School in Beweging

SchOOl

inBewEging jonge kinderen, grote bewegers‌ en de school

VOORWOORD

Bewegende kinderen zijn een streling voor het oog. Vanuit verwondering en gedreven door hun exploratie- en bewegingsdrang ontdekken en onderzoeken kinderen de wereld. Als volwassenen genieten we vaak mee van hun oeverloze geduld en de volharding waarmee ze al spelend nieuwe vaardigheden onder de knie proberen te krijgen.

Dit boek is het resultaat van twee praktijkgerichte wetenschappelijke onderzoeken (PWO). Deze projecten zijn het PWO-project ‘School in beweging’ en het PWO-cofinancieringsproject ‘STEM en beweging’. De intensieve samenwerking binnen beide projecten resulteerde in een waardevol, leerrijk en hartverwarmend avontuur, waarbij de passie voor beweging en het plezier in en de kracht van beweging centraal stonden. Het benaderen van bewegen en in beweging zijn vanuit een positieve en kansrijke kijk, was zowel inspirerend als motiverend voor alle betrokkenen.

Het onderwijskundig ontwerponderzoek binnen de projecten resulteerde in inspirerende overlegmomenten, boeiende discussies, diverse invalshoeken en bracht ons ook vooral bij gedreven mensen. Door de nauwe samenwerking met leraren kleuteronderwijs, leraren beweging, directies, wetenschappers, lerarenopleiders, pedagogische begeleiders, coördinatoren, onderzoekers en overheidsmedewerkers konden we een visie uitbouwen rond de duurzame implementatie van beweging binnen het kleuteronderwijs. Daarnaast bouwden we in cocreatie een intensief nascholingstraject uit samen met scholen, waarbij we via verschillende denk-, reflectie- en doeopdrachten de deelnemers uitnodigden om hun visie rond beweging verder te verfijnen.

In het project ‘School in beweging’ lag de focus op het verhogen van de beweegkansen en dus ook de ontwikkelkansen voor jonge kinderen op school.

Dit werd gerealiseerd door de kijk op beweging te verruimen en beweging in het volledige schoolgebeuren – en ook de samenwerking tussen leraren 5

hierover – centraal te plaatsen. Hierbij vertrokken we bewust niet van een aanpak waarbij het optimaliseren van de fysieke activiteit, fysieke fitheid en/of de motorische vaardigheden (al dan niet via activiteiten binnen de uren bewegingsopvoeding) werd vooropgesteld. Dat veelgebruikte gezondheidsperspectief is volgens ons immers een te beperkte invalshoek om te komen tot een duurzame visie over de plaats en de rol van beweging binnen scholen.

Wat deden we dan wel? We brachten de ‘School in beweging’. Binnen het project poogden we via verschillende opdrachten en inspiratiesessies om bij de deelnemende scholen te komen tot een schoolvisie waarbij beweging op een betere, ruimere, meer duurzame wijze ingezet wordt. Op die manier proberen we bij te dragen tot een duurzame en krachtige leeromgeving voor kleuters.

volledige schoolgebeuren essentieel om de totaalontwikkeling van kleuters te stimuleren.

We willen met dit boek iedereen die binnen een omgeving met kinderen actief is inspireren. De inzichten en het materiaal kunnen immers zowel door leraren, ouders als sportcoaches gebruikt worden om hun eigen kijk op beweging voor, door en met kinderen te verruimen. We nodigen jullie uit om samen op pad te gaan en op een nieuwe manier te kijken naar wat beweging kan en mag zijn binnen de leef- en bewegingswereld van kinderen.

Isabel Tallir, Kirsten Devlieger, Thomas Remerie, Barbara Vandorpe en Ilse Gentier

In het project ‘STEM en beweging’ gingen we vanuit een verkenning van de huidige context van de scholen die meewerken aan het project na hoe integratie van STEM- (Science, Technology, Engineering, Mathematics) en bewegingsonderwijs kwalitatief en haalbaar kan worden gerealiseerd. Daarnaast werd samen met de deelnemende leraren nagegaan wat de sleutels zijn voor het ontwikkelen van praktijkvoorbeelden waarbij STEM en beweging geïntegreerd aan bod komen. En ten slotte gingen we na welke vormen van coaching hierbij succesvol of nodig waren.

