) speelt Deventer in de kaart. Zelfs de bisschop van Utrecht zoekt er bescherming tegen deze Noormannen en dat legt de stad geen windeieren. In het jaar 1123 verkrijgt de stad tolrechten en daardoor de fondsen om zich te ommuren. De handel bloeit en Deventer kooplieden zijn te vinden van Koblenz in het Rijnland tot aan het Deense Oostzeegebied. Die focus op het buitenland neemt sterk af in de Hanzetijd, waarin de stad zich ont-

wikkelt tot een internationaal marktcentrum. De handel komt dan juist naar de stad toe, die zich ontplooit tot een jaarmarktcentrum waar kooplieden uit alle windstreken hun waren komen aanbieden. Vanaf 1386 telt Deventer vijf van die jaarmarkten van gemiddeld zeventien dagen. Met de

DEVENTER KOEK

op- en afbouw van de markten en het schoonmaakwerk nadien is de stad bijna het hele jaar in de weer. De markten vormen een krachtige motor van de middeleeuwse economie, waaraan we anno nu nog altijd de prachtige Brink danken.

Aan de Brink vinden we het Deventer Koekwinkeltje, onderdeel van Jb Bussink’s Koekfabriek. Bussink heeft een kleine 150 jaar geleden Schutte overgenomen. De laatste is al in 1593 ingeschreven als meesterkoekbakker in het koekbakkersgilde. Bussink voert daarom ‘traditie sinds 1593’ als motto. Krachtens een daartoe strekkende ‘ordonnantie’ mocht de koek overigens al sinds 1417 niet buiten Deventer worden gebakken. Industriepolitiek avant la lettre dus ! Hoewel de ingrediënten van de koek natuurlijk bekend zijn is de receptuur en het gebruikte kruidenmengsel al eeuwenlang geheim. Liefhebbers komen er van heinde en ver voor naar de Brink.

6

OORLOGEN

De belangen van Deventer lopen niet altijd parallel met die van alle andere Hanzesteden. Er is vooral behoefte aan rust en vrede zodat de jaarmarkten kunnen floreren. Als de Wendische Oorlog uitbreekt woedt er van 1438 tot 1441 een zeeoorlog tussen Holland en Zeeland tegen de Wendische steden van de Hanze. Deventer kiest daarin de zijde van Holland, dus

HANZESTEDEN

tegen de collega-Hanzesteden. De jaarmarkten blijven daardoor volop bezocht worden en het levert de stad extra tolgelden op. Dat gaat goed tot aan de Boteroorlog in 1463 tussen Deventer en Holland, die de handel met de Hollanders tijdelijk geheel stillegt. Als die Boteroorlog tien jaar later wordt bijgelegd, geldt dat alleen de handel en niet de sentimenten. Het burgerschap van Deventer staat

Nederland telt 22 Hanzesteden. Deventer is er daar één van. Het van origine Duitse Hanzeverband is een economisch-strategische samenwerkingsorganisatie van steden op het gebied van handel rond de Oostzee en de Noordzee. Het heeft gefunctioneerd van grofweg de jaren 1250 tot 1450 en telde op het hoogtepunt 200 steden, van Londen tot Novgorod. De deelnemende steden lagen altijd aan het water. Een flink aantal van de Nederlandse Hanzesteden vinden we langs de Gelderse IJssel.

7 De Proosdij van het kapittel van Lebuinus is het oudste stenen woonhuis van ons land.

8 In de Grote Overstraat maken de paraplu’s later in het seizoen plaats voor lichtjes.

al niet voor Hollanders open en van de Deventer vrouwen moeten ze helemaal afblijven. De welvaart van Deventer duurt voort tot ver in de zestiende eeuw. In de eeuwen daarna zakt de internationale jaarmarktstad in tot een regionale handelsstad. Maar aan de langdurige welvaart danken we nu de monumentale binnenstad.

