Doeboek voor kleine nerds

NERDLAND

DOE BOEK

E E R ST E

VOOR

P. 11

GENETICA

P. 21

RUIMTE

P.35

MAAK EEN SKYDANCER MET HENK

P. 43

INSECTEN

P. 53

HERSENEN

P. 63

LEER PROGRAMMEREN MET KURT

P. 83

VIRUSSEN & BACTERIËN

P. 93

ROBOTS

HETTY Wetenschapswatcher Ik praat héél graag over

CRISPR

Favoriete vak op school

Chemie

In de podcast ben ik degene die…

het luidst lacht

Favoriete wetenschapper

Charles Darwin en Rosalind Franklin Team Musk of Musk scepsis?

Ik blijf twijfelen…

Lievelingsorganisme

De E.coli bacterie

BART Televisieprogrammamaker Ik praat héél graag over

Alles wat enorm groot is (zoals het universum) of enorm klein (zoals de deeltjes waaruit we gemaakt zijn) Favoriete vak op school

4

5

Fysica en Wiskunde

In de podcast ben ik diegene die…

af en toe gekke stemmetjes imiteer Favoriete wetenschapper

Emmy Noether en Kip Thorne Lievelingsorganisme

LIEVEN Wetenschap & comedy op podium of TV Ik praat héél graag over

Wetenschap en comedy

Favoriete vak op school

Lichamelijke opvoeding

In de podcast ben ik degene die…

de hele tijd babbelt en iedereen onderbreekt Favoriete wetenschapper

Richard Feynman

Team Musk of Musk scepsis?

Team Musk, maar niet onvoorwaardelijk Lievelingsorganisme

Zwarte Arend

De biocomputeramoebe

KURT Televesieprogrammamaker Ik praat graag over

Alles wat bliept en lichtjes heeft Favoriete vak op school

Wiskunde en programmeren In de podcast ben degene die…

vaak te stil spreekt en te hard lacht...

Favoriete wetenschapper

Nikola Tesla

Team Musk of Musk scepsis?

Musk

Lievelingsorganisme

Pantoffeldiertje

ELS Radiomaker

NATHA Projectleider

Ik praat héél graag over

Ik praat héél graag over

Favoriete vak op school

Favoriete vak op school

In de podcast ben ik degene die…

In de podcast ben ik degene die…

Favoriete wetenschapper

Favoriete wetenschapper

Team Musk of Musk scepsis?

Team Musk of Musk scepsis?

Lievelingsorganisme

Lievelingsorganisme

Dr. Who, Roller Derby en geluid

Dino’s en fysica

Kunstgeschiedenis

Geschiedenis

achter de knoppen zit en zegt dat iedereen beter in de micro moet praten

mensen onderbreekt om een mopje te vertellen waarover ik een kwartier heb zitten denken

Michael Faraday

Richard Feynman en Cecilia Payne-Gaposchkin

Ik kies (voorlopig) geen kamp

Dexter de kat. Of Kamiel de poes.

Ik kan niet kiezen!

MARIAN Professor chip

STEPHANIE Illustrator

Ik praat héél graag over

Ik praat héél graag over

Favoriete vak op school

Favoriete vak op school

In de podcast ben ik degene die…

In de podcast ben ik degene die…

Favoriete wetenschapper

Favoriete wetenschapper

Team Musk of Musk scepsis?

Team Musk of Musk scepsis?

Lievelingsorganisme

Lievelingsorganisme

AI en chips

Wiskunde en T.O. 6

veel te snel praat

Babbage, Von Neumann en Shannon Musk!

Mijn echtgenoot Thomas

Bidsprinkhaankreeften

Hersenen en misdaad

Plastische Opvoeding en zedenleer 7

te veel Engelse woorden gebruikt Oliver Sacks Team Musk

Ringstaartmaki

JEROEN Computerwetenschapper

PETER Meesterstoker

Ik praat héél graag over

Ik praat héél graag over

Favoriete vak op school

Favoriete vak op school

In de podcast ben ik degene die…

In de podcast ben ik degene die…

Favoriete wetenschapper

Favoriete wetenschapper

Team Musk of Musk scepsis?

Team Musk of Musk scepsis?

Lievelingsorganisme

Lievelingsorganisme

Video games

Lichamelijke opvoeding

veel te veel flauwe mopjes maakt Alan Turing

Musk scepsis natuurlijk Poncho

Insecten en Romeinen Biologie

altijd wordt onderbroken Edward O. Wilson Team Musk Mier

Bart

Star Trek natuurlijk!

Trots lid van Musk scepsis!

Natha

Woef?

8

Ik kies geen kamp, al moet dat wel van Jeroen

Met veel geluid om me heen

In volledige stilte Praat ik rustig verder

Als mijn microfoon niet zo goed klinkt, dan...

Poncho

Is er een ander antwoord dan Star Wars?

Star Trek of Star Wars?

Team Musk of Musk scepsis?

Jeroen

Els

Ik werk het liefst...

Elektronica &

computers

Kan ik niet verder tot het probleem van de baan is

Hetty Mijn favoriete snack is...