Praktijkvoorbeelden ontwikkelen binnen de eigen klas was een belangrijk element binnen dit project. Het einddoel was echter om een kader uit te tekenen waarvan leraren zelf aangeven dat het hen helpt om over STEM en beweging te communiceren en te reflecteren. Dit resulteerde in vijf sleutels die helpen om vanuit een open blik naar integratie te kijken.

Ondanks het verschil in aanpak van de scholen bleek binnen de projecten ‘School in beweging’ en ‘STEM en beweging’ duidelijk dat de samenwerking van de leraar en de leraar beweging (en in de aanpak van de huidige projecten in beperktere mate ook de directie) een meerwaarde is in functie van het ontwikkelen van een duurzame, schoolbrede, doorleefde en krachtige schoolvisie rond beweging. Daarnaast bleek dat de leraren begeleiden gedurende een lange en intensieve periode, met diverse prikkels, met ruimte voor het ‘leren van elkaar’ – waarbij rekening gehouden werd met de specifieke schoolcontext – bijdraagt tot de effectiviteit van het coachingstraject. Ten slotte bleek ook de brede focus op beweging in het 6

7

STAKEHOLDERS VAN DE PWO-PROJECTEN ‘SCHOOL IN BEWEGING’ EN ‘STEM EN BEWEGING’ Team GO!-freinetbasisschool Het Reuzenhuis, Tielt

in het bijzonder: Eva Schoonbaert (leraar beweging), Emmy Taelman (begeleider 3de kleuterklas) en Annick Vermote (coördinator)

Docenten opleiding bachelor in het onderwijs: kleuteronderwijs van de Arteveldehogeschool Studenten opleiding bachelor in het onderwijs: kleuteronderwijs van de Arteveldehogeschool

Team GO!-freinetbasisschool De Boomhut, Alsemberg

in het bijzonder: Frauke Depreitere (leraar beweging), Sabine Vaculik (begeleider 3de kleuterklas) en Mieke Vereertbrugghen (coördinator)

Medewerkers dienst onderzoek en dienstverlening van de Arteveldehogeschool

Team Vrije basisschool Sint-Jan Berchmans, Avelgem

in het bijzonder: Hannes Frooninckx (leraar beweging), Wendy Ovaere (kleuterleidster 3de kleuterklas) en Hélène Holvoet (directie)

Leden adviesgroepen van beide PWO-projecten

Dit boek is mede tot stand gekomen door middelen voor praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek van de Arteveldehogeschool.

Team GO!-freinetbasisschool De Koorddanser, Meulebeke

in het bijzonder: Evi Kyndt (leraar beweging), Leen Maveau (begeleider 3de kleuterklas) en Wim De Baets (coördinator) Team Vrije basisschool Sint-Bavo, Gent

in het bijzonder: Hannelore Coens (leraar beweging), Nele Vander Schaeren (zorgleraar), Julie Deschepper (kleuterleidster 2de/3de kleuterklas) en Geert Mallems (directie) Team Vrije basisschool Asper-Vurste

in het bijzonder: Veerle De Roeve (leraar beweging), Kristine Verschueren (kleuterleidster 2de/3de kleuterklas), Christel Van Coster (kleuterleidster peuter-/1ste kleuterklas) en Jan Goethals (directie) Team Gemeentelijke basisschool De Speurneus, Gentbrugge

in het bijzonder: Arjan Smedt (leraar beweging), Marijke Vandersteen (kleuterleidster 2de/3de kleuterklas) en Cindy Bernaert (directie) Schoolteam Vrije basisschool De Vliegenier, Semmerzake

in het bijzonder: Katja Vandenbroucke (kleuterleidster peuter-/1ste en 3de kleuterklas), Carine Vlerick (kleuterleidster peuter-/1ste kleuterklas) en Christine Deschaumes (directie)