PLEIN

We parkeren de fietsen en gaan te voet het oude centrum van Deventer doen. Dat gedeelte ligt ingeklemd tussen het Rijsterborgherpark en de IJssel en is qua afstanden goed te belopen. Vanuit de lucht zijn aan de rechterkant van het centrum nog de restanten van verdedigingsgrachten herkenbaar. We hadden ons al voorgenomen even langs de Lebuinuskerk te lopen. Die ligt aan het Grote Kerkhof, een eeuwenoud plein op de plaats van, hoe kan het anders, een oud kerkhof. De Lebuinuskerk is een gotische hallenkerk, gebouwd tussen 1450 en 1525 en gewijd aan Lebuinus, de Engelse missionaris die ooit de basis legde voor Deventer. De koepel van de 63 meter hoge toren is van de hand van de beroemde Hendrick de Keyser maar heet in de volksmond gewoon ‘de lantaarn’. Logisch, want daar lijkt het ding sterk op. Pal ertegenover vinden we het stadhuiscomplex. Dat wordt gevormd door meerdere met elkaar verbonden gebouwen waarvan het Landshuis er letterlijk tussenuit springt. Het gebouw uit 1632 heeft een schitterende gevel in de maniëristische stijl, de laat-renaissancistische stijl die opgang deed tussen 1525 en 1580. Het is gebouwd om de gedeputeerde staten van die tijd te huisvesten. Het fraaie gebouw vormt de schakel tussen het stadhuis – met een gevel uit de 17e eeuw –

aan de ene kant en het moderne stadskantoor aan de andere kant. Of we deze combinatie een architectonisch hoogstandje vinden of een lelijke samensmelting laten we maar gewoon in het midden.

BRINK

Onderweg in het Middeleeuwse stratenpatroon genieten we van de heerlijke oude stegen en pleintjes die daar een onderdeel van zijn. We lopen naar de eerdergenoemde Brink, ooit hèt grote plein van de talrijke jaarmarkten en sinds 1392 bestraat met keistenen. Aan de Brink ligt de Waag, één van de iconen van de stad. In de jaren 1528 tot 1531 wordt de oude waag op de Brink vervangen door nieuwbouw: een prachtig laatgotisch gebouw met verdiepingen. Het wegen van de handelswaar was niet alleen van belang voor een ordentelijk verloop van de jaarmarkten, maar vormde ook een belangrijke bron van inkomsten voor de stad. In het voorportaal van de waag vinden we een koperen ketel uit 1434 waarin valsemunters levend in de olie werden gekookt. Vroeger was men nu eenmaal niet zo kinderachtig….  Pal achter de waag staat ‘De Drie Haringen’, één van de mooiste 16e-eeuwse koopmanshuizen die in ons land bewaard zijn gebleven. Herbert Dapper, de bewoner van het huis, is lid van een gilde dat in zijn wapen drie gekroonde haringen voert. Leden van dit zogenoemde Schonevaardersgilde zijn lieden die handel per schip drijven op het Zweedse (destijds Deense) Skåne (Schonen). De welvaart van Dapper en zijn gilde spatten zo’n beetje van het huis af!

TERUG

Op de rest van ons stadsrondje stellen we vast dat je in Deventer gemakkelijk een paar dagen tussen de monumenten kunt doorbrengen. Wij zullen ons hier beperken tot nog twee van de meest bijzondere. De

eerste is het oudste nog bestaande stenen woonhuis van ons land, waarvan een deel teruggaat tot het jaar 1130. Het is gebouwd als verblijf voor de proost van het kapittel van de Lebuinuskerk. Het fraai ogende huis ligt aan de Sandrasteeg en de Stromarkt. De tweede is het gerestaureerde voormalige Buiskensklooster. Dat huisvest tegenwoordig het stadsarchief en de atheneumbibliotheek. De laatste werd gesticht in 1560, wat het de oudste stadsbibliotheek van

ons land maakt. De eerste bevat zelfs stukken die teruggaan tot de 12e eeuw. Voor wie dat allemaal teveel van het goede wordt, is de oude kloostertuin ernaast een uitkomst. Die is toegankelijk en biedt midden in de oude binnenstad – en dat is al eeuwenlang zo – een oase van rust. We genieten daar een tijdje van, zoeken vervolgens onze fietsen op en gaan vergenoegd terug naar de boot. Alweer zo’n prachtige stad! M