Mijn passie is...

Tekenen & creativiteit

Chips

Marian

Aan mijn bureau bezig met mijn nieuwste project Team Musk all the way!

Cookies

In mijn vrije tijd ben ik het liefst...

De ruimte

In de tuin op zoek naar insecten

Mijn favoriete onderwerp voor een spreekbeurt is...

De Romeinen

Lieven

Peter

Kurt

Stephanie

9

Dit boek is van:

Op school studeer ik:

Dit wil ik later worden:

Mijn favoriete Nerdlander is: o Lieven o Jeroen

10

Ik luister meestal naar Nerdland: o In de auto bij mama of papa o In mijn kamer o Op weg naar school o Terwijl ik in bad ga o Samen met vrienden o Ik luister (nog!) niet naar Nerdland o Ergens anders De grootste held(in) in de wetenschap is voor mij:

Het coolste insect is:

o Hetty o Marian o Kurt o Peter o Bart o Stephanie o Natha o Els o Poncho De beste ‘jas-mop’ ooit vond ik:

HOE ZIT DNA IN ELKAAR In de genetica of erfelijkheidsleer wordt bestudeerd hoe en waarom bepaalde kenmerken doorgegeven worden van ouders aan hun kinderen.

ZEEPSOP FAMILIE

Als ouders familie van elkaar zijn, is de kans op ziekten bij hun kinderen groter.

Voor sommige mensen smaakt het kruid koriander naar zeep, anderen vinden het dan weer overheerlijk. Die voorkeur wordt bepaald door je DNA! Naar wat smaakt koriander voor jou?

12

MONKEY BUSINESS

Bijna 99% van je DNA is gelijk aan dat van een chimpansee.

HEEL VEEL DNA

Als je acht uur per dag zonder stoppen één letter per seconde zou typen, dan zou het 570 jaar duren om alle letters van je eigen DNA in de computer in te geven.

HARDE SCHIJF

Je kan informatie opslaan op een harde schijf of USB-stick, maar ook op DNA. Alle informatie die we tot nu toe in de wereld hebben verzameld, zou zelfs in een paar emmers vol DNA passen.

Ons lichaam bestaat uit on– geveer 30 biljoen cellen. Dat is een 3 met dertien nullen erachter: 30.000.000.000.000.

Er zijn levercellen, oogcellen, spiercellen, huidcellen, hersencellen, noem maar op! In elk van die cellen (behalve in de rode bloedcellen), zit een celkern. En in die celkern zit ons DNA.

DNA

CEL

Dat DNA vertelt aan onze cellen wat ze moeten doen. Eigenlijk is DNA een soort dubbele wenteltrap, die opgebouwd is uit vier verschillende bouwstenen: A, C, T en G. Als we die letters in een bepaalde volgorde achter elkaar zetten, vormt het een code waarmee onze cellen aan de slag kunnen. Zo vertelt deze code aan onze huidcellen hoe donker onze huid moet zijn. Maar diezelfde code vertelt bijvoorbeeld ook aan onze maag hoe ze voedsel moet verteren.

Erg wonderlijk aan DNA is dat het de broncode is van álle levende wezens hier op aarde. Door simpel­weg de letters A, C, T en G in een andere volgorde achter elkaar te zetten, kunnen er hamerhaaien, kokosbomen of giraffen mee gemaakt worden.

13

HAAL ZELF DNA UIT AARDBEIEN

14

WAT HEB JE NODIG? • Twee gewone glazen

De kleur van je ogen of je haar, de vorm van je kin, of je veel of weinig sproetjes hebt: het zit allemaal in ons DNA. DNA is een stof die in alle cellen van ons lichaam zit en onze kenmerken bepaalt. Het is een soort code waarmee onze cellen aan de slag gaan. Maar ook planten hebben DNA, dat hen vertelt hoe ze er precies moeten uitzien, hoe hun vruchten smaken of wat ze allemaal kunnen. DNA zit normaal diep verborgen in de cellen, maar zou het niet leuk zijn om het eens met het blote oog te zien? In deze proef halen we samen het DNA uit aardbeien!

• Hoog drinkglas

DE PROEF

• Hersluitbaar plastic zakje

o Zet de nacht voordien een half glas ethanol in de diepvries, die hebben we ijskoud nodig. o Vul een ander glas voor één derde met water. Voeg een koffielepel zout en een soeplepel afwasmiddel toe.

Meng goed en zet apart. Dit is onze extractievloeistof. o Doe de keukenhanddoek of de koffiefilter in de trechter. Zet daarna de trechter in het hoge drinkglas.

• Klein en smal glazen potje (bv. een leeg potje van gedroogde kruiden), als alternatief voor de reageerbuis • Trechter • Ethanol (bv. ontsmettingsalcohol of brandspiritus). Hoe hoger het percentage ethanol, hoe beter.