8

9

VOORWOORD

5

INLEIDING: de boerderij als betekenisvolle context

15

1. De boerderij als leefwereld

17

2. De boerderij als authentieke context

17

3. De boerderij biedt autonomie

18

4. De boerderij als groeinest

18

5. De boerderij is samenwerken

19

DEEL 1: bouwen aan bewegingsgeletterdheid

21

1. Beweging is eigen aan kinderen

1.1. Beweging is jonge kinderen

23

1.2. Bewegen is ontwikkelen 1.3. Bewegen is van alle tijden 1.4. Bewegen is communicatie 1.5. Bewegen is uitdaging 1.6. Beweging is leeromgeving

23 25 28 29 34 46

2. Waarom bewegen een plaats geven op school?

2.1. Motorische ontwikkeling maakt deel uit van de

51

ontwikkeling van kinderen 2.2. Motorische competentie als motor voor persoonlijke groei 2.3. Bewegingsgeletterdheid is essentieel voor dagelijks

functioneren

51 55

3. Zin in bewegen als motor voor ontwikkeling in onderwijs

3.1. Aandacht voor individuele kinderen: persoonlijke

61

groei is de norm 3.2. Aandacht voor het concrete – schematische – abstracte 3.3. Aandacht voor een prikkelende concrete omgeving:

elke ruimte doet ertoe!

3.4. Aandacht voor activiteiten, werkvormen en materialen 3.5. Aandacht voor het onverwachte 3.6. Aandacht voor fantasie 3.7. Aandacht voor geïntegreerd werken

62 64

58

67 70 79 80 82

10

DEEL 2: school in beweging

1. Hoe beweging een plaats geven op school?

1.1. Terugblik op de plaats van beweging in het Vlaamse onderwijs 1.2. Wat zeggen de ontwikkelingsdoelen en eindtermen?

1.3. Hoeveel lestijden zijn er voorzien voor de kinderen

in de basisschool?

1.4. Waaruit bestaat de opdracht van een leraar basisonderwijs?

1.5. Beweging is teamwerk 1.6. Beweging heeft een expliciete plaats in de schoolvisie 1.7. Welke mogelijke organisatievormen zijn er?

2. Welke actoren spelen een rol?

2.1. Leraren 2.2. Directies 2.3. Schoolteam 2.4. Ouders 2.5. Externen 2.6. Buurt 2.7. Inspectie 2.8. Pedagogische begeleiding

85 86 86 93 95 101 103 107 111 126 126 127 128 128 132 132 134 135

3. Hoe omgaan met evaluatie van beweging?

3.1. Is vertrekken vanuit doelen een meerwaarde voor

135

de ontwikkeling van kinderen?

3.2. Is evaluatie synoniem voor punten?

3.3. Wat doet evaluatie met kinderen?

3.4. Hoe kinderen waarderen?

3.5. Is evalueren synoniem voor summatief evalueren?

3.6. Speelt zichtbaarheid van bewegingsgeletterdheid een rol?

3.7. Is evaluatie erop gericht om iedereen tot eenzelfde

profiel te vormen?

3.8. Kunnen we ervan uitgaan dat het steeds voldoende is?

3.9. Is documenteren ook evalueren?

3.10. Hoe communiceren over evaluatie naar ouders?

136 138 141 144 147 148 149 150 152 153

11

DEEL 3: kinderen zijn wel bewegers

155

DEEL 5: een blik op de sportclub

209

1. Levenslang bewegen als doel

1.1. Kijken naar bewegingskansen in de publieke ruimte

157

1. Op welke manier draagt een sportclub bij aan welbevinden van kinderen?

211

1.2. Kijken naar onderwijsdoelen 1.3. Kijken naar leergebieden en lestijden 1.4. Kijken naar de totale ontwikkeling 1.5. Kijken naar verplicht bewegen

2. Op zoek naar succesfactoren 2.1. Een blik op onderzoeksgegevens 2.2. Een blik op bewegingskansen en de ruimte 2.3. Een blik op bewegingskansen en nieuwe media 2.4. Een blik op bewegingskansen en rolmodellen 2.5. Een blik op gegevens over activiteitsgraad

en bewegingsvaardigheden van kinderen 2.6. Een blik op overgewicht en het leergebied

lichamelijke opvoeding

3. De keerzijde van grootschalige campagnes

158 160 162 164 166

2. Op welke manier kun je begeleiding van kinderen vormgeven als sportclub?

211

3. Hoe ga je als sportclub om met competitie?

213

168

4. Hoe maak je als sportclub duurzame beleidskeuzes?

214

168 172 174 176

5. Welke kansen zijn er als sportclub voor samenwerking met scholen? 215

179

1. Echt kijken naar kinderen

193

2. Echt luisteren naar kinderen

195

3. Kinderen tijd en ruimte geven om te ervaren, te onderzoeken, te denken

197

4. Inspelen op situaties en op vragen: verbreden en verdiepen

198

5. Een uitdagende omgeving en context kiezen of creëren

200

6. Kinderen stimuleren om ervaringen, ideeën, theorieën vast te zetten op elk moment

203

7. Een onderzoekende houding hebben

206

1. Integratie van STEM en beweging als kans voor kwaliteitsvol onderwijs

219

2.2. Project ‘Ti-Ta-Touwenland’

186

191

217

2. Langdurige projecten integratie STEM en beweging

2.1. Project ‘Zaden en vruchten’

182

DEEL 4: de leraar – een inspirerende, richtinggevende en onderzoekende coach

DEEL 6: kansen in integratie vanuit een blik op STEM

3. Sleutels voor duurzame implementatie van integratie

3.1. STEM-geletterdheid en bewegingsgeletterdheid

221 221 226 230

3.2. Leefwereld van het kind als uitgangspunt 3.3. Uitdagende en inspirerende context 3.4. De coachende rol van de leraar 3.5. Spelend leren

231 233 234 235 237

DEEL 7: een coachingstraject rond het opbouwen van een schoolvisie over beweging

239

1. Algemene principes van het coachingstraject

243

2. Een blik op het coachingstraject: kenmerken en aandachtspunten 244 3. De verschillende sessies uitgediept in beeld 246

3.1. Sessies traject 246

12

3.2. Een blik en reflectie op het coachingstraject

vanuit het onderzoek

288

DEEL 8: tools

293

BRONNENLIJST

305

13

INLEIDING

de boerderIJ als betekenIsvoLLe ConText

14

15

1. DE BOERDERIJ ALS LEEFWERELD

‘Beweging’ is een woord dat tegenwoordig al gauw een beeld oproept van deelnemen aan een sportwedstrijd, presteren, voldoende fysiek actief zijn en dat ook blijven als investering in een gezond lichaam. In dit boek nodigen we jullie uit om echt stil te staan bij beweging. We vragen jullie om daarbij even afstand te nemen van het dogma “We moeten bewegen!”. Dat neemt zeker niet weg dat we in dit boek zullen terugkomen op de kansen, mogelijkheden en voordelen van beweging. We willen beweging echter benaderen vanuit de meerwaarde voor elke mens. Het is dus een expliciete uitnodiging om samen met ons op zoek te gaan naar het plezier en de interne drijfveer van kinderen wanneer ze bewegen. We proberen hierbij manieren te vinden waarbij bewegen een logische component is – en blijft – in hun dagelijkse leven.

Een groot deel van hun jonge leven brengen kinderen door op school. Het is daarom van belang dat beweging een wezenlijke rol speelt in het onderwijs.

We zijn geneigd te geloven dat beweging op school enkel plaatsvindt in de omgeving van de bewegingszaal. Nochtans kan beweging in het onderwijs ingevuld worden vanuit vele verschillende betekenisvolle contexten. Een voorbeeld van zo’n rijke context waarop een schoolvisie gebaseerd kan worden, is de boerderij.

Elk van ons heeft een eigen levensverhaal geconstrueerd op basis van herinneringen en verhalen.

Dat verhaal wordt gekleurd door eigen emoties.

Hoe je zaken beleeft en beleefde is steeds een persoonlijk gegeven. Dit is een essentiële bouwsteen van een intern kompas. Zo is het ontwikkelen van kinderen ook een verhaal dat zeer veel eigenheid bevat. Naast een eigen levensverhaal heeft elk kind dus ook een eigen bewegingsverhaal.