• Water • Zout • Afwasmiddel • 3 aardbeien • Koffielepel & soeplepel • Keukenhanddoek of koffiefilter • Lange cocktailprikker of tandenstoker

o Verwijder de groene kroontjes van de aardbeien en steek de aardbeien in een hersluitbaar plastic zakje. Duw alle lucht eruit en sluit het zakje volledig af.

o Verpletter en kneed met je handen de aardbeien tot moes, zo’n twee minuten lang. o Open het zakje en voeg drie soeplepels extractievloeistof uit stap twee toe. Druk de lucht er weer uit en sluit het zakje opnieuw.

• Het detergent breekt de cellen van de aardbeien open, zodat het DNA eruit kan komen.

• Het zout zorgt er dan weer voor dat het DNA aan elkaar gaat plakken, zodat we het straks met het blote oog kunnen zien. o Kneed het mengsel één minuut lang. o Giet het mengsel in de trechter en laat de vloeistof rustig in het glas druppelen, tot er geen vloeistof meer in de trechter over is - alleen pulp. Dit kan even duren. Als er per ongeluk pulp mee in het glas komt, moet je alles opnieuw filteren. o Leg de handdoek of koffiefilter weg.

Giet de inhoud van het hoge drinkglas in een klein, lang glazen potje zodat het voor één vierde gevuld is.

o Hou het glazen potje schuin en giet héééééél langzaam de ijskoude ontsmettingsalcohol of brandspiritus langs de kant. Het is belangrijk dat de alcohol bovenop het aardbeienmengsel blijft liggen, en dat de twee vloeistoffen niet gemengd worden!

Het DNA verzamelt zich in de laag tussen de aardbeien en de alcohol. o Doop een lange cocktailprikker in het glazen potje, met de punt tussen de alcohol en het aardbeienmengsel in. De witte brij die je nu omhoog trekt is het aardbeien-DNA!

ZIN IN MEER?

Probeer dan gerust ook eens DNA te halen uit kiwi’s, erwten, havermout, frambozen, enzovoort! Waar kon je het meeste DNA uit halen?

15

Klonen is het maken van een perfecte kopie van een levend wezen. Het resultaat is dus bijvoorbeeld precies dezelfde hond als jouw eigen hond. Het klonen van mensen is nog niet mogelijk.

Als je al het DNA uit alle cellen van één persoon uitrolt en achter elkaar legt, hoe ver denk je dan dat je zou moeten lopen om bij het einde van die streng te raken

Einde

A B C D E F GH I J K L M

TTC GAT GCG AAC CCC AGC TCC CAT TGA GGT ATC CGA TAT

ACG GTA CTC TTT ACT CTG GTT CAC TAC ATG GAC TGG GTG CCC CCC ACT CTG GTT CCC

TCC CCC ATC CGA GTA GTA ACG AAC CCC ATG TTC CTG GTG GTA GTA TCC AAC TGA CCC ACT CTG GCG CAT TTC TTC CTC TAT CCC GTT CCC CCC ACG ACG TTC TTC TAT AAC CCC AAC GTA CGA CGA TGG

E

Z

I

E

R

D

!

N

E

N

I

E

I

A

D

!

N

O

Z

I

Z

N

A

D

A

H

O

Z

I

V

V

R

H

E

V

NO P Q R S T U VWX Y Z

CAT CCC GTT

N

Begin

T

E

T

S

T

I

I

E

F

S

T

L

T

S

T

L

T

R

A

A

D

A

N

A

N

N

D

R

A

A

E

D

R

A

A

R

E

E

D

R

A

E

E

I

E

D

O

N

O

N

E

I

E

R

H

O

E

V

I

E

R

H

E

V

I

E

R

I

H

R

E

J

E V

M M

E

J

M

O

E

T

E

T

M

O

M

O

E

J

J

M

O

E

T

E

E

T

E

T

T J E

A

M

T

A

M

J

A

A

E

R

A

M

A

D A

E

E

D

D D

N

O O

R

R

E

D

D

N

D

D

N

E

N

D

N

E

Z

D

K

V

D

N

I

Z

O

R

H

O

D

Z

I

U

E

Z

O

R

H

O

E

R

I

U

D

U

I

N

O

R

E

D

N

D

E

R

D

G

D

Z

D

N

O

R

E

R

D

J

F

T

I

G

D

D

N

I

R

D

V

I

J

F

T

I

G

D

V

D

J

I

J

F

T

I

G

D

E

D

J

I

V

I

T

F

T

I

G

D

U

I

N

D

E

U

D

G

D

T

I

G

D

U

I

Z

E

E

I

U

D

U

I

G

D

U

I

N

E

N

D

M

Z

I

U

I

G

D

U

I

Z

E

D

E

N

E

Z

I

Z

D

U

I

N

E

N

K

D

N

E

Z

E

N

I

Z

D

N

D

E

E

D

N

E

N

D

N

E

E

R

T

K

D

D

R

D K

R

E

K

E

E

E R

D

K R

Oplossing Dan moet je maar liefst vierhonderdvijftigduizend keer rond de aarde reizen!

Oplossing Het eerste gekloonde zoogdier was een schaap met de naam Dolly.

16

!

17