De tractor als speelterrein

“Als kind vond ik het leuk om op de boerderij te zijn met de dieren – poesjes, kalfjes en biggetjes – en vooral om voor ze te zorgen! Ook de vrijheid en de ruimte die ik had om te spelen. De ontdekking van hoe fantastisch de natuur zijn werk doet: het zaaien en planten op de velden. De afwisseling van taken uitvoeren gebonden aan de seizoenen. De wilskracht die nodig is om vol te houden ook als er tegenslagen zijn. De natuur geeft en neemt. De tijd die je zelf kunt invullen en dat je zelf kunt bepalen wat je ermee doet.”

Ann Van Vynckt – landbouwster

2. DE BOERDERIJ ALS AUTHENTIEKE CONTEXT

We kijken dus naar beweging door het in een andere context dan de kleuterschool te plaatsen, namelijk de boerderij. We kiezen er bewust voor om jullie een niet voor de hand liggende context te tonen in onze zoektocht naar bewegingskansen. Deze denkoefening is een eerste knipoog naar het belang van betekenisvolle en authentieke contexten. Volgens ons zijn die een belangrijke factor als het gaat over enthousiast en levenslang bewegen.

“De kansen die een boerderij heeft om levensecht leren vorm te geven, worden zwaar onderschat. Het is niet toevallig dat zeer veel volwassenen die als kind opgroeiden op een boerderij uitgroeiden tot ondernemers. Ze nemen zoveel mee uit hun kindertijd.”

Christine Deschaumes – directie, De Vliegenier

16

17

3. DE BOERDERIJ BIEDT AUTONOMIE

De boerderij is de context bij uitstek waar je je fantasie, verwondering en exploratiedrang kunt botvieren en waarbij jouw bewegingsdrang versterkend werkt. Op een boerderij heb je de ruimte om vrij te gaan ontdekken, je uit te leven in de vrije natuur of om in een klein hoekje of een uitgestrekt veld rust op te zoeken.

“Ik laat de kinderen zorgen voor het konijn in onze klas. Op die manier wil ik hen zelf laten ervaren hoe waardevol het is om zorg te dragen voor dieren. Ook als ik hen buiten laat spelen denk ik vaak terug aan de acrobatische toestanden die ik zelf uithaalde bij het spelen op de stapels tractorbanden.”

Emmy Taelman – begeleidster 3de kleuterklas, Het Reuzenhuis

5. DE BOERDERIJ IS SAMENWERKEN

“Als ik op het veld rijd met de tractor geeft dit mij een gevoel van: “Wauw, ik kan dit!” en “Ik mag dit!” Het gevoel van vrijheid en vertrouwen…”

Een boerderij is een omgeving waar heel veel samenwerkingen vorm krijgen.

Zo worden er grondstoffen aangevoerd, of komen er op drukke momenten extra helpende handen bij, en zijn er een heleboel taken die je niet alleen voor elkaar kunt krijgen.

Thomas Donge – kleinzoon van landbouwers

4. DE BOERDERIJ ALS GROEINEST

Op een boerderij kom je dagelijks in aanraking met de groei van dieren en planten. Je zult bij de geboorte van een kalf verwonderd zijn over de snelheid waarmee het jonge dier al op eigen poten de wereld gaat verkennen.

Je ziet er ook de veranderingen doorheen de verschillende seizoenen. Die brengen telkens nieuwe kansen en nieuwe uitdagingen met zich mee. Zo kun je op een regenachtige dag kampen bouwen op de hooizolder, tijdens een hete zomerdag kun je verstoppertje spelen in een maïsveld. Je hebt er ook de mogelijkheid om een uitdagend fietsparcours te maken met natuurlijke en kunstmatige hindernissen.

“Ik herinner me vooral het gezellige tafelen na een oogstdag, waarbij de keukentafel vaak te klein leek.”

Dimitri Van Ryckeghem – zoon van landbouwers en onderzoeker, UGent

We willen doorheen dit boek ook meegeven dat beweging niet losstaat van het totale schoolgebeuren. Wanneer we naar beweging kijken, dan kun je niet om integratie in al zijn vormen heen. Daarnaast willen we ook geen pleidooi houden voor een visie op beweging die losstaat van het bredere schoolverhaal.

We willen een visie op beweging uitwerken die samenhangt met de andere visietrajecten van de scholen.

De boerderij is alvast een van de mogelijke betekenisvolle contexten waarop scholen hun bewegingsbeleid kunnen baseren. In wat volgt zullen we de concrete handvaten bieden om beweging een plaats in de school te geven, en dat aan de hand van een methode die de bewegingszaal overstijgt.

Dieren verzorgen op school kan een meerwaarde zijn

18

19

1 DEEL

bouwen aan bewegings− geletterdheid

20

1 1. BEWEGING IS EIGEN AAN KINDEREN 1.1. Beweging is jonge kinderen

Bewegingsdrang is voor jonge kinderen een interne drijfveer. Al van tijdens de zwangerschap is beweging voor kinderen een evidentie – meer zelfs: het is hun eerste taal (zie Deel 1, 1.4.). Het kind neemt van tijd tot tijd een andere positie aan en geeft via zijn of haar bewegingen in de baarmoeder aan zijn mama aan of het zich al dan niet in zijn nopjes voelt.

Wanneer een kind na de zwangerschap op de wereld komt, is dat ook een ‘bewogen’ gebeurtenis. Geboren worden is een proces waarbij van de baby zeker ook wel wat beweging verwacht wordt. Ondersteboven, nog een keer draaien… Het hoort er allemaal bij.

In dit deel zullen we jullie meenemen in onze visie op beweging bij jonge kinderen. Doorheen deze tekst zullen we ook voorbeelden meegeven en inzoomen op de rollen van de verschillende betrokkenen bij onderwijs dat beweging een duurzame plaats geeft.

Een pasgeboren baby zit vanaf dag één niet stil. Beweging hoort erbij: van het signaleren dat hij of zij honger heeft tot het grijpen naar een stuk speelgoed.

Van bij de start zijn de volwassenen, maar ook de omgeving waarin de baby zich bevindt, belangrijke elementen. Immers, een context waarin je als baby geprikkeld wordt, waar je benieuwd naar bent, zet je aan tot bewegen. Rollen, rechtop zitten, maar ook de eerste stapjes, zorgen telkens weer voor een ander perspectief, waardoor de wereld rondom het kind steeds weer voor nieuwe prikkels zorgt.

Ook kleuters willen eigenlijk continu bewegen. Het doet er niet toe op welke manier, als er maar een soort uitdaging van uitgaat. Vanuit hun onbevangenheid gaan ze al spelend op die uitdaging in. Daarbij zijn ruimte, een veilige omgeving en een vertrouwde volwassene nodig. Dat bewegingsspel, dat kleuters zo kenmerkt, wordt mogelijk wanneer uitnodigende situaties gecreëerd worden; situaties die meerdere bewegingsmogelijkheden toelaten, waardoor incidenteel leren mogelijk wordt. Er wordt in dit geval gesproken van een ‘speelsituatie’. Maar de leraar wil meer. Behalve de kleuters uitnodigen tot bewegingsspel wil hij ook dat er vooruitgang in dit bewegingsspel zit. De inrichting van de bewegingssituatie zal er dus op gericht zijn een bijdrage te leveren aan de verdere bewegingsontwikkeling van de kleuter. In deze speelsituatie zal ook de intentie van de lesgever herkenbaar zijn. Er wordt dan gesproken van een ‘speelleersituatie’ waarbij intentioneel leren mogelijk wordt (Göring-Lamers, Tenten-Litjens, Vermeulen, van Hoogstraten, Wieringa, van Dijk, 2002).

22

bouwen aan beweginsgeletterdheid

23

1

Hun bewegingsdrang is voor kinderen duidelijk een drijfveer tot motorische ontwikkeling. Vanuit ontwikkelingspsychologisch perspectief beïnvloedt beweging eveneens de cognitieve ontwikkeling. Al bewegend doen kleuters ervaringen op, waarbij het redeneervermogen geactiveerd wordt. Zo leren ze bijvoorbeeld tijdens het spelen van een eenvoudig tikspel begrippen als ‘ver’ en ‘dichtbij’, leren ze zich oriënteren in de ruimte (“Waar ben ik veilig?”, “Waar kan ik me verschuilen?”) en ze denken na over oorzaak en gevolg: “Als ik nu naar de overkant van de speelplaats loop, ren ik recht in de armen van de tikker.” Wanneer kinderen mondeling verwoorden hoe ze voorkomen dat ze getikt worden, zijn ze actieve taalgebruikers. Daarnaast biedt deze taal de toehoorders ook bijkomend informatie over hun spelinzicht (zie Deel 1, 3.7).

Beweging kan dus meerdere functies vervullen; het kan voor kinderen ook ‘structuur’ brengen. Deze houvast kan zowel ingevuld worden met bewegen als uitlaatklep, maar evengoed met bewegen als rust. Zo is een gekend avondritueel bij veel kinderen stilzitten en een boekje lezen, maar er zijn ook kinderen die springen op hun bed voor zichzelf gecreëerd hebben als ‘rustgevend’ ritueel voor het slapengaan.

Maar ook voor de sociaal-emotionele ontwikkeling is beweging een katalysator. Kinderen leren om de speel- en bewegingsruimte te delen met anderen, samen plannen te maken en elkaar te helpen. Bewegen draagt bovendien ook bij tot een positief zelfbeeld van het kind, wanneer het trots ervaart over zijn of haar bewegingservaringen. Dat laatste betekent overigens niet dat we een nieuwe bewegingsactie gaan belonen met handgeklap. (zie Deel 2, 3.4, Deel 4, Deel 2, 1.5).

Spontaan bewegen op leeruitstap

24

1.2. Bewegen is ontwikkelen

Kinderen hebben nood aan veel beweging, soms gewoon om eens lekker te ontladen. Maar ‘bewegen’ betekent voor kinderen nog veel meer: het is voor hen een absolute voorwaarde om zich te ontwikkelen, en niet louter op motorisch vlak. Tijdens de kinderjaren is de motoriek volop in ontwikkeling waardoor veel oefenen een noodzaak is. Bewegingen oefenen mag echter niet voorafgaan aan de belangrijke fase van exploreren en experimenteren.

Kinderen zijn uniek, en ontwikkelen bijgevolg ook op hun eigen tempo. Ze volgen ook niet altijd dezelfde ontwikkelingsstappen. Sommigen kruipen vooraleer ze stappen, maar er zijn er ook altijd die dat in omgekeerde volgorde doen. Als volwassene is het belangrijk om hier waarderend mee om te springen. Beide ontwikkelingspatronen zijn immers goed en zijn zeker geen indicator voor het op termijn al dan niet ontwikkelen tot een competente beweger. De remediërende kijk op bewegen komt maar al te vaak vrij snel om de hoek kijken. Je hoort ouders bijvoorbeeld verzuchten: “Mijn kind kan nog niet fietsen.” De maatschappelijke verwachting die al snel als norm gehanteerd wordt, komt jammer genoeg niet altijd overeen met de biologische rijpheid van het kind zelf.

Zo voltrekt het lateralisatieproces – het rijpingsproces van de hersenhelften waarbij iedere helft zich specialiseert in zijn eigen specifieke functies – zich pas rond de leeftijd van zes jaar, terwijl wij vaak al van kleuters verwachten dat ze perfect in staat zijn om hun dominante hand van hun niet-dominante hand te onderscheiden tijdens het bewegen. Als kinderen een potlood vasthouden, kunnen we duidelijk zien of het lateralisatieproces al dan niet is voltooid.

Sommigen nemen hun potlood nog vast door het te omklemmen met al hun vingers, anderen gebruiken al de ‘pengreep’, waarbij de duim de andere vingers ondersteunt. Deze laatste groep kinderen is duidelijk al gelateraliseerd, terwijl de eerste dat nog niet is. Dat zal ook te zien zijn in het schrijf- en tekengedrag van deze kinderen. De enen zullen reeds zeer nauwkeurig kunnen werken, terwijl dit voor anderen nog een brug te ver lijkt. Hoe kun je (jonge) kinderen die nog niet gelateraliseerd zijn dan het beste helpen? Remediëren van het schrijfgedrag is hier niet aangewezen. Geef de kinderen daarentegen maximale bewegingskansen waarbij ze beide zijden van hun lichaam hanteren. Je kunt hen, balancerend op boomstamblokken, de bladeren en de takken van de ene kant naar de andere kant laten verplaatsen (dus afwisselend van links naar rechts en van rechts naar links). Het lateralisatieproces bouwen aan beweginsgeletterdheid

25